SURSELVA MARDI, ILS 3 DA FAVRER 2015 3 Premi per ina lavur da varga 100 onns Val S. Pieder obtegn il premi «projects da success» dall’Associaziun dallas organisaziuns forestalas dallas Alps DA HANS HUONDER / ANR Dapi igl onn 2006 surdat l’Associa ziun dallas organisaziuns forestalas dallas Alps premis per projects parti culars en favur digl uaul da protec ziun alpin. Il venderdis vargau ha la surdada giu liug a Galtür ell’Austria per ina ulteriura ga. La vischnaunca da Val S. Pieder ei vegnida honorada ella categoria «projects da success» per la regiuviaziun digl uaul da pro tecziun sur il vitg. Tgei muntada ch’in uaul da protecziun ha, san sulettamein ils habitonts da vitgs che vegnan con fruntai di per di cun ils prighels dalla na tira. Leu nua ch’igl uaul ademplescha buca quella funcziun ein habitadis e col ligiaziuns da traffic periclitai. 1909 ha la vischnaunca da Val S. Pieder decidiu da regiuvinar il territori Hora. Quel peri clitava la part dil vitg Rufena. Igl entir territori era exponius all’erosiun, essend ch’igl uaul pudeva buc ademplir sia funcziun. Per quella tgira digl uaul che ha cuzzau 105 onns ei la vischnaunca ussa vegnida premiada. Il venderdis var gau ha ina delegaziun retschiert a Gal tür il premi dalla categoria «projects da success». Per il forester communal Sigi Berni ei quei premi ina renconuschien tscha per bia lavur e perseveronza. «Igl ei secapescha buc aschi sempel da gudi gnar in tal premi. Nossas stentas han denton perschuadiu la giuria. Per mei persunal ha quei premi ina gronda mun tada», di Sigi Berni ch’ei dapi 40 onns forester communal a Val S. Pieder. Ses merets en favur da quei project ein gronds. La vischnaunca da Val S. Pieder dispona buca d’ina atgna gruppa fore stala. Las lavurs succedan en coopera ziun cun impressaris. «Quels han seca pescha era lur merets en connex cun quei premi. Per contonscher il success avisau ei ina buna coordinaziun natural mein impurtonta», di Sigi Berni. Ina liunga historia Avon 105 onns ha la vischnaunca da Val S. Pieder lantschau il project da regiuvi Ils representants dils projects nominai ella categoria «projects da success». Amiez cun il premi principal il forester communal da Val naziun e rempars Hora. Quei ei stau ne S. Pieder, Sigi Berni. Seniester dad el il gerau dil forestalesser Daniel Berni e sper lez il cau digl Uffeci d’uaul e prighels dalla natira cessari per proteger la part dil vitg Rufe dil Grischun, Reto Hefti. Dretg davos lez Regina Berni, la consorta dil forester communal Sigi Berni. na. Gia ils emprems 40 onns eis ei semus sau che la strategia ei la dretga. Sper ina Entginas cefras mein da 1976 entochen oz ei vegniu in regiuvinaziun ein era vegnidas instrada Ils emprems onns dil project ha il sur vestau rodund in milliun francs. Per la das lavurs cun siaras el flum, uor da de vetsch forestal plantau numerusas protecziun dalla regiuvinaziun ei ve viaziun e mirs cun terrassa. Il project ei plontas. Ensemen cun dunnas dalla vi gniu erigiu rodund 25 km seivs. Sco vegnius cumpletaus cun lavineras. 1951 schnaunca ein quellas vegnidas tratgas. quei ch’ils organs forestals constate ei il vitg staus pertuccaus da lavinas da Entochen 1968 ei quei succediu cun schan ei igl uaul da Hora oz fetg bein tschella vart dil vitg. La vischnaunca de agid da treis agens curtgins. Dapi lu structuraus. D’anflar ein cheu differen cida da semetter era leu alla lavur e d’e cumpra la vischnaunca las plontas dils tas specias da plontas ed era regiuvina reger lavineras e promover la regiuvina curtgins forestals dil cantun. Da 1909 ziun. El project forestal integral da ziun. Quels projects han secapescha era entochen 1920 ein buca meins che 2000 entochen 2004 ei vegniu recepiu giu influenza sin l’agricultura, pertgei ina 149 300 plontinas vegnidas plazzadas era la tgira digl uaul vegl dalla vart dre pasculaziun els loghens pertuccai dalla egl uaul da protecziun sin ina surfa tga. Quei uaul che cunteneva gia avon regiuvinaziun ha stuiu vegnir impedida tscha da rodund 33 hectaras. Da 1930 105 onns bia lenna veglia vegn sluccaus per contonscher il success avisau. Sco entochen 1936 aunc ina ga 98 400 e da e regiuvinaus. Ils uauls da protecziun a cumpensaziun persuenter ha la vi 1953 entochen 1975 ei vegniu plantau Val S. Pieder ein oz en in bien stan. La schnaunca mess a disposiziun auters lo ulteriurs 292 500 tocs. Tut en tut ro lavur da tgira ei in pensum cuzzont. ghens, oravontut per la pasculaziun cun dund 600 000 plontas en biebein Sco quei ch’ils organs forestals consta cauras ch’eran lu da cattar en fetg biars tschien onns. Ils cuosts per quella re teschan cun satisfacziun secunvegn ei Lavineras ed uaul giuven protegian il vitg da Val S. Pieder. MAD menaschis. giuvinaziun ein considerabels. Suletta da prestar quella lavur. «Negozi» – la stizun el marcau vegl da Glion Dapi in miez onn porscha Verena Meier products indigens en sia stizun a Glion (anr/abc) La stad vargada ha Verena Meier che habitescha a Dardin aviert a Glion ina stizun el marcau vegl. Igl ei ina stizun speciala cun products indi gens. A caschun dall’avertura ils 4 da fenadur 2014 haveva ella schau valer ch’ei drovi in cert temps per fitgar pei el marcau vegl da Glion. In miez onn suenter ha l’anr visitau la stizun e du mandau co ella seigi s’etablida e co ei mondi. «Nua ei quella stizun?» – «Dapi cu dat ei quella?» – «Si leu marscha gie nuot»: Tals commentaris aud’ins a Glion sch’ins tschontscha dalla stizun «Negozi» el marcau vegl. La stizun para buca d’es ser schi enconuschenta. Visavi sesanfla la «StädtliBeiz», dasperas la casa pervenda evangelica, zacons pass pli engiu il Mu seum Regiunal Surselva. Ella seigi per tscharta ch’ei drovi in temps entochen che siu local seigi enconuschents, gi la possessura e menadra Verena Meier. Quei ha ella concediu el discuors cull’anr. 41 da 60 furniturs ein dalla Surselva L’entschatta da fenadur digl onn vargau ha la geografa aviert ina nova stizun el marcau vegl da Glion. Ina dallas nume rusas ch’ei deva si en quei quatier pitto resc para d’esser turnada. Igl ei ina stizun da victualias cun sortiment slargau. Pli baul vegneva la glieud mintga gi en talas stizuns a cumprar la rauba dil mintgagi, naven dils legums tochen tier il scham bun ed ils utensils per cuntschar las caul tschas. Oz ein las disas semidadas ed ils consuments anflan tut tiels grossists. Adina dapli stizuns grondas carmalan cun rauba e vivonda bienmarcau. Per in negozi pign en in liug zuppau ei quei bu ca gest la megliera premissa. Verena Meier ha fatg sias empremas experien tschas – ed ella ei ni malcuntenza ni de primida. Anzi, ella gi che adina dapli in digens scuvierien quella pusseivladad da cumprar en a Glion. Egl anteriur local da Musica Frisica e pli tard dalla Cusunzaria eis ella vidlun der da s’etablir. La Cusunzaria ed il «Ne gozi» partan il grond local da produc ziun e vendita. Ina part ei cusunzaria, l’autra, repartida cun in umbrival, la sti zun. Sco la possessura dil «Negozi» gi ap preziescha la glieud quella pusseivladad da far cumpras, ton per products frestgs sco era per schenghetgs. «Biars che ve gnan tier mei deploreschan ch’ei dat bu ca pli il Mad Puur giu el marcau. Uss ein els cuntents ch’jeu porschel biars dils products ch’els survegnevan en lezza sti zun.» Verena Meier collavura cun 60 producents, da quels 41 dalla Surselva. La filosofia ei drizzada sil frestg, sil regiu nal e biologic. Il suttetel dil logo dalla stizun secloma «saver danunder che la rauba vegn». Ella vegli porscher ina reit cun producents indigens ch’ein partena ris da confidonza. Legums e fretgs tenor stagiun, mèl d’aviuls da differents api culturs, péra tosta da Castrisch, caschiel d’alp, must indigen, pasta e pesto, ieli e vinars da Surrein. Sia gliesta da products cumpeglia 650 artechels. Tier sia idea s’audi plinavon dad esser il maun pro lungiu dil marcau jamnil dalla sonda a Glion. Cu lez ruaussa, digl october to chen il matg, ha ella sia reit da contacts e sa porscher in sortiment. Era ils cu dischs cun tematicas regiunalas ein ina part dil sortiment. Cudischs pil spért, vi vonda pil tgierp. Tiel sortiment s’audan ovras d’auturs dalla regiun. Il negozi – niev post d’informaziun per turists Pertuccont in eventual manco da sviulta fa Verena Meier negins quitaus. Ella vul schar peda alla populaziun da scuvierer quei ch’il «Negozi» porscha. Ella patratga a liunga vesta, era sch’ella ei pertscharta ch’il local ei buca situaus el meglier liug per far fatschentas. Ei drovi in liung flad e lez hagi ella, manegia la geografa che do cescha dasperas allas universitads da Tu ritg e Lucerna. Cul «Negozi» eis ella occu pada circa 60 pertschien. Quella stizun e tut quei ch’ei davostier considerescha ella sco laboratori d’experimentar. A ses stu dents instruescha ella svilup regiunal. «Ei vegn teoretisau aschi bia. Experientschas praticas san ins denton buca cargar giu digl internet», gi ella tut agradora. Sia sti zun el marcau vegl da Glion vul esser in liug nua ch’ils vischins ed habitonts veg nan a cumprar en. Lezs schazegian tutta via «lur» negozi ed il Mad Puur ch’ei dat ussa puspei a Glion. Aunc enzatgei ha Ve rena Meier s’encurschiu dapi ch’ella ha aviert la stizun: Ils turists che visetan pli e pli savens il marcau vegl – forsa in effect dil project Anna Catrina? – vesan il «Ne gozi» pli e pli sco post d’informaziun. Robert Kruker, il consort che segida en sti zun, ed ella han trasora da dar sclariment tier tut il pusseivel, products, eveniments, architectura, litteratura, purschida da vi andar, casas d’albiert exposiziuns ed oc currenzas a Glion ed en Surselva. Il «Negozi» el marcau vegl a Glion ei aviarts mintgamai da margis tochen vendergis, 14.00– 18.00, la sonda 10.00–16.00. Dapli mira era sut www.negoziilanz.ch Verena Meier ha in sortiment selecziunau cun 650 artechels, ella accentuescha ils products locals e regiunals cun 41 producents FOTO A. BEELI sursilvans.