Το άρθρο αυτό είναι ελεύθερα προσβάσιμο μέσω της ιστοσελίδας: www.TheatroEdu.gr
Εκδότης: Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση
Για παραγγελίες σε έντυπη μορφή όλων των βιβλίων: [email protected]
Περιοδικό
Εκπαίδευση & Θέατρο
Περιοδική έκδοση για την προώθηση του θεάτρου,
του εκπαιδευτικού δράματος, του θεατρικού παιχνιδιού
και των άλλων παραστατικών τεχνών στην εκπαίδευση
ISSN 1109-821X
Τεύχος 5, Αθήνα 2004
Το δραματικό παιχνίδι: μια
θεωρητική προσέγγιση
Κατερίνα Παπλωματά,
θεατροπαιδαγωγός
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ
Το άρθρο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί δωρεάν για έρευνα, διδασκαλία και προσωπική μελέτη.
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση μετά από άδεια του εκδότη.
TÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È: ÌÈ· ıˆÚËÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË
OÚÈÛÌÔ› Î·È ‚·ÛÈÎÔ› ¿ÍÔÓ˜
∂ÈÛ·ÁˆÁ‹
ÙÔ «‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È Û «ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·¶ÔÏÏÔ› ıˆÚÔ‡Ó fiÙÈ ÙÔ «ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi ‰Ú¿Ì·», fiˆ˜
Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È» Ì ÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ ·È‰ÈÒÓ.
¤¯ÂÈ ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Ó· ϤÁÂÙ·È ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ¤¯ÂÈ ÙȘ ··Ú¯¤˜
°ÓˆÚ›˙ÂÈ ÙÔ ·fiÁÂÈfi ÙÔ˘ ηٿ ÙÔ Ù¤Ù·ÚÙÔ ¤ˆ˜ Î·È ÙÔ
ÙÔ˘ ÛÙÔ «·˘ıfiÚÌËÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ,
¤‚‰ÔÌÔ ÂÚ›Ô˘ ËÏÈÎÈ·Îfi ¤ÙÔ˜ (Smilansky, 1990:18).
fiˆ˜ ·˘Ùfi ÂΉËÏÒÓÂÙ·È ¤Íˆ
ÛÙȘ Û¯ÔÏÈΤ˜ ·˘Ï¤˜ ‹ ηÈ
™‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ Ù·ÍÈÓfi∫·ÙÂÚ›Ó· ¶·ψ̷ٿ
̤۷ ÛÙȘ Ù¿ÍÂȘ, ÛÙËÓ ·È‰ÈÌËÛË ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ·fi ÙÔÓ
ı·ÙÚÔ·È‰·ÁˆÁfi˜
΋ ¯·Ú¿ ·ÏÏ¿ Î·È Ì¤Û· ÛÙÔ
Piaget, ÙÔ «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ·ÈÛ›ÙÈ. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο Ô
¯Ó›‰È», fiˆ˜ ÂΛÓÔ˜ ÙÔ ·ÔToye ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ ÙÔ «ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi ‰Ú¿Ì·», «educational
ηÏ›, ¤ÂÙ·È ÙÔ˘ «·ÈÛıËÛÈÔÎÈÓËÙÈÎÔ‡» ‹ «·È¯ÓȉÈÔ‡
drama», ¤¯ÂÈ ÙȘ Ú›˙˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ «ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ·È¯Ó›‰È Úfiψӻ,
¿ÛÎËÛ˘», Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ «ÙËÓ ·ÈÛıËÛÈÔÎÈÓËÙÈ΋ ÂÚ›Ô «social role-play». O Toye ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›, Â›Û˘, ÙÔÓ fiÚÔ
‰Ô ·Ó¿Ù˘Í˘, fiÔ˘ ÙÔ ·È‰› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙȘ ·ÈÛı‹ÛÂȘ
«sociodramatic role-play», «ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È
ÙÔ˘ Î·È ÙÔ ÎÈÓËÙÈÎfi ÙÔ˘ Û‡ÛÙËÌ· Î·È fi¯È Û˘Ì‚ÔÏÈΤ˜ ÏÂÈ Úfiψӻ, ÁÈ· Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ ÙÔ Â›ÙÔ˘ÚÁ›Â˜, fiˆ˜ ÛÙȘ ¿ÏϘ ÂÚÈfi ‰Ô˜ ÂΛÓÔ ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ fiÔ˘ ÙÔ
‰Ô˘˜, ÁÈ· Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÂÈ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ
·È‰› Û˘ÌÂÚÈʤÚÂÙ·È «as if», «Û·Ó
ÙÔ˘ ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ» (µÔÛÓÈ¿‰Ô˘,
∆Ô ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÚÔÛÔ›ËÛ˘
Ó·» ‹Ù·Ó οÔÈÔ˜ ¿ÏÏÔ˜ ‹ «Û·Ó Ó·»
1999:16). ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ÂͤÏÈÍ‹
Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙË «Ì·ÁÈ¿»
‹Ù·Ó ÙÔ ›‰ÈÔ Û ÌÈ· ˘ÔıÂÙÈ΋, Ê·ÙÔ˘ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ËÏÈΛ· ÙˆÓ ÂÙ¿ ¯ÚÔοı ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡
ÓÙ·Ûȷ΋ ηٿÛÙ·ÛË (Toye, 2000:9).
ÓÒÓ, ÔÈ ·fi„ÂȘ ‰Â Û˘ÁÎÏ›ÓÔ˘Ó. O
ËÁ¿˙ÂÈ ·˘ıfiÚÌËÙ· ·fi
∂›Û˘, Ë ¤Î‰ÔÛË Drama in
Piaget Î·È Ô Vygotsky ˘ÔÛÙËÚ›Schools ÙÔ˘ Arts Council Ù˘ ªÂÁ¿˙Ô˘Ó fiÙÈ ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ·›ÚÓÂÈ ÙÔ «ÔÚÙ· ÌÈÎÚ¿ ·È‰È¿ Î·È Â›Ó·È
Ï˘ µÚÂÙ·Ó›·˜ ÁÈ· ÙÔ ‰Ú¿Ì· ÛÙ·
Á·ÓˆÌ¤ÓÔ ·È¯Ó›‰È Ì ηÓfiÓ˜»,
·Ó·Áη›Ô ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋
Û¯ÔÏ›· ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ «ÙÔ ‰Ú¿Ì· ÛÙ·
ÂÓÒ Ë Singer (1990) Î·È Ë
Î·È „˘¯ÔÛ˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘˜
Û¯ÔÏ›· ÍÂÎÈÓ¿ Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ·È¯ÓÈ Smilansky (1968) ıˆÚÔ‡Ó fiÙÈ Û˘·Ó¿Ù˘ÍË.
‰ÈÔ‡ Ô˘ ÌÔÚ› ·ÚÁfiÙÂÚ· Ó· ÂÓÛˆ Ó¯›˙ÂÙ·È «˘ÔÁ›ˆ˜» Û ÂÊ‹‚Ô˘˜
Ì·ÙÒÛÂÈ fiÏ· Ù· ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ı¿ Î·È ÂÓËÏ›ÎÔ˘˜ Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ Ê·ÓÙ·ÙÚÔ˘» (1992:1).
ÛÈÒÛÂˆÓ Î·È Ù˘ ∆¤¯Ó˘.
∆ËÓ ›‰È· ı¤ÛË Û˘Ó·ÓÙ¿ÌÂ Î·È ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ‚È‚ÏÈÔ∆Ô ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÚÔÛÔ›ËÛ˘ Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙË «Ì·ÁÈ¿»
ÁÚ·Ê›·. ∏ ™¤ÚÁË ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ «Ë ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ ¤ÎÊÚ·ÛË
οı ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ËÁ¿˙ÂÈ ·˘ıfiÚÌËÙ· ·fi Ù· ÌÈÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ¤¯ÂÈ ÔÏϤ˜ ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ. ∞fi ÙȘ ÈÔ ¤Î‰ËϘ,
ÎÚ¿ ·È‰È¿ Î·È Â›Ó·È ·Ó·Áη›Ô ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È „˘¯Ô΢ڛˆ˜ ÛÙ· ÚÒÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡, Â›Ó·È ÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi
Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Ó¿Ù˘ÍË. OÈ Hendy Î·È ∆oon ˘Ô·È¯Ó›‰È. To ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È Ô‰ËÁ› ÛÙÔ ‰Ú¿Ì· Î·È ÙÔ
ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó fiÙÈ Ë ·Ú·Ù‹ÚËÛË Î·È ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛË ÙÔ˘ ‰Ú·‰Ú¿Ì· ÛÙÔ ı¤·ÙÚÔ» (1987:18). ¶·ÚÔÌÔ›ˆ˜ Ô ∫Ô˘ÚÂÙ˙‹˜,
Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ·ÔηχÙÂÈ Ò˜ Ù· ·È‰È¿ ̤۷ ·fi
·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ ı·ÙÚÈÎfi ·È¯Ó›‰È, ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ «ÛÙÔ ÓË ÙÔ ·È¯Ó›‰È ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È Ó·
È·ÁˆÁÂ›Ô Î·È ÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi, Ë ı·ÙÚÈ΋ ·ÁˆÁ‹ ‰ÂÓ ÌÔÚ›
·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ¤ÏÂÁ¯Ô ÙˆÓ Î·Ù·ÛÙ¿ÛÂˆÓ Ô˘ Û˘Ì‚·›ÓÔ˘Ó
Ó· Á›ÓÂÈ ·Ú¿ ̤۷ ·fi Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ ÔÈΛԢ˜ ÁÈ· ÙÔ ·È ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ÙÔ˘˜ ˙ˆ‹. ¶·Ú·ÙËÚÒÓÙ·˜ ·È‰È¿ Ó· ·›‰›... fiˆ˜ Â›Ó·È ÙÔ ·È¯Ó›‰È» (1991:32).
˙Ô˘Ó Î·È ÌÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡, ÌÔÚԇ̠ӷ Ì¿ıÔ˘Ì ÙÈ Í¤ÚÔ˘Ó Ù·
ªÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙËÓ ÚÔ·È‰È¿ ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È ÙÈ ıˆÚÔ‡Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfi. ª¤Û· ·fi
Û¯ÔÏÈ΋ ËÏÈΛ· Â›Ó·È «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi». «T· ·È‰È¿ ˘ÔÎÚ›ÓÔ ÙÔ ·È¯Ó›‰È ÂÍÂÚ¢ÓÔ‡Ó Î·È ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÔ˘Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ
ÓÙ·È fiÙÈ ÌÈ· Ú¿ÍË ‹ ¤Ó· ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ¤¯ÂÈ Î¿ÔÈÔ ¿ÏÏÔ ÓfiË (2001:10).
Ì· ·fi ÙÔ Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ, ·fi ÙÔ ÓfiËÌ· Ô˘ ¤¯ÂÈ ÛÙËÓ Ú·Á ŒÙÛÈ, Ùo ·È¯Ó›‰È ÌÔÚ› Ó· ·ÔÙÂϤÛÂÈ ¤Ó· ·fi Ù· ÈÔ
Ì·ÙÈ΋ ˙ˆ‹» (Smith ÛÙËÓ ∞˘ÁËÙ›‰Ô˘, 2001:204). ™‡Ìʈӷ
·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈο ÂÚÁ·Ï›· Ì¿ıËÛ˘. °È· ÙÔ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi ı·
Ì ÎÔÚ˘Ê·›Ô˘˜ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜ (Piaget, 1952Ø Vygotsky, 1978Ø
‹Ù·Ó ηÏfi Ó· ÂÓۈ̷ÙÒÓÂÙ·È fiÛÔ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ
Smilansky, 1968Ø Singer, 1990) Ù· ÚÒÙ· ÂÂÈÛfi‰È· ‰Ú·Ì·ÛÙËÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋ ‰È·‰Èηۛ·. ∂›Ó·È ȉȷ›ÙÂÚ· ÂÓı·ÚÚ˘ÓÙÈÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÂΉËÏÒÓÔÓÙ·È Î·Ù¿ ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ¤ÙÔ˜ Ù˘
΋ Ë ÚfiÛÊ·ÙË ¤ÓÙ·ÍË ÙÔ˘ ı·ÙÚÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÛÙ· ÔÏÔ‹ËÏÈΛ·˜ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡, ηٿ «ÙËÓ ÚÔÂÓÓÔÈÔÏÔÁÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô
ÌÂÚ· ÓËÈ·ÁˆÁ›· Î·È ‰ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›·, ·ÏÏ¿ ·ÚÔÌÔ›ˆ˜
·Ó¿Ù˘Í˘ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡, Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÂÌÊ¿ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÓı·ÚÚ‡ÓÂÙ·È fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ë ¯Ú‹ÛË
ÓÈÛË Ù˘ Û˘Ì‚ÔÏÈ΋˜ ÛΤ„˘, ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ÈηÓfiÙËÙ·˜ Ó·
ÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ˆ˜ ÌÂıfi‰Ô˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ÌÂ
οÓÂÈ Î·Ó›˜ ¤Ó· Ú¿ÁÌ· Ó· ·Ó··ÚÈÛÙ¿ ¤Ó· ¿ÏÏÔ» (µÔÛÙËÓ ÂȉÈ΋ ÂÈÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ
ÓÈ¿‰Ô˘, 1999:17). ŒÓ·Ó ¯ÚfiÓÔ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ηٿ ÙÔ ÙÚ›ÙÔ ¤ÙÔ˜,
‰›ÓÔ˘Ó Â˘Î·Èڛ˜ ÛÙ· ·È‰È¿ Ó· ÂÎÊÚ¿˙ÔÓÙ·È Î·È Ó· Ì·ı·›14
EÎ· ›‰Â˘ ÛË & £¤·ÙÚÔ – T ‡ ¯Ô ˜ 5Ô
ÓÔ˘Ó Ì¤Ûˆ ÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡. ¢˘ÛÙ˘¯Ò˜, Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi Â›Ó·È ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓË. ∆· ÏÈÁÔÛÙ¿ ¿ÚıÚ· Î·È ‚È‚Ï›· Â›Ó·È Î˘Ú›ˆ˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ ʇÛˆ˜ Î·È ÂÚȤ¯Ô˘Ó Ï‹ıÔ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ Î·È
Ú·ÎÙÈÎÒÓ ÂÊ·ÚÌÔÁÒÓ (ÕÏÎËÛÙȘ: 1983, 1989, 2000, ∫Ô˘ÚÂÙ˙‹˜: 1991, ªÔ˘‰·ÙÛ¿ÎȘ: 1994, ™¤ÍÙÔ˘: 1998, ™¤ÚÁË:
1987, ÃÚ˘Û¿ÊË: 1991). ∞Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘˜
Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ÔχÙÈÌË ÁÈ· ÙÔÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi Ô˘ ÂÈı˘Ì›
Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ Â˘Î·Èڛ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÂχıÂÚˆÓ ‹
Î·È ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓˆÓ ÌÔÚÊÒÓ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡. £· Ú¤ÂÈ ·Ú¿ÏÏËÏ· Ó· ÚÔˆıÂ›Ù·È Ë Û˘ÁÁÚ·Ê‹ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ
ÌÂÏÂÙÒÓ Î·È Ë ‰ÈÂÍ·ÁˆÁ‹ ÂÚ¢ÓÒÓ Î·È Ó· ÂÓı·ÚÚ‡ÓÂÙ·È Ë
ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙˆÓ ÍÂÓfiÁψÛÛˆÓ.
∆Ô ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È, Ô˘ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ ¿Ú¯ÈÛ ӷ
ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÙ·È ÂÈÚ·Ì·ÙÈο Û οÔÈ· Û¯ÔÏ›· ÛÙË ‰ÂηÂÙ›·
ÙÔ˘ 1980, ΢ڛˆ˜ ¯¿ÚË ÛÙȘ ÂÓÙ·ÙÈΤ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙÔ˘ §¿ÎË ∫Ô˘ÚÂÙ˙‹, ¤¯ÂÈ ÚÔηϤÛÂÈ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ
Î·È ÂÚ¢ÓËÙÒÓ ‹‰Ë ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· Ì·˜. O ·ÚÈıÌfi˜
ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÌÂÏÂÙÒÓ ¿Ú¯ÈÛ ӷ ·˘Í¿ÓÂÙ·È Î·Ù¿ ÙË
‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 Ì ‚·ÛÈÎfi ÂÚ¤ıÈÛÌ· ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Piaget,
Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙË ‚¿ÛË ÁÈ· ÔÏϤ˜ ÌÂϤÙ˜ (Fein,
1981:1097). ∏ Fein ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÛÙÔ ¿ÚıÚÔ Ù˘ ÌÈ· ÈÛÙÔÚÈ΋ ·Ó·‰ÚÔÌ‹ ÙˆÓ ÂÚ¢ÓÒÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‰ÈÂÍ·¯ı› Ì ı¤Ì· ÙÔ
«‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È». £· ‹Ù·Ó ȉȷ›ÙÂÚ· ¯Ú‹ÛÈÌÔ, ÏÔÈfiÓ,
Ó· ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ ÍÂÓfiÁψÛÛË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ Î·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ì ¤Ó· ÂÓÈ·›Ô ıˆÚËÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ô˘ ı· ‰È·Ó¤ÂÈ Î·È ı· ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ÙËÓ
Ú·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘ οı ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡ ‹ ÂÌ„˘¯ˆÙ‹ Ô˘ ÂӉȷʤÚÂÙ·È Ó· ÂÊ·ÚÌfiÛÂÈ ÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È Û ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ‹ ÈÔ ÂχıÂÚË ÌÔÚÊ‹. ŒÓ· ÎÔÈÓfi ıˆÚËÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ ı· ‹Ù·Ó, Â›Û˘, ¯Ú‹ÛÈÌÔ ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË Î·È ÙËÓ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘ Î·È ı· Ô‰ËÁÔ‡Û ÛÙËÓ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfiÙÂÚË Î·Ù·ÓfiËÛ‹ ÙÔ˘.
To ·Ú·Î¿Ùˆ ΛÌÂÓÔ ÂȯÂÈÚ› ÌfiÓÔ Ó· ı›ÍÂÈ Î¿ÔÈ·
·fi Ù· ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙÔ ı¤Ì·. ∆Ô
ÚÒÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ÔÚÔÏÔÁ›·˜ ηÈ
ÂȯÂÈÚ› Ó· ·ÔÛ·ÊËÓ›ÛÂÈ fiÚÔ˘˜ Ô˘ Û˘¯Ó¿ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ÁÈ· Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÔ˘Ó ·˘Ù‹ ÙË ÌÔÚÊ‹ ·È¯ÓȉÈÔ‡.
∆Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ·Ó·Ï‡ÂÈ Ôχ Û˘ÓÔÙÈο οÔȘ ·fi
ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ·Ú·Ì¤ÙÚÔ˘˜, ¿ÍÔÓ˜ ÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡. ∆Ô Â›‰Ô˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙË Ì›ÌËÛË,
ÙË Ê·ÓÙ·Û›· Î·È ÙË ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË, ÛÙÔȯ›· ··Ú·›ÙËÙ· ÁÈ·
ÙËÓ ‡·ÚÍË Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘. ∫·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ·›¯ÙË, ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Ô˘ ·˘Ùfi˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›
ÁÈ· ÙÔ ·È¯Ó›‰È, ηıÒ˜ Î·È ÙÔ˘ ¯ˆÚfi¯ÚÔÓÔ˘. ∫¿ÔÈ· ·fi Ù·
ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿ ı· ÂÍÂÙ·ÛÙÔ‡Ó Ì ‚¿ÛË ÙËÓ ·ÁÁÏÈ΋ Î·È ·ÌÂÚÈοÓÈÎË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Î·È ÙȘ ÌÂϤÙ˜ ÂÚ¢ÓËÙÒÓ Ô˘
¤¯Ô˘Ó ·Û¯ÔÏËı› ‰ÈÂÍÔ‰Èο Ì ÙÔ ı¤Ì·.
¶ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·ÔÛ·Ê‹ÓÈÛ˘ ÙˆÓ fiÚˆÓ
Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È
OÈ fiÚÔÈ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ÁÈ· Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÔ˘Ó
·˘Ùfi ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÔÈΛÏÏÔ˘Ó. OÈ Û˘ÓËı¤ÛÙÂÚÔÈ Â›Ó·È: «‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ‹ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È»,
«·È¯Ó›‰È ÚÔÛÔ›ËÛ˘», «·È¯Ó›‰È Úfiψӻ, «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi»,
«ÌÈÌËÙÈÎfi» ‹ Î·È «Ê·ÓÙ·ÛÈ·Îfi ·È¯Ó›‰È». ™ÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ Â›Ó·È ÈÔ ÁÓˆÛÙfi ˆ˜ «ı·ÙÚÈÎfi ·È¯Ó›‰È». O fiÚÔ˜ «‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ‹ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ˘ÈÔıÂÙÂ›Ù·È ·fi ÙË
Smilansky (1968), Ù˘ ÔÔ›·˜ Ë ¤Ú¢ӷ Âȯ›ÚËÛ ӷ ·Ó·Ï‡ÛÂÈ ÙÔ ·˘ıfiÚÌËÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È 400 ÂÚ›Ô˘ ÓË›ˆÓ. ªÂÙ¿ ·fi Û˘Ó¯›˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÙˆÓ
ÂÈÏÂÁÌ¤ÓˆÓ ÓË›ˆÓ, Ë Smilansky Ì·˙› Ì ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ù˘ ÔÌ¿‰· ÂÊ¿ÚÌÔÛ ¤Ó· ÂȉÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÂÓ›Û¯˘Û˘
ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÙˆÓ ÓË›ˆÓ ·˘ÙÒÓ
Ì ÛÎÔfi ·Ú¿ÏÏËÏ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ,
ÁψÛÛÈÎÒÓ Î·È ÁÓˆÛÙÈÎÒÓ ÈηÓÔÙ‹ÙˆÓ ÙˆÓ ÌÈÎÚÒÓ ·È‰ÈÒÓ.
∏ Smilansky, ÏÔÈfiÓ, ÔÚ›˙ÂÈ ˆ˜ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi «ÙÔ ·È¯Ó›‰È
·˘Ùfi ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÙÔ ·È‰› ˘Ô‰‡ÂÙ·È ¤Ó·Ó ÚfiÏÔ Î·È ÚÔ ÛÔÈÂ›Ù·È fiÙÈ Â›Ó·È Î¿ÔÈÔ˜ ¿ÏÏÔ˜. ∆Ô ·È‰› ÌÈÌÂ›Ù·È ÙȘ
Ú¿ÍÂȘ Î·È Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ Ô˘ ÚÔÛÔÈÂ›Ù·È ¯ÚËÛÈ ÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ·ÏËıÈÓ¿ ‹ Ê·ÓÙ·ÛÙÈο ·ÓÙÈΛÌÂÓ·». To ·È¯Ó›‰È ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·Ì·ÙÈÎfi, fiÙ·Ó Û ·˘Ùfi Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ηÈ
·ÏÏËÏÂȉÚÔ‡Ó ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ‰‡Ô ·È‰È¿
∆Ô ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ Ê·ÓÙ·Û›·˜
(Smilansky, 1968:7).
ÂÈÛ¿ÁÂÈ ÙÔ ·È‰› ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ
™‡Ìʈӷ Ì ÙË
ÙÔ˘ Ê·ÓÙ·ÛÙÈÎÔ‡ ηÈ
Smilansky, ‰‡Ô ›ӷÈ
Û ηٷÛÙ¿ÛÂȘ Â͈Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜
Ù· ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›·
ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·Ô˘ ·ÔÎÏ›ÓÔ˘Ó
Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡:
·fi Ù· ηıËÌÂÚÈÓ¿ ‚ÈÒÌ·Ù¿ ÙÔ˘.
Ë Ì›ÌËÛË Î·È Ë Ê· ÓÙ·Û›·. ∏ Ì›ÌËÛË Â›Ó·È ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ô˘
ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÛÙÔ ·È¯Ó›‰È ÙÔ Â›Â‰Ô ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡, ηıÒ˜ ÙÔ ·È‰› ÚÔÛ·ı› Ó· ÌÈÏ‹ÛÂÈ Î·È Ó· Ú¿ÍÂÈ Û·Ó Ó· Â›Ó·È Î¿ÔÈÔ˜ ¿ÏÏÔ˜, ÌÈÌÔ‡ÌÂÓÔ ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∆Ô ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ Ê·ÓÙ·Û›·˜ ÂÈÛ¿ÁÂÈ ÙÔ ·È‰›
ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙÔ˘ Ê·ÓÙ·ÛÙÈÎÔ‡ Î·È Û ηٷÛÙ¿ÛÂȘ Â͈Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ Ô˘ ·ÔÎÏ›ÓÔ˘Ó ·fi Ù· ηıËÌÂÚÈÓ¿ ‚ÈÒÌ·Ù¿ ÙÔ˘.
∏ Ê·ÓÙ·Û›· ÙÔ ‚ÔËı¿ Ó· ÌÈÌËı› ‹ÚˆÂ˜ ·Á·ËÌ¤ÓˆÓ ÈÛÙÔÚÈÒÓ, Ì˘ıÈο Ï¿ÛÌ·Ù· Î·È ·ÎfiÌË Ó· Ï¿ÛÂÈ Î·È Ó· ÂÓÛ·ÚÎÒÛÂÈ ÙÔ˘˜ ‰ÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘ ‹ÚˆÂ˜, ·Ô΢‹Ì·Ù· Ù˘ ‰È΋˜
ÙÔ˘ Ê·ÓÙ·Û›·˜. ∞fi Ù· ‰‡Ô ·˘Ù¿ ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›·, ÙË Ì›ÌËÛË Î·È ÙË Ê·ÓÙ·Û›·, ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· ÔÈ fiÚÔÈ «ÌÈÌËÙÈÎfi Î·È Ê·ÓÙ·ÛÈ·Îfi ·È¯Ó›‰È» (Smilansky, 1968:7).
OÈ Hendy Î·È Toon, fiˆ˜ Î·È Ë Smilansky, οÓÔ˘Ó ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ «ÌÈÌËÙÈÎÔ‡ Î·È Ê·ÓÙ·ÛÈ·ÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡» ηÈ
˘ÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ó fiÙÈ Ù· ÂÂÈÛfi‰È· Ê·ÓÙ·ÛÈ·ÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡
·˘Í¿ÓÔÓÙ·È, ηıÒ˜ ÙÔ ·È‰› ÌÂÁ·ÏÒÓÂÈ Î·È ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Ë
Ê·ÓÙ·Û›· ÙÔ˘. ∂›Û˘, ÔÈ ›‰È˜ ÚÔÛı¤ÙÔ˘Ó fiÙÈ ÙÔ Â›‰Ô˜ ·˘Ùfi ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙËÓ ÔÚÔÏÔÁ›· Ô˘ ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ, ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙË ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ηÈ
ÙÔ˘ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ Û οÙÈ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ·fi ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ªÂ ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ Ê·ÓÙ·Û›·˜ ÙÔ˘
ÙÔ ·È‰› ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÈ ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘, Ù· Ú¿ÁÌ·Ù·, ÙÔ ¯ÒÚÔ Î·È ÙÔ ¯ÚfiÓÔ Û fi,ÙÈ ·˘Ùfi ÂÈı˘Ì› (2001:9).
O fiÚÔ˜ «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Î˘Ú›ˆ˜
EÎ ·› ‰Â˘ ÛË & £ ¤·Ù Ú Ô – T ‡¯ Ô˜ 5 Ô
15
·fi „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Î·È ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙȘ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Ô˘ Û˘ÓÙÂÏÔ‡ÓÙ·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡, fiˆ˜ Ô Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜ Î·È Ë ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË, Î·È ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ··Ú·›ÙËÙË ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· ÙËÓ ‡·ÚÍË ·˘ÙÔ‡
ÙÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘. O Piaget, o Vygotsky, o ElKoning, Ô
Bretherton Î·È Ë Singer ÌÈÏÔ‡Ó ÁÈ· «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ·È¯Ó›‰È»
Î·È ÂÍÂÙ¿˙Ô˘Ó ÙË ‰È·‰Èηۛ· Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔ‡, ÙËÓ ·Ó·Ù˘Íȷ΋ ÔÚ›· ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ Î·È ÙËÓ ÔχÙÈÌË Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘
ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ Ê·ÓÙ·Û›·˜ Î·È Ù˘ ·ÊËÚË̤Ó˘ ÛΤ„˘
ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡. ∂ÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÙÔ «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ·È¯Ó›‰È»
ÚˆÙÔÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Î·Ù¿ ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ¤ÙÔ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ Ì ÙË ÌÂÙ¿‚·ÛË ·fi ÙËÓ «·ÈÛıËÛÈÔÎÈÓËÙÈ΋» ÂÚ›Ô‰Ô
ÛÙË «Û˘Ì‚ÔÏÈ΋». Ÿˆ˜ ‰È·ÈÛÙÒÓÔ˘Ó Î·È ÔÈ Isenberg ηÈ
Jalongo, ÙÔ «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ·ÓÙ·Ó·ÎÏ¿ ÙËÓ ÔÏÔ¤Ó·
·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓË ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó
Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ·, ÙÔ ÏfiÁÔ Î·È ÙȘ Ú¿ÍÂȘ ÙÔ˘˜ ˆ˜ ۇ̂ÔÏ·
ÁÈ· ÙËÓ ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜
(1993:40).
∫ÔÈÓfi˜ ·Ú·ÓÔÌ·ÛÙ‹˜ ÙˆÓ ·Ú·¿Óˆ fiÚˆÓ Â›Ó·È ÙÔ
ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÚÔ ÛÔ›ËÛ˘. ∏ Garvey
˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ÙÔ
ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÚÔÛÔ›ËÛ˘ ‰ËÏÒÓÂÈ
ÙË Û˘ÓÂȉËÙ‹ Î·È ·˘Ùfi‚Ô˘ÏË ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ∂‰Ò, ÙÔ˘
∆ÒÚ·, ÙÔ˘ ∂ÁÒ, ÙÔ˘
∂Û‡ Î·È ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ (1977:82). O Bretherton, fiˆ˜ Î·È Ë Smilansky, ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÚÔÛÔ›ËÛ˘ ÂÈÙÂÏ› ‰‡Ô ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜: «ÌÈÌ›ٷȻ ·ÏÏ¿ Î·È «ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÈ» ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∂›Û˘, Ô ›‰ÈÔ˜ Û˘ÌÏËÚÒÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ‰‡Ô ·˘Ù¤˜
ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ÚÔÛ‰›‰Ô˘Ó ÛÙÔ ·È¯Ó›‰È ‰‡Ô Â›‰· ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜: ÙÔ Â›Â‰Ô Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ fiÔ˘ ÙÔ ·È‰› ÌÔÚ› Ó· ÌÈÌ›ٷÈ, .¯., fiÙÈ ÙÚÒÂÈ, ›ÓÂÈ
Î.Ï., Î·È ÙÔ Â›Â‰Ô ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÙÂÏÂ›Ù·È Ë ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË
Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜, fiÔ˘ ÙÔ ·È‰› ÂÚÓ¿ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙÔ˘
Ê·ÓÙ·ÛÙÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ·Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÙÔ˘, ÂΛ fiÔ˘ Ù· ˙Ò·
«ÌÈÏÔ‡Ó», ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ «ÂÙÔ‡Ó», ¤Ó· ÎÔ˘Ù¿ÏÈ Á›ÓÂÙ·È «ÙËϤʈÓÔ» Î.Ï. (1984:32).
°È· ÙÔ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi, Û‡Ìʈӷ Ì ÙË Smilansky, Ô fiÚÔ˜
«·È¯Ó›‰È ÚÔÛÔ›ËÛ˘» ıˆÚÂ›Ù·È È‰È·›ÙÂÚ· ηٿÏÏËÏÔ˜
ÁÈ· Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ÙÔ «‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È», ηıÒ˜ ‰ËÏÒÓÂÈ ÙË Û˘ÓÂȉËÙ‹ ÚfiıÂÛË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÁÈ· Ì›ÌËÛË ‹
Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜. ∏
Smilansky ıˆÚ› fiÙÈ Ô Û˘ÓËı¤ÛÙÂÚÔ˜ ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô
ÂΉËÏÒÓÂÈ ÙÔ ·È‰› fiÙÈ ¤¯ÂÈ Û˘Ó›‰ËÛË Ùo˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ›ӷÈ
Ì ‰ËÏÒÛÂȘ Ô˘ οÓÂÈ, fiˆ˜: «¤Ï· Ó· ·›ÍÔ˘Ì», «¤Ï· Ó·
ÚÔÛÔÈËıԇ̠fiÙÈ...» ‹ «ÂÁÒ ı· οӈ ÙË Ì·Ì¿ Î·È ÂÛ‡ ÙÔÓ
Ì·Ì¿» ‹ ÙÔ «Î¿Óˆ ÛÙ· „¤Ì·Ù·» (1990:22). OÈ ‰ËÏÒÛÂȘ
·˘Ù¤˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fiÙÈ ÙÔ ·È‰› ¤¯ÂÈ Û˘Ó›‰ËÛË Ù˘ ۇ̂·Û˘ Î·È ÙˆÓ Û˘Ì‚ÔÏÈÎÒÓ ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÛÂˆÓ Ô˘ Û˘ÓÙÂ-
O fiÚÔ˜ «·È¯Ó›‰È ÚÔÛÔ›ËÛ˘»
ıˆÚÂ›Ù·È È‰È·›ÙÂÚ· ηٿÏÏËÏÔ˜
ÁÈ· Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ÙÔ
«‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È»,
ηıÒ˜ ‰ËÏÒÓÂÈ ÙË Û˘ÓÂȉËÙ‹
ÚfiıÂÛË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÁÈ· Ì›ÌËÛË
‹ Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË
Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜.
16
E Î·›‰Â˘ ÛË & £¤·ÙÚÔ – T ‡ ¯Ô ˜ 5Ô
ÏÔ‡ÓÙ·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ Î·È ÁÈ· ¯¿ÚË ÙÔ˘
·È¯ÓȉÈÔ‡.
∏ Smilansky ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ, Â›Û˘, ÙË ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘
ÚÔÊÔÚÈÎÔ‡ ÏfiÁÔ˘ ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡, ÛËÌÂÈÒÓÔÓÙ·˜ fiÙÈ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ù· ·È‰È¿ ·ÔÛÙ·ÛÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÚfiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜, ÁÈ· Ó· ÙÔ˘˜ Û¯ÔÏÈ¿ÛÔ˘Ó ‹ ÁÈ· Ó· ‰È·Ú·ÁÌ·Ù¢ÙÔ‡Ó ÙËÓ ÔÚ›· ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ Î·È Ó· ۯ‰ȿÛÔ˘Ó ÙÔ ÛÂÓ¿ÚÈÔ ‰Ú¿Û˘ (1968:8). ∂›Û˘, Ë Garvey ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ·ÓÙÈÏËÊı›
fiÙ ÙÔ ·È‰› ÚÔÛÔÈ›ٷÈ, ·fi ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘ ÌÂÙ·¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙÔ ÏfiÁÔ Î·È ÙÔ ÛÒÌ· ÙÔ˘ ÛÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È. OÈ
ÂÓ·ÏÏ·Á¤˜ ÛÙÔÓ ÙfiÓÔ, ÛÙÔ ‡ÊÔ˜, ÛÙË ¯ÚÔÈ¿ Ù˘ ʈӋ˜ ÙÔ˘,
ÔÈ ÁÎÚÈÌ¿ÙÛ˜ ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ ÙÔ˘ Î·È ÔÈ ÎÈÓ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÛÒÌ·Ùfi˜ ÙÔ˘ Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó fiÙÈ ÙÔ ·È‰› ·›˙ÂÈ Î·È ÌÈÌÂ›Ù·È ÙËÓ
Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· (1977:83). H Garvey ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜
·˘Ùfi, Ë ‰È¿ÎÚÈÛË Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ·fi ÙËÓ „¢‰‹
Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡, Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙË ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· Ó· ıˆÚËı› Ë Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ˆ˜ ·È¯Ó›‰È.
™ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Á›ÓÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ‰È¿ÎÚÈÛË
ÌÂٷ͇ «ı·ÙÚÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡» Î·È «‰Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛ˘». ∏
™¤ÍÙÔ˘ ÔÚ›˙ÂÈ ÙÔ ı·ÙÚÈÎfi ·È¯Ó›‰È ˆ˜ «ÌÈ· ÔÌ·‰È΋ ‰Ú· ÛÙËÚÈfiÙËÙ· Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙȘ Ù¯ÓÈΤ˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔۯ‰ȷ ÛÌÔ‡ Î·È Ù˘ ·Ó··Ú¿ÛÙ·Û˘ Ì ̛ÌËÛË Î·È ÛÙԯ‡ÂÈ ÛÙËÓ
„˘¯·ÁˆÁ›· Î·È ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ì¤Û· ·fi Ù· ·ÈÛı‹ Ì·Ù·, ÙÔÓ ·˘ıÔÚÌËÙÈÛÌfi, ÙË ÏÂÎÙÈ΋ ηÈ/‹ ÎÈÓËÙÈ΋ ¤ÎÊÚ· ÛË, ÙË Ê·ÓÙ·Û›· Î·È ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›·» (1998:19). O fiÚÔ˜
«‰Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛË» ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙË «ÌÂÙ·ÙÚÔ‹, ·Ó¿Ï·ÛË
Î·È ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ÂÓfi˜ ·ÊËÁËÌ·ÙÈÎÔ‡ ˘¿Ú¯ÔÓÙÔ˜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘
̤ۈ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ÎÒ‰Èη» (1998:31). ∏ ÕÏÎËÛÙȘ ÛÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÀÔ˘ÚÁ›Ԣ ¶·È‰Â›·˜, £Â·ÙÚÈ΋ ∞ÁˆÁ‹ 1, ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë ‰Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛË ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌÈ·˜
ÈÛÙÔÚ›·˜, ÂÓfi˜ ·Ú·Ì˘ıÈÔ‡ ‹ ÂÓfi˜ ̇ıÔ˘. ∆Ô ·È‰› ÂÚÓ¿
ÛÙËÓ ÈÔ «Û‡ÓıÂÙË» ·˘Ù‹ ÌÔÚÊ‹ ̤۷ ·fi ·˘ÙÔۯ‰ȷÛÌÔ‡˜ Î·È ‰ÚÒÌÂÓ·. ∏ ‰Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛË ÌÔÚ› Ó· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ¤Ó· ˘¿Ú¯ÔÓ Î›ÌÂÓÔ, ·ÏÏ¿ ÌÔÚ› Ó· ·ÔÙÂÏ›
Î·È ÚÔÛˆÈ΋ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Î·È Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ
(1991:79).
µ·ÛÈÎÔ› ¿ÍÔÓ˜ ÙÔ˘ «‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡»
¶ÔÏÏÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜, ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜ Ó· ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È, ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ·Ú·Î¿Ùˆ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ˆ˜ ÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ‚·ÛÈÎÔ‡˜ ¿ÍÔÓ˜ Ô˘ ‰È¤Ô˘Ó ÙÔ Â›‰Ô˜ ·˘Ùfi ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡. ∂›Ó·È ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙÔ fiÙÈ
·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Û˘Ìʈӛ· ·fi„ÂˆÓ ÂȉÈο Û ·˘Ùfi ÙÔ ı¤Ì·.
™‡Ìʈӷ, ÏÔÈfiÓ, Ì ÙÔ˘˜ Garvey, Bretherton Î·È Fein,
ÔÈ ÙÚÂȘ ‚·ÛÈÎÔ› ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡
›ӷÈ: «ÔÈ ÚfiÏÔÈ, Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· Î·È Ù· ÛÂÓ¿ÚÈ· / Û¯¤‰È·
‰Ú¿Û˘», «roles, objects and actions or plans». ∏ Fein
˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ·˘ÙÒÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ ‰È¢ÎÔχÓÂÈ ÙÔ˘˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ÛÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡, ηıÒ˜ ÔÈ ¤Ú¢Ó˜ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ·È Û ̛· ·fi ÙȘ ÙÚÂȘ ·˘Ù¤˜ ·Ú·Ì¤ÙÚÔ˘˜
(1981:1098).
ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ÚfiÏÔ˘˜, Ë Garvey ÙÔ˘˜ ηÙËÁÔÚÈÔÌÈÌÂ›Ù·È ÙȘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÚÔÛÒˆÓ,
ÔÈ› Û «ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔ‡˜», «ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÔ‡˜» Î·È «ÚfiÏÔ˘˜
fiˆ˜ ÙÔ˘ ÁÈ·ÙÚÔ‡, ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· Î.Ï. O ElKoning ·ÔηÏ›
¯·Ú·ÎÙ‹ÚˆÓ». ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· «ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÒÓ
ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi «‰ÈÔÏÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ ÛÙËÓ
Úfiψӻ Â›Ó·È ÔÈ ÚfiÏÔÈ ÙÔ˘ Ô‰ËÁÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÂÈ‚¿ÙË fiÙ·Ó Ù·
ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ‰ÔÌ‹ Ù˘», ÂÊfiÛÔÓ Ë ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· Û˘Ó‰¤ÂÙ·È
·È‰È¿ ·›˙Ô˘Ó, .¯., «ÙÔ ÏˆÊÔÚÂ›Ô ‹ ÙÔ ÙÚ¤ÓÔ. «OÈÎÔÁÂÙ·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ì ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ô˘ ÙËÓ ÂÈÙÂÏ›, ηıÒ˜ Î·È ÌÂ
ÓÂÈ·ÎÔ› ÚfiÏÔÈ» ›ӷÈ, .¯., ÂΛÓÔÈ Ù˘ Ì·Ì¿˜, Ù˘ ÎfiÚ˘,
ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ô˘ ··ÈÙÂ›Ù·È ÁÈ· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛ‹ Ù˘.
ÙÔ˘ Ì·Ì¿, ÙÔ˘ ̈ÚÔ‡, ÙÔ˘ ÁÈÔ˘ Î.Ï. ∏ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ù˘ ¤‰ÂÈ°È’ ·˘Ùfi Î·È ıˆÚ› ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ·˘Ùfi ˆ˜ ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· ÙËÓ
Í fiÙÈ ÔÈ «ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÔ› ÚfiÏÔÈ» ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È Û ˙¢Á¿ÚÈ·,
·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ «·È¯ÓȉÈÔ‡ Úfiψӻ. ™Ù·‰È·Î¿ ÙÔ ·È‰› ÂÚ.¯. ¤Ó· ·È‰› Ô˘ ÚÔÛÔÈÂ›Ù·È ÙË Ì·Ì¿ ·Ó·˙ËÙ¿ Û˘Ó‹ıˆ˜
Ó¿ ·fi ÙËÓ ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ‰Ú¿Û˘ Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ·ÓÙÈÎÂÈοÔÈÔÓ Ó· ·›ÍÂÈ ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ Ì·Ì¿. ∂›Û˘, ·Ú·Ù‹Ì¤ÓˆÓ ÛÙËÓ ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ Û¯¤ÛˆÓ
ÚËÛ fiÙÈ Ù· ·ÁfiÚÈ· ˘Ô‰‡ÔÓÙ·È ·ÓÙÚÈÎÔ‡˜ ÚfiÏÔ˘˜ Î·È Ù·
(1971:227).
ÎÔÚ›ÙÛÈ· Á˘Ó·ÈΛԢ˜. ∆Ô ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊÔ ÚÔηÏ› ¯Ï¢·ÛÌfi
‹ Á¤ÏÈÔ ·fi Ù· ˘fiÏÔÈ· ·È‰È¿. OÈ «ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÔ› ÚfiÏÔÈ»
∂›Û˘, ¤Ú¢Ó˜ (Kagan, 1981Ø Nicolich, 1977Ø Watson
Â›Ó·È ÔÈ ÈÔ ‰ËÌÔÊÈÏ›˜ ÚfiÏÔÈ Û ·È‰È¿ ÌÈÎÚ‹˜ ËÏÈΛ·˜
Î·È Fisher, 1980) ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fiÙÈ ÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È
·fi ÙÚÈÒÓ ¤ˆ˜ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ¯ÚÔÓÒÓ. ªÂÁ·ÏÒÓÔÓÙ·˜, Ù· ·ÈÂ›Ó·È Ê˘ÛÈ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ Ì ٷ ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ηÈ
‰È¿ ÚÔÙÈÌÔ‡Ó ÈÔ Ê·ÓÙ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ÚfiÏÔ˘˜, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ë
fiÙÈ ÙÔ ·È‰› ÂÚÓ¿ ·fi ÙË ¯Ú‹ÛË Î·È ÙË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÌÂÙ·Garvey ÙÔ˘˜ ÂÓÙ¿ÛÛÂÈ ÛÙÔ˘˜ «ÚfiÏÔ˘˜ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚˆÓ». «º·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË
ÓÙ·ÛÙÈÎÔ› ÚfiÏÔÈ» Â›Ó·È ÔÈ ÚfiÏÔÈ Ô˘ ·ÔÎÏ›ÓÔ˘Ó ·fi ÙËÓ
Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘ Î·È ÙËÓ ·Ó¿ÏË„Ë ‰È·ÊfiÚˆÓ ÚfiψÓ. O
Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Î·È ËÁ¿˙Ô˘Ó ·fi
Bretherton (1984) ·Ú·ı¤ÙÂÈ ‰ÈÂÍÔÙË Ê·ÓÙ·Û›· ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ‹ ·fi ÈÛÙÔ‰Èο ÙËÓ ÂÍÂÏÈÎÙÈ΋ ·˘Ù‹ ÔÚ›·.
ڛ˜ ‚È‚Ï›ˆÓ, ·Ú·Ì˘ıÈÒÓ, fiˆ˜ Ô
∂‰Ò ı· ·Ó·ÊÂÚıÔ‡Ó ÌfiÓÔ Û˘ÓÔÙÈŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ÚfiÏÔ˘˜,
ÚfiÏÔ˜ ÂÓfi˜ Â͈Á‹ÈÓÔ˘, ÂÓfi˜ ͈ÙÈο Ù· ‚·ÛÈο ÛÙ¿‰È· Ô˘ ÙËÓ ¯·Ú·Ë Garvey ÙÔ˘˜ ηÙËÁÔÚÈÔÔÈ›
ÎÔ‡, ÌÈ·˜ Ì¿ÁÈÛÛ·˜, ÙÔ˘ ™Ô‡ÂÚÎÙËÚ›˙Ô˘Ó. O Bretherton Û˘ÌʈÓ›
ÛÂ: «ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔ‡˜»,
Ì·Ó Î.Ï. ∏ Garvey ÛÙËÓ ›‰È· ηÙËÌ ÙÔÓ Piaget fiÙÈ ÛÙÔ ·Ú¯ÈÎfi ÛÙ¿‰ÈÔ
«ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÔ‡˜» ηÈ
ÁÔÚ›· Ì ÙÔ˘˜ «ÚfiÏÔ˘˜ ¯·Ú·ÎÙ‹ÙÔ ·È‰› ·Ó··ÚÈÛÙ¿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ÙÔÓ
ÚˆÓ» Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ, Â›Û˘,
·˘Ùfi, «self-representation», ‰ËÏ·«ÚfiÏÔ˘˜ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚˆÓ».
ÙÔ˘˜ «ÛÙÂÚÂÔÙ˘ÈÎÔ‡˜ ÚfiÏÔ˘˜»,
‰‹ ·Ó··Ú¿ÁÂÈ ÔÈΛ˜ ηıËÌÂÚÈÓ¤˜
Ô˘ ‚·Û›˙ÔÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ Û Â·ÁÁ¤ÏÙÔ˘ Ú¿ÍÂȘ, fiˆ˜ ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ‡ÓÔ˘
Ì·Ù·. ™ÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ·˘Ù‹ ·Ó‹‹ ÙÔ˘ Ê·ÁËÙÔ‡ (1984:8). ∆Ô ·È¯Ó›‰È
ÎÔ˘Ó, .¯., ÔÈ ÚfiÏÔÈ ÙÔ˘ «ÁÈ·ÙÚÔ‡», Ù˘ «ÓÔÛÔÎfiÌ·˜», ÙÔ˘
‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, .¯. Ì ÁÎÚÈÌ¿ÙÛ˜ ÙÔ˘
«˘ÚÔÛ‚¤ÛÙË» Î.Ï.
ÚÔÛÒÔ˘ Ô˘ ‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ ÙÔ ·È‰› ÚÔÛÔÈ›ٷÈ, fiˆ˜
ÙÔ ¿ÓÔÈÁÌ· ÙÔ˘ ÛÙfiÌ·ÙÔ˜, ÂÓÒ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi
O ™Ô‚ÈÂÙÈÎfi˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˜ ElKoning, ηıÒ˜ ·Ó·Ï‡ÂÈ ÙË
Ê·ÁËÙfi, ‹ Ì ¯ÂÈÚÔÓƠ̂˜, fiˆ˜ ÙÔ ÙÚ›„ÈÌÔ Ù˘ ÎÔÈÏÈ¿˜ ÙÔ˘,
‰È·‰Èηۛ· ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔ‡ ÛÙÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È, ÙÔÔ˘ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ¯fiÚÙ·ÛÂ, ÂÓÒ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Ê¿ÂÈ ÛÙËÓ Ú·ÁÓ›˙ÂÈ fiÙÈ ‰‡Ô Â›Ó·È ÔÈ ÌÔÚʤ˜ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔ‡ Ô˘ ‰È¤Ô˘Ó ÙÔ
Ì·ÙÈÎfiÙËÙ·.
·È¯Ó›‰È ·˘Ùfi. ∏ Ì›· Â›Ó·È Ë ·Ó¿ÏË„Ë ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘ Î·È Ë ¿Ï™ÙÔ ÂfiÌÂÓÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÙÔ ·È‰› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ¿ÏÏÔ˘˜,
ÏË Ë Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ӈÓ. O
·ÓÙÈΛÌÂÓ· ‹ ÚfiÛˆ·, .¯. ÙË ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘, ˆ˜ ·ıËÙÈÎÔ‡˜
ElKoning ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ
·Ô‰¤ÎÙ˜ ÙˆÓ Ú¿ÍÂÒÓ ÙÔ˘ (ÛÂÏ. 10). O Bretherton ¯··ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ fi¯È ÌfiÓÔ ÚÔËÁÂ›Ù·È Ù˘ ·Ó¿Ï˄˘ ÚfiÏÔ˘,
Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ·˘Ùfi ˆ˜ ÙËÓ ··Ú¯‹ ÙÔ˘ «ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡
·ÏÏ¿, Ì¿ÏÈÛÙ·, Ô‰ËÁ› Û ·˘Ù‹. ¶ÚˆÙ·Ú¯Èο ÙÔ ·È¯Ó›‰È
·È¯ÓȉÈÔ‡», ÂÊfiÛÔÓ ÙÔ ·È‰› ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ‰Ú· ÛÙÔ ·È¯Ó›‰È
ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ‚·Û›˙ÂÙ·È Û ¯ÂÈÚÔÈ·ÛÙ¿, Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ·ÓÙÈÙÔ˘ Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ Î·È Ó· ¤¯ÂÈ Û˘Ì·›ÎÙ˜. ™ÙË
ΛÌÂÓ· Î·È ÛÙË ‰Ú¿ÛË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ Ì ·˘Ù¿, Ì ÛÎÔfi ÙËÓ
Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ÙÔ ·È‰› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ˆ˜ ÂÓÂÚÁËÙÈ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÎÔÓÙÈÓ‹˜ ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜, .¯. ¤Ó·
ÎÔ‡˜ ·Ô‰¤ÎÙ˜ ÙˆÓ Ú¿ÍÂˆÓ ÙÔ˘ (ÛÂÏ. 11). ¶ÔÏÏÔ› ‰ÂÓ
·È‰› Ô˘ ·›˙ÂÈ Ì ÌÈ· ÎÔ‡ÎÏ· ÌÈÌÂ›Ù·È fi,ÙÈ Î¿ÓÂÈ Ë ÌËÙ¤‰È·¯ˆÚ›˙Ô˘Ó ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ·˘Ùfi ·fi ÙÔ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ, ·ÏÏ¿ Ô
Ú· ÙÔ˘ Ì ·˘Ùfi. O Vygotsky ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ·˘Ù‹
Bretherton ıˆÚ› fiÙÈ ¤¯ÂÈ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÛËÌ·Û›·, .¯. ÙÔ Ó·
«ÌÓ‹ÌË Û ‰Ú¿ÛË, ·Ú¿ ÌÈ· ηٿÛÙ·ÛË Ê·ÓÙ·Û›·˜». ™Ù·Ù·˝˙ÂÈ ÙÔ ·È‰› ·ÏÒ˜ ÌÈ· ÎÔ‡ÎÏ· ·fi ÙÔ Ó· Ù˘ ÌÈÏ¿ Î·È Ó·
‰È·Î¿, fiˆ˜ ·Ú·ÙËÚ› Ô Vygotsky, ηٿ ÙËÓ ÚÔÛ¯ÔÏÈ΋
ÚÔÛÔÈÂ›Ù·È fiÙÈ Ë ÎÔ‡ÎÏ· ¤¯ÂÈ Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· Î·È ·ÓÙ›ÏËËÏÈΛ·, «Ë ÛΤ„Ë ‰È·¯ˆÚ›˙ÂÙ·È ·fi Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· Î·È Ë
„Ë. ™ÙÔ ÂfiÌÂÓÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÙÔ ·È‰› ÂÌ„˘¯ÒÓÂÈ ÙËÓ ÎÔ‡ÎÏ·,
‰Ú¿ÛË Â›Ó·È Â·ÎfiÏÔ˘ıÔ ÙˆÓ È‰ÂÒÓ Ì¿ÏÏÔÓ ·Ú¿ ÙˆÓ
‰Ú· Î·È ÌÈÏ¿ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ Ù˘ Î·È Ù˘ ÚÔÛ‰›‰ÂÈ ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜
Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ, .¯. ¤Ó· Ú·‚‰› Á›ÓÂÙ·È ¿ÏÔÁÔ» (µÔÛÓÈ¿‰Ô˘,
ÚfiÏÔ˘˜ (ÛÂÏ. 12). ∏ Ê¿ÛË ·˘Ù‹ ¤¯ÂÈ È‰È·›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›·,
1999:87). ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Ô ElKoning, Ë
ηıÒ˜ ÙÔ ·È‰› ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ÂÌϤÎÂÙ·È Û ‰È¿ÏÔÁÔ Ì ÙËÓ
‰Ú¿ÛË ‰ÂÓ ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È Î·È Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ÌfiÓÔ ·fi ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈÎÔ‡ÎÏ· Ô˘ ÂÌ„˘¯ÒÓÂÈ, ˘Ô‰˘fiÌÂÓÔ ÙÔ ›‰ÈÔ ¤Ó·Ó ÚfiÏÔ Î·È
̤ÓÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ ·È‰› ÛÙÔ ·È¯Ó›‰È
·Ô‰›‰ÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ ÎÔ‡ÎÏ· Ô˘ ¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ¤Ó·Ó ¿ÏÏÔ ÚfiÏÔ.
ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ô˘ ÙËÓ
∂›Û˘, Â›Ó·È Ôχ Û˘¯Ófi Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ÙÔ ·È‰› Ó· ¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È
ÚÔηÏ›, .¯. Ë ÎÔ‡ÎÏ· ·Ú·¤ÌÂÈ ÙÒÚ· ÛÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi Ì›· ÎÔ‡ÎϘ Ô˘ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ‡Ô˘Ó ‰È·ÌËÙ¤Ú·˜. ŸÙ·Ó ÊÙ¿ÛÂÈ Û ·˘Ùfi ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ, ÙÔ ·È‰› ·Ú¯›˙ÂÈ Ó·
ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú˜ Î·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›, ·›˙ÔÓÙ·˜ Ì·˙›
EÎ ·› ‰  ˘Û Ë & £ ¤ ·Ù ÚÔ – T ‡¯ Ô˜ 5 Ô
17
ÙÔ˘˜, ÔÏfiÎÏËÚ· ÛÂÓ¿ÚÈ· ‰Ú¿Û˘. ™ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ·˘Ù‹, ÙÔ
·È‰› ÌÔÚ› Ó· ¿ÚÂÈ ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ «·ÊËÁËÙ‹», ηıÒ˜ ·›˙ÂÈ ·Ú¿ÏÏËÏ· ÙȘ ÎÔ‡ÎϘ, ‹ ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ «˘ÔÎÚÈÙ‹»,
fiÙ·Ó Û˘Ó‰È·Ï¤ÁÂÙ·È Ì·˙› ÙÔ˘˜ (ÛÂÏ. 14).
ÛÎÔÏÔ Ó· ·Ó·Ï˘ıÔ‡Ó ‰ÈÂÍÔ‰Èο fiÏÔÈ ÔÈ ·Ú¿ÌÂÙÚÔÈ ÙÔ˘
«‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡» Û ¤Ó· ΛÌÂÓÔ ÙfiÛÔ ÌÈÎÚ‹˜
¤ÎÙ·Û˘.
∏ ¤Ú¢ӷ ÙÔ˘ «‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡» ÛÙËÓ ÚÔÛ¯Ô∆Ô ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È ÌÔÚ›, ÏÔÈfiÓ, Ó· ÂΉËÏÒÓÂÏÈ΋ ËÏÈΛ· ̤۷ ·fi ÙËÓ ·Ú·Ù‹ÚËÛ‹ ÙÔ˘ Î·È ÙË ÌÂϤÙË
Ù·È Î·È Ì¤Û· ·fi ÙËÓ ÂÌ„‡¯ˆÛË ÎÔ‡ÎÏ·˜, ÌÈÎÚÒÓ ÊÈÁÔ‡Ú·ÎÙÈÎÒÓ ÂÊ·ÚÌÔÁÒÓ ÙÔ˘ Â›Ó·È ıÂÌÂÏÈÒ‰Ô˘˜ ÛËÌ·Û›·˜.
ÚˆÓ Î·È ·ÓÙÈÎÂÈ̤ӈÓ. O Bretherton Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚ› fiÙÈ
∏ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ÂχıÂÚÔ˘, ·˘ıfiÚÌËÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡
·ÚÎÂÙ¤˜ ¤Ú¢Ó˜ ÌÂÏÂÙÔ‡Ó ÙÔ ·È¯Ó›‰È ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÌÔÚÊ‹˜
·È¯ÓȉÈÔ‡ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÌÔÚ› Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ ÛÙËÓ Î·Ï‡ÙÂ(Rubin Î·È Wolf, 1979; Wolf, 1982; Watson Î·È Fisher,
ÚË Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘ Ô˘ ÛΤÊÙÂÙ·È, Ú¿ÙÙÂÈ Î·È Ì·1980), ÙÔ ÔÔ›Ô Â‡ÏÔÁ· ·ÔηÏ› ÙËÓ ··Ú¯‹ ÙÔ˘ «·È¯ÓÈı·›ÓÂÈ ÙÔ ·È‰› ·˘Ù‹˜ Ù˘ ËÏÈΛ·˜. ªÔÚ› Ó· ·ÔÙÂϤÛÂÈ
‰ÈÔ‡ Úfiψӻ. ∂›Ó·È Ê˘ÛÈÎfi Â·ÎfiÏÔ˘ıÔ fiÙÈ, ÌÂÙ¿ ÙÔ ÛÙ¿ÔχÙÈÌÔ ‚ÔËıfi Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÂÚÁ·ÏÂ›Ô ÛÙË ‰È¿ıÂÛË Î¿‰ÈÔ ·˘Ùfi, ÙÔ ·È‰› ·Ú¯›ÛÂÈ ÙÔ ›‰ÈÔ Ó· ˘Ô‰‡ÂÙ·È ÚfiÏÔ˘˜ ηÈ
ı ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡ Ô˘ ı· ‹ıÂÏ ӷ ÂÌÏÔ˘Ù›ÛÂÈ ÙȘ ÌÂıfiÓ· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ÙÔ ÛÒÌ·
‰Ô˘˜ Î·È Ù¯ÓÈΤ˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ÙÔ˘.
ˆ˜ ÂÎÊÚ·ÛÙÈÎfi ̤ÛÔ ·ÓÙ› Ù˘ ÎÔ‡∏ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ·˘ıfiÚÌËÙÔ˘
ÎÏ·˜. ∞˘Ù‹ Â›Ó·È Ë ÈÔ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓË
·È¯ÓȉÈÔ‡ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ì¤Û· ηÈ
∆Ô «‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ‹
Î·È ÔχÏÔÎË ÌÔÚÊ‹ «‰Ú·Ì·ÙȤ͈ ·fi ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Â›Ó·È Ë ÈÔ ‰È·«Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ¤¯ÂÈ,
ÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡» ÚÈÓ ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÙÔ˘
Ê·Ó‹˜ Î·È ÂÈÏÈÎÚÈÓ‹˜ Ô‰fi˜ ÚÔ˜ ÙË
ÏÔÈfiÓ, ÙȘ Ú›˙˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ
«ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉȉËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ Ì·ıËÛÈ·ÎÔ‡ ÂÚÈ«·ÈÛıËÛÈÔÎÈÓËÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È».
Ô‡», fiÔ˘ ϤÔÓ ÙÔ ·È‰› Û˘ÓÂÚÁ¿‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ ÊÈÏÈÎÔ‡ Î·È ÁfiÓÈÌÔ˘,
˙ÂÙ·È Î·È ·ÏÏËÏÂȉڿ Ì ¿ÏÏÔÓ
ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ù· ·È‰È¿ ı· ¯·›ÚÔÓÙ·È Ó·
∆Ô ·È‰› ÂÚÓ¿ ÛÙ·‰È·Î¿
¤Ó·Ó ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Û˘Ì·›ÎÙË ÙÔ˘ ‹
Ì·ı·›ÓÔ˘Ó Î·È ÔÈ ‰¿ÛηÏÔÈ ı· ¯·›·fi ÙËÓ ·Ï‹ ÂÍÂÚ‡ÓËÛË
Î·È Ì ÔÌ¿‰· ·È‰ÈÒÓ.
ÚÔÓÙ·È Ó· ‰È‰¿ÛÎÔ˘Ó. O Toye ˘ÔÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋
ÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ «Ù· ·È‰È¿ ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÛÙÔ
ÙÔ˘˜ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË Î·È ·fi
O Slade, ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÛËÌ·ÓÙÈÛ¯ÔÏÂ›Ô Ì ÙË Ê˘ÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· Ó·
ÎÔ‡˜ ı·ÙÚÔ·È‰·ÁˆÁÔ‡˜ Ù˘ ªÂÌ·ı·›ÓÔ˘Ó
̤۷ ·fi ÙÔ ·È¯Ó›‰È ηÈ
ÙÔ «·È¯Ó›‰È Ì ٷ ·ÓÙÈΛÌÂÓ·»
Á¿Ï˘ µÚÂÙ·Ó›·˜, ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘
ÙËÓ
Ú¿ÍË.
O ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘ ‰·ÛοÏÔ˘
ÛÙÔ «·È¯Ó›‰È Úfiψӻ.
Child Drama (1954), ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ
Â›Ó·È Ó· ÂÓÈÛ¯‡ÂÈ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹
›‰È· ¿Ô„Ë ‰È·¯ˆÚ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ ·ÈÎ·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› Ê·ÓÙ·ÛÙÈÎÔ‡˜,
¯Ó›‰È ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ Û ÚÔÛˆÈÎfi
˘ÔıÂÙÈÎÔ‡˜ ÎfiÛÌÔ˘˜, fiÔ˘ Ù·
«personal play» Î·È ÚÔ‚ÔÏÈÎfi «projected play». O Slade
·È‰È¿ ı· ÂÍÂÚ¢ÓÔ‡Ó ÙÔÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi, ηıËÌÂÚÈÓfi ÙÔ˘˜
ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi ·È¯Ó›‰È Â›Ó·È Î·ı·Úfi «‰Ú¿Ì·»,
ÎfiÛÌÔ» (2000:11). ∏ ·Ú·Ù‹ÚËÛË Î·È Ë ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ·˘Î·ıÒ˜ ÙÔ ·È‰› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› fiÏÔ ÙÔ˘ ÙÔÓ Â·˘Ùfi Î·È ÙÔ ÛÒıfiÚÌËÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÌÔÚ› Ó· ÂÓÈÛ¯‡ÛÂÈ ÙÔ Û¯Â‰È·ÛÌfi
Ì·, ÁÈ· Ó· ˘Ô‰‡ÂÙ·È ÚfiÏÔ˘˜. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ·È¯ÓÈÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙˆÓ ¯ÒÚˆÓ ÂχıÂÚÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈo‡
‰ÈÔ‡ ·˘ÙÔ‡ Â›Ó·È Ë Ì›ÌËÛË Î·È Ë Î›ÓËÛË. ™ÙÔ ÚÔ‚ÔÏÈÎfi
̤۷ ÛÙËÓ Ù¿ÍË ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ, ‰ÔÌË̤ÓÔ ·fi ÙÔ
·È¯Ó›‰È ÙÔ ·È‰› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ·ÓÙÈΛÌÂÓ·, .¯. ÎÔ‡ÎϘ,
‰¿ÛηÏÔ ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È.
·˘ÙÔÎÈÓËÙ¿ÎÈ· Î.Ï., ÁÈ· Ó· ·Ó··Ú·ÛÙ‹ÛÂÈ ÌÈ· ÛÎËÓ‹. ™Â
·˘Ùfi ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ Ô ÚfiÏÔ˜ «ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ·È» ̤۷ ·fi Ù· ·ÓÙÈ«∆Ô ·È¯Ó›‰È ÌÈÏ¿ÂÈ ·fi ÌfiÓÔ ÙÔ˘!
ΛÌÂÓ·. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ ·È¯Ó›‰È ·˘Ùfi ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È ÛÂ
∞˜ ·ÎÔ‡ÛÔ˘Ì ÙÈ Ï¤ÂÈ…». ♦
«ÚÔÛˆÈÎfi ·È¯Ó›‰È».
∆Ô «‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ‹ «Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ·È¯Ó›‰È» ¤¯ÂÈ,
ÏÔÈfiÓ, ÙȘ Ú›˙˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ «·ÈÛıËÛÈÔÎÈÓËÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È». ∆Ô
·È‰› ÂÚÓ¿ ÛÙ·‰È·Î¿ ·fi ÙËÓ ·Ï‹ ÂÍÂÚ‡ÓËÛË ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÙÔ˘˜ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË Î·È ·fi ÙÔ
«·È¯Ó›‰È Ì ٷ ·ÓÙÈΛÌÂÓ·» ÛÙÔ «·È¯Ó›‰È Úfiψӻ. ™ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi ÙÔ˘ ÛÙ¿‰ÈÔ ÙÔ ·È¯Ó›‰È ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙË Ì›ÌËÛË Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· Ì ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ Ê·ÓÙ·Û›·˜
ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÚÔÛÙ›ıÂÙ·È ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛ˘ ηÈ
·Ó¿Ï·Û˘ Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜. ∞ÓÙ›ÛÙÔȯ·, ÂÍÂÏ›ÛÛÔÓÙ·È
Î·È ÔÈ ÙÚÂȘ ¿ÍÔÓ˜ ÙÔ˘ ·È¯ÓȉÈÔ‡: ÚfiÏÔÈ, ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ηÈ
Û¯¤‰È· ‰Ú¿Û˘. OÈ ÚfiÏÔÈ ÂÍÂÏ›ÛÛÔÓÙ·È ·fi «ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÔ‡˜ Û ʷÓÙ·ÛÙÈÎÔ‡˜» Î·È Ù· ÛÂÓ¿ÚÈ· ‰Ú¿Û˘ ·fi ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈΤ˜ Ú¿ÍÂȘ Û ÔÏfiÎÏËÚ˜ ÈÛÙÔڛ˜ Ì ÏÔ΋,
Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ·ÎÔÏÔ˘ı›·. ™ÙÔ ·Ú·¿Óˆ ΛÌÂÓÔ ¤ÁÈÓ ÏfiÁÔ˜ ΢ڛˆ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÍÂÏÈÎÙÈ΋ ÔÚ›· ÙˆÓ ÚfiψÓ. ∂›Ó·È ‰‡18
EÎ· ›‰Â˘ ÛË & £¤·ÙÚÔ – T ‡ ¯Ô˜ 5Ô
µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·
EÏÏËÓfiÁψÛÛË
∞˘ÁËÙ›‰Ô˘, ™. (2001) ∆Ô ¶·È¯Ó›‰È: ™‡Á¯ÚÔÓ˜ ÂÚ¢ÓËÙÈ Î¤˜ Î·È ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ. ∞ı‹Ó·: T˘ˆı‹Ùˆ.
ÕÏÎËÛÙȘ (2000) ∏ ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ Ù¤¯ÓË ÛÙËÓ ÂÎ·›‰Â˘ÛË.
∞ı‹Ó·: EÏÏËÓÈο °Ú¿ÌÌ·Ù·.
ÕÏÎËÛÙȘ (1989) ∆Ô ‚È‚Ï›Ô Ù˘ ‰Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛ˘. ∂Ή.
ÕÏÎËÛÙȘ.
ÕÏÎËÛÙȘ (1983) ∏ ‰Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛË ÁÈ· ·È‰È¿. ∂Ή.
ÕÏÎËÛÙȘ.
µÔÛÓÈ¿‰Ô˘, ™. (1999) ∫›ÌÂÓ· ∂ÍÂÏÈÎÙÈ΋˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜,
∆fiÌÔ˜ µ´: ™Î¤„Ë. ∞ı‹Ó·: Gutenberg.
∫Ô˘ÚÂÙ˙‹˜, §. (1991) ∆Ô ı·ÙÚÈÎfi ·È¯Ó›‰È. ∞ı‹Ó·: ∫·ÛÙ·ÓÈÒÙ˘.
ªÔ˘‰·ÙÛ¿ÎȘ, ∆. (1994) ∏ ıˆڛ· ÙÔ˘ ‰Ú¿Ì·ÙÔ˜ ÛÙË Û¯Ô ÏÈ΋ Ú¿ÍË. ∞ı‹Ó·: ∫·Ú‰·Ì›ÙÛ·.
™¤ÍÙÔ˘, ¶. (1998) ¢Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛË. ∆Ô ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ·È‰· ÁˆÁÔ‡-ÂÌ„˘¯ˆÙ‹. ∞ı‹Ó·: ∫·ÛÙ·ÓÈÒÙ˘.
™¤ÚÁË, §. (1987) ¢Ú·Ì·ÙÈ΋ ¤ÎÊÚ·ÛË Î·È ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ·È ‰ÈÔ‡. ∞ı‹Ó·: Gutenberg.
ÀÔ˘ÚÁÂ›Ô ∂ıÓÈ΋˜ ¶·È‰Â›·˜ Î·È £ÚËÛÎÂ˘Ì¿ÙˆÓ, ¶·È‰·ÁˆÁÈÎfi πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ. (1991) £Â·ÙÚÈ΋ ∞ÁˆÁ‹ 1: µÈ‚Ï›Ô
ÁÈ· ÙÔ ‰¿ÛηÏÔ. OÚÁ·ÓÈÛÌfi˜ ∂ΉfiÛˆ˜ ¢È‰·ÎÙÈÎÒÓ
µÈ‚Ï›ˆÓ.
ÃÚ˘Û¿ÊË, ª. (1991) ∆Ô ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È ÛÙËÓ ÚÔÛ¯Ô ÏÈ΋ ËÏÈΛ·. ∞ı‹Ó·: ™Ì˘ÚÓȈٿ΢.
•ÂÓfiÁψÛÛË
Slade, P. (1954) Child Drama. London: University of
London Press.
Smilansky, S. (1968) The effects of sociodramatic play on
disadvantaged pre-school children. New York: Wiley.
Smilansky, S., «Sociodramatic play: Its relevance to behavior and achievement in school» ÛÙÔ Smilansky, S. –
Klugman, E. (1990) Children’s play and learning. New
York: Teacher’s College Press.
Singer, D. – Singer, J. (1990) The house of make-believe.
Cambridge: Harvard University Press.
Toye, N. – Prendiville, F. (2000) Drama and traditional
story for the early years. London: Routledge.
Vygotsky, L. (1932) Thought and
Language. Cambridge Mass.: MIT
Press.
∏ ¤Ú¢ӷ ÙÔ˘ «‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡
Vygotsky, L. (1978) Mind in Soci ·È¯ÓȉÈÔ‡» ÛÙËÓ ÚÔÛ¯ÔÏÈ΋
ety: Development of Higher Psy ËÏÈΛ· ̤۷ ·fi ÙËÓ
chological Processes. Cambridge,
MA:
Harvard University Press.
·Ú·Ù‹ÚËÛ‹ ÙÔ˘ Î·È ÙË ÌÂϤÙË
Watson,
M.W – Fisher, K.W.
Ú·ÎÙÈÎÒÓ ÂÊ·ÚÌÔÁÒÓ ÙÔ˘ ›ӷÈ
(1980) «Development of social
ıÂÌÂÏÈÒ‰Ô˘˜ ÛËÌ·Û›·˜.
roles in elicited and spontaneous
∏ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ÂχıÂÚÔ˘,
behaviour the preschool years»,
·˘ıfiÚÌËÙÔ˘ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡
Child Development, 18.
Wolf,
D. (1982) «Understanding
·È¯ÓȉÈÔ‡ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÌÔÚ›
others:
A longitudinal case study of
Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ ÛÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË
the concept of independent
ηٷÓfiËÛË ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘ Ô˘
agency», ÛÙÔ Forman G. (ÂÈÌ.),
ÛΤÊÙÂÙ·È, Ú¿ÙÙÂÈ Î·È Ì·ı·›ÓÂÈ
Action and Thought: From sensor
motor schemes to symbol use. New
ÙÔ ·È‰› ·˘Ù‹˜ Ù˘ ËÏÈΛ·˜.
York: Academic Press.
Arts Council of Great Britain.
(1992) Drama in Schools. London: Arts Council.
Bretherton, I. (ÂÈÌ.) (1984) Sym bolic Play: the development of
social understanding. London:
Academic Press.
El’Kounin, D.B., «Symbolics and
it’s function in the play of children», ÛÙÔ Sutton-Smith, Herron, R.E. (1971) Child’s play.
New York, London: Wiley.
Garvey, C. (1977) Play. London:
Fontana.
Fein, G.G.(1981), «Pretend play in
childhood: An integrative review», Child Development, 52,
1095-1118.
Hendy, L. – Toon, L. (2001) Supporting Drama and Imag inative Play in the early years. Buckingham: Open
University Press.
Isenberg, J.P. – Jalongo, M.R (1993) Creative Expression
and Play in the Early Childhood Curriculum. USA:
Macmillan.
Kagan, J. (1981) The second year: The emergence of selfawareness. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Klugman, E. – Smilansky, S. (1990) Children’s Play and
Learning. New York: Teachers College Press.
Nicolich, L. (1977) «Beyond sensor motor intelligence:
Assessment of symbolic maturity through analysis of
pretend play», Merrill-Palmer Quarterly, 23.
Piaget, J. (1952) Play, dreams and imitation in Childhood.
London: Routledge.
Rubin, S. – Wolf, D. (1979) «The development of maybe:
The evolution of social roles into narrative roles», ÛÙÔ
Wolf, D. (ÂÈÌ.), New Directions for Child Develop ment (Ù. 6). San Francisco: Jossey-Bass.
∏ K·ÙÂÚ›Ó· ¶·ψ̷ٿ ·ÔÊÔ›ÙËÛ ÙÔ 2000 ·fi ÙÔ
£Â·ÙÚÈÎfi ∆Ì‹Ì· Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ ∫·ÏÒÓ ∆¯ÓÒÓ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔ ÙÂÏ›Ԣ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, fiÔ˘ ÂȉÈ·ÙËÎÂ
ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ ÛÎËÓÔÁÚ·Ê›·˜. ∂›Ó·È οÙÔ¯Ô˜ Diploma in
Drama ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ ∫ent Ù˘ ∞ÁÁÏ›·˜. TÔ 2002
ÙÂÏ›ˆÛ ÌÂÙ·Ù˘¯È·Î¤˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙÔ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎfi ∆Ì‹Ì·
ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ˘ ÙÔ˘ Exeter Ù˘ ª. µÚÂÙ·Ó›·˜, fiÔ˘
·¤ÎÙËÛ Ì ‰È¿ÎÚÈÛË ÙÔ ª∂d Ì ٛÙÏÔ «£¤·ÙÚÔ Î·È ¢ËÌÈ Ô˘ÚÁÈΤ˜ ∆¤¯Ó˜ ÛÙËÓ ∂Î·›‰Â˘ÛË». ∂›Û˘, ¤¯ÂÈ ·Ú· ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ¯ÚfiÓÔ ÙÔ˘ ÙÚÈÂÙÔ‡˜ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘
ı·ÙÚÈÎÔ‡ ·È¯ÓȉÈÔ‡ ÙÔ˘ §¿ÎË ∫Ô˘ÚÂÙ˙‹, ηıÒ˜ Î·È Û ÌÈÓ¿ÚÈ· ‰È‰·Ûηϛ·˜ ™·›ÍËÚ, ηٷÛ΢‹˜ Ì¿Ûη˜ ηÈ
Forum Theatre ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ÙÔ˘ Exeter. ™ÙÔ ›‰ÈÔ
¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ·Ó¤Ï·‚ ÙÔ ı·ÙÚÈÎfi ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ £Â· ÙÚÈÎÔ‡ ∆Ì‹Ì·ÙÔ˜ ÁÈ· ·È‰È¿ ËÏÈΛ·˜ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ¤ˆ˜ ¤ÍÈ ¯Úfi ÓˆÓ. ∂‰Ò Î·È ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ ÂÎÔÓ› ÛÙÔ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎfi ∆Ì‹Ì·
ÙÔ˘ Exeter MPhil Ì ı¤Ì· «‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·È¯Ó›‰È Î·È Ì¿ıË ÛË ÛÙËÓ ÚÔÛ¯ÔÏÈ΋ ËÏÈΛ·» Î·È ‰ÈÂÍ¿ÁÂÈ ÙËÓ ÂÚÂ˘Ó¿ Ù˘
Û ÓËÈ·ÁˆÁÂ›Ô ÙÔ˘ Exeter.
EÎ ·› ‰  ˘Û Ë & £ ¤ ·Ù Ú Ô – T ‡¯ Ô˜ 5 Ô
19