°π∞¡¡∏™ ∫√Àª¶√Àƒ§∏™
√∆∞¡ √π π™∆√ƒπ∫√π ªπ§√À¡ °π∞ ∆√¡ ∂∞À∆√ ∆√À™:
√ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À ™∆√À™ ¶ƒø∆√¶√ƒ√À™
∆∏™ ∂§§∏¡π∫∏™ ∂£¡π∫∏™ ™Ã√§∏™
¢È·Ú·ÁÌ·Ù¢fiÌÂÓÔÈ ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ «ÂıÓÈÎÔ‡ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡» fiˆ˜ ·˘Ùfi˜ Á›ÓÂÙ·È
·ÓÙÈÏËÙfi˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚˆÙÔfiÚÔ˘˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÂıÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈ΋˜
Û¯ÔÏ‹˜, ÔÊ›ÏÔ˘Ì ηْ ·Ú¯¿˜ Ó· ÚԂԇ̠۠ÔÚÈṲ̂Ó˜ ·ÔÛ·ÊËÓ›ÛÂȘ:
ÌÈÏÒÓÙ·˜ ÁÈ· ÂıÓÈ΋ (ÂΛ Ô˘ Û˘Ó‹ıˆ˜ Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· «ÚÔÌ·ÓÙÈ΋»)
Û¯ÔÏ‹, ·Ó·ÊÂÚfiÌ·ÛÙ Û ÌÈ· «ÁÂÓÈ¿» ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊˆÓ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ
ÙÔ ¤ÚÁÔ Û˘ÓÙÂÏ› ·ÔÊ·ÛÈÛÙÈο Û ·˘Ùfi Ô˘ ÌÔÚԇ̠ӷ ·ÔηϤÛÔ˘ÌÂ
ÂıÓÈÎÔÔ›ËÛË Ù˘ «ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜» –Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ‰ËÏ·‰‹ ÂÓfi˜, fi¯È
·ÎfiÌ· ·˘ÛÙËÚ¿ ÔÚÔıÂÙË̤ÓÔ˘, ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘–, ‰ËÏ·‰‹ ÛÙËÓ ÔÈÎÂÈÔÔ›ËÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ·fi ÙÔ «¤ıÓÔ˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ», ÙÔ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ Û ÌÈ· «ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜». ™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›·˜
(ÌÈ·˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ), ˘ÔΛÌÂÓÔ Î¿ı ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÂÓÂÚÁ‹Ì·ÙÔ˜ ı·
Â›Ó·È ϤÔÓ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜, ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÌÂϤÙ˘ Ë ‰Ú¿ÛË
ÙÔ˘ ÛÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ –ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÂÓfi˜ ÁÚ·ÌÌÈÎÔ‡ Î·È ÔÌÔÈÔÁÂÓÔ‡˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ¯ÚfiÓÔ˘– ηÈ, ÙÂÏÈο, ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ̤ÏËÌ· ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˘
Ë ·Ó·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ Û «ÈÛÙÔÚÈο ‰›Î·È·» Ô˘ ‰‡Ó·ÓÙ·È Ó·
ÙÂÎÌËÚȈıÔ‡Ó ÂÈÛÙËÌÔÓÈο1.
1. Ÿˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi, ̤¯ÚÈ ÙË ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË Ù˘ ÚÒÙ˘ (Ù˘ ÌÈÎÚ‹˜, ÌÔÓfiÙÔÌ˘)
πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ (∞ı‹Ó· 1853), Ô Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˜
Ù›ÙÏÔ˜ ‰ÂÓ ··ÓÙ¿Ù·È ÛÙË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·. ∂› ϤÔÓ, ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ Û˘Ó·Ê›˜ Ù›ÙÏÔÈ Ô˘
ÂΉ›‰ÔÓÙ·È Û ‰ÈÂıÓ¤˜ Â›Â‰Ô ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜: ÁÈ·
·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ë πÛÙÔÚ›· Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ÙÔ˘ G. Grote ·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ∂ÏÏ¿‰·˜, ÂÓÒ Ë πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ G. Droysen Û ÂΛÓË Ù˘ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋˜ ÂÚÈfi‰Ô˘Ø
ÁÈ· ÙȘ ÛË̷ۛ˜ ÙÔ˘ fiÚÔ˘ «ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜», ‚Ï. ¡. ™ÈÁ¿Ï·˜, «‘∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜’ Î·È ÂÍÂÏÏËÓÈÛÌfi˜:
Ô Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi˜ Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜», ∆· πÛÙÔÚÈο Ù¯. 34 (2001), 3-70.
∞fi ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÈÛÙÔڛ˜ Ô˘ ÂΉ›‰ÔÓÙ·È ·fi ÂÏÏËÓÈÛÙ¤˜ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘ ÌÈÛÔ‡
ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, ·˘Ù‹ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÈÔ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ Î·ÙÔÈÓfi ··ÚÚËÁÔÔ‡ÏÂÈÔ ÚfiÙ˘Ô
Â›Ó·È ¯ˆÚ›˜ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›· Ë «πÛÙÔÚ›·» ÙÔ˘ J. W. Zinkeisen (Geschichte Griechenlands vom
Anfange geschichtlicher Kunde bis auf unsere Tage, §ÂÈ„›· 1832-1840). ∞Ó Î·È Ì¤ÓÂÈ ·ÓÔÏÔÎÏ‹ÚˆÙË, ·ÊÔ‡ Ô Û˘ÁÁڷʤ·˜ Ù˘ ÂÁηٷÏ›ÂÈ ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË
82
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· Ì›· «ÁÂÓÈ¿» ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜, ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·È
ÈÛÙÔÚÈÔ‰ÈÊÒÓ, Ë ÔÔ›· ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔÈÂ›Ù·È Û˘ÁÁÚ·ÊÈο ÂÚ›Ô˘
ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1840, ÁÈ· Ó· ÊÙ¿ÛÂÈ ÛÙËÓ ÚÒÙË Ù˘ ˆÚÈÌfiÙËÙ· 10 ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿. ∫ÔÚ˘Ê·›ÔÈ ÂÎÚfiÛˆÔ› Ù˘, Û ÌÂÁ¿ÏË ·fiÛÙ·ÛË ·fi
ÙÔ˘˜ ˘fiÏÔÈÔ˘˜ –ÁÈ’ ·˘Ùfi, ¿ÏψÛÙÂ, Î·È ı· ÌÔÓÔˆÏ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ·Ó·ÊÔÚ¤˜
Ì·˜–, ÔÈ ‰‡Ô ¢ÈfiÛÎÔ˘ÚÔÈ Ù˘ «ÙÚÈÛ¯ÈÏÈÂÙÔ‡˜ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜»: Ô ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ Î·È Ô ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜. ¢ÂÓ Â›Ó·È ‚¤‚·È· ÔÈ
ÌfiÓÔÈØ ·Ó Î·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ› Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ Î·Ù’ ÂÍÔ¯‹Ó ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁ‹, ÛÙË «ÁÂÓÈ¿» ·˘Ù‹ Û˘ÁηٷϤÁÔÓÙ·È Â›Û˘ ÔÈ ª.
ƒÂÓȤÚ˘, °. ¶ÂÓÙ¿‰Ë˜-¢¿Ú‚·Ú˘, Î.¿., ÔÓfiÌ·Ù· ‰ËÏ·‰‹ Ì Âͤ¯Ô˘Û· ı¤ÛË
ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ È‰ÂÒÓ2.
ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘ ÙfiÌÔ˘, ÚfiÎÂÈÙ·È, fiˆ˜ ‰ËÏÒÓÂÈ Î·È Ô Ù›ÙÏÔ˜ Ù˘, ÁÈ· ÌÈ· ÁÂÓÈ΋ «ÈÛÙÔÚ›· Ù˘
∂ÏÏ¿‰·˜», ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ· ̤¯ÚÈ ÙȘ «Ì¤Ú˜ Ì·˜». ¢ÂÓ Â›Ó·È ÏÔÈfiÓ Ù˘¯·›Ô
Ô˘ ÙfiÛÔ Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ fiÛÔ Î·È Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ ı· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÚËÙ¿ ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘
Zinkeisen ÛÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÌÈ·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÂıÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ – Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ô˘ ‰ÂÓ ÂÍ·ÓÙÏ›ٷÈ
‚¤‚·È· ÛÙËÓ ·Ó·›ÚÂÛË ÙÔ˘ FallmerayerØ ‚Ï. °. µÂÏÔ˘‰‹˜, √ Jacob Philipp Fallmerayer Î·È Ë
Á¤ÓÂÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÈÛÙÔÚÈÛÌÔ‡, ∞ı‹Ó· 1982, Û. 44-46.
∏ ÌÂÙ¿‚·ÛË, ¿ÓÙˆ˜, ·fi ÙËÓ «ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜» Û ÌÈ· «ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡
¤ıÓÔ˘˜» ‰ÂÓ ·ÊÔÚ¿ ÙfiÛÔ ÛÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ‹ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ Ù›ÙÏÔ˘, fiÛÔ ÛÙËÓ Ï‹ÚË Î·Ù›Û¯˘ÛË ÌÈ·˜ Ó¤·˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ·ÓÙ›Ï˄˘: Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ·ÓÙ›Ï˄˘ ÂÚ› ÈÛÙÔÚ›·˜. ∫·È Ë Î·Ù›Û¯˘ÛË ·˘Ù‹ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙË ÚËÙ‹ ˘ÈÔı¤ÙËÛË ÌÈ·˜ Ì›˙ÔÓÔ˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ-ÔÓÙÔÏÔÁÈ΋˜ ı¤Û˘:
fiÙÈ ÙÔ (‰È·¯ÚÔÓÈο ˘ÊÈÛÙ¿ÌÂÓÔ) «¤ıÓÔ˜» Â›Ó·È Ô ÎÂÓÙÚÈÎfi˜, ·Ó fi¯È Ô ·fiÏ˘ÙÔ˜, ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ‹˜ ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ Ô˘ ‰È·‰Ú·Ì·Ù›˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ Ô˘ ÙÔ˘ «·Ó‹ÎÂÈ ·fi ·Ú¯·ÈÔÙ¿ÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ» (Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ô˘ ÙÔ˘ ·Ó‹ÎÂÈ Î·È Ë ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘), ·ÎfiÌ· Î·È fiÙ·Ó Î·Ù·ÎÙ¿Ù·È ·fi ¿ÏÏÔ˘˜ Ï·Ô‡˜, ·ÎfiÌ· Î·È fiÙ·Ó «·Ô¯ˆÚ› ·fi ÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi ÚÔÛ΋ÓÈÔ». ªËÓ
ͯӿÌ ¿ÏψÛÙ fiÙÈ, ÂȉÈο Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, Ô ÎÂÓÙÚÈÎfi˜ ÛÙfi¯Ô˜ Ù˘
ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ∑·Ì¤ÏÈÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ ı· Û˘Ì˘ÎÓˆı› ÛÙËÓ
·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ ΢ڛ·Ú¯Ë˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜/Ó‡̷ÙÔ˜/ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ›Ûˆ ·fi ÙËÓ «ÂÈÊ·ÓÂȷ΋» ڈ̷˚ÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, ›Ûˆ ·fi ÙË
ڈ̷˚΋ «ÔÓÔÌ·Û›·» Î·È Ù· ڈ̷˚ο ۇ̂ÔÏ· ÙÔ˘ «ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÌÂ۷ȈÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜».
2. ∂Ó ÚÔÎÂÈ̤ӈ, Ô fiÚÔ˜ «ÁÂÓÈ¿» ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ì οÔȘ ÂÈÊ˘Ï¿ÍÂȘ. ∞fi ÙË
Ì›·, ÙÚÂȘ ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘˜ ÏÔÁ›Ô˘˜, ÔÈ ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ Î·È ƒÂÓȤÚ˘, ¤¯Ô˘Ó ÙÔ ›‰ÈÔ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ¤ÙÔ˜ Á¤ÓÓËÛ˘ (1815). ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ÁÈ· ÙÔÓ ¶ÂÓÙ¿‰Ë-¢¿Ú‚·ÚË ‰ÂÓ ‰È·ı¤ÙÔ˘Ì ‚ÈÔÁÚ·ÊÈο ÛÙÔȯ›·, ÂÓÒ ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÛÂ
·˘Ù‹ ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Ù¿ÛË Î·È ÙÔÓ °. ∫Ô˙¿ÎË-∆˘¿Ï‰Ô, Ô˘ Â›Ó·È ÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔ˜ ÙˆÓ
ÙÚÈÒÓ ÚÒÙˆÓ Î·Ù¿ 25 ¯ÚfiÓÈ· Î·È ÂΉ›‰ÂÈ ÙÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÙÔ 1839. £· ‹Ì·ÛÙ·Ó ˆÛÙfiÛÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·ÎÚȂ›˜ ·Ó ÂÓÙ¿ÛÛ·Ì ÙÔ ÛÙÔ¯·ÛÌfi ÙÔ˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘ Û οÔÈÔ
ÌÂÙ·‚·ÙÈÎfi ÛÙ¿‰ÈÔ, ÚÈÓ ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ·ÔÎÚ˘ÛÙ¿ÏψÛË Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ·ÓÙ›Ï˄˘ ÁÈ· ÙËÓ
ÈÛÙÔÚ›·Ø ‚Ï. ƒ. ¢. ∞ÚÁ˘ÚÔÔ‡ÏÔ˘, «√ °ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫Ô˙¿Î˘-∆˘¿Ï‰Ô˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi Î·È ÙÔÓ ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌfi. ∆Ô ºÈÏÔÛÔÊÈÎfiÓ ‰ÔΛÌÈÔÓ ÂÚ› Ù˘ ÚÔfi‰Ô˘ Î·È Ù˘ ÙÒ-
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
83
◊‰Ë ÛÙȘ Û¯ÂÙÈΤ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙÔ˘ ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿, ÔÈ «ÚÔÌ·ÓÙÈÎÔ›» ŒÏÏËÓ˜
ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔÈ Î·Ù·ÁÚ¿ÊÔÓÙ·Ó ˆ˜ ÔÈ ÊÔÚ›˜ ÌÈ·˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ȉÂÔÏÔÁÈÎÔ-ÔÏÈÙÈ΋˜ ·ÓÙ›Ï˄˘ ÁÈ· ÙË Û˘ÁÁÚ·Ê‹ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜: Û‡Ìʈӷ Ì ·˘Ù‹,
·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÏÏË ·fi ÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË ÙÔ˘ ÓÔ‹Ì·ÙÔ˜ ÙˆÓ
ÂıÓÈÎÒÓ ·ÁÒÓˆÓ ˆ˜ ÚÔ˜ ÌÈ· Û˘ÓÔÏÈ΋ ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ÙÔ˘ –
‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÏÏË ·fi ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ·ÊËÁ‹Ì·ÙÔ˜3, ı· ϤÁ·Ì ÂÌ›˜ Û‹ÌÂÚ·, ÍÂʇÁÔÓÙ·˜ οˆ˜ ·fi ÙËÓ ÔÚÔÏÔÁ›· ÙÔ˘
ÚˆÙÂÚÁ¿ÙË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ È‰ÂÒÓ. ∞fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹, Ì¿ÏÈÛÙ·,
Ô˘ ÂÈϤÁÔ˘Ì ӷ ÚÈÌÔ‰ÔÙ‹ÛÔ˘Ì ÙÔÓ fiÚÔ «ÂıÓÈ΋ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›·», ¤¯Ô˘Ì ӷ οÓÔ˘Ì Ì ¤Ó· Â›ıÂÙÔ Ô˘ ·Ú·¤ÌÂÈ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ (ÂıÓÈÎfi˜) ηÈ
¤Ó· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi Ì ÙÔ ÔÔ›Ô Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÈÛÙÔÚ›·. ∞˘ÙÔÌ¿Ùˆ˜ ÏÔÈfiÓ,
·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ·Ú¤Ì‚·Û‹˜ Ì·˜ –Ô˘, ·fi ·˘Ù‹ ÙËÓ ¿Ô„Ë, ı· ÌÔÚÔ‡ÛÂ
οÏÏÈÛÙ· Ó· ʤÚÂÈ ÙÔÓ ˘fiÙÈÙÏÔ «ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÈÛÙÔÚ›· ÛÙË ÛΤ„Ë ÙˆÓ ÚˆÛˆ˜ Ù˘ ¶·Ï·È¿˜ ∂ÏÏ¿‰Ô˜», ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ ∂ã ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ¶·ÓÈÔÓ›Ô˘ ™˘Ó‰ڛԢ, ¢ã, ∞ÚÁÔÛÙfiÏÈ 1991, Û. 413-422Ø I. Koubourlis, Recherches sur la formation de l’histoire nationale
grecque : l’apport de Sp. Zabélios (1815-1881), ‰È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹, ¶·Ú›ÛÈ, EHESS,
2000, Û. 57 Î.Â.
3. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο, ¶. ∂. §¤Îη˜, ∆Ô ·È¯Ó›‰È Ì ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ. ∂ıÓÈÎÈÛÌfi˜ Î·È ÓÂÔÙÂÚÈÎfiÙËÙ·, ∞ı‹Ó· 2001, ȉ›ˆ˜ ÙÔ ÎÂÊ. «∏ ·Ê‹ÁËÛË ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ‰Ú¿Ì·ÙÔ˜», Û. 91 Î.Â. ™Â
η̛· ÂÚ›ÙˆÛË ‚¤‚·È·, ‰ÂÓ ÚfiÎÂÈÙ·È Â‰Ò ÁÈ· ¤Ó· ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÚˆÙÔÙ˘›·˜ ‹ ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÚÔÌ·ÓÙÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜. ¢ÈfiÙÈ ·Ó ı¤Ï·Ì ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ó· Û˘ÓÔ„›ÛÔ˘Ì ÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÚÔÌ·ÓÙÈ΋˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›·˜, ÙÔ ›‰ÈÔ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ú¿ÁÌ· ı· ÂÈÛËÌ·›Ó·ÌÂ: fiÙÈ ÔÈ ÂÎÚfiÛˆÔ› Ù˘ Â›Ó·È ¿Óˆ
·fi fiÏ· ÂΛÓÔÈ Ô˘ Û˘ÛÙ‹ÓÔ˘Ó ÙÔ Á·ÏÏÈÎfi ÂıÓÈÎfi ·Ê‹ÁËÌ·, ¤¯ÔÓÙ·˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ·Û΋ÛÂÈ
ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙȘ ȉÂÔÏÔÁÈΤ˜ ÚÔΛÌÂÓ˜ ÙˆÓ Û˘Ì·ÙÚȈÙÒÓ ÙÔ˘˜ «ÊÈÏÔÛfiʈÓ-ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ»
Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÌfiÓÔ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ Á·ÏÏÈÎÔ‡ Ï·Ô‡/¤ıÓÔ˘˜ ‰ÂÓ ¤Î·Ó·Ó. ∆· ȉÂÔÏÔÁÈο ·˘ÙÔÓfiËÙ· ÂÚ› Ù˘ Û˘ÁÁÚ·Ê‹˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ô˘ ı· ıÂÌÂÏÈÒÛÔ˘Ó ÌÂ
ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ ÔÈ ÚÔÌ·ÓÙÈÎÔ› ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ı· ‰È·ÙËÚËıÔ‡Ó Û ÈÛ¯‡ Î·È ·fi ÙÔ˘˜ ıÂÙÈÎÈÛÙ¤˜
‰È·‰fi¯Ô˘˜ ÙÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ı· ÚÔÛÎÔÌ›˙Ô˘Ó ÌÂÓ ÙÂÎÌ‹ÚÈ· ÂÈÏÂÁ̤ӷ Î·È ÂÂÍÂÚÁ·Ṳ̂ӷ
Ì ‚¿ÛË ϤÔÓ ÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ıÂÙÈÎÈÛÙÈ΋˜ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜, ÁÈ· Ó· ·ԉ›ÍÔ˘Ó fï˜ Ù›; ∆Ë
ıÂÙÈ΋ ‡·ÚÍË Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ «fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Û˘Ó¤‚Ë». ∆Ô ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· ÙÔ˘˜
ŒÏÏËÓ˜ Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘˜ ÙÔ˘˜Ø ‚Ï., ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ™. §¿ÌÚÔ˘,
F.-E. Gazi, Spyridon Lambros (1851-1919) : “Scientific” History in national perspective in
nineteenth-century Greece, ‰È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹, ∂˘Úˆ·˚Îfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ºÏˆÚÂÓÙ›·˜, 1996. Ÿˆ˜ Ôχ ÛˆÛÙ¿ ÙÔ ¤¯ÂÈ ı¤ÛÂÈ Ô Georg Iggers, “National history: construct
or/and reality”, Historein 1 (1999), 97, ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ Â˘Úˆ·˚΋˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›·˜:
«¶ÈÛÙ‡ˆ fiÙÈ ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ ›̷ÛÙ Ôχ ÚÔÛÂÎÙÈÎÔ›, ηıÒ˜ Ë ıÂÙÈÎÈÛÙÈ΋ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙ· ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈ΋. ∂ÓÓÔÒ Ì ·˘Ùfi fiÙÈ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ·Ú·Ì¤ÙÚÔ˘˜, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ [fï˜] Ó· ·Ó··Ú·Á¿ÁÂÈ ÌÈ·
ηٿ ‚¿ÛË ÚÔÌ·ÓÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›·».
84
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
ÙÔfiÚˆÓ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜»– ηı›ÛÙ·Ù·È Ô ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô
ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÔÈ ÂıÓÈÎÔ› ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔÈ ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·Ó ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ÛÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ‰›ÔÏÔ. ∏ ÂÈÏÔÁ‹, ˆÛÙfiÛÔ, ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ ‰ÂÓ ı· ‹Ù·Ó
ÂÊÈÎÙ‹ ·Ó ÔÈ ÙÂÏÂ˘Ù·›ÔÈ ‰ÂÓ ¤Î·Ó·Ó Û˘ÓÂȉËÙ¿ ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ
ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜, ·Ó ‰ÂÓ ·Ó¤Ù˘ÛÛ·Ó Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·
¤Ó·Ó, ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ¤ÛÙˆ, ÌÂÙ·ıˆÚËÙÈÎfi ÛÙÔ¯·ÛÌfi ¿Óˆ ÛÙÔ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈÎfi ÙÔ˘˜ ¤ÚÁÔ – ÛÙÔ¯·ÛÌfi Ô ÔÔ›Ô˜ Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Ó· ·Ó·Û˘ÛÙ·ı›.
¶ÚÈÓ ÂÚ¿ÛÔ˘Ì fï˜ ÛÙÔ ÏfiÁÔ ÙÔ˘˜, ·˜ ·Ó·ÊÂÚıÔ‡ÌÂ Û˘ÓÔÙÈο ÛÙË
Û¯ÂÙÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ÙˆÓ ÂÎÚÔÛÒˆÓ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜. ∂ΛÓÔ,
ÏÔÈfiÓ, Ô˘ ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ ÙÔ ‚›Ô ÙˆÓ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Â›Ó·È ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· Û˘Ó‰˘·ÛÌÔ‡ ÙˆÓ ‰‡Ô ‰›ˆÓ ‰Ú¿Û˘, Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È Ù˘ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›·˜: Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ٷ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο
ÙÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·, ‰È·ÙÂÏ› ̤ÏÔ˜ Ù˘ Û˘ÓÙ·ÎÙÈ΋˜ ÂÈÙÚÔ‹˜ Ù˘ ÎÂÚ΢ڷ˚΋˜ ÂÊËÌÂÚ›‰·˜ ¶·ÙÚ›‰·, Â›ÛËÌÔ˘ ÔÚÁ¿ÓÔ˘ Ù˘ ·Ú¿Ù·Í˘ ÙˆÓ ªÂÙ·ÚÚ˘ıÌÈÛÙÒÓ, Î·È ÂÎϤÁÂÙ·È ‚Ô˘ÏÂ˘Ù‹˜ ÛÙËÓ πfiÓÈÔ µÔ˘Ï‹ ÙÔ 1850. √ ª. ƒÂÓȤÚ˘, ÂÎÙfi˜ ·fi ÏfiÁÈÔ˜, Â›Ó·È ¤Ó·˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ homme d’État: ‰È·ÙÂÏ› ÚÂÛ‚Â˘Ù‹˜ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Î·È ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ ∆Ú¿Â˙·˜4.
∏ ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ ·Í›˙ÂÈ È‰È·›ÙÂÚ˘ ÌÓ›·˜. ∞fi Ì›·
¿Ô„Ë, Â›Ó·È Ô ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ·Ó¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı›, Ì ٷ ÛËÌÂÚÈÓ¿ ‰Â‰Ô̤ӷ, ˆ˜ Â·ÁÁÂÏÌ·Ù›·˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜: ˙ÂÈ Î·Ù¿ ‚¿ÛË ·fi ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ¿ ÙÔ˘ (‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ¿ÏψÛÙ ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›· ÂÓfi˜ ∑·Ì¤ÏÈÔ˘)Ø ÁÚ¿ÊÂÈ ÈÛÙÔÚ›· ηÈ
‰È‰¿ÛÎÂÈ ·˘Ù‹ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË ÛÙÔ ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ (ÂÓÒ Ô ƒÂÓȤÚ˘, ÁÈ·
·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ‰È‰¿ÛÎÂÈ ‰›Î·ÈÔ). ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÌÂÚÈ¿ fï˜, ÂÁηÈÓÈ¿˙ÂÈ ÌÈ·
·Ú¿‰ÔÛË Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ÂÓÂÚÁ‹ ·ÚÔ˘Û›· ÙˆÓ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÒÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ
(Î·È Î·ıËÁËÙÒÓ ÈÛÙÔÚ›·˜) ÛÙ· ÔÏÈÙÈο Ú¿ÁÌ·Ù· Ù˘ ¯ÒÚ·˜ – ÌÈ· ·Ú¿‰ÔÛË Ô˘ ı· Û˘Ó¯ÈÛı› Ì ÙÔÓ ™. §¿ÌÚÔ Î·È ÙÔÓ ¶. ∫·ÚÔÏ›‰Ë. ™Â ‰‡Ô ÂÚÈÙÒÛÂȘ, ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È ÂÓÂÚÁ¿ Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·Ê›·: ÙÔ 1847 ÂΉ›‰ÂÈ
ÙËÓ ∂ıÓÈ΋ Î·È ÙÔ 1858 ÙÔÓ ŒÏÏËÓ·Ø ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ‚Ú·¯‡‚È· ÂÁ¯ÂÈÚ‹Ì·Ù· Ô˘
·ÔÛÎÔÔ‡Ó ÛÙË ÛÙ‹ÚÈÍË ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÙÔ˘ Ê›ÏˆÓ (ÙÔ˘ ∫ˆÏ¤ÙÙË Î·È ÙÔ˘ ŸıˆÓ·,
·ÓÙ›ÛÙÔȯ·). π‰È·›ÙÂÚ· ¢·›ÛıËÙÔ˜ ÛÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ÂÈÎfiÓ·˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ÛÙË ‰ÈÂıÓ‹ ÎÔÈÓ‹ ÁÓÒÌË, Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ, Ì·˙› Ì ÙÔÓ ƒÂÓȤÚË, ÛÙË Û˘ÓÙ·ÎÙÈ΋ ÂÈÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ÂÚ›ÊËÌÔ˘ Spectateur de l’Orient, ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡-‚‹Ì·ÙÔ˜ ÁÈ· ÙȘ
ÂÏÏËÓÈΤ˜ ı¤ÛÂȘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ ∞Ó·ÙÔÏÈÎfi ∑‹ÙËÌ·, Ô˘ ÂΉ›‰ÂÙ·È ÛÙË Á·ÏÏÈ-
4. °È· ÌÈ· Û˘ÓÔÙÈ΋ ηٷÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ ‚ÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙÔȯ›ˆÓ, ‚Ï. ƒ. ¢. ∞ÚÁ˘ÚÔÔ‡ÏÔ˘ (ÂÈÌ.), ∏ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ÛΤ„Ë ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ·fi ÙÔ 1828-1922, ∞ã, ∞ı‹Ó· 1995,
Û. 491 Î.Â. ∂ȉÈο, ÁÈ· ÙÔ˘˜ ∂Ù·Ó‹ÛÈÔ˘˜ ªÂÙ·ÚÚ˘ıÌÈÛÙ¤˜, ‚Ï. ÕÓÓ· ∫ÔÓÙÔÓ‹ & ∫.
¶··ı·Ó·ÛfiÔ˘ÏÔ˜, «√È ÔÏÈÙÈΤ˜ Î·È ÂıÓÈΤ˜ ȉ¤Â˜ ÙˆÓ ÌÂÙ·ÚÚ˘ıÌÈÛÙÒÓ (1848-1851)»,
¶Ú·ÎÙÈο µã ™˘Ó‰ڛԢ «∂Ù·ÓËÛÈ·ÎÔ‡ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡», ∞ı‹Ó· 1991, Û. 310-319.
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
85
΋ ÁÏÒÛÛ·. ¶Ú¤ÂÈ Â›Û˘ Ó· ÛËÌÂÈÒÛÔ˘Ì ÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘, Ì ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÚÔ¤‰ÚÔ˘, ÙfiÛÔ ÛÙËÓ ·Ú·ÎÚ·ÙÈ΋-·Ú·ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË
«∂ıÓÈ΋ ÕÌ˘Ó·» fiÛÔ Î·È ÛÙÔ ËÌÈÂ›ÛËÌÔ fiÚÁ·ÓÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋˜
ÚÔ·Á¿Ó‰·˜, ÙÔ «™‡ÏÏÔÁÔ ÚÔ˜ ¢È¿‰ÔÛÈÓ ÙˆÓ ∂ÏÏËÓÈÎÒÓ °Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ»5. √
›‰ÈÔ˜ ı· ÂÈÛËÌ¿ÓÂÈ ¿ÓÙˆ˜ fiÙÈ «ÂÍÂÏ‹ÚˆÛ[Â][…] ÙÔ ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÙÚ›‰·
ηı‹ÎÔÓ», fiÙÈ Ë «·ÙÚȈÙÈ΋» ÙÔ˘ ‰Ú¿ÛË ¤ÊÙ·Û ÛÙÔ ·ÔÎÔڇʈ̿ Ù˘, ÌÂ
‰‡Ô ΢ڛˆ˜ ÂÓ¤ÚÁÂȘ: ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË Ù˘ Histoire de la civilisation hellénique (¶·Ú›ÛÈ 1878), Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÌÂÙ¿ÊÚ·Û˘ Ù˘ Û˘ÓÔÙÈ΋˜ ÂΉԯ‹˜ Ù˘ ÂÓÙ¿ÙÔÌ˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ Ô˘ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ ∂›ÏÔÁÔ˜, Î·È ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ Ó·
ÂËÚ¿ÛÂÈ ÙÔÓ ÂÚ›ÊËÌÔ ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔ Kiepert ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ ™˘Ó‰ڛԢ ÙÔ˘
µÂÚÔÏ›ÓÔ˘ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ë ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊËÛË Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜ Ó· Â͢ËÚÂÙ‹ÛÂÈ ÙȘ
ÂÏÏËÓÈΤ˜ ‰ÈÂΉÈ΋ÛÂȘ6.
Œ¯ÂÈ ˘ÔÛÙËÚȯı› fiÙÈ Ë, ηٿ ™Ù. ∫Ô˘Ì·ÓÔ‡‰Ë, «∑·ÌÂÏÈÔ¶··ÚÚËÁÔÔ‡ÏÂÈÔ˜» Û¯ÔÏ‹7, Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ÂıÓÈ΋ ÈÛÙÔÚÈ΋ Û¯ÔÏ‹, ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛıËΠηٿ
·ÚÈÔ ÏfiÁÔ ·fi ÙËÓ ÚfiıÂÛ‹ Ù˘ Ó· «·ÔηٷÛÙ‹ÛÂÈ»/˘ÂÚ·ÍÈÒÛÂÈ ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi ·ÚÂÏıfiÓ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜. ∫·È Â›Ó·È ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ, Ôχ ÁÚ‹ÁÔÚ·,
‹‰Ë ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ÂÌÊ·Ó›ÛıËÎ·Ó ÊˆÓ¤˜ Ô˘ ÂÈÛ‹Ì·ÈÓ·Ó
Î·È Î·Ù·‰›Î·˙·Ó ÌÈ· ÔÚÈṲ̂ÓË ·ÚÂÏıÔÓÙÔÏ·ÙÚ›· Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜ – ÌÈ·
·ÚÂÏıÔÓÙÔÏ·ÙÚ›· Ë ÔÔ›· ÚÈÌÔ‰ÔÙÔ‡Û ̿ÏÈÛÙ· ÙÔ ÌÂ۷ȈÓÈÎfi-‚˘˙·ÓÙÈÓfi ¤Ó·ÓÙÈ ÙÔ˘ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜8.
™ÙË ‚¿ÛË Ù˘ ˆÛÙfiÛÔ, ·˘Ù‹ Ë ÚfiıÂÛË ·Ó·ÁfiÙ·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Û ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·Ó·‰ÚÔÌÈ΋˜ ÂÚÌËÓ›·˜ (ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘) ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ –Ì ·ÊÂÙËÚ›· ÙÔ ·ÚfiÓ, Î·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ·˘Ùfi Ô˘ ıˆڋıËÎÂ, ÛÂ
ÌÈ· ·Ôı¤ˆÛË ÙÔ˘ ÙÂÏÂÔÏÔÁÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜, ˆ˜ ÙÔ ¤ÙÔ˜ ›‰Ú˘Û˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡
ÎÚ¿ÙÔ˘˜, ÙÔ 1821–, Ë ÔÔ›· ηıÔ‰ËÁÔ‡ÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ ·ÁˆÓ›· ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÁÈ· ÙÔ ÁˆÔÏÈÙÈÎfi ̤ÏÏÔÓ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ
5. µÏ. Û¯ÂÙÈο ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜. ∏ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ – ∏ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ – ∆Ô
¤ÚÁÔ ÙÔ˘, ∞ı‹Ó· 1986, Û. 241-243, 345, 476 Î·È passimØ ™. µÔ‡ÚË, ∂Î·›‰Â˘ÛË Î·È ÂıÓÈÎÈÛÌfi˜ ÛÙ· µ·ÏοÓÈ·. ∏ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ‚ÔÚÂÈÔ‰˘ÙÈ΋˜ ª·Î‰ÔÓ›·˜ (1870-1904), ∞ı‹Ó·
1992Ø ∏ ›‰È·, ¶ËÁ¤˜ ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜. ¶ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÂÎ·›‰Â˘ÛË (18751907), ∞ı‹Ó· 1994.
6. °È· ÙËÓ ÂÍÔÌÔÏfiÁËÛË ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘, ‚Ï. ÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹ ÚÔ˜ ÙÔÓ °. ∞ÚÁ˘ÚfiÔ˘ÏÔ (11.6.1878), ·Ó·‰.: ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi.., Û. 347-350,
349Ø ÁÈ· ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ÛÙÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ÙÔ˘ µÂÚÔÏ›ÓÔ˘, ‚Ï. ÛÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 335 Î.Â.
7. °È· ÙÔÓ fiÚÔ ·˘Ùfi, ‚Ï. ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, §ÂÍÈÎÔÁÚ·Ê›· Î·È È‰ÂÔÏÔÁ›·, ∞ı‹Ó· 1980, Û.
xxvii.
8. µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο, ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi.., Û. 178-179, 395-396
Î·È passim.
86
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ ıˆÚÔ‡Û ˆ˜ Ë Ì¤ıÔ‰Ô˜ Ù˘ «·ÏËıÔ‡˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜»
Â›Ó·È «ÔÈÛıfiÚÌËÙÔ˜», Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ Ô‰Â‡ÂÈ «¿ÓÙÔÙ ·fi ÙÔ˘ ÁÓˆÛÙÔ‡
ÚÔ˜ ÙÔ ¿ÁÓˆÛÙÔÓ», ‰ËÏ·‰‹ ·fi ÙÔ ·ÚfiÓ ÚÔ˜ ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ9. ŒÙÛÈ, Ë ÂÚÌËÓ›· ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ ÚÔ¸¤ıÂÙ ÚËÙ¿ ÙËÓ ·ÓÙÈÛÙÚÔÊ‹ Ù˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÈ΋˜ ÛÂÈÚ¿˜ ÙÔ˘˜: «∫·È Ù· ÌÂÓ ‡ÛÙÂÚ·, Â›Ó·È ¯Ú›· Ó· Á¤ÓˆÛÈ ÚfiÙÂÚ·, Ù·
‰Â ÚfiÙÂÚ· ‡ÛÙÂÚ·, ÚÔ˜ ʈÙÈÛÌfiÓ Î·È Ô‰ËÁ›·Ó ηٿ ÙËÓ ÔÚ›·Ó»10.
∏ ¯Ú‹ÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÌÂıfi‰Ô˘, ¿ÓÙ· ηٿ ÙÔ §Â˘Î·‰›ÙË ÏfiÁÈÔ, Â¤ÙÚÂÂ
ÛÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi Ó· ·Ó·‰Â›ÍÂÈ ÙËÓ «ÈÛÙÔÚÈÔÓÔÌÈ΋» (ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÔ-ÈÛÙÔÚÈ΋)
ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ ÙËÓ ÔÔ›· ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ·ÓÙÈÏËÊıÔ‡Ó ÔÈ, Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ÚÔ˜ ·˘Ù¿, ¿ÓıÚˆÔÈ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. ŒÓ· ·fi Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο
·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù¿ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Ë ÂÚÌËÓ›· Ù˘ ÛËÌ·Û›·˜ Ù˘ ÙÒÛ˘ Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ ÙÔ 1453:
¡·È ÌÂÓ Û‹ÌÂÚÔÓ, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈÎ‹Ó ›ڷÓ, Î·È ÚÔ ¿ÓÙˆÓ ÌÂÙ¿ ÙÔ 1821, ËÌ›˜
‰˘Ó¿ÌÂı· Ó· ›ˆÌÂÓØ ‹Û·Ó ·ÓˆÊÂÏ‹ Ù· ¿ÓÙ·, ÙÔ Î·Îfi ‹ÙÔÓ ·Ó›·ÙÔÓØ ÂÛ‡ÌÊÂÚÂÓ Ë ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏȘ Ó· ¤ÛËØ ‰ÈfiÙÈ ‚ϤÔÌÂÓ ÙÔ˘ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜ Ù·˜ Û˘ÓÂ›·˜ Î·È ·Ô‰›‰ÔÌÂÓ ÂȘ
ÙËÓ ı›·Ó ¶ÚfiÓÔÈ·Ó ÙÔ˘ Û˘Ì‚Â‚ËÎfiÙÔ˜ ÙËÓ ¿ÓÛÔÊÔÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›·Ó. ¶ÏËÓ Ë ËıÈ΋ ηٿÛÙ·ÛȘ ÙÔ˘ ηٷ‰Â‰ÈηṲ̂ÓÔ˘ ‰È·Ê¤ÚÂÈ Ôχ Ù˘ ÙÔ˘ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘Ø Ô ÂÈı·Ó¿ÙÈÔ˜ ¿¯ÚÈ
ÙÂÏÂ˘Ù·›·˜ ÓÔ‹˜ ÂÚÈ̤ÓÂÈ ¤ÏÂÔ˜ ·fi £ÂÔ‡ Î·È ·ÓıÚÒˆÓ 11.
∆ËÓ ›‰È· ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¯‹ ÂÈηÏÔ‡ÓÙ·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Î·È Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜: «∞Ó ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÔÏÏ¿ÎȘ ÂÍËÁ› ÙÔ ÂÓÂÛÙÒ˜, ÔÏÏ¿ÎȘ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ
Î·È Ù’ ·Ó¿·ÏÈÓ, ÒÛÙ ¢ÎÔÏÒÙÂÚÔÓ Î·Ù·ÓÔ› ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·Ó ¤ıÓÔ˘˜ ÙÈÓfi˜ Ô
ηÏÒ˜ ÁÈÓÒÛÎˆÓ ÙËÓ ÂÓÂÛÙÒÛ·Ó ·˘ÙÔ‡ ηٿÛÙ·ÛÈÓ»12.
™ÙȘ ÂÈÎÚ›ÛÂȘ ÏÔÈfiÓ ÂÚ› ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÏ·ÙÚ›·˜ («·Î·›ÚÔ˘ ˘ÂÚ·ÔÏÔÁ›·˜ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÈÛÙÔÚ›·˜», ηٿ ÌÈ· ¤ÎÊÚ·ÛË ¿ÏÈ ÙÔ˘ ™Ù. ∫Ô˘Ì·ÓÔ‡9. µÏ. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο. ∂ΉÔı¤ÓÙ· ÌÂÙ¿ ÌÂϤÙ˘ ÂÚ› ÌÂ۷ȈÓÈÎÔ‡ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ∫¤Ú΢ڷ 1852, Û. 19.
10. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 18.
11. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 512 (Ë ¤ÌÊ·ÛË Â›Ó·È ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ∑·Ì¤ÏÈÔ˘).
12. ¶·Ó‰ÒÚ· ∞ã (1850-51), 199-203 Î·È 230-233, ·Ó·‰. ˆ˜ «∆Ô Ì¿ıËÌ· ÙÔ˘ 1846»: ∫.
£. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi.., Û. 145-169, 167. ™ÙËÓ Ô˘Û›· ‚¤‚·È·, ÂÚfiÎÂÈÙÔ
ÁÈ· ÙËÓ ·Ôı¤ˆÛË ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ηÏԇ̠ÈÛÙÔÚÈÎfi ÚÔ‚ÔÏÈÛÌfi, Ù˘ ÚÔ‚ÔÏ‹˜ ÙˆÓ fiÚˆÓ
ÂÚÌËÓ›·˜ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ –·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ‚¤‚·È· ·fi ÙÔ ·Ó ·˘Ùfi ÂÚÌËÓ¢fiÙ·Ó ÔÚı¿ ‹ fi¯È– ÛÙÔ
·ÚÂÏıfiÓ: «[ªÂÙ¿ ÙÔ 1453,] ‰È¿‰Ô¯Ô˜ Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ Â›‰ÔÍÔ˜ ˘fi ÙËÓ ÂÍ·ÁÓÈÛÙÈÎ‹Ó ÙÔ˘
∆Ô‡ÚÎÔ˘ ÎˉÂÌÔÓ›·Ó, ÎÏËÚÔÓfiÌÔ˜ Ù˘ ‘ƒˆÌ·˚΋˜ ÂÓfiÙËÙÔ˜’ ·Ô̤ÓÂÈ Ô ÓÂÔÊ·Ó‹˜ §·fi˜, ˆ
¿Ïψ˜ ÙÂ Û˘ÌÌ·¯Ô‡ÛÈÓ […] ˘¤Ú ÂıÓÂÁÂÚÛ›·˜ […] ÔÈ ÏÔÁ¿‰Â˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, Î·È ÔÈ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎÔ›. ∆›ÓÈ [ÔÊ›ÏÂÙ·È] ÙÔ 1821; […] ∆Ë Û˘ÌÊÒÓˆ Û˘ÌÚ¿ÍÂÈ Ù˘ ηÈÓ‹˜ Ù·‡Ù˘ ÈÛÙÔÚÈÔÓÔÌÈ΋˜ ÙÚÈ·Ú¯›·˜. ¢ÂÍÈfiıÂÓ ÌÂÓ ÙÔ˘ §·Ô‡, Ô ÏfiÁÈÔ˜ ƒ‹Á·˜, ·ÚÈÛÙÂÚfiıÂÓ ‰Â, Ô ·Ú¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ °ÂÚÌ·Ófi˜!» (™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, µ˘˙·ÓÙÈÓ·› ªÂϤٷÈ. ¶ÂÚ› ËÁÒÓ Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜
ÂıÓfiÙËÙÔ˜ ·fi ∏ã ¿¯ÚÈ πã ∂ηÙÔÓÙ·ÂÙËÚ›‰Ô˜, ∞ı‹Ó· 1857, Û. 694).
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
87
‰Ë13), Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ‰ÂÓ ‰›ÛÙ·˙ ӷ ··ÓÙ‹ÛÂÈ Ì ÙÔÓ ÈÔ Î·ÙËÁÔÚËÌ·ÙÈÎfi ÙÚfiÔ, ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Ó· ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ ¤Ó·Ó ·Ó·ÛÙÔ¯·ÛÙÈÎfi ÏfiÁÔ, ¤Ó· ÏfiÁÔ ¿Óˆ ÛÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ÙÔ˘ ÂÁ¯Â›ÚËÌ·:
¶ÔÙ¤ ÙˆfiÓÙÈ ‰ÂÓ ËÍ›ˆÛ· fiÙÈ ÔÊ›ÏÔÌÂÓ Ó· ÚÔÙÈÌ‹ÛˆÌÂÓ Ù˘ ηı·ÚÒ˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜
[‚Ï. Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈ΋˜] ÙËÓ ÌÂÙ·ÁÂÓÂÛÙ¤Ú·Ó ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹Ó ·Ú¿‰ÔÛÈÓØ Î·È ÙÔ‡ÙÔ ‰È¿ ÙÔÓ
·ÏÔ‡ÛÙ·ÙÔÓ ÏfiÁÔÓ fiÙÈ Ô‡Ù ÙËÓ Ì›·Ó, Ô‡Ù ÙËÓ ¿ÏÏËÓ ÂÈÌÔÚÔ‡ÌÂÓ Ó· ÚÔÙÈÌ‹ÛˆÌÂÓ ÂÓ
Ùˆ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒ ‚›ˆ. ∞Ó¿ÛÙ·ÛȘ ÂÎ ÓÂÎÚÒÓ ÂÓ Ùˆ ·ÚfiÓÙÈ ÎfiÛ̈ ‰ÂÓ Á›ÓÂÙ·È. √ Ó¤Ô˜
∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜, Â¿Ó ¤ÚˆÙ·È Ó· Ú¿ÍË ÙÈ ÁÂÓÓ·›ÔÓ ÂÓ Ùˆ ·ÚfiÓÙÈ, ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛË
ÔÏÈÙÈÎfiÓ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÓ ‚›ÔÓ ÚÔ˜ ÙÔ‡ÙÔ ÂÈÙ‹‰ÂÈÔÓ14.
∆Ô ›‰ÈÔ Î·ÙËÁÔÚËÌ·ÙÈÎfi˜ ‹Ù·Ó Î·È ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙÔ Ô‡ ¤ÚÂ ӷ ÛÙÚ¤„ÂÈ
ÙÔ ‚ϤÌÌ· ÙÔ˘ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜Ø ·˘Ù¿ Ô˘ ‰È·Î˘‚‡ÔÓÙ·Ó ‹Ù·Ó ÙÔ ·ÚfiÓ
Î·È ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ ÙÔ˘, fi¯È ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÙÔ˘: «∆Ô ·ÚÂÏıfiÓ, fiÛÔÓ ¤Ó‰ÔÍÔÓ Î·È ·Ó
˘‹ÚÍÂ, ˙ˆ‹ ‰ÂÓ Â›Ó·ÈØ ˙ˆ‹ Â›Ó·È ÙÔ ÂÓÂÛÙÒ˜ Î·È ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ, Ù· ‰Â ¤ıÓË fiÛ·
Û˘Ó›ıÈÛ·Ó Ó· ·ԂϤˆÛÈ ÚÔ˜ Ù· Ô›Ûˆ Ì¿ÏÏÔÓ ‹ ÚÔ˜ Ù· ÂÌÚfi˜, ‰ÂÓ
ÚÔÎfiÙÔ˘ÛÈÓ, ·ÏÏ¿ Ó·ÚÎÔ‡ÓÙ·È»15. ∫·È ÛÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ ¤Î·Ó ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙËÓ
ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰Èη›ˆÛË ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘, Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ·Ó·ÊÂÚfiÙ·Ó ÛÙË ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛË ÙˆÓ «ÂıÓÈÎÒÓ ‰Èη›ˆÓ» ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜: «∏ ηٿÎÚÈÛȘ [Ù˘ ÂÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiÏÂÈ ÌÔÓ·Ú¯›·˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡], ËÌÒÓ ÂÛÙÈ Î·Ù¿ÎÚÈÛȘ Î·È Ë ‰Èη›ˆÛȘ ·˘Ù‹˜, ËÌÒÓ ÂÛÙÈ ‰Èη›ˆÛȘ»16.
13. ∏ ªÓËÌÔÛ‡ÓË ∞ã (1852-53), 37-40, ·Ú¿ıÂÌ·: ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi.., Û. 178.
14. ∂ÊËÌ. ∂ÊËÌÂÚ›˜, 2.2.1888, ·Ó·‰.: ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi.., Û.
396-397, 397.
15. √ ÂÓ ∞ı‹Ó·È˜ ÚÔ˜ ‰È¿‰ÔÛÈÓ ÙˆÓ ∂ÏÏËÓÈÎÒÓ °Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ ™‡ÏÏÔÁÔ˜. ŒÎıÂÛȘ ÙˆÓ
ÂÚ·ÁÌ¤ÓˆÓ ·fi Ù˘ Û˘ÛÙ¿Ûˆ˜ ·˘ÙÔ‡ ̤¯ÚÈ ÙÔ‡‰Â. 17 ∞ÚÈÏ›Ô˘ 1869-31 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘
1871, ∞ı‹Ó· 1872, Û. 110, ·Ú¿ıÂÌ·: ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi.., Û. 261.
16. ∂ÊËÌ. √ ŒÏÏËÓ, 21.10.1859, ·Ó·‰. ˆ˜ «ŒÓ· Ì¿ıËÌ·»: ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi.., Û. 206-219, 219. ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÏÔÈfiÓ, ·ÔÙÂÏ› ˘ÂÚ·ÏÔ‡ÛÙ¢ÛË Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙Ô˘Ì ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÏ¿ÙÚË ÙÔÓ ∑·Ì¤ÏÈÔ ‹ ÙÔÓ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ, fiˆ˜
·ÎÚÈ‚Ò˜ ˘ÂÚ·ÏÔ‡ÛÙ¢ÛË Â›Ó·È Ó· ÂÈ̤ÓÔ˘Ì ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈÔÏ·ÙÚ›· ÙÔ˘ ∫ÔÚ·‹. ∏ (ÂÈÏÂÎÙÈ΋) ·Ó·ÊÔÚ¿ Û ¤Ó· «È‰·ÓÈÎfi» ·ÚÂÏıfiÓ ¿ÓÙÔÙ Â͢ËÚÂÙÔ‡Û ȉÂÔÏÔÁÈÎÔ-ÔÏÈÙÈΤ˜
·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜. ™˘¯Ó¿ Ì¿ÏÈÛÙ·, ÔÈ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÂÚÌËÓ›˜ Ô˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·Ó Ì ÙȘ Û¯ÂÙÈΤ˜ ȉÂÔÏÔÁÈÎÔ-ÔÏÈÙÈΤ˜ ÂÈÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ›¯·Ó ÏÂÙ¤˜, ÂÓ›ÔÙ ‰Â Ê·ÈÓÔÌÂÓÈο
·Ú¿‰Ô͘, ·Ô¯ÚÒÛÂȘ: ¤ÙÛÈ, ÔÈ π·Îˆ‚›ÓÔÈ ¤‚ÚÈÛÎ·Ó ÙÔ ÚfiÙ˘fi ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ
«ÔÌÔ›ˆÓ» Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ™¿ÚÙ˘, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο P. Vidal-Naquet, La démocratie grecque
vue d’ailleurs, ¶·Ú›ÛÈ 1990, Û. 174 Î·È passim, ÂÓÒ Ô ÊÈÏÂχıÂÚÔ˜ ∫ÔÚ·‹˜ ÛÙËÓ ·Ú¯·›·
∞ı‹Ó·. √ ∫ÔÚ·‹˜ ÊÈÏÔ‰fiÍËÛ ӷ ›ÛÂÈ ÙÔ˘˜ Û˘Ì·ÙÚÈÒÙ˜ ÙÔ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ Â˘Úˆ·˚Îfi
ÎÔÈÓfi ÁÈ’ ·˘Ùfi Ô˘ ·ÓÙÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó Ô ›‰ÈÔ˜ ˆ˜ Û˘ÌʤÚÔÓ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ÙÔ˘, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ
ÂΉ›‰ÔÓÙ·˜ Ù· «·ı¿Ó·Ù·» ¤ÚÁ· Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜Ø Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ Î·È Ô
88
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ·Ó·ÛÙÔ¯·ÛÌÔ‡ –Ô ÔÔ›Ô˜ ¤Î·Ó ÙÔÓ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ Ó· ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈÎfi ÙÔ˘ «Î·ı‹ÎÔÓ» ˆ˜ «‰ÈÏÔ‡ÓØ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfiÓ ¿Ì· Î·È ÂıÓÈÎfiÓ»17–, ÙÔ 1857 Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ ·ÔÊ·ÈÓfiÙ·Ó ·ÊÔÚÈÛÙÈο,
fiˆ˜ Û˘Ó‹ıÈ˙Â, ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË ıÂÌÂÏ›ˆÛ˘ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ‡·Ú͢ ÛÙ· ‰Â‰Ô̤ӷ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘: «°¤ÓÔ˜, Ô˘ Ù· ÁÂÓ¤ıÏÈ· Î·È ÙËÓ ‚›ˆÛÈÓ ·ÓÂÈÊ˘Ï¿ÎÙˆ˜ ‰ÂÓ Î·ıˆÌÔÏfiÁËÛÂÓ Ë πÛÙÔÚ›·, ÔÌÔÈ¿˙ÂÈ µ·ÛÈϤ· ԢΤÙÈ ÂÓ ÈÂÚÒ
·Ú·‰Â¯ı¤ÓÙ· ÙÔ ¯Ú›ÛÌ· Î·È ÙÔ ÛÙ¤ÌÌ·»18. ∂ÓÒ ‹‰Ë ÛÙ· 1852 ¤ÁÚ·Ê ¯·Ú·-
¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ÊÈÏÔ‰fiÍËÛ·Ó Ó· οÓÔ˘Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ ›‰ÈÔ, ÌÂٷ͇ ¿ÏÏˆÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ·˜ ÙËÓ
«ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡», Î·È ÂÈ̤ÓÔÓÙ·˜ ȉȷ›ÙÂÚ· Û ÂΛÓË ÙÔ˘ «ÌÂ۷ȈÓÈÎÔ‡ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡». ∏ ‰È·ÊÔÚ¿ ÛÙȘ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Û ¤Ó· «¤Ó‰ÔÍÔ» ·ÚÂÏıfiÓ Â›¯Â Ó· οÓÂÈ Ì ÙË ‰È·ÊÔÚ¿
ÛÙȘ ÛÙԯ‡ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜: ÂıÓÈ΋ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· ÛÙË Ì›· ÂÚ›ÙˆÛË, ÂıÓÈ΋ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË ÛÙËÓ ¿ÏÏË. ∏ ÏÔÁÈ΋ ÙˆÓ ÂȯÂÈÚËÌ¿ÙˆÓ ‹Ù·Ó fï˜ Ë ›‰È·, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ‚¤‚·È· ·fi
ÙÔ ‚·ıÌfi ÂÈÙ˘¯›·˜ ÙÔ˘˜: ÙÔ ‚·ÛÈÎfi Âȯ›ÚËÌ· ÙÔ˘ ∫ÔÚ·‹, ÙˆÓ Â·Ó·ÛÙ·ÙËÌ¤ÓˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ ÊÈÏÂÏÏ‹ÓˆÓ ‹Ù·Ó fiÙÈ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜ ÌÔÚÔ‡ÛÂ Î·È ¤ÚÂ ӷ ÂÏ¢ıÂÚˆı› ÂÂȉ‹ ›¯Â ˘¿ÚÍÂÈ ÂχıÂÚÔ ÛÙÔ (·Ú¯·›Ô) ·ÚÂÏıfiÓ Î·È ÛÂ Û˘Óı‹Î˜ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜
›¯Â ÌÂÁ·ÏÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ. ∞ÓÙ›ÛÙÔȯ·, ÁÈ· Ó· «Î˘‚ÂÚÓ‹ÛË ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹Ó», ÁÈ· Ó· «¿ÚÍË Ù˘
∞Ó·ÙÔÏ‹˜» –Ì ٤ÙÔȘ ‰È·Ù˘ÒÛÂȘ ı· ÂÚȤÁÚ·Ê·Ó ÙÔ fiÚ·Ì· ÁÈ· ‰·ÊÈ΋ Â¤ÎÙ·ÛËÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ‚·ÛÈÏ›Ԣ ÔÈ ÂÎÚfiÛˆÔÈ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜ (ηÈ
fi¯È ÌfiÓÔ ·˘ÙÔ›)–, ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜ fiÊÂÈÏ ϤÔÓ Ó· ·ԉ›ÍÂÈ fiÙÈ ÙËÓ Â›¯Â ͷӷ΢‚ÂÚÓ‹ÛÂÈ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Î·È, οÓÔÓÙ¿˜ ÙÔ, ›¯Â ÌÂÁ·ÏÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ. ∞˘Ùfi Âȯ›ÚËÛ·Ó Ó· ÙÂÎÌËÚÈÒÛÔ˘Ó Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ Î·È Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fiÙÈ ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜ ›¯Â Ú¿ÁÌ·ÙÈ
«Î˘‚ÂÚÓ‹ÛÂÈ ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹» Î·È ÙÔ Â›¯Â οÓÂÈ Î·Ù¿ ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô. ªÔÓ¿¯· ÏÔÈfiÓ
·fi ·˘Ù‹ ÙËÓ ¿Ô„Ë ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ıˆÚËıÔ‡Ó ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÏ¿ÙÚ˜. °È· ÙËÓ «·ÔηٿÛÙ·ÛË»
ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÂıÓÈ΋ Û˘Ó›‰ËÛË, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο, R. D. Argyropoulos, Les
intellectuels grecs à la recherche de Byzance (1860-1912), ∞ı‹Ó· 2001Ø P. M. Kitromilides,
“On the intellectual content of Greek nationalism: Paparrigopoulos, Byzantium and the
Great Idea”, D. Ricks & P. Magdalino (ÂÈÌ.), Byzantium and the modern Greek identity,
§ÔÓ‰›ÓÔ 1998, Û. 25-33Ø A. Tabaki, “Byzance à travers les Lumières néo-helléniques”, Europe
822 (√ÎÙÒ‚ÚÈÔ˜ 1997), 147-159.
17. «ŒÓ· Ì¿ıËÌ·», fi.., Û. 217. ∞ÏÏÔ‡, Û ¤Ó· ·Ó˘fiÁÚ·ÊÔ Î›ÌÂÓÔ (µÈ‚ÏÈÔÎÚÈÛ›· ÁÈ·
Ù· ¢ËÌÔÙÈο ÕÛÌ·Ù· ÙÔ˘ ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˘, ¶·Ó‰ÒÚ· Ù¯. 65 (1.12.1852), 397-403, 398),
Ô˘ ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ÙˆÓ È‰ÂÒÓ ·Ô‰›‰Ô˘Ó ˆÛÙfiÛÔ ÔÌfiʈӷ Û ·˘ÙfiÓ, Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜
·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ Ë ·Ó·›ÚÂÛË ÙÔ˘ Fallmerayer «‰ÂÓ Â›Ó·È Î·ı·ÚÒ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfiÓ [˙‹ÙËÌ·] ·ÏÏ¿
Î·È ÔÏÈÙÈÎfiÓ Û˘Ó¿Ì·». ¶‚. ÙÔ Û¯ÂÙÈÎfi Û¯fiÏÈÔ ÙÔ˘ ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿ (∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜,
fi.., Û. 455): «[∂‰Ò,] Ô ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ì·˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ Â›ıÂÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi˜ ·ÓÙ› ÙÔ˘
ÂıÓÈÎfi˜, Ô˘ ¤Ú¯ÂÙ·È Û˘ÓËı¤ÛÙÂÚ· οو ·fi ÙËÓ ¤Ó· ÙÔ˘, fiÙ·Ó ÚÔ‚·›ÓÂÈ ÛÙËÓ ‰È·ÛÙÔÏ‹
·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ Î·È ÛÙȘ ÏÔÈ¤˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ù˘ ‰ËÌfiÛÈ·˜ ˙ˆ‹˜Ø Ë Ù¤ÙÔÈ·
Û‡ÌÙˆÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÂÓÓÔÈÒÓ, ÔÏÈÙÈÎfi˜ Î·È ÂıÓÈÎfi˜ ÛÙËÓ ›‰È· ¤ÎÊÚ·ÛË, ‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ÛÙËÓ
Û˘Ó›‰ËÛ‹ ÙÔ˘ ÔÈ ‰‡Ô ‰ÂÓ Í¯ÒÚÈ˙·Ó».
18. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, µ˘˙·ÓÙÈÓ·› ªÂϤٷÈ, fi.., Û. 17.
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
89
ÎÙËÚÈÛÙÈο ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ ÙÔ ÓÔÌÈÌÔÔÈËÙÈÎfi ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ «‰Èη›ˆÓ» ÚfiÏÔ Ô˘
fiÊÂÈÏ ӷ ·›ÍÂÈ Ë ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›·: «¶·Ó ¤Î·ÛÙÔÓ ¤ıÓÔ˜ Û‹ÌÂÚÔÓ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È
ÂȘ ÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔÓ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Âʈ‰È·Ṳ̂ÓÔÓ, ÙÚfiÔÓ ÙÈÓ¿, ÌÂÙ¿ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡
‰È·‚·ÙËÚ›Ô˘ […]. ∏ [ÈÛÙÔÚÈ΋] ¤Ú¢ӷ Â›Ó·È ¯Ú¤Ô˜ ˘fi ·ÙÚ›‰Ô˜ Î·È ›ÛÙˆ˜
[…] ¯Ú¤Ô˜ ÙÔ ÔÔ›ÔÓ Ú¤ÂÈ ÚÒÙÔÓ Î·Ù¿ Ù¿ÍÈÓ Ó· ·ÔÙ›ÛˆÌÂÓ»19.
°È· ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ ÏÔÈfiÓ, Ë ·Ó¿ÏË„Ë ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ÚfiÏÔ˘
ÈÛÔ‰˘Ó·ÌÔ‡Û Ì ÙÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ «¯Ú¤Ô˜» ÙÔ˘˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÙÚ›‰· Î·È ¤ÚÂ ӷ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı› ¿ÌÂÛ·. ¢ÂÓ ÙÔ˘˜ ¤ÏÂÈ·Ó ˆÛÙfiÛÔ Ù· Û¯ÂÙÈο ÚfiÙ˘·Ø ‰ÈfiÙÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜ ÙÔ Â›¯·Ó ÚÔÂÙÔÈÌ¿ÛÂÈ fi¯È ŒÏÏËÓ˜, ·ÏÏ¿ ÊÈϤÏÏËÓ˜
ÏfiÁÈÔÈ «‰È·ÊˆÙ›˙ÔÓÙ·˜» ÙË ‰ÈÂıÓ‹ ÎÔÈÓ‹ ÁÓÒÌË ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ∞ÁÒÓ· ÁÈ·
ÙËÓ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·:
ªÂٷ͇ ÙˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ Ô˘ Ë Â˘ÚÈÛÎfiÌÂÓË ˘fi Ù· fiÏ· ∂ÏÏ¿‰· ¤ÛÙÂÈÏÂ, Û·Ó Ó· ϤÌÂ
̤۷ ·fi ÙÔÓ Î·Ófi Ù˘ Ì¿¯Ë˜, ÛÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ ·‰ÂÏÊÔ‡˜ Ù˘, ÁÈ· Ó· ͢Ó‹ÛÂÈ ÙÔÓ
Ô›ÎÙÔ ÙÔ˘˜, ÂΛÓÔ Ô˘ ÂÓ¤Ó¢Û ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÛÙË ¢‡ÛË […] ‹Ù·Ó Ë Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ÎϤÊÙÈÎˆÓ ÙÚ·ÁÔ˘‰ÈÒÓ […] ÙÔ˘ Fauriel. ∞˘Ù‹ Ë ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË, Û ‚Ô‹ıÂÈ· Ù˘ ÔÔ›·˜ ‹ÚıÂ Ë πÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·Ó·Á¤ÓÓËÛ˘ Ô˘ Û˘Ó¤Ù·ÍÂ Ô Pouqueville […], ¤Ï΢Û ÙÔ
ÂӉȷʤÚÔÓ ÙˆÓ ÊÈÏÂÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ Û ÌÈ· ÈÔ ÛÙ¤Ú·, ÈÔ ıÂÙÈ΋ ‚¿ÛË ·fi ÂΛÓË Ô˘
›¯·Ó ÂÈϤÍÂÈ ÔÈ ·ÔÏÔÁËÙ¤˜ ÔÈËÙ¤˜ [.¯. Ô µ‡ÚˆÓ]. √ Ï·fi˜ Ô˘ ¤·ÈÚÓ ٷ fiÏ· ÁÈ· Ó·
·Ó·ÎÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ˙ˆ‹ ›¯Â ÏÔÈfiÓ ÙÔ ÏfiÁÔ ‡·ÚÍ‹˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ 20.
∞Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙË ‰ÈÂıÓ‹ ÎÔÈÓ‹ ÁÓÒÌË –‰ËÏ·‰‹ Û ¤Ó·Ó ηْ ÂÍÔ¯‹Ó ÔÏÈÙÈÎfi
·Ú¿ÁÔÓÙ·– Î·È ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ÛÙËÓ Â˘Ù˘¯‹ ¤Î‚·ÛË ÙÔ˘ ∞ÁÒÓ· ¤Î·ÓÂ
Û˘¯Ó¿ Î·È Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜Ø ·ÎfiÌË Î·È ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ Ó·
·Ó·Û΢·ÛÙÔ‡Ó ÔÈ ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Fallmerayer:
ªË ÏËÛÌÔÓ‹ÛˆÌÂÓ, fiÙÈ Ë ÎÔÈÓ‹ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘ ÁÓÒÌË, Ë ÚÔηϤ۷۷ ÙËÓ ÈÛ¯˘Ú¿Ó
˘¤Ú ËÌÒÓ ÚÔÛÙ·Û›·Ó ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ‰˘Ó¿ÌˆÓ, ‰ÈÂÌÔÚÊÒıË Î·Ù¿ ̤Á· ̤ÚÔ˜ ·fi Ù˘
Û˘Ì·ı›·˜ ÚÔ˜ ·ÔÁfiÓÔ˘˜ ¤ıÓÔ˘˜ ÂÚÈÎÏÂÔ‡˜Ø ÒÛÙ ÔÈ ·ÌÊÈÛ‚ËÙÔ‡ÓÙ˜ ÙËÓ ·‰È¿ÏÂÈÙÔÓ ‡·ÚÍÈÓ, ÙËÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ·Ó, ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ ·fi ÙˆÓ ·Ú¯·ÈÔٿوÓ
¯ÚfiÓˆÓ Ì¤¯ÚÈ ÙˆÓ Óˆ٤ڈÓ, ·ÌÊÈÛ‚ËÙÔ‡ÛÈÓ ¤Ó· ÙˆÓ Î˘ÚÈˆÙ¿ÙˆÓ ÏfiÁˆÓ Ù˘ ·ÚÔ‡Û˘
·˘ÙÔ‡ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜ 21.
ªÂ ‰˘Ô ÏfiÁÈ·, Ë Û¯¤ÛË ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È ÈÛÙÔÚ›·˜ fi¯È ÌfiÓÔ ·Ó·ÁÓˆÚÈ˙fiÙ·Ó
·ÏÏ¿ Î·È Î·ı·ÁÈ·˙fiÙ·Ó, ·Ú¿ ÙȘ fiÔȘ ÂÈÊ˘Ï¿ÍÂȘ ‰È·Ù‡ˆÓ·Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÔÈ
ÂıÓÈÎÔ› ÈÛÙÔÚÈÎÔ› Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË Û‚·ÛÌÔ‡ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜
19. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο, fi.., Û. 8 Î·È 10.
20. Sp. Zambélios,“La poésie populaire en Grèce”, Le Spectateur de l’Orient VI, Ù¯. 68
(πÔ‡ÓÈÔ˜ 1856), 231-232Ø ÙÔ ¿ÚıÚÔ ·˘Ùfi ‰ËÌÔÛȇÙËΠ۠ÔÏϤ˜ Û˘Ó¤¯ÂȘ ÛÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ·
πÔ‡ÓÈÔ˜ 1856-πÔ‡ÏÈÔ˜ 1857.
21. µÈ‚ÏÈÔÎÚÈÛ›· ÁÈ· Ù· ¢ËÌÔÙÈο ÕÛÌ·Ù· ÙÔ˘ ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˘, ¶·Ó‰ÒÚ·, fi.., Û.
397-398.
90
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
«·Ï‹ıÂÈ·˜». ÕÏψÛÙÂ, ·˘Ù‹ Ë ·Ó¿ÁÎË ·ÊÔÚÔ‡Û ηٿ ηÓfiÓ· ÛÙÔ˘˜
«¿ÏÏÔ˘˜», ÙÔ˘˜ «Í¤ÓÔ˘˜», Î·È Ù· ‰Èο ÙÔ˘˜ (ÌË-ÓfiÌÈÌ·) ÁˆÔÏÈÙÈο Û˘ÌʤÚÔÓÙ·: «∆Ô ·ÚÂÏıfiÓ; –ºÂ˘! ·Ê›ÓÔÌÂÓ ÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ Ó· Ì·˜ ÙÔ ·ÚÈÛÙ¿ÓˆÛÈÓ ˘fi ÙÔ Ú›ÛÌ· ÙˆÓ ÚÔÏ‹„ÂÒÓ ÙˆÓ, Î·È Î·Ù¿ ÙËÓ ÊÔÚ¿Ó ÙˆÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ Î·È Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ ·˘ÙÒÓ»22.
∆Ô fiÔÈÔ ‰›ÏËÌÌ· ›¯·Ó Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó ÔÈ ÂıÓÈÎÔ› ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ›¯Â ‰È·Ù˘ˆı› Ôχ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο, ‹‰Ë ÛÙ· 1842, ·fi ÙÔÓ ¶ÂÓÙ¿‰Ë-¢¿Ú‚·ÚË:
¢ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘ÛÈÓ fiÏÔÈ ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› £Ô˘Î˘‰›‰·È ‹ ¶ÏÔ‡Ù·Ú¯ÔÈ, ˆÓ Ë ·ÌÂÚÔÏË„›· Î·È ÙÔ
ÚÔ˜ ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·Ó Û¤‚·˜ ·ÓÂÁÓˆÚ›ÛıË ·Ú’ fiÏˆÓ ÙˆÓ ÂıÓÒÓ. ¶ÔÏÏÔ› ·˘ÙÒÓ ˘ÔÎÈÓÔ‡ÌÂÓÔÈ ˘fi […] ÂıÓÈ΋˜ ÊÈÏ·˘Ù›·˜, ˘fi Ì›ÛÔ˘˜ ÚÔ˜ ·ÏÏÔÁÂÓ›˜ […] ‰ÈËÁÔ‡ÓÙ·È ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·Ó,
fiˆ˜ ·˘ÙÔ› ÌfiÓÔÈ ¤Ï·Û·Ó ·˘Ù‹Ó […]. ∞ÏÏ¿ ‰ÂÓ Ï¤ÁÔÌÂÓ ‰È¿ ÙÔ‡ÙÔ˘ Ó· ÌË Ï¿‚Ë Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ÙËÓ ‰È‹ÁËÛÈÓ ˘’ ȉȷÈÙ¤Ú·Ó ÂıÓÈÎ‹Ó ¤Ô„ÈÓ, ÙÔ˘Ó·ÓÙ›ÔÓ ‰Â, ÂÂȉ‹ ·˘Ùfi˜ ÁÚ¿ÊÂÈ ‰È¿
ÙÔ ¤ıÓÔ˜ ·˘ÙÔ‡, ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ÙËÓ ËıÈÎ‹Ó ˆÊ¤ÏÂÈ·Ó Ú¤ÂÈ Ó· ·ÊÔÚ¿. ∫ÔÛÌÔÔÏ›Ù˘ Á›ÓÂÙ·È,
fiÛÙȘ ‰ÂÓ ı¤ÏÂÈ Ó· ÂÎÏËÚÒÛË Ù· ÚÔ˜ ÙÔ ¤ıÓÔ˜ ηı‹ÎÔÓÙ· […]. √ ·Á·ıfi˜ Î·È ÂÓ¿ÚÂÙÔ˜
ÔÏ›Ù˘ [¿Ú· Î·È Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜, ηٿ ÙÔ Û˘ÁÁڷʤ·] ı¤ÏÂÈ ÚÔÛËÏÒÛÂÈ ·Â› fiÏËÓ ·˘ÙÔ‡ ÙËÓ
ÂÓ¤ÚÁÂÈ·Ó ÂȘ fiÊÂÏÔ˜ Ù˘ ·ÙÚ›‰Ô˜ 23.
√ ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘, ¤Î·Ó Â›Û˘ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÏfiÁÔ ÁÈ· «È‰È·ÈÙ¤Ú·Ó ÂıÓÈ΋ӻ (·ÁÁÏÈ΋, ÂÏÏËÓÈ΋, Î.Ï.) «¤Ô„ÈÓ» ‹ «fi„ÈÓ» Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜:
∏ ∂ÏÏ¿˜ ¢ÁÓˆÌÔÓ› [ÙÔÓ ÕÁÁÏÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfiÓ Finlay] […]. ∞ÏÏ’ ¤ÙÈ Ì¿ÏÏÔÓ ‹ıÂÏÂÓ Ë
∂ÏÏ¿˜ ¢ÁÓˆÌÔÓ‹ÛÂÈ, Â¿Ó ÂȘ ÙÈÓ·˜ ÛΤ„ÂȘ ÙÔ˘ ˘fi ¤Ô„ÈÓ ÂÏÏËÓÈÎ‹Ó Â›¯ÂÓ ÂÎı¤ÛÂÈ Ô
ÊÈÏfiÔÓÔ˜ ·Ó‹Ú ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈÎ‹Ó ÈÛÙÔÚ›·Ó, ηıÒ˜ ÙËÓ ∞ÁÁÏÈÎ‹Ó ÔÈ Û˘Ì·ÙÚÈÒÙ·È ÙÔ˘ ÌÂÙ¿
Ó‡̷ÙÔ˜ ·ÁÁÏÈÎÔ‡ Û˘Ó‹ıˆ˜ Û˘Ó¤ÁÚ·„·Ó 24.
∂›Ó·È ‚¤‚·È· ۷ʤ˜ fiÙÈ, ÛÙÔ Ì˘·Ïfi ÙÔ˘ §Â˘Î·‰›ÙË ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˘, Ë ·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ «ÈÛÙÔÚÈÔÓÔÌÈ΋˜» ÛËÌ·Û›·˜ ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ ÚÔ¸¤ıÂÙ ÙË ıÂÌÂÏ›ˆÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ «ÂÏÏËÓÈ΋˜ ¿Ԅ˘» ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·:
∆· ¯ÚÔÓÈο ÙÔ˘ ηÈÚÔ‡ ÂΛÓÔ˘ [= Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ù˘ Ï·ÙÈÓÈ΋˜ ηٿÎÙËÛ˘] Ì·˜ ÂÙ‹ÚËÛ·Ó ·ÚÎÂÙ¿ ÁÂÁÔÓfiÙ·, Ù· ÔÔ›·, ˆ˜ Â›Ó·È ˘fi ÙˆÓ ¢˘ÙÈÎÒÓ ÂÎÙÂıÂÈ̤ӷ, ‰ÂÓ ·Ú¤¯Ô˘ÛÈ ‚‚·›ˆ˜ fiÏËÓ ÂΛÓËÓ ÙËÓ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÔÔ›·˜ ›ӷÈ, ÊÚÔÓÔ‡ÌÂÓ, ÂÁÎÚ·Ù‹. ŸÙ·Ó
22. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο, fi.., Û. 7.
23. µÏ. °. ¶ÂÓÙ¿‰Ë˜-¢¿Ú‚·Ú˘, ¢ÔΛÌÈÔÓ ÂÚ› ÛÔ˘‰‹˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜, ∞ı‹Ó· 1842, Û.
6-19, ·fiÛ·ÛÌ· ·ÓıÔÏÔÁË̤ÓÔ: ƒ. ¢. ∞ÚÁ˘ÚÔÔ‡ÏÔ˘ (ÂÈÌ.), ∏ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ÛΤ„Ë
ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, fi.., ∞ã, Û. 366-376, 372-373.
24. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο, fi.., Û. 468. ¶‚.: «∆· Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜
ÂȘ Ô ·Ó‹ÎÂÈ Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ‰ÂÓ Û˘Ì‚È‚¿˙ÔÓÙ·È ¿ÓÙÔÙ ÚÔ˜ Ù· Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ Ô˘
·ÊËÁÂ›Ù·È Ù·˜ Ù‡¯·˜», «¶ÂÚ› ÙˆÓ ÂÚÈÂÙÂÈÒÓ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ ÂÓ ÙÔȘ
ηı’ ËÌ¿˜ ¯ÚfiÓÔȘ»: ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, ¶ÚÔÏÂÁfiÌÂÓ·, ÂÈÌ. ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∞ı‹Ó·
1970, Û. 37-65, 40Ø Ô ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Â‰Ò ÛÙÔÓ Gibbon.
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
91
fï˜ ¤ÏıË Ë ÒÚ· Ó· ÚÈÊıÒÛÈ Ù·‡Ù· ÂȘ ∂ÏÏËÓÈÎfiÓ ¯ˆÓÂ˘Ù‹ÚÈÔÓ, fiÙ·Ó ¿·Í ‰È·ÊˆÙÈÛıÒÛÈÓ ˘fi ÂÌ›ÚÔ˘ ÙÈÓfi˜ ËÌÂÙ¤ÚÔ˘ ÎÚÈÙÈÎÔ‡ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡, ÙfiÙ ı¤ÏÔ˘ÛÈ ‚‚·›ˆ˜ […] Û˘Áηٷ‰¤ÛÂÈ ÚÔÛËÎfiÓÙˆ˜ ÙÔ Ó‡̷ ÙˆÓ ·ÁÒÓˆÓ ÂÎÂ›ÓˆÓ Ì ÙÔ Ó‡̷ Ù˘ ÌÂÙ·ÁÂÓÂÛÙ¤Ú·˜
ÂÓ‰fiÍÔ˘ ËÌÒÓ ∂·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜ […]. ∂›ı […] ÊÈÏÔÁÂÓ›˜ […] Û˘ÛÙ‹ÛˆÛÈÓ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Û˘ÁÁÚ·Ê‹˜ ÂÓÈ·‡ÛÈÔÓ ‰È·ÁÒÓÈÛÌ·, ÚÔ˜ Ï·ÌÚ˘ÛÌfiÓ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, Î·È ÚÔ˜
ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎ‹Ó ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‰ÈÎ·ÈˆÌ¿ÙˆÓ Ì·˜ ˘ÔÛÙ‹ÚËÍÈÓ! ∂›ıÂ Ë Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ ÓÂÔÏ·›·, ÙËÓ Î·ÏÏ›ÛÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·Ó Î·Ù·ÓÔÔ‡Û·, fiÙÈ ÂΛÓÔ˜ ÌfiÓÔ˜ ÙˆÓ ¶ÔÈËÙÒÓ ÂÚÈÛÙ¤ÊÂÈ
ÙÔ˘˜ ÎÚÔÙ¿ÊÔ˘˜ ÙÔ˘ Ì Û٤ʷÓÔÓ ·Êı·ÚÛ›·˜, fiÛÙȘ ·fi ÙˆÓ ÛÏ¿Á¯ÓˆÓ Ù˘ ÔÈΛ·˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ ·Ó·ˉÒÓ […] ÂÓı¤ˆ˜ Î·È ÊÈÏÔÛfiʈ˜ Û˘ÌÌÂÏ›˙ÂÈ Ù·˜ ¢¯¿˜ ÙˆÓ ÚÔÁfiÓˆÓ ÌÂÙ¿ ÙˆÓ
·ÈÛıËÌ¿ÙˆÓ Ù˘ Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘ ÁÂÓ¿˜, ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÌÂÙ¿ ÙÔ˘ ̤ÏÏÔÓÙÔ˜ 25.
∏ Ì·ÎÚ¿ ÂÚÈÏ¿ÓËÛË ÙÔ˘ ∑·Ì¤ÏÈÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ ÛÙ·
Û‡ÓÔÚ· ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ «·ÙÚȈÙÈÎÔ‡» ÙÔ˘˜ ηı‹ÎÔÓÙÔ˜ Î·È ÙÔ˘ ηı‹ÎÔÓÙfi˜
ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÙÔ˘˜ Ô‰‹ÁËÛ ÏÔÈfiÓ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÓfi˜ ÏfiÁÔ˘ ¿Óˆ
ÛÙËÓ (·)Û˘Ì‚·ÙfiÙËÙ· ÙˆÓ ‰‡Ô ÚfiψÓ26. ™ÙÔ Ì˘·Ïfi ÙÔ˘, ηٿ ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿, «ÂıÓÈÎÔ‡ Ì·˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˘», Ë Â͢ËÚ¤ÙËÛË ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ ÂÚÓÔ‡ÛÂ, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, ̤۷ ·fi ÙËÓ fiÛÔ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ Î·Ï‡ÙÂÚ· ıÂÌÂÏȈ̤ÓË ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÙÔ˘ ·ÌÂÚÔÏË„›·˜. ∏ Û˘Ì‚Ô˘Ï‹ ÙÔ˘
ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Ó¤Ô˘˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ ›¯Â ˆ˜ ÂÍ‹˜:
∂¿Ó Ë Î˘‚¤ÚÓËÛȘ ‹Ó·È Ë ‰˘Û¯ÂÚ¤ÛÙ·ÙË ÙˆÓ Ú·ÎÙÈÎÒÓ Ù¯ÓÒÓ, Ë ÈÛÙÔÚ›· ›ӷÈ
‚‚·›ˆ˜ Ë ‰˘Û¯ÂÚ¤ÛÙ·ÙË ÙˆÓ ıˆÚËÙÈÎÒÓ. ÿÓ· ·Ó·‰Âȯı‹ ÙȘ ÔˆÛÔ‡Ó ¿ÍÈÔ˜ ·˘Ù‹˜ […]
··ÈÙÂ›Ù·È […] ÚÔ ¿ÓÙˆÓ Ë ÂӉ¯Ô̤ÓË ÂÚÈÛÙÔÏ‹ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÂΛӢ ÊÈÏÔÙÈÌ›·˜, ‹ÙȘ
·Ú·Û‡ÚÂÈ ÙÔÛ¿ÎȘ ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfiÓ ÂȘ ÙÔ Ó· ·Ú·ÛÙ‹ÛË ÙÔ ›‰ÈÔÓ ¤ıÓÔ˜ ˆ˜ ÙÔ ÚÒÙÈÛÙÔÓ
ÙˆÓ Â› Á˘ ÂıÓÒÓ 27.
25. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο, fi.., Û. 468-469. ¶‚.: «∂˘¯‹˜ ¤ÚÁÔÓ ‹ÙÔÓ
Â¿Ó ÙȘ ÔÌÔÁÂÓ‹˜ ÂÂÏ·Ì‚¿ÓÂÙÔ Ù‹˜‰Â Ù˘ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›·˜Ø ‰ÈfiÙÈ ÔÈ ‰˘ÙÈÎÔ›, ȉfiÓÙ˜ Ù·
Ú¿ÁÌ·Ù· Î·È ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ˘fi ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚÈÎ‹Ó ÌfiÓÔÓ fi„ÈÓ, Ô˘¯› ‰Â Î·È ˘fi ÂÏÏËÓÈ΋˜
Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜, ·ÚÂÌfiÚÊˆÛ·Ó ÂÏÂÂÈÓÒ˜ Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ·, Ë ‰Â ÈÛÙÔÚ›· ˘fi ÙÔÓ Î¿Ï·ÌfiÓ ÙˆÓ
¤¯·Û ÙËÓ Ê˘ÛÈÎ‹Ó Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·Ó», ÛÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 443.
26. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Â›Ó·È Ë ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿ (∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜,
fi.., Û. 179-180): «∞Ó·Áη›Ô Â›Ó·È Ó· ‰Ôı› Â›Û˘ ÚÔÛÔ¯‹ […] ÛÙËÓ È‰È¿˙Ô˘Û· ÁÚ·ÌÌ‹
Ë ÔÔ›· ÂÓÒÓÂÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈÎfi ÙÔ˘ [∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘] Ì ÙËÓ Û˘Ó›‰ËÛ‹
ÙÔ˘ ÙËÓ ÂıÓÈ΋: ÙËÓ ÂıÓÈ΋, ÔÏÈÙÈ΋, ··Û¯fiÏËÛË Ì ÙȘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ÂȉfiÛÂȘ […].
™Â fiÏË ÙËÓ Ì·ÎÚ¿ ÙÔ˘ Û˘ÁÁÚ·ÊÈ΋ ‰È·‰ÚÔÌ‹, ÙÔÓ ‚ϤÔ˘Ì ӷ Â·Ó¤Ú¯ÂÙ·È ÛÙËÓ ‰È¿ÎÚÈÛË ÙËÓ ÔÔ›· οÓÂÈ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ÂıÓÈ΋ Î·È ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÙÔÔı¤ÙËÛË ÙˆÓ Ê·ÈÓÔÌ¤ÓˆÓ Ù· ÔÔ›· ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ, ›Ù ÁÈ· Ó· ÙȘ ‰È·ÛÙ›ÏÂÈ Û ̛· ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ ·ÓÙ›ıÂÛË, ›Ù ÁÈ·
Ó· ÙȘ Ù·˘Ù›ÛÂÈ Û ̛· ‡ÊÔÚË Û˘ÓÂͤٷÛË».
27. ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, «¶Ô›ÔÓ ÙÔ ÂÎ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ fiÊÂÏÔ˜ Î·È Ò˜ ‰¤ÔÓ Ó· ÛÔ˘‰¿˙ˆÌÂÓ ·˘Ù‹Ó», ÂÊËÌ. ÕÌ˘Ó·, 4.2.1872, ·Ó·‰.: ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜,
fi.., Û. 263-274, 272.
92
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
√ ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘, ÍÂÛÔ‡Û ÂÓ›ÔÙ Û ÎÚÈÙÈ΋ Ù˘ ÛÙ¿Û˘ ÙˆÓ Û˘Ì·ÙÚȈÙÒÓ ÙÔ˘, ÏÔÁ›ˆÓ Î·È ÌË: «∏ ÂÚÈ·˘ÙÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ËÚˆÈÛÌÔ‡ Ì·˜ ·¤‚Ë Î·È ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ·ÏÏÔÂıÓ›˜ ÛηӉ·Ï҉˘, Î·È ÚÔ˜ ËÌ¿˜
·˘ÙÔ‡˜ ·Ó˘fiÊÔÚÔ˜»28.
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ‚¤‚·È· ÁÈ· ÙÔÓ ›‰ÈÔ ¿ÓıÚˆÔ Ô˘ ›¯Â ıÂÌÂÏÈÒÛÂÈ ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔ
ÔÈÎÔ‰fiÌËÌ· Ù˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ-ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ÙÔ˘ ıˆڛ·˜ ¿Óˆ ÛÙËÓ È‰¤· Ù˘ ËıÈ΋˜ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ˘ÂÚÔ¯‹˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ ¤Ó·ÓÙÈ fiÏˆÓ ÙˆÓ
¿ÏψÓ:
∞ÏÏ’ Â¿Ó ˘¿Ú¯Ë ÈÛÙÔÚÈÔÓÔÌÈÎfiÓ ·Í›ˆÌ· ·ÓÒÙÂÚÔÓ ¿Û˘ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›·˜ […] ÙÔ‡ÙÔ ÂÛÙ›
[…]. √ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜ ‰È¤‚Ë ·‚Úfi¯ÔȘ ÔÛ› ÙÔÓ ‚·Ú‚·ÚÈÎfiÓ Î·Ù·ÎÏ˘ÛÌfiÓ, ‰È¿ ÙÔÓ ÏfiÁÔÓ, fiÙÈ
ÌfiÓÔ˜ ÙˆÓ ÏÔÈÒÓ ·Ú¯·›ˆÓ Î·È ÌÂ۷ȈÓÈÎÒÓ ÂıÓÈÎÔًوÓ, ˘‹ÚÍÂÓ ·˘Ùfi˜ ηı’ ·˘ÙfiÓ
ÂıÓÈÎfiÙ˘ ÙÂÏ›· Î·È […] ÙÔÛÔ‡ÙÔÓ Ï‹Ú˘ ÂÓ ÙÔȘ Û˘ÛÙ·ÙÈÎÔ›˜ ·˘Ù‹˜ ÛÙÔȯ›ÔȘ, ÒÛÙ Ԣ
ÌfiÓÔÓ ‰ÂÓ ËÛı¿ÓıË ÔÙ¤ ÙËÓ ·Ó¿ÁÎËÓ ÙÔ˘ Ó· ‰·ÓÂÈÛı‹ ·Ú¿ Í¤ÓˆÓ Î·È ·ÏÏÔÊ‡ÏˆÓ ËıÈ΋Ó
˙ˆÙÈÎfiÙËÙ·, ·ÏÏ¿ Î·È ‰È¿ ÙËÓ ÏËıÒÚ·Ó ÙˆÓ ¯˘ÌÒÓ Ù˘ ËÛı¿ÓıË Ì¿ÏÈÛÙ· ÙËÓ ¯Ú›·Ó ÙÔ˘
Ó· ÌÂÙ·‰ÒÛË ÂÎ ÙˆÓ ÂÚÈÛÂ˘Ì¿ÙˆÓ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ·˘Ù‹˜, ÈÎÌ¿‰· Î·È ˙ˆ‹Ó ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜
[…]. ∆Ô ∂ÏÏËÓÈÎfiÓ Ó‡̷, ÌfiÓÔÓ ·˘Ùfi ÂȘ ÙËÓ ÂıÓÔÏÔÁÈÎ‹Ó ÈÛÙÔÚ›·Ó ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡,
ηÙËӿψÛ ‚·ıÌˉfiÓ Î·È Î·Ù¤Ê·Á ٷ ÚÔÛÂÏıfiÓÙ· ·˘ÙÒ ·Î·Ù¤ÚÁ·ÛÙ·, ·ÓÈÛÙfiÚËÙ·,
·Ì‡ËÙ·, ‚·Ú‚·ÚÈο ÛÙÔȯ›·, Î·È È‰ÈÔÔÈ‹ıË Ù· ۈ̷ÙÈο ÙˆÓ ÚÔÙÂÚ‹Ì·Ù·29.
28. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, «√ Î. πÔ‡ÏÈÔ˜ ∆˘¿Ï‰Ô˜», ¶·Ó‰ÒÚ· Ù¯. 236 (15.1.1860), 457470, 468.
29. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο, fi.., Û. 395-396. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ‚¤‚·È· η̛·
·ÌÊÈ‚ÔÏ›· fiÙÈ Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ Î·È Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ‹Ù·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ‚·ÛÈÎÔ‡˜ ÂÌÓ¢ÛÙ¤˜
Ù˘ ÂÚ› ˘ Ô ÏfiÁÔ˜ «ÂÚÈ·˘ÙÔÏÔÁ›·˜». °È· ¿ÏÏË Ì›· ÊÔÚ¿ fï˜, ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Û η̛·
ÂÚ›ÙˆÛË Ó· ıˆڋÛÔ˘Ì fiÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· οÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÂÏÏËÓÈ΋ ÚˆÙÔÙ˘›·Ø ‰ÈfiÙÈ
Ë ·Ôı¤ˆÛË ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÚfiÏÔ˘ –Ù˘ «ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ·ÔÛÙÔÏ‹˜» (Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÔÚÔÏÔÁ›· Ù˘ ÂÔ¯‹˜)– ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ Î·Ù’ ÂÍÔ¯‹Ó ‰È·ÎÚÈÙÈÎfi ÁÓÒÚÈÛÌ· ÙÔ˘
∂˘Úˆ·›Ô˘ ÂıÓÈÎÈÛÙ‹ ÏÔÁ›Ô˘ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·. ∞fi Ù· ¿ÌÔÏÏ· ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· Ô˘ ı·
ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ÂÈηÏÂÛÙÔ‡ÌÂ, ·˜ ·ÚÎÂÛÙԇ̠۠·˘Ù¿ ÂÓfi˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚˆÙÂÚÁ¿Ù˜ ÙÔ˘
ÁÂÚÌ·ÓÈÎÔ‡ ÚÔÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ÂıÓÈÎÈÛÌÔ‡, ÙÔ˘ Fichte, Î·È ‰‡Ô °¿ÏÏˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ Ô˘ ÂËÚ¤·Û·Ó Ù· ̤ÁÈÛÙ· ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘˜ ÙÔ˘˜, ÙˆÓ Guizot Î·È Michelet: «¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ
ÏÔÈfiÓ ¿ÏÏË ‰È¤ÍÔ‰Ô˜, ·Ó ÂÛ›˜ [= ÔÈ °ÂÚÌ·ÓÔ›] ¯·ı›ÙÂ, Ë ·ÓıÚˆfiÙËÙ· ÔÏfiÎÏËÚË ı·
¯·ı› Ì·˙› Û·˜, ¯ˆÚ›˜ ÂÏ›‰· Ó· Í·Ó·ÁÂÓÓËı›», J. G. Fichte, Discours à la nation
allemande, Á·ÏÏ. ÌÙÊÚ., ¶·Ú›ÛÈ 1952, Û. 276Ø «¶ÈÛÙ‡ˆ fiÙÈ ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ÂÈ, ¯ˆÚ›˜
‰È¿ıÂÛË ÁÈ· ÎÔϷΛ˜, fiÙÈ Ë °·ÏÏ›· ¤¯ÂÈ ˘¿ÚÍÂÈ ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ, Ë ÂÛÙ›· ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Ù˘
∂˘ÚÒ˘ […]. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·Ì›· ۯ‰fiÓ ÌÂÁ¿ÏË È‰¤·, η̛· ÌÂÁ¿ÏË ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ·Ú¯‹
Ô˘, ÁÈ· Ó· ÂÍ·ψı› ·ÓÙÔ‡, ‰ÂÓ ¤Ú·Û ÚÒÙ· ·fi ÙËÓ °·ÏÏ›·», F. Guizot, Histoire
de la civilisation en Europe, I, Û. 6-7, ·Ú¿ıÂÌ·: J. Walch, Les maîtres de l’histoire, 18151850 : Augustin Thierry, Mignet, Guizot, Thiers, Michelet, Edgard Quinet, ¶·Ú›ÛÈ &
°ÂÓÂ‡Ë 1986, Û. 33-34Ø «∏ °·ÏÏ›· Û˘Ó¤¯ÈÛ ÙÔ ÚˆÌ·˚Îfi Î·È ÙÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ¤ÚÁÔ. √ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ›¯Â ˘ÔÛ¯Âı›, Î·È Ë °·ÏÏ›· ÎÚ¿ÙËÛ ÙËÓ ˘fiÛ¯ÂÛË. ∆ËÓ ·‰ÂÏÊÈ΋ ÈÛfiÙËÙ·,
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
93
™Â ÁÂÓÈΤ˜ ÁÚ·Ì̤˜ ¿ÓÙˆ˜, ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÂıÓÈÎÔ› ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ‰ÂÓ ‰›ÛÙ·˙·Ó
Ó· ÂÈηÏÂÛıÔ‡Ó ÙËÓ ÚÔÙÂÚ·ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ «·ÙÚȈÙÈÎÔ‡» ÙÔ˘˜ ηı‹ÎÔÓÙÔ˜,
΢ڛˆ˜ fiÙ·Ó Ë ÌÂϤÙË ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ‡˜ Ô‰ËÁÔ‡Û ÛÂ Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ȉȷ›ÙÂÚ· ÂÁΈÌÈ·ÛÙÈο ÁÈ· ÙËÓ «ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡», fiˆ˜ ‚‚·›ˆ˜ ÙËÓ ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ. ™Â ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ¤ÌÔÈ·˙ ӷ ·Ó·ÊˆÓ› οÙÈ Û·Ó
·ÂÏı¤Ùˆ ·’ ÂÌÔ‡ ÙÔ ÔÙ‹ÚÈÔÓ ÙÔ‡ÙÔ: «∞ÏÏ’ Â¿Ó ÙÔ‡ÙÔ Â›Ó·È ·Ï‹ıÂÈ·, ‰È·Ù›
Ó· ÌË ÚÔ·„Ë ÂȘ ʈ˜; ø˜ ÂÈÛÙ‹ÌˆÓ ‰ÂÓ Ï¤Áˆ fi¯È, ˆ˜ ŒÏÏËÓ fï˜, ÔÌÔÏÔÁÒ fiÙÈ ÂÂı‡ÌÔ˘Ó Ó· ·Ó·Ï¿‚Ë ÙËÓ ·ÔÎ¿Ï˘„ÈÓ Ù˘ ıÏÈ‚ÂÚ¿˜ Ù·‡Ù˘ ·ÏËı›·˜ ͤÓÔ˜ Ì¿ÏÏÔÓ ‹ ÔÌÔÁÂÓ‹˜»30.
™Â ¿ÏϘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ‰È¤ÎÚÈÓ ·Ó¿ÌÂÛ· Û ·˘Ùfi
Ô˘ ÔÈ «Í¤ÓÔÈ» ÌÔÚÔ‡Û·Ó Î·È Û ÂΛÓÔ Ô˘ ‰ÂÓ ¤ÚÂ ӷ Ì¿ıÔ˘Ó. Ÿˆ˜
ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ÏËı˘ÛÌȷ΋˜ Û‡ÓıÂÛ˘ Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜ fiÔ˘, ˆ˜
Úfi‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ «™˘ÏÏfiÁÔ˘ ÚÔ˜ ¢È¿‰ÔÛÈÓ ÙˆÓ ∂ÏÏËÓÈÎÒÓ °Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ», ηÈ
fiˆ˜ ·Ú·‰¤¯ÂÙ·È Û ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÙfiÙ ˘Ô˘ÚÁfi ∂͈ÙÂÚÈÎÒÓ,
›¯Â ηٷϋÍÂÈ Ó· ·ÔÎÚ‡„ÂÈ Ù· Û¯ÂÙÈο ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ‰Â‰Ô̤ӷ:
¶ÂÚ› Ù˘ Û˘Óٿ͈˜ ÙˆÓ ·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÈӿΈÓ, Ô˘‰fiψ˜ ÂÚȤϷ‚ÔÓ ÙËÓ ÂÍ·ÎÚ›‚ˆÛÈÓ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ [‚Ï. ÂÏÏËÓfiʈÓÔ˘] ÏËı˘ÛÌÔ‡ ÂÓ Û˘ÁÎÚ›ÛÂÈ ÚÔ˜ Ù· ‚Ô˘ÏÁ·ÚÈο ηÈ
Ù· ¿ÏÏ· ÂÓ ÙË ¯ÒÚ· ÛÙÔȯ›·, ‰ÈfiÙÈ Ë ÂÍ·ÎÚ›‚ˆÛȘ ·‡ÙË ‰ÂÓ ÂÈÌÔÚ› ÂÈÌ‹ Ó· ·Ô‚‹ ÂÈ‚Ï·‚‹˜ ÂȘ Ù·˜ ηı’ fiÏ· Ù· ÏÔÈ¿ ¢ÏfiÁÔ˘˜ ËÌÒÓ ·ÍÈÒÛÂȘ 31!
√ ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘, ‰ÂÓ ·¤ÎÚ˘Ù ÈÛÙÔÚÈο ‰Â‰Ô̤ӷ,
·ÏÏ¿ ·ÓÙ›ıÂÙ· ÚÔÛ¤ıÂÙ ÛÙÔȯ›· ÛÙ· ‰Â‰Ô̤ӷ ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ËÁÒÓ. ∫·Ù¿
οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ Ì¿ÏÈÛÙ·, ›¯Â ıˆÚËÙÈÎÔÔÈ‹ÛÂÈ ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋:
‰ÈfiÙÈ, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ∂Ù·Ó‹ÛÈÔ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ, Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡
¤ıÓÔ˘˜, ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ Ó· ÂÍȯÓÈ¿ÛÂÈ ÙÔ «Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ» Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
ÈÛÙÔÚ›·˜ –Ó· ‰ÈÂÈÛ‰‡ÛÂÈ «ÂȘ ÙÔ ÛÎÔÙÂÈÓfiÓ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ì·˜ ÎÙ›ÚÈÔÓ»32–, ›ӷÈ
Û˘¯Ó¿ ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔ˜ Ó· ·ÓÙÈηıÈÛÙ¿ ÙȘ ·ÓÂ·ÚΛ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÙˆÓ ËÁÒÓ,
ÙÔ ÂÏÏÈ¤˜ ·Ú¯ÂÈ·Îfi ˘ÏÈÎfi, Ì «ÂÈηۛ˜ Î·È Èı·ÓÔÏÔÁ›Â˜»: «∏ ÈÛÙÔÚ›· ‰ÂÓ
Ô˘ ›¯Â ·Ó·‚ÏËı› ÁÈ· ÙË ÌÂÙ·ı·Ó¿ÙÈÔ ˙ˆ‹, ·˘Ù‹ ÙËÓ ‰›‰·Í ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ˆ˜ ÙÔ ÓfiÌÔ
·˘ÙÔ‡ Â‰Ò ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘», J. Michelet, Le Peuple, Û. 228, ·Ú¿ıÂÌ·: S. Citron, Le mythe
national. L’histoire de France en question, ¶·Ú›ÛÈ 1987, Û. 19.
30. ∂ÊËÌ. flÚ·, 14.3.1879, ·Ú¿ıÂÌ·: ∫. £. ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fi..,
Û. 357Ø Ô ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Â‰Ò ÛÙÔ ˙‹ÙËÌ· ÙÔ˘ ÂÍ·Ï‚·ÓÈÛÌÔ‡ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô Â›¯Â οÓÂÈ ÏfiÁÔ Ô ∫. ™¿ı·˜.
31. ∞À∂-º¿Î. 1883, ¶ÚÔÍÂÓ›· ª·Î‰ÔÓ›·˜, ™‡ÏÏÔÁÔ˜ ÚÔ˜ ¢È¿‰ÔÛÈÓ ÙˆÓ ∂ÏÏËÓÈÎÒÓ
°Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ, ¶Úfi‰ÚÔ˜ ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ÚÔ˜ ˘Ô˘ÚÁfi ∂͈ÙÂÚÈÎÒÓ ∞Ï. ∫ÔÓÙfiÛÙ·˘ÏÔ, ·Ú. 577-14/5/1883, ·Ú¿ıÂÌ·: ™. µÔ‡ÚË, ∂Î·›‰Â˘ÛË Î·È ÂıÓÈÎÈÛÌfi˜, fi.., Û. 64-65.
32. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο, fi.., Û. 18.
94
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
Ì·˜ ‰ÈÂÙ‹ÚËÛ ٷ Û˘Ì‚Â‚ËÎfiÙ· fiÛ· Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ·Ó ÂȘ Ù·˜ ÔÏÏÔ‡ ÏfiÁÔ˘ Ù·‡Ù·˜
ÌÂÙ·‚ÔÏ¿˜, fiıÂÓ ·Ó·Áη˙fiÌÂı· Ó· ηٷʇÁˆÌÂÓ ÂȘ ÂÈηۛ·˜ Î·È Èı·ÓÔÏÔÁ›·˜»33. ∫¿ÙÈ Ô˘ ¤Î·Ó Ôχ Û˘¯Ó¿ Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÊÙ¿ÓÔÓÙ·˜ ÂÓ›ÔÙ Û ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈΤ˜ ·Ú·‰Ô¯¤˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÚÌËÓ¢ÙÈ΋˜ ·Ú¤Ì‚·Û‹˜ ÙÔ˘
ÛÙ· ‰Â‰Ô̤ӷ ÙˆÓ ËÁÒÓØ fiˆ˜ fiÙ·Ó ¤‚·˙ ¤Ó·Ó ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· Ó·
ϤÂÈ Ú¿ÁÌ·Ù· Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯Â ÂÈ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·:
∂ȉÔÔÈÔ‡ÌÂÓ ¯¿ÚÈÓ ÂÈÏÈÎÚÈÓ›·˜ ÙÔÓ ·Ó·ÁÓÒÛÙËÓ, fiÙÈ ÙËÓ ÚÔÛÊÒÓËÛÈÓ Ù·‡ÙËÓ Ì·Ù·›ˆ˜ ‹ıÂÏ ˙ËÙ‹ÛÂÈ ÂȘ Ù· ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ¯ÚÔÓÈο. ¶ÏËÚÔ‡ÌÂÓ, fï˜, ηı‹ÎÔÓ ÎÚÈÙÈÎÔ‡, ÂÈÌ‹ ηÈ
ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÚÔÛ¤ÙÈ, ÙÔÈÔ‡ÙÔ˘˜ ı¤ÙÔÓÙ˜ ÏfiÁÔ˘˜ ÂȘ ÙÔ ÛÙfiÌ· ÙÔ˘ §¤ÔÓÙÔ˜ [ÙÔ˘ £Ú·Îfi˜].
ÕÏψ˜ Ù ‰È·ÙÂÏÔ‡ÌÂÓ Ì˘¯·›Ù·Ù· ÂÂÈṲ̂ÓÔÈ Û˘ÓÂ›· Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ Î·È ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Û˘Ì·Ú·‚ÔÏ‹˜, fiÙÈ, Ô‡Ùˆ ÙÔÓ Ú‹ÙÔÚ· ·ÚÈÛÙÒÓÙ˜, Â¿Ó ‰ÂÓ Ì·ÓÙ‡ˆÌÂÓ ÙËÓ ÊÚ¿ÛÈÓ ÙÔ˘, ÂÌ‚·Ù‡ÔÌÂÓ fï˜, ·Ô¯ÚÒÓÙˆ˜ ÂȘ Ù· ÓÔ‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘ 34.
33. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 209.
34. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, µ˘˙·ÓÙÈÓ·› ªÂϤٷÈ, fi.., Û. 211. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ, ÛÙÔ Ì˘·Ïfi ÙÔ˘
∑·Ì¤ÏÈÔ˘, ·˘Ù‹ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ë ‰È·‰Èηۛ· Â›Ó·È ÂΛÓË Ô˘ ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÛÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi Ó· ‚ÚÂı› Û Ôχ ηχÙÂÚË ÂÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ı¤ÛË ·fi ÙÔ˘˜ Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘˜ ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓØ ‚Ï. ·Ú·¿Óˆ ·Ú¿ıÂÌ· Ì ˘ÔÛ. 11. ∞ÏÏ¿ Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ Ù˘ ÚÔÌ·ÓÙÈ΋˜ ÛΤ„˘, ·fi ÙÔÓ Carlyle ̤¯ÚÈ ÙÔÓ Michelet, Ë ÈÛÙÔÚ›· Û˘ÓÈÛÙ¿ ¤Ó· ¯·ÔÙÈÎfi Û‡ÓÔÏÔ
ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ, ÚÈÓ ¤ÚıÂÈ Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ Ó· ·Ó·Î·Ï‡„ÂÈ ÙÔ ÓfiËÌ· Ô˘ Ù· Û˘Ó¤¯ÂÈ – ÓfiËÌ· Ô˘
ηıÈÛÙ¿ ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ Î·È ÓÔ‹ÛÈÌË. °È· ÙÔÓ Michelet, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ Â›Ó·È Ô √ȉ›Ô˘˜ Ô˘ ÂÈχÂÈ Ù· ·ÈÓ›ÁÌ·Ù· Ô˘ ·ÎfiÌË Ù·Ï·ÈˆÚÔ‡Ó ÙÔ˘˜
«ÓÂÎÚÔ‡˜», ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜: «∆Ô˘˜ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ¤Ó·˜ √ȉ›Ô˘˜,
Ô˘ Ó· ÙÔ˘˜ ÂÍËÁ‹ÛÂÈ Ù· ‰Èο ÙÔ˘˜ ·ÈÓ›ÁÌ·Ù· […] Ô˘ Ó· ÙÔ˘˜ Ì¿ıÂÈ Ù› ‹ıÂÏ·Ó Ó· Ô˘Ó Ù·
ÏfiÁÈ· ÙÔ˘˜, ÔÈ Ú¿ÍÂȘ ÙÔ˘˜, ·˘Ùfi Ô˘ ‰ÂÓ Î·Ù¿Ï·‚·Ó […]. [√ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜] Ú¤ÂÈ Ó· ·ÎÔ‡ÛÂÈ ÙȘ ϤÍÂȘ Ô˘ ‰ÂÓ ÂÈÒıËÎ·Ó ÔÙ¤ […], Ú¤ÂÈ Ó· οÓÂÈ Ó· ÌÈÏ‹ÛÔ˘Ó ÔÈ ÛȈ¤˜ Ù˘
ÈÛÙÔÚ›·˜», J. Michelet, Journal, 30.1.1842, ·fiÛ·ÛÌ· ·ÓıÔÏÔÁË̤ÓÔ: S.-A. Leterrier, Le
XIXe siècle historien, ¶·Ú›ÛÈ 1997, Û. 203. °È· ÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi, ‚. H. White, The historical
imagination in nineteenth-century Europe, µ·ÏÙÈÌfiÚË & §ÔÓ‰›ÓÔ 1973, Û. 158-159.
∂›Ó·È ‚¤‚·È· ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ Î·È Ô Michelet ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Â‰Ò ÛÂ Û˘ÓÂȉËÙ¤˜ ·Ú·ÔÈ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ –·Ú·ÔÈ‹ÛÂȘ Ô˘ Û˘¯Ó¿ ‰ÂÓ Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÔ‡Ó Ô‡Ù ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› Ô˘ ÙȘ οÓÔ˘Ó, ·ÊÔ‡ Â›Ó·È ÔÈ ÚÒÙÔÈ Ô˘ ›ıÔÓÙ·È ·fi
·˘Ù¤˜–, ·ÏÏ¿ ·ÏÔ‡Ûٷٷ ÛÙÔ Î·ıÔÌÔÏÔÁË̤ÓÔ ÚÔÓfiÌÈÔ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ó·
ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Ù› Û˘Ó¤‚Ë ÌÂÙ¿. ªËÓ Í¯ӿÌ ˆÛÙfiÛÔ ˆ˜ Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ ¤¯ÂÈ Î·ÙËÁÔÚËı› ·fi
ÙÔÓ ™. §¿ÌÚÔ fiÙÈ ·Ú·Ô›ËÛ ٷ ‰ËÌÔÙÈο ÙÚ·ÁÔ‡‰È· Ô˘ ›¯Â ηٷÁÚ¿„ÂÈ Ô ·Ù¤Ú·˜
ÙÔ˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘ – ÙÚ·ÁÔ‡‰È· Ù· ÔÔ›· ¤‰ˆÛ·Ó ÙÔ ¤Ó·˘ÛÌ· ÁÈ· ÙË ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË ÙˆÓ ÂÚ›ÊËÌˆÓ ¢ËÌÔÙÈÎÒÓ ∞ÛÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘. ™Â ¤Ó· ΛÌÂÓÔ ÏÔÈfiÓ (™. §¿ÌÚÔ˜, «∏ ÈÛÙÔÚÈ΋
Û¯ÔÏ‹ Ù˘ ∂Ù·Ó‹ÛÔ˘», ¡¤Ô˜ ∂ÏÏËÓÔÌÓ‹ÌˆÓ 12 (1915), 319-347, 340) Ô˘, ηٿ Ù·
¿ÏÏ·, ·ÔıÂÒÓÂÈ ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ∑·Ì¤ÏÈÔ˘ ÛÙË «‰È¿ÁÓˆÛË Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
ÈÛÙÔÚ›·˜», ‰È·‚¿˙Ô˘Ì fiÙÈ «ˆ˜ ·˘ı·›ÚÂÙÔ˜ ÂÍÂϤÁ¯ÂÙ·È ˆ˜ ÂΉfiÙ˘ ‰ËÌÔÙÈÎÒÓ ·ÛÌ¿ÙˆÓ, ·˘ÙÔÁÓˆÌfiÓˆ˜ Î·È ·ÎÚ›Ùˆ˜ ˘’ ·˘ÙÔ‡ ÌÂÙ·‚·ÏÏÔ̤ӈӻ.
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
95
™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Û¿ÓÈ· Ë ÈÛÙÔÚÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË ‚ڋΠÌÈ· ÙfiÛÔ ÚÔÓÔÌȷ΋ ı¤ÛË ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÚÔÙÂÚ·ÈÔÙ‹ÙˆÓ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ
Ù·ÁÒÓ ÂÓfi˜ ¤ıÓÔ˘˜ fiÛÔ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÂıÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜
(ηٿ ÙÔ ÚfiÙ˘Ô ÙÔ˘ ∑·Ì¤ÏÈÔ˘ Ô˘, fiˆ˜ ›‰·ÌÂ, ‹ıÂÏ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÙÔ «ÚÒÙÔÓ Î·Ù¿ Ù¿ÍÈÓ ¯Ú¤Ô˜ ˘fi ·ÙÚ›‰Ô˜»). ∂ȉÈο ÁÈ· ÙÔÓ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ, ı· ÌÔÚÔ‡Û ηÓ›˜ Ó· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ ‚¿ÛÈÌ· fiÙÈ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Ô‡Ù ¤Ó·
ÈÛÙÔÚÈÎfi ˙‹ÙËÌ· Ô˘ Ó· ÌËÓ ÂÓ‰‡ÂÙ·È Ì ÔÏÈÙÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÛÙȘ ÛÂÏ›‰Â˜ Ù˘
ÂÓÙ¿ÙÔÌ˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘. ¢ÈfiÙÈ ·ÎfiÌË ÎÈ ·Ó Ô ·Ó·ÁÓÒÛÙ˘ ›¯Â ÙËÓ ÚfiıÂÛË
Ó· ·Ú·‚Ϥ„ÂÈ ·˘Ù‹ ÙË ‰È¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘, Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ‰ÂÓ
‰›ÛÙ·˙ ÔÙ¤ Ó· ÙÔ˘ ÙËÓ ˘ÂÓı˘Ì›˙ÂÈ. ™Ù· ‰È¿ÊÔÚ· ¶ÚÔÏÂÁfiÌÂÓ¿ ÙÔ˘ ÁÈ·
·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, fiˆ˜ ÛÙÔÓ «¶ÚfiÏÔÁÔ» ÁÈ· ÙÔÓ ÙfiÌÔ Ù˘ ÂÓÙ¿ÙÔÌ˘ πÛÙÔÚ›·˜
ÙÔ˘ Ô˘ Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ˜ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, fiÔ˘ ÚÔ‚·›ÓÂÈ Û ÌÈ·
¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ ÎÚÈÙÈ΋ fiÏˆÓ fiÛÔÈ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ó· ÂÌÓ¤ÔÓÙ·È ·fi ÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙˆÓ ÂÎÚÔÛÒˆÓ ÙÔ˘ ÊÈÏÂχıÂÚÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡ ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙËÓ
ÂÏÏËÓÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘35:
∫·È fï˜ ›Ó· ÌË ˘¿ÚÍË ÌˆÚ›· ËÓ ‰ÂÓ ÂÚ¿Í·ÌÂÓ Î·Ù¿ ÙÔÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ÔÓ ÂÓÙËÎÔÓÙ·ÂÙ‹ ËÌÒÓ ‚›ÔÓ, ÔÌÈÏÔ‡ÌÂÓ ÂÚ› ÙˆÓ ÌÂ۷ȈÓÈÎÒÓ ÂÎÂ›ÓˆÓ ·Ù¤ÚˆÓ ËÌÒÓ ˆ˜ ÂÚ› ͤӈÓ
Î·È ‰ÂÓ ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÔÌÂÓ ˆ˜ ÁÓËÛ›Ô˘˜ ÚÔÁfiÓÔ˘˜ ÂÈÌ‹ ÙÔ˘˜ §ÂˆÓ›‰·˜ Î·È ÙÔ˘˜ £ÂÌÈÛÙÔÎÏ›˜. ¢ÂÓ ·ÚΛ fiÙÈ ı¤ÏÔÌÂÓ Ó· ΢‚ÂÚÓ‹ÛˆÌÂÓ ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹Ó, ·˘ÙÔ› ËÌ›˜ Ìˉ·ÌÒ˜ ı¤ÏÔÓÙ˜ Ó· ΢‚ÂÚÓËıÒÌÂÓ, ·ÏÏ¿ ·ÍÈÔ‡ÓÙ˜ Ó· ¿Ú͈ÌÂÓ ¯ˆÚÒÓ Â˘Ú˘Ù¿ÙˆÓ, ÂÚÈÔÚ›˙ÔÌÂÓ Ù·
ÈÛÙÔÚÈο ËÌÒÓ ‰›Î·È· ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘ √χÌÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ∞Ì‚Ú·ÎÈÎÔ‡ ÎfiÏÔ˘. ∆·‡Ù· ‰Â ¿ÓÙ·
ÂÓÒ ÔÈ ™¤Ú‚ÔÈ Î·È ÔÈ µÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ Ô˘ ÌfiÓÔÓ ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚÔÓ ÔˆÛ‰‹ÔÙ ËÌÒÓ Î˘‚ÂÚÓÒÓÙ·È,
·ÏÏ¿ Ù·˜ ÈÛÙÔÚÈο˜ ·˘ÙÒÓ ·ÍÈÒÛÂȘ ÂÈÌÂÏÒ˜ ÂÚÈı¿ÏÔ˘ÛÈ Î·È ÚÔ¿ÁÔ˘ÛÈ 36.
35. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È Â‰Ò ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ ∫ÔÚ·‹, ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· Î·È ÙÔ˘ ÈÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÔ‡ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÙÔ˘, ÙÔ˘ °Ú. ¶·ÏÈÔ˘Ú›ÙË, Ô˘
ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ ·ÔÁÔ‹ÙÂ˘Û‹ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ Ù¿ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Ó· ·˘ÙÔ·ÔηÏÔ‡ÓÙ·È ƒˆÌ·›ÔÈ/ƒˆÌËÔ›: «√È ŒÏÏËÓ˜ {‰Â}, ÔÈ ·fiÁÔÓÔÈ Ï¤Áˆ ÙÔ˘ ªÈÏÙÈ¿‰Ô˘, ÙÔ˘ §ÂˆÓ›‰·, ÙÔ˘
∂·ÌÂÈÓÒÓ‰Ô˘ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÙÔÈÔ‡ÙˆÓ, Ô˘ ÌfiÓÔÓ ·ÁÓÔÔ‡ÛÈ Ù· ¤ÚÁ· ·ÏÏ¿ Î·È Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÙˆÓ
¶ÚÔ·ÙfiÚˆÓ ·˘ÙÒÓ […]. ∏ ‰Â ¿ÁÓÔÈ· ÙÔÛÔ‡ÙÔÓ Î·Ù·Î˘Ú›Â˘ÛÂÓ [ÙÔ ÔÙ ¢ÎϤ˜ ÙˆÓ
∂ÏÏ‹ÓˆÓ Á¤ÓÔ˜] ÒÛÙÂ Î·È ÙÔ fiÓÔÌ· ŒÏÏËÓ˜, Ô˘ ÌfiÓÔÓ ‰ÂÓ ı¤ÏÔÌÂÓ Ó· ‰Â¯ÒÌÂı·, ·ÏÏ¿
Î·È fiÙ ÙÔ ·ÎÔ‡ˆÌÂÓ, ‰˘Û·ÚÂÛÙÔ‡ÌÂı·, ƒˆÌ·›ÔÈ ‰Â ηÏÔ‡ÌÂÓÔÈ ¯·›ÚÔÌÂÓ, ‰È¿ Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ˆÌÂÓ Î·ÏÏ›ÙÂÚÔÓ ÙÔ fiÓÂȉԘ Ù˘ ‰Ô˘Ï›·˜, ÙËÓ ÔÔ›·Ó ÂÏ¿‚ÔÌÂÓ ·fi ÙÔÓ Ï·fiÓ Ù˘
ƒÒÌ˘ ˆ˜ ·ÙÚÈÎ‹Ó ÙÈÓ· ·ÚÂÙ‹Ó», °Ú. ¶·ÏÈÔ˘Ú›Ù˘, ∂ÈÙÔÌ‹ πÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜,
µÂÓÂÙ›· 1815, ∞ã, Û. È˙ã-Èıã.
36. ¶ÚfiÏÔÁÔ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÙfiÌÔ˘˜ °ã Î·È ¢ã Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ŒıÓÔ˘˜, ·Ó·‰.:
∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, ¶ÚÔÏÂÁfiÌÂÓ·, fi.., Û. 132-155, Û. 154-155. ∆Ô ›‰ÈÔ ¤Î·Ó ηÈ
ÛÙÔ˘˜ ∂›ÏÔÁÔ‡˜ ÙÔ˘, fiˆ˜ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ·Ú·ÁÚ¿ÊÔ˘ Ì ÙËÓ ÔÔ›· ÎÏ›ÓÂÈ ÙË
Á·ÏÏÈ΋ ¤Î‰ÔÛË Ù˘ Â›ÙÔÌ˘ ÂΉԯ‹˜ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ – ΛÌÂÓÔ ÙÔ ÔÔ›Ô, fiˆ˜ ›‰·ÌÂ, Ô ›‰ÈÔ˜ ıˆÚÔ‡Û ˆ˜ ÌÈ· ·fi ÙȘ ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚ˜ Û˘Ì‚ÔϤ˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ˘˜ ÂıÓÈÎÔ‡˜ ·ÁÒÓ˜:
96
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
¢ÂÓ Â›Ó·È Ï›Á˜ ÔÈ ÊÔÚ¤˜ Ô˘ Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ó· οÓÂÈ ÙÔ
‰ÈÎËÁfiÚÔ ÙÔ˘ ‰È·‚fiÏÔ˘ ÁÈ· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ›‰·Ó ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÌÈ·
ÔÏÈÙÈ΋ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜37, ‰ÈηÈÒÓÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙÔÓ ¶·‡ÏÔ ∫·ÏÏÈÁ¿ Ô˘ ¤ÁÚ·„ ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ fiÙÈ «ÌÂÙ·¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙËÓ
ÈÛÙÔÚ›·Ó ˆ˜ ·Ô‰ÂÈÎÙÈÎfiÓ Ì¤ÛÔÓ È‰È·ÈÙ¤ÚÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜»38. ∞Ó ‰Ô‡ÌÂ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔÓ «¶ÚfiÏÔÁÔ» ÁÈ· ÙÔÓ ÙfiÌÔ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ Ô˘ Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ˜ ÛÙËÓ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ·Ú·ÙËÚԇ̠fiÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ¤Ó· ΛÌÂÓÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô
‰ÂÓ Î˘Úȷگ› ηӤӷ˜ ‰Èı‡Ú·Ì‚Ô˜ ÁÈ· ÙÔ ÌÂÁ·ÏÂ›Ô ÙÔ˘ ·Ú¯·›Ô˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡
(fiˆ˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û οÏÏÈÛÙ· Ó· Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ «ÂÚÈ·˘ÙÔÏÔÁ›·˜»), ·ÏÏ¿ ÙÔ˘Ó·ÓÙ›ÔÓ ÌÈ· ÂÒ‰˘ÓË Û‡ÁÎÚÈÛË ∂ÏÏ¿‰·˜ Î·È ƒÒÌ˘,
ÌÈ· ηٷÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ ÏfiÁˆÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ë ƒˆÌ·˚΋ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·
΢ÚÈ¿Ú¯ËÛ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÁÈ· Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜ ·fi fi,ÙÈ ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ÔÏÈÙÈÎfi ÌfiÚʈ̷ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ ŒÏÏËÓ˜:
∏ ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔÛÔ‡ÙÔÓ ·¤¯ÂÈ ÙˆÓ ÛËÌÂÚÈÓÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ […] ÒÛÙ ÔÏÏÔ› ˘ÔÏ·Ì‚¿ÓÔ˘ÛÈÓ ·˘Ù‹Ó ˆ˜ ı¤·Ì· Ï·ÌÚfiÓ Ì¿ÏÏÔÓ ‹ ˆ˜ ‰›‰·ÁÌ· Ú·ÎÙÈÎfiÓ. ∆Ô Î·Ù’
Â̤ ·ÂÓ·ÓÙ›·˜ ÚÂۂ‡ˆ fiÙÈ Ë ÈÛÙÔÚ›· ·‡ÙË ÂÚȤ¯ÂÈ Ì·ı‹Ì·Ù· ÔÏÈÙÈο Ù· ÔÔ›· ηÈ
Ó˘Ó ¤ÙÈ ‰‡Ó·ÓÙ·È Ó· ÏÔÁÈÛıÒÛÈ ¯ÚËÛÈÌÒÙ·Ù·Ø Ì¿ÏÈÛÙ· Â¿Ó ·ÓÙÈ·Ú·‚ÏËı‹ ÚÔ˜ ÙËÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔÓ ·˘Ù‹˜ ڈ̷˚Î‹Ó ÈÛÙÔÚ›·Ó […]. ∆Ô Î˘‚ÂÚÓËÙÈÎfiÓ {ÙÔ‡ÙÔ} ·ÈÛıËÙ‹ÚÈÔÓ ‹ÙÔ ·ÎÌ·ÈfiÙ·ÙÔÓ ÂÓ Ùˆ ڈ̷˚ÎÒ ¤ıÓÂÈ […]Ø ÙÔ ‰Â ÂÏÏËÓÈÎfiÓ ¤ıÓÔ˜, ÂȘ Ô Ë Ê‡ÛȘ Â‰·„›Ï¢ÛÂÓ fiÏ·˜
Ù·˜ Â˘Ê˘˝·˜ Î·È fiÏ·˜ Ù·˜ ¯¿ÚÈÙ·˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ‡ÙÔ˘, ‰ÂÓ Ëı¤ÏËÛ ÔÙ¤ Ó· ΢‚ÂÚÓËı‹,
Î·È ‰È¿ ÙÔ‡ÙÔ ‰ÂÓ ·Ú¤ÌÂÈÓ Ôχ Â› Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÛÎËÓ‹˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ […]. ¢˘ÛÎfiψ˜
ı¤ÏÔÌÂÓ ·ÚÓËı‹ fiÙÈ Ô ÓÂÒÙÂÚÔ˜ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜ Ì›·Ó Ì¿ÏÈÛÙ· ÙˆÓ ÚÔÁÔÓÈÎÒÓ È‰ÈÔًوÓ
ÂÎÏËÚÔÓfiÌËÛÂÓ ··Ú·Ì›ˆÙÔÓ […]. ¢ÈfiÙÈ Â› Ù˘ Â·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜ [Î·È Ù˘ ÂÂÏıÔ‡Û˘
ÂÓÙËÎÔÓÙ·ÂÙÔ‡˜ ÂÈÚ‹Ó˘] Ô˘‰fiψ˜ Ô˘‰·ÌÒ˜ Â΢‚ÂÚÓ‹ıËÌÂÓ […]. √˘‰¤Ó ¤ıÓÔ˜ ˘Ô¯ÚÂÔ‡Ù·È Ó· Â›Ó·È ÌÂÁ·ÏÔÊ˘¤˜Ø ·ÏÏ’ Ô˘‰¤Ó ¤ıÓÔ˜ ‰‡Ó·Ù·È Ó· ˘¿ÚÍË ¿Ó¢ ÎÔÈÓÔ‡ ÓÔfi˜. ∫ÔÈÓfi˜
‰Â ÓÔ˘˜ ÙˆÓ ÂıÓÒÓ Â›Ó·È Ë ∫˘‚¤ÚÓËÛȘ39.
«º·›ÓÂÙ·È ˆ˜ Ë ‰˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË Ù›ÓÂÈ ÌÔÈÚ·›· Ó· ‰Ú· ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹, Û‹ÌÂÚ· fiˆ˜ ηÈ
¿ÏÏÔÙ [‰ËÏ·‰‹ ηٿ ÙȘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ̤Ú˜ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘], ÛÙÔÓ ·ÓÙ›Ô‰· Ù˘ ÛˆÛÙ‹˜
ηÙ‡ı˘ÓÛ˘ Î·È ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ Ù˘ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ […]. ŸÙ·Ó ı· ¤¯ÂÈ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÂÈ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Û˘Ì‚È‚·ÛÌÔ‡ [Ì ÙËÓ µÔ˘ÏÁ·Ú›·, ¿Ú· Î·È ÙËÓ ƒˆÛ›·], ı· ¤¯ÂÈ
ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÂÚÁ·Ûı› ÁÈ· ÙÔÓ ÙÂÏÈÎfi ıÚ›·Ì‚Ô ÙÔ˘ ·ÓÛÏ·‚ÈÛÌÔ‡», Histoire de
la civilisation hellénique (depuis ses origines jusqu’à nos jours), par M. C. Paparrigopoulo,
Professeur d’Histoire à l’Université d’Athènes, ¶·Ú›ÛÈ 1878, Û. 466.
37. ¶‚. ÙËÓ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ C. Crossley (French historians and romantism: Thierry,
Guizot, the Saint-Simonians, Quinet, Michelet, §ÔÓ‰›ÓÔ 1993 Û. 256) ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙË
Á·ÏÏÈ΋ ÚÔÌ·ÓÙÈ΋ Û¯ÔÏ‹: «∏ ÈÛÙÔÚ›· Û˘Ó‰¤ıËΠ̠ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋, ηÈ, ·Ó·fiÊ¢ÎÙ·, ÙÔ
Ó· ÁÚ¿ÊÂÈ Î·Ó›˜ ÁÈ· ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ·ÊÔÚÔ‡Û ÂÍ›ÛÔ˘ ÛÙË ‰‡Ó·ÌË fiÛÔ Î·È ÛÙË ÁÓÒÛË».
38. ¶. ∫·ÏÏÈÁ¿˜, ¢‡Ô µ˘˙·ÓÙÈÓ·› ªÂϤٷÈ, ∞ı‹Ó· 1868, Û. 24.
39. ¶ÚfiÏÔÁÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÙfiÌÔ ∞ã Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ŒıÓÔ˘˜, ·Ó·‰.: ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, ¶ÚÔÏÂÁfiÌÂÓ·, fi.., Û. 97-115, 97 Î·È 115.
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
97
™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ˆ˜ ÚÔ˜ ·˘Ùfi ÙÔ ˙‹ÙËÌ·, Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜
‰ÂÓ ¤Î·Ó ٛÔÙ ¿ÏÏÔ ·fi ÙÔ Ó· ·Ó··Ú¿ÁÂÈ ÙȘ ı¤ÛÂȘ ÂÓfi˜ ·fi Ù· ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈο ÙÔ˘ ÚfiÙ˘·, ÙÔ˘ °¿ÏÏÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ F. Guizot40. ™ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘, Ô ˘Ú‹Ó·˜, Ë ‚¿ÛË ·Ó ÚÔÙÈÌ¿ÌÂ, ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÛÙÔ¯·ÛÌÔ‡, Ë ·ÓÙ›ÏË„Ë ‰ËÏ·‰‹ ÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜-·ÚfiÓÙÔ˜, ·ÓÙ·Ó·ÎÏÔ‡Û ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ÈÛÙÔÚ›·˜ Î·È ÔÏÈÙÈ΋˜:
∏ ηٷÓfiËÛË Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ì·˜ ‰‡Ô Ú¿ÁÌ·Ù· ¤¯ÂÈ Ó· Ì·˜ ‰È‰¿ÍÂÈ: Ó· Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ì ˘’
fi„Ë ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Ì·˜ Î·È Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ٷ ÛÊ¿ÏÌ·Ù· Ô˘ ‰È·Ú¿Í·ÌÂ, Ó· ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ì ÈÛÙÔ› ÛÙÔÓ Â·˘Ùfi Ì·˜ Î·È Ó· Ì·ı·›ÓÔ˘Ì ÙÔ ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô ·ÔÙ‡¯·Ì ÛÙ·
ϤÔÓ ÓfiÌÈÌ· Û¯¤‰È¿ Ì·˜ […]. ™ÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ ÌÂÏÂÙ¿Ù·È Î·Ù¿ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ […], Ë
ÈÛÙÔÚ›· ηı›ÛÙ·Ù·È ÌÈ· ÂÊ·ÚÌÔṲ̂ÓË ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ Ú›¯ÓÂÈ Êˆ˜ ÛÙ· Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ÙÔ˘
·ÚfiÓÙÔ˜ Î·È ÛÙȘ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ̤ÏÏÔÓÙÔ˜ […]. ∞Ó Ë ÈÛÙÔÚ›· ‰È·ÊˆÙ›˙ÂÈ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋, Ë ÔÏÈÙÈ΋ ·ÓÙ·Ô‰›‰ÂÈ, Î·È Ì ÙÔ ·Ú·¿Óˆ, ÙËÓ ›‰È· ˘ËÚÂÛ›· ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·41.
∫·Ù¿ ÙÔ ÚfiÙ˘Ô ÏÔÈfiÓ ÙÔ˘ Guizot, Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ¤‚ÏÂ ÔÏÈÙÈ΋
Î·È ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›· Ó· Û˘ÓÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È ·ÚÌÔÓÈο: «√ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ‰ÂÓ Û˘ÓÙ¿ÛÛÂÈ
ÔÏÈÙÈο ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù·, ÂÍ¿ÁÂÈ fï˜ ÂÎ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ Ì·ı‹Ì·Ù·, Ù·
ÔÔ›· ‰‡Ó·ÓÙ·È Ó· ·Ô‚ÒÛÈ ¯Ú‹ÛÈÌ· ÂȘ ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÎfiÓ ¿Ó‰Ú·»42.
∞˘Ù‹ Ë ·ÓÙ›ÏË„Ë ÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ÈÛÙÔÚ›·˜ Î·È ÔÏÈÙÈ΋˜, Û¯¤ÛË ıˆڛ·˜
Î·È Ú¿Í˘ ηٿ ¤Ó·Ó ÔÚÈṲ̂ÓÔ ÙÚfiÔ, Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ¿ÌÂÛ· Ì ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋
ÂÔ›ıËÛË ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ ÂÚ› ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ·˜, «·Ó·ÏÏÔ›ˆÙ˘ ÌÔÓÈÌfiÙËÙ·˜» fiˆ˜ ÙÔ ¤ÏÂÁÂ Ô ›‰ÈÔ˜, ÙÔ˘ «ËıÈÎÔ‡» ÎfiÛÌÔ˘ – ηْ ·ÓÙȉȷÛÙÔÏ‹
ÚÔ˜ ÙË ÌÂÙ·‚ÏËÙfiÙËÙ· ÙÔ˘ «˘ÏÈÎÔ‡»43. ŒÙÛÈ, ¿ÏψÛÙÂ, ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È ıˆ-
40. Ÿˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi, Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ›¯Â ÂÈϤÍÂÈ ÌÈ· ÊÚ¿ÛË ÙÔ˘ Guizot
(ÙÔ˘ °ÎÈ˙ÒÙÔ˘, Û‡Ìʈӷ Ì ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÁÚ·Ê‹) ÁÈ· ÙÔ ÂÍÒÊ˘ÏÏÔ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘:
«√ Ï·fi˜ Ô ÌÂÏÂÙÒÓ Î·È ÁÈÓÒÛÎˆÓ ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·Ó ·˘ÙÔ‡, ÎÚ›ÓÂÈ Û¯Â‰fiÓ ¿ÓÙÔÙ ·ÛʷϤÛÙÂÚÔÓ Î·È ÔÚıfiÙÂÚÔÓ ÂÚ› ÙÂ ÙˆÓ ·ÚfiÓÙˆÓ ·˘ÙÔ‡ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ, Î·È ÂÚ› ÙˆÓ fiÚˆÓ Ù˘ ÚÔfi‰Ô˘, Î·È ÂÚ› Ù˘ ÌÂÏÔ‡Û˘ ·˘ÙÔ‡ Ù‡¯Ë˜». º·›ÓÂÙ·È Ì¿ÏÈÛÙ· fiÙÈ Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜
Û˘ÌÌÂÚÈ˙fiÙ·Ó Î·È ÙȘ ÔÏÈÙÈÎÔ-ıˆÚËÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘ Guizot, Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ Ôԛ˜ Ô
C. Crossley (French historians, fi.., Û. 74) ÛËÌÂÈÒÓÂÈ: «∞˘Ùfi Ô˘ ÚfiÙÂÈÓÂ Ô Guizot ‹Ù·Ó
ÌÈ· ıˆڛ· Ù˘ ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛ˘, Î·È fi¯È ÌÈ· ıˆڛ· Ù˘ ·ÓÙÈÚÔÛÒ¢Û˘ […]. ™ÎÔfi˜
Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ‹Ù·Ó Ó· ÂÎÚÔÛˆ› ÙÔ §fiÁÔ, fi¯È ÙË Ï·˚΋ ‚Ô‡ÏËÛË».
41. F.-G. Guizot, Essais sur l’histoire de France, “Préface à la réédition (1857)”, ·fiÛ·ÛÌ· ·ÓıÔÏÔÁË̤ÓÔ: S.-A. Leterrier, Le XIXe siècle historien, fi.., Û. 231-232. O Guizot
·Ú·‰¤¯ÂÙ·È Ì¿ÏÈÛÙ· fiÙÈ, ÛÙÔ ˙‹ÙËÌ· ·˘Ùfi, Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Û˘Ó¯›˙ÂÈ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ÙÔ˘
¶Ôχ‚ÈÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ∫ÈΤڈӷ.
42. «πÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÔÓÔÌ¿ÙˆÓ ŒÏÏËÓ˜, ∂ÏÏËÓÈÎfiÓ ¤ıÓÔ˜, ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜» : ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, ¶ÚÔÏÂÁfiÌÂÓ·, fi.., Û. 92.
43. «π‰Ô‡ ÏÔÈfiÓ ‰‡Ô ÁÂÓÈÎÔ› ÓfiÌÔÈ, Ô˘˜ ‰˘Ó¿ÌÂı· Ó· ÔÚÈÛıÒÌÂÓ ÂÎ Ù˘ ÛÔ˘‰‹˜ Ù˘
ÈÛÙÔÚ›·˜Ø ·‰È¿ÏÂÈÙÔ˜ ÚfiÔ‰Ô˜ ÙÔ˘ Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡ Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙÔ˜ ÎfiÛÌÔ˘, ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙÔ˜
98
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
ÚËÙÈο Ë Ù¿ÛË ÙÔ˘ Ó· ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ ·ÍÈÔÏÔÁÈΤ˜ ÎÚ›ÛÂȘ ÁÈ· οı ÂÔ¯‹ ·ÏÏ¿
Î·È ÁÈ· οı ÈÛÙÔÚÈ΋ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· Ô˘ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù¢fiÙ·Ó ÛÙËÓ πÛÙÔÚ›·
ÙÔ˘ Î·È Ó· ÚÔ¯ˆÚ› ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Û ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ Ô˘ ›¯·Ó ÙË
ÌÔÚÊ‹ ÙÂÚ¿ÛÙÈˆÓ ·ÏÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ, ÙÂÚ¿ÛÙÈˆÓ ÂÓ Ù¤ÏÂÈ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ·Ó·¯ÚÔÓÈÛÌÒÓ (Ì ÈÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙÔÓ ÂÚ›ÊËÌÔ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌfi ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ º›ÏÈÔ ÙÔ µã Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜ Î·È ÙÔÓ µ›ÎÙÔÚ· ∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï Ù˘ πÙ·Ï›·˜, ÙÔÓ ÔÔ›Ô ·Ó·Áο˙ÂÙ·È Ó· ÂÈÚˆÓ¢Ù› ·ÎfiÌË Î·È Ô Û¯ÔÏÈ·ÛÙ‹˜ ÙÔ˘ ¶. ∫·ÚÔÏ›‰Ë˜44). ∞˘Ù‹, ·Ó ı¤ÏÂÙÂ, Â›Ó·È Î·È Ë ÌÔÓ·‰È΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ Û ÌÈ· ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ – ‰›Ô fiÔ˘ ΢Úȷگ› ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ· Ë ÛΤ„Ë ÙÔ˘ ¤ÙÂÚÔ˘ ¢ÈfiÛÎÔ˘ÚÔ˘ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜,
ÙÔ˘ ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˘45.
∂ΛÓÔ Ô˘ Ú¤ÂÈ ÏÔÈfiÓ Ó· Û˘ÁÎÚ·Ù‹ÛÔ˘ÌÂ Â›Ó·È fiÙÈ Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ Î·È Ô
¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ‹Ù·Ó ¿ÓÙÔÙ Û ı¤ÛË Ó· ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È Ù· ÔÏÈÙÈÎÔȉÂÔÏÔÁÈο ‰È·Î˘‚‡̷ٷ ÙÔ˘ ‰È·ÓÔËÙÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ Î·È Ó· Ù·
‰È·Ù˘ÒÓÔ˘Ó ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÂÓfi˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ÏfiÁÔ˘ Ô˘
ÂÓÙ˘ˆÛÈ¿˙ÂÈ Ì ÙË ‰ÈÂÈÛ‰˘ÙÈÎfiÙËÙ· ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÂÈÏÈÎÚ›ÓÂÈ¿ ÙÔ˘, Ô˘ ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ Ó· οÓÔ˘Ó Û˘ÓÂȉËÙ¿ ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ ÚfiÏÔ
ÌÔÓÈÌfiÙ˘ ÙÔ˘ ËıÈÎÔ‡ […]. À¿Ú¯Ô˘ÛÈ Î·È ¤ÙÂÚÔÈ ÂÎËÁ¿˙ÔÓÙ˜ ·fi Ù˘ ÂȉÈ΋˜ ÂοÛÙÔ˘
¤ıÓÔ˘˜ ÈÛÙÔÚ›·˜. ∆ˆÓ ÂȉÈÎÒÓ ÙÔ‡ÙˆÓ ÓfiÌˆÓ Ô ÚÒÙÈÛÙÔ˜ […] Â›Ó·È ÙÔ ·›ÛıËÌ· ‰È Ô˘ ·Ó
¤ıÓÔ˜ ÚÔÛËÏÔ‡Ù·È ÂȘ ÙËÓ ¯ÒÚ·Ó ÌÂı’ ˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ·È […] ÈÂÚÒÙ·Ù·È […] ÙˆÓ ·Ú·‰fiÛÂˆÓ ·˘ÙÔ‡Ø ÙÔ ·›ÛıËÌ· Ù˘ ·ÙÚ›‰Ô˜. À¿Ú¯Ô˘ÛÈÓ ¤ıÓË ¤¯ÔÓÙ· ÔÏÏ¿ ÎÔÈÓ¿ ÚÔ˜ ¤ıÓË
¤ÙÂÚ·, Î·È ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÁÏÒÛÛ·ÓØ ·ÏÏ’ ¤ıÓÔ˜ ·˘ÙfiÓÔÌÔÓ, ÌË ¤¯ÔÓ È‰›·Ó ·ÙÚ›‰·, ‰ÂÓ ˘‹ÚÍÂÓ. ∞ÏÏÔ›ÌÔÓÔÓ ÏÔÈfiÓ ÂȘ ËÌ¿˜, ¿Ó, ‰ÂÏ·Ûı¤ÓÙ˜ ˘fi ÙÔ˘ […] ÎÔÛÌÔÔÏÈÙÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜, ·Ô‚¿ÏˆÌÂÓ ÙÔ Ù˘ ·ÙÚ›‰Ô˜ ·›ÛıËÌ· […]. ŒÙÂÚÔ˜ ÓfiÌÔ˜ ÂıÓÈ΋˜ ˘¿Ú͈˜ ›ӷÈ
Ë ÁÏÒÛÛ·. ŸÛ· ¤ıÓË ¤¯Ô˘ÛÈ ÎÔÈÓ‹Ó ÙËÓ ÁÏÒÛÛ·Ó, ‹ ¯ˆÚ›˙ÔÓÙ·È ·’ ·ÏÏ‹ÏˆÓ ‰È¿ Ù˘
∞ÙÏ·ÓÙÈ΋˜, fiˆ˜ ÔÈ ÕÁÁÏÔÈ Î·È ÔÈ ∞ÌÂÚÈηÓÔ›, ‹ Ù›ÓÔ˘ÛÈÓ ·‰È·Ï›Ùˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ Û˘Á¯ÒÓ¢ÛÈÓ. ∂Í·ÈÚ¤Ùˆ˜ ‰Â ÚÔÛfiÓ Ë̤ÙÂÚÔÓ È‰È¿˙ÔÓ Â›Ó·È Ë ÁÏÒÛÛ·, ‰ÈfiÙÈ ‰È’ ·˘Ù‹˜ ηÈ
ÌfiÓ˘ ÂÂχ۷ÌÂÓ ÂȘ ÙÔ ÙÚÈ΢ÌÈ҉˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ËÌÒÓ ¤Ï·ÁÔ˜ Î·È ‰È’ ·˘Ù‹˜ ηÈ
ÌfiÓ˘ ‰˘Ó¿ÌÂı· Ó· ÂÎÏËÚÒÛˆÌÂÓ ÙËÓ ÂÎÔÏÈÙÈÛÙÈÎ‹Ó ËÌÒÓ ÂÓ Ùˆ ̤ÏÏÔÓÙÈ ÂÓÙÔÏ‹Ó.
ÕÏÏÔÈ Ù˘ ÂȉÈ΋˜ ÙˆÓ ÂıÓÒÓ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÓfiÌÔÈ Â›Ó·È ÔÈ ¤ÍÂȘ ·˘ÙÒÓ, ÔÈ ÚÔ·ÈÚ¤ÛÂȘ, Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο Î·È ÔÏÈÙÈο Û˘ÌʤÚÔÓÙ·. √È ÓfiÌÔÈ Ô‡ÙÔÈ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙÔÈ, fiˆ˜ ÔÈ […] ‰‡Ô
ÓfiÌÔÈ Ù˘ ·ÙÚ›‰Ô˜ Î·È Ù˘ ÁÏÒÛÛ˘», ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, «¶Ô›ÔÓ ÙÔ ÂÎ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜
fiÊÂÏÔ˜», fi.., Û. 269-270.
44. µÏ. ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜, Û˘ÌÏËڈ̤ÓË Î·È
Û¯ÔÏÈ·Ṳ̂ÓË ·fi ÙÔÓ ¶. ∫·ÚÔÏ›‰Ë, ∞ı‹Ó· 81963 (ÛÙË ‚¿ÛË Ù˘ ¤Î‰ÔÛ˘ ÙÔ˘ 51925),
µã·ã, Û. 48-50.
45. °È· ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ·˘Ùfi, ‚Ï. °. ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, «√ ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ ̤۷ ·fi ÙÔÓ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ», ÂÊËÌ. ∂Ï¢ıÂÚÔÙ˘›·, ¤ÓıÂÙÔ ÂÚ. πÛÙÔÚÈο (·ÊȤڈ̷: «∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜»), Ù¯. 85 (31.5.2001), Û. 44-48.
°È¿ÓÓ˘ ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, √ ƒ√§√™ ∆√À ∂£¡π∫√À π™∆√ƒπ∫√À
99
ÙÔ˘˜, ÁÈ· ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÚÔΛÌÂÓ˜, ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È ÚÔÂÎÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ¤ÚÁÔ˘ – ÁÈ· Ú¿ÁÌ·Ù·, Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, Ô˘ fiÙ·Ó Ù· ÛÙÔȯÂÈÔıÂÙԇ̠ÂÌ›˜ Û‹ÌÂÚ·, ÓÔÌ›˙Ô˘Ì fiÙÈ ·Ó·Î·Ï‡„·Ì ÙËÓ ∞ÙÏ·ÓÙ›‰·, ÂÓÒ
‰ÂÓ Î¿ÓÔ˘Ì ٛÔÙ ¿ÏÏÔ ·fi ÙÔ Ó· ·Ú·‚È¿˙Ô˘Ì ·ÓÔÈÎÙ¤˜ ı‡Ú˜. ¢ÂÓ Â›Ó·È
¿ÏψÛÙÂ Ù˘¯·›Ô fiÙÈ, ·ÎfiÌË Î·È ÛÙÔ Â›Â‰Ô Ù˘ ÂÓÓÔÈÔÏfiÁËÛ˘, οÔÈ·
ÛÙÈÁÌ‹ ·ÌÊfiÙÂÚÔÈ Î·Ù¤ÏËÍ·Ó Ó· ·ÔÌÔÓÒÛÔ˘Ó ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ
ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ÙÔ˘˜ ··Û¯ÔÏÔ‡Û·ÓØ Î·È ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ô˘
ηْ ÂÍÔ¯‹Ó ÙÔ˘˜ ··Û¯ÔÏÔ‡Û ‹Ù·Ó Ë Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜.
ŒÙÛÈ, Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ ¤ÙÂÈÓ ӷ ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ ÌÂٷ͇ ÂÓfi˜ «ÔÏÈÙÈÎÔ‡» Î·È ÂÓfi˜
«ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡» ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌÔ‡ ·˘Ù‹˜ Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜:
∆ÔÈ·‡Ù· ÙÈÓ· ÛÔ˘‰¿˙ˆÓ ¿Ì· Î·È ÁÂÏÒÓ ¤ÏÂÁ¤ ÌÔÈ Úfi ÙÈÓˆÓ ÌËÓÒÓ ÂÓ ¶·ÚÈÛ›ÔȘ ÂȘ
ÙˆÓ ÎÔÚ˘Ê·›ˆÓ Ù˘ °·ÏÏ›·˜ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ, ÊÈÏϤÏËÓ ¿Ïψ˜ Ù ‰È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˜ Î·È ıÂÈ·ÛÒÙ˘
ÙˆÓ ·ÁÒÓˆÓ Ì·˜ […], «√È ÏÂÔÓ¤ÎÙ·È Ô‡ÙÔÈ Ê›ÏÔÈ Ì·˜ ÚÔ˜ Ìˉ¤Ó ¿ÏÏÔ ‚ϤÔÓÙ˜, ‹
ÚÔ˜ ÙÔ ›‰ÈÔÓ Û˘ÌʤÚÔÓ, ÙÔ ÌÂÓ Úˆ› ηÏÔ‡ÓÙ·È Î·Ù¿ ÏfiÁÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfiÓ ŒÏÏËÓ˜, ÂÓ ‰Â ÙË
ÌÂÛËÌ‚Ú›· ϤÁÔÓÙ·È Î·Ù¿ ÏfiÁÔÓ ÔÏÈÙÈÎfiÓ ƒˆÌ·›ÔÈ, ÙÔ ‰Â ÂÛ¤Ú·˜ ·ÌÊfiÙÂÚ· Û˘Ì‚È‚¿˙ÔÓÙ˜ Á›ÓÔÓÙ·È °Ú·ÈÎÔڈ̷›ÔÈ. ¶Ò˜ ‰’ ÂÍËÁÔ‡ÛÈ ÙËÓ ·ÏÏfiÎÔÙÔÓ ÔÏ˘ÌÔÚÊ›·Ó; ¢È¿ Ù˘
µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÈÛÙÔÚ›·˜. ∫·È fï˜, ·Ó¿ıÂÌ¿ Ì ·Ó ÂȘ ÙÔ˘˜ ¯ÚÔÓÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ù˘ ∫·ÙˆÙ¤Ú·˜
∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ‡ÚÔÓ ÔÙ¤ ÙÔÓ ƒˆÌ·˚ÛÌfiÓ Û˘ÓÙÂÙ·˘ÙÈṲ̂ÓÔÓ Ùˆ ∂ÏÏËÓÈÛÌÒ». Õ‰ÈÎÔÓ,
Ô‡Ùˆ ˆ˜ ‰È·ÏÂÁfiÌÂÓÔ˜ Î·È Ô‡Ùˆ ÎÚ›ÓˆÓ, ‰ÂÓ Â›¯ÂÓ Ô ÂÈÏÈÎÚÈÓ‹˜ Ì·˜ Ê›ÏÔ˜ 46.
∂ÓÒ Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘, ÚÔÙÈÌÔ‡Û ÙË ‰È¿ÎÚÈÛË
·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ «ÔÏÈÙÈ΋» Î·È ÙËÓ «ËıÈ΋/ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋/ÎÔÈÓˆÓÈ΋» (‚Ï.
ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋) ‰È¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ˙ËÙ‹Ì·ÙÔ˜:
√‡Ùˆ fï˜ ÙÂı¤ÓÙÔ˜ fiÙÈ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfiÓ ¤ıÓÔ˜ ‰ÂÓ ÔÚ¤ÁÂÙ·È ·ÏÏÔÙÚ›ˆÓ, ÚÔ˜ Ù› Ë Ï¤ÍȘ
ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜, ·ÊÔ‡, ˆ˜ ÔÏÏ¿ÎȘ ›ÔÌÂÓ, ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ó·Áη›· ÂÈÌ‹ Â› Ù˘ ÌÂÙ·‰fiÛˆ˜
·˘ÙÔ‡ ÂȘ ÂÙÂÚÔʇÏÔ˘˜ [Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ·, ‰ËÏ·‰‹, ÙÔ˘ «ÂÍÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡»]; ¢ÈfiÙÈ ÔÈ ŒÏÏËÓ˜
Â›Ó·È ¤ÙÈ ‰ÈËÚË̤ÓÔÈ ÂȘ ÂÏ¢ı¤ÚÔ˘˜ Î·È ÌË ÂÏ¢ı¤ÚÔ˘˜Ø ÂÓÙ‡ıÂÓ ‰Â ÂÓ ÙË ÔÏÈÙÈ΋ ·˘ÙÔ‡
ÂΉԯ‹ ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ ˉ‡Ó·ÙÔ Ó· ÂÚÈÔÚÈÛı‹ ÂȘ ÌfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜
ÙÔ˘ ÂÏ¢ı¤ÚÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ∆Ô‡ÙÔ˘ ÏÔÈfiÓ ¤ÓÂη ÂÏÔÁ›ÛıË ··Ú·›ÙËÙÔÓ Ó· ÂΉËψı‹ ‰È’
ȉ›Ô˘ fiÚÔ˘, ÌË ‰ÈÊÔÚÔ˘Ì¤ÓÔ˘, Ë ËıÈ΋ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÂÓfiÙ˘ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÒ˜ ‰Â‰È¯ÔÙÔÌË̤ÓÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ 47.
∫·È ÔÈ ‰‡Ô ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔÈ ÚÈÌÔ‰fiÙËÛ·Ó ÙËÓ ÚÒÙË ‰È¿ÛÙ·ÛË: Ô ∑·Ì¤ÏÈÔ˜ ·Ôı¤ˆÛ ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ-«ÔÏÈÙÈÎfi ÏfiÁÔ» ÛÙË ı¤ÛË Ù˘ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜«ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÏfiÁÔ˘»48Ø Ô ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ (ÙËÓ «Î˘‚ÂÚÓËÙÈ-
46. ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, µ˘˙·ÓÙÈÓ·› ªÂϤٷÈ, fi.., Û. 9-10.
47. ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, «πÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÔÓÔÌ¿ÙˆÓ», fi.., Û. 91.
48. µÏ. ÙË Û¯ÂÙÈ΋ ÚÔÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔÔı¤ÙËÛ‹ ÙÔ˘: «∞·ÈÙÂ›Ù·È Ó’ ·Ó·Û΢¿ÛˆÌÂÓ
ÔÏÏ¿˜ ÂÈÎÚ·ÙÔ‡Û·˜ ÚÔÏ‹„ÂÈ˜Ø Ó· ÂÈÎÚ›ÓˆÌÂÓ Ù·˜ ÂÛÊ·Ï̤ӷ˜ ÁÓÒÌ·˜ […]Ø ·Ó¿ÁÎË Ó·
·Ó·ÙÚ¤„ˆÌÂÓ Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÂÊËÌÈṲ̂ӷ […] Ó’ ·Ó·ÛÙ·ÙÒÛˆÌÂÓ, ›Ûˆ˜, ÙËÓ ‰ÂÛfi˙Ô˘Û·Ó
100
∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆∏™ ∂£¡π∫∏™ π™∆√ƒπ√°ƒ∞ºπ∞™
΋») ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ÙËÓ ÔÔ›· ¤‚ÏÂ ӷ ÂÎÚÔÛˆ› ÈÛÙÔÚÈο ÙÔ
µ˘˙¿ÓÙÈÔ, ·ÓÙ› Ù˘ ·Ï‹˜ «ËıÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜» ÂÓfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘ Ô˘, ¿ÓÙ·
ηٿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ, ›¯Â ηٷÎÙËı› ‹‰Ë ·fi ÙËÓ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ·49, ·ÏÏ¿, fiˆ˜ ›‰·Ì ÛÙÔ ·Ú·¿Óˆ ·fiÛ·ÛÌ·, ÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ «ÂΉԯ‹» ÙÔ˘ fiÚÔ˘ «ÂÏÏËÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜» ·ÓÙ› Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜, ÁÈ· ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ fï˜ ÏfiÁÔ˘˜, ·ÊÔ‡ Ë ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¤ÙÂÈÓ ӷ ÂÚÈÔÚ›ÛÂÈ ÙÔ ¤ıÓÔ˜ ÛÙÔ ÌÈÎÚfi ÂΛÓË ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÔÏÈÙÈÎfi
˘Ú‹Ó· ÙÔ˘. ∞Ó ı· ı¤Ï·Ì ÏÔÈfiÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì ÌÈ· ÁψÛÛÔÏÔÁÈ΋
ÔÚÔÏÔÁ›·, ı· ϤÁ·Ì fiÙÈ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ÏfiÁÔ˘ Ë ÈÛÙÔÚ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È
·Ú¿ ÙÔ ÛËÌ·›ÓÔÓØ Ë (Áˆ)ÔÏÈÙÈ΋ Â›Ó·È ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÛËÌ·ÈÓfiÌÂÓÔ.
ÈÛÙÔÚÈÎ‹Ó ÂÚÌËÓ¢ÙÈ΋Ó. ¶Ú¤ÂÈ, ÂÓ ¿ÏϷȘ ϤÍÂÛÈÓ, Ë ·Ú¯·ÈfiÙ˘ Ó· ¯¿ÛË ÂÓ ÙÔ˘˜ ÔÊı·ÏÌÔ‡˜ ÙˆÓ ıˆÚÒÓ ÌÂÚ›‰· ÙÈÓ· Ù˘ Ï·ÌˉfiÓÔ˜ Ù˘, Ë ‰Â ̤ÛË ÂÔ¯‹, ÂÁÂÈÚÔ̤ÓË ÂÎ Ù˘
Ù¤ÊÚ·˜ Î·È Ù˘ ÛÎÔÙ›·˜, Ó· ÂÈÛÙ·ı‹ ÂȘ ÙËÓ ÚÔÛ‹ÎÔ˘Û·Ó ÂΛÓËÓ ÂÚ›‚ÏÂÙÔÓ ı¤ÛÈÓ, fiÔ˘
ÙËÓ ÂÁηٷÛÙ·›ÓÂÈ Ô ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜», ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ÕÛÌ·Ù· ¢ËÌÔÙÈο, fi.., Û. 16.
49. °È· Ó· ›̷ÛÙ ·fiÏ˘Ù· ·ÎÚȂ›˜ Ì ÙËÓ ÔÚÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘, ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÔ˘Ì fiÙÈ Ô ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ÌÈÏÔ‡Û ÁÈ· «Î˘‚ÂÚÓËÙÈ΋», Î·È fi¯È ÁÈ·
«ÔÏÈÙÈ΋», ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜,
Ì ‰Â‰Ô̤ÓÔ fiÙÈ ·ÓÙÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ˆ˜ (ÙÚÈÛ¯ÈÏÈÂÙ¤˜) Û‡ÓÔÏÔ Î·È ·Ú¤ÂÌ ÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÓfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ: «√ ηı ËÌ¿˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜
·Ó·ÌÔÚÊÔ‡Ù·È ÔÛËÌ¤Ú·È ‰È¿ ÙÔ˘ ÂÓ·ÚÌÔÓ›Ô˘ Û˘Ó‰˘·ÛÌÔ‡ […] ÙˆÓ ·Ú·‰fiÛÂˆÓ ÙÔ˘
·Ú¯·›Ô˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ÂÍ ˆÓ ·ÚÂÏ¿‚ÔÌÂÓ ÙÔ fiÓÔÌ· ËÌÒÓ, ÙËÓ ÁÏÒÛÛ·Ó, ÙÔ ÂıÓÈÎfiÓ ÊÚfiÓËÌ· […] [ηÈ] ÙˆÓ ·Ú·‰fiÛÂˆÓ ÙÔ˘ ÌÂ۷ȈÓÈÎÔ‡ ‚›Ô˘, ÂÍ ˆÓ ·ÚÂÏ¿‚ÔÌÂÓ Ù· ‰fiÁÌ·Ù·
Ù˘ ·ÙÚ›Ô˘ ıÚËÛΛ·˜, Ù·˜ ·Ú¯¿˜ Ù˘ ·ÛÙÈ΋˜ ÓÔÌÔıÂÛ›·˜ Î·È ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ·Ó Ù˘ ΢‚ÂÚÓËÙÈ΋˜ ÂÓfiÙËÙÔ˜ […]. £¤ÏÔÌÂÓ ‰˘ÓËı‹ Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛˆÌÂÓ ÙËÓ ÔÏÈÙÈÎ‹Ó ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ËÌÒÓ
ÂÓfiÙËÙ· […]»Ø ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜, fi.., °ã·ã, Û. 206.
¶‚. ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¯·›· ∂ÏÏ¿‰·: «∞Ó ÙfiÙ ¤ÏÂÈÂÓ ·fi ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ Ì›· ÙȘ ÎÔÈÓ‹
ÔÏÈÙÈ΋ ΢‚¤ÚÓËÛȘ, ÔÈ ËıÈÎÔ› fï˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ› ‰ÂÛÌÔ› ‰È ˆÓ Û˘Ó‰¤ÂÙÔ […]», ÛÙÔ
›‰ÈÔ, ∞ã·ã, Û. 314. ™Â ÁÂÓÈΤ˜ ÁÚ·Ì̤˜, ‰ÂÓ ˘ÂÈÛ‹Ïı·Ì ÛÙÔ ÛËÌ›ˆÌ· ·˘Ùfi Û ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ÂÓÓÔÈÔÏÔÁÈΤ˜ ·ÏÈÓˆ‰›Â˜ Î·È ·ÓÙÈÊ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘Ø
ÁÈ· ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË, ‚Ï. °. ∫Ô˘ÌÔ˘ÚÏ‹˜, «∂ÓÓÔÈÔÏÔÁÈΤ˜ ÔÏ˘ÛË̛˜ Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ÚfiÙ·ÁÌ·: ¤Ó· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·fi ÙÔÓ ∫. ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ», ∆· πÛÙÔÚÈο Ù¯. 28-29
(πÔ‡ÓÈÔ˜-¢ÂΤ̂ÚÈÔ˜ 1998), 31-58.
Ioannis Koubourlis
LORSQUE LES HISTORIENS PARLENT D’EUX-MÊMES :
LE RÔLE DE L’HISTORIEN NATIONAL
CHEZ LES PIONNIERS DE L’ÉCOLE NATIONALE GRECQUE
(RÉSUMÉ)
Il s’agit d’examiner le discours des pionniers de l’école historiographique nationale
(alias école romantique) grecque sur le rôle de l’historien national : ses devoirs, ses
engagements à la fois scientifiques et politiques. En d’autres termes, il s’agit de
traiter des enjeux politico-idéologiques affrontés par les représentants de cette école
et discerner la manière dont ceux-ci ont su finalement combiner la politique et
l’histoire à travers la formation de l’histoire nationale grecque.
Bien que considérant la politique et l’histoire comme un tandem inséparable,
les pionniers de cette école, Zambélios et Paparrigopoulos, n’ont jamais hésité à
privilégier ce qu’ils comprenaient comme leur “devoir patriotique”. En effet,
malgré un discours sur l’obligation de l’historien de faire preuve d’impartialité et
d’objectivité, eux-mêmes n’ont pas évité de parler de “points de vue nationaux”,
grecs ou autres, dans l’historiographie et de consacrer leur vie à la “légitimation
scientifique des intérêts nationaux grecs”.
C’est dans ce but qu’ils ont entrepris la tâche d’attribuer un caractère national
à l’histoire de Grèce, qu’il s’agisse de l’histoire de l’Antiquité ou de Byzance. Dans
leur esprit, la nation grecque devait revendiquer “son” passé, tout comme elle
revendiquait la “renaissance” d’un empire grec qui se substituerait à l’empire
ottoman. On ne peut donc interpréter leurs références idéologiques au passé
byzantin qu’en faisant état des revendications géopolitiques du nationalisme grec
de l’époque.