SURSELVA
MARDI, ILS 3 DA FAVRER 2015
3
Premi per ina lavur da varga 100 onns
Val S. Pieder obtegn il premi «projects da success» dall’Associaziun dallas organisaziuns forestalas dallas Alps
DA HANS HUONDER / ANR
„ Dapi igl onn 2006 surdat l’Associa­
ziun dallas organisaziuns forestalas
dallas Alps premis per projects parti­
culars en favur digl uaul da protec­
ziun alpin. Il venderdis vargau ha la
surdada giu liug a Galtür ell’Austria
per ina ulteriura ga. La vischnaunca
da Val S. Pieder ei vegnida honorada
ella categoria «projects da success»
per la regiuviaziun digl uaul da pro­
tecziun sur il vitg. Tgei muntada ch’in
uaul da protecziun ha, san sulettamein
ils habitonts da vitgs che vegnan con­
fruntai di per di cun ils prighels dalla na­
tira. Leu nua ch’igl uaul ademplescha
buca quella funcziun ein habitadis e col­
ligiaziuns da traffic periclitai. 1909 ha la
vischnaunca da Val S. Pieder decidiu da
regiuvinar il territori Hora. Quel peri­
clitava la part dil vitg Rufena. Igl entir
territori era exponius all’erosiun, essend
ch’igl uaul pudeva buc ademplir sia
funcziun. Per quella tgira digl uaul che
ha cuzzau 105 onns ei la vischnaunca
ussa vegnida premiada. Il venderdis var­
gau ha ina delegaziun retschiert a Gal­
tür il premi dalla categoria «projects da
success». Per il forester communal Sigi
Berni ei quei premi ina renconuschien­
tscha per bia lavur e perseveronza. «Igl
ei secapescha buc aschi sempel da gudi­
gnar in tal premi. Nossas stentas han
denton perschuadiu la giuria. Per mei
persunal ha quei premi ina gronda mun­
tada», di Sigi Berni ch’ei dapi 40 onns
forester communal a Val S. Pieder. Ses
merets en favur da quei project ein
gronds. La vischnaunca da Val S. Pieder
dispona buca d’ina atgna gruppa fore­
stala. Las lavurs succedan en coopera­
ziun cun impressaris. «Quels han seca­
pescha era lur merets en connex cun
quei premi. Per contonscher il success
avisau ei ina buna coordinaziun natural­
mein impurtonta», di Sigi Berni.
Ina liunga historia
Avon 105 onns ha la vischnaunca da Val
S. Pieder lantschau il project da regiuvi­ Ils representants dils projects nominai ella categoria «projects da success». Amiez cun il premi principal il forester communal da Val
naziun e rempars Hora. Quei ei stau ne­ S. Pieder, Sigi Berni. Seniester dad el il gerau dil forestalesser Daniel Berni e sper lez il cau digl Uffeci d’uaul e prighels dalla natira
cessari per proteger la part dil vitg Rufe­ dil Grischun, Reto Hefti. Dretg davos lez Regina Berni, la consorta dil forester communal Sigi Berni.
na. Gia ils emprems 40 onns eis ei semus­
sau che la strategia ei la dretga. Sper ina
Entginas cefras
mein da 1976 entochen oz ei vegniu in­
regiuvinaziun ein era vegnidas instrada­ Ils emprems onns dil project ha il sur­ vestau rodund in milliun francs. Per la
das lavurs cun siaras el flum, uor da de­ vetsch forestal plantau numerusas protecziun dalla regiuvinaziun ei ve­
viaziun e mirs cun terrassa. Il project ei plontas. Ensemen cun dunnas dalla vi­ gniu erigiu rodund 25 km seivs. Sco
vegnius cumpletaus cun lavineras. 1951 schnaunca ein quellas vegnidas tratgas. quei ch’ils organs forestals constate­
ei il vitg staus pertuccaus da lavinas da Entochen 1968 ei quei succediu cun schan ei igl uaul da Hora oz fetg bein
tschella vart dil vitg. La vischnaunca de­ agid da treis agens curtgins. Dapi lu structuraus. D’anflar ein cheu differen­
cida da semetter era leu alla lavur e d’e­ cumpra la vischnaunca las plontas dils tas specias da plontas ed era regiuvina­
reger lavineras e promover la regiuvina­ curtgins forestals dil cantun. Da 1909 ziun. El project forestal integral da
ziun. Quels projects han secapescha era entochen 1920 ein buca meins che 2000 entochen 2004 ei vegniu recepiu
giu influenza sin l’agricultura, pertgei ina 149 300 plontinas vegnidas plazzadas era la tgira digl uaul vegl dalla vart dre­
pasculaziun els loghens pertuccai dalla egl uaul da protecziun sin ina surfa­ tga. Quei uaul che cunteneva gia avon
regiuvinaziun ha stuiu vegnir impedida tscha da rodund 33 hectaras. Da 1930 105 onns bia lenna veglia vegn sluccaus
per contonscher il success avisau. Sco entochen 1936 aunc ina ga 98 400 e da e regiuvinaus. Ils uauls da protecziun a
cumpensaziun persuenter ha la vi­ 1953 entochen 1975 ei vegniu plantau Val S. Pieder ein oz en in bien stan. La
schnaunca mess a disposiziun auters lo­ ulteriurs 292 500 tocs. Tut en tut ro­ lavur da tgira ei in pensum cuzzont.
ghens, oravontut per la pasculaziun cun dund 600 000 plontas en biebein Sco quei ch’ils organs forestals consta­
cauras ch’eran lu da cattar en fetg biars tschien onns. Ils cuosts per quella re­ teschan cun satisfacziun secunvegn ei
Lavineras ed uaul giuven protegian il vitg da Val S. Pieder.
MAD
menaschis.
giuvinaziun ein considerabels. Suletta­ da prestar quella lavur.
«Negozi» – la stizun el marcau vegl da Glion
Dapi in miez onn porscha Verena Meier products indigens en sia stizun a Glion
„ (anr/abc) La stad vargada ha Verena
Meier che habitescha a Dardin aviert
a Glion ina stizun el marcau vegl. Igl ei
ina stizun speciala cun products indi­
gens. A caschun dall’avertura ils 4 da
fenadur 2014 haveva ella schau valer
ch’ei drovi in cert temps per fitgar pei
el marcau vegl da Glion. In miez onn
suenter ha l’anr visitau la stizun e du­
mandau co ella seigi s’etablida e co ei
mondi. «Nua ei quella stizun?» – «Dapi
cu dat ei quella?» – «Si leu marscha gie
nuot»: Tals commentaris aud’ins a Glion
sch’ins tschontscha dalla stizun «Negozi»
el marcau vegl. La stizun para buca d’es­
ser schi enconuschenta. Visavi sesanfla la
«Städtli­Beiz», dasperas la casa pervenda
evangelica, zacons pass pli engiu il Mu­
seum Regiunal Surselva. Ella seigi per­
tscharta ch’ei drovi in temps entochen
che siu local seigi enconuschents, gi la
possessura e menadra Verena Meier. Quei
ha ella concediu el discuors cull’anr.
41 da 60 furniturs ein dalla Surselva
L’entschatta da fenadur digl onn vargau
ha la geografa aviert ina nova stizun el
marcau vegl da Glion. Ina dallas nume­
rusas ch’ei deva si en quei quatier pitto­
resc para d’esser turnada. Igl ei ina stizun
da victualias cun sortiment slargau. Pli
baul vegneva la glieud mintga gi en talas
stizuns a cumprar la rauba dil mintgagi,
naven dils legums tochen tier il scham­
bun ed ils utensils per cuntschar las caul­
tschas. Oz ein las disas semidadas ed ils
consuments anflan tut tiels grossists.
Adina dapli stizuns grondas carmalan
cun rauba e vivonda bienmarcau. Per in
negozi pign en in liug zuppau ei quei bu­
ca gest la megliera premissa. Verena
Meier ha fatg sias empremas experien­
tschas – ed ella ei ni malcuntenza ni de­
primida. Anzi, ella gi che adina dapli in­
digens scuvierien quella pusseivladad da
cumprar en a Glion.
Egl anteriur local da Musica Frisica e
pli tard dalla Cusunzaria eis ella vidlun­
der da s’etablir. La Cusunzaria ed il «Ne­
gozi» partan il grond local da produc­
ziun e vendita. Ina part ei cusunzaria,
l’autra, repartida cun in umbrival, la sti­
zun. Sco la possessura dil «Negozi» gi ap­
preziescha la glieud quella pusseivladad
da far cumpras, ton per products frestgs
sco era per schenghetgs. «Biars che ve­
gnan tier mei deploreschan ch’ei dat bu­
ca pli il Mad Puur giu el marcau. Uss ein
els cuntents ch’jeu porschel biars dils
products ch’els survegnevan en lezza sti­
zun.» Verena Meier collavura cun 60
producents, da quels 41 dalla Surselva.
La filosofia ei drizzada sil frestg, sil regiu­
nal e biologic. Il suttetel dil logo dalla
stizun secloma «saver danunder che la
rauba vegn». Ella vegli porscher ina reit
cun producents indigens ch’ein partena­
ris da confidonza. Legums e fretgs tenor
stagiun, mèl d’aviuls da differents api­
culturs, péra tosta da Castrisch, caschiel
d’alp, must indigen, pasta e pesto, ieli e
vinars da Surrein. Sia gliesta da products
cumpeglia 650 artechels. Tier sia idea
s’audi plinavon dad esser il maun pro­
lungiu dil marcau jamnil dalla sonda a
Glion. Cu lez ruaussa, digl october to­
chen il matg, ha ella sia reit da contacts
e sa porscher in sortiment. Era ils cu­
dischs cun tematicas regiunalas ein ina
part dil sortiment. Cudischs pil spért, vi­
vonda pil tgierp. Tiel sortiment s’audan
ovras d’auturs dalla regiun.
Il negozi – niev post
d’informaziun per turists
Pertuccont in eventual manco da sviulta
fa Verena Meier negins quitaus. Ella vul
schar peda alla populaziun da scuvierer
quei ch’il «Negozi» porscha. Ella patratga
a liunga vesta, era sch’ella ei pertscharta
ch’il local ei buca situaus el meglier liug
per far fatschentas. Ei drovi in liung flad e
lez hagi ella, manegia la geografa che do­
cescha dasperas allas universitads da Tu­
ritg e Lucerna. Cul «Negozi» eis ella occu­
pada circa 60 pertschien. Quella stizun e
tut quei ch’ei davostier considerescha ella
sco laboratori d’experimentar. A ses stu­
dents instruescha ella svilup regiunal. «Ei
vegn teoretisau aschi bia. Experientschas
praticas san ins denton buca cargar giu
digl internet», gi ella tut agradora. Sia sti­
zun el marcau vegl da Glion vul esser in
liug nua ch’ils vischins ed habitonts veg­
nan a cumprar en. Lezs schazegian tutta­
via «lur» negozi ed il Mad Puur ch’ei dat
ussa puspei a Glion. Aunc enzatgei ha Ve­
rena Meier s’encurschiu dapi ch’ella ha
aviert la stizun: Ils turists che visetan pli e
pli savens il marcau vegl – forsa in effect
dil project Anna Catrina? – vesan il «Ne­
gozi» pli e pli sco post d’informaziun. Robert Kruker, il consort che segida en sti­
zun, ed ella han trasora da dar sclariment
tier tut il pusseivel, products, eveniments,
architectura, litteratura, purschida da vi­
andar, casas d’albiert exposiziuns ed oc­
currenzas a Glion ed en Surselva.
Il «Negozi» el marcau vegl a Glion ei aviarts
mintgamai da margis tochen vendergis, 14.00–
18.00, la sonda 10.00–16.00. Dapli mira era sut
www.negozi­ilanz.ch
Verena Meier ha in sortiment selecziunau cun 650 artechels, ella accentuescha ils products locals e regiunals cun 41 producents
FOTO A. BEELI
sursilvans.