11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 151
V.
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋: Ô ™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜
̤۷ ·fi ¤Ó· Û¯ÂÙÈÎÒ˜ ¿ÁÓˆÛÙÔ Î›ÌÂÓfi ÙÔ˘.
¶ÚÔÂÎÙ¿ÛÂȘ Û ȉÂÔÏÔÁ›Â˜ ÙÔ˘ ªÂÛÔÔϤÌÔ˘
√ ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘ Â›Ó·È Â›ÎÔ˘ÚÔ˜ ηıËÁËÙ‹˜ ÛÙÔ ¢ËÌÔÎÚ›ÙÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ £Ú¿Î˘.
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 152
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 153
∆Ô ¿ÚıÚÔ ÙÔ˘ ™Ù›ÏˆÓÔ˜ ∫˘ÚȷΛ‰Ë «∏ ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ ‰È· ÙËÓ ÂıÓÈÎ‹Ó ÂÓfiÙËÙ· Î·È ÙÔÓ ÂıÓÈÎfiÓ ÔÏÈÙÈÛÌfiÓ»,
Â› ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ‚·Û›˙ÂÙ·È Ë ·Ó¿Ï˘ÛË Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı›, ‰ËÌÔÛȇıËÎÂ1
ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi TÔ N¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜2, ÙËÓ ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ›Ûˆ˜ ·fi ÙȘ
ÂΉfiÛÂȘ Ô˘ ›‰·Ó ÙÔ Êˆ˜ Ù˘ ‡·ÚÍ‹˜ ÙÔ˘˜ ηٿ ÙË ÌÂÙ·ÍÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô3. ∫·ıÈÛÙÒ ÂÍ ·Ú¯‹˜ ۷ʤ˜ fiÙÈ Ë ÊÈÏÔÍÂÓ›· ÙÔ˘ ÛÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi, ˆ˜ Ú¿ÍË Î·ı·˘Ù‹Ó, ‰ÂÓ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ ·˘Ùfi Ô˘ Û˘ÓÂÈÚÌÈο ı· ÂÚ¯fiÙ·Ó ÛÙË ÛΤ„Ë ÙÔ˘ ·Ó·ÁÓÒÛÙË. ∆Ô ÂÚÈÔ‰ÈÎfi, ¤Ú·Ó ·fi ÛÙÂÚÂfiÙ˘˜ Î·È È‰ÂÔÏÔÁÈο ÌÔÓÔÛ‹Ì·ÓÙ˜ ıˆڋÛÂȘ, ‰ÂÓ
‰ÈÂΉÈΛ ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ˆ˜ Â›ÛËÌÔ˘ ÔÚÁ¿ÓÔ˘ ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜4. ∂ΉfiÙ˘ Î·È ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ Â›Ó·È Ô ÕÚÈÛÙÔ˜ ∫·Ì¿Ó˘, ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ȉÂÔÏÔÁÈο ÚÔÛΛÌÂÓÔ˜ ÛÙËÓ ÙfiÙ «Ó¤·
ÔÏÈÙÈ΋ Ù¿ÍË», ÙÔ ÂΉ›‰ÂÈ fï˜ ˆ˜ ȉÈÒÙ˘, fi¯È ˆ˜ ΢‚ÂÚÓËÙÈÎfi˜
ÂÓÙÂÙ·Ï̤ÓÔ˜, Ô ÔÔ›Ô˜, Ì ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi ·ÚÔ˜ ÙÔ˘, ÂȯÂÈÚ› Ó·
‰ÈÂÈÛ‰‡ÛÂÈ Û ÔÌ¿‰Â˜ ·‰¤ÛÌÂ˘ÙˆÓ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ Î·È ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·ÎÒÓ, Ì ÙÂÏÈÎfi ÛÙfi¯Ô ÙÔ˘ ÙËÓ ·ÊÔÌÔ›ˆÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ È‰ÂÔÏÔÁÈÎfi ˘Ú‹Ó· ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡.
1. ∆Ô ÂÚȯfiÌÂÓfi ÙÔ˘ ‚·Û›ÛÙËΠ۠ÔÌÈÏ›· ÙÔ˘ Û˘ÓÙ¿ÎÙË ÙÔ˘, Ô˘ ›¯Â ÂÎʈӋÛÂÈ ÙËÓ 21Ë ∞ÚÈÏ›Ô˘ 1940 ÛÙÔÓ µfiÏÔ. ∂›Ó·È ¿Ú·ÁÂ Ù˘¯·›· Ë ÂÈÏÔÁ‹ ·˘Ù‹˜ Ù˘ fiÏ˘;
2. TÔ N¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ 34 (29.II.1940), ÛÂÏ. 645-656. ∏ ‰Â‡ÙÂÚË (Û ·ÚÈıÌfi) Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Â›Ó·È Ì ÙË ÁÓˆÛÙ‹ ÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ «∏ Á¤ÓÂÛȘ
ÙÔ˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ‰ÈÛÙ›¯Ô˘ Î·È Ë ·Ú¯‹ Ù˘ ÈÛÔÌÂÙÚ›·˜...», TÔ N¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ 28
(30.XII.1939), ÛÂÏ. 252-271.
3. °. ∫√∫∫π¡√™, ∏ Ê·Û›˙Ô˘Û· ȉÂÔÏÔÁ›· ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ∏ ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘
ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ «¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜» (1937-1941), ¶··˙‹Û˘, ∞ı‹Ó·, ¯.¯.
4. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 14.
153
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 154
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÛΤ„ÂˆÓ ÎÚ›Óˆ ˆ˜ Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó·
¯·Ú·ÎÙËÚÈÛıÔ‡Ó Û˘ÓÔ‰ÔÈfiÚÔÈ Î·È Û˘ÓÂÎÊÚ·ÛÙ¤˜ ÙÔ˘ ˘fi ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙfiÙ (1936 Î.Â.) ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÏfiÁÔ˘ Ô ¢ËÌ·Ú¿˜, Ô §ÂηÙÛ¿˜,
Ô π.ª. ¶·Ó·ÁȈÙfiÔ˘ÏÔ˜, Ô ¶··ÓÔ‡ÙÛÔ˜, Ë ƒ›Ù· ªÔ‡ÌË-¶·¿, Ô ™ÈÎÂÏÈ·Ófi˜5 Î·È ¿ÏÏÔÈ, Ô˘ Ù›ÌËÛ·Ó Ì ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘˜ ÙÔ
ÂÚÈÔ‰ÈÎfi6.
√ §›ÓÔ˜ ¶ÔÏ›Ù˘, fiÙ·Ó ÓÂÎÚÔÏÔÁÔ‡Û ÙÔÓ ™Ù›ÏˆÓ· ∫˘ÚȷΛ‰Ë,
ÙfiÓÈ˙ fiÙÈ Ë ∂ÏÏ¿‰· ÂÓı› «ÙÔÓ ¤ÍÔ¯ÔÓ ÊÈÏfiÏÔÁÔÓ, ÙÔÓ Ï·ÔÁÚ¿ÊÔÓ, ÙÔÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÏfiÁÔÓ, ÙÔÓ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ· Ì ÙËÓ Û·Ó›·Ó ¢ڇÙËÙ·, Û˘Ó‰˘·˙Ô̤ÓËÓ Ì ··Ú¿ÌÈÏÏÔÓ Ô͇ÙËÙ· ÎÚÈÙÈ΋ӻ7. √ πˆ¿ÓÓ˘ ∫·ÎÚȉ‹˜, ÔÏÏ¿ ¯ÚfiÓÈ· ÚÈÓ (ÙÔ 1951), ›¯Â ÂÈÛËÌ¿ÓÂÈ fiÙÈ
ˆ˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ· ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ «·ÌÊÈÏ·Ê‹˜ ÌfiÚʈÛȘ», ·ÊÔ‡
Ù˘Á¯¿ÓÂÈ Ó· Â›Ó·È «Î·È ıÚËÛÎÂÈÔÏfiÁÔ˜ Î·È ÂıÓÔÏfiÁÔ˜ Î·È Ï·ÔÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ÙÔˆÓ˘ÌÈÔÏfiÁÔ˜ Î·È ÊÈÏfiÏÔÁÔ˜ Î·È ÈÛÙÔÚÈÎfi˜»8. ŸÓÙˆ˜, Ô
5. ∞°°. ™π∫∂§π∞¡√™, «°È·Ù› ‚·ıÂÈ¿ ÌÔ˘ ‰fiÍ·Û·», TÔ N¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ 6
(ºÂ‚ÚÔ˘¿ÚÈÔ˜ 1938), ÛÂÏ. 212. ÿ‰È˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ οÓÂÈ Î·È Ë ÃÚÈÛÙ›Ó· ¡ÙÔ˘ÓÈ¿: ÌÈ· Î·È ÌÔÓ·‰È΋ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· «‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ô ™ÈÎÂÏÈ·Ófi˜ Û˘ÌʈÓ› ÌÂ
ÙȘ ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ∆Ô ¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜. ∂Í¿ÏÏÔ˘, Ì ÙË ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ∫·ÙÔ¯‹˜ Î·È Ù˘ ∞ÓÙ›ÛÙ·Û˘, ı· Á›ÓÂÈ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ∞ÚÈÛÙÂÚ¿ ÂıÓÈÎfi˜ ÔÈËÙ‹˜.» Ãπ™∆π¡∞ ¡∆√À¡π∞, ∫.°. ∫·Ú˘ˆÙ¿Î˘, ∏ ·ÓÙÔ¯‹ ÌÈ·˜ ·‰¤ÛÔÙ˘ Ù¤¯Ó˘, ∫·ÛÙ·ÓÈÒÙ˘, ∞ı‹Ó·, 2001, ÛÂÏ. 219.
6. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙËÓ È‰ÂÔÏÔÁÈ΋ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛· Î·È ÙÔ˘˜ Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˜ ÙÔ˘
¡¤Ô˘ ∫Ú¿ÙÔ˘˜ ‚Ï. ¶. ¡√À∆™√™, «π‰ÂÔÏÔÁÈΤ˜ Û˘ÓÈÛÙÒÛ˜ ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ Ù˘
4˘ ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘», ∆· πÛÙÔÚÈο 3/5 (πÔ‡ÓÈÔ˜ 1986), ÛÂÏ. 139-150Ø °. ∞§π™∞¡¢ƒ∞∆√™, «∆¤ÛÛÂÚ· ÂÚÈÔ‰Èο ȉÂÒÓ ÛÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ \30: ¡¤ÔÈ ¶ÚˆÙÔfiÚÔÈ,
π‰¤·, ™‹ÌÂÚ·, ¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ (°ÂÓÈ΋ ÂÈÛÎfiËÛË)», ÛÙÔ √ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi˜ Ù‡Ô˜
ÛÙÔÓ ÌÂÛÔfiÏÂÌÔ (26-27 ª·ÚÙ›Ô˘ 1999), ∂Ù·ÈÚ›· ™Ô˘‰ÒÓ ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È °ÂÓÈ΋˜ ¶·È‰Â›·˜ (π‰Ú˘Ù‹˜: ™¯ÔÏ‹ ªˆÚ·˝ÙË), ∞ı‹Ó·, 2001, ÛÂÏ.
283-328.
7. §π¡√™ ¶√§π∆∏™, «™Ù›ÏˆÓ ¶. ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ (1887-1964)», ∂ÏÏËÓÈο 18
(1964), ÛÂÏ. Áã. ¶Ú‚Ï. °. £∂√Ã∞ƒπ¢∏™, «™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜», ª·Î‰ÔÓÈο 6 (1965), ÛÂÏ. È·ã Î.Â.Ø ¢. ¶∂∆ƒ√¶√À§√™, «™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜», §·ÔÁÚ·Ê›· 21 (1963-1964), ÛÂÏ. 566-567Ø §π¡√™ ¶√§π∆∏™, «¶ÚÔÛÊÔÚ¿ ÂȘ ™Ù›ÏˆÓ· ∫˘ÚȷΛ‰ËÓ, Â› ÙË ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙËÚ›‰È Ù˘ ηıËÁÂÛ›·˜ ÙÔ˘», ∂ÏÏËÓÈο,
¶·Ú¿ÚÙËÌ· 4, ∂Ù·ÈÚ›· ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1953, ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· «√ ÂÔÚÙ·ÛÌfi˜ Ù˘ ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙËÚ›‰Ô˜ ÙÔ˘ ηıËÁËÙÔ‡ Î. ™Ù›ÏˆÓÔ˜ ¶.
∫˘ÚȷΛ‰Ô˘», ÛÂÏ. 9.
8. §π¡√™ ¶√§π∆∏™, «¶ÚÔÛÊÔÚ¿», fi.., ÛÂÏ. 9.
154
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 155
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ η٤ÏÈ Û ̷˜ ¤Ó· ÂÙÂÚfiÎÏËÙÔ ÌÂÓ Î·È ‰È¿Û·ÚÙÔ, ·ÏÏ¿ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ¤ÚÁÔ.
∫Ú›Óˆ ÛÎfiÈÌÔ ÛÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi Ó· ·Ú·ÙÂıÔ‡Ó, ˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi
Ï·›ÛÈÔ fiÛˆÓ ·Ó·Ï‡ÔÓÙ·È, Ù· ÂÍ‹˜ ÔÏ›Á· ÁÈ· ÙËÓ ÂӉȷʤÚÔ˘Û· ηÈ
ÔÏ˘Î‡Ì·ÓÙË ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ ªÂÛÔÔϤÌÔ˘, ̤۷ ÛÙËÓ ÔÔ›· ·Ó‰ÚÒıËÎÂ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜.
∏ ªÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ ∫·Ù·ÛÙÚÔÊ‹, Ë ÚÔÛÊ˘ÁÈ¿ Ì ٷ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·
Ô˘ ÂÂÛÒÚ¢ÛÂ, ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ Ôχ·ı˘ ∂ıÓÈ΋˜ π‰¤·˜, fiÏ· ·˘Ù¿ ÛÙËÓ ‰È·ÏÔ΋ ÙÔ˘˜, ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÙËÓ ·‰˘Ó·Ì›· ÙÔ˘ ·ÛÙÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ó· ‰ÒÛÂÈ ÙȘ ·Ó·Áη›Â˜ Î·È ÈηӤ˜ χÛÂȘ ÛÙ·
ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘, ÎÏfiÓÈÛ·Ó ÙËÓ ›ÛÙË ÙˆÓ ·ÏÒÓ ÔÏÈÙÒÓ ÛÙÔÓ ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈÛÌfi9 Î·È ÛÙÔ ·ÛÙÈÎfi ÔÏÈÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·10. ∆· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ ‹Ù·Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈ· (ÛÙ¤Á·ÛË Î·È Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋
·ÔηٿÛÙ·ÛË ÚÔÛʇÁˆÓ, ·ÁÚÔÙÈ΋ ÌÂÙ·ÚÚ‡ıÌÈÛË, ÚÔÛÙ·Û›·
ÂÌÔÚ›Ô˘, ·Ó¿Ù˘ÍË ‚ÈÔÌ˯·Ó›·˜, Î.¿.). ∏ ηıÂÛÙË΢›· Ù¿ÍË,
·ÓÙÈ̤وË Ì ÙÔ Ú‡̷ Ù˘ ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛ‹˜ Ù˘, ¤‚ÏÂ η¯‡ÔÙ·
‹ Î·È ÊÔ‚Ô‡ÓÙ·Ó ÙȘ (ÈÛ¯Ó¤˜ Î·È ·Ó›Û¯˘Ú˜ ·ÎfiÌË) ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ, ÁÈ\ ·˘Ùfi Î·È ÚÔ¤‚·Ï ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ Ù˘ ·Ó·ÙÚÔ‹˜, «ÔÈÓÈÎÔÔ›ËÛ ÙËÓ ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛ‹ Ù˘»11, ıÂÛÌÔı¤ÙËÛ ÙÔ I‰ÈÒÓ˘ÌÔ. √
ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈÎfi˜ ΛӉ˘ÓÔ˜ ‹Ù·Ó ÙÂÏÈο ÌÈ· Û˘ÓÂȉËÙ‹ ÔÏÈÙÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ù˘ Èı‡ÓÔ˘Û·˜ Ù¿Í˘ Ó· ηχ„ÂÈ ÙÔ È‰ÂÔÏÔÁÈÎfi ÎÂÓfi Ô˘
¿ÊËÓ ›Ûˆ Ù˘ Ë Î·Ù·ÚÚ‡۷۷ ªÂÁ¿ÏË π‰¤·. ∆Ë ı¤ÛË Ù˘ η٤Ϸ‚·Ó Û˘Ó Ùˆ ¯ÚfiÓˆ ÙÔ ıÏÈ‚ÂÚfi 1922, Ë ‰›ÎË ÙˆÓ ŒÍÈ, Ô Ó¤Ô˜ ‰È¯·ÛÌfi˜, Ù· ÂÙ¿ ÎÈÓ‹Ì·Ù· Î·È ·ÓÙÈÎÈÓ‹Ì·Ù· Ô˘ ÂΉËÏÒıËηÓ12,
9. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ¡. ∞§πµπ∑∞∆√™, √È ÔÏÈÙÈÎÔ› ıÂÛÌÔ› Û ÎÚ›ÛË, 19221974. Ÿ„ÂȘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÂÌÂÈÚ›·˜, ıÂ̤ÏÈÔ, ∞ı‹Ó·, 1983Ø ¶. ¶∂∆ƒπ¢∏™,
¶ÔÏÈÙÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Î·È Û˘ÓÙ·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ıÂÛÌÔ› ÛÙËÓ ÓÂfiÙÂÚË ∂ÏÏ¿‰·, 1844-1936,
™¿ÎÎÔ˘Ï·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1984.
10. ∞§∫∏™ ƒ∏°√™, ∏ µã ∂ÏÏËÓÈ΋ ¢ËÌÔÎÚ·Ù›· 1924-1935. ∫ÔÈÓˆÓÈΤ˜
‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÛÎËÓ‹˜, £Â̤ÏÈÔ, ∞ı‹Ó·, 1988, ÛÂÏ. 266.
11. BÏ. °∂øƒ°π∞ §∞¢√°π∞¡¡∏, ∫ÔÈÓˆÓÈ΋ ÎÚ›ÛË Î·È ·ÈÛıËÙÈ΋ ·Ó·˙‹ÙËÛË
ÙÔÓ ªÂÛÔfiÏÂÌÔ. ∏ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ π‰¤·, √‰˘ÛÛ¤·˜, ∞ı‹Ó·, 1993,
ÛÂÏ. 20.
12. µÏ. Û¯ÂÙÈο £. µ∂ƒ∂ª∏™, √È ÂÂÌ‚¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙÔ‡ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋
ÔÏÈÙÈ΋ 1916-1936, ∂Í¿ÓÙ·˜, ∞ı‹Ó·, 1977Ø √ π¢π√™, «™ÙÚ·Ùfi˜ Î·È µÂÓÈ˙ÂÏÈÛÌfi˜ ·fi ÙÔ 1916 ¤ˆ˜ ÙÔ 1935», ÛÙÔÓ ÙfiÌÔ ™˘ÌfiÛÈÔ ÁÈ· ÙÔÓ ∂Ï¢ı¤ÚÈÔ BÂÓÈ˙¤ÏÔ. ¶Ú·ÎÙÈο ∞ÌÊÈı¤·ÙÚÔ ∂ıÓÈÎÔ‡ π‰Ú‡Ì·ÙÔ˜ ∂Ú¢ÓÒÓ (3, 4 Î·È 5 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ 1986), ∂Ù·ÈÚ›· ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ §ÔÁÔÙ¯ÓÈÎÔ‡ Î·È πÛÙÔÚÈÎÔ‡ ∞Ú¯Â›Ô˘ - MÔ˘-
155
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 156
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Ë Î˘‚ÂÚÓËÙÈ΋ ·ÛÙ¿ıÂÈ· Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ Ú¢ÛÙfiÙËÙ·13, Î·È ‚¤‚·È· Ô
·ÓÙÈÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÌfi˜, ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô˘ ÂÓ›Û¯˘·Ó ÙȘ ·fi„ÂȘ fiÏˆÓ ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ÚÔ¤‚·ÏÏ·Ó, ‹‰Ë ·fi ÙÔ 1922, ÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· ÌÈ·˜
ÈÛ¯˘Ú‹˜ ‰ÈÎÙ·ÙÔÚÈ΋˜ ΢‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜, ÚÔ˜ ¿ÚÛË ÙˆÓ Û˘ÓÂÂÈÒÓ Ù˘
˘ÊÈÛÙ¿ÌÂÓ˘ ÎÚ›Û˘. √ ÛÙÚ·Ùfi˜, ÂȉÈο ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 1922-28, ·˘ÙÔÓÔÌÂ›Ù·È Û˘¯Ó¿ ·fi Ù· ÔÏÈÙÈο Ú¿ÁÌ·Ù·, Ë ÂÍÔ˘Û›· ÂÚÓ¿ ‰È·‰Ô¯Èο ·fi ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÔ‡˜ Û ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜, Ì ΛÓËÌ· ›Ù Ì ÂÎÏÔÁ¤˜. ∏ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1922 ‹Ù·Ó Ë ·Ú¯‹. ∫·Ù¿ ÙÔÓ ÕÏÎË ƒ‹ÁÔ, Ë Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÂΛÓÔ˘ ÙÔ˘ ¤ÙÔ˘˜ ¤ÛˆÛ ÌÂÓ ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ηıÂÛÙÒ˜, fï˜ «ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛ ٷ˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË Ù˘ ‰ÈÎÙ·ÙÔÚÈ΋˜ ‰È·¯Â›ÚÈÛ˘ Î·È Â¤Ì‚·Û˘ ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙÔ‡ [...] ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ˙ˆ‹»14. °È\ ·˘Ùfi Ù· ÎfiÌÌ·Ù· ·Ó¤¯ÙËηÓ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔÓ
¶¿ÁηÏÔ Î·È ÙË ‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›· ÙÔ˘. ∆ÔÓ ·Ó¤¯ıËÎ·Ó ÂÈϤÔÓ, ÂÂȉ‹
fiÏÔÈ Û¯Â‰fiÓ ÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› ÙÔ˘ ·ÛÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ ›ÛÙ¢·Ó fiÙÈ ı· ÚÔˆıÔ‡Û ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ∞‚·Û›Ï¢Ù˘ ¢ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ ‹ οÔÈ· ··Ú·›ÙËÙ· ÌÂÓ ·ÏÏ¿ ·ÓÙȉËÌÔÙÈο ÔÈÎÔÓÔÌÈο ̤ÙÚ·, Ô˘ ı· «¯ÚÂÒÓÔÓÙ·Ó» ۠ΛÓÔÓ15. √È ËÁÂۛ˜ ÙˆÓ ·ÛÙÈÎÒÓ ÎÔÌÌ¿ÙˆÓ ÂÓ›Û¯˘·Ó
Ù¤ÙÔÈ· ÎÈÓ‹Ì·Ù· ηٷÛÙÚ·ÙËÁÒÓÙ·˜ ÙÔ ™‡ÓÙ·ÁÌ·, ÂÓÈÛ¯‡ÔÓÙ·˜
ÙÔ˘˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ ηٷÛÙÔÏ‹˜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÂÍÔ˘‰ÂÙÂÚÒÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜
ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ·ÓÙÈ¿ÏÔ˘˜. ™ÙȘ 27 ∞ÚÈÏ›Ô˘ 1936, ÌÂÙ¿ ÙËÓ
·‰˘Ó·Ì›·-·Û˘ÓÂÓÓÔËÛ›· ÙˆÓ ÎÔÌÌ¿ÙˆÓ Ó· Û¯ËÌ·Ù›ÛÔ˘Ó Î˘‚¤ÚÓËÛË
Î·È Ì ÙËÓ „‹ÊÔ ÂÌÈÛÙÔÛ‡Ó˘ Ô˘ ·Ú›¯·Ó ÛÙÔÓ ªÂÙ·Í¿, ¯ÚˆÎfiËÛÂ Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈÛÌfi˜ ·Ê\ ·˘ÙÔ‡. ¢ÂÓ ÓÔÌ›˙ˆ ˆ˜
··ÈÙ› ȉȷ›ÙÂÚË ÙÂÎÌËÚ›ˆÛË ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ·ÓÔ¯‹˜ ‹ Î·È Ù˘ Ï‹ÚÔ˘˜ ۯ‰fiÓ ·Ô‰Ô¯‹˜ ÙÔ˘ ªÂÙ·Í¿ Î·È Ù˘ ‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ·fi ÙÔÓ
ÔÏÈÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi Ï·fi, Ô ÔÔ›Ô˜ ¿ÓÙˆ˜ ›¯Â
Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ÛÎÏËÚÔ‡˜ ηٷÛÙ·ÏÙÈÎÔ‡˜ ÓfiÌÔ˘˜.
Û›Ԣ MÂÓ¿ÎË, ∞ı‹Ó·, 1988, ÛÂÏ. 33-43Ø √ π¢π√™ ∫∞π ∞§§√π, ™ÙÚ·Ùfi˜ ηÈ
ÔÏÈÙÈο, ™¿ÎÎÔ˘Ï·˜, ∞ı‹Ó·, 1989Ø ¡. ª√À∑∂§∏™, ¡ÂÔÂÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·:
fi„ÂȘ ˘·Ó¿Ù˘Í˘, ∂Í¿ÓÙ·˜, ∞ı‹Ó·, 21978, ÛÂÏ. 249 Î.Â.Ø ¢. Ã∞ƒ∞§∞ª¶∏™,
™ÙÚ·Ùfi˜ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›·. ∏ ‰ÔÌ‹ Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÛÙËÓ ÌÂÙÂÌÊ˘Ïȷ΋ ∂ÏÏ¿‰·, ∂Í¿ÓÙ·˜, Aı‹Ó·, 1985.
13. ∫. ∆™√À∫∞§∞™, ∏ ÂÏÏËÓÈ΋ ÙÚ·Áˆ‰›·. ∞fi ÙËÓ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ˆ˜ ÙÔ˘˜
Û˘ÓÙ·Á̷ٿگ˜, ¡¤· ™‡ÓÔÚ· – ∞. §È‚¿Ó˘, ∞ı‹Ó·, 1981, ÛÂÏ. 31.
14. ∞§∫∏™ ƒ∏°√™, fi.., ÛÂÏ. 277. ¶Ú‚Ï. £. µ∂ƒ∂ª∏™, √È ÂÂÌ‚¿ÛÂȘ,
fi.., ÛÂÏ. 124.
15. £. µ∂ƒ∂ª∏™, «™ÙÚ·Ùfi˜ Î·È µÂÓÈ˙ÂÏÈÛÌfi˜», fi.., ÛÂÏ. 38, 39.
156
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 157
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
™ÙÔ È‰ÂÔÏÔÁÈÎfi ‰›Ô, ÔÈ ÊÔÚ›˜ ÙÔ˘ ÂÈ˙ËÙÔ‡Ó ÌÈ· ηÈÓÔ‡ÚÁÈ·
ªÂÁ¿ÏË π‰¤·, ÌÈ· Ó¤· ȉÂÔÏÔÁ›· Ô˘ ı· Û˘Ó›¯Â ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÛÌfi,
Â·Ó·ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Î·È ÔÏÈÙÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜, Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜16. ∆Ô ¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ ÙÔ˘ ªÂÙ·Í¿ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ÌÈ·Ó ¿ÏÏË, ‰È΋ ÙÔ˘, Ô˘ ‚·Û›˙ÂÙ·È Û ÔÌfiÏÔÁ˜ Â˘Úˆ·˚Τ˜
ıˆڛ˜, Î·È ÙËÓ ÔÔ›· ÛÙËÚ›˙ÂÈ ÌÂÁ¿ÏË ÌÂÚ›‰· ÂÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ.
√ ÏfiÁÔ˜ ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ ÌÔÚ› ÌÂÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘
·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡, ÊÚÔÓÒ fï˜ ˆ˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔ˘ ªÂÛÔÔϤÌÔ˘ ¤ÏÂÈ·Ó ·ÓÙÂÏÒ˜ ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÂÓfi˜
Ê·ÛÈÛÙÈÎÔ‡ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜. ∞ÏÒ˜ ·Ó··Ú¿ÁÔÓÙ·Ó ¤Ó·˜ ÚˆÙfiÁÔÓÔ˜
Ê·ÛÈÛÌfi˜17, ·ÓÙÈÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÌfi˜, ÊÈÏÔÌÔÓ·Ú¯ÈÛÌfi˜, Ï·˚ÎÈÛÙÈο ȉÂÔÏÔÁ‹Ì·Ù·, ˘fi ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ËÁÂÛ›· ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË
ªÂÙ·Í¿, ˆ˜ «ªÂÁ¿ÏÔ˘ ∏Á¤ÙÔ˘ Î·È ∂ıÓÈÎÔ‡ ∫˘‚ÂÚÓ‹ÙÔ˘».
™ÙÔÓ ÂÚ›Á˘ÚÔ, ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË, Ë ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË Ù˘ ·ÛÙÈ΋˜ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ οÓÂÈ Ô͇ÙÂÚ˜ Î·È ÂΛ ÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÙˆÓ Ù¿ÍˆÓ, Ë ¿Ú¯Ô˘Û· Ù¿ÍË ÂÚÈÛÙ¤ÏÏÂÈ Î·È ÂΛ ÙȘ ̤¯ÚÈ ÚÔ ÙÈÓÔ˜ ÊÈÏÂχıÂÚ˜
ÚÔÙ¿ÛÂȘ Ù˘, Û οÔȘ ·fi ·˘Ù¤˜ ‰ڷÈÒÓÔÓÙ·È Ê·ÛÈÛÙÈο ηÈ
Ó·˙ÈÛÙÈο ηıÂÛÙÒÙ· (πÙ·Ï›·, πÛ·Ó›·, °ÂÚÌ·Ó›·). ∂ӉȷʤÚÂÈ Â›
ÙÔ˘ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ë ¯Ú‹ÛË (·fi ·˘Ù¿) ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡18,
Ò˜ ÙÔÓ ÂÎÌÂÙ·ÏχÙËÎ·Ó ÁÈ· Ó· ˘ÏÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ ÙÔ˘˜, ÁÈ·Ù› ÊÚÔÓÒ ˆ˜ Ô Ù›ÙÏÔ˜ ÙÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘ ÙÔ˘ ∫˘ÚȷΛ‰Ë «∏
ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ ‰È· ÙËÓ ÂıÓÈÎ‹Ó ÂÓfiÙËÙ· Î·È ÙÔÓ
ÂıÓÈÎfiÓ ÔÏÈÙÈÛÌfiÓ» ‰Â›¯ÓÂÈ Ì ÂÚÎÂÙ‹ ÂÓ¿ÚÁÂÈ· ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ù˘
‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›·˜ Ó· Ù·˘Ù›ÛÂÈ ÙÔ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎfi ¤ÚÁÔ Ì ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜
16. µÏ. Û¯ÂÙÈο ¢. ∆∑π√µ∞™, √È ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÂıÓÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ È‰ÂÔÏfiÁËÌ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜ ÛÙÔ ªÂÛÔfiÏÂÌÔ, √‰˘ÛÛ¤·˜, ∞ı‹Ó·, 1989Ø °∂øƒ°π∞
§∞¢√°π∞¡¡∏, fi..Ø R. BEATON, ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹ ÛÙË ÓÂfiÙÂÚË ÂÏÏËÓÈ΋ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·,
¡ÂʤÏË, ∞ı‹Ó·, 1996, ÛÂÏ. 174.
17. ∞£∞¡∞™π∞ ª¶∞§∆∞, «∆Ô ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Ù˘ ∂.√.¡. ∏ ¡ÂÔÏ·›·. ™ÎÔÔ›
Î·È ·‹¯ËÛË», ÛÙÔ πÛÙÔÚÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ·È‰È΋˜ ËÏÈΛ·˜ Î·È Ù˘ ÓÂfiÙËÙ·˜, ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘ÌÔÛ›Ô˘ ÙÔ˘ π∞∂¡, ∞ı‹Ó·, 1986, ÛÂÏ. 632-633.
18. ∂À∞°°∂§√™ ∞À¢π∫√™, ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹ ÛÙȘ ÛÔ˘‰¤˜ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡.
§·ÔÁڷʛ˜, Ï·˚ÎÔ› ÔÏÈÙÈÛÌÔ›, Ù·˘ÙfiÙËÙ˜, ∫ÚÈÙÈ΋, ∞ı‹Ó·, 2009, ÛÂÏ. 180
Î.Â. µÂ‚·›ˆ˜, ‰ÂÓ ÂӉȷʤÚÂÈ ÌfiÓÔÓ Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ «·fi ·˘Ù¿»,
ÙÔ Î¿Óˆ Â‰Ò ÂÂȉ‹ Ù·ÈÚÈ¿˙ÂÈ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛ‹ Ì·˜. ¶Ú‚Ï. fiÛ· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô
ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏™, ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∏ Û˘ÓËÁÔÚ›· Ù˘ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜, ÿ‰Ú˘Ì· ∞ÁÁÂÏÈ΋˜ ÷Ù˙ËÌȯ¿ÏË, ∞ı‹Ó·, 2004, ÛÂÏ. 29, 78-79.
157
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 158
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÛÎÔÔ‡˜ Ù˘ Î·È Ó· ·ÍÈÔÔÈ‹ÛÂÈ Î¿ÔÈÔ˘˜ ÏÔÁ›Ô˘˜ ÚÔ˜ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛ‹ ÙÔ˘˜, ·Û¯¤Ùˆ˜ ·Ó ÙÔ Â¤Ù˘¯Â.
∂ÈÎÂÓÙÚÒÓˆ ÙȘ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÌÔ˘ ÛÙ· ÂÍ‹˜ ‰¤Î· ÛËÌ›· ÙÔ˘
¿ÚıÚÔ˘ ÙÔ˘ (‰ËÏÒÓÔÓÙ·È Ì ٷ ÛÙÔȯ›· ·fi · ¤ˆ˜ È). √È ÛÂÏ›‰Â˜,
ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ οı ·Ú·ı¤Ì·ÙÔ˜, ·Ú·¤ÌÔ˘Ó Û ·˘Ùfi, Ù· ‰Â ÂÈÏÂÁfiÌÂÓ· ·Ú·ı¤Ì·Ù· Ù· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ˆ Ì Ï·ÁÈ·ÛÙ‹ ÁÚ·Ê‹ Î·È ÂÓÙfi˜
ÂÈÛ·ÁˆÁÈÎÒÓ):
·. «√È ·ÁÒÓ˜ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ÁÓˆÛÙÒÓ ıˆÚÈÒÓ ÙÔ˘ Fallmerayer ÂÚ› ÂÎÛÏ·‚ÈÛÌÔ‡ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ ηٿ ÙÔÓ ªÂÛ·›ˆÓ· ¤Î·Ì·Ó
ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ·˜ ÏÔÁ›Ô˘˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ·ÈÒÓÔ˜ Ó· ÛÙÚ·ÊÒÛÈ ÚÔ˜
ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfiÓ Ï·fiÓ Î·È Ó· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó ÂȘ ÙËÓ ÁÏÒÛÛ·Ó Î·È Ù·˜
·Ú·‰fiÛÂȘ Î·È Ù· ¤ıÈÌ¿ ÙÔ˘ ÛÙÔȯ›· Î·È ÙÂÎÌ‹ÚÈ· Ù˘ ÁÓËÛÈfiÙËÙÔ˜ Ù˘ ηٷÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘» (ÛÂÏ. 645). ÕÚ·, ηÙ\ ·˘ÙfiÓ, Ë ›‰Ú˘ÛË
Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ §·ÔÁÚ·Ê›·˜ Î·È ÙÔ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎfi ¤ÚÁÔ Â›¯·Ó ˆ˜ ÈÛ¯˘Úfi ΛÓËÙÚÔ ÙËÓ ·Ó·Û΢‹ ÙˆÓ ıˆÚÈÒÓ ÙÔ˘ º·ÏÌÂÚ¿ÁÂÚ. £ÂˆÚ›
«·ÍÈÔÏÔÁˆÙ¿Ù·˜» ÙȘ ÚÔ˜ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛË ÂÓ¤ÚÁÂȘ ÙÚÈÒÓ
ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÛˆÌ·Ù›ˆÓ (∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ºÈÏÔÏÔÁÈÎÔ‡ ™˘ÏÏfiÁÔ˘
∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, ¶·ÚÓ·ÛÛÔ‡, πÛÙÔÚÈ΋˜ ∂ıÓÔÏÔÁÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜) Î·È ÚÔÛı¤ÙÂÈ ÛÙÔÓ «ÂıÓÈÎfi» ·˘ÙfiÓ Î·Ù¿ÏÔÁÔ, «ˆ˜ ÂȉÈÎfiÓ
ϤÔÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfiÓ ÛˆÌ·Ù›ÔÓ», ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ §·ÔÁÚ·ÊÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›·, «Ù˘ ÔÔ›·˜ Ë ›‰Ú˘ÛȘ ÔÊ›ÏÂÙ·È ÂȘ ÙËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·Ó ÙÔ˘
·ÂÈÌÓ‹ÛÙÔ˘ ‰È‰·ÛοÏÔ˘ ÌÔ˘» (ÛÂÏ. 645). ∂Ì̤ۈ˜ ÏÔÈfiÓ Ë §·ÔÁÚ·Ê›·, ÛÙËÓ ·Ú¯‹ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÔÓÈ΋˜ Ù˘ Ê¿Û˘, ıˆÚÂ›Ù·È fiÙÈ
¤ıÂÛ ٷ ÂӉȷʤÚÔÓÙ¿ Ù˘ ÛÙËÓ ˘ËÚÂÛ›· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ «ÂıÓÈÎÔ‡ ÛÎÔÔ‡», Ô ÔÔ›Ô˜ fï˜ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ ·ÓÙÂÏÒ˜ ·fi ÙËÓ È‰Ú˘ÙÈ΋ Ù˘
‰È·Î‹Ú˘ÍË19.
‚. √ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙˆÓ Ï·˚ÎÒÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËÌ¿ÙˆÓ Â›Ó·È ¿ÌÂÛ· Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓÔ˜ Ì ÙÔÓ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÙÔ˘ Ï·Ô‡-‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡, Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘
«Â›Ó·È ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Î·È Ù˘ „˘¯‹˜ ÙÔ˘» (ÛÂÏ. 647). π‰È·›ÙÂÚË ı¤ÛË ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ÛÙ· ÂıÓÈο ÂΛӷ ÔÏÈÙÈÛÌÈο ÛÙÔȯ›· «ÂȘ Ù· ÔÔ›· ÂΉËÏÔ‡ÓÙ·È fi¯È ·ÏÒ˜ ‰È·ÓÔ‹Ì·Ù·
Î·È ‚Ô˘Ï‹ÛÂȘ, ·ÏÏ¿ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈη›, ‰˘Ó¿ÌÂȘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈη›, ¿ÍÈ·È ÌÂÁ¿Ï˘ ÚÔÛÔ¯‹˜. √‡Ùˆ˜ Ë Ô›ËÛȘ Î·È Ë ÌÔ˘ÛÈ΋ ηÈ
19. °È· ÙÔ Â›Ì·¯Ô ·˘Ùfi ˙‹ÙËÌ· Ú‚Ï. ÙȘ ·ÓÙÈÚÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏,
fi.., ÛÂÏ. 147 Î.Â.
158
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 159
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
Ô ¯ÔÚfi˜, Ë ‰È·ÎÔÛÌËÙÈ΋ Î·È Ë ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Î·È ÂÓ Á¤ÓÂÈ ·È ηÏÏÈÙ¯ÓÈη› ÙÔ˘ Ï·Ô‡ ÂΉËÏÒÛÂȘ Â›Ó·È ¿ÍÈ·È ÚÔÛÔ¯‹˜», ˆ˜ ·ÚÈÔÈ
Î·È ·Ï¿Óı·ÛÙÔÈ ÂÎÊÚ·ÛÙ¤˜ ÙÔ˘ Ï·Ô‡-‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· (ÛÂÏ. 654-655).
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙË ÁÓˆÛÙ‹ ıˆڛ· Ù˘ ·Ó·ÁˆÁ‹˜ ·fi ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙˆÓ Ï·˚ÎÒÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ Ï·Ô‡-‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡, ¿Ú· ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙÔÓ (ηÙ\ ·˘ÙfiÓ) ÛÎÔfi Ù˘ §·ÔÁÚ·Ê›·˜: ÙË ÁÓÒÛË Ù˘ «„˘¯‹˜ ÙÔ˘ Ï·Ô‡» ̤ۈ ÙˆÓ ÂΉËÏÒÛÂˆÓ ÙÔ˘
Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡. √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ηٷ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ‰È·ÊÔÚ¿ «„˘¯ÔÛ˘Óı¤Ûˆ˜» ÌÂٷ͇ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ-µÔ˘ÏÁ¿ÚˆÓ Ì ÙËÓ ·Ú¿ıÂÛË ÂÚˆÙÈÎÒÓ, Á·Ì‹ÏÈˆÓ ·ÛÌ¿ÙˆÓ Î·È ¿ÏÏˆÓ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ·Á¿Ë (ÛÂÏ. 648-650). Œ¯ˆ ÙËÓ ÂÓÙ‡ˆÛË, ÌÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ∫˘ÚȷΛ‰Ë Î·È ÙˆÓ «ÂÚÌËÓ¢ÙÒÓ» ÙÔ˘ ÁÈ· ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È, fiÙÈ ÙÔ ÌÂϤÙËÛ ΢ڛˆ˜ ˆ˜ ¤Ó· Û‡ÛÙËÌ· ÔÈËÙÈ΋˜ Î·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ ˆ˜ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ. ∆· ÙÚ·ÁÔ‡‰È· Ù· ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ ˆ˜ ÌÓËÌ›· Ù¤¯Ó˘, ÙÔÓ ÂӉȷʤÚÂÈ Ë ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Ó¿Ï˘ÛË, Ë ÛÙÈ¯Ô˘ÚÁÈ΋ ÙÔ˘˜, Ë «Û˘Ì‚·ÙÈ΋» Î·È «Ù¯ÓËÙ‹» ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘˜, ÛÙÚ¤ÊÂÈ ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘
‹Ù·Ó ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó·, ÚÔÛ·ı› Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ ÙÔ˘˜ Ù¯ÓÔÙÚÔÈÎÔ‡˜
ÙÔ˘˜ ηÓfiÓ˜20. ¶ÚÔÛı¤Ùˆ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ ÊÔÚ¤ˆÓ ÙÔ˘˜, ÂȉÈο fiÙ·Ó Û˘ÓÈÛÙÔ‡Û·Ó Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË, Î·È ÙËÓ
·Ú·Ù‹ÚËÛË fiÙÈ ‰ÂÓ ÚÔ¯ˆÚ¿ ÛÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÙÔ˘˜ ıÂÒÚËÛË, ˆ˜
Û˘Ó¯ÈÛÙ‹˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Ù¿Û˘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ §·ÔÁÚ·Ê›·˜.
ÕÚ·, Ë fiÏË ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ Ï·Ô‡, ÔÈ ÂΉËÏÒÛÂȘ
ÙÔ˘, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· «·‰È¿„¢ÛÙ· ÙÂÎÌ‹ÚÈ· ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÔ˜ ·˘ÙÔ‡»
(ÛÂÏ. 647). £ÂˆÚ› fiÙÈ ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ÁÂÚÌ·ÓÔ› Ï·ÔÁÚ¿ÊÔÈ ÔÚÌÒÌÂÓÔÈ ·fi ÙË ı¤ÛË ·˘Ù‹Ó ¤Êı·Û·Ó ÛÙÔ ÛËÌÂ›Ô Ó· ıˆڋÛÔ˘Ó ˆ˜ ·ÚÈÔ ¤ÚÁÔ Î·È ÛÎÔfi Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙÔ˘˜ «ÙËÓ ÁÓÒÛÈÓ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ Î·È „˘¯ÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ÙÔ˘ Ï·Ô‡» (ÛÂÏ. 648).
¶ÚÔÊ·ÓÒ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ Ad. Spamer ÂÚ› ÌÈ·˜ «„˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ §·ÔÁÚ·Ê›·˜», Ô˘ ı· Ô‰ËÁÔ‡Û ÛÙË ÌÂÙÔÓÔÌ·Û›· Ù˘
§·ÔÁÚ·Ê›·˜ Û «Ï·˚΋ ¯·Ú·ÎÙËÚÔÏÔÁ›·»21, ıˆڛ· Ô˘ ·ÔÚÚ›20. ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, §·ÔÁÚ·ÊÈο ÌÂÏÂÙ‹Ì·Ù· ππ, ¶ÔÚ›·,
∞ı‹Ó·, 1993, ÛÂÏ. 277-278, 294-295.
21. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, ∂ÏÏËÓÈ΋ Ï·ÔÁÚ·Ê›·. ∆· ÌÓËÌ›· ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘,
ÂÓ ∞ı‹Ó·È˜, 1965, ÛÂÏ. 27Ø √ π¢π√™, «∆È Â›Ó·È Ë Ï·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÂȘ ÙÈ ‰‡Ó·Ù·È
Ó· ˆÊÂÏ‹ÛË Ë ÛÔ˘‰‹ Ù˘», §·ÔÁÚ·Ê›· 12 (1938-1948), ÛÂÏ. 153 Î.Â.Ø ∞§∫∏
159
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 160
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÙÂÈ, ˆ˜ ÌË ¤¯Ô˘Û· ·ÎfiÌË Ù· ··Ú·›ÙËÙ· ÔÚ›ÛÌ·Ù· ÚÔ˜ ÂÓ›Û¯˘Û‹ Ù˘, ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· ·ÚÓÂ›Ù·È fiÙÈ Ë ÂÈÛÙ‹ÌË ÙÔ˘ «‰‡Ó·Ù·È Ó·
·ÔÙÂϤÛË Î·È ·ÔÙÂÏ› fiÓÙˆ˜ ÛÔ˘‰·ÈfiÙ·ÙÔÓ Î·È ·ÛʷϤÛÙ·ÙÔÓ
‚ÔËıfiÓ ‰È¿ ÙËÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÔÏÔÁ›·Ó ÙˆÓ Ï·ÒÓ»22. √ ›‰ÈÔ˜ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ «ÂÈÙ˘¯ÂÛÙ¿ÙËÓ» ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ ·˘Ù‹, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ
‰‡Ó·Ù·È — ηıÒ˜ ÈÛ¯˘Ú›˙ÂÙ·È — Û η̛· ÂÚ›ÙˆÛË Ó· Ù·˘ÙÈÛı›
ÚÔ˜ ·˘Ù‹Ó23.
µÚÈÛÎfiÌ·ÛÙ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1920. √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜
Â›Ó·È ‰Â‰Ëψ̤ÓÔ˜ ·ÓÙ›·ÏÔ˜ Ù˘ ÁÂÚÌ·ÓÈ΋˜ Ï·ÔÁÚ·ÊÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜
Î·È È‰›ˆ˜ ÙÔ˘ Spamer, ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ıÂÒÚËÛË Ù˘ §·ÔÁÚ·Ê›·˜, fiÛÔ Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ· Ó· ÙÔÓ›ÛÂÈ ÂΛÓÔ˜ ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡24. ÿÛˆ˜ Ë È‰ÂÔÏÔÁÈ΋ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ó· ¤Î·Ì„ ÙÂÏÈο ÙȘ ·ÓÙÈÛÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ Î·È Ó·
ÛÙÚ¿ÊËΠϤÔÓ ÚÔ˜ ÙÔÓ «„˘¯ÔÏÔÁÈÛÌfi» Î·È ÙË ¯·Ú·ÎÙËÚÔÏÔÁ›·
(ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ‚Ï. ÛÙ· ÂfiÌÂÓ·). µÂ‚·›ˆ˜ ·Ú·ÙËÚ›
·ÏÏÔ‡ fiÙÈ Î·È Ô ‰¿ÛηÏfi˜ ÙÔ˘ ¡.°. ¶ÔÏ›Ù˘ — ÏËÓ ÌÈ·˜ ÂÚÈÙÒÛˆ˜ (ÙÔ 188525) — Ô˘‰¤ÔÙ ¿ÏÏÔÙ ̛ÏËÛ ÁÈ· «¯·Ú·ÎÙËÚÔÏÔÁÈÎfi ÛÎÔfi» ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÛÔ˘‰ÒÓ26. ∆Ô ¤ÙÔ˜ ÂΛÓÔ Ë
ÂıÓÈ΋ Û˘Á΢ڛ· ›Ûˆ˜ ˘·ÁfiÚ¢ ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ıÂÒÚËÛË. ∆Ô «ª·Î‰ÔÓÈÎfi» ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Î·È ¿ÏÈ ÛÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi ÚÔÛ΋ÓÈÔ, Ì ‰˘ÛÔ›ˆÓ˜
ÚÔÔÙÈΤ˜ ÁÈ· Ù· ÂÏÏËÓÈο Û˘ÌʤÚÔÓÙ·.
Á. ™ÙÔ Î›ÌÂÓfi ÙÔ˘ ·Ô‰ÂÏÙ›ˆÛ· ¿ÌÔÏϘ ÊÔÚ¤˜ ÙÔÓ fiÚÔ Ï·˚΋ „˘¯‹, «Ï·˚΋ ˙ˆ‹ Î·È „˘¯‹» (ÛÂÏ. 654). ∏ (ÂÏÏËÓÈ΋) Ï·˚΋ „˘¯‹ (ÙÔ Volksgeist ÙÔ˘ ÁÂÚÌ·ÓÈÎÔ‡ ȉ·ÏÈÛÌÔ‡) Á›ÓÂÙ·È ϤÔÓ ÂıÓÈ΋, ·ÊÔ‡ Ë „˘¯‹ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙÔÓ Ï·fi, ÛÙÔÓ Ï·˚-
∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜. ∫ÚÈÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË, ∂Ù·ÈÚ›· ™Ô˘‰ÒÓ ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È °ÂÓÈ΋˜ ¶·È‰Â›·˜, ∞ı‹Ó·,
31986, ÛÂÏ. 169 Î.Â.
22. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, ∂ÏÏËÓÈ΋ Ï·ÔÁÚ·Ê›·, fi.., ÛÂÏ. 29.
23. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 29.
24. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 23Ø ‚Ï. Î·È ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏™, «OÈ ıˆÚËÙÈΤ˜ ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ Ù˘ §·ÔÁÚ·Ê›·˜ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ ·ÁÎfiÛÌÈÔ fiÏÂÌÔ», §·ÔÁÚ·Ê›· 27
(1971), ÛÂÏ. 4-5.
25. ∞ӷʤÚÔÌ·È ÛÙÔÓ ¡.°. ¶√§π∆∏, «µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ ÎϤÊٷȘ ηٿ Ù· ‰ËÌÒ‰Ë ‚Ô˘ÏÁ·ÚÈο ¿ÛÌ·Ù·», §·ÔÁÚ·ÊÈο ™‡ÌÌÂÈÎÙ· Aã (1920), ÛÂÏ. 287-296.
26. ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜,
fi.., ÛÂÏ. 145.
160
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 161
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
Îfi/Èı·ÁÂÓ‹ ÔÏÈÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ∫˘ÚȷΛ‰Ë27. ∏ Ù·‡ÙÈÛË ·˘Ù‹ Á›ÓÂÙ·È
·fi ÙÔ 1932 Î.Â.28. √ Ï·˚Îfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Â›Ó·È «¤ÌÌÔÚÊÔ˜ ÂΉ‹ÏˆÛȘ Ù˘ ÂÓÈ·›·˜ Ï·˚΋˜ ˙ˆ‹˜ Î·È „˘¯‹˜»29, ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ Ù· Ï·ÔÁÚ·ÊÈο Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ÔÚıfi Ó· ÌÂÏÂÙÒÓÙ·È «Î¯ˆÚÈṲ̂ӈ˜
Î·È Î·ı\ ÂοÛÙËÓ», ·ÊÔ‡ Ë ˙ˆ‹ Â›Ó·È ÂÓÈ·›· Î·È ÔÈ ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘
«ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ¿ÓÙÔÙ ӷ ʤÚÔ˘Ó ÙÔÓ Ù‡ÔÓ Ù˘ ÂÓfiÙËÙÔ˜ Ù˘ ËÁ‹˜ ÂÎ Ù˘ ÔÔ›·˜ ·¤ÚÚÂ˘Û·Ó»30, Ù˘ Ï·˚΋˜ „˘¯‹˜. ∏ §·ÔÁÚ·Ê›·, ·ÊÔ‡ ÌÂÏÂÙ¿ Î·È ·ÔηχÙÂÈ ÙÔÓ ÂıÓÈÎfi ÔÏÈÙÈÛÌfi, ›ӷÈ
ÂıÓÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË31.
‰. «∆Ô ŒıÓÔ˜ ˆ˜ ·ÓˆÙ¤Ú· ‚ÈÔÏÔÁÈ΋ ÌÔÓ¿˜ ‰ÂÓ Û˘Ó·ÔıÓ‹ÛÎÂÈ
ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙˆÓ ·˘Ùfi ÂÓ ÙÈÓÈ ‰Â‰Ô̤ÓË ÛÙÈÁÌ‹ ·ÙfïÓ,
·ÏÏ\ ÂÈ˙‹ ·˘ÙÒÓ ÂȘ ¯ÚfiÓÔ˘˜ ·Ó˘ÔÏÔÁ›ÛÙÔ˘˜» (ÛÂÏ. 651). ∂·Ó¿ÏË„Ë Ù˘ ÁÓˆÛÙ‹˜ ÚÔÌ·ÓÙÈ΋˜ ıˆڛ·˜ ÂÚ› ¤ıÓÔ˘˜, ˆ˜ Û˘ÁÁÂÓÔ‡˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÔ‡ Î·È fi¯È ˆ˜ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡. ∞˘Ùfi
Ô˘ ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Î·È ÙÔ Î·ıÈÛÙ¿ Û˘Ì·Á¤˜, «ÂÓÈ·›ÔÓ ÚfiÛˆÔÓ»
Â›Ó·È «Ô ÎÔÈÓfi˜ ÙˆÓ ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙˆÓ ·˘Ùfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú» (ÛÂÏ. 650). ∆Ô
ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜, ÂȉÈÎfiÙÂÚ·, Â›Ó·È ·˘ÛÙËÚ¿ ÂıÓÈÎfi, fiÔ˘ ÌÈÏȤٷÈ
Ë ›‰È· ÁÏÒÛÛ· Î·È Ô ÏËı˘ÛÌfi˜ ÙÔ˘ ¤¯ÂÈ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ËıÒÓ Î·È Âı›ÌˆÓ. ∏ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ȉÈÔÚÔÛˆ›·˜ ÙÔ˘ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ «ÂȘ
ÙËÓ ÛÙÂÚÂ¿Ó Î·È ·Î·Ù¿‚ÏËÙÔÓ ı¤ÏËÛÈÓ ÚÔ˜ ȉ›·Ó, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙÔÓ ·fi
ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÂıÓÒÓ ˙ˆ‹Ó», Ë ‰Â „˘¯È΋ ȉÈÔÊ˘˝· ÙÔ˘ «ÂȘ fiÏ·˜ Ù·˜
ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘, Ù˘ ÙÂ Ê˘ÛÈ΋˜ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜» (ÛÂÏ.
650-651).
Â. ∏ ÂıÓÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· Â›Ó·È ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙË Î·Ù¿ ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë,
Î·È ‰ÂÓ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔ ·ÚfiÓ («Ë ÂıÓÈ΋ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ÂÓfiÙ˘»),
·ÏÏ¿ «ÂÎÙ›ÓÂÙ·È Î·È ÂȘ ÙÔ ÂÁÁ‡˜ Î·È Ì·ÎÚ¿Ó ·ÚÂÏıfiÓ Î·È ‰ÂÓ
˘¿Ú¯ÂÈ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›· fiÙÈ ı· ÂÚÈÏ¿‚Ë Î·È ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ, ÂÊ\ fiÛÔÓ ÙÔ
¤ıÓÔ˜ ‰ÂÓ ı· ·‡ÛË Ó· ˙Ë ˆ˜ ¤ıÓÔ˜» (ÛÂÏ. 651). √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜
·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÓ Ùfiˆ Î·È ¯ÚfiÓˆ ÂıÓÈ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ÙËÓ ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ
«ÂÓfiÙËÙ· ηÙ\ ¤ÎÙ·ÛÈÓ», ‰ËÏ·‰‹ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ «ÂıÓÈÎ‹Ó ÙÔ˘ ·-
27. ™∆π§¶ø¡ KÀƒπ∞∫π¢∏™, √ ª·Î‰ÔÓÈÎfi˜ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜ Î·È Ô ÓÂÒÙÂÚÔ˜,
™‡ÏÏÔÁÔ˜ ÚÔ˜ ¢È¿‰ÔÛÈÓ øÊÂÏ›ÌˆÓ µÈ‚Ï›ˆÓ, ∞ı‹Ó·È, 1926, ÛÂÏ. 7.
28. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, «∆È Â›Ó·È Ë Ï·ÔÁÚ·Ê›·», fi.., ÛÂÏ. 148.
29. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 152.
30. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, fi.., ÛÂÏ. 139. ∆Ë ıÂÒÚËÛË ·˘Ù‹ ÙÔ˘ §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÛÌÔ‡ (‚Ï. ·Ú·Î¿Ùˆ) ‰ÂÓ ÙËÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛ ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘.
31. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 147.
161
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 162
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÚfiÓÙÔ˜ ÂÓfiÙËÙ·, ‹ÙȘ Â›Ó·È Î˘Ú›ˆ˜ ÂÓfiÙ˘ ηÙ\ ¤ÎÙ·ÛÈÓ» Î·È «ÂÓfiÙ˘ ÈÛÙÔÚÈ΋», ÛÙË ÚÔ‹ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ (fi..). µÂ‚·›ˆ˜ ·Ô‰¤¯ÂÙ·È fiÙÈ
«ÌÂÁ¿Ï· ÈÛÙÔÚÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· Î·È Ë ·¤Ó·Ô˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÂͤÏÈÍȘ ›ӷÈ
‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÂÈʤÚÔ˘Ó ·ÏÏÔÈÒÛÂȘ ÂȘ Ù ÙËÓ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· Î·È ÙÔÓ
¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜, ·ÏÏ\ ·È ·ÏÏÔÈÒÛÂȘ ·‡Ù·È Â›Ó·È Î·Ù¿ ÙÔ
Ì¿ÏÏÔÓ ‹ ‹ÙÙÔÓ ÂÈfiÏ·È·È Î·È ÂÔ˘ÛÈÒ‰ÂȘ» (fi..). ∏ ÚÔ·Ó·ÊÂÚı›۷ ÂÓfiÙËÙ· «ÂÓ Ùfiˆ Î·È ÂÓ Ùˆ ·ÚfiÓÙÈ ¯ÚfiÓˆ» Â›Ó·È Ë ·fi‰ÂÈÍË ÁÈ· ÙÔ ·Ú·¿Óˆ. √È Ï·˚Τ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ, Ù· ‹ıË, Ù· «ÌÓËÌ›· ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘» ÙÔ˘ Ï·Ô‡, ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·È ‰ÈÙÙÒ˜ ÂıÓÈΤ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ: Ù˘ ÂÓÈ·›·˜, Û‡Á¯ÚÔÓ˘ «ÂıÓÈ΋˜ „˘¯‹˜» Î·È Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜
ÂÓfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ˆ˜ ÂÁηٷÏ›ÌÌ·Ù· («Î·Ù¿ ÙÔ Ì¤ÁÈÛÙÔÓ ·˘ÙÒÓ Ì¤ÚÔ˜ ÂÎÏËÚÔ‰ÔÙ‹ıËÛ·Ó ·fi ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, ÂÚÈÛˆı¤ÓÙ·
̤¯ÚȘ ËÌÒÓ ‰È· Ù˘ ·Ú·‰fiÛˆ˜», fi..). √ Ï·fi˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Î·È
‰È·ÓÔÂ›Ù·È ‰È¿ ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÒÓ ÙÔ˘, Ì ÂÈÎfiÓ˜ ηÈ
ۇ̂ÔÏ· ÂȉÈÎfiÙÂÚ·, ÔÈ Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ (Ô›ËÛË, ÌÔ˘ÛÈ΋ Î·È ¯ÔÚfi˜, ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋, ‰È·ÎÔÛÌËÙÈ΋, ÔÈ
ηÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ Ï·˚΋˜ „˘¯‹˜ (ÛÂÏ. 654655), ÔÈ «¤ÌÌÔÚÊÔÈ ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Î·È Ù˘ „˘¯‹˜ ÙÔ˘, ÙÔ
ÂıÓÈÎfiÓ ÙÔ˘ fiÓÔÌ·, Ë ÂıÓÈ΋ ÙÔ˘ ÁÏÒÛÛ·, Ë È‰ÈfiÚÚ˘ıÌÔ˜ ÂıÓÈ΋ ÙÔ˘
ÂÓ‰˘Ì·Û›· [...] Î·È ÂÓ Á¤ÓÂÈ Ô È‰ÈfiÚÚ˘ıÌÔ˜ ‚›Ô˜» (ÛÂÏ. 653) Û˘Ó·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ۇ̂ÔÏ· Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÙÔ˘ ÔÓÙfiÙËÙ·˜ Î·È ÂÓfiÙËÙ·˜.
√ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙË ıˆڛ· Ù˘ Kulturnation ÙÔ˘
Herder Î·È ÙˆÓ ÚÔÌ·ÓÙÈÎÒÓ: ÙËÓ È‰¤· Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ηÈ
Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ ÂÓ ¯ÚfiÓˆ ˆ˜ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜Ø Ë ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜, ·ÏÏÈÒ˜, ‰ÂÓ ËÁ¿˙ÂÈ ·fi ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ηÈ
ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ·fi ÙËÓ È‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ù˘
ÂıÓÈ΋˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜32. √ ›‰ÈÔ˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ˆ˜ ‰È·ÊÔÚÔÔÈËÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜.
∂·Ó·Ê¤ÚÂÈ ‚¤‚·È· ÌÈ· ÂÌÊ·Ó¤ÛÙ·ÙË ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË. «∆Ô fiÌ·ÈÌÔÓ Î·È ÙÔ ÔÌfiÁψÛÛÔÓ Î·È Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜ Ë ÎÔÈÓfiÙ˘» Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ó· ÌËÓ Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó, fiˆ˜ ‰ËÏÒÓÂÈ (ÛÂÏ. 653)
fiÙÈ Â›¯Â ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ Î·È Ô ¡.°. ¶ÔÏ›Ù˘ ÛÙÔ «¢ËÌÒ‰ÂȘ ·Ú·‰fi-
32. BÏ. πø∞¡¡∞ ªÀ§ø¡∞∫∏, «∏ ÂÌÏÔ΋ Ù˘ “ÂıÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜” ÛÂ
fi„ÂȘ Ù˘ ÏÔÁÔÙ¯ÓÈ΋˜ ÎÚÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ªÂÛÔÔϤÌÔ˘», ∆· πÛÙÔÚÈο 20 (1994),
ÛÂÏ. 115.
162
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 163
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
ÛÂȘ ÂÚ› ·ÔηٷÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜»33. ∂‰Ò Ô ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi˜ ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˜ Â›Ó·È Û·Ê‹˜ Î·È ·ÔÙÂÏ› ·Ó·ÓÙ›ÚÚËÙË ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ·Ú·‰Ô¯‹. ¢È·ÊÔÚÔÔÈ›ٷÈ, ÏÔÈfiÓ, ·fi ÙÔÓ ÙfiÙ «Â›ÛËÌÔ» ÎÚ·ÙÈÎfi, ·ÚfiÏÔ Ô˘ Î·È Û ÂΛÓÔÓ, ηıfiÛÔÓ ÁÓˆÚ›˙ˆ, ÙÔ
ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ÎÔÈÓ‹˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰ÂÓ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜. ∆Ô
ÂÈϤÁÔ˘Ó Û˘ÓÂȉËÙ¿ ÔÈ ÂÎÊÚ·ÛÙ¤˜ Ù˘ ÁÈ· Ó· ˘Ô‚·ıÌ›ÛÔ˘Ó ÙȘ
˘¿Ú¯Ô˘Û˜ ÛÙ· fiÚÈ· ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ÁψÛÛÈΤ˜ ÌÂÈÔÓfiÙËÙ˜; ¶·Ú·‰¤¯ÔÓÙ·È fiÙÈ Ë ÁÏÒÛÛ· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·ÔÙÂÏ› ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ‡34, ·ÊÔ‡ Ë ÈÛÙÔÚ›·, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ù˘ Â·Ó¿ÛÙ·Û˘ ÙÔ˘
1821 ¤¯ÂÈ Ó· Âȉ›ÍÂÈ Ï·ÌÚ¿ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·ÏÏfiÁψÛÛˆÓ ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ Ì ·Ó·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓË ÂıÓÈ΋ ÚÔÛÊÔÚ¿; ∞ÎfiÌË Î·È ÛÙË ‰È·Î‹Ú˘ÍË Ù˘ ªÂÁ¿Ï˘ π‰¤·˜ ·fi ÙÔÓ ∫ˆÏ¤ÙÙË Ë ÁÏÒÛÛ· ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÁÈ· ÙÔÓ Î·ıÔÚÈÛÌfi Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ‹ ÙÔÓ
ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ ¤ÎÙ·Û˘ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜35, ›Ûˆ˜ ÂÂȉ‹ Ô ÙfiÙ ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÂıÓÈÎÈÛÌfi˜ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Û ÌÂÈÔÓÂÎÙÈ΋ ı¤ÛË ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÁÏÒÛÛ·
ÙˆÓ ÏËı˘ÛÌÒÓ Ô˘ ‰ÈÂΉÈÎÔ‡ÛÂ. ∞˘Ùfi ¿ÓÙˆ˜ Ô˘ ÂÈı˘ÌÒ Ó· ÙÔÓÈÛı› Â›Ó·È Ë ÛËÌ·Û›· Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÈ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ÛÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi
ˆ˜ ‰È·ÌÔÚʈً ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÂÓfi˜ Ï·Ô‡, ÛËÌ·Û›· Ô˘
ÌÂÈÒÓÂÈ ‹ ÂÍÔ˘‰ÂÙÂÚÒÓÂÈ Ù˘¯fiÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ
ÌÂÏÒÓ ÙÔ˘.
™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi ÌÔÚÒ Ó· ·Ú·ı¤Ûˆ ÙËÓ ¿Ô„‹ ÙÔ˘ fiÙÈ Ë «ÂÓÈ·›· ÂıÓÈ΋ ÚÔÛˆÈÎfiÙ˘ Î·È Ô ÂÓÈ·›Ô˜ ÂıÓÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú Ô˘‰fiψ˜
·›ÚÂÈ ÙËÓ ‡·ÚÍÈÓ ÙˆÓ Â› ̤ÚÔ˘˜ ÚÔÛˆÈÎÔÙ‹ÙˆÓ Î·È ¯·Ú·ÎÙ‹ÚˆÓ
ÙˆÓ ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙˆÓ ÙÔ ¤ıÓÔ˜ ·ÙfïÓ, ›Ù ÔÏÏ¿ÎȘ η› Ê˘ÏÒÓ»
(ÛÂÏ. 650-651). ∆Ô ÚÒÙÔ ÛΤÏÔ˜ Ù˘ Â›Ó·È ·˘Ùfi‰ËÏÔ. ∆Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ Ì‹ˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ ˘·ÚÎÙfi ı¤Ì· ÙˆÓ ÛÏ·‚ÔÊÒÓˆÓ, ÙˆÓ
∫Ô˘ÙÛÔ‚Ï¿¯ˆÓ ÂΛӢ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘36;
∆· ÔÌfiÙÚÔ· ‹ıË («Ë ÎÔÈÓfiÙ˘ ÙˆÓ ËıÒÓ Î·È ÙˆÓ Âı›ÌˆÓ, ÙˆÓ
‰ÔÍ·ÛÈÒÓ Î·È ÙˆÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ, Ë ÎÔÈÓfiÙ˘ Ù˘ ·ÓÙÈÏ‹„ˆ˜ ÙÔ˘
Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È Ù˘ ÂΉËÏÒÛˆ˜ ÙˆÓ Û˘Ó·ÈÛıËÌ¿ÙˆÓ Î·È
33. ¡.°. ¶√§π∆∏™, «¢ËÌÒ‰ÂȘ ·Ú·‰fiÛÂȘ ÂÚ› ·ÔηٷÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜», §·ÔÁÚ·ÊÈο ™‡ÌÌÂÈÎÙ· ∞ã, fi.., ÛÂÏ. 14-27.
34. ¶. §∂∫∫∞™, ∏ ÂıÓÈÎÈÛÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›·. ¶¤ÓÙ ˘Ôı¤ÛÂȘ ÂÚÁ·Û›·˜ ÛÙËÓ
ÈÛÙÔÚÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁ›·, ∫·Ù¿ÚÙÈ, ∞ı‹Ó·, 21996, ÛÂÏ. 80 Î.Â., 163 Î.Â.
35. ™. ¶∂∆ª∂∑∞™, «¶ÔÏÈÙÈÎfi˜ ·Ï˘ÙÚˆÙÈÛÌfi˜ Î·È ÂıÓÈ΋ ÂÓÔÔ›ËÛË ÛÙËÓ
∂ÏÏ¿‰·», ÿÛÙˆÚ 2 (1990), ÛÂÏ. 106-107.
36. ∞§∫∏™ ƒ∏°√™, fi.., ÛÂÏ. 196 Î.Â., 205 Î.Â., 212 Î.Â. ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜.
163
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 164
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Â› ¿ÛÈÓ Ë ÎÔÈÓfiÙ˘ ÙˆÓ fiıˆÓ Î·È ÙˆÓ ÂÏ›‰ˆÓ») Û˘Ó¤¯Ô˘Ó ηÈ
ÈÛ¯˘ÚÔÔÈÔ‡Ó ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ÂÓfiÙËÙ·, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Â‰Ú·›Ô ıÂ̤ÏÈÔ Ù˘
«ÂıÓÈ΋˜ Û˘ÓÂȉ‹Ûˆ˜». ™Â ·˘Ù¿ «·ÈÛıËÙÔÔÈÂ›Ù·È Î·È Û˘Ì‚ÔÏ›˙ÂÙ·È
Ë ÂÓfiÙ˘ Ù˘ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙÔ˜ Î·È ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜, ·Ô‚·›ÓÔ˘ÛÈÓ [...] ÔÈ ÔÚ·ÙÔ› ‰ÂÛÌÔ›, Ô›ÙÈÓ˜ Û˘Ó¤¯Ô˘ÛÈ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ·
Ù·‡ÙËÓ» (ÛÂÏ. 653). ¶ÚÔ˜ ÂÓ›Û¯˘ÛË ÙˆÓ ı¤ÛÂÒÓ ÙÔ˘ ÂÈηÏ›ٷÈ
ÙËÓ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÛÔ˘‰ÒÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË
(‚Ï. Â‰Ò ·Ú·Î¿Ùˆ ÈÔ ·Ó·Ï˘ÙÈο) Î·È ÙÔ «˙ˆÓÙ·ÓfiÓ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·» ÙˆÓ ºÈÓÏ·Ó‰ÒÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÔÊ›ÏÔ˘Ó ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Ó¿ÛÙ·ÛË i) ÛÙËÓ ÚÔۋψۋ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ¿ÙÚÈ· ‹ıË Î·È
ii) ÛÙȘ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ¿ÊˆÓ ÙÔ˘˜, ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÔÊ›ÏÂÙ·È, ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ¿ÏψÓ, «Î·È Ë ÂÎ ÙˆÓ ‰ËÌÔÙÈÎÒÓ ·ÛÌ¿ÙˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂıÓÈÎÔ‡ ¤Ô˘˜, ÙÔ˘ Kalevala, ÈηÓÔ‡ Ó· ÂÌÓ‡ÛË ÂıÓÈÎfiÓ
ÂÁˆÈÛÌfiÓ Î·È ˘ÂÚËÊ¿ÓÂÈ·Ó» (ÛÂÏ. 653).
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙË ÁÓˆÛÙ‹ ÛÙË §·ÔÁÚ·Ê›· ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Û˘Ó›‰ËÛ˘ ÙˆÓ ºÈÓÏ·Ó‰ÒÓ Ì¤Û· ·fi ÙËÓ
«·Ó·Î¿Ï˘„Ë», ÙË «‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·» ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ¤Ô˘˜37 Kalevala
(°Ë ÙˆÓ ËÚÒˆÓ). √È Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· ˘fi‰Ô˘ÏÔÈ ºÈÓÏ·Ó‰Ô›,
¯ˆÚ›˜ ÎÔÈÓ‹ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·, ÁÏÒÛÛ· Î·È ÁÚ·Ù¤˜ ËÁ¤˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜
ÙÔ˘˜, ·ÔÎÙÔ‡Ó ÙÂÏÈο ÈÛÙÔÚÈ΋ ηٷÁˆÁ‹, ÈÛÙÔÚÈÎfi ·ÚÂÏıfiÓ, ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·. ∆Ô ÂÙ˘¯·›ÓÔ˘Ó Ì fi¯ËÌ· ηÈ
‰›Ô ÂÚ‡Ó˘ ÙÔ Ï·˚Îfi ÔÏÈÙÈÛÌfi, ÙË Ï·˚΋ Ô›ËÛË ÂȉÈÎfiÙÂÚ·, ηÈ
Ô‰ËÁfi ÙÔÓ Elias Lönnrot, Ô˘ ·Ó·Î·Ï‡ÙÂÈ Û ·˘ÙfiÓ (‰ËÏ·‰‹, ÌÂ
¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ÛÙË Ï·˚΋ „˘¯‹) ÙËÓ ‡·ÚÍË ÚÔ˚ÛÙÔÚÈ΋˜ ÂÚÈfi‰Ô˘
ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜. √ Ï·˚Îfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÙÔ ˘ÏÈÎfi ÁÈ· ÙËÓ
ÂÈÓfiËÛË Î·È ÙÔÓ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜ ·fi ¤Ó·
·ÒÙ·ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, Û˘Ó¤‚·Ï ÛÙËÓ ÂıÓÈ΋ ÔÌÔÁÂÓÔÔ›ËÛ‹ ÙÔ˘˜, ÔÈ
Ï·ÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙËÓ ÂÓ ÏfiÁˆ ¯ÒÚ· ¤Ù˘¯·Ó ·ԉ‰ÂÈÁ̤ӷ
37. ∞fi ÙËÓ Ï‹ıÔ˘Û· Û¯ÂÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ELIAS LÖNNThe Kalevala: An epic poem after oral tradition, Oxford University
Press, ¡¤· ÀfiÚÎË, 1999Ø PETER FRANCE (ÂΉ.), The Oxford guide to
literature in English, Oxford University Press, ¡¤· ÀfiÚÎË, 2000, ÛÂÏ. 556557Ø ELIAS LÖNNROT, ∫·Ï‚¿Ï·, ÙÔ ÊÈÓÏ·Ó‰ÈÎfi ¤Ô˜, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ª∞ƒπ∞ ª∞ƒ∆∑√À∫√À, ∫·ÛÙ·ÓÈÒÙ˘, ∞ı‹Ó· 1992 (22004)Ø ∂À∞°°∂§√™ ∞À¢π∫√™, fi..,
ÛÂÏ. 111 Î.Â.Ø ALBERT BATES LORD, Epic singers and oral tradition, Cornell
University Press, Ithaca, 1991Ø ¿ÚıÚ· ÛÙÔ Folklore ∂ÛıÔÓ›·˜ (Ï‹ÌÌ· «Kalevala»).
ROT,
164
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 165
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
¤Ó·Ó ÂıÓÈÎfi ÛÙfi¯Ô. ∂Ó›Û¯˘Û·Ó ÙÔ˘˜ È‰Ú˘ÙÈÎÔ‡˜ ̇ıÔ˘˜ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜
ÙÔ˘˜, ÔÈ ºÈÓÏ·Ó‰Ô› ¤Ù˘¯·Ó Ó· Á›ÓÔ˘Ó Û˘ÏÏÔÁÈÎfiÙËÙ˜ Ì ηٷÁˆÁ‹ ·fi ÎÔÈÓÔ‡˜ ÚÔÁfiÓÔ˘˜. √È ÁÂÓ·ÏÔÁÈÎÔ›/ηٷÁˆÁÈÎÔ› ̇ıÔÈ
¤¯Ô˘Ó ÙÂÏÈο ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ, ·ÊÔ‡ ·Ú·¤ÌÔ˘Ó Û ÌÈ·
·Ó·ÏÏÔ›ˆÙË ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ·˘ÙÔÚÔÛˆ›·38. ∆Ô fiÏÔ ı¤Ì· ÙÔ ıˆÚÒ
fï˜ Î·È ˆ˜ ¿ÏÏË ÌÈ· ·fi‰ÂÈÍË fiÙÈ Ô ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡
(Ù˘ ·Ú¿‰ÔÛ˘) Â›Ó·È ÙÂÏÈο ÚÔԉ¢ÙÈÎfi˜, ÁÈ· Ó· ÌËÓ ˆ ·ÓÙÈÛÙ·ÛÈ·Îfi˜, ·Ó ÛÎÂÊÙԇ̠ÙÔ Îϛ̷ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË.
∆· ›‰È· Û˘Ó¤‚ËÛ·Ó ÛÙË ÁÂÈÙÔÓÈ΋ ∂ÛıÔÓ›·, ÙËÓ ›‰È· ÂÚ›Ô‰Ô (̤۷ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·) Ì ÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÙˆÓ Î·Ù·ÁˆÁÈÎÒÓ Ì‡ıˆÓ ÙÔ˘
ÌÈÎÚÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜. √ ÁÈ·ÙÚfi˜-Ï·ÔÁÚ¿ÊÔ˜ ºÚ›ÓÙÚȯ ƒ¿Ó¯ÔÏÓÙ
∫ÚfiÈÙÛ‚·ÏÓÙ (Friedrich Reinhold Kreutzwald, 1803-1882),
Ê›ÏÔ˜ ÙÔ˘ Lönnrot, ‚·ÛÈṲ̂ÓÔ˜ Û Ôχ ÔÏÈÁfiÙÂÚ˜ ·fi fi,ÙÈ ÂΛÓÔ˜ Ï·ÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ËÁ¤˜, Û˘Ó¤ıÂÛ ¤Ó· ÚÔÛˆÈÎfi ¤Ô˜, ÙÔ ÔÔ›Ô ı·
ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ÂÓÙ¿ÍÔ˘Ì ÛÙÔÓ Ù‡Ô ·Ó¿ÏÔÁˆÓ ÚÔ˜ ÙËÓ ∞ÈÓÂÈ¿‰·39
ÂÒÓ, fiˆ˜ ÙÔ Á·ÏÏÈÎfi Chanson de Roland, ÙÔ ÁÂÚÌ·ÓÈÎfi ¤Ô˜
ÙˆÓ Niebelungenlied, ÙÔ ÔÚÙÔÁ·ÏÈÎfi ¤Ô˜ ÙÔ˘ Camoes Os
Lusiadas, Î.¿.40. ™˘ÌÏ‹ÚˆÛ οÔÈ· ÎÂÓ¿ Ì ‰È΋ ÙÔ˘ «Û˘ÓÂÎÙÈ΋ ÔÈËÙÈ΋ ‡ÏË» ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓÙ·˜ ÙÔ Kalevipoeg (°ÈÔ ÙÔ˘ ∫·Ï‚›), ¤Ô˜ Ô˘ ıˆÚÂ›Ù·È Ë ·fi‰ÂÈÍË Ù˘ ÂÛıÔÓÈ΋˜ ÂıÓÔÁ¤ÓÂÛ˘
Î·È Ù˘ Ì·ÎÚ·›ˆÓ˘ ÂıÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ‡·Ú͢41. ª¤¯ÚÈ ÂΛÓÔ ÙÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ÛËÌÂ›Ô ÔÈ ∂ÛıÔÓÔ› ‰ÂÓ ‰È¤ıÂÙ·Ó Ô‡Ù Í¯ˆÚÈÛÙfi ÂıÓÒÓ˘ÌÔ. ∆Ô
Kalevipoeg Â›Ó·È «... a nation-building epic. I do not know
any other European epic of Romanticism that would have
38. ¶. §∂∫∫∞™, ∆Ô ·È¯Ó›‰È Ì ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ. ∂ıÓÈÎÈÛÌfi˜ Î·È ÓÂÔÙÂÚÈÎfiÙËÙ·,
∂ÏÏËÓÈο °Ú¿ÌÌ·Ù·, ∞ı‹Ó·, 2001, ÛÂÏ. 167.
39. µÏ. ÙÒÚ· ÙËÓ «·ÔÎÏ›ÓÔ˘Û· ·fi Ù· Û˘Ó‹ıË ·Ó¿ÁÓˆÛ‹» Ù˘ ·fi ÙÔÓ
ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏ (µÈÚÁÈÏ›Ô˘ ∞ÈÓÂÈ¿˜. ªÈ· ·Ó¿ÁÓˆÛË, °·‚ÚÈËÏ›‰Ë˜, ∞ı‹Ó·,
2005).
40. ¶Ú‚Ï. JURI TALVET, «Calevipoeg, a great European epic», Estonian Literary Magazine 17 (ºıÈÓfiˆÚÔ 2003), ÛÂÏ. 5. ™ÙÔ ›‰ÈÔ Ù‡¯Ô˜, ‚Ï.
ÙËÓ ÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ JAAN PUHVEL, «Finnish Kalevala and Estonian Kalevipoeg».
41. A. PRIED ĪTE, «National identity and cultural identity», ÛÙÔ
M. BRANCH (ÂÈÌ.), National history and identity..., Helsinski, 1999, ÛÂÏ.
229-232 Î·È 240-242. ∏ ÚÒÙË ÙÔ˘ ¤Î‰ÔÛË (1853) ›¯Â 13.817 ÛÙ›¯Ô˘˜, Ë
‰Â‡ÙÂÚË (1857-61) 19.087 ÛÙ›¯Ô˘˜, ›‰ÈÔ ·ÚÈıÌfi Ë ÙÚ›ÙË ÙÔ˘ 1862.
165
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 166
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
emphasized, with such intensity as Kalevipoeg, the patriot
ideal»42.
∆· ‰‡Ô ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ı˘Ì›˙Ô˘Ó °ÂÚÌ·Ó›·43, ƒÔ˘Ì·Ó›·44, ∂ÏÏ¿‰·. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÛÙȘ Û˘ÁÁ¤ÓÂȘ Ì ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÂÚ›ÙˆÛË, Ë ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Û‡ÁÎÚÈÛË ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ, ÓÔÌ›˙ˆ, οÔȘ ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ.
√È ¤ÏÏËÓ˜ ÏfiÁÈÔÈ:
1. ‰ÂÓ Î·Ù·Û΢¿˙Ô˘Ó (‹ ·Ó·Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó) ·ÚÂÏıfiÓ, ˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜
Ï·fi˜ ¤¯Ô˘Ó ÈÛÙÔÚ›· Î·È ·ԉ‰ÂÈÁ̤ÓË (Û ÔÏϤ˜ ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ ÙÔ˘
·ÚfiÓÙÔ˜) ÈÛÙÔÚÈ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ·. ∆Ô ıÂÒÚËÌ· Ù˘ ÌË Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜, Ô˘
ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ·È ÂÈÌfiÓˆ˜ ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ οÔÈˆÓ ·ÏËÚÔÊfiÚËÙˆÓ
ÂÚ¢ÓËÙÒÓ, ˆ˜ ηıÔÏÈ΋ ¿ÚÓËÛË, ı¤ÙÂÈ ÛÔ‚·Ú¿ ÂÚˆÙËÌ·ÙÈο ÁÈ·
ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ·fi„ÂÒÓ ÙÔ˘˜ Î·È ÙȘ ÚÔı¤ÛÂȘ ÙÔ˘˜.
2. ‰ÂÓ Î·Ù·Û··Û·Ó ¤Ë, «ÛËÌ›·» ÂıÓÈÎÒÓ ··Ú¯ÒÓ. √ Elias
Lönnrot Û˘Óı¤ÙÂÈ ÂÂÌ‚·›ÓÔÓÙ·˜ ÛÙȘ Û˘ÏÏÂÁ›Û˜ ηٷÁڷʤ˜ ÙˆÓ
‰ËÌÔÙÈÎÒÓ ÊÈÓÏ·Ó‰ÈÎÒÓ ·ÛÌ¿ÙˆÓ, Û˘Á¯ˆÓ‡ÂÈ ·Ú·ÏÏ·Á¤˜ Û ¤Ó·
ÙÂÏÈÎfi ΛÌÂÓÔ, ıˆÚ› — Î·È ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ ÙÂÏÈο ÙËÓ ¿Ô„‹ ÙÔ˘ —
fiÙÈ ·Ó·Û˘ÁÎÚÔÙ› ¤Ó· ·ÏÈfi ¤Ô˜ ·fi Ù· ‰È·ÌÂÏÈṲ̂ӷ Î·È ‰È·ÛÎÔÚÈṲ̂ӷ ̤ÏË ÙÔ˘. √ ∂ÛıÔÓfi˜ F.R. Kreutzwald Û˘Óı¤ÙÂÈ
ÚÔÛˆÈÎfi ¤Ô˜ Ô˘ Á›ÓÂÙ·È ÙÂÏÈο ·Ô‰ÂÎÙfi ˆ˜ ÂıÓÈÎfi (‚·ÛÈṲ̂ÓÔ˜ Û Ϸ˚ο ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· Ù˘ ¯ÒÚ·˜ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È Â›۷ÎÙ·,
ÛÙ· ÔÔ›· ÚÔÛ‰›‰ÂÈ «ÂÛıÔÓÈÎfiÙËÙ·»).
3. ‰ÂÓ «·Ó·Î¿Ï˘„·Ó» ηӤӷ «µ˘˙¿ÓÙÈÔ»45. ∞ÔηٷÛÙ¿ıËΠË
Ê‹ÌË ÙÔ˘ ÛÙÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ, ·ÔηٿÛÙ·ÛË
42. JURI TALVET, «Calevipoeg», fi.., ÛÂÏ. 6. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ÊÚfiÓÙÈÛ·Ó Ó·
‰È·ÊÔÚÔÔÈËıÔ‡Ó ·fi fiÛÔ˘˜ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Èı·ÁÂÓ›˜, ·ÏÏ¿ ›¯·Ó ˙‹ÛÂÈ Î·Ù¿ ηÈÚÔ‡˜
ÛÙ· ‰¿ÊË ÙÔ˘˜ (°ÂÚÌ·ÓÔ‡˜, ™Ô˘Ë‰Ô‡˜, ƒÒÛÔ˘˜) Î·È Û˘Ó¤ÏÂÍ·Ó Ù· ÙÂÎÌ‹ÚÈ· Ù˘
ÂÙÂÚfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ∂ıÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ªÔ˘ÛÂ›Ô ÙÔ˘ Tartu, fiÔ˘ ηı¤Ó· ·fi Ù· ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ Â˘Ú‹Ì·Ù· ·ÓÙÈÛÙÔȯ› Û ‰¤Î· ÂÚ›Ô˘ ̤ÏË ÙÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜.
¶Ú‚Ï. ¶. §∂∫∫∞™, ∆Ô ·È¯Ó›‰È Ì ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ, fi.., ÛÂÏ. 171.
43. ∂À∞°°∂§√™ ∞À¢π∫√™, fi.., ÛÂÏ. 50 Î.Â. fiÔ˘ Î·È ÍÂÓfiÁψÛÛË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·.
44. ª.°. ™∂ƒ°∏™, «“¶·Ú¿ÏÏËϘ ÔÚ›˜” Î·È “ÛÙ·ıÌÔ›” Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
Î·È Ù˘ ÚÔ˘Ì·ÓÈ΋˜ §·ÔÁÚ·Ê›·˜ (Ù¤ÏË 19Ô˘ - ·Ú¯¤˜ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·). ∂Ó‰ÂÈÎÙÈΤ˜
ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ», ÛÙÔÓ ·ÚfiÓÙ· ÙfiÌÔ.
45. √‡Ù µ˘˙¿ÓÙÈÔ, Ô‡Ù ÌÂ۷ȈÓÈÎfi˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜, ·ÊÔ‡ Î·È Ô ‚ã Â›Ó·È ·‰fiÎÈÌÔ˜ fiÚÔ˜ ÁÈ· ÔÏÏÔ‡˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜. ªÂÛ·›ˆÓ ÁÈ\ ·˘ÙÔ‡˜ ‹Ù·Ó Ë ÔıˆÌ·ÓÔÎÚ·Ù›·.
µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∂§∂¡∏ °§À∫∞∆∑∏-∞ƒµ∂§∂ƒ, °È·Ù› ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ, ∂ÏÏËÓÈο
°Ú¿ÌÌ·Ù·, ∞ı‹Ó·, 2009.
166
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 167
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
Ô˘ ˘·ÁÔÚ‡ÙËΠ۠‰Â‰Ô̤ÓË ÈÛÙÔÚÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô, Ì ÙËÓ ·Ó·ÙÚÔ‹
οÔÈˆÓ ÂÈÛËÁÌ¤ÓˆÓ (·fi ŒÏÏËÓ˜) ηٷÛ΢ÒÓ Î·È ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ
̇ıˆÓ Ô˘ ›¯·Ó ÂÈ‚¿ÏÂÈ Ë ÁÈ‚‚ˆÓÈ΋ ıˆڛ· Î·È Î¿ÔÈÔÈ Â˘Úˆ·›ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÎÔ›. ∆Ô «µ˘˙¿ÓÙÈÔ» ¤ÂÛ ı‡Ì· ÙÔ˘ ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌÔ‡, ÙÔ˘
ÎÏ·ÛÈÎÈÛÌÔ‡, Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÏËÍ›·˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ, ·ÏÏ¿ ηÈ
ÙˆÓ ∂˘Úˆ·›ˆÓ ı·˘Ì·ÛÙÒÓ Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ÌÚÔÛÙ¿
ÛÙÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi οÏÏÔ˜ Ù˘ ÔÔ›·˜ ÔÈ ¿ÓÙ˜ ÔÚÚˆ‰Ô‡Û·Ó Î·È «·˘ÙÔÌ¿Ùˆ˜» ηÙÂÙ¿ÛÛÂÙÔ Û ˘ԉ¤ÛÙÂÚË ÌÔ›Ú·. ŒÂÛ ı‡Ì· ÌÈ·˜
ÂÔ¯‹˜ Î·È ÙˆÓ È‰ÂÔÏÔÁËÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ÂÓ ÔÏ›ÁÔȘ. √ «¤Ó‰ÔÍfi˜ Ì·˜ µ˘˙·ÓÙÈÓÈÛÌfi˜», ·Ó fi¯È ·fi ÙȘ ··Ú¯¤˜ ÙÔ˘, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ·fi ÙÔÓ
13Ô ·ÈÒÓ· Î.Â., ·ÂÙ¤ÏÂÛ ÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ·ÊÔ‡
·ԉ‰ÂÈÁ̤ӷ ¤¯Ô˘Ì ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ ÂıÓÈ΋˜ Û˘Ó›‰ËÛ˘ Û ·˘ÙfiÓ46, ı¤ÛË Ô˘ ·Ó·ÈÚ› ÙËÓ ÁÓˆÛÙ‹ «Î·Ù·Û΢‹» ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ ÙÔÓ
19Ô ·ÈÒÓ· οÔÈˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ. ¶ÈÛÙ‡ˆ ·ÎÚ¿‰·ÓÙ· fiÙÈ
Ô ÓÂfiÙÂÚÔ˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ÔÚÈÛÙÈο ηٿ ÙËÓ ‡ÛÙÂÚË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, ÛÙËÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ̤¯ÚÈ ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜, ·Ú¿ Ù· Ú‹ÁÌ·Ù·, ÙȘ Û˘ÚÚÈÎÓÒÛÂȘ47.
°Ú¿ÊÂÈ Ô ¡›ÎÔ˜ ™‚ÔÚÒÓÔ˜: «∏ Ó¤· ÙÔ‡ÙË ÔÚ›· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡
·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ‰È·ÁÚ¿ÊÂÙ·È Î·ı·Ú¿ ·fi ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 11Ô˘ Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 12Ô˘ ·ÈÒÓ· [...]. ∆Ô fiÓÔÌ· ŒÏÏËÓ ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· Í·Ó··›ÚÓÂÈ ÙÔ ‰ÈÏfi ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎfi Î·È ÂıÓÔÏÔÁÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ. ŒÏÏËÓ
Â›Ó·È fiÔÈÔ˜ ÌÂÙ¤¯ÂÈ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·È‰Â›·˜ Î·È ¤¯ÂÈ ÂÏÏËÓÈ΋ ηٷÁˆÁ‹. °È· ¿ÏÏË ÌÈ· ÊÔÚ¿ ÔÈ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ› ÏfiÁÈÔÈ ¯ˆÚ›˙Ô˘Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ
Û ŒÏÏËÓ˜ Î·È ‚·Ú‚¿ÚÔ˘˜48.» ™˘ÌÏËÚÒÓˆ Û˘ÓÔÙÈο ÙȘ ȉ¤Â˜
ÙÔ˘ Ì ÙËÓ ·Ú¿ıÂÛË ÂÓfi˜ ·ÏÈfiÙÂÚÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙÔ˘: «∆Ô ÂÏÏËÓÈÎfi
46. ∏ Û¯ÂÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Â›Ó·È ¿ÌÔÏÏË. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈο, ‚Ï. ª.°. ª∂ƒ∞§·˚Îfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Î·È ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ‰È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, ¶··˙‹Û˘, 2007.
¶Ú‚Ï. ÙËÓ ·Ï·ÈfiÙÂÚË ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ ¡.°. ¶√§π∆∏, «ŒÏÏËÓ˜ ‹ ƒˆÌËÔ›», §·ÔÁÚ·ÊÈο ™‡ÌÌÂÈÎÙ· ∞ã, fi.., ÛÂÏ. 122-133.
47. ∂ӉȷʤÚÔ˘Û· ·Ó·‰ÚÔÌ‹ ÛÙË Û¯¤ÛË «µ˘˙·ÓÙ›Ô˘» Î·È ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ÂȯÂÈÚ› ÂÈÙ˘¯Ò˜ Ô °. ∫∞ƒ∞ª¶∂§π∞™, ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∆Ô
1204 Î·È Ë ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ÓÂÒÙÂÚÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ∂Ó·ÏÏ·ÎÙÈΤ˜ ∂ΉfiÛÂȘ,
∞ı‹Ó·, 2007.
48. ¡. ™µ√ƒø¡√™, ∆Ô ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜: °¤ÓÂÛË Î·È ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ Ó¤Ô˘
ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ¶fiÏȘ, 2004, ÛÂÏ. 63, 67. µÏ. Î·È ÙËÓ ÂÓȯڋ ÌÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ‹ «√È
fiÚÔÈ “ŒÏÏËÓ”, “°Ú·ÈÎfi˜”, “ƒˆÌ·›Ô˜”, “∂ÏÏ¿˜”, “ª·Î‰ÔÓ›·”, “ƒˆÌ·Ó›·”,
“∞¯·˝·” Î·È ·Ú¿ÁˆÁ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ Û˘ÁÁÚ·ÊÈÎfi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶·¯ˆÌ›Ô˘ ƒÔ˘Û¿ÓÔ˘
(1508-1553)», ¶Ú·ÎÙÈο ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ™˘ÌÔÛ›Ô˘ «¶·¯ÒÌÈÔ˜ ƒÔ˘∫§∏™,
167
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 168
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
¤ıÓÔ˜ ÁÂÓÓ‹ıËΠÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, Î·È ÛÙÂÚÈÒıËΠ̤۷ ·fi ÙËÓ ·ÓÙ›ıÂÛË Î·È ÙËÓ ·ÓÙ›ÛÙ·ÛË ÂÓ¿ÓÙÈ· ÛÙËÓ ÍÂÓÈ΋ ηÙÔ¯‹, Ô˘ ‹Ù·Ó ‰˘ÙÈ΋ ÁÈ· ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Î·È ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ÁÈ· ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ ¯ÒÚ·˜ [...]. ∞ÓÙ›ÛÙ·ÛË ÂÓÓÔÒ
[...] ÙË Û˘Ó¯‹ ·ÓÙ›ÛÙ·ÛË, ÙË Û˘Ó¯‹ ·ÓÙ›ıÂÛË ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Î¿ı ıÂÛÌÔ‡ Ô ÔÔ›Ô˜ Â›Ó·È Í¤ÓÔ˜ ·fi ÂΛÓÔ ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÈÛÙ‡ÂȘ, ÙÔÓ ÔÔ›Ô
ı¤ÏÂȘ [...]. £ÂˆÚÒ fiÙÈ Ô ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ ‚Ú¤ıËΠ۠٤ÙÔȘ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈΤ˜ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ, ÒÛÙ ӷ Â›Ó·È ·fi ÙÔ˘˜ Ï›ÁÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ Ô˘ ·¤ÎÙËÛ·Ó ÂıÓÈ΋ Û˘Ó›‰ËÛË, ·ÎÚÈ‚Ò˜ ̤۷ Û ¢ڇÙÂÚ· Û‡ÓÔÏ· Î·È ÛÂ
·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛË Ì ·˘Ù¿. ∫˘Ú›ˆ˜ Û·Ó Î·Ù·ÎÙË̤ÓÔ˜ Ï·fi˜. ∫·È ÙÔ fiÙÈ
‰È·Ù‹ÚËÛ ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘, ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ÙÔ˘ Û˘Ó›‰ËÛË, ÁÈ· ̤ӷ Â›Ó·È ·ÓÙÈÛÙ·ÛÈ·Îfi Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ. ªÔÏÔÓfiÙÈ ¤‰ˆÛ ÛÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ ÙÔ
ÂıÓÈÎfi fiÓÔÌ· “ƒˆÌÈfi˜” ‰ÂÓ ÓÔÌ›˙ˆ ˆ˜ ›ÛÙ„ ÛÔ‚·Ú¿ fiÙÈ Ù·˘Ù›ÛÙËΠÂıÓÈο Ì ÙÔ˘˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ ·ÏÏ¿ ÌfiÓÔ ÔÏÈÙÈο49.» ∞˘Ù‹ Ë
ÙÔÔı¤ÙËÛË ÙÔ˘ ™‚ÔÚÒÓÔ˘ ·ÔηıÈÛÙ¿ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÛΤ„˘, ·fi ÙÔÓ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·.
∞˜ ÚÔÛÙÂıÔ‡Ó Û ·˘Ù¿ ÔÈ ¿ÚÈÛÙ˜ Û¯¤ÛÂȘ ÙÔ˘ «µ˘˙·ÓÙ›Ô˘» ÌÂ
ÙËÓ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ·ÊÔ‡ ‹Ù·Ó ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈṲ̂ÓÔ Î·È ÚÔ˜ Ù· ÂΛ50.
√ ™˘Ï‚·›Ó °ÎÔ˘ÁÎÂÓ¤Ì, ηıËÁËÙ‹˜ ªÂ۷ȈÓÈ΋˜ πÛÙÔÚ›·˜ ÛÙÔ
¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ Ù˘ §˘ÒÓ, ηٷÚÚ›ÙÂÈ ÙËÓ ¿Ô„Ë ‰˘ÙÈÎÒÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ fiÙÈ ‰‹ıÂÓ Ë ¢‡ÛË ¤Ì·ıÂ Ù·Ó ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Î·È ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ̤ۈ ÙˆÓ ∞Ú¿‚ˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ. ∞Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ fiÙÈ Ô ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜ ‰¿ÛηÏÔ˜ Ù˘ ‰˘ÙÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘ ÛÙËÓ ·Ú¯·›·
·È‰Â›· ‹Ù·Ó ÙÔ «µ˘˙¿ÓÙÈÔ»51. ª‹ˆ˜ ‰ÈηÈÒÓÔÓÙ·È ÛÙȘ Ë̤Ú˜
Û¿ÓÔ˜: 450 ¯ÚfiÓÈ· ·fi ÙËÓ ÎÔ›ÌËÛ‹ ÙÔ˘ (†1553)», πÂÚ¿ ªËÙÚfiÔÏȘ ∑·Î‡ÓıÔ˘
Î·È ™ÙÚÔÊ¿‰ˆÓ, ∞ı‹Ó·, 2005, ÛÂÏ. 379-397.
49. ∞fi Û˘Ó¤ÓÙ¢ÍË ÙÔ˘ ¡›ÎÔ˘ ™‚ÔÚÒÓÔ˘ ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ™‡Á¯ÚÔÓ· £¤Ì·Ù·,
·Ó·‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤ÓË ÛÙÔ ∫.£. ¢∏ª∞ƒ∞™ - ¡. ™µ√ƒø¡√™, ∏ ̤ıÔ‰Ô˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜: πÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈο Î·È ·˘ÙÔ‚ÈÔÁÚ·ÊÈο Û¯fiÏÈ·, ÕÁÚ·, ∞ı‹Ó·, 1995, ÛÂÏ.
159.
50. ∞£∞¡∞™π√™ ∫∞ƒ∞£∞¡∞™∏™, ∏ ÙÚ›ÛËÌË ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡.
∞Ú¯·ÈfiÙËÙ· – µ˘˙¿ÓÙÈÔ – ¡¤Ô˜ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜, ∞ÊÔ› ∫˘ÚȷΛ‰Ë, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË,
1991, ÛÂÏ. 30 Î.Â.Ø ª∞¡√§∏™ µ∞ƒµ√À¡∏™, ∏ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ÛÙÔÓ
¯ÒÚÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ §·ÔÁÚ·Ê›·˜, µ¿ÓÈ·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1998Ø µ∞§∆∂ƒ ¶√Àá∂ƒ, £ÂˆÚËÙÈ΋ Ï·ÔÁÚ·Ê›·. ŒÓÓÔȘ, ̤ıÔ‰ÔÈ, ıÂÌ·ÙÈΤ˜, ∞ÚÌfi˜, ∞ı‹Ó·,
2009, ÛÂÏ. 160-161.
51. ™À§µ∞π¡ °∫√À°∫∂¡∂ª, √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÛÙÔ ªÔÓ ™·ÈÓ-ªÈÛ¤Ï. √È ÂÏÏËÓÈΤ˜ Ú›˙˜ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘, √ÏÎfi˜, ∞ı‹Ó·, 2009.
168
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 169
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
Ì·˜ ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ÙˆÓ Ì¤ÛˆÓ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· Ô˘ Âȯ›ÚËÛ·Ó ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÚÒÈÌË ¯ÚÔÓÈο ·Ó·ÙÚÔ‹; ™‹ÌÂÚ·, Ì ÙÔ ¿ÓÔÈÁÌ· Ù˘
∂˘ÚÒ˘ ÚÔ˜ ÙȘ ·Ó·ÙÔÏÈΤ˜ ¯ÒÚ˜ Ù˘, ·Ôηı›ÛÙ·Ù·È Ë ÈÛÙÔÚÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ∂˘ÚÒ˘, ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ‰ÂÓ ·ÔÎÏ›ÂÙ·È ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ Î·È Ë √ÚıÔ‰ÔÍ›·, ÂÓÈÛ¯‡ÂÙ·È Ë È‰¤· ÙÔ˘ ÂÓÈ·›Ô˘ «Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡
ÛÈÙÈÔ‡»52, Û˘˙ËÙÂ›Ù·È Î·È ¿ÏÈ Ô ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ù˘ ŒÓˆÛ˘, ÙÔ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎfi ˘fi‚·ıÚfi Ù˘, Ô ÚfiÏÔ˜ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Û ·˘ÙfiÓ. ◊, ‰È·‚¿˙Ô˘ÌÂ Û˘¯ÓfiÙÂÚ· ϤÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·Ó¤ˆÛË ÙÔ˘ ‰ÈÂıÓÔ‡˜ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÁÈ· ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ §·ÔÁÚ·Ê›·53, ÂȉÈο ÙˆÓ ¯ˆÚÒÓ Ù˘ ÓÔÙÈÔ·Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘, ÁÈ· ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù˘ ÔÔ›·˜ Ë √ÚıÔ‰ÔÍ›· ‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈÛ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙ·ÙÔ ÚfiÏÔ;
ÛÙ. ŸÙ·Ó Ù· ÚÔ·Ó·ÊÂÚı¤ÓÙ· «ÔÌfiÙÚÔ· ‹ıË» Ù·˘Ù›˙ÔÓÙ·È ÌÂ
ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ÂÓfiÙËÙ·, ·ÓÙÈÏ·Ì‚·ÓfiÌ·ÛÙ ÙË ÛËÌ·Û›· Ô˘
¤¯ÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ÛΤ„Ë ÙÔ˘ ∫˘ÚȷΛ‰Ë Ë ÛÙ·‰È·Î‹ ·ÒÏÂÈ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ
Û˘ÓÂÎÙÈÎÒÓ ÎÚ›ÎˆÓ ·fi «ÙÔ ÏËÌÌ˘Ú›˙ÔÓ Ú‡̷» ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡
ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, ÙÔ˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ·ÓÙÈ¿ÏÔ˘ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, Ô˘
˘¿Ú¯ÂÈ (Û fiÏË ÙËÓ ∂˘ÚÒË) Î·È ·ÓÙÈÛÙ¤ÎÂÙ·È. °Ú¿ÊÂÈ Û¯ÂÙÈο:
«... Ë Î·Ù·Ï˘ÙÈ΋ ÙˆÓ È‰ÈÔÌfiÚÊˆÓ ÂΉËÏÒÛÂˆÓ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜
‰Ú¿ÛȘ ÙÔ˘ ÏÂÁÔ̤ÓÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Â›Ó·È ϤÔÓ ÂÌÊ·Ó‹˜,
·ÏÏ¿ ‰È· ÙÔ‡ÙÔ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Î·È Ô ÂıÓÈÎfi˜ ‚›Ô˜ Ú¤ÂÈ ÂÓ ÙË È‰ÈÔÌÔÚÊ›· ·˘ÙÔ‡ fiÛÔÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÚÔÛٷ٢ı‹. ¢ÈfiÙÈ Ô ·ԯڈ̷ÙÈÛÌfi˜ ·˘ÙÔ‡ ·fi ·ÓÙfi˜ ÙÔÈÎÔ‡, ·fi ·ÓÙfi˜ ÂıÓÈÎÔ‡ ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜,
ÌÔÈÚ·›ˆ˜ ÂÈʤÚÂÈ Î·È Ì›ˆÛÈÓ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ·ÈÛı‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ÚÔ¿ÁÂÈ
Ù·˜ ‰È·Ï˘Ô‡Û·˜ ·Ó ¤ıÓÔ˜ ÎÔÛÌÔÔÏÈÙÈο˜ Î·È ‰ÈÂıÓÈÛÙÈο˜ ȉ¤·˜
(ÛÂÏ. 652)54.» ¢ÂÓ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· Â·Ó·Ï¿‚ˆ ÙËÓ ÎÚ›ÛË Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛÂ Ë ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ Ù·˘ÙfiÙËÙ· Ù˘ ¯ÒÚ·˜, ÌÂÙ¿ ÙË ‰È¿„¢ÛË
ÙÔ˘ ·Ï˘ÙÚˆÙÈÎÔ‡ ÔÚ¿Ì·ÙÔ˜, ÌÂÙ¿ ÙËÓ Ó¤· Ô‰˘ÓËÚ‹ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠÛÙÔÓ ÂÏÏ·‰ÈÎfi ¯ÒÚÔ Ì ÙÔ ÚÔÛÊ˘ÁÈÎfi Úfi‚ÏËÌ·. ªÈ· ÎÚ›ÛË Ô˘ ÂÎÊÚ¿ÛÙËΠÔÈÎÈÏÔÙÚfiˆ˜, ̤۷ ·fi ÂıÓÈΤ˜, ÔÏÈÙÈÎÔ˚‰ÂÔÏÔÁÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÂȘ. ¶·Ú·Ì¤-
52. µ∞§∆∂ƒ ¶√Àá∂ƒ, fi.., ÛÂÏ. 56.
53. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›·ÛË ·fi ÙÔÓ µ∞§∆∂ƒ ¶√Àá∂ƒ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘
ÙÔ˘ P. SCHREINER, ¶fiÏȘ Î·È ÓfiÌÔ˜, ÎÒÌË Î·È ¤ıÔ˜. ∞fiÂÈÚ· ÌÈ·˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜
§·ÔÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘: ̤ıÔ‰ÔÈ, ËÁ¤˜, ·ÓÙÈΛÌÂÓ·, ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· (ÙÔ ·Ú·ı¤Ùˆ ¢ı¤ˆ˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÙÔ˘ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË), ÛÙÔ §·ÔÁÚ·Ê›· 40 (2006), ÛÂÏ.
813 Î.Â.
54. «∆ËÓ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛÈÓ», ı· ÂÂηÏ›ÙÔ Ì ÛËÌÂÚÈÓÔ‡˜ fiÚÔ˘˜.
169
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 170
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Óˆ ÁÈ· Ï›ÁÔ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ˙ˆ‹ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘, ÛÙÔ ¿ÓÙÔÙ ÂÏ΢ÛÙÈÎfi ı¤Ì· ÙˆÓ È‰ÂÔÏÔÁÈÒÓ.
ªÂÙ¿ ÙÔ 1922 ÙÔ ‰È·ÚΤ˜ Î·È ·Î·Óı҉˜ ı¤Ì· ÙÔ˘ ÔÚÈÛÌÔ‡ Ù˘
ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜ Â·Ó¤Ú¯ÂÙ·È, ˘fi ¿ÏÏÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ Î·È Ì ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜
ÛË̷ۛ˜, ÂȘ ·ÓÙÈηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ fiÚÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜55. Œ¯ÂÈ ÁÚ·Ê›
fiÙÈ ÊÔÚ¤·˜ Ù˘ Â›Ó·È Ë ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ «ÁÂÓÈ¿ ÙÔ˘ \30»56 (Û˘Ì‚·ÙÈÎfi
fiÚÔ Ô˘ ·Ô‰¤¯ÔÌ·È, ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›· Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘). £ÂˆÚÒ fiÙÈ
·˘Ùfi Â›Ó·È Ï¿ıÔ˜. ∏ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· ·ÊÔÚ¿ fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÏÔÁ›Ô˘˜ ÙÔ˘
ªÂÛÔÔϤÌÔ˘, ·ÊÔ‡ Á›ÓÂÙ·È ‰›Ô Ù˘ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛ˘.
¶ÚÈÓ ·Ó·ÊÂÚıÒ ÛÙÔ ÈÛ¯˘Úfi ‰›ÔÏÔ ÙˆÓ «·ÓÙÈÌ·¯Ô̤ӈӻ ÁÈ· ÙË
(Ó¤·) ÂÏÏËÓÈ΋ ÂıÓÈ΋ Ù·˘ÙfiÙËÙ·, ·Ó·Ê¤Úˆ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο fiÙÈ ·¤Ó·ÓÙ› ÙÔ˘˜ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Ë ·‰‡Ó·ÌË ÙfiÙ «·ÚÈÛÙÂÚ¿», ÔÈ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙ¤˜
΢ڛˆ˜, ÌÂ Û˘Óı‹Ì·Ù· ÙËÓ ·Ó·ÙÚÔ‹ Ù˘ ·ÛÙÈ΋˜ Ù¿Í˘57 Î·È ÙȘ
ÎÔÛÌÔÔÏÈÙÈΤ˜ ȉ¤Â˜ ÙÔ˘˜. ¶ÈÛÙÔ› ÛÙÔÓ ˆÊÂÏÈÌÈÛÙÈÎfi ÛÎÔfi Ù˘ Ù¤¯Ó˘ ‰È·Î‹Ú˘ÙÙ·Ó ˆ˜ Ë ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÌÔÚÊ‹ Ù¤¯Ó˘ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ
Ù·ÍÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Î·È ‰ÂÓ Â͢ËÚÂÙ› ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·ÏÏ·Á‹ ‰ÂÓ
ÙÔ˘˜ ÂӉȷʤÚÂÈ58. ∆· ‰‡Ô «·ÓÙ›·Ï· ·ÛÙÈο» ÛÙÚ·Ùfi‰· ‹Ù·Ó:
i) ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ ÌÈ·˜ ÂÛˆÛÙÚÂÊÔ‡˜ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜, ÂÓfi˜ ÛÙ›ÚÔ˘
ÂÏÏËÓÔÎÂÓÙÚÈÛÌÔ‡, Ô˘ Û˘ÛÂÈÚÒÓÔÓÙ·È Á‡Úˆ ·fi Ù· ∂ÏÏËÓÈο
°Ú¿ÌÌ·Ù· Î·È Ù· ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ÌÂÙ·ÍÈο ÂÚÈÔ‰Èο, Ì «ÛËÌ·›·» ÙÔ˘˜
ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ, ÙÔÓ ·ÓÙÈÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÌfi Î·È ÙËÓ ÂÓ·ÓÙ›ˆÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ÊÈÏÔÂ˘Úˆ·˚ÛÌfi ÌÈ·˜ ·ÛÙÈ΋˜ ÚÔÂχۈ˜ ÔÌ¿‰·˜ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ. √È ÊÔÚ›˜ Ù˘ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È
55. ∂ÎÙÂÓ‹ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ ‚Ï. ÛÙÔ ¢. ∆∑π√µ∞™, fi.., ÛÂÏ. 31-51.
56. √ÚÈÛÌfi Ù˘ ‚Ï. ÛÙÔ M. VITTI, ∏ ÁÂÓÈ¿ ÙÔ˘ ∆ÚÈ¿ÓÙ·. π‰ÂÔÏÔÁ›· Î·È ÌÔÚÊ‹, ∂ÚÌ‹˜, 2004, ÛÂÏ. 51-52. °È· ÙËÓ «ÔÏÈÙÈ΋» Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ‚Ï. ∞¡∆ø¡∏™ §π∞∫√™, «∑ËÙÔ‡ÌÂÓ· ȉÂÔÏÔÁ›·˜ Ù˘ °ÂÓÈ¿˜ ÙÔ˘ \30», £ÂˆÚ›· Î·È ∫ÔÈÓˆÓ›· 3 (¢ÂΤ̂ÚÈÔ˜ 1990), ÛÂÏ. 7-22.
57. ∞°°. ∂§∂º∞¡∆∏™, ∏ Â·ÁÁÂÏ›· Ù˘ ·‰‡Ó·Ù˘ Â·Ó¿ÛÙ·Û˘, £Â̤ÏÈÔ,
∞ı‹Ó·, 1979, ÛÂÏ. 374.
58. °Ú¿ÊÂÈ, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, Ô £ÂÔÙÔο˜ ÁÈ· ÙË ‰È·Ì¿¯Ë ÂıÓÈÎÈÛÙÒÓ - Ì·ÚÍÈÛÙÒÓ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ \20: «... ÊÈÏÔÓÈÎÔ‡Ó ‚¤‚·È· Ì ·ÌÔÈ‚·›Ô Ì›ÛÔ˜, Ì· ›ӷÈ
ηٿ ‚¿ıÔ˜ Ó‡̷ٷ Ù˘ ›‰È·˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ [...]. ŒÏ˘Û·Ó ÔÚÈÛÙÈο fiÏ· Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó Î¿ı ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ¤Ú¢ӷ, ÎÏ›ÛÙËÎ·Ó Ì¤Û· Û ÌÈ· ·fiÏ˘ÙË ·Ï‹ıÂÈ· Ô˘ ÙËÓ Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Ì˯·ÓÈο Û\ fiÏË ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ ·Ï‡ÁÈÛÙÔÈ
Û·Ó ·ÔÏÈıˆÌ¤ÓÔÈ [...]. √È ‰‡Ô ıÚËÛΛ˜ ÛÙËÚ›˙Ô˘ÓÙ·È ÛÙËÓ ›‰È· ·Ú¯‹: ›ÛÙ¢Â
Î·È ÌË ÂÚ‡ӷ.» ™ÙÔ ∂χıÂÚÔ ¶Ó‡̷, ÂÈ̤ÏÂÈ· ∫.£. ¢∏ª∞ƒ∞™, ∂ÚÌ‹˜,
∞ı‹Ó·, 1988, ÛÂÏ. 27-28.
170
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 171
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
·fi ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜, ÙÔ˘˜ ¤¯ÂÈ Û˘ÛÂÈÚÒÛÂÈ ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ÙÔ˘ Ô ª·ÛÙÈ¿˜. µÂ‚·›ˆ˜, Î·È Û ·˘ÙÔ‡˜, ‰ÂÓ ·ÔÚÚ›ÙÂÙ·È ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi Ù˘ Ë ‰˘ÙÈ΋ Â›‰Ú·ÛË Î·È Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Ì ÙËÓ ∂ÛÂÚ›·. ÕÚ· ÔÈ ‰ÈÂÓ¤ÍÂȘ ·Ó·Î‡ÙÔ˘Ó ÂÂȉ‹ ÔÈ ‰‡Ô Ù¿ÛÂȘ ȉÂÔÏÔÁÈÎÔÔÈÔ‡ÓÙ·È Î·È Î·ıÂÌÈ¿ ·˘ÙÔ·Ó·ÁÔÚ‡ÂÙ·È ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÂÎÊÚ·ÛÙ‹˜ Ù˘
ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜. °È\ ·˘Ùfi Î·È ÔÈ ··ÍȈÙÈÎÔ› ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌÔ›
ÙˆÓ (·Ì¤Ûˆ˜ ÂfiÌÂÓˆÓ) «ÂÍÂ˘Úˆ·˚ÛÙÒÓ» ˆ˜ ÎÔÛÌÔÔÏÈÙÒÓ Î·È
«Â¯ıÚÒÓ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜».
ii) ÙˆÓ ÊÔÚ¤ˆÓ ÌÈ·˜ Â͈ÛÙÚÂÊÔ‡˜ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜, ÌÂÁ¿ÏË ÌÂÚ›‰· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙËÓ ÔÏ˘ÊˆÓÈ΋ Î·È ÔÏ˘‰È¿ÛÙ·ÙË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ «ÁÂÓÈ¿ ÙÔ˘ \30». °È\ ·˘ÙÔ‡˜ Ë ¤ÓÓÔÈ· ‰ÂÓ Û‹Ì·ÈÓ ٛÔÙÂ
¿ÏÏÔ ÛÙËÓ Ú¿ÍË ·Ú¿ ¤ÍÔ‰Ô ·fi ÙË Ì›˙ÂÚË ÂıÓÈ΋ ÂÓ‰ÔÛÙÚ¤ÊÂÈ·,
·fi ÙÔÓ «ÚˆÌ¤ÈÎÔ ÂıÓÔÎÂÓÙÚÈÛÌfi Î·È ÙËÓ „˘¯·ÚÈ΋ ÌÔÓÔÏÈıÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘»59 Î·È Û˘ÓÔÌÈÏ›· Ì ÙËÓ Â˘Úˆ·˚΋ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·. ™ËÌ·›ÓÂÈ
fï˜ ÚˆÙ›ÛÙˆ˜ ÌÈ· Ó¤· Û˘ÓÔÌÈÏ›· ÌÂٷ͇ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜
Î·È ·ÚfiÓÙÔ˜. ∫·Ù¿ ÙÔÓ ¢. ∆˙Èfi‚·, ‹Ù·Ó ÙÔ «·ÚÈÛÙÔÎÚ·ÙÈÎfi ȉÂÔÏfiÁËÌ· ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ÊÈÏÂχıÂÚˆÓ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ Î·È Û˘ÁÁڷʤˆÓ»60,
οÔÈˆÓ ·ÛÙÈ΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜ Î·È Â˘ÚˆıÚÂÌÌ¤ÓˆÓ ‰ËÌÔÙÈÎÈÛÙÒÓ Ô˘
ı· ÈÛÔÚÚÔÔ‡Û·Ó ÙÔÓ «ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ÈÛÔÏÔÁÈÛÌfi Ì ÙËÓ ∂˘ÚÒË»61.
∂ȯÂÈÚ‹ıËΠ— ÈÔ ·Ï¿ — ÌÈ· ˘¤Ú‚·ÛË Ù˘ ̤¯ÚÈ ÙfiÙ ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ Û¯¤Û˘ ∂ÏÏ¿‰·˜–∂˘ÚÒ˘. ™Ùfi¯Ô ÙÔ˘˜ ›¯·Ó Ó· ÂÍ¿ÚÔ˘Ó
ÙÔÓ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ÛÙË ¢‡ÛË, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·ÔÁÔ‹Ù¢ÛË Ô˘ Â¤ÊÂÚÂ Ë Û˘ÓÙÚÈ‚‹ ÙÔ˘ «ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÔÓ›ÚÔ˘», Ó·
Ú·ÁÌ·ÙÒÛÔ˘Ó ¤Ó·Ó «ÌÔÓÙÂÚÓÈÛÌfi ÂÏÏËÓÔÎÂÓÙÚÈÎfi». √ ÂÏÏËÓÈÎfi˜
ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ηÙ\ ·˘ÙÔ‡˜ ‰È¤ıÂÙ (Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔÓ ÈÛ¯˘Úfi Â˘Úˆ·˚Îfi/Ù¯ÓÔÏÔÁÈÎfi) ·ÓÒÙÂÚÔ ‹ ˘„ËÏfi ÔÈfiÓ, ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi Î·È ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ·ÚÔ˜, ÚԤ΢Ù ‰Â ·fi ÙËÓ ·Ú¯ÂÙ˘È΋ Ì‹ÙÚ· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ·ÏÏ¿ ÂÂȉ‹ ‹Ù·Ó ¤Ó· ˙ˆÓÙ·Ófi, ·˘ıÂÓÙÈÎfi ·ÚfiÓ, ‰ÂÓ ÂÍ·ÚÙÈfiÙ·Ó ·fi ˘ÏÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜. ∂ÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· Û‹Ì·ÈÓ «ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙȘ
Ú›˙˜» ÁÈ· ÌÈ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋ ÌÂϤÙË Î·È ·ÍÈÔÔ›ËÛË Ù˘ ·Ú¿‰ÔÛ˘,
ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Ô˘ ÂÈ‚›ˆÓ ÛÙ· ¤ÚÁ· ÙˆÓ ÓÂÔÂÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁÔÙ¯ÓÒÓ ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ ·Ï·ÈfiÙÂÚˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓ, Û‹Ì·ÈÓ ¤Ó·Ó
ÁfiÓÈÌÔ ÈÛÙÔÚÈÛÌfi (ÁÈ· Ó· ı˘ÌËıԇ̠ÙÔÓ °ÏËÓfi).
59. ¢. ∆∑π√µ∞™, fi.., ÛÂÏ. 39.
60. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 39.
61. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 53.
171
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 172
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Ÿ„ÂȘ Ù˘ Û¯¤Û˘ ÙÔ˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ Ì ÙÔ ‰›ÔÏÔ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· - ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÙËÙ· ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó ı·ÚÚÒ Ì ÂÓ·ÚÁ‹ ÙÚfiÔ Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ÙÔ˘ °. ™ÂʤÚË Ì ÙÔÓ ∫. ∆Û¿ÙÛÔ ÁÈ· ÙËÓ Ô›ËÛË62, ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ °. £ÂÔÙÔο (ÔÈ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ ηٷı¤ÛÂȘ ÙÚÈÒÓ ‰ËÏ·‰‹ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ ÙÔ˘ «·ÛÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘») Î·È ÌÈ· ͯˆÚÈÛÙ‹ ÌÔÚÊ‹ Ù˘
«∞ÚÈÛÙÂÚ¿˜», Ô ¡. ™‚ÔÚÒÓÔ˜, ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋ ÙÔ˘˜ Û‡ÓıÂÛË, ÛÂ
ÌÈ· ÂÓ ÙË Ú¿ÍÂÈ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛË Ù˘ ‚·ÛÈ΋˜ ı¤Û˘ ÙÔ˘ £ÂÔÙÔο fiÙÈ
Ë ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· Î·È Ô Ó¤Ô˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ Â›Ó·È ‡ÊÔ˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰fiÁÌ·:
«∂›Ó·È Ô ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÛÌfi˜, fi¯È ‰fiÁÌ·, Û‡ÛÙËÌ·, ‰È‰·Ûηϛ·, Û¯ÔÏ‹, ÓfiÌÔ˜ ··Ú¿‚·ÙÔ˜, ·ÏÏ¿ ›ÛÈ·-›ÛÈ· ˙ˆ‹, ΛÓËÛË, ·ÓٛʷÛË,
·Ó·˙‹ÙËÛË, Ù·Í›‰È, ı¿Ï·ÛÛ· ·ÓÔȯً...63.» √ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ ·ÏÏ¿˙ÂÈ
Û‡ÛÙ·ÛË Î·È ÌÔÚÊ‹, ·Ó·ÓÂÒÓÂÙ·È, ·Ó·ÚÔÛ·ÚÌfi˙ÂÙ·È, ·ÊÔÌÔÈÒÓÂÈ
ͤӷ ÛÙÔȯ›·. ∂ÏÏËÓÈÎfi Â›Ó·È — ÁÈ· ÙÔÓ £ÂÔÙÔο ¿ÓÙ· — οıÂ
¤ÚÁÔ Ô˘ ‚Á·›ÓÂÈ Ì ÂÈÏÈÎÚ›ÓÂÈ· ·fi ÙË ˙ˆ‹, ÙËÓ Î·Ú‰È¿ Î·È ÙË ÛΤ„Ë ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜, fiˆ˜ ÂÂÛ‹Ì·ÓÂ Î·È Ô ™ÂʤÚ˘. √
ÓÂÔÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ Û˘ÁÎÂÚ¿˙ÂÈ È‰ÈÔÛ˘ÁÎڷۛ˜ Î·È ÓÔÔÙÚÔ›Â˜ ·ÓÙÈÊ·ÙÈΤ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ (ÙÔÓ ƒ‹Á·, ÙÔÓ ∫ÔÚ·‹, ÙÔÓ ª·ÎÚ˘ÁÈ¿ÓÓË, ÙÔÓ ™ÔψÌfi, ÙÔÓ ∫¿Ï‚Ô, ÙÔÓ æ˘¯¿ÚË, ÙÔÓ ¶··‰È·Ì¿ÓÙË, ÙÔÓ ¶·Ï·Ì¿, ÙÔÓ ∫·‚¿ÊË, ÙÔÓ ™ÈÎÂÏÈ·Ófi), ÌÔÚʤ˜ Î·È È‰ÂÔÏÔÁ›Â˜ Ô˘ ÙȘ
ÂÓÒÓÂÈ «Ô ·¤Ú·˜, Ô ÙfiÓÔ˜, Ë ˘Ê‹, Ë „˘¯‹ ÙÔ˘ ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡».
°È· ÙÔÓ ∆Û¿ÙÛÔ ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜ Â›Ó·È ·ÈÛıËÙÈÎfi
ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ. ∆Ô ›‰ÈÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ··Û¯ÔÏ› Î·È ÙÔÓ ™ÂʤÚË, Â·Ó¤Ú¯ÂÙ·È
ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ (Û ¿ÏÏ· ΛÌÂÓ¿ ÙÔ˘) ÛÙÔ «¿ÓÔÈÁÌ·» ÚÔ˜ ÙËÓ ∂˘ÚÒË, Â›Ó·È fï˜ ÂÈÊ˘Ï·ÎÙÈÎfi˜, Ì‹ˆ˜ ·˘Ùfi ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·fi ÙȘ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ÚÔı¤ÛÂȘ
ÙˆÓ ÊÔÚ¤ˆÓ ÙÔ˘, ÒÛÙ ÙÂÏÈο «Ó· ηٷÛÙÚ¤„ÂÈ ·Í›Â˜ ηı·Ú¿ ÂÏÏËÓÈΤ˜, ÈÛÙ‡ÔÓÙ·˜ fiÙÈ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ Ù¤¯ÓË»64. ø˜
·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÂΛÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ¤ÏÏËÓ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡˜ Ô˘ ÛÔ‡‰·Û·Ó ÛÙË ¢‡ÛË, ı·ÌÒıËÎ·Ó ·fi ·˘Ù‹Ó, Î·È ÌÈÏÔ‡Ó ÁÈ· «ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·», ·ÏÏ¿ ·Ó··Ú¿ÁÔ˘Ó «¯›ÏȘ ·ÏÏfiÙÚȘ ·Í›Â˜ Ô˘ ‚¤‚·È·
‰ÂÓ Â›¯·Ó ηÌÌ›· Û¯¤ÛË Ì ÙÔÓ ÙfiÔ Ì·˜»65. √ ™ÂʤÚ˘ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÙÂÈ ÙÔÓ «ÂÏÏËÓÈÎfi ÂÏÏËÓÈÛÌfi» ÛÙÔÓ «Â˘Úˆ·˚Îfi ÂÏÏËÓÈÛÌfi»:
62. °. ™∂º∂ƒ∏™ - ∫. ∆™∞∆™√™, ŒÓ·˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ Ô›ËÛË, ÂÈ̤ÏÂÈ·
§. ∫√À™√À§∞™, ∂ÚÌ‹˜, ∞ı‹Ó·, 1988.
63. °. £∂√∆√∫∞™, ¶ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÔÚ›·, º¤Í˘, ∞ı‹Ó·, 1961, ÛÂÏ. 57.
64. °. ™∂º∂ƒ∏™ - ∫. ∆™∞∆™√™, fi.., ÛÂÏ. 27.
65. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 29.
172
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 173
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
«... Ô “ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜”, ·˜ ÌÔ˘ ÂÈÙÚ·› Ë ¤ÎÊÚ·ÛË, ‰ÂÓ
‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠ·ÎfiÌË Ô‡Ù ·fi¯ÙËÛ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛ‹ ÙÔ˘. ∫¿ÔÙÂ,
ÛÙ· ¿ÍÈ· ¤ÚÁ· ÙˆÓ ‰ÈÎÒÓ Ì·˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓ ÙÔÓ ÓÈÒıÔ˘ÌÂ, ÙÔÓ ‰È·ÈÛı·ÓfiÌ·ÛÙ»66. √ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ™ÂʤÚË Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ¿ÌÂÛ· ÏÔÈfiÓ Ì ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ‰È΋˜ ÙÔ˘, ·˘ÙÔÊ˘Ô‡˜ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛·˜. ∆Ô
ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜ ˘¿ÁÂÙ·È ÛÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ·˘ıÂÓÙÈÎfiÙËÙ·˜. AÓ ÔÈ ÏÔÁÔÙ¤¯Ó˜ Â›Ó·È ·˘ıÂÓÙÈÎÔ› Î·È ·ÏËıÈÓÔ›, ı· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó ¤ÚÁ· Ô˘ ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó ÙÔÓ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÛÌfi: «∫È ·˜ ÙÔ˘˜
Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ԢÌÂ, Ó· Á˘ÚÂ‡Ô˘Ó ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ· [...] fi¯È ÚˆÙÒÓÙ·˜ Ò˜
Ó· Â›Ó·È ŒÏÏËÓ˜, ·ÏÏ¿ ÈÛÙ‡ÔÓÙ·˜ ˆ˜ ·ÊÔ‡ Â›Ó·È ŒÏÏËÓ˜, Ù·
¤ÚÁ· Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÈο ı· ÁÂÓÓ‹ÛÂÈ Ë „˘¯‹ ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÌËÓ
Â›Ó·È ÂÏÏËÓÈο. ÕÓ ¤¯ˆ ‰›ÎÈÔ, fiÏÔ ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Â›Ó·È fiÛÔ ‚·ıÈ¿ ηÈ
fiÛÔ ·ÏËıÈÓ¿ Ô ŒÏÏËÓ·˜ ı· ·ÙÂÓ›ÛÂÈ ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ Î·È ÙË Ê‡ÛË
ÙÔ˘, Ô˘ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÌËÓ Â›Ó·È Ì¤Û· ÛÙË ÌÂÁ¿ÏË Ê‡ÛË, ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋»67. √ «ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜» Ù˘ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·˜ Â›Ó·È Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÒÓ ÙˆÓ ·ÏËıÈÓÒÓ ¤ÚÁˆÓ Ô˘ ‚Á‹Î·Ó ·fi ŒÏÏËÓ˜,
·fi ÙË Û‡ÓıÂÛË fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÍȈÓ, «ÓÔÌÔıÂÙÈÎÒÓ» ¤ÚÁˆÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó
ÁÚ·Ê› ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·. ∫Ú›Óˆ ÏÔÈfiÓ fiÙÈ Ë ·Á¿Ë ÙÔ˘ ÁÈ·
ÙÔÓ ∫ÔÚÓ¿ÚÔ, ÙÔÓ ™ÔψÌfi, ÙÔÓ ª·ÎÚ˘ÁÈ¿ÓÓË68 ÌÔÚ› Ó· ÂÚÌËÓ¢Ù› ˆ˜ ¤Ó·˜ ÙÚfiÔ˜ Ó· «Û˘ÓÔÌÈÏ‹ÛÂÈ» Ì ÙË ¢‡ÛË ¤¯ÔÓÙ·˜ ˆ˜
ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Î·È ‚¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Ù· ÁÓ‹ÛÈ·, ÂÈÏÈÎÚÈÓ‹, Ï·˚ο, ÂÏÏËÓÈο ÛÙÔȯ›· Ô˘ ÂÓ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓ, ÚÔ¿ÓÙˆÓ ı·ÚÚÒ ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘˜. ¢ÂÓ Û˘ÓÔÌÈÏ› Ì ÙË
¢‡ÛË Ì «‰˘ÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜». ª· ÙÔ ›‰ÈÔ ‰ÂÓ ¤Î·Ó·Ó ÔÈ Í¤ÓÔÈ «Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜» ÙÔ˘, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ŒÏÈÔÙ, °¤ËÙ˜, Ì ÙÔ˘˜ ∂ÏÈÛ·‚ÂÙÈ·ÓÔ‡˜ Î·È ÙËÓ Î¤ÏÙÈÎË ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜ Ï·˚΋ ·Ú¿‰ÔÛË;
°È· ÙÔÓ ∆Û¿ÙÛÔ Ë ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· ¤¯ÂÈ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ
Î·È ·˘ÛÙËÚ¿ ÎÚÈÙ‹ÚÈ·: ÙÔ Ì¤ÙÚÔ, ÙËÓ ÂÈı·Ú¯›· Ù˘ ‡Ï˘ ÛÙËÓ È‰¤·,
‰ËÏ·‰‹ ÚfiÎÂÈÙ·È Ì¿ÏÏÔÓ ÁÈ· ÌÈ· «Î·ÓÙÈ·Ó‹ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·». ∂ΛÓÔ Ô˘ ÂӉȷʤÚÂÈ «Â›Ó·È Ë ÁÓËÛÈfiÙËÙ·, fi¯È Ë ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘. ¢ÂÓ ı¤Ïˆ ÙË ÁÓËÛÈfiÙËÙ· ÁÈ· Ó· Â›Ó·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÂÏÏËÓÈÎfiØ ı¤Ïˆ
66. ™ÙÔ ›‰ÈÔ,, ÛÂÏ. 29-30.
67. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 30.
68. µÂ‚·›ˆ˜ Ë ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓ ·˘ÙÒÓ ‰Â ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÌfiÓÔÓ
ÛÙËÓ ı·˘Ì·ÛÙ‹ ÂÏÏËÓÈ΋ ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ·, ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ô˘ ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Ô ™ÂʤÚ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi «ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜» Ô˘ ·Ó·‰‡ÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜.
173
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 174
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·, ÁÈ· Ó· Â›Ó·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÁÓ‹ÛÈÔ»69. ¶Ï‹Ú˘ ·ÓÙÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙËÓ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ™ÂʤÚË, ·ÊÔ‡ ˘¿ÁÂÈ ÙËÓ ·˘ıÂÓÙÈÎfiÙËÙ·
ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·.
√ ¡›ÎÔ˜ ™‚ÔÚÒÓÔ˜, ÂÍ·›ÚÂÛË ÛÙÔÓ ÔÏÈÙÈÎfi - ȉÂÔÏÔÁÈÎfi ÙÔ˘
¯ÒÚÔ, Û˘ÌÏ‹ÚˆÛÂ, ÌÂÚÈΤ˜ ‰ÂηÂٛ˜ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÙËÓ Ô˘Û›· Ù˘ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜, Ì ÙÔÓ «·ÓÙÈÛÙ·ÛÈ·Îfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·» ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ Ï·Ô‡, ˆ˜ «È‰È·›ÙÂÚÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi» ÙÔ˘ Ô˘ «‰È¤ÂÈ ÔÏfiÎÏËÚË ÙË
ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋ ÈÛÙÔÚ›·». ŒÁÚ·Ê ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ \70: «... √ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ÙˆÓ ÌÈÎÚÒÓ Ï·ÒÓ Ô˘ ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È ÛÙËÓ
ÂÚÈʤÚÂÈ· ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, Î·È Ô˘ Ë ÛÙ·‰È·Î‹ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘
ÂıÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ Û˘Ó›‰ËÛ˘ Î·È Ë Û˘ÁÎÚfiÙËÛ‹ ÙÔ˘˜ Û ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ¤ıÓË,
Ô˘ ‰ÈÂΉ›ÎËÛ·Ó Î·È ‰ÈÂΉÈÎÔ‡Ó ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· ηÈ
ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ÙÔ˘˜ ·˘ÙÔÓfiÌËÛË, Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È Ì¤Û· ÛÙËÓ ¿ÏË ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ˘ÂÚÂıÓÈÎÒÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÒÓ ÛÙËÓ ·Ú¯‹,
ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ˘ÂÚÂıÓÈÎÒÓ ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÙÈÎÒÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Û˘ÁÎÚÔÙËÌ¿ÙˆÓ ÛÙ· ÓÂfiÙÂÚ· ¯ÚfiÓÈ·. ∏ ·ÓÙÈÛÙ·Ûȷ΋ ·˘Ù‹ ‰È·‰Èηۛ· [...] ·›ÚÓÂÈ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÔÚʤ˜: ·fi ÙËÓ ·Ï‹ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹ ÛÙȘ
ÂοÛÙÔÙÂ Û˘Óı‹Î˜ Ì ÚÔÔÙÈ΋ ÙË ‰È›ۉ˘ÛË ÛÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ ηٿÎÙËÛ˘ Î·È ÙË ÌÂÙ·ÙÚÔ‹ ÙÔ˘˜ ÛÂ
fiÚÁ·Ó· ÂıÓÈ΋˜ Û˘ÓÙ‹ÚËÛ˘ (ÂÎÎÏËÛ›· – º·Ó·ÚÈÒÙ˜ – ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ·ÚÌ·ÙÔÏÔ›, ÛÙËÓ ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·) Î·È ÙËÓ ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ
ÂÓÂÚÁfi Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÛÙÔ˘˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ ÙˆÓ Î·Ù·ÎÙËÙÒÓ Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÙˆÓ ‰˘ÙÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋ ªÂÛfiÁÂÈÔ Î·È ÛÙËÓ ∂ÁÁ‡˜ ∞Ó·ÙÔÏ‹, Ô˘ ¤‰ˆÛ ˆ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ Èıã ·ÈÒÓ· ÙȘ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ˆ˜ ÙË Û˘Ó¯‹ ·ıËÙÈ΋ ‹ ¤ÓÔÏË ·ÓÙ›ÛÙ·ÛË (ÎÏÂÊÙÔ˘ÚÈ¿ – ·ÏÏÂ¿ÏÏËÏ·, ¤ÛÙˆ ηÈ
ÍÂÓÔΛÓËÙ·, ÎÈÓ‹Ì·Ù·), Ô˘ η٤ÏËÍ·Ó ÛÙËÓ ÂıÓÈÎÔ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋
Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ \21. ∂›Û˘, fiÙ·Ó ·fi ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡
∫Ú¿ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ ÔÈ Â͈ÂÏÏËÓÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ·›˙Ô˘Ó ÚˆÙ‡ÔÓÙ· ÚfiÏÔ ÛÙË Ú‡ıÌÈÛË Ù˘ ÌÔ›Ú·˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡, fi¯È ÌfiÓÔ
ÛÙËÓ ÂıÓÈ΋ ÙÔ˘ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂͤÏÈÍË, Û ÛËÌÂ›Ô Ô˘ Ë Â›ÛËÌË ÔÏÈÙÈ΋ Ù˘
∂ÏÏ¿‰·˜ Ó· ‰›ÓÂÈ Û˘¯Ó¿ ÙËÓ ÂÓÙ‡ˆÛË fiÙÈ ·ÓÂÏ›ÛÛÂÙ·È ÂÓ ·Ô˘Û›·
ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, Ë ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ Ï·Ô‡ ÂΉËÏÒÓÂÙ·È ÌÂ Û˘Ó¯‹ ÎÈÓ‹Ì·Ù· ‰È·Ì·ÚÙ˘Ú›·˜, ¤ÛÙˆ Î·È ·Ó Ù· ÎÈÓ‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ‰ÂÓ
69. °. ™∂º∂ƒ∏™ - ∫. ∆™∞∆™√™, fi.., ÛÂÏ. 62.
174
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 175
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
·›ÚÓÔ˘Ó ¿ÓÙ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜, Ô˘ ÎÔÚ˘ÊÒÓÔÓÙ·È
Ì ÙËÓ ÂıÓÈ΋ Î·È ·ÓÙÈÊ·ÛÈÛÙÈ΋ ·ÓÙ›ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1940-194570.»
∏ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÁÂÓÈ¿˜ ÙÔ˘ \30 ‹Ù·Ó ¤Ó· ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ˙‹ÙËÌ· ÙÂÏÈο. £· ·ÍÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ı· ÁÈÓfiÙ·Ó ÂÎÌÂÙ·ÏχÛÈÌË ÛÙÔ
Â͈ÙÂÚÈÎfi, ‰ÈÂıÓÒ˜, Û fiÏ· Ù· ›‰Ë Ù˘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜, Ô›ËÛË, Â˙ÔÁÚ·Ê›·, ı¤·ÙÚÔ71, ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋72,
Î.¿. √ £ÂÔÙÔο˜ ¤ÁÚ·Ê ÛÙËÓ ∞ÚÁÒ: «ªÈ· ‚¿Úη Ô˘ „·Ú‡ÂÈ
·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ¶¿ÚÔ Î·È ÙË ¡¿ÍÔ Ì\ ÂӉȷʤÚÂÈ ·Û‡ÁÎÚÈÙ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·Ú¿ ÌÈ· Ó¤· Â·Ó¿ÛÙ·ÛË, ÌÈ· Ó¤· Ìfi‰· ‹ ÌÈ· Ó¤· ·ÈÛıËÙÈ΋
ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË, ÌÈ· Ó¤· Ì˯·Ó‹ ÛÙËÓ ∞ÌÂÚÈ΋, ÌÈ· Ó¤· Ì˘ÛÙÈÎÔ¿ıÂÈ· ÛÙËÓ ∞Û›·73.» ∏ ÂÈÎfiÓ· Î·È ÔÈ ·fi„ÂȘ ·Ú·¤ÌÔ˘Ó Û ¤Ó·Ó
ÔÏÈÙÈÛÌfi Ô˘ ¤¯ÂÈ ˘¤Úٷ٘ ·Í›Â˜ ÙÔ˘ ÙË ÏÈÙfiÙËÙ·, ÙËÓ (¢ÎÙ·›·
Û‹ÌÂÚ·) Û¯¤ÛË ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ¯ÚfiÓÔ˘, ÙËÓ È‰Â·Ù‹ Û¯¤ÛË ·Ó¿ÌÂÛË
ÛÙË Ê‡ÛË Î·È ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ74, Î.¿.
∏ ‰È·ÊÔÚ¿ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È ÂÏÏËÓÔÎÂÓÙÚÈÛÌÔ‡ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÂ
ÙÔ‡ÙÔ ÙÔ ÛËÌ›Ô: ŸÙ·Ó Ë ÚÒÙË ·ÔÎÙ‹ÛÂÈ ·fiÏ˘ÙÔ ÓfiËÌ·, fiÙ·Ó
Á›ÓÂÈ ˘ÂÚ‚·ÙÈ΋ ȉ¤·, fiÙ·Ó ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ˘„ˆı›
ˆ˜ ˘¤ÚÙÂÚÔ fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ, ˆ˜ ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙÔ ÛÙÔ ‰È¿‚·
70. ¡. ™µ√ƒø¡√™, ∂ÈÛÎfiËÛË Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜, £Â̤ÏÈÔ 21978,
ÛÂÏ. 12-13.
71. ¶Ú‚Ï. ÙȘ ¢ÂÏÊÈΤ˜ °ÈÔÚÙ¤˜ (1927, 1930), ÁÈ· ÙȘ Ôԛ˜ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ‚Ï.
∞¡∆. °§À∆∑√Àƒ∏™, «¢ÂÏÊÈΤ˜ °ÈÔÚÙ¤˜ (1927, 1930): Ë ·Ó·‚›ˆÛË ÙÔ˘ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÔ‡ ¯ÔÚÔ‡ ÛÙÔÓ “¶ÚÔÌËı¤· ¢ÂÛÌÒÙË” Î·È ÛÙȘ “πΤÙȉ˜” ÙÔ˘ ∞ÈÛ¯‡ÏÔ˘»,
∆· πÛÙÔÚÈο 28-29 (πÔ‡ÓÈÔ˜-¢ÂΤ̂ÚÈÔ˜ 1998), ÛÂÏ. 147-170. ¶·Ú·ı¤Ùˆ ¤Ó·
·fiÛ·ÛÌ·: «√È ı·٤˜ ÙˆÓ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÛÙÔ˘˜ ¢ÂÏÊÔ‡˜ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó ¤Ó·Ó
ÙÚ·ÁÈÎfi ¯ÔÚfi, Ô˘ ÊfiÚÂÛ ÌÂٷ͈ٿ ÎÔÛÙÔ‡ÌÈ· ˘Ê·Ṳ̂ӷ ÛÙÔÓ ·ÚÁ·ÏÂÈfi, ÙÚ·ÁÔ‡‰ËÛ ÛÙ›¯Ô˘˜ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÙÚ·Áˆ‰›·˜ Û ˙ˆÓÙ·Ó‹ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·,
¯fiÚ„ Ì ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÌÔ˘ÛÈ΋ ÁÚ·Ì̤ÓË ¿Óˆ Û ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ÌÔÙ›‚·, ‹Ú ·Ú¯·˚Τ˜ fi˙˜ Î·È Î¿ÔȘ ÛÙÈÁ̤˜ ¤Û˘Ú ÙÔÓ Ì¿ÏÔ Î·È ÙÔ Û˘ÚÙfi» (ÛÂÏ. 161).
72. ¶·Úı¤Ó˘, ª·Ï¤·˜, ÷Ù˙Ë΢ÚÈ¿ÎÔ˜-°Î›Î·˜, ¶··ÏÔ˘Î¿˜, ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘,
µ·ÛÈÏ›Ԣ, ∆Û·ÚÔ‡¯Ë˜, ªfiÚ·Ï˘, ∂ÁÁÔÓfiÔ˘ÏÔ˜, Î.¿. ™ËÌÂȈ٤ÔÓ fiÙÈ fiÏÔÈ ÔÈ
˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Ù˘ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜ ¤¯Ô˘Ó ·ÊÔÌÔÈÒÛÂÈ Ù· ÚˆÙÔÔÚȷο ÎÈÓ‹Ì·Ù· ÙÔ˘
ÌÔÓÙÂÚÓÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·. √ ªÂÙ·Í¿˜ ˘ÈÔıÂÙ› ÙÔ ‹‰Ë ‰È·ÌÔÚʈ̤ÓÔ Ú‡̷ Ù˘ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜, ÂÂȉ‹ ıˆÚÔ‡Û fiÙÈ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ ȉÂÔÏÔÁ›·.
73. °πøƒ°√™ £∂√∆√∫∞™, ∞ÚÁÒ, ∂ÛÙ›·, 11933, ÙfiÌ. ∞ã, ÛÂÏ. 315.
74. ∞fi ÙËÓ ÏÔ‡ÛÈ· Û¯ÂÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ÁÈ· Ù· ‰‡Ô ı¤Ì·Ù· Ô˘ ¤ıÈÍ· ‚Ï.
ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο µ. ¡π∆™π∞∫√™, ÃÙ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Î·È ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ, √‰˘ÛÛ¤·˜, ∞ı‹Ó·, 2003.
175
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 176
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ, fiÙ·Ó Á›ÓÂÈ ‰fiÁÌ·, ÙfiÙ ¤¯Ô˘Ì ÂÏÏËÓÔÎÂÓÙÚÈÛÌfi. °È·
ÙÔÓ £ÂÔÙÔο, ÚÔÂÈÒıËÎÂ, Ë ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· Â›Ó·È ‡ÊÔ˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È
‰fiÁÌ·.
ºÚÔÓÒ fï˜ fiÙÈ Ù· fiÚÈ· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ·Ú·¿Óˆ ıÂÒÚËÛË Î·È
Û ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ ÂÚ› ÙÔ˘ «∆Ú›ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡»
‹Ù·Ó ‰˘Û‰È¿ÎÚÈÙ·, ÁÈ· Ó· ÌËÓ ˆ fiÙÈ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ·Ú·ÔÈÔ‡ÓÙ·Ó
‹ Û˘Ó¤ÈÙ·Ó, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó Û‹ÌÂÚ· Û ̷˜ ÙÔ˘˜
ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÂÚÌËÓ›·˜. ∞Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 1937, Ô £. •‡‰Ë˜,
ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ¡¤· °Ú¿ÌÌ·Ù·, ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ fiÙÈ
Ë ¢ÂÏÊÈ΋ π‰¤· ÙÔ˘ ™ÈÎÂÏÈ·ÓÔ‡ «ÊÙ¿ÓÂÈ Û ÌÈ· ıÂÙÈ΋ ÂÏÏËÓÈ΋ ·˘ÙÔÁÓˆÛ›· Î·È ÂıÓÈÎfi ÍÂΛÓËÌ·» Î·È ˙ËÙ¿ ·fi ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ÙËÓ ÔÈΛÏË ÛÙ‹ÚÈÍË Ù˘ ȉ¤·˜, ·ÊÔ‡ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· «ÌÂÁ¿ÏË ÙÔ˘ ∂ıÓÈ΋
·ÔÛÙÔÏ‹»75. ∫·Ù¿ ÙÔÓ ∫·Ú·ÓÙÒÓË, Ô ™ÈÎÂÏÈ·Ófi˜ Â›Ó·È ¿ÍÈÔ˜ Û˘Ó¯ÈÛÙ‹˜ ÙÔ˘ ¶ÂÚÈÎÏ‹ °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˘76, Ë ∂ÏÏ¿‰· «Â›Ó·È [...] ¤Ó·˜
ÙfiÔ˜ ȉ·Ùfi˜, fiÏÔ˜ ʇÛË, ÎÂηı·Ṳ́ÓÔ˜ ·fi οı ›‰Ô˘˜ ÌÈ˙¤ÚÈ·,
Ó·ÓÈÎfi˜ Î·È ·ÓÔȯÙfi˜ ÚÔ˜ ¤Ó· ÂÏÏËÓÈÎÒÙ·ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ»77. √ ∂χÙ˘ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›· ÙÔ˘ ˆ˜ «Û·‚ÔÓÙ·˜ Ì\ ·Û›Á·ÛÙÔÓ ¤ÚˆÙ· ÛÙËÓ ·ÙÚÈ΋ ÁË ÁÈ· Ó\ ·Ó¿„Ë ·fi ÎÂÈ ÙËÓ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ· ÊÏfiÁ·
Ù˘ ÓfiËÛ˘» ‰ÂÓ ı· ·ÚÁ‹ÛÂÈ Ë Ë̤ڷ Ô˘ «ı· Ï¿Ì„Ô˘Ó ·fi ·ÓÙÔ‡
ÔÈ Â˘Ù˘¯ÈṲ̂Ó˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡
ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡»78. √ ™ÂʤÚ˘ ·Ô‰›‰ÂÈ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ÙÔ›· ÌÈ· ÏÂÈ-
75. £. •À¢∏™, «∏ ¢ÂÏÊÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙÔ˘ ™ÈÎÂÏÈ·ÓÔ‡», ∆· ¡¤· °Ú¿ÌÌ·Ù· 1, °ÂÓ¿Ú˘ 1937, ÛÂÏ. 74-76.
76. Ãπ™∆π¡∞ ¡∆√À¡π∞, fi.., ÛÂÏ. 214Ø ∞¡∆ƒ∂∞™ ∫∞ƒ∞¡∆ø¡∏™, «°ÈÒÚÁÔ˜ £ÂÔÙÔο˜», ∆· ¡¤· °Ú¿ÌÌ·Ù· 8-10 (∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ˜-√¯ÙÒ‚Ú˘ 1937), ÛÂÏ.
573.
77. ∞¡∆ƒ∂∞™ ∫∞ƒ∞¡∆ø¡∏™, «∫ϤˆÓÔ˜ ¶·Ú¿Û¯Ô˘: ¢¤Î· ŒÏÏËÓ˜ §˘ÚÈÎÔ›.
(∫ÚÈÙÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜)», ∆· ¡¤· °Ú¿ÌÌ·Ù· 6-7 (πÔ‡Ó˘-πÔ‡Ï˘ 1937), ÛÂÏ. 574.
78. «∆ËÓ Ë̤ڷ Ô˘ ÌÈ· ·Ú¿Ù·ÍË ·ÓıÚÒˆÓ Ì ‰ÈÂıÓ‹ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ÂÍÔÏÈÛÌfi, ı· ÚÔÛ·ı‹ÛË Ó· οÓË ÌÈ·Ó ÂÛˆÙÂÚÈ΋ Î·È ÁfiÓÈÌË ·˘ÙÔÂÎηı¿ÚÈÛË Û·‚ÔÓÙ·˜ Ì\ ·Û›Á·ÛÙÔÓ ¤ÚˆÙ· ÛÙËÓ ·ÙÚÈ΋ ÁË ÁÈ· Ó\ ·Ó¿„Ë ·fi ÎÂÈ ÙËÓ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ· ÊÏfiÁ· Ù˘ ÓfiËÛ˘, ÙËÓ Ë̤ڷ Ô˘ ı· ÚÔÛ·ÚÌfiÛË ÙÔ Î·ı·Ú¿ ÂÏÏËÓÈÎfi ˘ÏÈÎfi ÛÙ· ÂÎÊÚ·ÛÙÈο ̤۷ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÂÔ¯‹˜ Ô˘ ¿Óˆ ·fi οı ÙÈ ˙ËÙ¿ÂÈ
ı¿ÚÚÔ˜, ÂÈÏÈÎÚ›ÓÂÈ· ÎÈ ÂÏ¢ıÂÚ›· ı· Ï¿Ì„Ô˘Ó ·fi ·ÓÙÔ‡ ÔÈ Â˘Ù˘¯ÈṲ̂Ó˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡». √¢À™™∂∞™ ∂§À∆∏™,
«√È Î›Ó‰˘ÓÔÈ Ù˘ ËÌÈÌ¿ıÂÈ·˜», ∆· ¡¤· °Ú¿ÌÌ·Ù· 4-5 (∞Ú›Ï˘-ª¿Ë˜ 1935),
ÛÂÏ. 428. ¶Ú‚Ï. √¢À™™∂∞™ ∂§À∆∏™, ∂Ó Ï¢ÎÒ, ÿηÚÔ˜, ∞ı‹Ó·, 1995, ÛÂÏ.
339Ø Î·È √ π¢π√™, ∞ÓÔȯٿ ¯·ÚÙÈ¿, ÿηÚÔ˜, ∞ı‹Ó·, 31987, ÛÂÏ. 327.
176
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 177
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
ÙÔ˘ÚÁ›· ÂÓ·ÓıÚˆÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘˜79. ŸÏ· ·˘Ù¿ fï˜ ·Ú·¤ÌÔ˘Ó ÛÂ
Û¯ÂÙÈο ȉÂÔÏÔÁ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÛÌÔ‡ «ÂÚ› Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ʇÛˆ˜ ˆ˜
ÌÂÙ·Ê˘ÛÈÎÔ‡ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘», Ô˘ ÂÌ̤ۈ˜ Ì·˜ Ô‰ËÁÔ‡Ó ÛÙËÓ È‰¤·
ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Û˘Ó‰Â‰ÂÌ¤ÓˆÓ Ì ¤Ó·Ó Ê˘ÛÈÎfi ¯ÒÚÔ80. ∏ ÌÂÙ·ÍÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›· (ÁÈ· Ó· ηٷ‰Â›ÍÂÈ fiÙÈ Û ÔÏÏ¿
«Û˘Ì›ÙÂÈ» Ì ÙËÓ «ÚÔԉ¢ÙÈ΋» ȉÂÔÏÔÁ›·) ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·›ÚÓÂÈ fi,ÙÈ Ù˘ ¿ÚÂÛ ·fi ÙÔ È‰ÂÔÏÔÁÈÎfi ÔÏÔÛÙ¿ÛÈÔ Ù˘ ÂÔ¯‹˜.
¢ÂÓ ÁÓˆÚ›˙ˆ ·Ó Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ Û˘ÌÌÂÙ›¯Â Û ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÁfiÓÈÌÔ
‰È¿ÏÔÁÔ. ¶¿ÓÙˆ˜, ÌÈ· Î·È Ô ÏfiÁÔ˜ Â›Ó·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· Ù˘
ÂÏÏËÓÈ΋˜ ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È ÙÔÓ ÎÔÛÌÔÔÏÈÙÈÛÌfi, ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Â›Ó·È fiÛ· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ «∂ıÓÈÎfiÓ Î˘‚ÂÚÓ‹ÙËÓ» Î·È ÙȘ
Û˘ÛÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÏÔÁÔÙ¤¯Ó˜: «∞Í›˙ÂÈ Ó· ·Ú·ÙÂıÔ‡Ó Â‰Ò
Î·È fiÛ· ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆ˜ ηٿ ÙËÓ ·ÔÓÔÌ‹Ó ÏÔÁÔÙ¯ÓÈÎÒÓ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈÎÒÓ ‚Ú·‚›ˆÓ ÛÔÊ¿ Î·È Ì ÂÈÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎ‹Ó ·ÏfiÙËÙ· Û˘Ó‚ԇÏ¢Û ÙÔ˘˜ ηÏÏÈÙ¤¯Ó·˜ Ô ∂ıÓÈÎfi˜ ΢‚ÂÚÓ‹Ù˘. “∞Ó ı¤ÏÂÙ ӷ ÁÚ¿„ÂÙ ¤ÚÁ· ‚ÈÒÛÈÌ· ËÁ·›ÓÂÙ ηÙ\ ¢ı›·Ó Ó· ·ÓÙÏ‹ÛÂÙ ÙȘ ÂÌÓ‡ÛÂȘ Û·˜ ·fi ÙËÓ ÌÂÁ¿ÏËÓ Î·È ·ÛÙ›Ú¢ÙÔÓ ËÁ‹Ó, Ô˘ ϤÁÂÙ·È Ï·˚΋ „˘¯‹. ∆· ÚfiÙ˘¿ Û·˜ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ›Ó هÔÈ ÍÂÓ›˙ÔÓÙ˜, Ô˘
‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ·˘ı‡·ÚÎÙÔÓ ˙ˆ‹Ó, Î·È Ë ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Ì›ÌËÛȘ, ·ÏÏ¿
Ú¤ÂÈ Ó· ›Ó هÔÈ Î·È ÌÔÚʤ˜ ÁÓËÛ›ˆ˜ ÂÏÏËÓÈη› [...], ÁÈ·Ù› ηÈ
ÛÂȘ, ›Ù ÙÔ ı¤ÏÂÙÂ, ›Ù ‰ÂÓ ÙÔ ı¤ÏÂÙÂ, ¤Íˆ Î·È ¿Óˆ ·fi οıÂ
ÂÈÚÚÔ‹, ›Ûı ŒÏÏËÓ˜, ÁÈ·Ù› Ù· ·ÙÙ·Ú¿ Û·˜ ›Ó ÂÏÏËÓÈο, ÙÔ
˘ÔÛ˘Ó›‰ËÙfi Û·˜ ›Ó ÂÏÏËÓÈÎfi Î·È ‰ÂÓ ÌÔÚ›Ù ·Ú¿ Ó· ÛΤÙÂÛıÂ Î·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›Ù ÂÏÏËÓÈο”...» (ÛÂÏ. 655-65681).
¶¿ÓÙˆ˜ ˆ˜ ÂÈÛÙ‹ÌˆÓ (Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ˆ˜ ÎÚ·Ù·Èfi˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜)
·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ˆ˜ ·Ó·fiÊ¢ÎÙË ÂͤÏÈÍË ÙËÓ ÂÈÛ‰Ô¯‹ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi
Ï·˚Îfi ÔÏÈÙÈÛÌfi ÔÏÈÙÈÛÌÈÎÒÓ ‰·Ó›ˆÓ ·fi ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù˘
∂ÛÂÚ›·˜, ÙÔ˘Ù¤ÛÙÈÓ ·fi ÙÔÓ «Â˘Úˆ·˚Îfi ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ·ÎÏÔ», ηٿ ÙËÓ ıˆڛ· ÙˆÓ «Î‡ÎÏˆÓ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡»82, ÔÈ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ÔÔ›-
79. °. ™∂º∂ƒ∏™, ¢ÔÎÈ̤˜ µã (1948-1971), ÿηÚÔ˜, ∞ı‹Ó·, 1981, ÛÂÏ. 55.
80. µ. ¡π∆™π∞∫√™, fi.., ÛÂÏ. 97 Î.Â.
81. ¶Ú‚Ï. πø. ª∂∆∞•∞™, §fiÁÔÈ Î·È ÛΤ„ÂȘ, 1936-1941, ÙfiÌ. ∞ã (¯.¯.),
ÛÂÏ. 239.
82. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜, fi.., ÛÂÏ. 111 Î.Â.Ø ∂À∞°°∂§∏ ¡∆∞∆™∏, ∏ ÔÈËÙÈ΋ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡
ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, µÈ‚ÏÈfiÚ·Ì·, ∞ı‹Ó·, 2004, ÛÂÏ. 258 Î.Â.
177
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 178
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Ô˘ ¢ڛÛÎÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÔڈ̷˚Îfi Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜83.
«∞ÏÏ¿ Ù· ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿ Â›Ó·È Î·È Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙÔȯ›·
‰È·ÓÔËÙÈο Î·È Ù¯ÓÈο, ÛÙÔȯ›· ÙˆÓ ıˆÚËÙÈÎÒÓ Î·È ÂÊ·ÚÌÔÛÌ¤ÓˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, Ù· ÔÔ›· ÏfiÁˆ Ù˘ ʇÛˆ˜ Î·È Ù˘ ¯Ú‹Ûˆ˜ ·˘ÙÒÓ ¤¯Ô˘Ó ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ηٿ ÙÔ Ì¿ÏÏÔÓ ‹ ‹ÙÙÔÓ ‰ÈÂıÓ‹» (ÛÂÏ. 655),
ÓÂ˘Ì·ÙÈο Î·È ˘ÏÈο ‰ËÏ·‰‹, ηٿ ÙÔÓ ÁÂÚÌ·ÓÈÎfi ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi
«Ó‡̷ÙÔ˜» Î·È «Ê‡Û˘» ÙÔ˘ A. Weber. ∆· «Â͈ÙÂÚÈο ÛÙÔȯ›·» Â›Ó·È ÂÈÏËÌ̤ӷ ÙfiÛÔ ·fi ÙË Civilization fiÛÔ Î·È ÙËÓ Kultur84, Ù· «ÂÛˆÙÂÚÈο», «Ù· „˘¯Èο Ú¤ÂÈ ¿ÓÙÔÙ ӷ ËÁ¿˙Ô˘Ó
ÂÎ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Î·È Ù˘ „˘¯‹˜ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜, Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È ÂÏÏËÓÈο»
Î·È Ó· ·ÓÙÏÒÓÙ·È ·fi ÙÔÓ ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi ÔÏÈÙÈÛÌfi ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ, ÙˆÓ
‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ Î·È Ê˘ÛÈο ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ (fi..).
™˘ÓÈÛÙÔ‡Ó Ù· ÔÏÈÙÈÛÌÈο ‰¿ÓÂÈ· «ÌÈ·Ú‹ ÂÙÂÚfiÙËÙ·» ÁÈ· ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë; ∞Ó Ó·È, ÙfiÙ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ÁÈ· ÌÈ· ·ÎfiÌË ÊÔÚ¿ fiÙÈ Ë Û¯¤ÛË ÙÔ˘ Ì ÙÔÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÛÌfi (functionalism) ‹Ù·Ó ÂȉÂÚÌÈ΋, Û˘Á΢Úȷ΋, ˘·ÁÔÚÂ˘Ì¤ÓË ·fi ÙÔ ÂıÓÈÎfi ¯Ú¤Ô˜ ÙÔ˘. √ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÛÌfi˜
ÌÂϤÙËÛÂ Û˘Á¯ÚÔÓÈο Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο Ê·ÈÓfiÌÂÓ·, Î·È fiÏ· Ù· Û˘ÛÙ·ÙÈο ÙÔ˘˜ ÛÙÔȯ›· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ Ô·‰Ô‡˜ Ù˘ ıˆڛ·˜
ÔÏÈÛÙÈο ˆ˜ ¤Ó· ÂÓÈ·›Ô fiÏÔÓ. ¢ÂÓ ÙÔ˘˜ ÂӉȷʤÚÂÈ Ë ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ ÂͤٷÛË ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ, Ë ÚԤϢÛË, Ë ÂͤÏÈÍË Î·È Ë
‰È¿‰ÔÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ, ·ÚÈÔ Ì¤ÏËÌ¿ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Ë ¤Ú¢ӷ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ô˘ Û˘Ó‰¤Ô˘Ó ·˘Ù¿ Ù· Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜85. √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ÛÙ‹ÓÂÈ ÎÚÈÛ¿Ú˜ «ÂıÓÈ΋˜ ·ÁÓfiÙËÙÔ˜» ÛÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi. µÂ‚·›ˆ˜,
‰¤¯ÂÙ·È ·Ó·ÓÙ›ÚÚËÙ· fiÙÈ Ù· ÔÏÈÙÈÛÌÈο ‰¿ÓÂÈ· («ÏfiÁˆ Ù˘ ÌÂٷ͇
ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Ù˘ Û˘Ó‹ıÔ˘˜ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ
·Á·ıÒÓ ·fi Ï·Ô‡ ÂȘ Ï·fiÓ») ÌÂÙ·Ê˘Ù¢fiÌÂÓ· Û ¤Ó· Ó¤Ô ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ¤‰·ÊÔ˜ ˘Ê›ÛÙ·ÓÙ·È ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ·ÏÏÔÈÒÛÂȘ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó·
ÚÔÛ·ÚÌÔÛÙÔ‡Ó, Î·È ·˘Ù¤˜ ÔÈ ·ÏÏÔÈÒÛÂȘ «‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó ÙËÓ ‰È·ÊÔÚ¿Ó
ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ Î·È „˘¯ÈÎÔ‡ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜» (ÛÂÏ. 650).
˙. TÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÙÚÂȘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡˜, ÙÔÓ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈÎfi, ÙÔÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi (Ì ٷ ÂÈ̤ÚÔ˘˜ ͯˆÚÈÛÙ¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ Ô Î·ı›˜) Î·È ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ. ª¤¯ÚÈ ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë
83. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, ∂ÏÏËÓÈ΋ Ï·ÔÁÚ·Ê›·, fi.., ÛÂÏ. 35.
84. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜, fi.., ÛÂÏ. 178.
85. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∂À∞°°∂§∏ ¡∆∞∆™∏, fi.., ÛÂÏ. 261 Î.Â.
178
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 179
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
¤¯ˆ ÙËÓ ·›ÛıËÛË fiÙÈ ÔÈ ÏfiÁÈÔÈ ÙfiÓÈ˙·Ó ÙË ÁÓˆÛÙ‹, ¯ÚÔÓÈ΋˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜, «ÙÚ›ÛËÌË ÂÓfiÙËÙ·» ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜86. √ ∆Ú›ÙÔ˜ ∂ÏÏËÓÈÎfi˜ ¶ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ Î·È ÙÔ˘ ∫˘ÚȷΛ‰Ë ÂӉȷʤÚÂÙ·È Ó· ·ԉ›ÍÂÈ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡
¤ıÓÔ˘˜. ™ÙË Û‡ÓıÂÛË ÙÔ˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡:
— Ë ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ı· Û˘ÓÂÈÛʤÚÂÈ «ÙËÓ Î·ı·ÚfiÙËÙ· Ù˘ ÛΤ„ˆ˜
Î·È ÙËÓ ‰È·‡ÁÂÈ·Ó ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ, ÙÔ ÂÓ ·ÓÙ› ¯Ú˘ÛÔ‡Ó Ì¤ÙÚÔÓ Î·È ÙËÓ
ı›·Ó ·ÚÌÔÓ›·Ó». √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ (Î·È Ë È‰ÂÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜)
‰ÂÓ ÂÍÔ‚ÂÏ›˙Ô˘Ó ·fi ÙË ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, οı ¿ÏÏÔ. ∂ΛÓÔ˜ ‰È·ÊˆÓ› Ì fiÛÔ˘˜ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÌÔÓÔÌÂÚÒ˜ Ó· ·Ó·Î·Ï‡ÙÔ˘Ó ÛÙËÓ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋ ˙ˆ‹ Ù· Ï›„·Ó· ÂΛӢ.
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ·ÛÊ·ÏÒ˜ ÁÈ· ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙÔÓ ¡. ¶ÔÏ›ÙË Î·È ÛÙÔ˘˜ Ï·ÔÁÚ·ÊÔ‡ÓÙ˜, ÙÔ˘˜ ÂÚ·ÛÈÙ¤¯Ó˜ Ï·ÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ Î·È Û˘ÏÏÔÁ›˜ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ, fiÓÙˆ˜, ¤Ú·Ó Ù˘ ÛËÌ·ÓÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÚÔÛÊÔÚ¿˜, ¤ÛÙÚÂÊ·Ó ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙˆÓ ÂÓ·Û¯ÔÏ‹ÛÂÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ¤Ó‰ÔÍË
·˘Ù‹Ó ¯ÚÔÓÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹. °È· ÙÔ Â›ÛËÌÔ Î·ıÂÛÙÒ˜, Ë ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·
˘ÛÙÂÚÔ‡Û Û ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Û˘Ó·›ÛıËÌ·. ÀÂÓı˘Ì›˙ˆ ·ÏÒ˜ fiÙÈ Ô
·Ú¯·›Ô˜ ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ ‰ÂÓ Â›¯Â ıÚËÛΛ·, ›¯Â ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Î·È Ï·ÙÚ›·Ø
— ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ «ÙËÓ ‚·ı˘Ù¤Ú·Ó ÙÔ˘ ı›Ԣ ·ÓÙ›ÏË„ÈÓ Î·È ÙËÓ ÂÓ‰fiÌ˘¯ÔÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎ‹Ó Û˘ÁΛÓËÛÈÓ», ÚÔ¿ÓÙˆÓ ÙËÓ «ı›·Ó ·Á¿ËÓ». °È· ÙÔ Â›ÛËÌÔ Î·ıÂÛÙÒ˜, ˘ÛÙÂÚÔ‡Û Û ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ¤ÚÁˆÓ
Ù¤¯Ó˘Ø
— Ô Ï·fi˜ Ù˘ Ó¤·˜ ∂ÏÏ¿‰·˜ «... ¤¯ÂÈ Ó· ‰ÒÛË ÙËÓ „˘¯‹Ó ÙÔ˘
ÙËÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔÓ, ÙÔ Î·Ù·ÛÙ¿Ï·ÁÌ· Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜ ÙÚÈÒÓ Î·È ϤÔÓ ¯ÈÏÈÂÙËÚ›‰ˆÓ» (ÛÂÏ. 655). ∏ Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÏÏËÓÈ΋ „˘¯‹ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠ·fi Ù· ÛÙÔȯ›· fiÏˆÓ ÙˆÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ ÂÚÈfi‰ˆÓ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡. √È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ ÙÔ˘ Ï·Ô‡, ·˘Ù¤˜ Ô˘ ‡ÌÓËÛ ȉȷÈÙ¤Úˆ˜ (‚Ï. ·Ú·¿Óˆ) ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Û¤ÚÌ·Ù· Ù· ÔÔ›·,
ηٷÏϋψ˜ ηÏÏÈÂÚÁÔ‡ÌÂÓ·, ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚÔÛ‰ÒÛÔ˘Ó «ÂȘ
ÙÔÓ ÂÓ ÙË ÁÂÓ¤ÛÂÈ Î·È ‰È·Ï¿ÛÂÈ ·˘ÙÔ‡ ¢ÚÈÛÎfiÌÂÓÔÓ ÓÂÒÙÂÚÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfiÓ ÔÏÈÙÈÛÌfiÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÂıÓÈÎfiÓ, ¯ÚÒÌ· ÂÏÏËÓÈÎfiÓ» (ÛÂÏ.
655). ¶·Ú·ı¤ÙÂÈ Ì¿ÏÈÛÙ· Û¯ÂÙÈÎfi ΛÌÂÓÔ ÙÔ˘ «ÂÓıÔ˘ÛÈÒ‰Ô˘˜»,
«ÔÚ·Ì·ÙÈÛÙÔ‡ ÂÓfi˜ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡» ÿˆÓÔ˜ ¢Ú·ÁÔ‡ÌË,
ÁÈ· ÙȘ ËÁ¤˜ ¤ÌÓ¢Û˘ ÙÔ˘ ¡ÂÔ¤ÏÏËÓ·, ÁÈ· Ù· ˘ÏÈο ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ Ô-
86. ∞£. ∫∞ƒ∞£∞¡∞™∏™, fi..
179
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 180
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜: «•ÂÛΤ·Û ÙË ‰ËÌÔÙÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÚfiÛˆÔ Ì ÚfiÛˆÔ ı· ·ÓÙÈÎÚ‡Û˘ Á˘ÌÓ‹ ÙËÓ
„˘¯‹Ó ÛÔ˘. ¶‹Á·ÈÓ ÛÙ· ‰ËÌÔÙÈο ÙÚ·ÁÔ‡‰È·, ÛÙË ‰ËÌÔÙÈ΋ Ù¤¯ÓË
Î·È ÛÙË ¯ˆÚÈ¿ÙÈÎË Î·È ÙË Ï·˚΋ ˙ˆ‹ ÁÈ· Ó¿‚Ú˘ ÙË ÁÏÒÛÛ· ÛÔ˘
Î·È ÙËÓ „˘¯‹ ÛÔ˘ Î·È Ì\ ·˘Ù¿ Ù· ÂÊfi‰È· [...] ı· Ï¿Û˘ fi,ÙÈ ı¤ÏÂȘ...» (ÛÂÏ. 655). ¢ÂÓ ıˆÚÒ ÂÚÈÙÙfi Ó· ˘ÂÓı˘Ì›Ûˆ ÛÙÔ ÛËÌ›Ô
·˘Ùfi fiÙÈ Ô ¢Ú·ÁÔ‡Ì˘ ‹‰Ë ·fi ÙÔ 1913 ¤¯ÂÈ ÂÎÊÚ¿ÛÂÈ ·Ó·ÙÚÂÙÈΤ˜ ȉ¤Â˜ ÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜-·ÚfiÓÙÔ˜, fiÙÈ ·ÔÛÙ·ÛÈÔÔÈÂ›Ù·È ·fi οı ΢ڛ·Ú¯Ë ¤ÓÓÔÈ· ÂÚ› ÂıÓÈ΋˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜, ·ÏÏ¿ ıˆÚ›
ˆ˜ Ì·ÁÈ¿ Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÂÏÏËÓÈÛÌfi,
·˘ÙfiÓ Ô˘ ¤¯ÂÈ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÛÙ· fi„ÈÌ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘, Î·È Ô ÔÔ›Ô˜ ı· ·ÔÙÂϤÛÂÈ ÙÔ ·ÛʷϤ˜ ̤ÛÔÓ ÁÈ· ÌÈ· ÌÂÏÏÔÓÙÈ΋ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋ ÔÚ›· ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜87.
√ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ οÓÂÈ ÌÓ›· ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ÂÂȉ‹ Î·È ÂΛÓÔ˜
¤ÛÙÚ„ ÙÔ Ê·Îfi Ù˘ ¤ÚÂ˘Ó¿˜ ÙÔ˘ ÛÙÔÓ Ó¤Ô ÂÏÏËÓÈÎfi ÔÏÈÙÈÛÌfi. ¶Ôχ ·Ï·ÈfiÙÂÚ· (·fi ÙË Û‡ÓÙ·ÍË ÙÔ˘ ·Ó·Ï˘fiÌÂÓÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘ ÙÔ˘) ›¯Â ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ ÙËÓ ¿Ô„Ë fiÙÈ Â¿Ó Ë ÂÏÏËÓÈ΋ §·ÔÁÚ·Ê›· ÂÈı˘Ì›
Ó· ¤¯ÂÈ Î¿ÔÈ· ·Í›·, Ú¤ÂÈ Ó· ÙËÓ ·Ú‡ÂÙ·È «·fi ÙËÓ ·Í›·Ó ·˘Ù‹˜
Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ Ï·Ô‡ Î·È fi¯È ·fi ÙËÓ ÔÏÏ‹Ó ‹ ÔÏ›ÁËÓ ·Í›·Ó ÙˆÓ ÂÓ ·˘Ù‹ ˘ÔÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜...»88.
¶·Ú·ÙËÚÒ ÌÈ· ÈÛÔ̤ÚÂÈ· ÛÙȘ «‰fiÛÂȘ» ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ô˘ ı· Û˘ÓÂÈÛʤÚÂÈ Î¿ı ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÛÙË Û‡ÓıÂÛË ÙÔ˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡. ◊, Ù¤ÏÔ˜ ¿ÓÙˆÓ, ‰ÂÓ ‚Ϥˆ, Û˘ÁÎÚÈÙÈο, ˘ÂÚÂÎÙ›ÌËÛË ÙÔ˘ ·Ú¯·›Ô˘. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ı· ‰È¤ÎÚÈÓ· Î·È ÛÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë ÌÈ·
ȉȷ›ÙÂÚË ÂÎÙ›ÌËÛË ÚÔ˜ ÙÔÓ ∆Ú›ÙÔ ∂ÏÏËÓÈÎfi ¶ÔÏÈÙÈÛÌfi, Ô˘ ¯ÚˆÛÙ¿ ¯¿ÚÈÙ˜ ÛÙÔ «Ï·˚Îfi» ÙÔ˘ ÂÚȯfiÌÂÓÔ. °È· ÙÔ ÌÂÙ·ÍÈÎfi ηıÂÛÙÒ˜, Ô ÂÓ ÏfiÁˆ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Â›Ó·È Ù¤ÏÂÈÔ˜, ÁÈ·Ù› Â›Ó·È «ËıÈÎfi˜»,
fiÂÚ ÛËÌ·›ÓÂÈ ·ÊÔÛ›ˆÛË ÛÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜, ˘ÔÙ·Á‹, ηٿÚÁËÛË Ù˘
¿Ï˘ ÙˆÓ Ù¿ÍˆÓ89, ÓÔÌÈÌÔÊÚÔÛ‡ÓË.
87. «∂Í·ÎÔÏÔ˘ıԇ̠ˆ˜ Û‹ÌÂÚ· ÔÈ ÌÂÓ Ó\ ·Ó·Ì·Û¿ÌÂ, ·ÏÒ˜, Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘,
ÔÈ ‰Â Ó· Ù·˘Ù›˙Ô˘ÌÂ, ·ÎfiÌË, ÙËÓ “ÂıÓÈ΋” ·Ú¿‰ÔÛË Ì ÙÔÓ ÎÏ·ÛÈÎÈÛÌfi...», ÁÚ¿ÊÂÈ Ë ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™ ÛÙÔ §·ÔÁÚ·ÊÈο ÌÂÏÂÙ‹Ì·Ù· π, ∂Ù·ÈÚ›·
∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ §ÔÁÔÙ¯ÓÈÎÔ‡ Î·È πÛÙÔÚÈÎÔ‡ ∞Ú¯Â›Ô˘, ∞ı‹Ó·, 1989, ÛÂÏ. 230.
88. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, «∆È Â›Ó·È Ë Ï·ÔÁÚ·Ê›·», fi.., ÛÂÏ. 134.
89. ∂§∂¡∏ ª∞Ã∞πƒ∞, ∏ ÓÂÔÏ·›· Ù˘ 4˘ ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘. ºˆÙÔÁڷʤ˜, π∞∂¡,
°ÂÓÈ΋ °Ú·ÌÌ·Ù›· ¡¤·˜ °ÂÓÈ¿˜, ∞ı‹Ó·, 1987, ÛÂÏ. 34.
180
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 181
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
°ÂÓÈÎfiÙÂÚ·, Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ·Ô‰ÂÛ̇ÙËÎÂ,
·ÂÌÏ¿ÎË ÙÂÏÈο, ·fi ÙÔ ·Í›ˆÌ· «Ë ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ· ·Ú¯‹ Ù˘ ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡». ªÂ ÁÓÒÌÔÓ· ÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘
·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Û ÎÔÈÓ‹ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ Î·È Ì ÈÛ¯˘Ú¿
ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ÌÂÙ¤ÊÂÚ (Ú·ÏÈÛÙÈÎfiÙÂÚ·;) Ù· ¯ÚÔÓÈο fiÚÈ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ Û ÌÈ· ÂÔ¯‹ ÂÏÏËÓ›˙Ô˘Û·, ·ÏÏ¿ ·Ú·ÎÌȷ΋90, ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋-ÂÏÏËÓÔڈ̷˚΋ ÂÚ›Ô‰Ô. ™Â ·˘Ù‹ ·Ó¿ÁÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË
Ù˘ ÙÂÏÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹˜ ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ, ÙfiÙ Ô˘ ·Ó·Ù‡¯ıËÎÂ, ·ÏÏÈÒ˜, Ô ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ «Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ·ÎÏÔ˘». ∏
ÕÏÎË ∫˘ÚȷΛ‰Ô˘-¡¤ÛÙÔÚÔ˜ ıˆÚ›, ‚·ÛÈṲ̂ÓË Û οÔȘ ¯ÚÔÓÈΤ˜
Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜, fiÙÈ Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ·˘Ù‹ ÚfiÙ·ÛË ˘·ÁÔÚ‡ÙËΠ·fi ÙÔ
ÂıÓÈÎfi ¯Ú¤Ô˜ Ó· ·Ô‰Âȯı› Ë ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ̷ΉÔÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡91. ÀÂÓı˘Ì›˙ˆ fiÙÈ Ë Û¯ÂÙÈ΋ ÙÔ˘ ıˆڛ· ·Ó·Ù‡¯ıËΠÙÔ
1926, ÛÙË ‰È¿ÏÂÍ‹ ÙÔ˘ «√ ̷ΉÔÓÈÎfi˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ Î·È Ô ÓÂÒÙÂÚÔ˜», ÛÙÔÓ ¶·ÚÓ·ÛÛfi. ÿÛˆ˜ Ë ÎfiÚË ÙÔ˘ Ó· ¤¯ÂÈ ‰›ÎÈÔ, ÁÈ·Ù› ·˘Ùfi
Ô˘ ÙÔÓ ··Û¯ÔÏ› ˆ˜ Ï·ÔÁÚ¿ÊÔ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ë ¤Ú¢ӷ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ, ·ÏÏ¿ Ô ÂÓÙÔÈÛÌfi˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ô˘ ·ÁÈÒıËÎÂ Ë ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘˜ Î·È ¤Ú·Û ÛÙÔÓ ÓÂÒÙÂÚÔ ÂÏÏËÓÈÛÌfi92. ∂ӉȷʤÚÂÙ·È fi¯È ÁÈ· ÙÔ fiÙ ÁÂÓÓ‹ıËÎ·Ó Ù· Ï·ÔÁÚ·ÊÈο
Ê·ÈÓfiÌÂÓ·, ·ÏÏ¿ fiÙ ·¤ÎÙËÛ·Ó ÙË ÌÔÚÊ‹ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Û‹ÌÂÚ·.
ŒÌÂÈÓ ÚÔÛËψ̤ÓÔ˜ ÛÙË ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ
Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ, ÁÈ·Ù› ÙÔÓ ÂӉȤÊÂÚÂ Ë ÈÛÙÔÚÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Ú¯‹ (Ô ÈÛÙÔÚÈÎÈÛÌfi˜ ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ), fi¯È Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘˜ ÛÙÔ
Û‹ÌÂÚ·, ÂÍ Ô˘ Î·È Ë ÂȉÂÚÌÈ΋ Î·È Â˘Î·ÈÚȷ΋, fiˆ˜ ÚÔÂÈÒıËÎÂ, Û¯¤ÛË ÙÔ˘ Ì ÙÔÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÛÌfi ÙÔ˘ ª·ÏÈÓfiÊÛÎÈ. ∏ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô˜ — ηٿ ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë — Â›Ó·È Ë ÂÔ¯‹ Ô˘ Ù›ıÂÓÙ·È
ÔÈ ‚¿ÛÂȘ ÁÈ· ÌÈ· ÎÔÈÓ‹ ÌÔÚÊ‹ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, Ô ÔÔ›Ô˜ ı· ÂÓÔÔÈ‹ÛÂÈ
ÔÏÈÙÈÛÙÈο ÙÔÓ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ڈ̷˚΋˜ ·Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ªÂÛÔÁ›Ԣ, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰Ú¿ÛË ÙˆÓ ª·Î‰fiÓˆÓ ‚·ÛÈϤˆÓ Î·È ÙËÓ ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ¢ÂÚÁÂÙÈ΋ Û˘Ó‰ÚÔÌ‹ Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛ˘ Ô˘ Â¤ÊÂÚÂ Ë Pax Romana Î·È Ô ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ÂÓ Û˘Ó¯›·.
90. ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜,
fi.., ÛÂÏ. 124.
91. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 124-126.
92. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 122. ¶Ú‚Ï. ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏™, £¤Ì·Ù· Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜, ∫·ÛÙ·ÓÈÒÙ˘, ∞ı‹Ó·, 1999, ÛÂÏ. 113-114.
181
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 182
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Ë. «... ªfiÓÔÓ ÂȘ Ù· ¯ˆÚ›·, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Ù· ·ÔÌÂÌ·ÎÚ˘Ṳ̂ӷ
·fi ÙˆÓ Î¤ÓÙÚˆÓ [...] ÂÚÈÛÒ˙ÔÓÙ·È ÂÈÛ¤ÙÈ» Ï›„·Ó· ÙˆÓ Ï·˚ÎÒÓ
ÂΉËÏÒÛÂˆÓ «Î·È Ù·‡Ù· fi¯È ·Î¤Ú·È·». √ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ΛӉ˘ÓÔ˜ Ù˘
·ÒÏÂÈ·˜ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ô˘ ÚÔ·Ó¤ÊÂÚ·. ∂‰Ò fï˜ ·Ó·Ï‡ˆ ÙÔ ¯ˆÚ›Ô ·fi ÙË ÛÎÔÈ¿ ÙÔ˘ ‰›ÔÏÔ˘ ¯ˆÚÈfi ≠ fiÏË. ¶ÚÒÙÔ
ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ıÂÒÚËÛ˘ Â›Ó·È fiÙÈ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ‚ϤÂÈ ÙËÓ
‹‰Ë Û˘ÓÙÂÏÔ‡ÌÂÓË Ì ÁÔÚÁÔ‡˜ Ú˘ıÌÔ‡˜ ˘Ô¯ÒÚËÛË ÙˆÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, ·ÎfiÌË Î·È ÛÙ· ·ÔÌÂÌ·ÎÚ˘Ṳ̂ӷ ¯ˆÚÈ¿. ∞ÏÏ¿
ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÁÈ\ ·˘ÙfiÓ Â›Ó·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ÛÙȘ «Â·Ó·ÛÙ·ÙÈΤ˜» fiÏÂȘ (ÛÂÏ. 652).
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙË ÁÓˆÛÙ‹ ‰È¯ÔÙÔÌ›· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ fiÏË Î·È ÙËÓ
‡·ÈıÚÔ, ÙËÓ «·ÏÈ¿» ı¤ÛË ÁÈ· ÙÔ ·ÁÚÔÙÔ·ÛÙÈÎfi ‰›ÔÏÔ93. £˘Ì›˙ˆ ÂÓ Ù¿¯ÂÈ ÌÂÚÈο ıˆÚËÙÈο-ÈÛÙÔÚÈο. ∏ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ 18Ô˘ Î·È 19Ô˘ ·ÈÒÓˆÓ Â›¯Â ˆ˜ Û˘Ó¤ÂÈ· ÙËÓ ·ÛÙÈÎÔÔ›ËÛË,
ÙËÓ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ‰ËÌÔÁÚ·ÊÈ΋ ·ÏÏ·Á‹, ÙËÓ ÂÚÈ‚·ÏÏÔÓÙÈ΋ ·ıÏÈfiÙËÙ·94. ∆Ô ÂÍȉ·ÓÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ Û˘Ó‹ıˆ˜ «·ÁÚÔÙÈÎfi» Ù·˘Ù›ÛÙËΠ̠ÙÔ
93. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ÛÙÔ ª.°. ™∂ƒ°∏™ (ÊÈÏÔÏÔÁÈ΋ ÂÈÌ.),
ªÈ¯·‹Ï ªËÙÛ¿Î˘. ∞ÊËÁ‹Ì·Ù· Î·È Ù·ÍȉȈÙÈΤ˜ ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ, ÿ‰Ú˘Ì· ∫ÒÛÙ·
Î·È ∂ϤÓ˘ √˘Ú¿ÓË, ∞ı‹Ó·, 2006, ÛÂÏ. 48Ø ∂À∞°°∂§√™ ∞À¢π∫√™, «“∆Ô Ê¿ÓÙ·ÛÌ· Ù˘ ¶ÔÚÙ›ÙÛ·˜”: ∏ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ˘ÂÚÊ˘ÛÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ ·ÁÚÔÙÔ·ÛÙÈÎfi ‰›ÔÏÔ», ∂ıÓÔÏÔÁ›· 9 (2001), ÛÂÏ. 174, ˘ÔÛËÌ. 23Ø DEBORAH
STEVENSON, ¶fiÏÂȘ Î·È ·ÛÙÈÎÔ› ÔÏÈÙÈÛÌÔ›, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË π√À§π∞ ¶∂¡∆∞∑√À,
∫ÚÈÙÈ΋, ∞ı‹Ó·, 2007, passim.
94. µÂ‚·›ˆ˜ ÔÈ ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ / ·Ó··Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ fiÏ˘ Â›Ó·È ÈÔ Û‡ÓıÂÙ˜,
¤Ú· ·fi ÙË ÛÙÂÓ‹ ·ÓÙ›ÛÙÈÍË «·ÁÚÔÙÈÎfi-ηÏfi» Î·È «·ÛÙÈÎfi-ηÎfi», ¤Ú· ·fi ÙËÓ
Â͇ÌÓËÛË ÙÔ˘ ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡ Âȉ˘ÏÏ›Ô˘ Î·È ÙȘ Ê·ÓÙ·ÛȷΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÌÂٷ͇ ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡ Î·È ·ÛÙÈÎÔ‡. ∏ ηٷÓfiËÛË ÙÔ˘ fiÙÈ Ù· ¿ÎÚ· Ù˘ ‰È¯ÔÙÔÌ›·˜ ‹Ù·Ó ‡ÎÔÏ· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈÌ· Ô‰‹ÁËÛ ÛÙÔÓ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ ·ÁÚÔÙÔ·ÛÙÈÎÔ‡ Û˘Ó¯ԇ˜,
Î·È ÚˆÙÔfiÚÔ˜ Û ·˘Ù‹Ó ÙËÓ Ó¤· ÚÔÛ¿ıÂÈ· ‹Ù·Ó Ô Redfield. ™‹ÌÂÚ· ϤÔÓ
οÓÔ˘Ì ÏfiÁÔ ÁÈ· Ù· Urban villages, Ô˘ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÂÓÙfi˜ ÙˆÓ ÙÂȯÒÓ ÙˆÓ
fiÏÂˆÓ (J. BAKER, The rural-urban dichonomy in developing world. A
case study from northern Ethiopia, Norvegian University Press, Oxford,
1986). °È· Ù· ·Ú·¿Óˆ ‚Ï. ·Ó·Ï˘ÙÈο PAUL J. CLOKE, Key settlements in
rural areas, Routledge, 1979, ÛÂÏ. 3Ø RONALD JOHN JOHNSTON - DEREK
GREGORY - GERALDINE PRATT - MICHAEL WATTS (ÂÈÌ.), The dictionary of
human geography, Blackwell Publishing, Oxford, 2000, ÛÂÏ. 721-722Ø
CLIFFORD WILCOX, Social anthropology: Robert Redfield, Transaction
Publishers, New York, 2008, ÛÂÏ. 172. ∞fi ÙË Û¯ÂÙÈ΋ ÂÚÁÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ƒ¤ÓÙÊÈÏÓÙ, ‚Ï. R. REDFIELD, Tepotzlan, a Mexican village, University of
182
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 183
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
·ÛʷϤ˜, ÙÔ «Ê˘ÛÈÎfi», ÙÔ ˆÊ¤ÏÈÌÔ. ∏ fiÏË, ·ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ıˆڋıËÎÂ Ô ÙfiÔ˜ Ù˘ ÊÙÒ¯ÂÈ·˜, Ù˘ ÂÍ·ıÏ›ˆÛ˘, Ù˘ ·ÓÔÌ›·˜ Î·È Ù˘
·ÔÛ‡ÓıÂÛ˘95. ∫·È ÙÔ Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ, Â› ÙÔ˘ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘, Ù˘ Â·Ó¿ÛÙ·Û˘96. ∏ ·ÓÙ›ÛÙÈÍË ·ÊÔÚÔ‡Û ·Ó¤Î·ıÂÓ ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· ˙ˆ‹˜ ηÈ
ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi ÛÙÔ˘˜ ‰‡Ô fiÏÔ˘˜: Ô ¤Ó·˜, Ù˘ fiÏ˘, ÂıˆÚ›ÙÔ
¯ıÚÈÎfi˜, ËÁ‹ ÌÔÓ·ÍÈ¿˜ Î·È ¿Á¯Ô˘˜Ø ·ÂÓ·ÓÙ›·˜, ·˘Ùfi˜ Ù˘ Â·Ú¯›·˜ ·ÓÙÈÌÂÙˆÈ˙fiÙ·Ó È‰Â·ÏÈÛÙÈο. ∏ «È‰ÂÔÏÔÁÈÎÔÔ›ËÛË» ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ù˘ ˘·›ıÚÔ˘ ·fi ÙÔ ÁÂÚÌ·ÓÈÎfi ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌfi ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·,
Ô‰‹ÁËÛ ÛÙËÓ Ù·‡ÙÈÛË ÙÔ˘ Ï·Ô‡ (Ù˘ ˘·›ıÚÔ˘) Ì ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘
ÂıÓÈÎÔ‡ Ï·Ô‡, Î·È ¤ÁÈÓÂ Ë „˘¯‹ ÙÔ˘ (Volksgeist), Û ÌÈ· ÂÚ›‰Ô
Ô˘ Ë ∂˘ÚÒË Û˘ÓÙ·Ú·ÛÛfiÙ·Ó ·fi Â·Ó·ÛÙ·ÙÈο ÎÔÈÓˆÓÈο ÎÈÓ‹Ì·Ù·, ÂÈΛӉ˘Ó· ÁÈ· ÙËÓ ÈÛ¯‡Ô˘Û· ÓÔÌÈÌfiÙËÙ·, Ô˘ ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÔ‡ÓÙ·Ó È‰ÂÔÏÔÁÈο ·fi ÛÔÛÈ·ÏÈÛÙÈΤ˜ Î·È ·Ó·Ú¯ÈΤ˜ ȉ¤Â˜ (ÙˆÓ
R. Owen, Ch. Fourier, P. Joseph Proudhon, K. Marx,
Fr. Engels, Î.¿.). ∏ §·ÔÁÚ·Ê›· ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›· (ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·)
ÂÚ¯fiÙ·Ó ·ÚˆÁfi˜ ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Ó· ·Ó·¯·ÈÙ›ÛÂÈ ÙËÓ
ÂÍ¿ψÛË ÙÔ˘ ÚÔÏÂÙ·ÚÈ¿ÙÔ˘ Î·È ÙȘ Ù·ÍÈΤ˜ ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ. °È· ÙËÓ
Èı‡ÓÔ˘Û· ÂÍÔ˘Û›· Î·È ÙË ÏÔÁÈÔÛ‡ÓË Ë ·ÁÚÔÙÈ΋ Ù¿ÍË Ù˘ ˘·›ıÚÔ˘
‹Ù·Ó «‰‡Ó·ÌË ÌÔÓÈÌfiÙËÙ·˜», Ô ÛÙ·ıÂÚfi˜ ˘Ú‹Ó·˜ Ô˘ ı· ¿ÓÙ¯ ÛÂ
οı ·ÏÏ·Á‹97, Ë ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ‹ıÔ˘˜ ÙˆÓ ·ÁÚÔÙÒÓ Â͢ËÚÂÙÔ‡ÛÂ
ÙËÓ ÔÌÔÁÂÓÔÔÈËÙÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙÔ˘ ÁÂÚÌ·ÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜. ∞Ó Î·È
‰ÂÓ ·Ô‰¤¯ÔÌ·È Û˘ÏÏ‹‚‰ËÓ ÙȘ ÂÎÙÈÌ‹ÛÂȘ ·Ï·ÈfiÙÂÚˆÓ Ï·ÔÁڿʈÓ
ÁÈ· ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÁÂÚÌ·ÓÈ΋˜ Î·È ÂÏÏËÓÈ΋˜ §·ÔÁÚ·Ê›·˜, ıˆÚÒ fiÙÈ
Â‰Ò ¤¯Ô˘Ì ÂÌÊ·Ó›˜ ȉÂÔÏÔÁÈΤ˜ Û˘ÁÁ¤ÓÂȘ.
∂›Ó·È ‚‚·ÈˆÌ¤ÓÔ fiÙÈ Ô ªÂÙ·Í¿˜, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÈÛÙÈÎÔ‡
ÏfiÁÔ˘ ÙÔ˘ Î·È ÙˆÓ ·ÓÙ›ÛÙÔȯˆÓ ÂÈÏÔÁÒÓ ÙÔ˘, ÚÔ¤‚·ÏÏ ÛÙȘ ÔÌÈChicago Press, Chicago, 1933Ø O I¢π√™, The folk culture of Yucatan, University of Chicago Press, Chicago, 1941Ø O I¢π√™, The Role of Cities in
Economic development and Cultural Change, University of Chicago
Press, Chicago, 1954Ø O I¢π√™, The little community, University of Chicago Press, Chicago, 1956.
95. E. DURKHEIM, The division of labour in society, Free Press of Glencoe, New York, 1960.
96. J. SHORT, Imagined country: society, culture and environment,
Routledge, London - New York, 1991.
97. ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜,
fi.., ÛÂÏ. 17 Î.Â.Ø ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏™, §·ÔÁÚ·ÊÈο ZËÙ‹Ì·Ù·, X. ªÔ‡Ú·˜,
Aı‹Ó·, 1989, ÛÂÏ. 28.
183
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 184
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ϛ˜ ÙÔ˘, ÛÙËÓ ‡·ÈıÚÔ Î˘Ú›ˆ˜, ÙÔÓ ÙÈÌË̤ÓÔ ÂÚÁ¿ÙË, ÙÔÓ ·ÁÚfiÙË
Î·È ÁÂÓÈÎÒ˜ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÙˆÓ Ú·ÎÙÈÎÒÓ Â·ÁÁÂÏÌ¿ÙˆÓ — ÛÂ
·ÓÙȉȷÛÙÔÏ‹ Ì ÙËÓ ‰È·ÓfiËÛË —, ÂÓ¤ÚÁÂȘ Ô˘ ı‡ÌÈ˙·Ó ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ ÛÙË ¯ÈÙÏÂÚÈ΋ °ÂÚÌ·Ó›·. ∆Ô 1937 ·Ó·ÎËÚ‡¯ıËÎÂ Ô ›‰ÈÔ˜ ÚÒÙÔ˜ ·ÁÚfiÙ˘. ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘, ‰·ÈÌÔÓÔÔÈ‹ıËÎÂ Ô «Â·Ó·ÛÙ¿Ù˘» Ï·fi˜ ÙˆÓ fiψÓ. √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ÂÓÈÛ¯‡ÂÈ ÙÔ È‰ÂÔÏfiÁËÌ·: «Ù· ¤ıÓË ‰ÂÓ ÛÒ˙ÂÈ Ë ·ÚÁfiÛ¯ÔÏÔ˜ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ÎÔÛÌÔÔÏÈÙÈÎÒÓ Û·ÏÔÓÈÒÓ, Ô‡ÙÂ Ô ÛÙÚ‚ψı›˜ ÔÏÏ¿ÎȘ ÙÔÓ ÓÔ˘Ó ˘fi Ù˘ ÂÎÏ·˚ÎÂ˘Ì¤Ó˘ Ì·ÚÍÈ΋˜ ÛÔÊ›·˜ ÂÚÁ¿Ù˘ ÙˆÓ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎÒÓ Î¤ÓÙÚˆÓ,
·ÏÏ¿ ÙÔ‡ÙÔ ÌÂÓ Ô ÌÂÙ¿ ÎfiÔ˘ Î·È Ìfi¯ıÔ˘ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˜ ÙËÓ ¿ÙÚÈÔÓ
ÁËÓ Î·È ÈÛÙfi˜ ÂȘ Ù· ¿ÙÚÈ· ‹ıË ·ÁÚfiÙ˘, ÙÔ‡ÙÔ ‰\ Ô ÌÈÎÚÔ·ÛÙfi˜
‚ÈÔ·Ï·ÈÛÙ‹˜, ÌÈÎÚ¤ÌÔÚÔ˜ Î·È ‚ÈÔÙ¤¯Ó˘» (ÛÂÏ. 654). £˘Ì›˙ˆ
ÌfiÓÔÓ fiÙÈ ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ÂÚÁ·ÙÈΤ˜ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂȘ, ÔÈ Ôԛ˜ ÂÓ›Û¯˘Û·Ó
ÙȘ ·ÊÔṲ́˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜, ¤ÁÈÓ·Ó ÛÙȘ
ÌÂÁ¿Ï˜ fiÏÂȘ. ∫ÔÚ˘Ê·›· — ›Ûˆ˜ — ·¤‚Ë ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ª¿Ë ÙÔ˘
1936 ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ·\ fiÔ˘ Ô ƒ›ÙÛÔ˜ ÂÌÓ‡ÛÙËΠÙÔÓ ∂ÈÙ¿ÊÈfi ÙÔ˘.
∏ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›· Î·È Ë ‰È¿‰ÔÛ‹ Ù˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔ˘
ªÂÛÔÔϤÌÔ˘ Â›Ó·È Ô ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ÂıÓÈÎfi˜ ΛӉ˘ÓÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë
Î·È ÙÔ ¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜98. ∆Ô ÂÈÛ‹Ì·Ó ÛÙËÓ ·ÎÚÔÙÂχÙÈ· ·Ú¿ÁÚ·ÊÔ Ù˘ ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ fiÓËÌ¿ ÙÔ˘ «∏ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·. ∞È ÂÚ› Ù˘
·Ú¯‹˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁÂÓ›·˜ ˘ÏÈÛÙÈη› ıˆڛ·È Î·È Ù· Û‡Á¯ÚÔÓ· ‰È‰¿ÁÌ·Ù· Ù˘ ÂıÓÔÏÔÁ›·˜»99, fiÔ˘ ‡¯ÂÙ·È Ë ÛÔ˘‰¿˙Ô˘Û· ÓÂÔÏ·›· Ó·
ηٷÛÙ› ÚÔÛÂÎÙÈÎfiÙÂÚË Î·È ‰˘ÛÈÛÙfiÙÂÚË Û οı ÙÈ Ô˘ ¤Ú¯ÂÙ·È
«˘fi ÙËÓ ÌÔÚÊ‹Ó ‰‹ıÂÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ·Ó·Î·Ï‡„ˆ˜ [...] Ó· ÎÏÔÓ›ÛË ÚÔ·ÈˆÓ›Ô˘˜ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ Î·È ˘ÁÈ›˜ ıÂÛÌÔ‡˜...100.» ∏ «·ÙÚÔ·Ú¿‰ÔÙÔ˜ ÚÔۋψÛȘ ÙÔ˘ ŒÏÏËÓÔ˜ ÚÔ˜ ÙË Á˘Ó·›Î· Î·È Ù·
Ù¤ÎÓ·, ÚÔ˜ ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·Ó» ÚÔ Ù˘ ÔÔ›·˜ Ô˘‰¤Ó ˘ÏÈÎfi ·Á·ıfi
ÏÔÁ›˙ÂÙ·È, ¤¯ÂÈ Â¯ıÚfi Ù˘ ÙËÓ ˘ÏÈÛÙÈ΋ ıˆڛ· (ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ∏ ηٷÁˆÁ‹ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, Ù˘ ·ÙÔÌÈ΋˜ ȉÈÔÎÙËÛ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÎÚ¿-
98. µÏ. EVANGELOS AVDIKOS, «Continuity, identity and folk studies in
Greece», Folklore 44 (2010), ÛÂÏ. 160 Î.Â.
99. ™∆π§¶ø¡ KÀƒπ∞∫π¢∏™, ∏ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·. ∞È ÂÚ› Ù˘ ·Ú¯‹˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁÂÓ›·˜ ˘ÏÈÛÙÈη› ıˆڛ·È Î·È Ù· Û‡Á¯ÚÔÓ· ‰È‰¿ÁÌ·Ù· Ù˘ ÂıÓÔÏÔÁ›·˜, ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1939.
100. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 3.
184
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 185
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
ÙÔ˘˜101), ÙËÓ ‡ÏË, «ÚÔ Ù˘ ÔÔ›·˜ ·Ú·‚ϤÔÓÙ·È ÌÂÙ¿ ÂÚÈÊÚÔÓ‹Ûˆ˜ Î·È ÔÈ ÈÂÚÒÙ·ÙÔÈ ·ÓıÚÒÈÓÔÈ ‰ÂÛÌÔ›, Ù· ÈÂÚÒٷٷ Î·È ÂȘ
ÙËÓ Ê‡ÛÈÓ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ÂÚÚÈ˙ˆÌ¤Ó· Ê›ÏÙÚ·» (ÛÂÏ. 650). √ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ˘ÏÈÛÌfi˜ Â›Ó·È — ÁÈ· ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë — ÂÓÙÂÏÒ˜ ·Î·Ù¿ÏÏËÏË
ıˆڛ· ÁÈ· ÙËÓ ¤Ú¢ӷ Ù˘ Ï·˚΋˜ ˙ˆ‹˜, ·Ê\ ÂÓfi˜ ÁÈ·Ù› ıˆÚ› Û‡Ì·ÓÙ· ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi ˆ˜ ÚÔ˚fiÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ fiÚˆÓ Î·È ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ, ·Ê\ ÂÙ¤ÚÔ˘ ‰ÈfiÙÈ ÔÈ ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ Ï·˚΋˜ ˙ˆ‹˜ ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ ·ÚÈ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÂÓÙÂÏÒ˜ ·ÓÙ›ıÂÙ· ÛÙÔȯ›·, ÙÔ Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈÎfiÓ
Î·È ÙÔ ·Ú¿ÏÔÁÔÓ102. √ «ÂıÓÈÎfi˜ ΢‚ÂÚÓ‹Ù˘» πˆ¿ÓÓ˘ ªÂÙ·Í¿˜
¤ıÂÛ ÚÒÙÈÛÙÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ ÙÔ˘ ·ÓÔÚıˆÙÈÎÔ‡ ÙÔ˘ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ ÙËÓ
ÚÔÛÙ·Û›· ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜, Ù˘ ıÚËÛΛ·˜ Î·È Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, ·Ó·Ê¤ÚÂÈ
Û ¿ÏÏÔ ÛËÌÂ›Ô ÙÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘ ÙÔ˘ (ÛÂÏ. 655, ‚Ï. Î·È ·Ó·Ï˘ÙÈÎfiÙÂÚ·
·Ú·Î¿Ùˆ).
∆Ô ÂıÓÈÎfi ÙÔ˘ ¯Ú¤Ô˜ Ó· ÂÍ·Ï›„ÂÈ ÙËÓ ÂÈÚÚÔ‹ ÙˆÓ «‰·ÈÌÔÓÔÔÈË̤ӈӻ ·fi ÙÔ ·ÛÙÈÎfi ηıÂÛÙÒ˜ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ
ηٿ ηÈÚÔ‡˜ ‰È·Ù˘Ô‡ÌÂÓ˜ — ·ÓÙ›ıÂÙ˜ ÚÔ˜ ÙȘ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘ —
·fi„ÂȘ ÁÈ· ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È, ˆ˜ ηıÔÚÈÛÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘
˙ÒÛ·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘, ÙÔ˘ ·Ú¤¯Ô˘Ó ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ηٷÊÂÚı› ηٿ Ù˘ Ì·ÚÍÈ΋˜ ȉÂÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙˆÓ ÂÈÙÒÛÂÒÓ Ù˘ ÛÙËÓ
ÂÈÛÙ‹ÌË. ∞ÊÔÚÌ‹ ÙÔ˘ ·Ú›¯Â, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ë ¤Î‰ÔÛË (ÙÔ
1928) ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙÔ˘ ÕÏÎË £Ú‡ÏÔ˘ (= ∂ϤÓ˘ √˘Ú¿ÓË) ™ÙÔ¯·ÛÌÔ› ÁÈ· ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi ∆Ú·ÁÔ‡‰È Î·È ¿ÏÏÔÈ ÛÙÔ¯·ÛÌÔ›103. √ £Ú‡ÏÔ˜ ‚ϤÂÈ Ì ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ‚·ÛÈṲ̂ÓÔ˘ ÛÙȘ ·Í›Â˜ ÌfiÓÔ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÙÔ˘ ‰ËÌÔÙÈÎÔ‡ ÙÚ·ÁÔ˘‰ÈÔ‡, ÂÓfi˜ «¯ÒÚÔ˘» ÛÙÂÚË̤ÓÔ˘ «ÔÏÔÎÏËÚˆÙÈο ·fi
‰È·ÓfiËÛË»104, fiˆ˜ ÈÛÙ‡ÂÈ. ∞ÔÚÚ›ÙÂÈ, Â›Û˘, ÙËÓ ËıÔÁÚ·Ê›·
ˆ˜ ηÙÒÙ·ÙÔ Â›‰Ô˜, ÚÔ˚fiÓ ÌÈ·˜ «·Û¯ËÌ¿ÙÈÛÙ˘» ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ÌÈ·˜ «·ÓÒÚÈÌ˘» ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÏÔÁÔÙ¯ÓÈ΋˜ ÛÎËÓ‹˜»105. √
∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ·ÓÙÂÈÙ›ıÂÙ·È: «∆· ›‰È· Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Î·È Ë Î. ÕÏ΢
101. °Ú¿ÊÙËΠÌÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ª·ÚÍ, Î·È ÂÚȤ¯ÂÈ ÛÙÔȯ›· ·fi ÛËÌÂÈÒÛÂȘ ÙÔ˘ ŒÓÁÎÂϘ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ ª·ÚÍ. µ·Û›˙ÂÙ·È ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ∏ ·Ú¯·›· ÎÔÈÓˆÓ›· (Ancient Society, 1877) ÙÔ˘ LEWIS HENRY MORGAN.
102. ™∆π§¶ø¡ KÀƒπ∞∫π¢∏™, «∆È Â›Ó·È Ë Ï·ÔÁÚ·Ê›·», fi.., ÛÂÏ. 10.
103. ∞§∫∏™ £ƒÀ§√™, ™ÙÔ¯·ÛÌÔ› ÁÈ· ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È Î·È ¿ÏÏÔÈ ÛÙÔ¯·ÛÌÔ›. ∫ÚÈÙÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜ IV, ∞ı‹Ó·È, 1928, ÛÂÏ. 1-32.
104. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 6.
105. πø∞¡¡∞ ªÀ§ø¡∞∫∏, fi.., ÛÂÏ. 116.
185
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 186
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
£Ú‡ÏÔ˜ ÂȘ ÔÌÈÏ›·˜ Ù˘, ‰ËÌÔÛÈ¢Ô̤ӷ˜ ˘fi ÙÔÓ Ù›ÙÏÔÓ “™ÙÔ¯·ÛÌÔ› ÁÈ· ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È”, fiÔ˘ ΢ÎÏÔÊÔÚÔ‡Ó ·¯ÒÓ¢ÙÔÈ Î·È
·ÚÂÍËÁËÌ¤Ó·È ÔÏÏ·› Í¤Ó·È ÁÓÒÌ·È ˆ˜ ›‰È· Ù˘ Û˘ÁÁڷʤˆ˜ Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·, ·Ó¿ÌÂÈÎÙÔÈ Ì ٷ˜ ÁÓˆÛÙ¿˜ Û˘Á¯ÚÔÓÈÛÙÈο˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ù˘ ȉÈÔÚÚ‡ıÌÔ˘ ·ÚÈÛÙÂÚ¿˜ ÏÂÁÔ̤Ó˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘106.»
∞ÚÁfiÙÂÚ·, ÙȘ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ 1940 Î·È ÙÔ˘ 1950, ı· ÁÚ¿„ÂÈ
ÈÛÙÔÚÈο ‰ÔΛÌÈ·, ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÚÔ˜ ÚÔ¿ÛÈÛË Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜
Î·È Ù˘ £Ú¿Î˘ Ô˘ ÎÈÓ‰˘ÓÂ‡Ô˘Ó Ó· ·ÔÛ¯ÈÛıÔ‡Ó ·fi ÙÔ ÂıÓÈÎfi ÛÒÌ·. ª¤¯ÚÈ ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ô˘ ÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔ ˘fi ·Ó¿Ï˘ÛË ¿ÚıÚÔ ¤¯ÂÈ ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ, ˆ˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ·˜ Î·È ·ÙÚÈÒÙ˘, ÂÈÛÙÈο Î·È ÛıÂÓ·Ú¿ Ù·
‰›Î·È· Ù˘ £Ú¿Î˘ («¢˘ÙÈ΋ £Ú¿ÎË Î·È µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ», 1919), ÙËÓ
›‰È· ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ Ô µÂÓÈ˙¤ÏÔ˜ ·ÁˆÓÈ˙fiÙ·Ó ¤Ó·Ó ¿ÏÏÔ ·ÁÒÓ· ÁÈ· ÙËÓ
Â·Ó·ÊÔÚ¿ Ù˘ ÂÚÈÔ¯‹˜ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ÎÔÚÌfi107. ∆Ë ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘
1940, ˘fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ Î›Ó‰˘ÓÔ ·ÚfiÓÙ· Î·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ, ı· Û˘ÁÁÚ¿„ÂÈ Ù· «√ ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ˙ˆÙÈÎfi˜ ¯ÒÚÔ˜ ·fi Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙÔ˜ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚÔÓ» (1946), «µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ Î·È ™Ï·‡ÔÈ ÂȘ ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈÎ‹Ó πÛÙÔÚ›·Ó» (1946), °ÏÒÛÛ· Î·È Ï·˚Îfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÙˆÓ Óˆ٤ڈÓ
∂ÏÏ‹ÓˆÓ» (1946), «√È ™Ï¿‚ÔÈ ÂÓ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹Ûˆ» (1947), «∆·
‚fiÚÂÈ· ÂıÓÔÏÔÁÈο fiÚÈ· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡» (1946), ·ÚÁfiÙÂÚ· Ù·
«The northern ethnological boundaries of Hellenism» (1955),
«™‡ÓÙÔÌÔ˜ ÂÈÛÎfiËÛȘ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ª·Î‰ÔÓÈÎÔ‡ ∞ÁÒÓÔ˜»
(1962), Î.¿. °È· ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë ÔÈ ÕÏÏÔÈ Â›Ó·È ÔÈ µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ, fiÛÔÈ
ÂÓÛÙÂÚÓ›˙ÔÓÙ·È ÙȘ ȉ¤Â˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÛÏ·‚ÈÛÌÔ‡, ÔÈ ¤ÏÏËÓ˜ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙ¤˜ Â›Ó·È ÙÔ Û˘ÓÒÓ˘Ìfi ÙÔ˘˜, ȉ¤· Ô˘ ›¯Â ηÏÏÈÂÚÁËı› ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ·fi ÙÔÓ ∫ÚÈÌ·˚Îfi fiÏÂÌÔ Î.Â.108, ÁÈ· Ó· Ï¿‚ÂÈ ÈÔ ÂÈΛӉ˘Ó˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·, fiÙ·Ó Ô ¶·ÓÛÏ·‚ÈÛÌfi˜ ¤Ï·‚ ϤÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÂıÓÈÎÔ‡ ‰¤Ô˘˜. ŒÏÏËÓ˜, µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ,
ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙ¤˜ Â›Ó·È ·ÏÏËÏÔ·ÔÎÏÂÈfiÌÂÓ˜ ηÙËÁÔڛ˜. ∞ÎfiÌË Î·È
ÛÙËÓ Â˘¯·ÚÈÛÙ‹ÚÈÔ ÔÌÈÏ›· ÙÔ˘ (1951), Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ 25ÂÙ›· Ù˘
ηıËÁÂÛ›·˜ ÙÔ˘, ‰ÂÓ ·Ú·Ï›ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› Û ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ·ÁȈ-
106. ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™ (ÂÈÌ.), ™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜. ¢ËÌÔÙÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È. ™˘Ó·ÁˆÁ‹ ÌÂÏÂÙÒÓ, ∂ÚÌ‹˜, Aı‹Ó·, 1978, ÛÂÏ. 162.
107. °. ª∞ª∂§∏™, «™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ Ô £Ú·Í Î·È ÙÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÓ ÙÔ˘
ÌÓËÌfiÛ˘ÓÔÓ», ∞گ›ÔÓ £Ú¿Î˘ 35 (1970), ÛÂÏ. 19-21.
108. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∂§§∏ ™∫√¶∂∆∂∞, ∆Ô «¶ÚfiÙ˘Ô µ·Û›ÏÂÈÔ» Î·È Ë ªÂÁ¿ÏË π‰¤·. Ÿ„ÂȘ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· (1830-1880), ¶ÔÏ‡Ù˘Ô, ∞ı‹Ó·, 1988, ÛÂÏ. 325 Î.Â.
186
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 187
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
̤ÓÔ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi: «∆ËÓ ·Á¿ËÓ ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÙÚ›‰· ÂÎÏËÚÔÓfiÌËÛ·,
fiˆ˜ οı ŒÏÏËÓ — ÂÍ·ÈÚÒ ÙÔ˘˜ ÈÛÙ‡ÔÓÙ·˜ ÂȘ ÙËÓ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈÎ‹Ó ÎÔÛÌÔÔÏÈÙ›·Ó — ·fi ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ¿Ó ÌÔ˘ Î·È ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfiÓ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ù˘ ÌÈÎÚ¿˜ ıÚ·ÎÈ΋˜ fiψ˜, ÂȘ ÙËÓ ÔÔ›·Ó ÂÁÂÓÓ‹ıËÓ...109.» √È ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙ¤˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ŒÏÏËÓ˜. ∏ ‰È·ÊÒÙÈÛË
ÙˆÓ ÚˆÙÔÂÙÒÓ ÊÔÈÙËÙÒÓ Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Â›Ó·È Â›Û˘ ÂıÓÈÎfi ηı‹ÎÔÓ ÙÔ˘. ∞fi ÙÔÓ
11 ÛÂÏ›‰ˆÓ (Ù˘ˆÌ¤ÓÔ) Ú˘Ù·ÓÈÎfi ÏfiÁÔ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ·˘ÙÔ‡˜, ÔÈ ÛÂÏ›‰Â˜ 5-9 (ÔÈ ÌÈÛ¤˜ ‰ËÏ·‰‹) ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈÎfi ΛӉ˘ÓÔ Î·È Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó ÙÔÓ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙÔ˘ Ï›‚ÂÏÏÔ: «... π‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ·ÔʇÁÂÙ ηÈÓÔÊ·Ó›˜ ‰‹ı¤Ó ÙÈÓ·˜ ÔÏÈÙÈο˜ ıˆڛ·˜, ·›ÙÈÓ˜ ·fi
ÈηÓÒÓ ‹‰Ë ÂÙÒÓ ÂÏÂÁ¯ıÂ›Û·È ˆ˜ ·ÌÊÈ‚fiÏÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ·ÚÔ˘˜
ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ó· ÚÔÛʤڈÓÙ·È ˘fi Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÌÂÚ›‰Ô˜, ‹ÙȘ
ÚÔ˜ ›‰ÈÔÓ fiÊÂÏÔ˜ Ù·˜ ηÏÏÈÂÚÁ› Î·È Ù·˜ ıÂÚ·‡ÂÈ [...]. ∂ÓÓÔÒ
Ù·˜ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈο˜ ıˆڛ·˜ Î·È Ù·˜ Û˘Ó·Ê›˜ ÚÔ˜ Ù·‡Ù·˜ ıˆڛ·˜
ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ˘ÏÈÛÌÔ‡...». ∏ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÛÙȘ ‰È·Áڷʤ˜ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÒÓ ÊÔÈÙËÙÒÓ ·fi ÙÔ ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¤ÙË ·ÎÔ‡ÁÂÙ·È Ê˘ÛÈο ˆ˜ ¿ÌÂÛË ·ÂÈÏ‹ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÚˆÙÔÂÙ›˜: «... ∫·È ¢ڤıËÌÂÓ ‰˘ÛÙ˘¯Ò˜ Â·ÓÂÈÏËÌ̤ӈ˜ ÂȘ ÙËÓ ·Ó¿ÁÎËÓ Î·Ù¿ Ù· ·ÚÂÏıfiÓÙ· ¤ÙË Ó· ÌÂÙ¤ÏıˆÌÂÓ Ì¤ÙÚ· ·Ì‡Ó˘ ηٿ ÊÔÈÙËÙÒÓ, ·ÔÛ¯›˙ÔÓÙ˜ ¿·Í ‰È¿ ·ÓÙfi˜ ·fi Ù˘ ·ÓÂÈÛÙËÌȷ΋˜ ÔÈÎÔÁÂÓ›·˜
ÙÔ˘˜ ·‰ÈÔÚıÒÙÔ˘˜110.» ∆¤ÏÔ˜, ÛÙË ‰È¿ÏÂÍ‹ ÙÔ˘ «∂›Î·ÈÚ· ‰È‰¿ÁÌ·Ù· ÂÎ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜»111 ÂÎÙÂÏ› ÌÈ· ‰È·ÙÂÙ·Á̤ÓË ÂÎ ÙÔ˘ ηı‹ÎÔÓÙÔ˜ ˘¤Ú ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ˘ËÚÂÛ›·, ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ Ó· ηٷÚÚ›„ÂÈ ÂÈΛӉ˘Ó˜ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ ÁÈ·
ÙË ‰‹ıÂÓ Û¯¤ÛË ¶Ï¿ÙˆÓÔ˜ Î·È ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜ Ì ÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ˘ÏÈÛÌÔ‡. ∂Âȉ‹ «ˆ˜ ÁÓˆÛÙfiÓ, Ô ¶Ï¿ÙˆÓ ˘ÂÛÙ‹ÚÈÍÂÓ ÂȘ
ÙËÓ ¶ÔÏÈÙ›·Ó ÙÔ˘ ÙËÓ ÎÔÈÓÔÎÙËÌÔÛ‡ÓËÓ fi¯È ÌfiÓÔÓ Ù˘ ÂÚÈÔ˘Û›·˜
·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ Ù¤ÎÓˆÓ Î·È ‰È¿ ÙÔ‡ÙÔ ˘fi ÙˆÓ
109. «√ ÂÔÚÙ·ÛÌfi˜ Ù˘ ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙËÚ›‰Ô˜ ÙÔ˘ ηıËÁËÙÔ‡ Î. ™Ù›ÏˆÓÔ˜
¶. ∫˘ÚȷΛ‰Ô˘», fi.., ÛÂÏ. 23.
110. ¶ÚÔÛÊÒÓËÛȘ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Ó¤Ô˘˜ ÊÔÈÙËÙ¿˜ Â› ÙË ÂÈÛfi‰ˆ ·˘ÙÒÓ, ÂÎʈÓËı›۷ ÙË 22· ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ 1933 ÂÓ ÙË ÌÂÁ¿ÏË ·ÈıÔ‡ÛË ÙˆÓ ÙÂÏÂÙÒÓ, ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1933, ÛÂÏ. 6, 9.
111. ¢È¿ÏÂÍȘ ÁÂÓÔ̤ÓË ÂÓ ÙË ·ÈıÔ‡ÛË Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ, ¢ËÌÔÛȇ̷ٷ Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ, ª·Î‰ÔÓÈ΋ §·˚΋
µÈ‚ÏÈÔı‹ÎË, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1952.
187
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 188
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÒÓ ıˆÚÂ›Ù·È ˆ˜ Úfi‰ÚÔÌÔ˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ È‰ÂÒÓ ÙÔ˘,
Ú¿ÁÌ· fi¯È ÔÚıfiÓ. ¢ÈfiÙÈ Ô ¶Ï¿ÙˆÓ Ê·›ÓÂÙ·È ÂÚÈÔÚ›˙ˆÓ ÙËÓ ÎÔÈÓÔÎÙËÌÔÛ‡ÓËÓ ·˘Ù‹Ó, Û˘Ó‰˘·˙Ô̤ÓËÓ Ì ·˘ÛÙËÚÔÙ¿ÙËÓ, ·ÛÎËÙÈ΋Ó
ۯ‰fiÓ, ‰›·ÈÙ·Ó, ÌfiÓÔÓ ÂȘ ÙËÓ ¿Ú¯Ô˘Û·Ó ÂÓ ÙË fiÏÂÈ Ù¿ÍÈÓ, ÙËÓ Ù¿ÍÈÓ ÙˆÓ ·Ú¯fiÓÙˆÓ Î·È ÙˆÓ Ê˘Ï¿ÎˆÓ....» Î·È ÂÂȉ‹ ÔÈ ·ÓÙÈÚÚ‹ÛÂȘ
ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜ Û οÔȘ ¿ÏϘ ‹ ÛÙȘ ›‰È˜ ÁÓÒ̘ ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓÔ˜ ÂÚ› ÎÔÈÓÔÎÙËÌÔÛ‡Ó˘ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ‹ ÈÛfiÙËÙ·˜ ÂÚÈÔ˘ÛÈÒÓ «ÂÊ·ÚÌfi˙ÔÓÙ·È ÚÔ‰‹Ïˆ˜ ÂȘ Ù·˜ Ì·ÚÍÈο˜ ıˆڛ·˜ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ˘ÏÈÛÌÔ‡»112, Ë ·Ó¿ÁÎË ·Ó·ÙÚÔ‹˜ ÙÔ˘˜ ÎÚ›ÓÂÙ·È, fiˆ˜ Á›ÓÂÙ·È ·ÓÙÈÏËÙfi, ·Ôχو˜ ·Ó·Áη›·. √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ÚÔÛʤÚÂÙ·È, ÂȘ ‚¿ÚÔ˜
(‰˘ÛÙ˘¯Ò˜) ÙÔ˘ ·ÚÈÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘, Ó· ‚ÔËı‹ÛÂÈ ÙÔ Â›ÛËÌÔ ÌÂÙÂÌÊ˘ÏÈ·Îfi ÎÚ¿ÙÔ˜ ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1950, fiÙ·Ó ·ÎfiÌË
Û οÔÈ· ‚ÔÚÂÈÔÂÏÏ·‰Èο ‚Ô˘Ó¿ Ú›¯ÓÔÓÙ·È ·‰ÂÏÊÔÎÙfiÓ˜ ÛÊ·›Ú˜.
°È· ÙÔ ÌÂÙ·ÍÈÎfi ¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ Ô ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈÎfi˜ ΛӉ˘ÓÔ˜ ‹Ù·Ó
Ë «ÈÛ¯˘Ú‹» ·ÈÙÈÔÏÔÁ›· ÁÈ· ÙÔ «‰È¿‚ËÌ·» Ù˘ 4˘ ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘. √È
ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙ¤˜ Â›Ó·È ÚÔ·ÁˆÁÔ›113, Ï·ÙÚÂ‡Ô˘Ó ÙÔÓ ™·Ù·Ó¿114, ›ӷÈ
Ê·Ó·ÙÈṲ̂ÓÔÈ Î·È ·ÓÈÛfiÚÚÔÔÈ115, Â›Ó·È Â¯ıÚÔ› Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ¿˜ ÂÓ ÔÓfiÌ·ÙÈ Ù˘ ÔÔ›·˜ ‰‹ıÂÓ ·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·È116. ∂Ì›˜ ‚¤‚·È· Û‹ÌÂÚ· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fiÙÈ Ô ªÂÛÔfiÏÂÌÔ˜ ‰ÂÓ Á¤ÓÓËÛ ηӤӷ Ì·˙ÈÎfi ΛÓËÌ· ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛ˘ ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜. ŸÌˆ˜ ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÎÚ›ÓÂÙ·È Ì\ ·˘Ù¿
Ô˘ ÁÓÒÚÈ˙·Ó ÔÈ ‰Ú¿ÛÙ˜ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘˜, Î·È fi¯È Ì ÙË ‰È΋ Ì·˜ «ÔÏ˘Ù¤ÏÂÈ·» Ù‹˜ ÂÎ ÙˆÓ ˘ÛÙ¤ÚˆÓ
ıÂÒÚËÛ˘. ∫¿ÙÈ ·ÎfiÌË, ·ÎÚÔÙÂχÙÈÔ, ÁÈ· Ó· «ÎÏ›ۈ» ÙÔ ı¤Ì·
ÙÔ˘ ·ÓÙÈÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘: ›Ûˆ˜ ·˘Ùfi˜, ˆ˜ ÚÒÙÔÓ Î·È ÎÈÓÔ‡Ó ·›ÙÈÔ, ÙÔÓ Ô‰‹ÁËÛ ÛÙËÓ Î·Ù¿Ê·ÛË È‰ÂÒÓ ÙÔ˘ ªÂÙ·Í¿. ∆Ô ¿ÏÏÔ ·›ÙÈÔ ı·ÚÚÒ ˆ˜ ‹Ù·Ó Ô ¤ÓıÂÚÌÔ˜ ·ÙÚȈÙÈÛÌfi˜ ÙÔ˘, ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ˆ˜
·ÚÈÔ ·ÓÙ›·ÏÔ ¤‚ÏÂ ÙË Û˘ÓıËÌ·ÙÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ∫.∫.∂. ÁÈ· ÙÔ
«ª·Î‰ÔÓÈÎfi», ÙfiÛÔ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ ªÂÛÔÔϤÌÔ˘, fiÛÔ Î·È ÙË
‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1940. ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙfiÓ fiÙÈ ÔÈ È‰¤Â˜ ·˘Ù¤˜ ¤ÁÈÓ·Ó «ÂıÓÈÎfi ·Ó¿ÁÓˆÛÌ·», ÂıÓÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›·, Ô˘ Ô‰‹ÁËÛ ÙÔ˘˜ ÌÂÓ ÛÙËÓ Ù·‡ÙÈÛ‹ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ ¤ıÓÔ˜, ÙÔ˘˜ ‰Â Ì ÙÔ˘˜ ¯ıÚÔ‡˜ ÙÔ˘.
112. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, «∂›Î·ÈÚ· ‰È‰¿ÁÌ·Ù· ÂÎ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÙÔ˘
∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜», fi.., ÛÂÏ. 6, 11.
113. ¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ 10 (1938), ÛÂÏ. 637.
114. ¡¤ÔÓ ∫Ú¿ÙÔ˜ 17 (1938), ÛÂÏ. 1511.
115. πø. ª∂∆∞•∞™, §fiÁÔÈ Î·È ÛΤ„ÂȘ, fi.., ÛÂÏ. 380.
116. ∏ ¡ÂÔÏ·›· 23/74 (9.III.1940), ÛÂÏ. 705.
188
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 189
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
ı. ¶ÚԷӷʤÚıËΠfiÙÈ Ë ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜
‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ë ÚÒÙË Ô˘ ÂÎÌÂÙ·ÏχÙËΠÙÔ Ï·˚Îfi ÔÏÈÙÈÛÌfi ÁÈ· ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜. ¶ÚÔËÁ‹ıËÎÂ Ë ∂˘ÚÒË, Î·È Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ÚÔ‚·›ÓÂÈ Û ÂÎÙÂÓ‹ ··Ú›ıÌËÛË Ù¤ÙÔÈˆÓ ÂÓÂÚÁÂÈÒÓ Ô˘ ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÌÂÓ
ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÛÔ˘‰ÒÓ, Ô˘‰¤Ó fï˜ ·Ê‹ÓÂÈ Ó·
ÂÓÓÔËı› ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· Ì·˜, ÁÈ· ÙË §·ÔÁÚ·Ê›· ˆ˜ «Ù¤¯ÓË ÙÔ˘ ΢‚ÂÚÓ¿Ó». ∆Ô ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ù˘ Ó·˙ÈÛÙÈ΋˜ °ÂÚÌ·Ó›·˜ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿
ÌÂÏÂÙË̤ÓÔ, fiˆ˜ ÚÔ›·: «... ∏ ·ÙÂχÙËÙÔ˜ ÛÂÈÚ¿ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¿ÙˆÓ Î·È ÌÓËÌÂȈ‰ÒÓ ÂΉfiÛˆÓ, Ë ›‰Ú˘ÛȘ ÌÔ˘Û›ˆÓ Î·È ·Ú¯Â›ˆÓ Î·È Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ¯·ÚÙÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÈÓÛÙÈÙÔ‡ÙˆÓ, Ë
·ıÚfi· ›‰Ú˘ÛȘ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ Â‰ÚÒÓ ÂȘ Ù· ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ· Î·È Ë ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ Ù˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ù˘ §·ÔÁÚ·Ê›·˜ ˆ˜ Ì·ı‹Ì·ÙÔ˜ ˘Ô¯ÚˆÙÈÎÔ‡ fi¯È ÌfiÓÔÓ ÂȘ ÙÔ˘˜ ÊÔÈÙËÙ¿˜ ÙˆÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ Û¯ÔÏÒÓ, ·ÏÏ¿
Î·È ÂȘ Ù·˜ ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ Î·È ÔÏÈÙÈÎÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ [...],
Î·È Ù¤ÏÔ˜ Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· fi¯È ÌfiÓÔÓ ÚÔ˜ ‰È·Ù‹ÚËÛÈÓ ÙˆÓ ·Ï·ÈÒÓ
Î·È ·ÙÚÔ·Ú·‰fiÙˆÓ Âı›ÌˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·Ó Ó¤ˆÓ,
Û˘Ì‚ÔÏÈ˙fiÓÙˆÓ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ Ï·Ô‡. ∞ÏÏ¿ Î·È Ë ∂ÏÏ¿˜ ‰ÂÓ ˘ÛÙ¤ÚËÛÂÓ ÂȘ ÙÔÓ ‰ÚfiÌÔÓ ÙÔ‡ÙÔÓ» (ÛÂÏ. 654).
∂ÈÛËÌ·›Óˆ, ·ÚÂÓıÂÙÈο, ÙË Ï·Óı¿ÓÔ˘Û· ÛËÌ·Û›· Ù˘ ·Ú·¿Óˆ ÛΤ„˘ ÙÔ˘ «ÚÔÛ¿ıÂÈ· fi¯È ÌfiÓÔÓ ÚÔ˜ ‰È·Ù‹ÚËÛÈÓ ÙˆÓ ·Ï·ÈÒÓ Î·È ·ÙÚÔ·Ú·‰fiÙˆÓ Âı›ÌˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·Ó Ó¤ˆÓ, Û˘Ì‚ÔÏÈ˙fiÓÙˆÓ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ Ï·Ô‡». ∆ËÓ Í¯ˆÚ›˙ˆ, ÁÈ·Ù›
ıˆÚÒ fiÙÈ ›Ûˆ Ù˘ ÎÚ‡‚ÂÙ·È Ë ÛÙ·ıÂÚ‹ Âȉ›ˆÍË ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜
Ó· ·Ó·‰Â›ÍÂÈ Î·È Ó· ÂÓÈÛ¯‡ÛÂÈ ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· Ì ÙËÓ Î·ıȤڈÛË Ó¤ˆÓ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈÒÓ, Ì ‰Âο‰Â˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛˆÓ117, Ì Ӥ˜ ÛÎËÓÔıÂۛ˜ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜118, Ô˘ ·¤ÎÙËÛ·Ó Û˘Ó Ùˆ ¯ÚfiÓˆ ÛÙ·ıÂÚ‹ ÌÔÚÊ‹ ÏfiÁˆ ÙˆÓ Â·Ó·Ï‹„ˆÓ, ÔÏϤ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ·fi ·˘Ù¤˜ ‰È¯¿˙Ô˘Ó Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÛÌfi. √È ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁ›Â˜, ˆ˜ Û˘Ì‚ÔÏÈΤ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ119, ‰È·ÈˆÓ›˙Ô˘Ó, fiˆ˜ ¤¯ˆ ÁÚ¿„ÂÈ ·ÏÏÔ‡ ÂÎÙÂ-
117. ∂§∂¡∏ ª∞Ã∞πƒ∞, fi.., ÛÂÏ. 7, 130 Î.Â.
118. ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏™, ∂ÏÏËÓÈ΋ Ï·ÔÁÚ·Ê›·: ∫ÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ◊ıË Î·È ¤ıÈÌ· - §·˚΋ Ù¤¯ÓË, √‰˘ÛÛ¤·˜, ∞ı‹Ó·, 2004, ÛÂÏ. 219-220.
119. ∞Ó·Ï˘ÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÙˆÓ Û˘Ì‚fiÏˆÓ ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÛÌÔ‡ ‚Ï. ÛÙÔ ∂§∂¡∏
ª∞Ã∞πƒ∞, fi.., ÛÂÏ. 83 Î.Â. ¶Ú‚Ï. ∂À∞°°∂§√™ ∞À¢π∫√™, ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹, fi..,
ÛÂÏ. 223 Î.Â.
189
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 190
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ÓÒ˜120, ÙÔ ÈÛ¯‡ÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi status, ÓÔÌÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÙÔ˘˜ ÂÌÓ¢ÛÙ¤˜
Î·È ÙÔ˘˜ ÂÈÙÂÏÂÛÙ¤˜ ÙÔ˘˜, ¿Ú· ı· ‹Ù·Ó ·‰È·ÓfiËÙÔ Ó· ÌËÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ ÎÚ·ÙÈ΋ ÚÔ·Á¿Ó‰· Ù˘ ÂÔ¯‹˜.
√ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ¯·›ÚÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË ‰È¿‰ÔÛË Ù˘ Ï·ÔÁÚ·ÊÈ΋˜ ȉ¤·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·: «... Â›Ó·È Ôχ Ê˘ÛÈÎfiÓ Ó· ‚ϤˆÌÂÓ ÌÂ
ÌÂÁ¿ÏËÓ ÈηÓÔÔ›ËÛÈÓ ÙËÓ ÔÛËÌ¤Ú·È ·˘Í·ÓÔ̤ÓËÓ ‰È¿‰ÔÛÈÓ Î·È ÂÓ›Û¯˘ÛÈÓ ÙÔ˘ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ Î·È Ù˘ Ï·ÔÁÚ·ÊÈ΋˜ ȉ¤·˜
ÂȘ ÔÏÔÓ¤Ó Â˘Ú˘Ù¤ÚÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜, ‹ÙȘ Ù›ÓÂÈ Î·È Ú¤ÂÈ Ó· ηٷÛÙ‹
ÎÙ‹Ì· ÔÏÔÎÏ‹ÚÔ˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ Ï·Ô‡...» (ÛÂÏ. 645). ¶ÚÔÛı¤ÙÂÈ:
«... ªÔ˘Û›· Î·È ·Ú¯Â›· ‰ËÌfiÛÈ· Î·È È‰ÈˆÙÈο ȉڇıËÛ·Ó ·fi ÂÙÒÓ
Î·È ÂÓ ∞ı‹Ó·È˜ Î·È ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, Û‡ÏÏÔÁÔÈ ‰Â Î·È È‰Ú‡Ì·Ù· ‰È¿ÊÔÚ· ¤ıÂÛ·Ó ˆ˜ ·ÚÈÔÓ ·˘ÙÒÓ ÛÎÔfiÓ ÙËÓ ÂÚÈÊÚÔ‡ÚËÛÈÓ Î·È ÙËÓ
ηÏÏȤÚÁÂÈ·Ó ÙˆÓ ÎÂÈÌËÏ›ˆÓ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ „˘¯‹˜, Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
˙ˆ‹˜ Î·È Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·Ú·‰fiÛˆ˜» (ÛÂÏ. 654).
∆· ÀÔ˘ÚÁ›· ∆Ô˘ÚÈÛÌÔ‡ Î·È ¶·È‰Â›·˜ Ù˘ ÌÂÙ·ÍÈ΋˜ ΢‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜ ı· ·Ó·Ï¿‚Ô˘Ó ÙÔ Î‡ÚÈÔ ‚¿ÚÔ˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜, Ô˘
·ÔÛÎÔ› ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Î·È ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÂÓfi˜ «ÂıÓÈÎÔ‡», «ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡», ÙÔ˘ TÚ›ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡: «∂Î ÙÔ‡ÙˆÓ ÙÔ ÚÒÙÔÓ fi¯È ÌfiÓÔÓ ÂÚȤϷ‚ÂÓ ÂȘ Ù· ηÏÏÈÙ¯ÓÈÎÒٷٷ ÙÔ˘ÚÈÛÙÈο ·˘ÙÔ‡ ‰ËÌÔÛȇ̷ٷ ·Ú¿ Ù· ·Ú¯·›· ÌÓËÌ›· Î·È ÂÈÎfiÓ·˜
ˆÚ·ÈÔٿٷ˜ ÂÎ Ù˘ Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜, ·ÏÏ¿ Î·È ‰È· Ù˘
·ÁÔÚ¿˜ ·Ï·ÈÒÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÒÓ ÂÓ ª·Î‰ÔÓ›· ÔÈÎÈÒÓ ÌÂÏÂÙ¿ ηÈ
·Ú·Û΢¿˙ÂÈ ÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·ÛÈÓ ÙÔÈÎÒÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÌÔ˘Û›ˆÓ.
∆Ô ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ÙÔ ÀÔ˘ÚÁ›ÔÓ Ù˘ ¶·È‰Â›·˜, ›‰Ú˘Û ·Ú¿ ÙË ¢È¢ı‡ÓÛÂÈ ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ Î·È Ù¯ÓÒÓ ›‰ÈÔÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎfiÓ ÙÌ‹Ì·, ÙÔ˘
ÔÔ›Ô˘ ÛÎÔfi˜ Â›Ó·È Ë Ú‡ıÌÈÛȘ Î·È Ë ÚÔ·ÁˆÁ‹ Ù˘ ·Ú\ ËÌ›Ó Ï·ÔÁÚ·ÊÈ΋˜ ÎÈÓ‹Ûˆ˜» (ÛÂÏ. 654). ∏ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔ ∂͈ÙÂÚÈÎfi
ı· ¤¯ÂÈ ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÚÒÌ·, Ï·ÔÁÚ·ÊÈο ÛÙÔȯ›· Ô˘ ËÁ¿˙Ô˘Ó ·Ì¤Ûˆ˜ ·fi ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ „˘¯‹˜. ∏ §·ÔÁÚ·Ê›· ÏÔÈfiÓ
·ÔηχÙÂÈ ÙÔÓ ÂıÓÈÎfi ÔÏÈÙÈÛÌfi Î·È ÙȘ ÂıÓÈΤ˜ „˘¯ÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ121 Î·È Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ÙÔ˘ÚÈÛÙÈÎÒÓ ‰È·ÊËÌ›ÛÂˆÓ ÙȘ ‰È·¯¤ÂÈ ÛÙËÓ
120. ª.°. ™∂ƒ°∏™, ¢È·‚·Ù‹ÚȘ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ÛÙÔÓ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi ¶fiÓÙÔ
(̤۷ 19Ô˘ – 1922). °¤ÓÓËÛË, Á¿ÌÔ˜, ı¿Ó·ÙÔ˜, ∏Úfi‰ÔÙÔ˜, ∞ı‹Ó·, 2007, ÛÂÏ.
19 Î.Â.
121. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, «∆È Â›Ó·È Ë Ï·ÔÁÚ·Ê›·», fi.., ÛÂÏ. 147.
190
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 191
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
˘Ê‹ÏÈÔ122, Ë ÔÔ›· ·Ú·ÎÈÓÂ›Ù·È Ó· ÂÈÛÎÂÊı› Î·È Ó· ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÂÎ
ÙÔ˘ Û‡ÓÂÁÁ˘˜ ÙËÓ «·˘ıÂÓÙÈ΋ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·»123.
∏ ÛÙÚÔÊ‹ ÚÔ˜ ÙË ÌÂϤÙË Ù˘ Ï·˚΋˜ Ù¤¯Ó˘ Â›Ó·È ¤Ó·˜ ‰ÚfiÌÔ˜/ÙÚfiÔ˜ ÁÈ· Ó· ÌÂÏÂÙËı› Ë Ï·˚΋ „˘¯‹ Î·È ÔÈ „˘¯ÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ
Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ÙËÓ Â˘ÌÔÚÊ›· ÙˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËÌ¿ÙˆÓ Ù˘. ∏ Ù¿ÛË
¤¯ÂÈ ÙȘ Ú›˙˜ Ù˘ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›·, fiÙ·Ó Ë ÌÂϤÙË Ù˘
Ï·˚΋˜ „˘¯‹˜ ÛÙfi¯Â˘Â ÛÙËÓ ÙÂÎÌËÚ›ˆÛË ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ¤Ó·ÓÙÈ
ÙˆÓ ·ÌÊÈÛ‚ËÙ‹ÛÂÒÓ ÙÔ˘. ™ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔ˘ ªÂÙ·Í¿ Â›Ó·È fiÏÔ Î·Ù¿ Ù˘ «ÍÂÓÔÌ·Ó›·˜» οÔÈˆÓ Ô·‰ÒÓ Ù˘ Â͈ÛÙÚÂÊÔ‡˜ ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ·˜. ∆· ÓÂÔ˚‰Ú˘fiÌÂÓ· ÌÔ˘Û›· Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Û ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ
·Ú¿ıÂÌ· ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÎÈ ·˘Ù¿ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ ÁÈ·
ÙË Ï·˚΋ Ù¤¯ÓË Î·È ÙÔÓ ˘ÏÈÎfi ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÔÏÈÙÈÛÌfi. µÂ‚·›ˆ˜ ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· Ô˘ ·ÊÔÚ¿ Û fiÏ· Ù· ÌfiÏȘ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ· Â›Ó·È ÙÔ‡ÙÔ: ÔÈ·
Ï·ÔÁÚ·ÊÈο ÌÔ˘Û›· ȉڇıËηÓ; ¶ÔÈ· ÚfiÔ‰Ô˜ ÙˆÓ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ
ÛÔ˘‰ÒÓ ÛËÌÂÈÒıËÎÂ; ∆È ·fi ·˘Ù¿ Ô˘ ÂÎıÂÈ¿˙ÂÈ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜
(Â‰Ò ÂÓfiÙËÙ· ı) ˆ˜ ÚÔı¤ÛÂȘ ‹ ˆ˜ ÏfiÁÔ˘˜ ÙÔ˘ ‰ÈÎÙ¿ÙÔÚ· ÚÔ˜
ÂÓÙ˘ˆÛÈ·ÛÌfiÓ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ ¤ÁÈÓ·Ó Ú¿ÍË; ¶ÔÈ· „‡‰Ë ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ ·Ó·Ì·Û¿ ·Û˘ÓÂȉ‹Ùˆ˜ Ô ÂÏÏËÓfiÊÚˆÓ Î·ıËÁËÙ‹˜ ™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜; ¶ÔÈ· ·Ó··Ú¿ÁÂÈ Û˘ÓÂȉËÙÒ˜, ÁÈ· Ó· ÂÙ‡¯ÂÈ Î¿ÔÈÔ˘˜
ÂˆÊÂÏ›˜ ÁÈ· ÙË §·ÔÁÚ·Ê›· ÛÎÔÔ‡˜ ‹ ÁÈ· Ó· ÈÛÙÔÔÈ‹ÛÂÈ ÙËÓ
ȉÂÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·; ∆È ‰Â›¯ÓÂÈ, ÂÓÙÂÏÒ˜ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο, Ë ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ª·ÛÙÈ¿, Ô˘ ·Ú·ı¤ÙÂÈ Ô ªÂÚ·ÎÏ‹˜124;
122. «ºÔÏÎÏÔÚÈÛÌfi˜, ÙÔ˘ÚÈÛÌfi˜ Î·È ·ÛÙÈ΋ ÓÔÛÙ·ÏÁ›·» Â›Ó·È Ô ˘fiÙÈÙÏÔ˜
¿ÚıÚÔ˘ ÙÔ˘ µ∞§∆∂ƒ ¶√Àá∂ƒ, ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ £ÂˆÚËÙÈ΋ Ï·ÔÁÚ·Ê›·, fi..,
ÛÂÏ. 525 Î.Â.
123. °È· ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ «·˘ıÂÓÙÈÎÔ‡» ÛÙÔ Ï·˚Îfi ÔÏÈÙÈÛÌfi ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο
JOCELYN LINNEKIN, «Cultural invention and the dilemma of authenticity»,
American Anthropologist 93 (1991), ÛÂÏ. 446-449Ø ∂§∂À£∂ƒπ∞ ¢∂§∆™√À,
«√ “ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ÙfiÔ˜” Î·È Ë ÛËÌ·Û›· Ù˘ ·Ú¿‰ÔÛ˘ ÁÈ· ÙÔ ¤ıÓÔ˜-ÎÚ¿ÙÔ˜», ∂ıÓÔÏÔÁ›· 4 (1995), ÛÂÏ. 107-126Ø ∂À∞°°∂§√™ ∞À¢π∫√™, «∏ ∫¿Ú·ıÔ˜ ˆ˜ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎfi Î·È ·ÓıÚˆÔÏÔÁÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·», ÛÙÔ ª∏¡∞™ ∞§. ∞§∂•π∞¢∏™
(ÂÈÌ.), ∫¿Ú·ıÔ˜ Î·È §·ÔÁÚ·Ê›·, Ú·ÎÙÈο Bã ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ∫·Ú·ıȷ΋˜ §·ÔÁÚ·Ê›·˜ (∫¿Ú·ıÔ˜, 26-29 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 2001), ∞ı‹Ó·, 2003, ÛÂÏ.
71-86Ø ª.°. ™∂ƒ°∏™, ∞ÎÏËÚ‹Ì·Ù·. √È ·ÏÏËÏÔÛ·ÙÈÚÈÛÌÔ› ˆ˜ fi„ÂȘ Ù˘ ÂÙÂÚfiÙËÙ·˜ ÛÙËÓ ·Ú¯·›· Î·È ÙË ÓÂfiÙÂÚË ∂ÏÏ¿‰·, ∞ÓÙÒÓ˘ ∞Ó·ÁÓÒÛÙÔ˘, ∞ı‹Ó·,
2005, ÛÂÏ. 220-221.
124. ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏™, ∏ Û˘ÓËÁÔÚ›· Ù˘ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜, fi.., ÛÂÏ. 181, ˘ÔÛËÌ. 12.
191
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 192
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
√ ªÂÙ·Í¿˜ ÂÌÈÛÙ¢fiÙ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙÔ ı¤·ÙÚÔ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·Á¤ÓÓËÛË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜, fi¯È ‚¤‚·È· ÙÔ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎfi, ˆ˜ ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘
Û‡Á¯ÚÔÓ˘ Ï·˚΋˜ „˘¯‹˜, ·ÏÏ¿ ÙÔ ·Ú¯·›Ô. ∆Ô µ·ÛÈÏÈÎfi £¤·ÙÚÔ
Â› ÙˆÓ ËÌÂÚÒÓ ÙÔ˘ ÍÂΛÓËÛ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ·Ú¯·›·˜ ÙÚ·Áˆ‰›·˜, ÂÓÒ
ÙÔ ¤ÚÁÔ-ÔÚfiÛËÌÔ ÛÙË ı·ÙÚÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜, ·fi‰ÂÈÍË
Ù˘ Û˘ÁÎ·Ï˘Ì̤Ó˘ ÚÔ·Á¿Ó‰·˜ ÙÔ˘, ‹Ù·Ó Ë «¶ÂÓıÂÛ›ÏÂÈ·», ÙÔ˘
ÿÈÓÚȯ ÊÔÓ ∫Ï¿ÈÛÙ125. ∆Ô ÂÚȯfiÌÂÓfi ÙÔ˘ ·˯ԇÛ ÙË ÌÂÙ·ÍÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›· ÁÈ· ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙˆÓ ÎÔÚÈÙÛÈÒÓ, ÙˆÓ ÌÂÏÏÔÓÙÈÎÒÓ
ÂÏÏËÓ›‰ˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ˆ˜ ÌËÙ¤ÚˆÓ, ·‰ÂÏÊÒÓ, ÓÔÈÎÔ΢ÚÒÓ, ˆ˜ «ÂıÓÈÎÔ‡ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘» ÙÂÏÈο, ·ÊÔ‡ ÛÙË ‰Ú¿ÛË ÙÔ˘˜ Â·Ê›ÂÙ·È ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ
Ù˘ Ê˘Ï‹˜126. «£¤ÏÔÌÂÓ ÌËÙ¤Ú·˜, ·‰ÂÏÊ¿˜, Û˘˙‡ÁÔ˘˜. ŒÓ· ̤ÚÔ˜
ÙˆÓ “‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ’’ ΢ÚÈÒÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ù›ÔÙ ·fi fiÏ· ·˘Ù¿. ∫·È
Â›Ó·È Î¿ÙÈ ¯ÂÈÚfiÙÂÚÔÓ. ∂¯ıÚ·› ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ∂¯ıÚ·› ÙÔ˘ ¡¤Ô˘ ∫Ú¿ÙÔ˘˜...127.» √ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜, fiˆ˜ ÚÔ·Ó¤ÊÂÚ·, «Û˘Ó˘¤ÁÚ·Ê» Ù¤ÙÔȘ ·fi„ÂȘ. ™ÙÔÓ ∞Ó·ÁηÛÙÈÎfi ¡fiÌÔ 446/1937 «¶ÂÚ› £Â¿ÙÚÔ˘» ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È (¿ÚıÚÔ 2) Ù· ÂÍ‹˜: «∞·ÁÔÚ‡ÂÙ·È Ë ·fi ÛÎËÓ‹˜ ‰È‰·Ûηϛ· ı·ÙÚÈÎÒÓ ¤ÚÁˆÓ ˆÓ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔÓ, ·È ÂÈÎfiÓ˜
Î·È Ô ÙÚfiÔ˜ Ù˘ ·Ô‰fiÛˆ˜ ÂÓ Á¤ÓÂÈ (1) ÚÔÛ‚¿ÏÏÔ˘ÛÈ Ù· ‰ËÌfiÛÈ· ‹ıË ‹ ÔˆÛ‰‹ÔÙ ηı¿ÙÔÓÙ·È Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ıÚËÛΛ·˜ ηÈ
ÁÂÓÈÎÒ˜ Ù· ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÎÚÈÓfiÌÂÓ· ·Î·Ù¿ÏÏËÏ· ‹ ÂÈ‚Ï·‚‹ ‰È¿ ÙÔ
ÎÔÈÓfiÓ, (2) ·ԂϤÔ˘ÛÈÓ ÂȘ ÙÔÓ ÚÔ·Á·Ó‰ÈÛÌfiÓ ÙˆÓ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈÎÒÓ ‹ ¿ÏÏˆÓ ·Ó·ÙÚÂÙÈÎÒÓ È‰ÂÒÓ128.»
ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓ ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ, ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ÂÓı¿ÚÚ˘Ó ÙËÓ
·Ú·ÁˆÁ‹ ÔÏÈÁfiÏÂÙˆÓ ÚÔ·Á·Ó‰ÈÛÙÈÎÒÓ «Â›Î·ÈÚˆÓ» Î·È ÓÙÔÎ˘Ì·ÓÙ¤Ú129, ·ÏÏ¿ ÂÓÒ ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›· Ù· «˙Ô˘ÚÓ¿Ï» ÚÔ‚¿ÏÏÔÓÙ·Ó
ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË Ù˘ Ù·ÈÓ›·˜, ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÚÔ‚·ÏÏfiÙ·Ó ÌÂÙ¿
ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘, ÁÈ· Ó· ̤ÓÔ˘Ó ÂÓÙ˘ˆÌ¤Ó· ÛÙË Û˘Ó›‰ËÛË ÙˆÓ ı·-
125. ∂§∂¡∏ ª∞Ã∞πƒ∞, fi.., ÛÂÏ. 72.
126. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 69-76. ¶Ú‚Ï. ∂§∂À£∂ƒπ∞ µ∞™π§∞∫∏, «º‡ÏÔ, ÌÓ‹ÌË
Î·È ÔÏÈÙÈ΋. √È Á˘Ó·›Î˜ ÛÙË ÌÂÙ·ÍÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·», ∆· πÛÙÔÚÈο 48 (πÔ‡ÓÈÔ˜
2008), ÛÂÏ. 79-102.
127. ™ÙÔ Ãƒπ™∆π¡∞ ¡∆√À¡π∞, fi.., ÛÂÏ. 222-223.
128. ª∞ƒπ¡∞ ¶∂∆ƒ∞∫∏, √ ̇ıÔ˜ ÙÔ˘ ªÂÙ·Í¿. ¢ÈÎÙ·ÙÔÚ›· Î·È ÚÔ·Á¿Ó‰· ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛË ª∞ƒ∞ ª√πƒ∞, øηӛ‰·, Aı‹Ó·, 2006, ÛÂÏ. 214.
129. ∂Í·›ÚÂÛË ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÔÈ 450 ÂÚ›Ô˘ Ù·Èӛ˜ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·Ó Ì ÙË
‰Ú¿ÛË Î·È ÙȘ ·ıÏËÙÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ù˘ ∂√¡.
192
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 193
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
ÙÒÓ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÚÔ·Á·Ó‰ÈÛÙÈο ÌËӇ̷ٷ. µÂ‚·›ˆ˜ ‰ÂÓ ı· ·Ú·Ï›„ˆ ¤ÛÙˆ ÌÈ· Û‡ÓÙÔÌË ·Ó·ÊÔÚ¿:
(·) ÛÙËÓ ·Ó¿ıÂÛË ÛÙÔÓ ª. ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ë Ù˘ Û‡ÓÙ·Í˘ Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋˜130 (ÛÙÔ «ÂӉȷʤÚÔÓ» ÙÔ˘ ‰ÈÎÙ¿ÙÔÚ· ÁÈ·
ÙË Ï·˚΋ ÁÏÒÛÛ·). ∏ ηıȤڈÛË Î¿ÔÈˆÓ Ú˘ıÌÈÛÙÈÎÒÓ Î·ÓfiÓˆÓ
ÁÈ· ÙË ‰ËÌÔÙÈ΋, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ ·˘Ù‹ Ó· ηÏÏÈÂÚÁËı› ÏÔÁÔÙ¯ÓÈο
ÂÎÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó ˆ˜ ÂıÓÈ΋ ˘fiıÂÛË. ∫·ı\ fiÛÔÓ ÁÓˆÚ›˙ˆ ÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ∆· ¡¤· °Ú¿ÌÌ·Ù· ›¯Â ·Ú¯›ÛÂÈ ·fi ÙÔ 1935 Ó· Û˘˙ËÙ¿ ÛÙȘ
ÛÂÏ›‰Â˜ ÙÔ˘ Ù¤ÙÔÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù·131Ø
(‚) ÛÙÔÓ ÙfiÛÔ ·Á·ËÙfi Î·È ·Ô‰ÂÎÙfi ·fi ÙÔÓ Ï·fi ηڷÁÎÈfi˙Ë132, ÛÙÔ ÏËÛÙÚÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È133, ÛÙÔ ÚÂÌ¤ÙÈÎÔ Î·È ÙÔ˘˜ ÊÔÚ›˜ ÙÔ˘,
Û ÙÚÂȘ ‰ËÏ·‰‹ ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ Ù˘ Ï·˚΋˜ ˙ˆ‹˜ Ô˘ ·ÂÈÎÔÓ›˙Ô˘Ó fi,ÙÈ
‰ÂÓ ÂÈı˘ÌÔ‡ÛÂ Ë Ó¤· ÔÌÔÁÂÓÔÔÈËÙÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜: ÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ÂÙÂÚfiÙËÙ·˜, ÙÔÓ «¿ÏÏÔ ÏfiÁÔ»
ÙˆÓ Ï·˚ÎÒÓ ÛÙڈ̿وÓ, ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ·ÓÙ·ÚÛ›·˜ ÁÈ· Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹Ûˆ ÌÈ· ÁÓˆÛÙ‹ Ì·˜ ÊÚ¿ÛË134. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ÙÔ «·Î›Ó‰˘ÓÔ»
·ÈÛıËÌ·ÙÈÎfi ‰È‹ÁËÌ·, Ô˘ ·ÓÙÈη٤ÛÙËÛ ÙÔ «Â·Ó·ÛÙ·ÙÈÎfi» ÏËÛÙÚÈÎfi135 Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ›¯Â — ÁÂÓÈο — ÙËÓ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË ÙˆÓ È‰ÂÔÏfiÁˆÓ ÙÔ˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜.
130. BÏ. ª∞ƒπ¡∞ ¶∂∆ƒ∞∫∏, fi.., ÛÂÏ. 251Ø Ãƒπ™∆π¡∞ ¡∆√À¡π∞, fi..,
ÛÂÏ. 220.
131. µÏ., ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ∆· ¡¤· °Ú¿ÌÌ·Ù· 8-9 (1938), ÛÂÏ. 709-712.
132. µ∞§∆∂ƒ ¶√Àá∂ƒ, fi.., ÛÂÏ. 607 Î.Â.
133. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο: ·ÊȤڈ̷ ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ¢È·‚¿˙ˆ 100 (8.VIII.
1984)Ø °. µ∂§√À¢∏™, «∞fi„ÂȘ ÁÈ· ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ Ï·˚Îfi Ì˘ıÈÛÙfiÚËÌ·», ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ¶·Ú¿Ù·ÈÚ·. ªÂϤÙ˜, ÎÚÈÙÈΤ˜, ÂÈÊ˘ÏÏ›‰Â˜, ¢ˆ‰ÒÓË, ∞ı‹Ó·, 1995,
ÛÂÏ. 44-50Ø √ π¢π√™, «∆Ô Û‡Á¯ÚÔÓÔ Ï·˚Îfi Ì˘ıÈÛÙfiÚËÌ·», ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∞Ó·ÊÔÚ¤˜: ŒÍÈ ÓÂÔÂÏÏËÓÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜, ºÈÏÈfiÙ˘, ∞ı‹Ó·, 1983, ÛÂÏ. 102-136Ø
Ã. ¢∂ƒª∂¡∆∑√¶√À§√™, ∆Ô ÏËÛÙÚÈÎfi Ì˘ıÈÛÙfiÚËÌ· ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ª‡ıÔÈ –
¶·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ – I‰ÂÔÏÔÁ›·, ¶Ï¤ıÚÔÓ, ∞ı‹Ó·, 1997Ø ∫. ∫∞™™∏™, ∆Ô ÂÏÏËÓÈÎfi
Ï·˚Îfi Ì˘ıÈÛÙfiÚËÌ·, 1840-1940, EÈÚ‹ÓË, ∞ı‹Ó·, 1981Ø ª.°. ª∂ƒ∞∫§∏™,
«§·˚Îfi Ì˘ıÈÛÙfiÚËÌ·», ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∆È Â›Ó·È Ï·˚΋ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·, ™‡Á¯ÚÔÓË
∂Ô¯‹, ∞ı‹Ó·, 1988, ÛÂÏ. 55-70Ø √ π¢π√™, «¶·Ú·ÏÔÁÔÙ¯ӛ·», ™∆√À I¢π√À,
ŒÓÙ¯ÓÔ˜ Ï·˚Îfi˜ ÏfiÁÔ˜, ∫·Ú‰·Ì›ÙÛ·, ∞ı‹Ó·, 1993, ÛÂÏ. 43-69, fiÔ˘ Î·È ¿ÏÏË Û¯ÂÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·Ø ¢. Ã∞§∞∆™∞™ (ÂÈÌ.), §ËÛÙÚÈο ÙÚ·ÁÔ‡‰È·, µÈ‚ÏÈÔˆÏ›ÔÓ Ù˘ «∂ÛÙ›·˜», π.¢. ∫ÔÏÏ¿ÚÔ˘ & ™È·˜ ∞.∂., ∞ı‹Ó·, 2000.
134. ¶Ú‚Ï. ™∆∞£∏™ ¢∞ªπ∞¡∞∫√™, ¶·Ú¿‰ÔÛË ·ÓÙ·ÚÛ›·˜ Î·È Ï·˚Îfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, ¶Ï¤ıÚÔÓ, Aı‹Ó·, 1987.
135. °. µ∂§√À¢∏™, «∞fi„ÂȘ», fi.., ÛÂÏ. 44 Î.Â.
193
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 194
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
ª¤Óˆ ÁÈ· Ï›ÁÔ Û ¤Ó· ÚÂÌ¤ÙÈÎÔ ÙÚ·ÁÔ‡‰È, ÙË ıÚ˘ÏÈ΋ µ·Ú‚¿Ú·, Ô˘ ıÔÚ‡‚ËÛ ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ Î·È ¤ÁÈÓ ·ÊÔÚÌ‹ ÁÈ· Û¿ÙÈÚ¿ ÙÔ˘136.
∆Ô ÎÂÊ¿ÙÔ ·˘Ùfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È, Ì ۷ʋ Ù· ÛÂÍÔ˘·ÏÈο ÙÔ˘ ˘ÔÓÔÔ‡ÌÂÓ· (΢ÎÏÔÊÔÚ‹ıËΠ۠‰›ÛÎÔ Ù¤ÏË ÙÔ˘ 1934 — ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 1935),
‹Ù·Ó Û¿ÙÈÚ· ÌÈ·˜ ÎÔ¤Ï·˜ Ù˘ «Î·Ï‹˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜» Ô˘ Û˘Ó‹ıÈ˙ ӷ
Ó˘¯ÙÔÂÚ·Ù¿ ÛÙȘ ·Ú·Ï›Â˜ ÙÔ˘ ™·ÚˆÓÈÎÔ‡ Î·È Ó· ÂÌϤÎÂÙ·È ÛÂ
ÂÚˆÙÈΤ˜ ÂÚÈ¤ÙÂȘ. µÂ‚·›ˆ˜ ÔÈ Ê‹Ì˜ ¤ÏÂÁ·Ó fiÙÈ Û·Ù›ÚÈ˙ ÌÈ·
·fi ÙȘ ‰‡Ô ÎfiÚ˜ ÙÔ˘ ªÂÙ·Í¿ (Ù· ÔÓfiÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ fï˜ ‹Ù·Ó §Ô˘Î›· Î·È ¡·Ó¿), ·ÏÏ¿ ÛËÌ·Û›· ÁÈ· ÙË §·ÔÁÚ·Ê›· ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·˘Ùfi ÙÔ
˘·ÈÓÈÎÙÈÎfi ÙÚ·ÁÔ˘‰¿ÎÈ ¤ÁÈÓ ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ οÔÈˆÓ Ô˘ ·ÓÙÈÛÙ¤ÎÔÓÙ·Ó — Ô Î·ı›˜ Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ ÙÔ˘ — ÛÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜. ◊, ¤¯ÂÈ
ÛËÌ·Û›· fiÙÈ ÙÔ ÈÛ¯˘Úfi ηıÂÛÙÒ˜ ıÔÚ˘‚‹ıËΠ·fi ÙȘ ʋ̘ Ô˘
‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÁÈ\ ·˘Ùfi ¤Ó· ÚÂÌÂÙÔÙÚ·ÁÔ˘‰¿ÎÈ!
£˘Ì¿Ì·È, ÛÙ· ÌÂÙ·ÔÏÈÙ¢ÙÈο ¯ÚfiÓÈ·, Ó· ϤÁÂÙ·È fiÙÈ ÙÔ Û·ÙÈÚÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È ÙÔ˘ °È¿ÓÓË ª·ÚÎfiÔ˘ÏÔ˘ «£· ¿ˆ ÛÙË ˙Ô‡ÁÎÏ· ÌÂ
ÙÔÓ ∆·Ú˙¿Ó» ›¯Â ¿ÚÂÈ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô˘ ·ÓÙÈÛÙ·ÛÈ·ÎÔ‡, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ‰È·ÈÛı¿ÓÔÌ·È ˆ˜ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÛÙȘ ÚÔı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ ÙÔ˘, fiˆ˜ ‹Ù·Ó, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔ «ª‹Î·Ó ÛÙËÓ fiÏË ÔÈ
Ô¯ÙÚÔ›» Ù˘ ›‰È·˜ ÂÚÈfi‰Ô˘ (·ÎÔ˘ÁfiÙ·Ó ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ °. ™ÎÔ‡ÚÙË,
√È ÌÔ˘ÛÈÎÔ›, Û ÛÎËÓÔıÂÛ›· ∫¿ÚÔÏÔ˘ ∫Ô˘Ó). √È ·Ó·ÏÔÁ›Â˜ ›ӷÈ
ÂÚ›Ô˘ ÔÈ ›‰È˜. ∂‰Ò ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó Û˘ÓÂÈÚÌÈο Î·È ·ÌÊ›ÛËÌ· ÔÈ
ÊÚ¿ÛÂȘ «Ó· ÌË ÌÔ˘ ‰›ÓÔ˘Ó Í‡ÏÔ», «Ë ÌfiÚ· ÙÔ˘ ·ÈÒÓ·» Î·È Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ Ê˘Á‹˜ ·fi ¤Ó· Û¿ÈÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ηıÂÛÙÒ˜ ÛÙÔÓ Â͈ÙÈÛÌfi
Ù˘ ·ÁÓ‹˜ ˙Ô‡ÁÎÏ·˜:
£· ¿ˆ ÛÙË ˙Ô‡ÁÎÏ· Ì ÙÔÓ ∆·Ú˙¿Ó ı· ÙËÓ ÂÚÓ¿ˆ ʛӷ
ı· ¿ˆ ÛÙË ˙Ô‡ÁÎÏ· Ì ÙÔÓ ∆·Ú˙¿Ó ı· ʇÁˆ Û \¤Ó· Ì‹Ó·
ÎÈ ·Ó ı· Ì ʿÓ Ù\ ¿ÁÚÈ· ıËÚ›· ı· Ì ÁÚ¿„Ô˘Ó Î·È ÛÙËÓ
ÈÛÙÔÚ›·
ˆ˜ Ì ʿÁ·Ó ٷ ˙Ò· ÎÈ fi¯È Ë ÌfiÚ· ÙÔ˘ ·ÈÒÓ·.
£· ¿ˆ ÛÙË ˙Ô‡ÁÎÏ· Ì ÙÔÓ ∆·Ú˙¿Ó ÙÔÓ ·È‰ÈÎfi ÌÔ˘ Ê›ÏÔ
·Ú¤· Ì ÙÔÓ ÂϤʷÓÙ· Ó· ÌË ÌÔ˘ ‰›ÓÔ˘Ó Í‡ÏÔ.
£\ ·Ê‹Ûˆ ÙÔ ÁÚ·ÊÂ›Ô ÌÔ˘ Î·È Ù· ˘¿Ú¯ÔÓÙ¿ ÌÔ˘
136. ∫. Ã∞∆∑∏¢√À§∏™, ƒÂÌ¤ÙÈÎË πÛÙÔÚ›· 1, ¡ÂʤÏË, ∞ı‹Ó·, 1978, ÛÂÏ.
28-29Ø ¡∂∞ƒÃ√™ °∂øƒ°π∞¢∏™, ƒÂÌ¤ÙÈÎÔ Î·È ÔÏÈÙÈ΋. ™¯ÔÏÈ·Ṳ̂ÓË ·ÓıÔÏfiÁËÛË ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÙÚ·ÁÔ˘‰ÈÔ‡, ™‡Á¯ÚÔÓË ∂Ô¯‹, ∞ı‹Ó·, 1993, ÛÂÏ. 85 Î.Â.Ø
¶Ú‚Ï. ∂À∞°°∂§√™ ∞À¢π∫√™, ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹, fi.., ÛÂÏ. 216 Î.Â.
194
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 195
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
ı· ¿Úˆ ÙÔ ÎÔÚ›ÙÛÈ ÌÔ˘ Ó· ÙÔ\ ¯ˆ Û˘ÓÙÚÔÊÈ¿ ÌÔ˘
ÎÈ ·Ó ı· Ì·˜ Ê¿Ó Ù\ ¿ÁÚÈ· ıËÚ›· ı· Ì·˜ ÁÚ¿„Ô˘Ó Î·È ÛÙËÓ
ÈÛÙÔÚ›·
ˆ˜ Ì·˜ Ê¿Á·Ó ٷ ˙Ò· ÎÈ fi¯È Ë ÌfiÚ· ÙÔ˘ ·ÈÒÓ·137.
È. ∏ §·ÔÁÚ·Ê›· Â›Ó·È ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÛÔ˘‰·›Ô˘˜ ÎÏ¿‰Ô˘˜ Ù˘
«ÁÂÓÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡» ϤÂÈ Ô ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ (ÛÂÏ. 646).
∂›Ó·È ÌÈ· ÔχÏ¢ÚË Î·È ÔÏ˘Â›Â‰Ë ·Ó¿Ï˘ÛË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡,
Â›Ó·È ·ÓıÚˆÈÛÙÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË ÚˆÙ›ÛÙˆ˜, Â›Ó·È ·ÓıÚˆÔÏÔÁ›·, Ô˘
·ÔÛÎÔ› — ηٿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ — «ÂȘ ÙËÓ ÁÓÒÛÈÓ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡» (ÛÂÏ. 645). ∆Ô ÌÂÙ·ÍÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜, ˆ˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi˜, ˆ˜ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ȉ¤·˜ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜, ˆ˜ fiÚÁ·Ófi ÙÔ˘ (ηٿ ÙËÓ È‰ÂÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜) ‰È¤ÂÙ·È ·fi ÙË
Ï·˚΋ „˘¯‹, ·˘Ù‹Ó Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÌÂÏÂÙ‹ÛÂÈ Î·È Ó· ·Ó·Î·Ï‡„ÂÈ Ë
§·ÔÁÚ·Ê›·, ÁÈ· Ó· ‰È·Ï¿ÛÂÈ ·ÚÁfiÙÂÚ·, Û ‰Â‡ÙÂÚÔ ÛÙ¿‰ÈÔ, ÙÔÓ
(‰È·ÈÛو̤ÓÔ Ï·ÔÁÚ·ÊÈο) ÂıÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ¶ÈÛÙ‡ÂÈ fiÓÙˆ˜ Ô
∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ Û ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘; Œˆ˜ Ô‡ Êı¿ÓÂÈ ÁÈ\ ·˘ÙfiÓ Ë ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Ù˘ ÁÓÒÛ˘ ÙÔ˘ Ï·Ô‡; ∏ ȉÂÔÏÔÁÈ΋
ÙÔ˘ Û¯¤ÛË Ì ÙÔ ÌÂÙ·ÍÈÎfi ηıÂÛÙÒ˜ Û˘ÓÂ·ÁfiÙ·Ó Û˘ÌfiÚ¢ÛË Î·È
Û\ ·˘Ùfi ÙÔ ı¤Ì·; Œ¯ÂÈ ÂËÚ·Ûı› ·fi ÙÔÓ W.H. Riehl Û ·˘Ùfi
ÙÔ ˙‹ÙËÌ·, Ì ‰Â‰Ô̤ÓÔ fiÙÈ Ô ÁÂÚÌ·Ófi˜ Ï·ÔÁÚ¿ÊÔ˜ ıˆÚÔ‡Û ÙË
§·ÔÁÚ·Ê›· ¯Ú‹ÛÈÌË ÁÈ· ÙË ÛˆÛÙ‹ ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛË ÙÔ˘ Ï·Ô‡, «ÚÔı¿Ï·ÌÔ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙÔ˘ ΢‚ÂÚÓ¿Ó»138; ªÂϤÙ˜ «ÂıÓÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·» ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ¿ÓÙˆ˜ fiÙÈ Û˘ÓÙ¿¯ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÌÂÙ¿ ÙÔ
1950, ·fi ·ÌÂÚÈηÓÔ‡˜ ·ÓıÚˆÔÏfiÁÔ˘˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÔÏfiÁÔ˘˜, ÌÂ
Ú·ÎÙÈÎfi ÛÎÔfi ÙË ‚·ı‡ÙÂÚË ÁÓÒÛË Ù˘ „˘¯ÔÛ‡ÓıÂÛ˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ Ï·Ô‡, ·˘ÙÔ‡, ÙȘ Ù‡¯Â˜ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ı· ·Ó·Ï¿Ì‚·Ó·Ó ÂȘ ÙÔ ÂÍ‹˜
Ó· ‰È¢ı‡ÓÔ˘Ó, Ì ·Ú¯‹ ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ ª¿ÚÛ·Ï, ÔÈ ˘ÂÚ·ÙÏ·ÓÙÈÎÔ›
«Û‡ÌÌ·¯ÔÈ»139.
∆È ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙË ÁÂÚÌ·ÓÈ΋, ÈÙ·ÏÈ΋, ÈÛ·ÓÈ΋ ÂÌÂÈÚ›· Ù˘
¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ˘ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, οÔÈˆÓ ÌÂÏÂÙËÙÒÓ ÙÔ˘
137. ¶ÚˆÙÔÙÚ·ÁÔ˘‰‹ıËΠ·fi ÙÔÓ °. ¡ÙÔ˘ÓÈ¿, ·ÚÁfiÙÂÚ·, ·Ó ı˘Ì¿Ì·È ηϿ, ÙÔ ÙÚ·ÁÔ‡‰ËÛÂ Î·È Ô Û·ÙÈÚÈÎfi˜ ÙÚ·ÁÔ˘‰ÈÛÙ‹˜ £. ∞Ó‰Ú¿‰Ë˜.
138. ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜,
fi.., ÛÂÏ. 159-160.
139. µÏ., ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, §·ÔÁÚ·ÊÈο
ÌÂÏÂÙ‹Ì·Ù· π, fi.., ÛÂÏ. 41-42, 99.
195
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 196
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Î·È ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÈÛÌÔ‡ ÁÈ· ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ÛÎÔÔ‡˜; ◊, ÙÈ Ì¿ıËÌ· ¤¯ÂÈ ¿ÚÂÈ Ë (Â˘Úˆ·˚΋ §·ÔÁÚ·Ê›·, Ê˘ÛÈο fi¯È fiÏˆÓ ÙˆÓ ÎÚ·ÙÒÓ Ù˘
∂˘ÚÒ˘) ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·; ªÂٷʤڈ Â‰Ò ·˘ÙÔ‡ÛȘ οÔȘ ÛΤ„ÂȘ ÙÔ˘ ∫Ï¿Ô˘˜ ƒÔÙ, Û ‰È΋ ÌÔ˘ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË:
«... Œ¯ÔÓÙ·˜ ηٿ ÓÔ˘ Ù· ÛÔ‚·Ú¿ Ú›Ûη Î·È ÙÔ˘˜ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘˜ Ù˘
ÂÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜ Î·È Ù˘ ÂÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ ÂıÓÔÏÔÁ›·˜, ÔÈ
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ÂÌ¿˜ ı· ÓÈÒıÔ˘Ì ¿‚ÔÏ· ÛÙË ÛΤ„Ë ÌÈ·˜ ·ÎfiÌË
ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ Ù˘ ÁÓÒÛ˘ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡. ¢Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ
ÂÌÂÈÚÈÒÓ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÛÔÛÈ·ÏÈÛÌÔ‡, Ô Êfi‚Ô˜ fiÙÈ ÔÈ ÂıÓÔÏfiÁÔÈ ‹ ÔÈ ÁÓÒÛÂȘ ÙÔ˘˜ ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó ÁÈ· ÌÈ· ·Ó‹ıÈÎË ˘fiıÂÛË ‰ÂÓ Â›Ó·È ‚¤‚·È· ·‚¿ÛÈÌÔ˜. øÛÙfiÛÔ, Ô Êfi‚Ô˜ ÁÈ· η΋ ¯Ú‹ÛË
‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ·Ú·Ï‡ÂÈ ÙÔ˘˜ Ï·ÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÂıÓÔÏfiÁÔ˘˜,
ÂÂȉ‹ ÔÈ ÎÔÈӈӛ˜ Ì·˜ Ì·ÛÙ›˙ÔÓÙ·È Í·Ó¿ ·fi ÎÔÈÓˆÓÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó Î·È ÚÔηÏÔ‡Ó ÙȘ ÂÈÛً̘ Ì·˜ Ì ¤Ó·Ó Ôχ
¿ÌÂÛÔ ÙÚfiÔ. ∂ÓÒ, ÁÈ· ÌÂÚÈΤ˜ ‰ÂηÂٛ˜, Ê·ÈÓfiÙ·Ó fiÙÈ ÔÈ ÂıÓÈΤ˜
‰È·Ì¿¯Â˜ ‹Ù·Ó ¤Ó· ˙‹ÙËÌ· ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, ÙÒÚ· ·Ú·ÙËÚÔ‡ÌÂ
ÌÈ· ·‡ÍËÛË Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ·˘ÙÔÛ˘Ó›‰ËÛ˘ Î·È ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÔ‡ Ê·ÓÙ·ÌÂÓÙ·ÏÈÛÌÔ‡, ÙËÓ “ÂıÓÈÎÔÔ›ËÛË” ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Î·È ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‰È·Ì·¯ÒÓ Î·È ÂÓfi˜ Ó¤Ô˘ ÂıÓÈÎÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔÈÎÈÛÌÔ‡ Û ÔÏÏ¿
̤ÚË Ù˘ ∂˘ÚÒ˘ [...]. ∞Ó ÚÔÛı¤ÛÔ˘Ì Û ·˘Ùfi Î·È ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛ˘ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋, ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹ Î·È ÙÔÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ ·ÚÈıÌfi ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ Â·ÊÒÓ ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹, Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ë ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿ ¤¯ÂÈ Á›ÓÂÈ Í·Ó¿
Úfi‚ÏËÌ·. ™‹ÌÂÚ·, ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ¿ÓıÚˆÔÈ, Û ¤Ó·Ó ‚·ıÌfi ¯ˆÚ›˜
ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ, ·Ó·Ì¤ÓÂÙ·È Ó· ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙÔ‡Ó ÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ÔÈÎÈÏ›· ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜. √‡Ù ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ, Ô‡Ù ÔÈ Û¯ÂÙÈΤ˜ ÂÈÛً̘ Ê·›ÓÔÓÙ·È Ó· Â›Ó·È ¤ÙÔÈ̘ Ó· Û˘ÓÂÈÛʤÚÔ˘Ó ÂÓÂÚÁ¿
ÛÙÔ Ó· ÍÂÂÚ·ÛÙÔ‡Ó “ÔÈ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÔ› ÙÔ›¯ÔÈ” Î·È Ó· “Û˘ÌÊÈÏȈıÔ‡Ó
ÔÈ ‰È·ÊÔÚ¤˜” [...]. ∞˘Ù¿ Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙË ¡ÔÙÈÔ·Ó·ÙÔÏÈ΋ ∂˘ÚÒË Û ¤Ó·Ó ‚·ıÌfi Ôχ ˘„ËÏfi, ·Ú¿ ÙËÓ Ì·ÎÚ¿ ÙÔ˘˜
ÈÛÙÔÚ›· ‰ÈÂıÓÈ΋˜ Û˘Ó‡·Ú͢ Î·È Û˘ÁÎÚËÙÈÛÌÔ‡.
»H Ï·ÔÁÚ·Ê›· Î·È Ë ÂıÓÔÏÔÁ›· Ú¤ÂÈ Ó· ¯ÂÈÚÈÛÙÔ‡Ó Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·È Ó· Û˘˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó ·ÓÔȯٿ ÙȘ ËıÈΤ˜ ÂÈÙÒÛÂȘ Ù˘ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ ÁÓÒÛˆÓ. ∏ ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛË ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÁÓÒÛÂˆÓ Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙË, ·ÏÏ¿ Ë ËıÈ΋ Ù˘ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ ÙÔ˘˜ Ú¤ÂÈ
Ó· ÔÚÈÛı› Û ·ÚÌÔÓ›· Ì ÙÔ˘˜ Ó¤Ô˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ Î·È Ù· ı¤Ì·Ù· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. √È ÛÎÔÔ› ÙÔ˘˜ Ú¤ÂÈ Ó· ›ӷÈ, ·Ó¿ÌÂÛ· Û ¿ÏÏ·, Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ ÁÈ· Ó· ‰È¢ÎÔχÓÔ˘Ó ÙËÓ ‰ÈÂıÓÈ΋
196
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 197
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
Û˘Ó‡·ÚÍË Î·È Ó· Û˘ÓÂÈÛʤÚÔ˘Ó ÛÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË Î·Ù·ÓfiËÛË ·Ó¿ÌÂÛ·
ÛÙ· ¿ÙÔÌ· Ô˘ ·Ó‹ÎÔ˘Ó Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡˜. ∆Ô ¤ÚÁÔ
ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ‹ Ë ÂÓ‰˘Ó¿ÌˆÛË ÂıÓÈÎÒÓ
·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÒÓ, ·ÏÏ¿ Ë Ì›ˆÛË ÙÔ˘˜ Î·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË ÛÙÚ·ÙËÁÈÎÒÓ
‰È·¯Â›ÚÈÛ˘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ ‰È·ÊÔÚÒÓ...
»°È\ ·˘Ù¿ Ù· ¤ÚÁ· Ë Ï·ÔÁÚ·Ê›· Î·È Ë ÂıÓÔÏÔÁ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È Î·Ï¿ ÂÍÔÏÈṲ̂Ó˜, ·ÏÏ¿ ˆ˜ ÂÈÛً̘ Ô˘ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ, ¤¯Ô˘Ó Â›Û˘ ÙÔ Î·ı‹ÎÔÓ Ó· Û˘ÓÂÈÛʤÚÔ˘Ó ÛÙËÓ
Â›Ï˘ÛË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·fi ÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋
ÔÈÎÈÏ›· Î·È Â·Ê‹. Ÿˆ˜ ηÌÈ¿ ¿ÏÏË ÂÈÛÙ‹ÌË, ·˘Ù¤˜ ÌÔÚÔ‡Ó
Ó· Ï¿‚Ô˘Ó ˘fi„Ë Î·È ÙȘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Û˘Óı‹Î˜ Î·È ÙËÓ
·ÚÔ‡Û· ÂÚ›ÏÔÎË ÂıÓÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË. §fiÁˆ ÙˆÓ ÛÎÔÙÂÈÓÒÓ Ï¢ÚÒÓ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜ ηÈ
Ù˘ ÂıÓÔÏÔÁ›·˜, ·˘Ù‹ Ë ·ÏÏ·Á‹ ıÂÒÚËÛ˘ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ Û›ÁÔ˘Ú· ı· ˆÊÂÏÔ‡ÛÂ Î·È ÙȘ ÂÈÛً̘ Ì·˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Û ÌÈ· ¯ÚÔÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô Ô˘ ÔÈ ÂȉÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ ¯ÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È
¿Ú· Ôχ, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ÌÂÙ·ÛÔÛÈ·ÏÈÛÙÈ΋ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋ Î·È ÛÙË
¡ÔÙÈÔ·Ó·ÙÔÏÈ΋ ∂˘ÚÒË140.»
AÓÙ› ÂÈÏfiÁÔ˘
ªÂٷʤڈ ‰Ò, Û˘ÓÂȉËÙ¿ ·Û‡Ó‰ÂÙ˜, οÔȘ ÛΤ„ÂȘ ·ÓıÚÒˆÓ Ô˘ ÁÓÒÚÈÛ·Ó ÙÔÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë, οÔȘ ¿ÏϘ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘ (۠ͯˆÚÈÛÙ¤˜ ÁÈ· ΛÓÔÓ ÛÙÈÁ̤˜), Ï›Á˜ ‰ÈΤ˜ ÌÔ˘. √ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˘ ·˜
ÂÌ‚·ı‡ÓÂÈ ÛÙÔ ÓfiËÌ¿ ÙÔ˘˜ Î·È ÛÙËÓ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÌÔ˘ ÛÙÔ¯ÔıÂÛ›· Ù˘
«·ÓÙÈÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜» ·Ú¿ıÂÛ‹˜ ÙÔ˘˜.
∞Á¤Ï·ÛÙÔ ‡ÊÔ˜, ·ÚfiÛÈÙÔ˜, ÙÔ ·fi ¤Íˆ ÛÎÏËÚfi Î¤Ï˘ÊÔ˜ ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ «ÙÔ Â›¯·Ó ÛÎÏËÚ‡ÓÂÈ Ù· ‰‡ÛÎÔÏ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÓÈfiÙ˘ ÙÔ˘
Î·È Ë Ôχ ·˘ÛÙËÚ‹ ÙÔ˘ ÌËÙ¤Ú·»141, Ô Î·ıÔÚÈÛÙÈÎfiÙÂÚÔ˜ ·Ú¿ÁˆÓ
140. CLAUS ROTH, «Folklore and nationalism. The german example
and its implications for the Balkans», Ethnologia Balkanica 2 (1998),
ÛÂÏ. 75-76.
141. °. £∂√Ã∞ƒπ¢∏™, «™Ù›ÏˆÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜», ª·Î‰ÔÓÈο 6 (1965), ÛÂÏ.
ÈÁã. °È· ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ ÌËÙ¤Ú·˜ ÙÔ˘ Ú‚Ï. ÛÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. ˙ãØ Î·È ª∏¡∞™ ∞§.
∞§∂•π∞¢∏™, «√ ™Ù›ÏˆÓ ¶. ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ Î·È Ë £Ú¿ÎË», ¢ˆ‰ÒÓË 25:1 (1997),
ÛÂÏ. 88.
197
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 198
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ ηٿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ142. «ÃËÚ‡۷۷ ÂȘ ËÏÈΛ·Ó 29 ÂÙÒÓ,
·ÊˆÛÈÒıË ÂȘ ÙËÓ ·Ó·ÙÚÔÊ‹Ó ÌÔ˘. ªÂ ËÁ¿· ÂȘ ‚·ıÌfiÓ, ËÌÔÚÒ
Ó· ›ˆ, ·ıÔÏÔÁÈÎfiÓ, Ô ÔÔ›Ô˜ Î·È fiÙ·Ó ·ÎfiÌË ¤Êı·Û· ÂȘ ÙÔ Î·ÙÒÊÏÈÔÓ ÙÔ˘ Á‹Ú·ÙÔ˜, ηı›ÛÙ·ÙÔ ÔÏÏ¿ÎȘ ‰È\ Â̤ ‚·Û·ÓÈÛÙÈÎfi˜.
∂Ó ÙÔ‡ÙÔȘ ·Ú\ fiÏËÓ ·˘Ù‹˜ ÙËÓ ·ıÔÏÔÁÈÎ‹Ó ·Á¿ËÓ ‹ÙÔ ÛÎÏËÚ¿
Î·È ·Ì›ÏÈÎÙÔ˜, fiÙ·Ó ÂÚfiÎÂÈÙÔ ‰È¿ ÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛÈÓ ÙˆÓ Î·ıËÎfiÓÙˆÓ
ÌÔ˘. √‡Ùˆ˜ ·fi ·È‰È΋˜ ËÏÈΛ·˜ Ë ÂÎÙ¤ÏÂÛȘ ÙÔ˘ ηı‹ÎÔÓÙÔ˜ ·¤‚Ë ‰È\ Â̤ ¤ÍȘ, Ë ÔÔ›· ÂÍËÎÔÏÔ‡ıËÛ ηÙfiÈÓ ÂȘ fiÏËÓ ÌÔ˘ ÙËÓ ˙ˆ‹Ó143.» ∏ ÂÚÁ·Û›· ˘‹ÚÍ ÁÈ· ÙÔÓ ›‰ÈÔ «Ê˘ÛÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·», Ë ›ÛÙË Î·È Ë ·ÊÔÛ›ˆÛË ÛÙÔ Î·ı‹ÎÔÓ (ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi, ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·Îfi,
‰È‰·ÎÙÈÎfi, ÂıÓÈÎfi) ÙÔÓ ¤ÊÂÚ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÛÙË ‰˘Û¿ÚÂÛÙË ı¤ÛË Ó·
‰˘Û·ÚÂÛÙ‹ÛÂÈ ÔÏÏÔ‡˜. «¢ÂÓ ·¤Ê˘Á· ÙËÓ ‰˘Û·Ú¤ÛÎÂÈ·Ó, ‰ÈfiÙÈ Ô‡Ùˆ˜ Â¤‚·ÏÏ ÙÔ Î·ı‹ÎÔÓ144.»
∆Ô ¯¿ÛÌ· ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡ - ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ÏËÚÔ‡Ù·È Ì ÙÔ ¤ÚÁÔ
ÙˆÓ ∆ÚÈÒÓ πÂÚ·Ú¯ÒÓ, «ÂÓ Ùˆ ÚÔÛÒˆ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Û˘ÓÂÙÂϤÛıË
fiÓÙˆ˜ ·ÚÌÔÓÈ΋ Ë Û˘Ó¤ÓˆÛȘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÎfiÛ̈ӻ145, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ÛÂ
·ÓËÁ˘ÚÈÎfi ÏfiÁÔ Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ ÂÔÚÙ‹ ÙˆÓ ∆ÚÈÒÓ πÂÚ·Ú¯ÒÓ.
¢È·‚¿˙ˆ fiÙÈ ÛÙÔ ·Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ ‚Ú¤ıËΠÌÈ· ÚÔ¯ÂÈÚÔÁÚ·Ì̤ÓË
ȉÈfi¯ÂÈÚË ÂÈÛÙÔÏ‹146 Ô˘ ÂÚfiÎÂÈÙÔ Ó· ·ÔÛÙ›ÏÂÈ Û ˘Ô˘ÚÁfi ÙÔ˘
ÌÂÙ·ÍÈÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜, Ì ÙËÓ ÔÔ›· ÚÔÛ·ıÔ‡Û ӷ ‰È·ÛΉ¿ÛÂÈ
ÙËÓ ·ÚÂÍ‹ÁËÛË Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠ·fi ÙËÓ ·Ô˘Û›· ÙÔ˘ ÛÙȘ ÂΉËÏÒÛÂȘ ÁÈ· ÙÔÓ ÂÔÚÙ·ÛÌfi Ù˘ 4˘ ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ÙÔ˘ 1938...
√È ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ ÙÔ˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÂıÓÈÎÈÛÙÈο ·Ú·ÏËÚ‹Ì·Ù·, fiˆ˜ ¤ÛÂ˘Û·Ó Î¿ÔÈÔÈ Ó· ÙȘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÔ˘Ó. ∂›Ó·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ΛÌÂÓ·, ·ÙÚȈÙÈο, ÁÈ· Ù· ‰›Î·È· ÂÓfi˜ ¤ıÓÔ˘˜ Ô˘ ÎÈÓ‰˘Ó‡ÂÈ ·ԉ‰ÂÈÁ̤ӷ. ∏ Û˘Á΢ڛ· Ù˘ Û˘ÁÁÚ·Ê‹˜ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ÙÚ·ÁÈ142. ∏ ºˆÙÂÈÓ‹ æ¿ÏÙÔ˘, ‰·ÛοϷ ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ·. µÏ. ª∏¡∞™ ∞§. ∞§∂«√ ™Ù›ÏˆÓ ¶. ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ Î·È Ë £Ú¿ÎË», fi.., ÛÂÏ. 88.
143. «√ ÂÔÚÙ·ÛÌfi˜ Ù˘ ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙËÚ›‰Ô˜ ÙÔ˘ ηıËÁËÙÔ‡ Î. ™Ù›ÏˆÓÔ˜
¶. ∫˘ÚȷΛ‰Ô˘», fi.., ÛÂÏ. 22.
144. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 23.
145. §fiÁÔ˜ ·ÓËÁ˘ÚÈÎfi˜ ÚËı›˜ ÙË 30Ë π·ÓÔ˘·Ú›Ô˘ 1932 ÂÓ ÙË ÌÂÁ¿ÏË ·ÈıÔ‡ÛË ÙˆÓ ÙÂÏÂÙÒÓ Â› ÙË ÂÔÚÙ‹ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ πÂÚ·Ú¯ÒÓ..., ÂÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1932,
ÛÂÏ. 26, 27.
146. µÏ. ™. ™√À§√À∫√™, ∆Ô ·Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ ™Ù›ÏˆÓÔ˜ ¶. ∫˘ÚȷΛ‰Ë ÛÙÔ §·ÔÁÚ·ÊÈÎfi ªÔ˘ÛÂ›Ô Î·È ∞Ú¯Â›Ô Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏ›Ԣ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ∫·ÙËÁÔÚÈÔÔ›ËÛË Î·È Ù·ÍÈÓfiÌËÛË ÙÔ˘ ˘ÏÈÎÔ‡, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 2007, ·ÚÈıÌ. Ê·Î. 607, Ì ËÌÂÚÔÌËÓ›· 18.VIII.1938.
•π∞¢∏™,
198
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 199
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
΋, ÊÔÚÙÈṲ̂ÓË Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈο, ¿Ú·, ı· ·ÓÙ¤ÙÂÈÓ οÔÈÔ˜, Û˘ÓÙ›ÓÂÈ Û ÌÈ· ıÂÒÚËÛË ‚·ı‡Ù·Ù· ÂıÓÈÎÈÛÙÈ΋. ∫·È fï˜ Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· Â›Ó·È ÈÔ ·Ï¿. ∂ıÓÈÎÈÛÌfi˜ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· Î·È Ì¤¯ÚÈ ÙÔ˘˜
µ·ÏηÓÈÎÔ‡˜ ¶ÔϤÌÔ˘˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ — ÁÈ· Ù· µ·ÏοÓÈ· — fiÏÂÌÔ˜
fiÏˆÓ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ fiψÓ. ŸÏ˜ ÔÈ ÂıÓÈΤ˜ ȉ¤Â˜ ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó Û ٤ÙÔȘ
ÂÔ¯¤˜ ̇ıÔ˘˜, ·ÊÔÚÈÛÌÔ‡˜, ‰·ÈÌÔÓÔÔÈ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÓÙÈ¿ÏÔ˘. ∞ÔÚÒ Ò˜ ÍÂʇÁÔ˘Ó ·˘Ù¿ ·fi ÙË ıÂÒÚËÛË Î¿ÔÈˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ. §·Ô› Û‹ÌÂÚ· ·ÈÌ·ÙÔ΢ÏÈÔ‡ÓÙ·È ÁÈ· Â·Ó·Î·ıÔÚÈÛÌfi Û˘ÓfiÚˆÓ, ÁÈ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÈÛ¯˘ÚÒÓ ÂıÓÈÎÒÓ Ù·˘ÙÔًوÓ.
√ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ˘ÂÚ·Û›ÛÙËΠ̠ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ù· ÂıÓÈο ‰›Î·È·,
‹Ù·Ó Ô ·ÙÚÈÒÙ˘ ηıËÁËÙ‹˜ Ô˘ η٤ÏÈ ÂıÓÈÎfi ¤ÚÁÔ. ∂› οÔÙ (1951) ÁÈ· ÙË ÊÈÏÔ·ÙÚ›· ÙÔ˘: «Ÿ,ÙÈ fï˜ Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛÂÓ ÂȘ
ÙËÓ Ì¤¯ÚÈ Ê·Ó·ÙÈÛÌÔ‡ ·‡ÍËÛÈÓ ·˘Ù‹˜ ˘‹ÚÍ·Ó ·È Û˘Óı‹Î·È ˘fi Ù·˜
ÔÔ›·˜ ‰È‹Ó˘Û· Ù·˜ Á˘ÌÓ·Ûȷο˜ ÌÔ˘ ÛÔ˘‰¿˜ ÂÓ ™¤ÚڷȘ. ◊Û·Ó ÔÈ
¯ÚfiÓÔÈ ÙÔ˘ ª·Î‰ÔÓÈÎÔ‡ ·ÁÒÓÔ˜, ·ÁÒÓÔ˜ ˙ˆ‹˜ ‹ ı·Ó¿ÙÔ˘ ‰È¿ ÙÔÓ
∂ÏÏËÓÈÛÌfiÓ Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜ Î·È Ù˘ £Ú¿Î˘ [...]. ∞È ÊÚÈηÏÂfiÙËÙ˜ ÙˆÓ µÔ˘ÏÁ¿ÚˆÓ ÂÓ¤ÓÂÔÓ ÂȘ Ù·˜ ·È‰Èο˜ Ì·˜ „˘¯¿˜ Ì›ÛÔ˜
ı·Ó¿ÛÈÌÔÓ Î·Ù\ ·˘ÙÒÓ, ÂÓÒ Ù· ηÙÔÚıÒÌ·Ù· ÙˆÓ ª·Î‰fiÓˆÓ ËÚÒˆÓ Ì¿˜ ÂÏ‹ÚÔ˘Ó ÂÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌÔ‡, Â͇„ˆÓÔÓ Î·È ÂÛÙÂÚ¤ˆÓÔÓ ÙËÓ ÂıÓÈÎ‹Ó Ì·˜ ˘ÂÚËÊ¿ÓÂÈ·Ó147.» ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙˆÓ, «Ô˘‰¤ÔÙ ËÚÓ‹ıËÓ Ó·
˘ËÚÂÙ‹Ûˆ ÙËÓ ·ÙÚ›‰·, Î·È Î·ÏÔ‡ÌÂÓÔ˜ Î·È ¿ÎÏËÙÔ˜, Â› ÚÔÊ·Ó› ˙ËÌ›· ÙˆÓ ÂȉÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÌÔ˘ ·Û¯ÔÏÈÒÓ»148. ∞ÏÏ¿,
«ÌË ÓÔÌ›ÛÂÙ fï˜ fiÙÈ Ô ÂıÓÈÎfi˜ Ê·Ó·ÙÈÛÌfi˜ Ì ·Ú¤Û˘Ú ÂȘ ÙÔ
ÛËÌ›ÔÓ Ó· ·ÔÎÚ‡„ˆ ‹ Ó· ÛÙÚ·ÁÁ·Ï›Ûˆ ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎ‹Ó ·Ï‹ıÂÈ·Ó. ∂›Ó·È ÙfiÛÔÓ ÔÏÏ·› ·È Ì·ÚÙ˘Ú›·È ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ÂÚ› ÙˆÓ
∂ÏÏËÓÈÎÒÓ ‰Èη›ˆÓ ÂÓ ª·Î‰ÔÓ›· Î·È £Ú¿ÎË, ÒÛÙ ·ÚΛ ÌfiÓÔÓ
Ó· ¤ÏıÔ˘Ó ·˘Ù¿ ηٷÏϋψ˜ ÂȘ ʈ˜, ÁÈ· Ó· ·Ó·ÙÚ¤„Ô˘Ó Ù· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο „‡‰Ë, Ù· ÔÔ›· ·fi ÂÙÒÓ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎÒ˜ ¯¿ÏÎÂ˘Û·Ó
Î·È ÂÛÒÚÂ˘Û·Ó ÔÈ ·Ì›ÏÈÎÙÔÈ Â¯ıÚÔ› Ù˘ ·ÙÚ›‰Ô˜ Ì·˜. ∫·È ¤ÚÁÔÓ
ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ Â›Ó·È Ó· ʤÚÔ˘Ó ÂȘ ʈ˜, ¯ˆÚ›˜ Ó· ‰È·ÙÚ¤¯Ô˘Ó ÙÔÓ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔÓ ÎÈ‚‰Ëχۈ˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘149.»
147. «√ ÂÔÚÙ·ÛÌfi˜ Ù˘ ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙËÚ›‰Ô˜ ÙÔ˘ ηıËÁËÙÔ‡ Î. ™Ù›ÏˆÓÔ˜ ¶. ∫˘ÚȷΛ‰Ô˘», fi.., ÛÂÏ. 23-24.
148. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 24.
149. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÂÏ. 24.
199
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 200
ª·ÓfiÏ˘ °. ™¤ÚÁ˘
∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ·‰˘Ó·ÙÒ Ó· ηٷÓÔ‹Ûˆ ÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋ Ô˘ Á›ÓÂÙ·È
Û ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ «Ù‡Ô˘ ∫˘ÚȷΛ‰Ë», Ô˘ ‰ÂÓ Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ô‡ÙÂ
¤Ó· ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·›ÛıËÛ˘ ÙÔ˘ Îϛ̷ÙÔ˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÒÚÔ, ÙÔ˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜ Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ηٿÛÙ·Û˘, ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘ ÁÈ· ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÛÌfi, ‹ Ô˘ ‰ÂÓ ÂÌÂÚȤ¯ÂÈ ÌÈ· ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë Â˘·ÈÛıËÛ›· ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi, Á¤ÓÓËÌ· Î·È ÂÓÛ˘Ó›‰ËÙÔ
ÂÎÊÚ·ÛÙ‹ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙÔ˘. ¶fiÛÔ ÈÛ¯˘Ú‹ Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó Ë ·ÙÚȈÙÈ΋ ‰fiÓËÛË Ô˘ ¤ÓȈı fiÙ·Ó ÂÎʈÓÔ‡Û ÂÓÒÈÔÓ Ï·˚ÎÔ‡ ÎÔÈÓÔ‡ ÏfiÁÈ· fiˆ˜ Ù· ·Ú·Î¿Ùˆ: «◊ÎÔ˘Û· fiÙÈ Î·Ù¿ ÙËÓ ∫·ÙÔ¯‹Ó ÔÈ
µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ ÂͤÊÚ·˙ÔÓ ÂȘ ÙÔ˘˜ ÂÓÙÔ›Ô˘˜ ÙËÓ ·ÔÚ›·Ó ÙˆÓ Ò˜ ÙfiÛÔÓ Ù·¯¤ˆ˜ ÂÏËÛÌfiÓËÛ·Ó ÙËÓ ·ÙÚÔÁÔÓÈÎ‹Ó ÙˆÓ ÁÏÒÛÛ·Ó, ÙËÓ
‚Ô˘ÏÁ·ÚÈ΋Ó, Î·È ¤Ì·ıÔÓ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋Ó. ∂›¯ÔÓ ‰›Î·ÈÔÓ. ¢ÈfiÙÈ ·fi
ÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÙÔ˘ Ï·ÛÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ µ¤ÚÎÔ‚ÈÙ˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÓÂÎ¿Ï˘„ÂÓ ÂȘ
Ù· ‚Ô˘Ó¿ Ù˘ ƒÔ‰fi˘ ÙÔ˘˜ ‰‹ıÂÓ ·Ó·Ú¯·›Ô˘˜ ÛÏ·‚ÈÎÔ‡˜ µ¤‰·˜,
ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÂÔ›ËÛÂÓ Ô µÔ‡ÏÁ·ÚÔ˜ √Úʇ˜, ·ÎÔ‡Ô˘Ó ¿ÓÙÔÙ fiÙÈ
ÔÈ µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ ‹Û·Ó ÔÈ ÚÒÙÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜, µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ Î·È ÔÈ ÛËÌÂÚÈÓÔ›. √È ŒÏÏËÓ˜, ·Ó ˘‹Ú¯ÔÓ ÙÔÈÔ‡ÙÔÈ, Â›Ó·È Â‹Ï˘‰Â˜, Â›Ó·È ÌfiÓÔÓ ÔÈ ·fi ÙÔ˘ 1922 Î·È ÂÓÙ‡ıÂÓ ÂÁηٷÛÙ·ı¤ÓÙ˜
ÚfiÛÊ˘Á˜. ∫·È ·˘Ù¿ ‰È·Ï·ÏÔ‡Ó Î·È ÂȘ ÙÔÓ ¤Íˆ ÎfiÛÌÔÓ Î·È ‰Ë ÙËÓ
∞ÌÂÚÈÎ‹Ó [...]150. ¢ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· Ì·˜ Ê·›ÓÂÙ·È ‰ÈfiÏÔ˘ ·Ú¿‰ÔÍÔÓ
Ô˘‰¤ Ó· ·Á·Ó·ÎÙÒÌÂÓ, ‰ÈfiÙÈ Ë ÎÔÈÓ‹ ÁÓÒÌË ÙˆÓ Í¤ÓˆÓ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È
ÂοÛÙÔÙ ¢ÌÂÓ‹˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ µÔ˘ÏÁ¿ÚˆÓ. ∞˘ÙÔ› ÔÌÈÏÔ‡Ó, ÂÌ›˜
ÛȈÒÌÂÓ. ∂›Ó·È ηÈÚfi˜ Ó· ÔÌÈÏ‹ÛˆÌÂÓ, Ó· ‰Â›ÍˆÌÂÓ fiÙÈ ˙ÒÌÂÓ Î·È
˘¿Ú¯ÔÌÂÓ ˆ˜ ŒÏÏËÓ˜151.» ∆ËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ô˘ ÂÎʈÓ› ÙÔÓ ·Ú·¿Óˆ ÏfiÁÔ ÙÔ˘ ÔÈ ™ÎÔÈ·ÓÔ› ¤¯Ô˘Ó ‹‰Ë ·Ú¯›ÛÂÈ ÙË ‰È΋ ÙÔ˘˜ ÚÔ·Á¿Ó‰·, ÙȘ Û˘Ó¤ÂȘ Ù˘ ÔÔ›·˜ ˘ÊÈÛÙ¿ÌÂı· Û‹ÌÂÚ·.
¢È·ÈÛı¿ÓÔÌ·È ˆ˜ ·Ó ˙Ô‡Û·Ì ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, ›Ûˆ˜ ÔÏÏÔ› ·fi
Ì·˜ Ó· Û˘ÌʈÓÔ‡Û·Ó Û ÔÏÏ¿ Ì·˙› ÙÔ˘. ÿÛˆ˜ Ó· Ì·˜ Û˘Ó¤·ÈÚÓ·Ó
οÔÈ· ÎËÚ‡ÁÌ·Ù· ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÛÌÔ‡. Œ˙ËÛ· ·È‰› ÙË ÃÔ‡ÓÙ· ÙÔ˘
1967. ∂›‰· Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ ÏÔÁ›ˆÓ, ÚÒËÓ ÊÈÏÂχıÂÚˆÓ («‰ËÌÔ-
150. ∞ӷʤÚÂÈ ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ ÂÒÓ˘ÌÔ ÌÂÏÂÙËÙ‹ ÛÙÔ Dumbarton Oaks
ÙˆÓ ∏¶∞ Ô˘ Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Ù¤ÙÔȘ «ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ·Ï‹ıÂȘ».
151. ™∆π§¶ø¡ ∫Àƒπ∞∫π¢∏™, ∆ÚÂȘ ‰È·Ï¤ÍÂȘ. ∞ã: πÛÙÔÚÈ΋ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›· Ù˘
ÂÎÎÏËÛ›·˜ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘Ø µã: ∏ §·ÔÁÚ·Ê›· Î·È Ë ÛËÌ·Û›· Ù˘, °ã: ∏
ÛËÌ·Û›· Ù˘ §·ÔÁÚ·Ê›·˜ ‰È· ÙÔÓ ÂıÓÈÎfiÓ ·ÁÒÓ·, ¢ËÌÔÛȇ̷ٷ Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜
ª·Î‰ÔÓÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ, ª·Î‰ÔÓÈ΋ §·˚΋ µÈ‚ÏÈÔı‹ÎË 13, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË,
1953, ÛÂÏ. 44-45.
200
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 201
§·ÔÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÈÙÈ΋
ÎÚ·ÙÈÎÒÓ») ÔÏÈÙÒÓ, ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ ·Ó‰ÚÒÓ, ·ÏÒÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ì·ÁÂÌ¤ÓˆÓ (‹ ÊÔ‚ÈÛÌ¤ÓˆÓ ·ÏÒ˜) ·fi ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜, Ù· ÂÈÙ‡ÁÌ·Ù·
ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ·Ó··ÚÈÛÙÔ‡Û ̤ۈ Ù‹˜ (ÙfiÙ ÓÂÔÊÂṲ́Ó˘ ÛÙÔ ¯ˆÚÈfi)
ÙËÏÂfiÚ·Û˘ Ë ÎÚ·ÙÈ΋ ÚÔ·Á¿Ó‰·. ∆Ô˘˜ ͷӷ›‰· ÌÂÙ¿ ÙÔ 1974...
√È ¤ÓÓÔȘ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜. ∞˘Ù‹ ÙÔ˘ ·ÙÚÈÒÙË
Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ÙÔ˘ ÂοÛÙÔÙ ·ÚfiÓÙÔ˜152.
¢ÂÓ ·ÓÙÈÏ‹ÊıËη ÔÙ¤ ÁÈ·Ù› ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi Ô˘ ÚÔ·Û›˙ÂÙ·È Ù· ‰›Î·È· Ù˘ ·ÙÚ›‰·˜ ÙÔ˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÙÔÓ ıˆÚԇ̠a priori «‡ÔÙÔ».
«∞ÎfiÌË ÎÈ fiÙ·Ó Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Ó· ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Î·Ó›˜ ÚÔÛˆÈο ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi Û˘ÁÁڷʤ·, ‰ÂÓ ÌÔÚ› ÔÙ¤ Ó· Â›Ó·È Û›ÁÔ˘ÚÔ˜ Ô‡Ù ÁÈ· ÙȘ
ÚÔı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Ô‡Ù ÁÈ· ÙȘ ËÁ¤˜ ÙˆÓ È‰ÂÒÓ ÙÔ˘153.» ∞˜ Ì›ÓÂÈ ÁÈ·
ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ë ÔÚı‹ ·˘Ù‹ ¿Ô„Ë Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ÎfiÚ˘ ÙÔ˘.
152. ∆¤ÙÔÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ‚Ï. ÙÒÚ· ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ÛÙÔ M.C. NUSSBAUM - J. CO(ÂÈÌ.), For love of country: Debating the limits of patriotism, Beacon Press, Boston, 1996.
153. ∞§∫∏ ∫Àƒπ∞∫π¢√À-¡∂™∆√ƒ√™, ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜,
fi.., ÛÂÏ. 176.
HEN
201
11_Laographia_(1)_0151_0202
24/08/12
14:09
Page 202