agraruli saqarTvelo vb[tlts vbofc9 vbof lfufgeht,s lf ufufs,j,s smdty8 ISSN 1987-8729 New ახალი სამეცნიერო-საინფორმაციო ჟურნალი umaRlesi xarisxis Tesli #2 (46), თებერვალი თებერვალი,, 2015 iy simindi • qarTuli krugi • werovani 1 • ajameTis TeTri ! a b ide adgilze mitanis servisi soia (aragenmodificirebuli) • universali • universali 1 • kolxida Svria • valdini 595 690 986 • Tanamedrove danadgarebze gawmendili • dakalibrebuli • maRalxarisxiani preparatiT damuSavebuli warmoebulia agraruli universitetis sacdel bazebze ადვილად ხსნადი გრანულირებული ბორდოს ნარევი EOXERUGR დამზადებულია საფრანგეთში გამართლებული არჩევანი! თბილისი, წერეთლის გამზ. 142, მე-2 სართ., ოთ. #15 ტელ/ფაქსი: 2 341 678; მობ: 597 170 772, 597 170 702, 597 170 706 ელ. ფოსტა: [email protected] nomerSi waikiTxavT: ასკა ASCA ახალი აგრარული საქართველო AKHALI AGRARULI SAQARTVELO (New Agrarian Georgia) ყოველთვიური სამეცნიეროსაინფორმაციო ჟურნალი. Monthly scientific-informative magazine თებერვალი, 2015 წელი. #2 (46) სარედაქციო კოლეგია: სა ციო ლეგი ა: რედაქტორი), შორე თადაქ მაჭა რაშკო ვილი (მთ. შო (მთ. ჯაბნიძე, რედაქტორი), ნუგთა ზარმაჭა ებარაშ ნოივი ძე,ლირეზო მიხეილ ზვი ად ბრეგ ვაძე,სანიკიძე, ამირან ადე იშვილი, სოხაძე, თამარ ნოდარ ბრეგვაძე, კა ხა გონაშვილი, ლაშხი, მიხეილ სოხაძე, ბექა გიორგი ბარისაშვილი თამარ სანიკიძე, კონსტანტირედაქციის ნე გურგენიძე, (მევენახეობა-მეღვინეობის რედაქტორი), თამთა ვიბა ლი (ინგლ. ნოდარ ბრეგვაძე, მარიგუ ამგუშ ლე ნიძე, ვერს. თამ თა რედაქტორი). გუგუშვილი (ინგლ. ვერს. რედაქტორი). editor of English version Tamta Gugushvili სამეცნიერო საბჭო: აკადემიკოსები, სამეცნიერო საბმეც ჭო:ნიერებათა დოქ ტორები, პრო ფენი სო რება ბი:თა აკადემიკოსები, მეც ერე რე ვაზტომარე ხაბი, რობპრო ლიძეფე(თავმჯდომარე), დოქ სორები: რედარ ვაზ მა ხარობ ძე (თავმჯდომარე), ნო ჩხარ ტიშლი ვილი, პეტრე ნასყიდაშვილი, გურამ ზაურ ფუტკარაძე, ელ გუჯაალექსიძე, გუგუშვილი, ზაურ ჯულუხიძე, ნოდარ ჩხარ ტიშ ვილი, ნუგზარ ებანოიძე, ზუ რაბ ჯინ ჯი ხაძე, ამირან ადეიშ ვილი, პაატა კოღუაშვილი, ადოლ ტყეშელაშვილი,ელგუჯა ლერი შაფაქიძე, ნოზაძე, ნატო პეტრე ნასვლა ყიდაშ ვილიცა , ნა ზვი ძე,რია, კაკაბაძე, დიმერ ვა,ადკუბრეგ კურივაძე ელგუჯა გუგუშვილი, ლევან უჯმაჯურიძე, რევაზ თევდორაძე, ომარ თევდორაძე, ზაურ ჯულუხიძე, ზურაბ ჯინჯიხაძე, და ვით ბეკახნიაშვილი, დია, თენგიზ ყუ რაშვიტყე ლი,შელაშვილი, ქრისტო ადოლ კო ბა კო ბა ლა ძე, ნუგ ზარ ება ნო ნატო კაკაბაძე, კუკური ძერია, იკაძე, ხა ლაშხი, ნი კოლოზ ზაზაშვილი, ნუკრისარჯველაძე, მემარნიშვილი. ომარ თევდორაძე, ნუგზარ თენგიზ ყურაშვილი, ზურაბ ლოლაძე, კობაფუძ კონე ბაბე ლალი: ძე, ნუკრი მემარნიშვილი. დამ “აგრარული სექტორის გამომცემელი: კომ პანიების ასოციაცია” (ასკა); “აგრარული სექტორის Agraruli Sectoris კომპანიების ასო ციაცია”(ASCA); (ასკა); Companiebis asociacia `mciremiwian fermerTa 2015 wlis sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis proeqti~ 5 miwis marTvis sistemis gaumjobesebisTvis sasoflo-sameurneo miwis SeZenis msurvel ucxoelTa mimarT, dawesdes (ZiriTadi principebi) Semdegi SezRudvebi. www.regionica.org/journal.html დააკაბადონა გიორგი მაისურაძემ [email protected] დაიბეჭდა შპს “დიოსის” სტამბაში saqarTvelos erovnuli biblioTeka ჟურნალი ხელ“ივერიელი” მძღვანელობს (ციფრული თავისუფალი პრესისბიბლიოთეკა) პრინციპით. The magazine uses the principal of free press. www.dspace.nplg.gov.ge © საავახალი ტორო აგრარული უფლება დასაქართველო ცულია. the author right is protected. დააკაბადონა გიორგი მაისურაძემ ჟურნალი ხელმფასი ძღვანე5ლობს ლარი თავისუფალი პრესის პრინციპით. The journal acts in accordance with the principles of free press. © საავტორო უფლება დაცულია. All rights reserved. რეფერირებადია 2011 წლიდან დაიბეჭდა შპს “გამომცემლობა კოლორში” WORLD მსოფლიო TECHNIC ტექნიკა www.worldtechnic.ge თებერვალი, 2015 თებერვალი axali marwyvi 11 Tvis ganmavlobaSi - kooperativebis Tanadafinanseba aWaraSi 15 16 sihibminridisdebiaxali qarTuli sagazafxulo qeris movla17 moyvanis teqnologia 11 Txilis gadammuSavebeli glexis momavali Tanamedrove 18 simZlavreebi saqarTveloSi sazogadoebaSi rogor davicvaT kartofili 23 fitoftorasagan Tu Cven kidev xels SevuwyobT da gadavugdebT viTom maSvel rgols, es procesi usaSvelod gagrZeldeba da es xalxi siRatakes Tavs ver daaRwevs. Association of Agrarian Sector Companies (ASCA). (Association of Agrarian Sector Companies). საქართველოს რეგიონული ეკონომიკური რე დაქციის მისა მართი: ცენტრი “რეგიონიკა”; პრიორიტეტების კვლევითი თბი ლისი (0119), აგლაძის ქ. # 32 Regionica _ Georgian Research Center for Regional ტელ/tel: Economic 34-76-33/ Priorities. +995 (99) 16 -18-31 Tbilisi (0119), Agladze რედაქცი ის მისა მართი:str. # 32 e-mail: თბილისი[email protected] (0114), გორგასლის ქ. # 51/53 ტელ/tel: +995 (032) 2 90-50-00 599 16-18-31 editor of English version Tamta Gugushvili Tbilisi (0114), Gorgasali str. #51/53 4 perativi 4 35granmcitiTre kodaoajil doves lisSemZle qarTul miwas 8 yov meti yuradReba sWirdeba lis meurne neobis ministrs 14 sof baton oTar danelias 24 pesticidebis usafrTxo da racionaluri gamoyenebis ZiriTadi aspeqtebi saqarTveloSi mcenareTa saSiSi, mavne organizmebis diagnostika soflis meurneobis saministros laboratoriaSi 28 termini `marani~ ucxour enebSi sulxan-saba orbeliani Tavis leqsikonSi termin marans ase ganmartavs: marani — saRvine saxli (sulxan-saba orbeliani, leqsikoni qarTuli. Tbilisi 1991. gv. 438). 27 _ seminari breTSi 30 USAID/REAP intensiuri baRebi da maTi 31 upiratesoba formireba intensiuri 32 xeebis tipis baRebSi 34 mcenareTa dacva gamoiwereT Jurnali `axali agraruli saqarTvelo~! presis gavrcelebis saagentoebSi: `elva.ji~ tel.: (032) 2-38-26-73; (032) 2-38-26-74); `saqpresa+~ (0 (32) 2518518). 1 wliT Jurnalis gamowera Rirs 24 lari, 6 TviT _ 12 lari. Jurnali „axali agraruli saqarTvelo” referirebadia 2009 wlidan. axali agraruli saqarTvelo საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო soflis meurneobis saministros iniciativiT, soflis meurneobis proeqtebis marTvis saagentom, `mciremiwian fermerTa 2015 wlis sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis proeqti“ daiwyo. „mciremiwian fermerTa 2015 wlis sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis proeqtSi“ wels 800 aTasi fermeri miiRebs monawileobas da misi biujeti 50 milion lars Seadgens. saxnavi miwebisa da baraTebis darigebis areali gafarTovda da mas daemata quTaiss, foTsa da rusTavs SemoerTebuli soflebi. mTavrobis iniciativiT soflis meurneobis saministrom da soflis meurneobis proeqtebis marTvis sa- agentom sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis proeqti 2013 wels daiwyes. wels samwliani programis bolo etapia. samTavrobo programa soflad macxovreblebis fermerul meurneobad Camoyalibebis mizniT maT xelSewyobas iTvaliswinebda. gasuli wlebisgan gansxvavebiT, wels fermerebi daxmarebas Secvlili saxiT miiReben. beneficiarebi, romlebsac gaaCniaT 0.25-dan 1.25 heqtaris CaTvliT saxnavi miwis farTobi miiReben mxolod xvnis baraTs, 1 heqtarze 140 laris gaangariSebiT. fermerebi, romelTac sakuTrebaSi aqvT 0.25-mde miwis farTobi wels isargebleben 50-lariani agrobaraTiT. beneficiarebi, romlebic 0.25dan 1.25 ha-s CaTvliT miwis farTobs iyeneben mravalwliani kulturebis warmoebisTvis miiReben 1 haze 140 laris odenobis sasoflo-sameurneo saqonels. niadagis xvnis samuSaoebs Sps“meqanizatori“ da kontraqtori kompaniebi uzrunvelyofen. kontraqtori kompaniebis registracia soflis meurneobis proeqtebis marTvis saagentoSi ukve dawyebulia. „agrobaraTiT“ momsaxurebas fermerebs welsac „liberTi banki“ gauwevs. plastikuri baraTiT fermers SesaZlebloba eqneba sasoflo-sameurneo daniSnulebis saqoneli (sasuqebi, saTesle,sanerge masala, mcenareTa movlis saSualebebi) nawil-nawil, sxvadasxva dros da sxvadasxva momwodeblisgan miiRos. mniSvnelovani samuSaoebi Catarda programis beneficiarebis siebis dasazusteblad. adgilobrivi TviTmmarTvelobebis mier siebis dazustebisa da xarvezebis aRmofxvris Semdeg, 2015 wlis sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis proeqtiT wels daaxloebiT 800 000-mde mciremiwiani fermeri isargeblebs. „mciremiwian fermerTa 2015 wlis sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis proeqti“ Tebervlidan daiwyo da 1 dekembers dasruldeba. კო ოპე რა ცი ა კოოპერაცია 35 mcire kooperativi grantiT daajildoves axlaxan evropuli samezoblo programis “soflisa da soflis meurneobis ganviTarebisTvis” (ENPARD) farglebSi 35 mcire fermeruli kooperativi grantiT dajildovda. fermerebs materialuri aqtivebis saxiT traqtorebi, satvirTo manqanebi, saxnav-saTesi mowyobilobebi da sxva aRWurviloba gadaecaT. RonisZiebas quTaisSi akaki wereTlis saxelobis saxelmwifo universitetSi evrokavSiris warmomadgenlobis xelmZRvanelis moadgile boris iaroSeviCi, soflis meurneobis ministris moadgile nodar kereseliZe, evrokavSiris ataSe sursaTis uvneblobisa da soflis meurneobis ganviTarebis 4 axali agraruli saqarTvelo თებერვალი, 2015 კოოპე რაცია კოოპერაცია saqmeSi xuan eCanove da sasoflo-sameurneo kooperativebis ganviTarebis saagentos xelmZRvaneli giorgi miSelaZe eswrebodnen. ENPARD-is sagranto konkursSi monawileoba miiRo 700-ze metma mcire fermerulma jgufma, romelTagan meore turisTvis SeirCa 200-ze meti jgufi. SerCeulma fermerulma jgufebma treningebi biznesgegmis Sedgenasa da kooperativebis organizebaSi warmatebiT gaiares. sagranto Tema miznad isaxavda saqarTvelos soflis meurneobis gaumjobesebas sxvadasxva doneze. evropis samezoblo programa saqarTvelo- Si soflis meurneobisa da soflis ganviTarebisTvis evrokavSiris mier 52 milioni evroTi finansdeba. 2012 wlis dekemberSi xelmowerili programa miznad isaxavs sakvebis warmoebis xelSewyobasa da soflad arsebuli siRaribis aRmofxvras. grantebis miniWebis garda ENPARD-i aseve axorcielebs saqarTvelos mTavrobis pirdapir finansur mxardaWeras soflis meurneobis sferos strategiis SemuSavebaSi da swored evrokavSiris mxardaWeris farglebSi 2013 wels miRebul iqna kanoni sasoflo-sameurneo kooperativebis Sesaxeb. პროფესიონა ლთა ა პროფესიონალთა აზრი ზრ ი miwis mar T vis sis te mis ga um jo be se bis T vis Tanamedrove msoflioSi SezRuduli resursebis _ kerZod, sakvebis resursTa Semcirebis _ problema sul ufro mwvavdeba. es pirvel rigSi exeba miwas da gansakuTrebiT soflis meurneobis savargulebs, radgan es ukanaskneli, anTropogenuri zemoqmedebis gamo, sul ufro mcirdeba, da es xdeba planetis mosaxleobis swrafi zrdis fonze. damaxasiaTebelia am mxriv FAO-s -s gancxadeba, rom iafi sakvebis epoqa dasrulda. swored amitom, msoflios TiTqmis yvela saxelmwifo gansakuTrebiT frTxilad ekideba sasoflo-sameurneo miwis ucxoelebisTvis miyidvis sakiTxs da es sfero umkacresi regulaciiT gamoirCeva. amave dros arcerT Tanamedrove qveyanaSi, miwaze sakuTreba ar warmoadgens absolutur uflebas (gamoyenebis da borotad gamoyenebis ufleba), aramed is regulirdeba sxvadasxva normatiuli aqtebiT. saqarTveloSi arsebuli situacia am problemasTan dakavSirebiT gansakuTrebuli simwvaviT gamoirCeva. saqarTvelos mosaxleobis gamokveba dRes arsebiTad damokidebulia importze, romelic, mZime geostrategiuli da geopolitikuri mdgomareobidan gamomdinare, yovel wuTs SeiZleba Sewydes. ucxo qveynis moqalaqis sakuTrebaSi myofi sasoflo-sameurneo miwis gamoyeneba am saSiSroebis prevenciisaTvis moiTxovs iuridiuli berketebis qonas, romelic saqarTvelos saxelmwifos dRes ar aqvs. Tavis pasuxismgeblobas moqalaqis winaSe saqarTvelos saxelmwifo ver ganaxorcielebs da, Sesabamisad, mas Tavis moqalaqeobriv movaleobaTa Sesrulebas srulfasovnad ver mosTxovs, Tu misi Tavis rCenis mTavari baza — sasoflo-sameurneo miwa — mniSvnelovnad Seviwroebuli iqneba masze sakuTrebis mxriv. saxelmwifo valdebulia yvela kanonmdeblobiTi da praqtikuli konkretuli RonisZieba gamoiyenos, raTa saqarTvelos moqalaqeTa STamomavlobas Seunaxos aRniSnuli SesaZleblobebi Seumcirebeli saxiT. sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwa nebismier saxelmwifoSi თებერვალი, 2015 strategiuli daniSnulebis obieqtadaa miCneuli da msoflios umravles saxelmwifoSi am tipis miwis ucxoelebze (moqalaqeobis armqone pirebze) gasxviseba ZiriTadad SezRudulia, an daSvebulia mxolod garkveuli da konkretuli winapirobebiT. aseve mniSvnelovania, rom umetes qveynebSi SezRudvebi arsebobs iuridiuli pirebis mier sasoflosameurneo daniSnulebis miwis Sesyidvazec. aq gvxvdeba garkveuli regulireba, winapirobebi, romelic arTulebs process an garkveul moTxovnebs awesebs. es safrTxe saqarTvelom unda gaiTvaliswinos. saqarTvelos parlamentSi Sesuli kanonproeqti amas ar iTvaliswinebs. ucxoelebs SeuZliaT Seqmnan mravali iuridiuli piri da TiToeulma SeiZinos, rogorc minimum 200 ha sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwa. 2012 wlis ivnisidan 2013 wlis ivnisamde ucxoelebis mier Seiqmna 395 iuridiuli piri, romlebmac iyides 271 nakveTi. dReis mdgomareobiT (dauzustebeli monacemebiT) ucxo qveynis moqalaqeebze gayidulia 30000 ha-ze meti sasaoflo-sameurneo daniSnulebis miwis farTobi. zogjer sebobs wifo orz r ar rs b bs sa s xel x m mw r ganoebis mier specialuri, damatebiTi nebarTvis miRebis Semaferxebeli procedura, xolo zog SemTxvevaSi, qonebis Sesyidvaze pirdapiri akrZalvebi. faqtebi da argumentebi iZleva safuZvels, davaskvnaT, rom ar arsebobs zogadad miRebuli barieri da saqarTvelos SeuZlia miiRos gadawyvetileba misi ekonomikuri, socialuri da politikuri interesebis Sesabamisad. miwis kanonmdebloba unda daregulirdes imdagvarad, rom daculi iyos saqarTvelos yvelaze Zvirfasi erovnuli simdidre, — qarTuli miwa da saqarTvelos moqalaqe. saxelmwifoebriobis principTa konteqstSi miwis maRal rangSi ayvana kanonmdebels aZlevs imis SesaZleblobas, rom Tavisi qveynis moqalaqeebis, sazogadoebis, sajaro interesis sasargeblod da miwis socialuri daniSnulebis xasiaTidan gamomdiaxali agraruli saqarTvelo 5 პროფესიონა ლთა ა პროფესიონალთა აზრი ზრ ი nare SeuzRudos ucxoels am sikeTiT sargeblobis ufleba. swored amitomacaa, rom sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwa nebismier saxelmwifoSi strategiuli daniSnulebis obieqtadaa miCneuli da msoflios umravles qveynebSi am tipis miwis ucxoelebze (moqalaqeobis armqone pirebze) gasxviseba ZiriTadad akrZalulia, an daSvebulia mxolod garkveuli da konkretuli winapirobebiT mxolod SezRuduli pirebisTvis. „sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis sakuTrebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonSi aucilebelia Sevides, TanamedroveobasTan morgebulad asaxuli, rigi cvlilebebi da sasoflo-sameurneo miwis SeZenis msurvel ucxoelTa mimarT, dawesdes (ZiriTadi principebi) Semdegi SezRudvebi: Sic saqarTvelos moqalaqe wilobrivad flobs aranakleb 51%-s. amasTan maT sakuTrebaSi SeiZleba iyos saqarTveloSi arsebuli sasoflosameurneo daniSnulebis miwis fondis mxolod 5%; d) ucxoeli, romelsac surs saqarTveloSi sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis SeZena, unda: — cxovrobdes saqarTveloSi kanonierad bolo 5 wlis ganmavlobaSi; — warmoadginos miwaze samoqmedo sainvesticio gegma, romelic SesabamisobaSi unda iyos saqarTvelos sasursaTo usafrTxoebis interesebTan; — hqondes specialuri sasoflo-sameurneo ganaTleba, soflad cxovrebis da agraruli Sromis xuTwliani gamocdileba; — flobdes sasoflo-sameurneo a) ucxoelis mier saqarTveloSi sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis SeZena daSvebulia minimum xuTi (5) da mTavrobis Sesabamisi struqturis gadawyvetilebiT, maqsimum 50—100 heqtris odenobiT (TiToeul komlze`pirze, saqarTvelos mxareebis specifikidan gamomdinare); b) sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwa SeiZleba gamoyenebul iqnes mxolod sasoflo-sameurneo daniSnulebisamebr, ise, rom misi funqcioba Seesabamebodes saqarTvelos socialur-ekonomikuri ganviTarebis gegmas; g) saqarTveloSi sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis SeZena SeuZlia mxolod saqarTveloSi registrirebul mxolod im kerZo samarTlis iuridiul pirs (minimum aTi (10) da maqsimum 50-100 heqtris odenobiT, saqarTvelos mxareebis specifikidan gamomdinare), romel- miwis daniSnulebisamebr gamoyenebisaTvis saWiro kapitals; e)sasoflo-sameurneo miwis yidva-gayidva Tavisufalia mxolod soflis meurnis statusis mqone pirebs Soris; v) saxelmwifo sazRvris 5 an 10 km (sazRvris specifikidan gamomdinare) zolSi sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis gasxviseba dauSvebelia; z) saqarTvelos mTavrobasTan Seiqmnas miwis dacvis tribunali (miwaTsargeblobis komisia), romelic ganixilavs ucxo qveynis moqalaqeebis mier sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis Sesyidvis, ijariT aRebisa da miwis kategoriis Secvlis msurvelTa yovel konkretul gancxadebas da miiRebs Sesabamis gadawyvetilebas. sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis sabazro-ekonomikur sis- 6 axali agraruli saqarTvelo temaSi (brunvaSi) moqcevis ara erTi, aramed, ori gza arsebobs: pirveli — miwis kerZo sakuTreba, da meore — miwis grZelvadiani gasxvisebadi ijara. Cven pirobebSi myofi qveynisTvis, ucxoelebis mimarT, ZiriTadad es ukanaskneli unda iqnes gamoyenebuli. amisTvis ki saWiroa, „sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis ijaris Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis moqmedebis aRdgena da masSi naTeli da gamWvirvale cvlilebebis Setana. aseve saWiroa, „sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis sakuTrebis Sesaxeb “saqarTvelos kanonSi aRdges gauqmebuli muxli — soflis meurnis (fermeri) statusis Sesaxeb (moqmedi normatiuli aqtebiT soflis meurnis`fermeris statusi araa gansazRvruli. igi, pirvel yovlisa, miRebul unda iqnes Sesabamisi kriteriumebis safuZvelze da Semdeg SemuSavdes fermeris statusis miniWebisa da registraciis wesi). aseve misaRebia normatiuli aqti „soflis statusis Sesaxeb“, radgan dRes qarTuli sofeli, mxolod geografiuli dasaxelebis funqciis matarebelia da ara teritoriuli da socialuri erTeulisa. miwis racionaluri gamoyenebis mizniT aucilebelia miwaze monitoringis daweseba, romelic miwis sainformacio sistemis SemadgenlobaSi unda funqcionirebdes. 2005 wlamde saqarTveloSi yovelwliurad xdeboda miwebis aRricxva miwis daniSnulebisa da kategoriebis, raionebis, mxareebis, miwis mesakuTreTa da mosargebleTa mixedviT. am mizniT, yoveli wlis 1 ianvris mdgomareobiT, raionis gamgeoba amtkicebda miwis balanss, romelic Semdeg ganixileboda saqarTvelos miwis marTvis saxelmwifo departamentis, dainteresebuli saministroebisa da uwyebebis mier da mtkicdeboda saqarTvelos mTavrobis dadgenilebiT, romelSic mocemuli iyo miwis racionalurad marTvis rekomendaciebi. mas Semdeg, rac 2004 wels likvidirebul iqna miwis marTvis saxelmwifo departamenti, misi ZiriTadi funqciebi gadanawilda saqarTvelos iusticiis, soflis meurneobisa da garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministroebs Soris. kerZod, miwebis aRricxvisa da miwis balansis Sedgenis funqciebi gadaeca garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministros, romelmac gaurkveveli mizezebis gamo uari თებერვალი, 2015 პროფე სიონალთა აზრი პროფესიონალთა gan nacxa x da am m fun nq qcieb bis s S Ses sr rulebaze. Semdgom es funqciebi, marTalia, gadaeca soflis meurneobis saministros, magram miwis aRricxva da miwis balansis Sedgena dRemde ar xorcieldeba. miwis balansi moicavda monacemebs dasavleT saqarTveloSi miwis meoradi daWaobebis, xolo aRmosavleT saqarTvelos rig raionebSi — pirobiTi gaudabnoebis, erozirebuli, damlaSebuli da sxva arasasurveli procesebis Sesaxeb (ukanasknel periodSi es procesebi, bunebrivia, ufro farTo xasiaTs miiRebda).1 es ki imas niSnavs, rom dRes veravin getyviT Tu ra mdgomareobaa am mimarTulebiT (saTanado monacemebis ararsebobis gamo), ramdeni heqtari sasoflo-sameurneo savarguli gaaCnia qveyanas, maT Soris ramdenia kerZo, municipalur Tu saxelmwifo sakuTrebaSi. rac mTavaria, ar viciT miwis farTobebi daniSnulebisa da kategoriebis, agreTve sakuTrebisa da sargeblobis formebis mixedviT. miwis balansSi aisaxeboda wlis ganmavlobaSi miwis kategoriebSi, sasoflo-sameurneo savargulebSi da s sakuTre momr ba-sar b s rgeb bloba b Si S m m xdari raodenobriv-xarisxobrivi cvlilebebi. miwis yovelwliuri balansis saSualebiT saxelmwifo akontrolebda miwis fondSi momxdar nebismier cvlilebas, maT Soris intensiuri da araintensiuri savargulebis mateba-klebis dinamikas, qalaqmSeneblobis, gzebis da sxva saWiroebisaTvis sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis brunvidan amoRebas, samagiero miwis Canacvlebas da a.S., rac miwis marTvisa da racionaluri gamoyenebis safuZvelTa safuZvels warmoadgens. miwis marTvis saxelmwifo departamentis likvidaciasTan erTad gauqmda mis daqvemdebarebaSi arsebuli samiwaTmomwyobo instituti da laboratoria, gaCerda niadagebis kvlevis da sxva mimdinare samuSaoebi. saxelmwifo agrarul universitetSi (am dargis erTaderT umaRles saswavlebelSi) Sewyda miwaTmomwyobTa kadrebis gamoSveba. dRes Znelad warmosadgenia sxva romelime qveyana, sadac mTavrobas mxolod privatizebuli (an sapri- 1. 1980-iani wlebis monacemebiT, maRali xarisxis bunebrivad nayofieri sasoflo-sameurneo miwa 38%-s Seadgenda, saSualo xarisxis — 21%-s, xolo dabali xarisxis — 41%-s. eroziis zemoqmedebas ganicdis milion heqtarze meti savarguli (m.S. 350 aTasi ha saxnavsaTesi farTobi). ukanaskneli ori aTeuli wlis ganmavlobaSi 100 aTasamde ha saxnavi farTobi gadairicxa nakleb intensiur savargulSi. pirobiTad gaudabnoebul teritoriebze damlaSebul da bicob niadagebs aRmosavleT saqarTveloSi 210 aTas ha-ze meti ukavia. 1990 wlisaTvis kolxeTis dablobze daSrobili iyo 140 aTasi ha. aqedan, aTvisebuli iyo 103,9 aTasi ha; 1992 wlidan qveyanaSi Seqmnili mZime ekonomikuri viTarebis gamo, ZiriTadi samelioracio qseli saTanado meTvalyureobis gareSe darCa. Sedegad rig raionebSi daiwyo meoradi daWaobebis procesi, ris gamoc dReisTvis kolxeTis zonaSi 42 aTasi ha saxnavi da mravalwliani nargavebiT dakavebuli farTobi kvlav Waobad iqca. mJave niadagebs dasavleT saqarTveloSi 330 aTasi ha ukavia. Zlier mJave niadagebis farTobma 37 aTas ha-s miaRwia, sadac ekonomikurad Rirebuli mosavlis miReba praqtikulad SeuZlebelia. sabadoTa Ria wesiT damuSavebis Sedegad, sxvadasxva saxis darRveuli miwebis, karierebis, nayarebis, gamamdidrebeli fabrikebis narCenebis, saleqavebis da sxva farTobi 10 aTas ha-s aRemateba. saqarTvelos mTavrobam dauyovnebliv unda SeimuSavos da daamtkicos niadagebis dacvis finansurad da organizaciulad uzrunvelyofili grZelvadiani miznobrivi saxelmwifo programa (m.S.eroziis sawinaaRmdego RonisZiebaTa generaluri gegma) da daiwyos misi ganxorcieleba. თებერვალი, 2015 vatize miwis Si z bo) b ) m w s sa s jaro r re r es str rS registraciis monacemebi ainteresebdes da ar icodes, rogor icvleba qveyanaSi miwis kategoriebi, sasoflo-sameurneo savargulis erTi kategoriidan meoreSi gadasvla, rac aqtualuri gaxda savargulis TiToeul saxeze gadasaxadis mniSvnelovani gansxvavebis gamo, ra sazRvrebSi rCeba saqarTvelo (oTxi mosazRvre qveynidan samTan dRemde ar gvaqvs dadgenili saxelmwifo sazRvari) da misi calkeuli mxareebi da raionebi. miwis raodenobrivxarisxobrivi aRricxvis mowesrigeba mTavrobis upirvelesi amocanaa. saqarTvelos sasursaTo uSiSroebis problemis gadawyveta didadaa damokidebuli miwis resursebis racionalur gamoyenebasTan. miwis efeqtian marTvas, romelic qvakuTxeds warmoadgens rogorc soflis meurneobis, aseve zogadad qveynis ekonomikis ganviTarebisTvis, gaaCnia gamowvevebi, romlebic pirobiTad SesaZlebelia daiyos or nawilad: 1. miwaTsargeblobis Sesaxeb monacemebis ararseboba SeuZlebels xdis soflis meurneobis politikis`strategiis SemuSavebasa da marTvas; 2. miwaTsargeblobis ganviTarebis xedvis, strategiisa da saxelmwifo programis ararseboba. miwaTsargeblobis Sesaxeb monacemebis SegrovebisTvis saWiroa Sesabamisi instituciuri mowyobis uzrunvelyofa, romelic sxva funqciebTan erTad unda marTavdes miwis sainformacio sistemas, rac SesaZloa moicavdes informacias miwis daniSnulebis, kategoriis, xarisxis, sairigacio`sadrenaJo infrastruqturis da sxva monacemebis Sesaxeb. axali agraruli saqarTvelo 7 პროფესიონა ლთა ა პროფესიონალთა აზრი ზრ ი miw m wis s sa s in nfor rm macio sis s stema m inn terdisciplinarul produqts ganekuTvneba. igi mWidro kavSirSia sxva uwyebebisTvis saWiro informaciasTan da amdenad igi unda aigos sxvadasxva dainteresebul samTavrobo Tu arasamTavrobo institutebTan koordinaciiT, magaliTad iusticiis saministros sajaro reestris erovnuli saagento, soflis meurneobis saministro, ekonomikis saministro, garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministro da sxva. miwis ganviTarebis xedvis, strategiisa da saxelmwifo programis SemuSaveba aseve moiTxovs Sesabamis instituciur mowyobas. misi ararseboba, Tavis mxriv, seriozul gavlenas axdens regionul ganviTarebaze, adgilobrivi Temebis CarTulobaze, aseve soflis meurneobis da soflis ganviTarebaze (misaRebia kanoni „sof status sis Ses sax xeb”), socias lis ss sS b”) s luri, dasaqmebis, miwis bazris aqtiurobis, investiciebis mozidvis da zogadad ekonomikis ganviTarebaze. miwis ganviTarebis mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens miwis konsolidacia, romelic erT-erTi prioritetuli sakiTxia rogorc evrokavSiris Zveli da axali wevrebisTvis, aseve yofili sabWoTa respublikebisTvis. samwuxarod, saqarTveloSi miwis konsolidaciis araviTari gamocdileba ar arsebobs, rac am mimarTulebiT moqmedebis aranair SesaZleblobas ar iZleva. gamocdilebis Sesagroveblad aucilebelia saerTaSoriso organizaciebis mxardaWeriT ganxorcieldes miwis konsolidaciis sapilote proeqti, romlis gamocdilebis bazaze unda Seiqmnas Sesabamisi kanonmdebloba da saxelmwifo programa. gaeros rekomendaciebis Sesabamisad miwis konsolidacia ganixileba, rogorc mravalseqtoruli midgoma sasoflo teritoriebze miwis marTvis gaumjobesebisaTvis, sadac adgilobrivi Temebis monawileoba miwis konsolidaciis strategiis ganuyofel nawilad miiCneva. miwis konsolidaciis sapilote proeqtebis dizainis saxelmZRvanelo SemuSavda gaeros sursaTisa da soflis meurneobis organizaciis mier 2003 w. aRmosavleT evropisa da centraluri aziis qveynebisTvis. grZelvadian periodze gaTvlili ekonomikuri efeqtis miReba SeuZlebeli iqneba miwis raodenobrivxarisxobrivi aRricxvis, miwaze monitoringis, miwis saTanado dacvisa da miwis kodeqsis miRebis gareSe. am mizniT migvaCnia, rom saWiroa qveyanaSi droulad Seiqmnas damoukidebeli struqturuli erTeuli (miwis sainformacio sistema), romelsac miwis racionaluri gamoyenebisa da dacvis yvela funqcia daekisreba. paata koRuaSvili, ekonomikur mecnierebaTa doqtori, profesori anzor mesxiSvili, ekonomikis doqtori, eqsperti miwis sakiTxebSi mixeil jibuti, ekonomikur mecnierebaTa doqtori, profesori ჩვ ენი საგანძური ჩვენი სა განძუ რი yovlisSemZle qarTul miwas meti yuradReba sWirdeba msoflioSi saqarTvelo erT-erT mciremiwian qveynad iTvleba, sadac erT sul mosaxleze saSualod 0,12 heqtari farTobi modis. aRniSnuli faqti miuTiTebs imaze, rom yoveli heqtari miwa maqsimalurad unda iqnas gamoyenebuli Warbi mosavlis misaRebad. faqtiurad realuri maCvenebeli sapirispiro suraTs iZleva, rac imaSi gamoixateba, rom qveyanaSi ZiriTadi kulturebis mosavlianoba saSualod 4-5jer naklebia, vidre miwaTmoqmedebis maRali kulturis mqone qveynebSi. 1910 wlidan moyolebuli qveyanaSi milion heqtarze meti naTesi farTobi gvqonda xuT SemTxvevaSi: 1937 wels milion Teqvsmeti aTas rvaasi heqtari, 1943 wels milion cxra aTas rvaasi, 1944 wels milion asi aTasi, 1952 wels milion ori aTas samasi, xolo 1953 wels milion ocdaaTi aTas rvaasi heqtari. 8 axali agraruli saqarTvelo თებერვალი, 2015 ჩვე ნი საგანძური ჩვენი ს აგანძურ ი qveyanaSi miwis privatizaciis Catarebis dros sawyisad aRebuli iyo 800.000 heqtari. e.i. 1953 welTan SedarebiT 230,800 heqtariT naklebi, rac imaze miuTiTebs, rom am drois ganmavlobaSi daikarga amdeni saxnavi farTobi da dabali kategoriis savargulSi gadavida. aRsaniSnavia, rom garda im xuTi SemTxvevisa, imave wlebSi naTesi farTobebis raodenoba 750000 heqtaridan 900000 heqtaris farglebSi meryeobda. bolo wlebSi es maCvenebeli TandaTan mcirdeba da aseT suraTs iZleva: 1990 wels — 721900 ha, 1995 wels — 453100, 2000 wels — 610800, 2005 wels — 539600, xolo 2010 wels 256700 heqtramde Camovida. rac Seexeba imave periodSi marcvleuli kulturebis saSualo saheqtaro mosavlianobas, Seuwynareblad dabali iyo da 18-20 centners ar aRemateba maSin, roca evropis nebismier qveyanaSi es maCvenebeli 70-75 centneriT, xolo mowinave qveynebSi ufro metia da 80 centners aWarbebs. samwuxaroa, Tumca faqtia, rom marcvleuli kulturebis saSualo saheqtaro mosavlianoba rom gagveormagebina da 18-20 centneramde agveyvana, sadRac 70-80 weli dagvWirda (1920-1930-ian wlebSi es maCvenebeli daaxloebiT 8-10 centneri iyo). dabali mosavlianobis mizezi bevria, magram am uaryofiTi maCveneblis mTavari faqtorebia sasoflo-sameurneo kulturebisaTvis farTobis araswori SerCeva da maTi Tesva-moyvanisaTvis saWiro pirobebis uxeSi darRveva, calkeuli kulturebisaTvis mecnierulad dasabuTebuli agroteqnikis daucveloba, mosavlis aRebis transportirebis da gawmenda-daxarisxebis dros danakargebis didi raodenoba, mTidan barSi xalxis Camosaxlebis araswori organizacia, mTis pirobebSi darCenili mosaxleobisaTvis cxovrebis pirobebis gaumjobesebisaTvis sasikeTo SeRavaTebis miucemloba da sxva. mTavrobam araferi gaakeTa imisaTvis, rom saqmiani kavSiri daemyarebina qalaqidan Casuli sxvadasxva specialobis da Tanamdebobis pirebisaTvis, romelTa gamoyeneba sasargeblo iqneboda xalxisa da qveynisaTvis. imdroindelma mTavrobam sapirispiro kanoni gamosca damsveneblebisaTvis. romelTac winaparTa saxli hqondaT CamoerTvaT yovelgvari miwis nakveTi da saxlamde misasvlelad dautova mxolod viwro biliki. am uTavbolo gadawyvetilebam xalxSi didi wyena gamoiwvia da umetesma nawilma saxlkarianad datova mamapapiseuli karmidamo. miwis xelyofis, daqucmacebisa da uTavbolo gadawyvetilebis magaliTad SeiZleba movitanoT koleqtiuri mebaReobis Camoyalibeba da misi Semdgomi saqmianoba. miRebul kanonSi gaTvaliswinebuli iyo miwis farTobis gacema 600 metridan 1500 metramde. Cveni qveynis xelmZRvanelobam miiRo gauTvaliswinebeli dadgenileba, rom TiToeul ojaxze gaeca minimum 600 m2 farTobi, TiTqos im motiviT, rom Cven mciremiwiani varT da qveyanas amiT ziani miadgeboda, rac Tavidanve mcdari da ugunuri gadawyvetileba iyo. ramdenime wlis gasvlis Semdeg TiTqmis igive xelmZRvanelobam gadawyvita, rom aRniSnuli farTobi gaezarთებერვალი, 2015 da da aeyvana 1500 metramde. bunebrivia imave farTobSi amis gakeTeba TiTqmis SeuZlebeli iyo Sesabamisi farTobis uqonlobis mizeziT da bevrs aRarc uzrunia mis Sesavsebad, vinaidan or sxvadasxva adgilze mimosvla uamrav siZnelesTan iyo dakavSirebuli. aseTi uazro da windauxedavi gadawyvetilebiT xalxma da qveyanam didi zarali naxa. es magaliTebi imitom moviyvane, rom miwas — am erovnul simdides gansakuTrebuli zrunva, movlapatronoba da yuradReba sWirdeba. agraruli dargis CamorCenis mTavari mizezia aseve isic, rom miwaTmoqmedebis qveyanaSi es saWiro da aucilebeli dargi arasdros yofila miCneuli prioritetulad. TiTqmis yvela CamonaTvalSi, sadac saxelmwifoSi dargobrivi miRwevebis maCveneblebi qveyndeboda, soflis meurneoba an boloSi moixseneboda, an ukeTes SemTxvevaSi boloswina adgilze saxeldeboda. dargisadmi aseTma midgomam ganapiroba swored saSualo-saheqtaro mosavlianobis Seuwynareblad dabali maCveneblebi. aqve unda aRiniSnos is faqtic, rom soflis meurneoba iol dargad miaCniaT ara marto rigiT muSakebs, aramed xSir SemTxvevaSi qveynis xelmZRvanelobasac ki, rac yovlad mcdari da araswori midgomaa Tundac imitom, rom masTan urTierTobis ZiriTadi nawili adamianis SesaZleblobis farglebss cildeba da garemos bunebrivklimatur faqtorebzea damokidebuli. agrarul dargs ar gaaCnia iseTi mudmivmoqmedi kanonebi, rogoric aqvs maTematikas, fizikas, qimias, biologias da sxv. aqedan gamomdinare farTobis erTeulze maRali mosavlis misaRebad kanoni unda Seqmnas profesionalma specialistma adgilobrivi bunebriv-klimaturi pirobebidan gamomdinare. aseTi gadawyvetilebis misaRebad aucilebelia gamocdili specialistis monawileoba, romelsac Teoriuli codnis paralelurad unda hqondes praqtikuli gamocdileba. amasTan dakavSirebiT sruliad logikuria fermerebisa da agrarul dargSi dasaqmebuli pirebis moTxovnileba, rom maT sWirdebaT Teoriul codnasTan erTad praqtikosi specialistebi, romlebic maT adgilze gauweven daxmarebas. Cveni qveynis garemo — klimaturi pirobebi, niadagis mravalferovneba, mcenarisaTvis xangrZlivi savegetacio pirobebi, aqtiur temperaturaTa jamis sidide (4000-45000) imis srul saSualebas iZleva, rom miwaTaxali agraruli saqarTvelo 9 ჩვ ენი საგ ჩვენი საგა ანძური ნძ ური m qm moq medebis b s qve q yana n m, m ro r me m lic RvTis smS mSob blis s wil w xvedr r qveynad iTvleba, myarad daikavos miwaTmoqmedebis maRalganviTarebul qveynebs Soris sapatio adgili. sadReisod misasalmebeli da mosawonia is faqti, rom axalma xelisuflebam soflis meurneoba, jandacvisa da ganaTlebis paralelurad prioritetul dargad gamoacxada, romlis praqtikuli realizaciisaTvis Sesabamisi myari safuZveli Seqmna. dabali mosavlianobis erT-erTi mizezia is realoba, rom qveyanaSi ar arsebobda saqmiani kavSiri mecnierebasa da warmoebis muSakebs Soris. faqtiurad ar arsebobda organizacia an raime danayofi, rom es sasargeblo saqme gaekeTebina, amitomac samecniero-kvleviTi institutebis mier wlebis ganmavlobaSi Catarebuli cdebidan miRebuli ekonomikurad dasabuTebuli uamravi sasargeblo masala gamouyenebli iyo. gamomdinare aqedan gadaudebel saqmed migvaCnia mecnierebis mier rekomendebuli sakiTxebis amoqmedeba da dargis ganviTarebis samsaxurSi Cayeneba. gamomdinare aqedan sadReisod misasalmebel da metad saWiro RonisZiebad migvaCnia qveynis masStabiT raionebis mixedviT Seqmnili sakonsultacio-sainformacio centrebis Seqmna. ueWvelad mosawonia isic, rom aRniSnuli centrebi dakompleqtebulia saSualod 5-7 kacis SemadgenlobiT maRalkvalificiuri specialistebiT konkursis wesiT, romelTac Teoriuli codnis paralelurad praqtikuli muSaobis gamocdilebac aqvT. dadebiT Sefasebas imsaxurebs aseve soflis meurneobis mecnierebaTa akademiaSi Seqmnili sakoordinacio samsaxuri (koordinatorebi) 20 kacis SemadgenlobiT. TiToeul koordinators hyavs dargebis Sesabamisad 6-7 maRalkvalificiuri jgufi, romelTa raodenoba 120130 kacia. aRniSnuli jgufebi mzadaa qveynis masStabiT ufaso daxmareba gauwion fermerebsa da agrarul dargSi dasaqmebul pirebs. mecnierebasa da warmoebis muSakebs Soris saqmiani kavSiris damyareba SeuZlia aseve soflis meurneobis saministrosTan axladSeqmnil samecniero-kvleviT centrs. zemoTCamoTvlil RonisZiebaTa Soris aucilebel saWiroebad migvaCnia fermerebisa da agrarul dargSi dasaqmebuli pirebis uzrunvelyofa Sesabamisi damxmare literaturiT, rasac warmoebis muSakebi iTxoven. aseTebia: dargobrivi agrowesebi, rekomendaciebi, bukletebi, meToduri miTiTebebi da sxva. amaTgan calke gamovyof dargobriv agrowesebs, romelic srulyofilad, martivad da gasagebad asaxavs calkeuli dargebis mixedviT kulturaTa movla-moyvanis samuSaoTa Sesrulebas niadagis damuSavebisa da mosavlis aRebis CaTvliT. 10 axali agraruli saqarTvelo Cve vTqviT erT-er C ni n qve q yana, n ro r gorc r ze z moT m q r rTi mci m rer miwiania, aqedan gamomdinare saxnavi miwis intensiurad gamoyeneba aucilebeli saWiroebiTaa gamowveuli. ZiriTadi da Sualeduri kulturebis mecnierulad dasabuTebuli morigeoba saSualebas gvaZlevs miwa mTeli wlis ganmavlobaSi dakavebuli iyos mosavlis misaRebad. Sualeduri ewodeba iseT kulturebs, romlebic iTesebian da mosavals iZlevian ZiriTadi kulturebisagan ganTavisuflebul SualedebSi. CvenTan drois mixedviT aseTi Tavisufali Sualedebi gvaqvs zamTris bolos, adre gazafxulze, simindis Tesvamde, TavTaviani pureulis aRebis Semdeg nawveralze, Semodgomaze. sasilose simindisa da adreuli bostneuli kulturebisagan Tavisufali farTobi da mozamTre Sualeduri kulturebi (turnefsi da rafsi) iTesebian zafxulis bolos an Semodgomis dasawyisSi da farTobs anTavisufleben aprilis bolomde. aRniSnuli wesiT miwis gamoyenebisaTvis saimedo garantias iZleva Cveni qveynis SesaniSnavi garemo-klimaturi pirobebi, mcenarisaTvis xangrZlivi savegetacio periodi, adreuli gazafxuli da xSir SemTxvevaSi Tbili Semodgoma, aqtiur temperaturaTa jamis sidide, sarwyavi wyali da zogierT adgilebSi bunebrivi naleqebi. warmoebaSi amJamad arsebuli umetesi sasoflo-sameurneo kulturebi racionalurad iyeneben siTboTi uzrunvelyofili periodis 50-70%-s, adre gazafxulze, zafxulSi, Semodgomasa da zamTarSi ZiriTadi kulturebisagan Tavisufali Sualedebi mosavlisaTvis umetesad gamouyenebeli rCeba, rac dRevandeli moTxovnilebis da miT umetes momavlisaTvis yovlad miuRebelia. Sualeduri kulturebis TesviT sakvebis warmoeba TiTqmis SeuzRudavi, ekonomiurad gamarTlebuli RonisZiebaa, vinaidan rogorc aRvniSneT iTesebian da mosavals iZlevian wamyvani kulturebisaTvis Tavisufal SualedebSi. Sualeduri kulturebi saSualebas iZleva racionalurad gamoviyenoT saxnavi miwa, sasoflosameurneo teqnika, muSaxeli, wylis resursebi da sxva saSualebani, rac ganapirobebs Sromis mwarmoeblobis maRal dones. Sualeduri kulturebi metad efeqturia sarevelebis winaaRmdeg brZolis TvalsazrisiT. iTesebian viwro mwkrivebad an Cveulebrivi wesiT, mokle droSi mTlianad faraven niadagis zedapirs da sarevelebs zrdaganviTarebis saSualebas ar aZleven. garda amisa, Sualedur kulturad daTesili erTwlovani parkosnebi; barda, cercvela, culispira atmosferos Tavisufali azotis fiqsacias axdenen, aumjobeseben momdevno mcenarisaTvis zrda-ganviTarebis pirobebs, xels uSlian qarismier da wylismier erozias. amasTan erTad aRniSთებერვალი, 2015 ჩვე ნი საგანძური ჩვენი საგანძურ ი nuli kulturebisagan Tavisufali farTobi imdenad fxvieria, rom misi damuSaveba mizanSewonilia mxolod 12-14 sm siRrmeze. Sualeduri kulturebis mniSvneloba didia mecxoveleobisaTvis mwvane da wvniani sakvebiT uzrunvelyofis saqmeSi. ZiriTadi da Sualeduri kulturebis swori SeTanawyobiT ise SeiZleba moewyos saqme, rom pirutyvi uzrunvelyofili iqnas mTeli wlis ganmavlobaSi am kategoriis sakvebiT. xangrZlivi drois ganmavlobaSi Catarebuli gamokvlevebi da warmoebis pirobebSi gamocdis Sedegebi mtkice safuZvels gvaZlevs vTqvaT, rom Cvens qveyanaSi, gansakuTrebiT ki dablobi zonis pirobebSi SesaZlebelia moviyvanoT yvela tipis Sualeduri kulturebi: adre gazafxulze, TavTaviani kulturebis nawveralze, Semodgomaze da Semodgoma-zamTarSi. aRsaniSnavia, rom 1970-ian wlebSi Sualeduri kulturebis naTesi farTobi qveyanaSi 30-40 aTas heqtars udrida. iqedan moyolebuli yovelwliurad izrdeboda am wesiT naTesi farTobebi da 1985-ian wlebSi 100 aTas heqtars miaRwia. darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom mTlianad qveyanaSi saqmis swori organizaciis pirobebSi Sualeduri kulturebiT naTesi farTobebi SeiZleba gaizardos 180-200 aTas heqtramde, rac udidesi rezervi iqneba pirutyvis sakvebiT uzrunvelyofis saqmeSi. aqedan gamomdinare, saSualeba gveqneba Sesabamisad SevamciroT ZiriTad naTesebSi sakvebi kulturebiT dakavebuli farTobebi da isini gamoviyenoT sxva Zvirfasi kulturebis mosayvanad qveynis sakuTari warmoebis marcvleuliT uzrunvelyofis mizniT. ga momdi nare aqe dan gak vir ve bas iwvevs zogierTi po liti kosebis an po litika ze mit masnili pi rov ne- be bis gancxade ba imasTan dakav Sire biT, rom saqarTve los arafe ri gaaCnia gansakuTre buli yuradRebis misapy robad. ase Ti gancxade be bi an uvicobis an Sefaruli mtrobis niSania. sinamdvile Si Cvens patara da xalxianad lamaz qve yanas TiTq mis yve laferi aqvs imisaTvis, rom sakuTari xalxi ZiriTadad gamovk veboT sakuTari warmoe bis ekologiurad sufTa produq te biT. amis dasturad Se iZle ba movitanoT mi si ge ografiuli mde bare oba sauke Te so klimatiT, mTiT da bariT, miwiTa da wylis kate gorie biT dam Svenebuli. qveynis simdidrea 26 aTasamde mcire da didi zomis mdinare da 850-mde bunebrivi da xelovnuri tba. gvaqvs msoflioSi arsebuli TiTqmis yvela tipis niadagi, sadac savsebiT realuria nebismieri sasoflo-sameurneo kulturis maRali mosavali miviRoT swori teqnologiis ganxorcielebis pirobebSi. rogorc bolo drois gamokvlevebma aCvena qveyanas gaaCnia sasmeli wylis uzarmazari rezervi, romlis fuladi gamoxatuleba sadReisod TiTqmis navTobis tolfasia. momavalSi es maCvenebeli albaT gaizrdeba wylis sasargeblod. zemoT motanili RonisZiebebis kompleqsuri ganviTareba da didi qarTveli mecenatis baton biZina ivaniSvilis mier qveynisaTvis sxvadasxva mimarTulebiT, maT Soris soflis meurneobisaTvis gaweuli didi finansuri resursi imis garantias iZleva, rom agraruli dargi aRmavlobis gzas daadges da mokle xanSi sruliad damsaxurebulad gaxdes saxelis Sesabamisi — miwaTmoqmedebis maRali kulturis qveyana. givi caguriSvili, soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, akademikosi სადისკ უსიო თემა სადისკუსიო თე მა glexis momavali Tanamedrove sazogadoebaSi soflis meurneoba qarTuli ekonomikis mniSvnelovani dargia, romelsac saxalxo dovlaTis, mTliani Sida produqtis SeqmnaSi mniSvnelovani roli ekisreba, Tumca igi ar aris is dargi, razec qveynis ekonomikuri ganviTarebis koncefcia unda aigos. soflis meurneobis rolsa da strategiaze dRes bevri kamaTobs, Tumca aris sakiTxebi, razec TiTqmis aravin laparakobs, radgan es popularuli Tema ar aris da arc qulebis dasawerad ar gamodgeba. magram es gza gasavlelia da ramdenadac gavaWianurebT am mimarTebiT reformebis gatarebas, imdenad gaWianurdeba saboloo miznamde misasvleli gzis gavla. dRes swored erT-erT aseT sakiTxze SemogTavazebT dialogs kompania „agrovitas“ damfuZnebelTan, soflis meurneobis mecnierebaTa kandidatTan kaxa xuciSvilTan. soflis meurneobis produqciis warmoebis ori gza arsebobs, masobთებერვალი, 2015 rivi da niSuri, ekologiurad sufTa produqtis warmoeba — Zviriani niSis moZebna da adgilis damkvidreba — ambobs batoni kaxa. rogorc igi ganmartavs: — saqarTveloSi soflis meurneobis produqciis masobrivi warmoeba SeuZlebelia, radgan ar gvaqvs sakmarisi miwis resursi. amitom, ra teqnologiac ar unda SemovitanoT, warmoebuli produqtis eqsportze masobrivad gatanas da gajerebul bazarze msxvili moTamaSeebisTvis konkurenciis gawevas ver SevZlebT. rac Seexeba ekologiurad sufTa produqcias, amaze muSaoba SeiZleba, radgan aseT sasoflo-sameurneo produqtze ganviTarebuli qveynebis bazrebze didi moTxovnaa. Tanac es n s seg s men m nti swra swr fad mzarmz r dia. mis warmoebas ar sWirdeba didi farTobebi, awarmoeb cotas — yidi Zvirad, magram sWirdeba momzadebuli kadri, mkacri pirobebis dacva, cxovrebis wesis damkvidreba. aseT saqonelze saqarTveloSic aris moTxovna. bevri adamiani eZebs ekologiurad sufTa produqts: axali agraruli saqarTvelo 11 სადისკ უსიო თემა სადისკუსიო თე მა efeqti eqneba am saqmes, ar vici. ras izamen — erTad daamuSaveben venaxs, iyidian pesticidebs, moiyvanen yurZens da mere ra? erTad Caabareben Tu cal-calke moweul yurZens, ra mniSvneloba aqvs, ra sargebeli eqnebaT?! amitom pirvelad warmoebaSi maTi gaerTianebis saWiroebas ver vxedav. kooperaciis idea unda iyos meoradi warmoeba — gadamuSaveba. gadamamuSavebeli sawarmos Seqmna seriozul dafinansebas moiTxovs, seriozuli dafinanseba ki — dafinansebis momzadebul mimRebs. W rx War xals, s kar rtofils, s kom mb bos stos, s sxva sursaTs, mzad aris Zviri gadaixados, magram ver yidulobs, radgan aseTi produqti bazarze ar aris, an imdenad mcire raodenobiTaa, rom momxmareblisTvis saZebnelia. es adgilobrivi moxmarebisTvisac didi resursia. Cven erT-erT mTavar Secdomas imiT vuSvebT, rom miwebis gaerTianebis procesi Tavis nebaze gvaqvs miSvebuli; igi TviTdinebiT midis da Tu saxelmwifo seriozulad ar Caeria am procesSi, saboloo Sedegamde misvlas SeiZleba aTwleulebi dasWirdes. soflis meurneoba gasarTobi dargi ar aris. mciremiwiani glexi Tavs verafers moabams, radgan pirobiTad sami aTas kvadratul metr farTobze gaSenebuli venaxi SeuZlebelia seriozul sameurneo mniSvnelobis uZrav kapitalad ganixilebodes. aq ojaxis moTxovnilebis dasakmayofilebel mosavals Tu moiwevs glexi da mas aranairi komerciuli mniSvneloba ar SeiZleba mieniWos. is ar aris da verc iqneba sasoflo-sameurneo warmoebaSi damatebiTi Rirebulebis Semqmneli. saqarTveloSi iseTi xalxi, vinc dasaqmebulia soflis meurneobaSi, aqvs sakmarisi saSualebebi da mas ganixilavs biznesad, ZiriTad saqmianobad, TiTze CamosaTvlelia. amitom fermers unda hqondes miwis farTobi, teqnikuri saSualebebi, codna, rogor gamoiyenos miwa, magram soflad mcxovreb kacs — „glexs“, visac unda fermeroba, ganviTareba, ar aqvs miwa. am mxriv qveyanaSi ukiduresad cudi mdgomareobaa, miwebi daqsaqsulia patarpatara nakveTebad. kooperaciuli moZraobiT TiTqos daiwyo raRac procesi, magram kooperativebi gamosavali ar aris. es Tavis motyuebaa. gamonaklisia mxolod mTiani regionebi, sadac bunebrivi pirobebis gamo seriozuli miwaTmoqmede- 12 axali agraruli saqarTvelo bis b s gan nviTare r ba b Se S uZ Zlebe b lia. aseT s regionebSi gaTiToebuli glexkaci mxolod gadarCenisaTvis ibrZvis da ara Warbi soflis meurneobis produqtis Sesaqmnelad. aseT regionebSi, ra Tqma unda kooperativebSi gaerTianeba, garkveuli wingadadgmuli nabijia. — ratom, riT asabuTebT, rom kooperativebi ver iqneba gamosavali? — qarTveli kacis mentalobidan gamomdinare mivdivar am daskvnamde. hkiTxeT glexsac, naxeT ras fiqrobs. qarTvels glexs saziaro ca ar unda. aseTi midgoma SeiZleba axlo istoriis gakveTilis Sedegia, roca glexi ZalmomreobiT gaaerTianes koleqtivSi. me mainc vfiqrob, rom glexi individualistia da mas unda misce sakuTari SesaZleblobebis gamovlinebis saSualeba. Tu aseTi pirobebi Seeqmneba, igi saocrebebs moaxdens. amis uamravi magaliTi arsebobs. Cemi azriT pirveladi warmoebisaTvis kooperireba saWiro ar aris, Tumca igi meoradi warmoebisTvis marTlac kargi saqme iqneba. saxelmwifo kooperativis waxalisebas dRes 10—20 aTaslariani grantebiT cdilobs. risTvis aris es granti sakmarisi, ramdenime glexi rom gaerTiandes kidec, raSi unda moixmaros es Tanxa?! magram meore mxriv, vTqvaT TiToheqtriani venaxis mqone ramdenime mcire meurne Tu gaerTiandeba da saxelmwifoc maT mcire Rvinis sawarmos aSenebaSi daexmareba (ramdenad gaarTmeven amas glexebi Tavs es kidev calke Temaa, maT specialuri momzadeba dasWirdebaT), sakuTari kooperativis Rvino rom Camoasxan da bazarze gaitanon, aseTi kooperacia imuSavebs, radgan, marTalia, isini kooperativSi TiTo-TiTo heqtari venaxiT gawevriandnen, magram ukve aerTianebT qarxana, raSic ZiriTadi ekonomikuri interesi aqvT Cadebuli. magram Tu gaerTiandeba 10 mevenaxe glexi, Seqmnis kooperativs, ra — Cven mudam mciremiwianobaze vCiviT, am dros sasoflo-sameurneo savargulebis naxevari gamouyenebeli gvaqvs, ar vamuSavebT, farTobebis nawili gatyianda, gaudabnovda. riT axsniT, ratom aris amdeni miwebi gamouyenebeli, mitovebuli? — warmoidgineT, kaxeTSi savargulebi soflidan umetesad 5 da zogjer 10 kilometriTaa daSorebuli. soflis mosaxleoba ZiriTadad kolmeurneobaSi iyo gawevrianebuli, „koleqtivis“ miwas uvlida da yovel diliT organizebulad, manqanebiT gadahyavdaT am farTobebSi samuSaod. kolmeurneobebis daSlis Semdeg es miwebi soflis macxovreblebze gadanawilda. zogs naxevari, zogsac TiTo heqtari Sexvda, imis mixedviT ramdeni komli cxovrobda da ramdeni miwis farTobebi hqonda sofels. miwa ki aiRo glexma, magram mere aRmoCnda, rom naxevari heqtari venaxi saxlidan 5—10 kilometriTaa daSorebuli. manqanebi aRar iyo, sarwyavi sistemebi da gzebi gafuWda, fexiT amxela manZilis gavla ioli ar aris, Tanac venaxSi erTxel misvla xom ar kmara. SeuZlebeli, wamgebiani gaxda movla, amitom miatova an aCexa venaxi da daTesa simindi, Tumca imasac ver mixeda, saerTod miatova da viTom ukeTes dros daeloda. es ukeTesi drois molodini dRemde gagrZelda da kidev didxans gagrZeldeba. — sad xedavT gamosavals, ra unda gakeTdes? — sofelSi, romelsac 1000 heqtari savarguli aqvs da sadac 200-300 komli cxovrobs, ar SeiZleba 4-5 fermerze meti iyos. fermeri biznesmenia, romelsac SeuZlia daTvlarisgan ras miiRebs. is ar aris naturaluri meurne, romelic marto sakuTari ojaxis gamosakvebad saWiro mosavlis miRebaze zrunavs. glexur naturalur meurneobaSi SeuZlebelia axali teqnologiebis danergva, glexi amisTvis mzad ar aris. fermeთებერვალი, 2015 სადის კუსიო თემ სადისკუსიო თემა ა ri ukve momzadebulia, Tumca isic yofili glexia, am socialuri fenidanaa dawinaurebuli. miwa mis xelSi erT-erTi iaraRia. miwis garda mas sWirdeba teqnika, axali teqnologiebi da rac mTavaria Wkua, meurneobis xelmZRvanelobis unari. glexs Tanamedrove ganviTarebul sazogadoebaSi perspeqtiva ar aqvs. arc soflis meurneobas eqneba glexis xelSi perspeqtiva da davrCebiT naturalur meurneobaze mibmul CamorCenil, Ratak qveynad. — maS ra unda qnan glexebma, visac sakmarisi miwa ar aqvT, aikrifon guda-nabadi soflidan? — unda vizrunoT soflis ganviTarebaze, unda gaumjobesdes infrastruqtura, glexi sofelSi unda damagrdes. sofelSi unda Seiqmnas wvrilwvrili sawarmoebi. erTma unda gaxsnas, pirobiTad vambob, samWedlo, meorem Sekeros fexsacmeli, mesamem gamouSvas muraba da kompoti, meoTxem mwnili, mexuTem unda awarmoos am produqciis distribucia, gaasaRos, viRac iqneba buRalteri, eqTani, kalatozi, pedagogi da ase Semdeg. sofeli „patara saxelmwifoa“, damoukidebeli, garkveul donemde ra Tqma unda, Tavisi administraciiT. maTgan viRac fermeri, miwaTmflobeli gaxdeba. miwa yvelas ar sWirdeba. vinc miwas ar amuSavebs, e.i. mas miwa ar sWirdeba, ar uRirs oflisRvrad; arc amuSavebs da arc yidis, radgan mama-papis naqonia, Tumca arc Rirebuleba aqvs iseTi, gayidva ramed uRirdes, da aris ase wlobiT daumuSaveblad mitovebuli miwebi. amitom kanonmdeblobiT unda daregulirdes, rom Tu fermeri msxvildeba da mis momijnaved, mezoblad aris aseTi mcire nakveTebi, ra Tqma unda warTmevis ufleba aravis aqvs, moucvalos analogiuri Rirebulebis nakveTSi an sabazro fasad miyidos mepatronem miwa fermers. amiT meurneobis gamsxvilebas xeli Seewyoba. pirobiTad vambob, forma mosafiqrebelia, Tumca wlobiT miwebi rom daumuSavebeli ar unda iyos, esec kanonmdeblobiT mkacrad unda gakontroldes. bunebrivia, laparaki ar aris sakarmidamo nakveTze, im 2000 Tu 2500 kvadratul metr miwis farTobze, sadac kacs saxli udgas, baR-bostani aqvs, es misi sakuTrebaa da xelSeuxebelia. Tu gvinda, rom ganviTardes sofeli da soflis meurneoba, glexi mcire mewarmem an daqiravebulma mSromelma unda Caanacvlos. TviTon Tu თებერვალი, 2015 ver SeZlebs sakuTari mcire biznesis Seqmnas, dasaqmdes fermerTan an sxva warmoebaSi, romelic soflad gaixsneba da am saqmeSi saxelmwifom, mTavrobam gadamwyveti roli unda Seasrulon da am adamianebis uflebebi kanonmdeblobiT unda iyos daculi da garantirebuli. — rogor fiqrobT, ra dro dasWirdeba am, ase vTqvaT, sasoflo reformis gatarebas, rogor warmogidgeniaT aseTi soflis samomavlo ganviTareba, es xom ar gamoiwvevs soflebis daclas? — ar mgonia, amas didi dro dasWirdes. sofeli, rogorc CvenSi dRes vxedavT da warmogvidgenia, aseT soflad aRar iarsebebs. sofelSi soflis tipis dasaxleba aRar SeiZleba rom iyos. rac ufro gavaWianurebT am reformas, miT ufro gavuxangrZlivebT maT duxWir yofas. amasobaSi ki sofeli icleba da glexebi qalaqSi midian samuSaos saZebnelad, nawili ki saerTod sazRvargareTaa gadaxvewili. evropaSi Zveli tipis sofels versad SexvdebiT. sofeli qalaqis tipis dasaxlebaa, sadac yvela is komforti da sikeTea, rac aris qalaqSi. TiTqmis yvela ganviTarebul qveyanaSi soflis meurneobaSi mosaxleobis 4-5 %-ia dasaqmebuli. CvenTan, Tu ar vcdebi, mosaxleobis 48%-is ZiriTadi saqmianoba soflis meurneobaa. es xalxi dasaqmebuli ki araa, realurad naturalur meurneobaSi Tavis gadarCenisTvis ibrZvis. Tu Cven kidev xels SevuwyobT da gadavugdebT viTom maSvel rgols, es procesi usaSvelod gagrZeldeba da es xalxi siRatakes Tavs ver daaRwevs. es mtkivneuli procesia, magram Tu gvinda ganviTareba, es gza unda gaviaroT. soflis meurneobaSi unda dasaqmdes profesionali. rogorc ar SeiZleba saavadmyofoSi moyvaruli eqimi mkurnalobdes pacientebs, ise soflis meurneobaSi ar SeiZleba moyvaruli glexi muSaobdes. fermeri unda iyos profesionali, niadagSic erkveodes, analizsac kiTxulobdes, sasuqebSic erkveodes, veterinariaSic da mcenareTa kargi damcvelic iyos, sxvagvarad dRes fons gasvla ver moxerxdeba. SveicariaSi maqvs nanaxi 10 kv. m. oTaxSi zis kaci, romelic akeTebs Sveicarul danebs. msoflioSi aris saukeTeso dana da Rirs Zalian Zviri. is kaci sofelSi cxovrobs, magram imas arc pamidori mohyavs da arc kombosto, iman icis danis keTeba, mere ra, rom sofelSi daibada da gaizarda. me da Tqven SevxedoT sakuTar Tavs, araferi adgilobrivi nawarmi ar gvaqvs, arc Casacmeli, arc saaTi, arc saTvale, Rilic ki ar aris qarTuli. viTom arafris warmoeba ar SegviZlia?! SegviZlia da unda gavakeToT kidec. qveynis yvelaze didi simdidre oqros da navTobis sabadoebi ki ar aris — adamiani, da amis magaliTia TurqeTi. Cveni Sromisunariani mosaxleobis didi nawili qveynidan gasulia, am xalxs unda SevuqmnaT dabrunebis piroba, raTa TavianTi unari da energia CvenTan erTad daxarjon samSobloSi da Sedegic ar daayovnebs. SoTa maWaraSvili axali agraruli saqarTvelo 13 ღია წერილი წერი ლი sof lis me ur ne o bis mi nistrs ba ton oTar da ne li as batono ministro! radgan saministroebSi da uwyebebSi Semosul werilebs arc erTi pirveli piri ar ecnoba da saqmiani winadadebebiT werilebi dabal eSelonebSi iseT xalxs ewerebaT, romlebsac arafris gadawyveta ar SeuZliaT, garda imisa, Tu rogor Camoiweron es werilebi, agreTve im mizeziT, rom qveyanaSi arc erT saqmis gadamwyvet pirs miRebis saaTebi ar gaqvT da piradad Sexvedras veravin axerxebs, iZulebuli gavxdi Ria weriliT mogmarToT im imediT, iqneb vinmem iseTma waikiTxos Tqveni garemocvidan, vinc werilis Sinaarss mogawodebT. pirvel rigSi, unda aRvniSnoT, rom werili, romelic gasuli wlis seqtemberSi Tqvens saxelze Semovitane saministroSi, albaT meormoce iyo im werilebsa da sagazeTo statiebs Soris, romliTac ukanaskneli 5-6 mTavroba da misi saministroebi, agreTve qvemdgomi organoebi Sevawuxe. saqme imaSia, rom qveyanaSi gvaqvs agaris Saqris qarxana, romelic sazRvargareT SeZenil naxevarfabrikatze muSaobs da aTobiT milions xarjavs sxva qveynebis soflis meurneobis ganviTarebisaTvis. Saqris Warxali, romlidanac es naxevarfabrikati mzaddeba, 1991 wlamde mohyavdaT Sida qarTlis teritoriaze da agaris qarxana samamulo nedleuliT iyo uzrunvelyofili, xolo xalxi dasaqmebuli. dRes ki gvaqvs aseTi mdgomareoba: Sida qarTlSi dausaqmebelia aTiaTasobiT muSaxeli, aqve mouxnavia aTiaTasobiT heqtari miwa an iTeseba iseTi dabalSemosavliani kultura, rogoricaa simindi da xorbali (maTi momyvanic umuSevrad iTvleba, radgan ojaxis gamosakveb Semosavals ver iRebs), xolo agaris Saqris qarxanas aTiaTasobiT kilometridan Semoaqvs Saqris naxevarfabrikati, romlis fasi yovelwliurad izrdeba, radgan misi gamoyeneba biobenzinis warmoebaSi daiwyes. ase rom, qveyanaSi male gveqneba Saqari, romlis TviTRirebuleba 2 lars gadaaWarbebs. yvela zemoT aRniSnulidan gamodis, rom qveyanas yavda xelisufleba, romelmac agaris Saqris qarxana 14 axali agraruli saqarTvelo aaSena, aswavla glexs Saqris Warxlis moyvana da misgan Saqris damzadeba, xalxi daasaqma da sarCo-sabadebeli gauCina. miuxedavad amisa, xalxma aseTi mTavroba politikur mousavleTSi gauSva. batono ministro, ismis kiTxva, amis Semdeg risi imedi aqvs mTavrobas, romelsac elementaruli ver moufiqrebia: erTmaneTs daukavSiros gamarTuli qarxana da saSromlad SemarTuli umuSevari glexi, romelsac komunistebis naswavlebi Warxlis moyvanis xerxebi jerac ar daviwyebia. risi Rirsia xelisuflebebi da ministrebi, romelsac bolo 8 welia CavCiCineb am proeqts da verafriT Sevagone, rom xalxis dasaqmeba mxolod aseTi proeqtebiT SeiZleba, risi Rirsia xelisufleba, romelsac (baton daviT iakobiZes rom davesesxo) libertarianeloba Tavisi uunarobis da umoqmedobis gamarTlebad gauxdia da ver mimxvdara, rom sabazro ekonomika jer unda aaSeno qveyanaSi da mere gaxde libertarianeli da ara piriqiT. mTavroba, romelic 25-30 aTasi kacis damsaqmebel proeqts ver xedavs da miuxedavad mravaljeradi Sexsenebisa danaxva ar unda, misi fici, rom xalxis dasaqmebaze zrunavs, dasajerebelia? seqtemberSi Semotanilma werilma erTi kargi saqme mainc gaakeTa. sxvaTa Soris werilSi „biznes idea“ iyo gaJRerebuli da ara „biznes gegma“, amitom misi gadagzavna „agraruli proeqtebis marTvis saagentoSi“ gaugebari siurprizi iyo CemTvisac da batoni irakli moiswrafiS SvilisTvisac, visac es werili daewera Sesasruleblad. miuxedavad amisa man SeZlo qarxnis mepatronis poziciis garkveva. qarxnis mepatrone miesalmeba qveyanaSi Warxlis warmoebis aRdgenas da mzadaa gamarTos Warxlis pirveladi gadamuSavebis xazi, Tu ar „gadaagdeben“ da glexi marTla moiyvans Warxals da Caabarebs aseTive pozicia aqvs glexsac, masac „gadagdebis“ eSinia. amitom saWiroa avtoritetuli Suamavali, romelsac glexic endoba da qarxanac, aseTi avtoriteti ki mTavroba aris da iqneba manamde, sanam qveyanaSi sabazro ekonomika da sabazro urTierTobebi ar gabatondeba. amitom, batono ministro, Tqven unda SexvideT mTavrobaSi aseTi winadadebiT, mTavrobam ki unda miiRos gadawyvetileba qveyanaSi Saqris Warxlis warmoebis aRdgenis Sesaxeb da gamoyos saTanado saxsrebi Saqris mwarmoebeli glexebisaTvis da fermerebisaTvis iaffasiani da grZelvadiani sesxiT uzunvelsayofad, Tqven ki saministroSi unda SeqmnaT muSa jgufi, romelic am proeqts uxelmZRvanelebs manamde, sanamde qarxanas da Warxlis mwarmoebel subieqtebs Soris urTierToba ar daregulirdeba da sabazro ekonomiur urTierTobebs ar daemsgavseba. batono ministro, es werili boloa am proeqtze Tqveni mTavrobisadmi. Tu xalxis dasaqmeba gindaT, Sansi gaqvT 2-3 weliwadSi mTeli Sida qarTlis mosaxleoba daasaqmoT, riTac erTxel kidev darwmundebiT im WeSmaritebaSi, rom yvelaze iafad da swrafad xalxi soflis meurneobaSi saqmdeba. Jora gabriWiZe, stu biologiurad aqtiur nivTierebaTa kvlevis samecniero centris ufrosi mecnier-muSaki. თებერვალი, 2015 რეგიონ ში რეგიონში axali marwyvi 11 Tvis ganmavlobaSi kooperativebis Tanadafinanseba aWaraSi aWaris soflis meurneobis saministro iwyebs mravalwliani programis ganxorcielebas, romlis Sedegadac marwyvis warmoeba regionSi sezonuridan 10-11-Tvian periodze unda gadavides. igegmeba sasoflo-sameurneo kooperativebze Sesabamisi saTburebis, marwyvis CiTilebisa da samacivre danadgarebis gadacema, risTvisac wels naxevar milion larze metia gaTvaliswinebuli. dReis mdgomareobiT marwyvis kulturis ganviTarebas, rogorc saministroSi aRniSnaven, didwilad aferxebs dabalxarisxiani jiSebi, movla-moyvanis teqnologiebis codnis dabali done da wvrili ojaxuri meurneobebi, sadac garTulebulia Tanamedrove teqnologiebis danergva-ganxorcieleba. Sesabamisad, gaTvaliswinebulia sasoflo-sameurneo kooperativebisTvis sawarmoo da teqnologiuri siaxleebis danergvis xelSewyoba, am konkretul SemTxvevaSi, sasaTbure meurneobebSi marwyvis kulturis warmoebis mimarTulebiT. amitomac, grZelvadian periodSi marwyvis moyvanisaTvis saWiroa axali remontatuli da super saadreo jiSebis gavrceleba da aseve Tanamedrove agroteqnikuri RonisZiebebis danergva, saTburSi marwyvis warmoebis ganviTarebis gziT. aWaris teritoriaze SerCeul sasoflo-sameurneo kooperativebs programis farglebSi gadaecemaT: 1) 200 kv.m-iani saTburis konstruqcia (polieTilenis firiT, mulCfiriT, 2-toniani sarwyavi avziT, wveTovani sarwyavi milebiT, wylis saqaCi tumboTi). 2) organuli sasuqi (biohumusi); 3) marwyvis maRalxarisxiani CiTilebi; 4) samacivre kamerebi. sasoflo-sameurneo kooperativi Tavisi Tanamonawileobis farglebSi Seasrulebs yvela im sxva samuSaoebs, rac dakavSirebuli iqneba sasaTbure meurneobis saboloo mowyobasTan, kerZod: kooperativis teritoriaze saTburebisaTvis adgilis SerCeva da momzadeba, saTburis saZirkvlis mowyoba betoniT, konstruqciis montaJi, saTburis sawarmoo saSualebebiT, eleqtroenergiiTa da sarwyavi wyliT stabiluri uzrunvelyofa. qveprogramiT mosargeble kooperativma, aseve unda uzrunvelyos samacivre danadgaris montaJisaTvis saWiro teritoriis mowyoba. Sesrulebuli samuSaoebis monitoringi ganxorcieldeba saministros mier. kooperativebze gadasacemi saTburebisa da samacivre danadgarebis adgilis SerCevas da beneficiarTa (sasoflo-sameurneo kooperativi) SerCevas, Sesabamisi gancxadebebisa da warmodgenili winadadebebis safuZvelze, ganaxorcielebs aWaris avtonomiuri respublikis soflis meurneobis saministros Sesabamisi komisia. Sesyiduli saqoneli sasoflo-sameurneo kooperativebze gaicema mxolod im SemTxvevaSi, Tu kooperativs kerZo sakuTrebaSi registrirebuli aqvs kenkrovani თებერვალი, 2015 xi x lis sasaTbure meurneobis amoqmede d bisaTvis minimum 500 kv`m miwis nakve v Ti, aseve qveprogramiT gaTvaliswi w nebuli Rirebulebis 20%-is Tanaga g daxdis safuZvelze, sadac winaswar ga g moyenebuli iqneba sabanko garantia. ko k operativze qonebis gadacema ganxor x cieldeba kooperativis mier gada d saxdeli wilis, biujetis Sesabamis angariSze gadaxdis Semdeg. mTlianobaSi wels, 23 kooperativs gadaecema amdenive saTburis konstruqcia, samacivre kamera, 69 tona organuli sasuqi, 34 500 Ziri marwyvis maRalxarisxiani CiTili. Sedegad, Tanamedrove teqnologiebiT 0,46 ha-ze 28 tona marwyvis warmoeba unda gaxdes SesaZlebeli. 2013 wlidan dRemde, aWaraSi 10 kooperativSi Tanadafinansebis principiT ukve moewyo 1 ha mocvis, 2 ha venaxisa da 2 ha kaklis sademonstracio nakveTebi. kooperativebSi sawarmoo-sameurneo mimarTuleba dargobrivad sxvadasxva mimarTulebisaa da ZiriTadi profili mecxoveleobis, an mravalwlian kulturaTa ganviTarebazea orientirebuli. sasoflo-sameurneo kooperativebSi sasaTbure teqnologiebis danergvis gziT, marwyvis kulturis warmoebis ganviTarebis xelSewyobis mizniT, 2015-2018 wlebSi dRevandeli monacemebiT 2 497 400 laria gaTvaliswinebuli. 2018 wlamde saministros gaTvlebiT, moqmedebaSi Seva 200 kv`m-iani 90-ze meti marwyvis saTburi, romlebSic wliurad saSualod 120 tonamde marwyvi iwarmoeba. gazeTi " baTumelebi" axali agraruli saqarTvelo 15 სელექცია simindis axali qarTuli hibridebi simindi Cveni qveynis miwaTmoqmedebaSi erT-erTi wamyvani strategiuli, uxvmosavliani, sasursaTo, sakvebi, samkurnalo da samrewvelo kulturaa. arc erTi sxva sasoflo-sameurneo mcenare ise farTod da mravalmxrivad ar gamoiyeneba, rogorc simindi. aqedan gamomdinare dRes mTavaria simindis saheqtaro mosavlianobis gazrda, am mniSvnelovani amocanis gadaWras ki simindis genetika, seleqciisa da meTesleobis Tanamedrove mecniereba emsaxureba. amis Sedegia, rom amerikaSi mecnierebis miRwevebiT 27 mln. heqtarze simindis saSualo mosavali heqtarze 8,3 tona marcvalia, safrangeTSi 196 aTas heqtarze — 8,9 tona, msoflioSi 110 milion heqtarze ki — 4,3 tona. saqarTveloSi, sadac bolo 15 wlis ganmavlobaSi naklebad aris gamoyenebuli qarTvel seleqcionerTa Sedegebi, 99 aTas heqtarze saSualo mosavali 1,4 tonaa. gasuli saukunis 80-ian wlebSi ki, rodesac warmoebaSi iTeseboda simindis qarTuli hibri- „saba“ „kaxura“ debi — „qarTuli 9“, „enguri“ da „qarTuli 52“ , heqtarze saSualo mosavalianoba 2,7tonas aWarbebda. bolo wlebSi qarTveli mecnierebis mier saqarTvelos yofili miwaTmoqmedebis institutis mcxeTis saseleqcio sadgurSi gamoyvanili iqna simindis xazTaSorisi hibridebi „wilkani 1“, „wilkani 2“, „beqa“, „saba“ da „kaxura“, romlebic rogorc mosavlianobiT, aseve sxva biologiuri, fiziologiuri da bioqimiuri maCveneblebiT ukeTesia, vidre adgilobrivi standartuli da Semotanili hibridebi. „wilkani 1“, martivi xazTaSorisi hibridi, gamoyvanilia cnobil qarTul jiS abaSuri yviTelidan miRebuli xazi 30 da amerikuli xazi mo-17-is urTierTSejvarebiT. marcvali yviTelia, naxevradkbila, 1000 marcvalis wonaa 355 gr. taro didi zomisaa, 18-20 sm. sigrZis, marcvlis rigebis ricxvi — 14, naquCi — TeTri. mcenare saSualo si- 16 axali agraruli saqarTvelo maRlis, 230-240 sm-ia. taros mimagrebis simaRle — 85 sm. foTlebis raodenoba — 15-17. marcvali Seicavs 9,7% cilas, 3,6% — cxims, 69% — saxamebels. gamZlea daavadebamavneblebis mimarT. saSualo sagvianoa. aRmocenebidan srul simwifemde sWirdeba 120 dRe. marcvlis mosavali heqtarze 12-15 tonaa. aris universaluri mimarTulebis, rogorc sasursaTod, aseve safuraJed. dapatentebulia saqpatentis mier 2011 wels da rekomendebulia, rogorc aRmosavleT, ise dasavleT saqarTvelos raionebisaTvis. „wilkani 2“ gamoyvanilia simindis adgilobriv jiS qarTuli krugidan xazi 44 da amerikuli xazi bi-73-is urTierTSejvarebiT. marcvali kbilaa, yviTeli, mcenaris saSualo simaRle 240-250 sm-ia. foTlebis ricxvi — 17-18, taro odnav konusuria, sigrZiT — 23 sm. naquCi vardisferia, marcvlis rigebis ricxvi Seadgens 16, marcvlis gamosavali 84%-ia. Seicavs 9,2% cilas, 4,7% — cxims, 69,6% — saxamebels. savegetacio periodi 115120 dRe. aris gamZle Cawolisa da daavadeba-mavneblebis mimarT. marcvlis saSualo mosavali heqtarze 11-12 tonas Seadgens. dapatentebulia saqpatentis mier 2011 wels da rekomendebulia aRmosavleT saqarTvelos rogorc sarwyavi, aseve urwyavi raionebisaTvis. hibridi „saba“ gamoyvanilia xazi „bi-73“-is SejvarebiT xaz „im-18“-Tan. saxesxvaoba naxevradkbila. mcenare saSualo simaRlis 260 sm, taros mimagrebis simaRle 80 sm, foTlebis raodenoba 18-19, miwiszeda muxlebis ricxvi — 15-16, bartyoba ar axasiaTebs, 1 mcenareze viTardeba 1,1 taro. gamZlea mavneblebisa da daavadebebis mimarT, marcvali naxevradkbila yviTeli, 1000 marcvlis masa 310 gr, Seicavs 9,6% cilas, cxims 4,6% da saxamebels 68,6 %-s. taro 23 sm. sigrZis, odnav konusuri, naquCi vardisferi, taroze marcvlis rigebis ricxvi — 14, rigSi marcvlis ricxvi — 50, marcvlis gamosavali 83%. savegetacio periodi srul simwifemde sWirdeba 130 dRe. potenciuri mosavali marcvalSi Seadgens 14-16 t`heqtarze. rekomendebulia aRmosavleT saqarTvelos sarwyav raionebSi gasavrceleblad, samarcvled, safuraJed da sasursaTod. hibridi „kaxura“ gamoyvanilia xazi p-31 #27-42-is SejvarebiT xazi aj. TeTri 2-Tan. saxesxvaoba naxevradkbila, marcvali TeTri, 1000 marcvlis wona 350 gr, taro didi zomis, sigrZe 20-24 sm, wona 400 gr, marcvali Seicavs 9,8% cilas, 3,5% — cxims da 70% — saxamebels. taroze aqvs 16 marcvlis rigi, taros forma aqvs susti konusiseburi, naquCi TeTri, mcenare saSualo, 235-245 sm. simaRlis. taros mimagrebis simaRle 88 sm. foTlebis raodenoba 17-18. miwiszeda muxlebis ricxvi 14-15, bartyoba ar axasiaTebs, erT mcenareze saSualod 1,2 taro viTardeba. gamZlea daavadeba-mavneblebis mimarT. saSualo sagvianoa, aRmocenebidan srul simwifemde 130 dRe sWirdeba. normalur agrofonze marcvlis mosavali heqtarze 14-16 tonas Seadgens. universaluri mimarTulebisaa, rogorc sasursaTod, ise safuraJed. rekomendebulia aRmosavleT saqarTvelos sarwyavi raionebisaTvis da dasavleT saqarTvelos teniT uzrunvelyofili zonebisaTvis. mimdinare wlisaTvis damzadebulia dasaxelebuli hibridebis I Taobis 5 tona Tesli. msurvelebs SeuZliaT dagvikavSirdnen 599 57-10-51. oTar liparteliani, saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis wevr-korespondenti, ssip ssm samecniero-kvleviTi centris mTavari specialisti, smm mecnierebaTa doqtori, saxelmwifo da dargobrivi premiis laureati, profesori თებერვალი, 2015 აგრონომი ს რჩევ აგრონომის რჩევა ა sa ga zafxu lo qe ris mov la-moy va nis teq no lo gia sagazafxulo qeri Tavis savegetacio periods gazafxulidan imave wlis zafxulSi asrulebs. adreuloba, gvalvagamZleoba da yinvagamZleoba qeris moyvanis saSualebas iZleva yvelgan, samxreTis raionebidan dawyebuli polaruli wris CaTvliT. praqtikulad mohyavT sagazafxulo qeris ori qvesaxeoba; mravalmwkriva (Hordeum sativum L. ssp. Vulgare) da ormwkriva (Hordeum sativum L. ssp. distichum). sagazafxulo qeris savegetacio periodi 120-110 dRea. qeris marcvali Rivdeba 1-2°C-ze.adreuli da Tanabari aRmonaceni miiReba 6-10°C-is dros. advilad gadaaqvs 4-5°C yinva. adreul pureulTa Soris sagazafxulo qeri yvelaze gvalvagamZle kulturaa. qeri warmatebiT modis intensiuri teqnologiiT. adgili TeslbrunvebSi. qerisTvis kargi winamorbedia parkosani kulturebi. ar aris mizanSewonili qeris qerisve nawveralze Tesva, radgan fesvis sidamplis gamo mniSvnelovnad mcirdeba mosavali. ganoyiereba. yvelaze met sakvebs sagazafxulo qeri moiTxovs aRmoceneba-bartyobis periodSi.. fosforiani da kaliumiani sasuqebi aumjobeseben qeris salude Rirsebas, magram ekologiurad sufTa produqtis misaRebad gamoiyeneba biopreparatebi: „organika“, biokatena, fitokatena, romlebic damzadebulia mcenareuli narCenebisagan da gamoiyeneba fesvisa da fesvis gareSe kvebisaTvis. niadagis damuSaveba. niadagis damuSaveba warmoebs winamorbedis xasiaTisa da mdgomareobis mixedviT. winamorbedi kulturisagan ganTavisuflebuli mindori unda aiCeCos da moixnas mzralad. adre gazafxulze dafarcxva aucilebeli agroteqnikuri RonisZiebaa. Tesviswina kultivaciasa da Tesvas Soris didi periodis daSveba ar aris rekomendebuli, radgan sarevelebi aswreben qers da Cagraven mas. niadagis damuSaveba unda moxdes biopreparatebiT: „organika“, „fitokatena“ (10 litri ixsneba 300 litr wyalSi). igi gamoiyeneba rogorc niadagis Tvisebebis gamaumjobesebeli da regeneraciis saSualeba (humusi, agregatuli mdgomareoba da sxva). Teslis momzadeba dasaTesad da Tesva. Tesli Tesvis win unda Seiwamlos sokovani daavadebebis sawinaaRmdego biopreparatebiT. dasaSvebia Teslis dalboba 1-2 saaTis ganmavlobaSi. Tesli gaiSleba SeSrobamde, CrdilSi, Semdeg daiTeseba. maRali mosavlis misaRebad gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces Tesvis vadebs, romlis dagvianeba iwvevs naTesis bugrebiT dazianebas. Tesvis vadebi sxvadasxvaa, romelic damokidebulia konkretul pirobebze. magaliTad, samgoris, marneulis, yvarlis, lagodexis, bolnisis, gurjaanis, Telavis raionebSi unda daiTesos 25 martamde, qarelis, goris, kaspis, xaთებერვალი, 2015 Suris raionebSi — 15 aprilamde, axalqalaqSi, walkaSi, bogdanovkaSi da yazbegSi — 10 maisamde. iTeseba mwkrivad da jvaredinad. Tesvis normaa 200-250 kg`ha-ze. naleqiT uzrunvelyofil niadagebSi Tesli iTeseba 4-5 sm. siRrmeze, mSral pirobebSi — 6-8sm-is siRrmeze. Tesvis dros karg Sedegs iZleva TesvasTan erTad naTesis datkepna. naTesis movla. ekologiurad sufTa produqtis misaRebad Cveulebriv naTesebs amuSaveben bartyoba-aRerebis fazaSi bio-preparatebiT: organika, fitokatena, lepidini (erTi litri ixsneba 100litr wyalSi). mavneblebisa da daavadebebis winaaRmdeg vegetaciis periodSi orjer unda moxdes Sesxureba. pirveli Sesxureba — bartyoba-aRerebis fazaSi, meore Sesxureba — yvavilobis fazaSi. niadagis qerqis dasaSlelad da erTwliani sarevelebis mosaspobad bartyobis dasawyisSi kargi iqneba Tu Catardeba dafarcxva mcenareebis dauzianeblad. mosavlis aReba. mosavlis aReba unda Catardes rac SeiZleba SemWidroebul vadebSi sruli simwifis periodSi kombainiT. qeri cviliseburi simwifis Semdeg 5 dReSi Sedis srul simwifeSi da marcvalsa da mcenares Soris kavSiri wydeba.am dros is gadadis intensiur sunTqvaze, romlis drosac ixarjeba didi raodenobiT naxSirwylebi, rac moqmedebs mosavlis xarisxze, amitom danakargebis asacileblad mosavlis aReba unda davamTavroT droulad. zeinab saraliZe, rusudan barkalaia axali agraruli saqarTvelo 17 კვ ლე ვ ა კვლევა Txilis gadammuSavebeli simZlavreebi saqarTveloSi meTxileoba Tanamedrove saqarTvelos soflis meurneobis erT-erTi warmatebuli dargia, romelic stiqiurad viTardeba da mis gamarTul industriad Camoyalibebas aucilebeli RonisZiebebis gatareba sWirdeba. saqarTveloSi dRes arsebuli Txilis gadammuSavebeli sawarmoebis simZlavre (sxvadasxva sididis 165-mde warmoebas weliwadSi 65 tona Txilis gulis damzadeba SeuZlia) gadasamuSavebeli nedleulis moculobas TiTqmis orjer aRemateba, magram am sawarmoTagan mxolod 3%-ia sertificirebuli da saerTaSoriso bazris moTxovnebs met-naklebad akmayofilebs. maTze Txilis mTliani eqsportis mxolod 10 % modis. qveyanaSi arsebuli gadammuSavebeli sawarmodan specialurad TxilisaTvis mxolod 15-ia agebuli, rac mTliani simZlavris 17%-s anu weliwadSi 11 000 tona Txilis guls Seadgens. sayuradReboa isic, rom gadammuSavebeli sawarmoebi saSrobi simZlavreebis naklebobas ganicdian, ris gamoc saWiro xdeba mcire sawarmoebidan Txilis gulis Sesyidva an maTi davalebiT damzadeba. dRes arsebul Txilis gadammuSavebel sawarmoTa mTliani raodenobis mxolod 21%-s SeuZlia arsebuli materialur-teqnikuri bazis gadaiaraRebis Sedegad gaiaros sertificireba, rac qveyanas faqtobrivad saeqsporto simZlavreebis deficitis winaSe aRmoaCens. Tumca Zalze mniSvnelovania is, rom sertificirebis Sedegad saeqsporto Txilis fasi minimum 0,5 aSS dolariT moimatebs da (2013 wlis magaliTi) qveyanaSi damatebiT 13-14 mln. aSS dolari Semova. Txilis saerTaSoriso bazris ZiriTadi moTxovnebi standartebTan Sesabamisobas da sertificirebas efuZneba. arsebuli sawarmoebis umravlesobas es perspeqtiva ar gaaCnia, amitom sasurvelia axali sawarmoebis Seqmna, romlTa proeqtirebisas saerTaSoriso bazris yvela moTxovnas gaiTvaliswineben. 18 axali agraruli saqarTvelo Txilis gulis warmoebis moculoba msoflioSi Txilis mosavlianobis cvalebadobis gamo mniSvnelovan fluqtuacias ganicdis. Turquli Txili msoflio warmoebis 74%-s Seadgens da TurqeTSi Txilis mosavlis moculoba msoflio bazarze Txilis fasze mniSvnelovnad moqmedebs. saqarTveloSi warmoebuli Txili msoflio warmoebis 3%-ia, rac sxva qveynebis maCveneblebTan SefardebiT (TurqeTi, italia, espaneTi, aSS) sakmaod seriozuli miRwevaa. metic, bolo wlebSi dasavleT saqarTveloSi Txilis plantaciebis ganaSenianebis tempebs Tu gaviTvaliswinebT, saqarTvelos wili Txilis msoflio warmoebaSi 3%-dan 5%-mde gaizrdeba da 2020 wlisaTvis msoflioSi sididiT Txilis mesame mwarmoebeli qveyana gaxdeba. Txilis gulis importiori qveynebis pirveli sameuli: italia, safrangeTi da germania jamSi msoflio importis TiTqmis naxevars — 48%-s Seadgens. „nutelas“ popularobis zrdis Sedegad mxolod italiuri kompania „ferero“, romelic „nutelas“ mwarmoebelia, weliwadSi 100 000 tona Txilis guls moixmars, rac Txilis msoflio warmoebis TiTqmis meoTxedia. aRsaniSnavia, rom fereros 2011 wlis Txilis warmoebis analizur angariSSi saqarTvelo Txilis warmoebis zrdis tempiT msoflioSi pirvel adgils ikavebs (wyaro: Ferrero Group - Hazelnuts Business Development, Global Production Systems, 2011). axali sawarmoebis Seqmna da Zvelebis modernizacia-sertificireba arsebuli sawarmoebis nawilis daxurvas gamoiwvevs, Tumca aRmoifxvreba qaosic, romelic dRes meTxileobis seqtorSia. Sedegad qarTuli Txilisadmi ndoba da evropis bazarze moTxovna gaizrdeba. qveyanaSi Txilis plantaciebis moculoba bolo wlebSi mkveTrad izrdeba. am dros Tanamedrove, sertificirebuli sawarmoebis arseboba sanedleulo bazis zrdis pirobebSi misi sabazro Rirebulebis potencialis srulad gamoyenebis saSualebas iZleva da qarTuli ekonomikisaTvis qveynebis wili msoflio warmoebaSi 6 wlis (2008-2013) gasaSualebuli Txilis seqtoris mniSvnelobas kidev ufro zrdis. sxva qveynebi espaneTi aSS 2% 1. Txilis msoflio bazari 2% 3% italia Txili msoflio sakondit- saqarTvelo 12% ro warmoebis erT-erTi popu2% azerbaijani laruli ingredientia da mas4% ze moTxovna stabiluria. Txilis komerciuli warmoebisaTvis xelsayreli klimaturi pirobebi msoflioSi TurqeTi 74% mxolod calkeul arealSi arsebobs, da maT Soris erT-erTi mniSvnelovani agrogeog- wyaro: International Nuts&Dried Fruit, Global Statistical rafiuli zona saqarTveloa. Review 2008-20013 Txilis gulis warmoeba msoflioSi (tona) 1000000 584000 321890 417950 374600 469908 418432 2008 2009 2010 2011 2012 2013 500000 0 wyaro: International Nuts&Dried Fruit, Global Statistical Review 2008-20013 თებერვალი, 2015 კვლევა Txilis gulis importi 2012w. (tona) sxva qveynebi 60257;28% italia 47395;22% belgia 6972;3% safrangeTi 28553;13% Sveicaria 8751;4% germania 28553;13% kanada 11120;5% poloneTi 10312;5% ruseTi 13179;6% evrogaerTianebis qveynebSi Txils ZiriTadad Sokoladis warmoebaSi moixmaren. dafquli da pastis saxiT mas namcxvrebis da sxva sakonditro produqtebis warmoebaSic iyeneben. Txilis mTavarma eqsportiorma, TurqeTma, romelic Tavisi eqsportis mniSvnelovan wils 33-40%-s germaniaSi axorcielebs, bolo wlebSi Txilis gulis eqsportTan erTad, naxevarfabrikatis (damatebuli Rirebulebis produqtebi): Txilis pastis da fqvilis eqsportic daiwyo. aseTi produqciis eqsporti ki mxolod sertificirebuli, Tanamedrove gadamamuSavebeli warmoebis saSualebiT xdeba. evropuli kompaniebi Txilis pastis, moxaluli Txilis fqvilis, moxaluli da daqucmacebuli, kangaclili (dabalansebuli) Txilis SeZenas amjobineben. amis mizezi evropaSi nedleulis gadamuSavebis siZvirea. Turquli Txilis gulis saeqsporto Rirebuleba qarTuli Txilis gulis fasTan SedarebiT, saSualod, 0.5-1.5 aSS dolariT Zviria, rac Semdegi ZiriTadi faqtorebiT aris ganpirobebuli: Turqul eqsportior kompaniebs evropel mwarmoeblebTan pirdapiri kavSiri aqvT; Turquli sawarmoebis mniSvnelovani wili sertificirebulia da evrostandartebs akmayofilebs, rac evrogaerTianebaSi produqciis maRali fasiT eqsportisaTvis mniSvnelovani winapirobaa. saqarTveloSi Txilis nedleulis warmoebis realuri zrdis, Txilis gulze da Txilis damatebuli Rirebulebis produqtebze msoflioSi arsebuli moTxovnis gaTvaliswinebiT SegviZlia vTqvaT, rom Txilis warmoeba da gadamuSaveba saqarTvelos ekonomikisaTvis momaval wlebSi ekonomikis erT-erTi mniSvnelovani seqtori gaxdeba. 2. Txilis seqtori saqarTveloSi Txili saqarTvelosaTvis umniSvnelovanesi sasoflo-sameurneo kulturaa, romelic saSualebas aZlevs qveyanas Txilis msoflio umsxvilesi eqsportiori qveynebis xuTeulSi Sediodes. თებერვალი, 2015 dRes saqarTvelodan eqsportze gatanili Txilis produqtebis 80-85 % naWuWgaclil (Txilis guli) Txilze modis, Tumca aris potenciali, rom moxdes Semdgomi gadamuSaveba da eqsportze gavides ara nedleulis, aramed mza produqciis saxiT. Txilis mza produqciis evropis bazarze Setana, garda Sesabamisi simZlavreebis arsebobisa, aseve mkacr sertificirebas da laboratoriul kontrols daqvemdebarebul sistemebs moiTxovs, rac saqarTvelodan Txilis eqsportiori kompaniebis absolutur umravlesobas dReisaTvis ar gaaCnia. 2.1 Txilis kultura da produqtebis asortimenti Txili Tavdapirvelad Savi zRvis samxreT-aRmosavleT sanapiroze, kavkasiisa da mcire aziis teritoriebidan gavrcelda. Txilis gvari moicavs mraval saxeobas, romelTagan saqarTveloSi ZiriTadad gavrcelebulia anakliuri, gulSiSvela, xaWapura, Svelisyura, nemsa, cxenis kbila, dedoflis TiTi da sxva. Txilis gadamuSaveba praqtikulad unarCeno warmoebaa da miRebuli produqciis gamoyenebis sfero Zalian mravalferovania. dReisaTvis saqarTvelodan eqsportze ZiriTadad Txilis guli gadis, xolo sxva produqtebis wili eqsportSi Zalian mcirea. magaliTad, 2013 wels mTlian eqsportSi gautexavi Txili — 8%-s, Txilis zeTi — 2%-s, Txilis fqvili — 4%-s, moxaluli Txili — 2%-s da Txilis guli 84 %-s Seadgenda (wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri). 2.2 Txilis gavrcelebis zonebi saqarTveloSi saqarTvelos klimaturi pirobebi Txilis kulturis gavrcelebis areals ar zRudavs. misi samrewvelo ganviTarebisaTvis saTanado agro-ekologiuri baza arsebobs rogorc da- savleT, ise aRmosavleT saqarTvelos zonebsa da mikrozonebSi. Txilis baRebi ZiriTadad warmodgenilia samegrelos, guriis, imereTis, aWaris da kaxeTis regionebSi, sadac jiSobrivi Semadgenloba cvalebadia. amJamad Txilis gaSeneba-moyvana ZiriTadad mcire fermerul meurneobebSi xdeba. bolo periodSi ramdenime samrewvelo baRic gaSenda. 2000 wels saqarTveloSi mTlianad 14,6 aTasi tona Txili iwarmoeboda. Tu am monacems 2013 wlis Sedegebs SevadarebT, cxadia, rom maRali Semosavlis gamo Txilis baRebis gaSenebis mxriv daintereseba yovelwliurad mniSvnelovnad izrdeba. Txilis damzadebis umsxviles regionad samegrelo iTvleba, romelzedac mTlianad warmoebuli Txilis 40%-ze meti modis. aq aseve gasaTvaliswinebelia afxazeTidan aRricxvis gareSe gadmotanili Txilis raodenobac, romelic sakmaod didi moculobisaa. imis miuxedavad, rom warmoebuli Txilis raodenoba izrdeba, saheqtro mosavlianoba mainc Zalian dabalia: dasavleT saqarTvelos regionebSi saSualod 1,2-1,5 tona`ha, xolo kaxeTSi mosavlianoba ufro maRalia, magaliTad, sofel sabueSi 2012 wels saSualo mosavalma sarekordo maCvenebeli heqtarze 2,9-3 tona Seadgina. dabali mosavlianobis mTavari mizezebia mniSvnelovani agro-teqnikuri RonisZiebebisTvis saWiro teqnikis uqonloba, plantaciis movlis codnis dabali done da yvela saWiro gamamdidreblebis arqona. 2.3 saqarTvelos Txilis eqsporti qarTuli Txilis saeqsporto bazris didi wili (60-65%) evropis qveynebze modis. arsebobs aqtiuri moTxovnebi ruseTis da ukrainis bazrebidan, Tumca es moTxovna arastabiluria am qveynebSi arsebuli politikuri faqtorebis gaTvaliswinebiT. saqarTvelos Txilis produqtebis eqsportma maqsimums 2013 wels miaRwia da 170 mln aSS dolars gadaaWarba. axali agraruli saqarTvelo 19 კვ ლე ვ ა კვლევა Txilis warmoeba regionebis mixedviT, aTasi tona 2009 2010 2011 2012 %% 29,6 28,6 37,2 37,7 100% sul saqarTvelo maT Soris: imereTi 4,1 3,8 4,9 5,4 15,25 samegrelo da zemo svaneTi 15,8 15,2 18,6 17,2 40,93 guria 6,9 5,8 7,3 6,9 18,92 kaxeTi 1,2 1,7 3,7 4,1 15,25 aWara 0,9 1,1 2,6 2,9 5,98 danarCeni regionebi 0,7 1,0 1,1 1,2 3,67 CexeTi saqarTvelodan Txilis produqtebis Sesyidvas stabilurad ganagrZoben. iyo Txilis mosavlis mxolod naxevari (Catarebuli gamokiTxvebis Sedegad gakeTebuli Sefaseba — gamoikiTxa 10 sawarmos menejeri), rac gamoiwvia Txilze fasis matebis molodinma. 2. Txilis gadamyidvelebi — eseni arian kerZo pirebi, vinc sezonis dasawyisSi yiduloben Txils, inaxaven da sasurvel dros yidian. aseve maT organizebuli aqvT yoveldRiuri Semsyidveli punqtebi da diliT Sesyidul Txils ukve saRamoTi gadammuSaveblebs awvdian. am rgolis sargebeli yovel kilogram SeZenil Txilze ZiriTadad 20-30 TeTriT ganisazRvreba. isini dReSi saSualod 1,5-3 tona Txils yiduloben. maTi saqmianoba riskis maRali faqtoriT xasiaTdeba, radganac sakuTari finansuri resursebiT saqmianoben, Tumca isini dRes 2.4 saqarTveloSi Txilis biznesis RirebulebaTa jaWvi da misi analizi 1. qarTuli Txilis industriis RirebulebaTa jaWvSi ramdenime mniSvnelovani rgoli wyaro: sursaTis uvneblobisa da xarisxis saxelmZRvanemonawileobs: 1. Txilis lo Txilis seqtorisaTvis mwarmoebeli fermerebi da glexebi. maT SeuZligasaTvaliswinebelia is, rom ro- aT baRebSi moyvanili Txili aramarto gorc wesi qarTuli Txilis fasi mini- gadamyidvelebs da damamzadeblebs, mum 0,50 aSS dolariT naklebia Tur- aramed uSualod sawarmoebsac miyidon. zogierT SemTxvevaSi urigdebian qul Txilze. amis ZiriTadi mizezebia: qarTuli Txilis cudi pozicionieqsportze gasuli Txilis produqtebi, aTasi tona reba saerTaSoriso bazarze; 2009 2010 2011 2012 2013 %% 2014 Txilis Suamavlebis gziT gayidva; (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) SedarebiT dabali saeqsporto xanaWuWgaucleli Txili 3 497,8 6 700,0 2 561,6 2 016,5 2 526,0 7,692 177,6 risxi; naWuWgaclili Txili 14 366,1 11 293,9 19 092,9 13 609,1 27 725,7 84,434 4 757,0 qarTuli kompaniebis arasaimedoTxilis zeTi oba; 178,3 5,7 21,0 265,3 736,4 2,243 182,2 saqarTveloSi lojistikis probTxilis fqvili 163,5 313,2 377,0 512,8 1 309,6 3,988 293,9 lemebi. moxaluli Txili 70,0 141,4 312,1 416,2 539,4 1,643 285,7 dabali saeqsporto xarisxi Tavis sul 18 275,8 18 454,1 22 364,7 16 819,9 32 837,0 100 5 696,3 mxriv fermeruli meurneobebisa da wyaro: statistikis erovnuli samsaxuri gadamuSavebis procesebis saerTaSoriso normebTan SeusabamobiT, kerZod sursaTis uvneblobis problemebiT eqsportze gasuli Txilis produqtebi, mln. dolari da zogadad qarTuli kompaniebis mi2009 2010 2011 2012 2013 %% 2014 marT dabali ndobiT aris gamowveuli. (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) (6 Tve) amitom ukeTesi fasis misaRebad saWinaWuWgaucleli Txili 6 527,6 16 678,1 6 449,1 4 624,0 5 730,5 3,290 444,4 roa Txilis movla-moyvanis, mosavlis naWuWgaclili Txili 63 409,1 58430,6 123 471,2 78 964,3 160 899,2 92,371 30 091,7 aRebis da gadamuSavebis xarisxis gaTxilis zeTi 246,1 10,5 30,5 272,5 1 108,7 0,636 269,9 umjobeseba da standartizacia. Txilis fqvili 617,0 1 739,9 2 349,2 2 550,9 3 311,5 1,901 1 217,3 qarTuli Txilis ZiriTadi evropumoxaluli Txili li importiori qveynebia (2012 wlis 290,3 876,0 2 105,5 2 241,5 3 138,4 1,802 1 807,9 monacemebiT): sul 71 090,0 77 735,2 134 405,4 88 653,1 174 188,4 33 831,2 germania — 15 %, wyaro: statistikis erovnuli samsaxuri italia — 16%, ukraina — 13 %, Semsyidvelebs da winaswar iReben Tan- gadammuSavebeli sawarmoebis nedleCexeTi — 10%, xas im pirobiT, rom sezonze avansad uliT ZiriTadi mommarageblebi arian. belgia — 6%. wyaro: sursaTis uvneblobisa da xa- gacemul Tanxas TxiliT gadaixdian. sawarmoebs gadamuSavebuli Txilis risxis saxelmZRvanelo Txilis seq- es rgoli bazarze Txilis miwodebis 55-60%-mde swored es rgoli awvdis, regulirebis mxriv sakmaod mniSvne- rac maT saSualebas aZlevT xelovnutorisaTvis. zemoT mocemuli cifrebi, buneb- lovani siZlieriT xasiaTdeba. maga- rad Secvalon Sesasyidi nedleulis rivia, sxvadasxva sezonis mixedviT liTad, SarSan (22 seqtemberi, 2014 we- fasebi, rasac xSirad iyeneben da Taviicvleba, Tumca germania, italia da li) bazarze savaraudod gamotanili anTi interesebis Sesabamisad adgenen da cvlian faswarmoqmnis sqemas, rac zegavlenas axdens gadammuSavebeli sawarmos saqmianobaze da eqsportis moculobebze. 3. Txilis damamzadeblebi — sawarmoebis mier winaswar dafinansebuli pirebi an pirTa jgufebi, vinc yoveldRiurad kavSirSi arian sawarmosTan da SeTanxmebuli fasiT axdenen Txilis Sesyidvas da mitanas sawarmoSi. maTi Semosavali yovel Sesyidul kilogram Txilze yovelgvari xarjebis gareSe saSualod 10 TeTriT ganisazRvreba. es kategoria inicirebulia gadammuSavebeli sawarmoebis mier, romelTa aqtivoba damokidebulia sabrunav kapitalze. am rgolis upiratesoba aris is, rom SeuZliaT 20 axali agraruli saqarTvelo თებერვალი, 2015 კვლევა uSualod baRebidan Seisyidon Txili. rogorc wesi damamzadeblebi specializdebian geografiuli arealis mixedviT, rac ganpirobebulia maTi am arealis codniT da sandoobiT. damamzadeblebi wlidan wlamde sawarmoebsac icvlian, magram ZiriTadi birTvi 60-65 % narCundeba. isec xdeba xolme, rom damamzadebeli micemul avanss sezonis ganmavlobaSi mTlianad ver iTvisebs da igi momdevno sezonisaTvis gadaaqvs. damamzadeblebis saSualebiT qarxnebi mTliani nedleulis daaxloebiT 30-35%-s yiduloben. 4. gadammuSavebeli, eqsportiori sawarmoebi, romlebic amzadeben Txilis guls, aseve yiduloben da garkveuli parametrebiT Serevis Semdeg gaaqvT eqsportze. es rgoli pirobiTad sertificirebis mixedviT (ixileT punqti 2.5) sam kategoriad iyofa. xSirad xdeba me-2 da me-3 rgolis gaerTianeba, rac gadammuSavebel sawarmos TiTqmis mTlianad maTze damokidebuls xdis. 5. saeqsporto bazari — pirdapiri Semsyidveli kompaniebi (msxvili ucxouri importiorebi) an gadamyidvelebi. evropuli pirdapir Semsyidveli kompaniebi saqarTveloSi mravlad ar arian warmodgenili. 2013 wlis eqsportze pirdapiri miyidvebis wili daaxloebiT 40-45%-s Seadgenda. aseT SemTxvevaSi gadammuSavebeli sawarmoebi ZiriTad aqcents eqsportis moculobaze da ara mogebis marJaze akeTeben, amitom raodenobrivad maTi wili mTlian eqsportSi sakmaod didia. raodenobaze aqcenti iwvevs xarisxis Semcirebas. eqsportis daaxloebiT 55 % iyideba gadamyidveli kompaniebis da kerZo pirebis mier. maTi mogebis marJa SuamavlobisaTvis 20 centidan 50 centamdec meryeobs. es aris is niSa, rac unda aiTvison Txilis gadammuSavebelma sawarmoebma sertificirebis sandoobis amaRlebis Sedegad. 6. Txilis gadammuSavebeli saamqroebi — es kategoria aris mcire zomis sawarmoebi, romlebic kerZo saxlebSi an Zvel SenobebSi, ZiriTadad adgilze damzadebuli danadgarebiT aris aRWurvili. isini amzadeben mxolod Txilis guls da awvdian eqsportior sawarmoebs. xSir SemTxvevaSi winaswar Rebuloben Tanxas da davalebas eqsportiorisagan Txilis gulis damzadebis mizniT da maTi sargebeli ganisazRvreba momsaxurebis TanxiT, rac yovel gadamuSavebul kilogram gautexav Txilze saSualod 20 TeTrs Seadgens. regioni dddd samegrelo guria imereTi sxva su sul ul u l Txilis gadamamuSavebeli sawarmoebis raodenoba 114 20 13 18 165 2.5 2 5 gadam mm muSa S vebe b li sa s war w rm moebis b s analizi saqarTveloSi Txilis gadammuSavebel sawarmod ganixileba yvela samewarmeo piri, romelsac SeuZlia Txilis pirveladi nedleulis miReba, gaSroba, dakalibreba, gatexva da gatexili Txilis gulis warmoeba, miuxedavad misi simZlavrisa. dReisaTvis saqarTveloSi daaxloebiT 165 sxvadasxva zomis sawarmo funqcionirebs, romelTa Soris (ixileT danarTi #1-saqarTveloSi moqmedi Txilis gadammuSavebeli sawarmoebi regionebis mixedviT-wyaro: saqarTvelos soflis meurneobis sakonsultacio centrebi): 125-mde mcire, „saamqros“ masStabis, saSualo simZlavriT 1 tona Txilis guli`dReSi (sertificirebuli ar aris arc erTi sawarmo) 26-mde sawarmo, simZlavriT 2,5-3 tona Txilis guli`dReSi (sertificirebulia 2 sawarmo) 10 sawarmo, simZlavriT 5-5,5 tona Txilis guli`dReSi (sertificirebulia 2 sawarmo) 4 sawarmo, simZlavriT 10 tona Txilis guli`dReSi (sertificirebulia 1 sawarmo) sawarmoebis jamuri wliuri simZlavre 65 000 tona Txilis gulis warmoebaa. unda aRiniSnos, rom 2013 wels eqsportze 27 725 tonamde Txilis guli gavida, 2 526 tona gautexavi Txili da 1 850 tona gadamuSavebuli (moxaluli, dafqvili da daqucmacebuli) Txili. sawarmoebis didi nawili koncentrirebulia zugdidis raionSi, nedleulis arealis centrSi (galis maT Soris 3 tona Txilis guli`dReSi 27 7 3 1 38 sertificirebuli sawarmoebis raodenoba 4 1 5 r s ned n leulis s na n wi w lic zug z didraion nis Si gadamuSavdeba). mniSvnelovania isic, rom saSualo da didi zomis sawarmoebi saSrobi simZlavreebis naklebobas ganicdian, ris gamoc ver aswreben maTi gadamuSavebis simZlavris Sesabamisi Txilis gatarebas, amitom iZulebulni arian mcire sawarmoebidan iyidon an daamzadebinon Txilis guli. arsebuli gadammuSavebeli simZlavreebi daaxloebiT 2-jer aRemateba Txilis nedleulis raodenobas, Tumca am sawarmoebis absoluturi umravlesoba ver akmayofilebs saerTaSoriso standartebis moTxovnebs. aRniSnuli problema gamomdinareobs aramarto finansuri resursebis ukmarisobiT, aramed imiT, rom am sawarmoebis Seqmnis periodSi Senobebad gamoyenebulia ukve arsebuli nagebobebi da maT ganlagebaze morgebulia Txilis gadammuSavebeli sawarmoebi. zemoT aRniSnuli 40-mde qarxnidan mxolod 15 aris Txilis gadamuSavebis daniSnulebiT aSenebuli sawarmo (saSualo simZlavre 3 tona Txilis guli dReSi), rac mTlianad gadammuSavebeli simZlavreebis daaxloebiT 17%-s Seadgens (saSualod 11 000 tona Txilis guli weliwadSi). bunebrivia, arsebul farTebs morgebuli warmoebebi ver akmayofileben standartebiT moTxovnil pirobebs teqnologiuri sqemebis sworad dagegmarebis mxriv da damatebiT maT ar gaaCniaT simZlavreebi aucilebeli san-higienuri, sasawyobe da sxva specialurad gamoyofili ubnebisTvis. aseTi tipis sawarmoebs, rogorc wesi ar gaaCnisawarmoebis raodenoba, romelTac gaaCniaT sertificirebis potenciali 25 5 3 2 35 wyaro: monacemebi dajgufebulia sakuTari kvlevis SedegebiT თებერვალი, 2015 axali agraruli saqarTvelo 21 კვ ლე ვ ა კვლევა aT S Seno n bis b s teq qn nikuri r pro pr eq qti, sa s dac winaswar gaTvlilia teqnologiuri procesebi. bunebrivia Tanamedrove moTxovnebis SesrulebisTvis aucilebelia sawarmoo procesebis ganviTareba, es potenciali ki arsebul sawarmoebs naklebad gaaCniaT. aRiarebuli saerTaSoriso standartebis moTxovnebis mixedviT, saqarTveloSi arsebuli sawarmoebi SesaZlebelia sam kategoriad davyoT: I kategoria — sertificirebuli sawarmoebi; II kategoria — sawarmoebi, romelTac gaaCniaT mokle droSi sertificirebis potenciali; III kategoria — sawarmoebi, romlebsac gauWirdebaT`saerTod ver SeZleben sertificirebas. mxolod I kategorias gaaCnia SesaZlebloba iyos srulfasovani eqsportiori da evropul Txilis momxmarebel kompaniebTan grZelvadiani urTierTobebi hqondes. II kategoriis sawarmoebi cdiloben urTierTobebi daamyaron gadamyidvel kompaniebTan (ZiriTadad Turquli kompaniebi, romlebic saSualod 10-40 aSS centis mogebiT muSaoben, rasac mwarmoebeli ixdis). es sawarmoebi mudmivad damokidebuli arian gadamyidvelebze da sezonis dawyebis peri- sw r kon ntr qteb s gare r Se S odS Si, w win nas wari raq bis iwyeben Txilis Sesyidvas, rac zrdis maTi warumateblobis risks da xSirad maTi saqmianoba finansuri problemebiT mimdinareobs. III kategoriis sawarmoebis absolutur umravlesobas ara aqvs arc finansuri da arc teqnikuri SesaZleblobebi damoukideblad gayidon produqcia Tundac saSuamavlo kompaniebze, amitom isini faqtobrivad sxva ufro didi zomis qarTuli sawarmoebis mimwodeblebi`Semavseblebi arian da Tundac aseT SemTxvevaSi winaswar saWiroeben dafinansebas. I kategoriaSi dReisaTvis saqarTveloSi mxolod 5 kompania imyofeba, II kategoriaSi daaxloebiT — 35, xolo danarCeni 125 miekuTvneba III kategorias. meore kategoriidan pirvelSi gadasasvlelad, sertificirebis ZiriTadi moTxovnebis Sesasruleblad sawarmos — 80 000-dan -100 000-mde dolaris investicia, xolo samuSaoebis Sesasruleblad, am sistemebis dasanergad ki daaxloebiT 12 Tve dasWirdeba. sarealizacio fasebi radganac TurqeTi Txilis ZiriTadi mwarmoebeli da eqsportiori qveyanaa, amitom fasebis formirebac misi karnaxiT xdeba (rogorc wesi Turquli Txilis fasi saerTaSoriso bazarze 0,5-1,5 dolariT metia, vidre qarTuli Txilis, rac ZiriTadad ganpirobebulia evropuli Semsyidveli kompaniebis maRali ndobiT -xarisxis da miwodebis pirobebiT) da es fasi gansazRvravs II kategoriis sawarmoebis samoqmedo gegmas, maSin rodesac sertificirebis xarjze I kategoriis sawarmoebis sarealizacio fasi 9-10%iT maRalia. aqve unda aRiniSnos, rom produqciis warmoebis bolo teqnologiur etapze „lazeris damxarisxeblis“ da „metalo-deteqtoris“ arsebobis SemTxvevaSi fasi damatebiT 3-5 %-iT izrdeba. jamSi sertificirebuli sawarmoebi sargebloben Semdegi upiratesobebiT: maTi produqciis sarealizacio fasi 12-15%-iT maRalia sxva sawarmoebis produqciis fasze sertificirebuli sawarmoebis produqciis realizacia bazarze gacilebiT advilad xdeba da Sesabamisad sawarmoo simZlavres srulad tvirTavs sertificirebul sawarmoebs meti Sansi aqvT uSualod sakonditro nawarmis damamzadebeli evropuli kompaniebis pirdapiri mimwodeblebi gaxdnen. rodesac saqarTveloSi Semodis axali Semsyidveli, bunebrivia is axdens sawarmoebis inspeqtirebas, iTxovs sertifikatebs, aTvalierebs qarxanas da teqnologiur procesebs Txilis miRebidan eqsportis dawyebamde, ris safuZvelzec Rebulobs gadawyvetilebas Txilis SeZenis da gadasaxdeli Tanxis Sesaxeb. sawarmoebSi arsebuli problemebi iwvevs sandoobis dakargvas, rac kompensirdeba misi mxridan SemoTavazebuli dabali fasiT. Tamaz miqaZe, teqnikur mecnierebaTa doqtori SUMMARY HAZELNUT PROCESSING CAPACITY OF GEORGIA TAMAZ MIKADZE Doctor of Technical Sciences Hazelnut sector in independent Georgia is the first successful sector that developed naturally and needs conducting necessary measures to transform into industry. Hazelnut processing capacity in Georgia today (altogether approximately 165 processing factories of various capacity can process 65 t hazelnut kernels a year) exceeds the volume of raw materials approximately twice, although only 3% of all factories are certified in accordance with the requirements of international standards and only 10% of entire exported material is processed through these factories. Only 21% of total amount of factories has a possibility of certification as a result of refurbishment of logistic base, in this circumstance we will actually end up lacking the export capacities. As a result of certification the export price will rise up at least 0.5 US Dollars and as an example of year 2013 the country will gain additional 13-14 million US Dollars. The major requirements of the international market of hazelnut are based on the compliance with the standards and certification. Most of the existing factories do not have this perspective therefore it is preferable to plan such new factories that will have all the requirements foreseen in advance in their design. 22 axali agraruli saqarTvelo თებერვალი, 2015 ჩვენ ი ფიტოკლ ჩვენი ფიტოკლინიკა ინიკ ა ro gor da vic vaT kar to fi li fi tof to ra sa gan fitoftora kartofilis yvelaze saSiS daavadebad iTvleba. daavadebis ganviTareba mniSvnelovnad aferxebs mcenaris foTlebis asimilaciur aqtivobas. vegetaciis periodSi niadagSi infeqciis moxvedra iwvevs tuberis lpobas mosavlis aRebisa da Senaxvis Semdeg. fitoftora aavadebs mcenaris zeda organoebs da tubers. kartofilze fitoftoras pirveli niSnebi, rogorc wesi, vlindeba foTlebze da Reroebze maisis bolos, an ivnisis meore-mesame dekadaSi, e.i. mcenaris sruli aRmocenebis dros. bolo wlebSi farTod gavrcelda Reros daavadebis forma, romelmac fitoftorozi gaxada ufro mavnebeli, radgan is iwvevs mcenaris funqcionalurad aqtiuri ujredebis winaswar sikvdils, romelic seriozul gavlenas axdens mis produqtiulobaze. Cvens qveyanaSi kartofilis fitoftoraTi daavadebis problema sakmaod mwvaved dgas, radgan mosaxleobisaTvis kartofili aramarto kvebis mniSvnelovani wyaroa, aramed ojaxur finansebzec aisaxeba. aseve kartofilis fitoftorasagan dacva garTulebulia mTeli rigi obieqturi da subieqturi mdgomareobiT. mTavari problema aris mosaxleobis kuTvnil nakveTebSi kartofilis TviTneburi warmoeba, ris gamoc SeuZlebelia am kulturis Teslbrunvisa da sanerges izolaciuri sivrcis mecnieruli dasabuTeba. individualuri seqtoris mcire zomis nakveTebSi da mcire fermerul meurneobebSi umetesad irRveva teqnologiuri disciplina, iyeneben naklebad efeqtur teqnologias da aseve preparatebs, romelic warmoebaSi ar aris gamocdili. yovelive es xdeba mosavlis danakargisa da produqciis uxarisxobis mizezi. situacias amZimebs isic, rom fitosanitaruli monitoringis ararsebobis gamo SeuZlebelia mekartofileebisaTvis drouli kvalificiuri daxmarebis gaweთებერვალი, 2015 va. fitoftorasagan kartofilis efeqturi dacva SesaZlebelia mxolod kompleqsuri profilaqtikis dacviTi RonisZiebebiT. ZiriTad profilaqtikur RonisZiebebSi Sedis: 1. fitoftorasadmi gamZle jiSebis da maRalxarisxovani saTesle masalis SerCeva. 2. Senaxvis win da aseve dargvamde saTesle masalis gadarCeva da uvargisi tuberebis ganadgureba. es samuSao unda Catardes gansakuTrebuli sifrTxiliT, radgan saTesle produqciis uzarmazar masaSi ZiriTadad arCeven Zlier dazianebul da daavadebul tuberebs. sinamdvileSi pirvel infeqciur wyarod iTvleba umniSvnelod daavadebuli tuberebi (1-5%). 3. mniSvnelovania gvaxsovdes, rom organuli da mineraluri sasuqis gamoyeneba unda xdebodes agroqimiuri laboratoriis rekomendaciebis gaTvaliswinebiT, radgan niadagSi sakvebi areebis erToblioba arastabiluria. 4. saTesle masalis momzadeba xdeba dargvamde 20-25 dRiT adre, rac azRvevs mcenaris maqsimalurad swraf zrdas da mniSvnelovnad aamcirebs fitoftoras gavlenas k kartofilis mosavalze. 5. kartofilis mindvris fung gicidebiT damuSaveba unda daiiwyos daavadebis simptomebis g gamovlenamde, radgan preparat tebis Semdgomi gamoyeneba nakl lebad efeqtur Sedegs iZleva. 6. fitoftorozisadmi mimRebiani kartofilis jiSebi (≥ 5 balz ze) muSavdeba 7-10 dRis Semdeg, g gamZle jiSebi (>5 balze) — 11-14 d dReSi. garda profilaqtikuri RonisZ Ziebebisa aucilebelia mekartof fileobis konkretuli regionis m mikroklimatisa da amindis pirob bebis gavlenis detaluri Seswavl la, radgan fitoftoras infeqciis gavrcelebis intensioba dam mokidebulia uSualod atmosfer rul movlenebze (temperatura, tenianoba, wvimiani dReebi da sxva). meteomonacemebis daxmarebiT SeiZleba ganmeorebiTi Sesxurebis konkretuli TariRis dadgena “ВНИИФ блаит“-is sistemis gamoyenebiT. nani afciauri, mecnieri TanamSromeli, baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis fitopaTologiisa da biomravalferovnebis instituti axali agraruli saqarTvelo 23 აგროქ იმია აგროქიმია pesticidebis usafrTxo da racionaluri gamoyenebis ZiriTadi aspeqtebi saqarTveloSi sasoflo-sameurneo mcenareebs did zians ayeneben mavne organizmebi: mwerebi, tkipebi, lokokinebi, nematodebi, sokoebi, baqteriebi, virusebi, mikroplazmebi, sarevelebi da sxva. maT mier gamowveuli danakargebi mindvris pirobebSi aRwevs potenciuri mosavlianobis 30-35%-s, sasoflo-sameurneo produqciis Senaxvisa da pirveladi gadamuSavebis periodis CaTvliT ki _ 40-50%-s. amitom mavne organizmebTan brZola sursaTis warmoebis zrdis erT-erTi mTavari rezervia da mas msoflios ganviTarebuli da ganviTarebadi qveynebi farTod mimarTaven. sasoflo-sameurneo kulturebis mavne organizmebisagan dacva amJamad warmoadgens RonisZiebaTa kompleqss, romelSic Sedis sakarantino, fizikuri, meqanikuri, agroteqnikuri, sanitarul-higienuri, biologiuri meTodebi, mcenareTa qimiuri da mikrobiologiuri dacvis saSualebebi. mcenareTa dacvis Tanamedrove strategia iTvaliswinebs brZolis integrirebuli sistemebis ganxorcielebas, romelic mimarTulia mavne populaciebis ricxovnobis Sekavebisaken mavneobis zRvars qvemoT, agrocenozis wonasworobisa da garemos usafrTxoebis fonze. integrirebul sistemebSi wamyvania qimiuri saSualebebis — pesticidebis gamoyeneba. ukanasknel xanebSi, ekologiuri moTxovnebis gamkacrebis Sesabamisad, saWiro gaxda Tanamedrove teqnologiebis daxvewa, garemoze pesticidebis uaryofiTi zemoqmedebis Semcirebis mizniT. Tu gadavxedavT gasuli saukunis ormocdaaTian wlebSi gamocemul mcenareTa qimiuri dacvis saxelmZRvaneloebs, garda spilenZis SenaerTebisa da gogirdisa, maTSi TiTqmis ver vnaxavT amJamad gamoyenebul preparatebs. mcenareTa qimiuri dacvis meTodis uaryofiTi Tvisebebis gamovlinebam pesticidebis asortimentis TiTqmis mTliani ganaxleba gamoiwvia. pesticidebis asortimentis srulyofa gulisxmobs adamianisa da sxva TbilsisxlianebisaTvis Zliermoqmedi da maRaltoqsikuri saSualebebis Secvlas naklebad toqsikuri, magram mavne organizmebis winaaRmdeg 24 axali agraruli saqarTvelo maRalefeqtiani preparatebiT. xmarebidan gamodis mdgradi pesticidebi, romelTac axasiaTebT biosferoSi dagroveba, adamianis organizmSi kumulireba, agreTve alergiuli, blastomogenuri, teratogenuri, embriotropuli da sxva arasasurveli Tvisebebi. jer kidev 1970 wels ssr kavSirSi sasoflo-sameurneo kulturebis mavneblebis winaaRmdeg ddt-s gamoyeneba Sewyda. amis mizezi iyo ddt-s preparatebis sistematiuri gamoyenebis gamo, maTi mniSvnelovani dagroveba biosferoSi, kumulacia adamianebisa da sxva Tbilsisxlianebis cximovan sxeulSi, mcenareTa mavne organizmebis biocenologiuri kavSirebis darRveva da mwerebis zogierTi saxeobis specifikurad gamZle rasebis Camoyalibeba. 70-iani wlebidan daiwyo fosfororganuli inseqticidebis farTo gamoyeneba. sxva jgufis inseqticidebTan SedarebiT maT didi upiratesoba aqvT: garda mwerebisa, moqmedeben mavne tkipebzec, naklebad mdgradebi arian da ar grovdebian garemoSi, ar kumulirdebian Tbilsisxlianebis organizmSi. fosfororganuli inseqticidebi Tumca maRaltoqsikurni arian entomofagebisa da akarifagebis mimarT, magram toqsikuri moqmedebis xangrZlivoba mokle aqvT, ris gamoc am sasargeblo organizmTa ricxovnoba male ubrundeba sawyis raodenobas, arsebiTad ar irRveva biocenologiuri kavSirebi. am jgufis preparatebis asortimentis srulyofis mizniT xmarebidan iqna amoRebuli TbilsisxlianebisaTvis iseTi maRaltoqsikuri preparatebi, rogoricaa: Tiofosi, meTileTil Tiofosi, merkaptofosi, intraTioni. maT nacvlad xmarebaSia naklebad toqsikuri — aqteliki, malafosi, dingo da sxva. karbaminmJavas warmoebulebidan aikrZala preparat sevinis gamoyeneba, samagierod farTod gamoiyeneba inseqticidi marSali, romelic akontrolebs mravali saxeobis mavne mwers. praqtikaSi farTod Semovida inseqticidebis axali jgufi — sinTezuri piretroidebi. isini gvirilas (piretrumi) moqmedi sawyisis — piretrinebis analogebia da bunebrivi piretrinebisagan gansxvavdebian ufro maRali inseqticiduri aqtivobiT da garemo faqtorebisadmi, pirvel rigSi, mzis ultraiisferi sxivebis speqtrisadmi gamZleobiT. am jgufs miekuTvnebian: decisi, karate, rivometrini, fastaki, fiuri da sxva. gansakuTrebiT aRsaniSnavia decisis unikaluri Tvisebebi. igi mcenareTa dacvis produqtebis yvelaze warmatebuli warmomadgenelia da miCneulia universaluri Tvisebebis preparatad. decisis saSualebiT SesaZlebelia 300ze meti kulturis dacva. igi daregistrirebulia 100-ze met qveyanaSi. yovelwliurad decisiT muSavdeba saSualod 30 milioni heqtari farTobi. igi yvelaze popularul preparatTa ricxvs miekuTvneba mTel msoflioSi. piretroiduli preparatebis gamoCena, iseTis, rogoric aris deltametrini (decisi) warmoadgenda erTgvar revolucias mavne mwerebTan brZolaSi. misi gamoyenebiT inseqticidebis xarjvis norma 1 ha-ze gaxda 100 gramis farglebSi, rac mniSvnelovnad gansxvavdeboda im dros farTod gamoyenebuli fosfororganuli preparatebis normisagan (0,5-1 kg`ha). decisis specifikuri Tvisebebis erT-erT faqtors warmoadgens misi qimiuri sisufTavis maRali xarisxi. igi Seicavs erTaderT izomers, romelic aris maRalefeqturi. თებერვალი, 2015 აგროქიმია decisis kidev erTi upiratesoba mdgomareobs imaSi, rom igi swrafad moqmedebs mavne mwerebis nervul sistemaze. piretroidebis gamoyenebis dawyeba warmoadgenda mniSvnelovan movlenas inseqticidebis istoriaSi. mcenareTa dacvis saSualebebis bazarze piretroidebis wili 15%-ia. 30 welze metia decisi soflis meurneobaSi gamoiyeneba. miuxedavad amisa, misi mwarmoebeli firma „Bayer Cropscience“ ar wyvets kvlevebs misi axali, gaumjobesebuli formulaciebis Seqmnis mizniT. aseTebia: decis eqsperti, decis ultra, decis profi, decis fluqsi. deltametrini gamoiyeneba ara marto decisis SemadgenlobaSi, aramed igi warmatebiT ixmareba kombinaciaSi sxva aqtiur nivTierebebTan, rogoric aris neonikotinoidebi, TiameToqsamebi, Tioklopridebi da sxva. maTi upiratesoba is aris, rom gamoyenebis xarjvis normebi bevrad naklebia sxva jgufis preparatebTan SedarebiT. isini swrafad iSlebian aratoqsikur komponentebad da swrafadve gamoidevnebian organizmidan. SeizRuda sistemuri fungicidebis zogierTi jgufis, saxeldobr, benzimidazolis warmoebulebis gamoyeneba, gaumjobesda herbicidebis asortimenti. SemuSavebulia sasoflo-sameurneo kulturebSi pesticidebis usafrTxo da racionaluri gamoyenebis toqsikologiur-ekologiuri safuZvlebi, romlebSic gaTvaliswinebulia pesticidebis gamoyenebis reglamentebi konkretuli agrobiocenozebisaTvis da iTvaliswinebs pesticidebis migraciis da metabolizmis procesebs. damuSavebuli da aprobirebulia kulturebis dacvis RonisZiebebi, romelTa mixedviT mniSvnelovnad aris Semcirebuli erT heqtarze Setanili pesticidebis raodenoba. pesticidebis gamoyenebisas gansakuTrebuli sifrTxile da valdebulebebis dacvaa saWiro. Cvens qveyanaSi maT swor gamoyenebas specialuri kanonebi da kanonmdebare aqtebi gansazRvraven. saerTaSoriso masStabiT pesticidebis swor gamoyenebas gansazRvravs sxvadasxva xelSekrulebebi, romelTagan mniSvnelovania „fao“-s pesticidebis gamoyenebis saerTaSoriso kodeqsi, romelsac mraval qveyanaSi iyeneben rogorc saxelmZRvanelos Sida kanonmdeblobis Sesaqmnelad. qveynis SigniT moqmedebs kanoni pesticidebis da agroqimikatebis Sesaxeb. am sferoSi gansakuTrebuli roli eniWeba pesticidebis saxelmwifo registracias (katalogi), rac warmoadgens qveynis sasursaTo usafrTxoebis mniSvnelovan faqtors. mniSvnelovnad gaumjobesda pesticidebis gamoyenebis strategia da taqtika. mavne organizmebis ricxobriobis miuxedavad qimiuri dacvis saSualebebis sistematuri gamoyenebis nacvlad, rekomendebulia mospobiTi RonisZiebebis gatareba zustad gansazRvrul pirobebSi, mxolod im SemTxvevaSi, roca mavneblis ricxovnoba aWarbebs mavneobis kriteriums, anu mavneobis ekonomiur zRvars, e.i. im dones, rodesac qimiuri dacvis saSualebebis gamoyenebaze gaweuli xarjebi ar aRemateba SenarCunebuli, ufro zustad — mavneblis mier ganadgurebisagan gadarCenili mosavlis Rirebulebas. amasTan, aucilebelia pesticidebis gamoyenebis SeTanawyoba biologiur, bioteqnikur, agroteqnikur da sxva xerxebTan da saSualebebTan Seqmnili ekologiuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT. amiT damkvidrda mcenareTa qimiuri dacvis saSualebebis gamoyenebisadmi biocenologiuri midgoma — pesticidebTan erTad, mavne organizmebis biologiuri mtrebisa da sxva faqtorebis ufro intensiuri gamoyenebiT miaRwion mavne organizmebis masobrivi gamoCenis, gamravleba-ganviTarebisa da gavrcelebis maqsimalur SezRudvas. თებერვალი, 2015 mcenareTa qimiuri dacvis saSualebebis gegmiurad da mizanSewonilad gamoyenebis safuZvlad, mavneobis kriteriumTan erTad, miRebulia mavneblebis, mcenareTa daavadebebisa da sarevelebis gamoCenisa da gavrcelebis prognozi. igi saSualebas iZleva ganisazRvros im sasoflo-sameurneo kulturebis naTesebis da nargavebis saxeobebi da farTobebi, romlebzec saWiroa qimiuri RonisZiebebis Catareba, agreTve sworad SeirCes pesticidebi da maTi gamoyenebis optimaluri raodenoba. aqedan gamomdinare, grZelvadiani da moklevadiani prognozis saboloo mizania sasoflo-sameurneo kulturebis im saxeobrivi Sedgenilobis gansazRvra, romelTa winaaRmdegac mocemul momentSi an momavlis zustad gansazRvrul kalendarul vadaSi, saWiroa brZolis RonisZiebebis Catarebis zusti vadis signalizacia. mniSvnelovania mavne organizmebis winaaRmdeg pesticidebis gamoyenebis vadebis iseTnairad SerCeva, rom gaTvaliswinebuli iqnas mavne organizmebis mimRebiani, xolo misi bunebrivi mtrebis gamZle fazebSi yofnis periodi. upiratesoba eniWeba pesticidebis SerCeviT gamoyenebas. amis magaliTia sxvadasxva kulturis naTesebis didi masivebis napirebis damuSaveba. magaliTad, cnobilia, rom gazafxulis buzi mavneobs marcvleulis naTesebis napirebSi, xolo masivebis SigniT mavneblis raodenoba umniSvneloa. amitom mimarTaven napirebis viwro zolis Sewamvlas inseqticidebiT da ZiriTadi farTobi rCeba Seuwamlavi. iq mravldebian entomofagebi, romlebic Semdgom vrceldebian mTel nakveTze. rac yvelaze mniSvnelovania, mkveTrad mcirdeba gamosayenebuli pesticidebis xarjvis normebi da, Sesabamisad, garemos danagvianebis saSiSroeba, mcirdeba danaxarjebi. mecnierulad dasabuTebuli brZolis sqemebis mixedviT qimiuri preparatebi mxolod im SemTxvevaSi gamoiyeneba, roca brZolis sxva meTodebs Sedegi ar moaqvT. kerZod, xexilis mavne organizmebis mimarT SemuSavebulia brZolis taqtika, romelic emyareba maTi ganviTarebis dinamikas, mavneobis ekonomiur zRvrebs, rac wamlobaTa ricxvis erTiorad Semcirebis da bunebrivi mtrebis SenarCunebis saSualebas iZleva. citrusovan kulturebze gavrcelebuli mavnebeldaavadebebis mimarT qimiuri, biologiuri, agroteqnikuri meTodebis Serwymis safuZvelze, SemuSavebulia wamlobaTa sqema, romelic agreTve iTvaliswinebs wamlobaTa ricxvis Semcirebas. vazis mavne organizmebis kompleqsis winaaRmdeg amJamad moqmedi RonisZiebaTa sistema emyareba agroekologiuri zonebisa da qvezonebis farglebSi mavne da sasar- axali agraruli saqarTvelo 25 აგროქ იმია აგროქიმია geblo organizmebis ganviTarebis urTierTbalansis miRwevas. Tanamedrove, labiluri pesticidebis gamoyenebis safuZvelze wamlobaTa ricxvi 5-mdea dayvanili (nacvlad adre gamoyenebuli 7-8-sa). pesticidebis reglamentirebuli da diferencirebuli gamoyenebiT, garemos danagvianeba mniSvnelovnad aris Semcirebuli. bostneul da baRCeul kulturebSi mavne organizmebis winaaRmdeg brZolis kompleqsur RonisZiebaTa sistemaSi gaumjobesebulia pesticidebis gamoyenebis teqnologia. niadagsa da vegetirebul masaze moqmedi herbicidebis gamoyenebis Sedegad gamoricxulia sarevelebis mavneoba. marcvleuli kulturebis naTesebis fitosanitaruli mdgomareobis gauaresebis erT-erTi mizezia saTesle masalaze kontrolis Sesusteba, Teslis Sewamvlis RonisZiebebis Cautarebloba, kulturaTa morigeobis darRveva, agroteqnikis xarvezebiT gamoyeneba. Tanamedrove Teslis Sesawamli preparatebi — dividendi, indazoli, prestiJi, rodoliti amJRavneben bevrad maRal efeqturobas da Tbilsisxlianebis mimarT nakleb toqsikurobas, vidre tmTd. imasTan dakavSirebiT, rom pesticidebi biologiurad aqtiuri nivTierebebia gamoxatuli toqsikurobiT, dadasturebulia, rom isini droTa ganmavlobaSi koncentrirdebian cocxali organizmebis kvebiT jaWvSi, maT Soris mcenareebSi, rZeSi, Tbilsisxlianebisa da Tevzebis sxvadasxva organoebSi, rac saSiSia mosaxleobis jan- mrTelobisaTvis. aqedan gamomdinare, imisaTvis, rom esa Tu is qimiuri naerTi daSvebul iqnas rogorc mcenareTa qimiuri dacvis saSualeba, igi unda akmayofilebdes garkveul moTxovnebs, romelTagan mTavaria: mavne organizmisaTvis maRali toqsikuroba da dasacavi mcenarisaTvis uvnebloba. adamianis da TbilsisxlianebisaTvis umniSvnelo toqsikuroba, bunebis gaWuWyianebis naklebi saSiSroeba, mavne organizmebis bunebrivi mtrebis mimarT toqsikurobis swrafi dakargva. pesticidebs garkveuli xarisxiT unda axasiaTebdes universaloba, transportabeloba, xelmisawvdomoba, ar iwvevdes metalebis korozias, ar iyos xanZarsaSiSi, ar unda axasiaTebdes cocxal organizmSi dagrovebis unari, ar unda hqondes kancerogenuli, mutagenuri, emrbiotoqsikuri da alergenuli Tvisebebi. pesticidebis gamoyenebisas zustad unda iqnas daculi gamoyenebis xarjvis normebi, jeradoba da gamoyenebis vadebi. didi mniSvneloba aqvs Sesxurebis ukanasknel vadebs, anu „lodinis periods“. es aris is dro, romelic unda gavides ukanaskneli wamlobidan mosavlis aRebamde. igi ganisazRvreba imisda mixedviT, Tu ramden xans rCeba preparati aratoqsikur komponentad konkretul niadagur-klimatur pirobebSi. swrafad de- 26 axali agraruli saqarTvelo toqsirebadi dabaltoqsikuri naerTebisaTvis „lodinis periodi“ 2-20 dRea, xolo ufro mdgradi da toqsikuri preparatebisaTvis — 1-2 Tve. zogierTi persistentuli preparatis daSlis xangrZlivoba ramdenime Tvea, qlororganuli preparatebisaTvis (romlebic aRar arian xmarebaSi) SeiZleba ramdenime weliwadic Seadginos. pesticidebis gamoyenebis wesebis daucvelobisas mosalodnelia adamianisa da sxva Tbilsisxlianebis, maT Soris sasoflo-sameurneo cxovelebis mwvave da qronikuli mowamvla. mwvave mowamvla upiratesad SeuZlia gamoiwvios Zlierma da maRaltoqsikurma, agreTve rezorbciulad toqsikurma da advilad aqroladma pesticidebma, xolo qronikuli mowamvla — mdgradma da maRalkumulaciuri Tvisebebis mqone preparatebma. pesticidebiT damuSavebuli farTobebi, agreTve misi mosazRvre 30 metr zonaSi mdebare nakveTebi saSiSia adamianisaTvis. aseT farTobebze samuSaoebis Catareba umravlesi pesticidebisaTvis dasaSvebia 4-6 dRis, xolo zogierTi mdgradi pesticidis gamoyenebisas — 2-3 kviris Semdeg. pesticidebis Semcveloba limitirebulia sakveb produqtebSi, atmosferoSi, wyalsacavebSi. wyalsacavebis dacvis mizniT, maT irgvliv iqmneba 300 metris radiusis sanitarul-dacviTi zona, romelic pesticidebiT ar muSavdeba. niadagidan atmosferuli haeris, wyalsacavebisa da produqtebis gaWuWyianebis Tavidan asacileblad mdgradi pesticidebiT niadagis fumigacia akrZalulia. pesticidebis gamoyenebis higienuri reglamentaciiT gasaTvaliswinebelia momuSave personalis individualuri dacvis saSualebebi, pesticidebTan momuSaveebis piradi higiena, transportis, Sesasxurebeli, Sesafrqvevi da sxva tipis aparatebis pesticidebisagan gauvneblobis wesebi, Senaxvis vadis gasvlis Sedegad uvargisi pesticidebis, ganTavisuflebuli taris mospoba. mcenareTa dacvis zemoT aRniSnuli taqtika uzrunvelyofs sasoflo-sameurneo kulturebis mavneblebis, mcenareTa daavadebebisa da sarevelebis mier gamowveuli zaralis minimumamde dayvanas ise, rom mniSvnelovani zarali ar miadges dasacavi mcenaris agrobiocenozs, pesticidebiT ar danagviandes biosfero, miRebuli iqnas sasoflo-sameurneo kulturebis stabiluri, xarisxiani da maRali mosavali. guram aleqsiZe, biologiis mecnierebaTa doqtori, profesori, soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis akademikosi; esma orjonikiZe, soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, saqarTvelos agraruli universiteti gamoyenebuli literatura: g. aleqsiZe, o. qufaraSvili, 2001, mcenareTa mavnebel-daavadebebi da maTTan brZola, Tbilisi. g. gegenava, 1994, mcenareTa integrirebuli dacva, Tbilisi. g. gegenava, 1991, mcenareTa qimiuri dacvis saSualebebi, Tbilisi. saqarTveloSi gamosayeneblad nebadarTuli preparatebis saxelmwifo katalogi, 2010, Tbilisi. saerTaSoriso saxelmZRvanelo kodeqsi pesticidebis distribuciisa da gamoyenebis Sesaxeb, 2004, Tbilisi l. miqaZe, 2010, pesticidebi da ekologiuri usafrTxoeba, Tbilisi Карл Хюбнер. Классический препарат с иновационным потенциалом. Защита и карантин растений, №6, 2010, М. თებერვალი, 2015 მცენარეთა დაცვა mcenareTa saSiSi, mavne organizmebis diagnostika soflis meurneobis saministros laboratoriaSi mcenareTa saSiSi, mavne organizmebis diagnostikis ganyofileba axdens yvela im organizmis gamokvlevas, romelic sagrZnoblad amcirebs sasoflo-sameurneo kulturebis raodenobriv da xarisxobriv warmoebas. misi profilia mcenareTa daavadebebis, mavne mwerebis, tkipebis, nematodebis da sarevela mcenareebis diagnostika klasikuri da Tanamedrove meTodebiT. saqarTvelos socialur-ekonomikuri ganviTarebis mniSvnelovan winapirobas mosaxleobis sasoflosameurneo produqtebiT uzrunvelyofa warmoadgens. dReisaTvis sasoflo-sameurneo kulturebis, tyisa da dekoratiuli mcenareebisaTvis did safrTxes warmoadgens sakarantino mavne organizmebi — mwerebi, sarevelebi, romlebic seriozul safrTxes uqmnian adgilobriv saxeobebs da biomravalferovnebas da iwveven did ekonomikur da ekologiur zarals. farTomasStabianma saerTaSoriso vaWrobam aseve gamoiwvia urbanuli tipis mavne fexsaxsrianebis gavrceleba, romelebic advilad vrceldebian adamianis, bargis meSveobiT. maT swraf gavrcelebas da kolonizacias xels uwyobs maTi mcire zomebi da maRali reproduqciuli potenciali. sakarantino mavne organizmebis (mavne mwerebi da sarevelebi) mier miyenebuli ekonomikuri zarali zogierT qveyanaSi aTeul da aseul milion dolars Seadgens weliwadSi. garda ekonomikuri xarjebisa, arsebobs ekologiuri danakargebic, rac gamoixateba maTi sicocxlisunarianobis, konkurentunarianobisa da genetikuri eroziis integraciaSi. maT SeswevT unari Secvalon arsebuli ekosistemis flora da fauna mokle an grZelvadian periodSi, risi Sedegebic SeiZleba damangreveli da Seuqcevadi iyos. saqarTvelo rogorc agraruli qveyana, awarmoebs mraval sasoflosameurneo produqts da aseve saqarTvelo aris tranzituli qveyanac, ris gamoc yovelTvis arsebobs mcenareTa saSiSi, sakarantino mavne organizmebis Semotanis riski. aRsaniSnavia, rom qveyanaSi sabazro ekonomokis ganviTarebam gaafarTova savaWro-ekonomikuri urTierTobebi, moimata tvirTbrunvebis raodenobam, ramac gazarda mavne organizmebis SemoWrisa da gavrcelebis riskebi. qveynis fitosanitarul sakarantino RonisZiebaTa sistemaSi yvelaze ufro sapasuxismgeblo rgolad iTvleba sazRvargareTidan Semotanili da qveynis SigniT gadaadgilebuli tvirT-masalebis sakarantino mdgomareobis dadgena. mcenareTa karantini mimarTulia daicvas saqarTvelos mcenareTa mravalferovneba sakarantino da gansakuTrebiT saSiSi mavneblebis, mcenareTa avadmyofobebis gamomwvevi organizmebis da sarevela mcenareebis sxva saxelmwifoebidan Semotanisa da SemoWrisagan, xolo sakarantino obieqtebis SemoWris SemTxvevaSi, moaxdinos maTi kerebis lokalizacia da likvidacia. 2006 wels saqarTvelos prezidentis #307 brZanebulebiT Seiqmna ssip saqarTvelos soflis meurneobis saministros laboratoria, romlis funqciebSic, cxovelTa daavadebebis diagnostikis garda, Sevida mcenareTa saSiSi, mavne organizmebis diagnostikis ganyofilebac, romlis mizania gamoavlinos da moaxdinos mavne organizmebis identificireba sagamocdod Semosul mcenareul nimuSebSi. ras akeTebs mcenareTa saSiSi, mavne organizmebis ganyofileba? mcenareTa saSiSi, mavne organizmebis diagnostikis ganyofileba axdens yvela im organizmis gamokvlevas, romlebic safrTxes uqmnis gare samyaros. misi profilia mcenareTa daavadebebis, mavne mwerebis, tkipebis, nematodebis da sarevela mcenareebis diagnostika klasikuri da Tanamedrove meTodebiT, riTac daxmarebas uwevs fermerebs maT mier gamowveuli problemebis mogvarebaSi. laboratoria aRWurvilia Tanamedrove diagnostikuri mowyobilobebiTa da aparaturiT. rogor xdeba mavne organizmebis diagnostika? diagnostikuri procesi iwyeba Semosul nimuSze mavne organizmebiT gamowveuli dazianebis niSnebisa da simptomebis vizualuri, xolo Semdgom mikroskopiuli daTvalierebiT. baqteriebiT da sokoebiT gamowveuli daavadebebis SemTxvevaSi xdeba organizmebis sakveb areebze gadaTesva da maTi biologiuri niSan-Tvisebebis Seswavla, ris safuZvelzec xdeba daavadebis diagnostika. mavneblebis (mwerebi, tkipebi, nematodebi) SemTxvevaSi mzaddeba droebiTi an mudmivi preparatebi, Semdeg ki iwyeba maTi sistematuri kvleva, xolo sarevelebis kvleva mimdinareobs vizualu- sakarantino mavne organizmebis gavrcelebas xels uwyobs globalizacia da saerTaSoriso vaWrobis masStaburi zrda, turistebis mier Semotanili ucnobi mcenareebi, xili, bostneuli. თებერვალი, 2015 axali agraruli saqarTvelo 27 მცენარეთა დაცვა saqarTvelos soflis meurneobis saministros delegaciis wevrebis oficialuri viziti safrangeTSi saqarTvelos EPPO-Si -Si gawevrianebis sakiTxTan dakavSirebiT rad da binokulariT, sarkvevebis gamoyenebiT. aseve laboratoriaSi xdeba Teslis siwmindis, energiisa da aRmocenebis gansazRvra, xolo axlo momavalSi igegmeba produq- tebis kvleva maT genmodificirebulobaze. aRsaniSnavia is faqtic, rom 2014 wlis 24 seqtembers safrangeTSi, evropisa da xmelTaSua zRvis qveyne- bis mcenareTa dacvis organizaciis (EPPO) sabWos 64-esesiaze, kenWisyris Sedegad, saqarTvelo EPPO-s 51-e wevrad erTxmad airCies. saqarTvelo isargeblebs yvela im siaxliT, romelsac am organizaciis wevroba gulisxmobs: mavneblebTan brZolis kontrolis Tanamedrove, usafrTxo da efeqtiani meTodebis xelSewyoba. fitosanitaruli da mcenareTa dacvis regulaciebis harmonizaciis waxaliseba. kulturuli da veluri mcenareebisaTvis zianis momtani mavneblebis warmoqmnisa da gavrcelebis winaaRmdeg mimarTuli saerTaSoriso strategiis SemuSaveba da sxva. EPPO-Si gawevrianebiT saqarTvelo fitosanitariuli TvalsazrisiT keTilsaimedo satranzito qveynis imijs daimkvidrebs. nino badalaSvili, mTavari specialisti, mcenareTa saSiSi, mavne organizmebis diagnostikis ganyofileba აქ ტუა ლური თემა აქტუალური თ ემა termini `marani~ ucxour enebSi dasmuli sakiTxi aqtualuria, amasTan mis garSemo, rogorc saqarTveloSi, ise ucxoeTSic azrTa garkveuli sxvadasxvaoba arsebobs. mogexsenebaT, qvevrSi dayenebuli Rvinis cnobadoba msoflioSi sul ufro izrdeba. aqedan gamomdinare winamdebare mokle mimoxilvaSi Cven im sagans SevexebiT, rasac qarTuli terminis _ „marnis“ ucxo enebSi damkvidreba warmoadgens. pirvel rigSi SevexoT im sakiTxs, Tu ra termins iyenebs ucxoenovani sazogadoeba Cveneburi marnis Sesatyvisad. am SemTxvevaSi gvxvdeba „Targmani“ (Tumca igi ar iTargmneba), ra SemTxvevaSic marans rusul enaSi — „винный погреб“-ad, xolo inglisurSi ki upiratesad — „Wine cellar“-ad moixsenieben. erTica da meore SemTxvevac erTgvari gamosavalia, romelic, Tumca ki uaxlovdeba termin marnis Sinaarss, magram amave termins es ucxouri gamonaTqvamebi nawilobriv Tu esadageba. rogorc „Погреб“, ise „Cellar“ rusulSic da inglisurSic niSnavs sardafs, miwisqveSa nagebobas, marani ki mogexsenebaT, sulac araa sardafi da es ori ukanaskneli erTmaneTisagan absoluturad gansxvavebuli nagebobaa, miTumetes imerul „Ria WurisTavebsa“, Tu zogierT sxva SemTxvevebSic. marTalia, rusuli sityva — „Погреб“, SesaZloa termin maranTan ufro axlos idges, vidre, magaliTad „Подвал“ da es asec aris, magram mainc es orive termini Cveni maranis zust ganmartebad naklebad Tu gamodgeba. termin marnisagan gansxvavebiT, 28 axali agraruli saqarTvelo ro melic mxo saRvine navs, r m mx lod s n saxls s x s niS n Sn s ro r gorc r rur suli sityva — „Погреб“, ise inglisuri -„Cellar“ araerTi mniSvnelobiT gamoiyeneba da, Tu xsenebul terminebs TavSi sityva Rvino (вино, Wine) ar wavumZRvareT, erTica da meore terminic saRvine daniSnulebis nagebobad sulac ar aRiqmeba. sulxan-saba orbeliani Tavis leqsikonSi termin marans ase ganmartavs: marani — saRvine saxli (sulxan-saba orbeliani, leqsikoni qarTuli. Tbilisi 1991. gv. 438). თებერვალი, 2015 აქტუალური თემა Cveni marnis sabaseul am ganmartebasTan inglisur enaSi SedarebiT axlos, albaT termini — „Wine house“ (Rvinis saxli) dgas. Tumca inglisur enaSi „Wine house“ da „Wine shop“ niSnavs Rvinis maRazias. amave enaSi gvxvdeba termini — „Winery“, romelic niSnavs Rvinis qarxanas, Rvinis sawarmos. igive Sinaarsis terminia, magaliTad — „Wine factory“. gvxvdeba aseve terminebi: „Wine cave“, „Wine closet“, „Buttery“... albaT sxva enebSic moiZebneba msgavsi ganmartebebi. Tumca, am SemTxvevaSi Cven namdvilad mogvepoveba idealuri gamosavali, romelic bevr uxerxulobas agvaridebs. unda aRiniSnos, rom Tanamedrove qarTul meRvineobaSi, vazisa da Rvinis qarTuli kanonis zogierTi adgilidan dawyebuli xsenebuli uxerxulobebi isedac araerTia... es gamosavali, Cveni azriT aris ucxour enebSi termin marnis Setana da damkvidreba, rac meore mxriv sakmaod rTulia, radgan aRniSnuli procesi did drosa da samuSaos moiTxovs. ise, rogorc, magaliTad termin — qvevris saxelisa, Tu mis amforad „gadanaTvlis“ sakiTxis SemTxvevaSi, SesaZloa termin marnis sakiTxSic gamoCndnen gansxvavebuli azris adamianebi, magram dagveTanxmebiT, rom TavSive ajobebs Sejereba, vidre sakiTxis droisaTvis mindoba. magaliTisaTvis, msoflioSi bevri tipis saRvine WurWeli arsebobs da es WurWeli erTi saerTo saxeliT ki ara, aramed sxvadasxva, TavTavianTi saxelebiTaa saxeldebuli, radgan xsenebuli WurWleuli erTmaneTisagan sruliad gansxvavebulia: moculobiT, masaliTa da misi SemcvelobiT, warmomavlobiT, daniSnulebiT, xarisxiTa Tu sxv. daaxloebiT amgvarive situaciaSia Cveni maranic, radgan igi sruliad gamorCeuli fenomenia, vidre msgavsi Sinaarsis sxva qveynebis nagebobebi... marani, garda imisa, rom uZvelesi terminia, igi Zalian lamazi sityvacaa, romlis gamoTqmac arc erT enaze ar aris rTuli. da marTlac, ucxour enebSi ratom unda erqvas marans sardafi, Tuki is sulac ar aris sardafi? dagveTanxmebiT, marani Tavisi SinaarsiTa da tradiciuli arqiteqturuli stiliT miwiszeda nagebobaa. am situaciidan gamomdinare, marTebulad migvaCnia, rom saqarTvelosa Tu ucxoeTis gamofenebze, konferenciebze da sxva, sazogadoeba TandaTan mivaCvioT am termins da igi ucvlelad davnergoT ucxo enebSi. aqve unda iTqvas, rom es procesi garkveulwilad ukve dawyebulia. miviCnevT, rom amgvari qmedebiT saqarTvelos mevenaxeoba-meRvineobis uZvelesi kultura ufro cnobili gaxdeba msoflio xalxTaTvis, rac Cveni qveynisaTvis metad mniSvnelovania. qarTuli ena uZvelesi da amavdroulad mdidari enaa. marTalia, masze garkveulwilad aisaxeba aRmosavluri gavlena, magram Cvens enaSi yoveli ucxo terminisa Tu Sesityvebis Semosvlas didad savaraudoa, garkveuli „procedura“ unda gaevlo da unda aRiniSnos, rom es asec xdeboda. araerTi sityvis CamoTvlaa SesaZlebeli, romelic, magaliTad sparsulidan, Tu sxva romelime enidanaa Semosuli qarTuli meRvineobis sferoSi, magram es terminebi qarTul enasa da zogadad yofierebas imgvaradaa morgebuli da misadagebuli, rom amJamad isini ukve qarTul sityvebad iTvleba. ufro metic, dRes kaci, albaT Znelad Tu warmoidgens imas, rom, magaliTad termini „alaverdi“ — qarTuli sufris lamis mTavari sityva, aris ara qarTuli, aramed arabuli (gvxvdeba TurqulSic). asevea termini sufrac, romelic warmoadgens arabulidan sparsulSi Sesul termins da niSnavs magidaze gadasafarebel qsovils. თებერვალი, 2015 amave sityvidan warmosdga terminebi: sufreuli, Tanamesufre, sufruli (simRera) da sxv. zogadad qarTul meRvineobaSi ucxo enebidan Semosuli terminebia, magaliTad: Careqa, sufra, tolCa, alaverdi, tolumbaSi, qeifi, siraji, sirajxana, sapalne, jami, litra da sxv. aRaras vambobT bolo periodSi franguli enidan Semosul da damkvidrebul iseT specifikur terminebze, rogorebicaa: degorJaJi, remuaJi, tiraJi, asamblaJi, kasi, degustacia, fuJeri, dekanteri da sxv. CvenTvis Zneli saTqmeli iqneboda gvesaubra imaze, Tu ramdenad marTebuli iyo CamoTvlil terminTa qarTul enaSi pirdapir gadmonergva, magram faqtia, rom dReisaTvis xsenebuli terminebi Cvens enaSi ukve damkvidrebulia da ara gvgonia, rom zemod CamoTvlil terminTa xseneba qarTul enaSi barbarizmad aRiqmebodes... aseve didi imedi gvaqvs, rom arc ucxo enebi miiReben termin marans (Marani) barbarizmad, ris praqtikuli gamocdileba, magaliTad termin — Kvevri-is SemTxvevaSi ukve arsebobs ucxour enebSi. miT umetes, Cven vsaubrobT im sakiTxze, rom aRniSnuli terminiT saxeldebulia qarTuli saR- vine saxli da ara imaze, rom msoflio enebSi am Sinaarsis nagebobis saerTo saxelad marani davnergoT, rac namdvilad mcdari mosazreba iqneboda. Tuki Rvinis romelime ucxoeli mewarme sakuTar Rvinos, magaliTad WurWel amforaSi ayenebs, aseT dros qarTul enaSi amgvar WurWels Cven zustad iseve movixseniebT, rogorc amas amave WurWlis mepatroneebi gamoTqvamen da es CvenTvis sulac ar aris rTuli. sakuTar WurWelsa da Senobebs sxvebma raca surT is daarqvan, magram qarTuli saRvine saxli da qarTuli saRvine WurWeli — marani da qvevria da es terminebi SeZlebisdagvarad cvlilebis gareSe unda davamkvidroT ucxo enebSi, rac garkveulwilad Cvenzecaa damokidebuli. imeds gamovTqvamT, rom winamdebare werilis Sinaarsi sazogadoebis mxridan marTebulad iqneba aRqmuli da amieridan erToblivad SevecdebiT, qarTuli mevenaxeoba-meRvineobis WurWel-inventarisa Tu Senoba-nagebobebis terminebi marTebulad davnergoT msoflios sxvadasxva enebSi. am SemTxvevaSi ki upiratesad dargis ucxoel specialistebTan, da rac aseve mniSvnelovania JurnalistebTan, Tu „Rvinis mwerlebTan“ mogviwevs Cveneuli terminebis propaganda, rac saerTo saqmes didad gaaiolebs. giorgi barisaSvili, mcxeTa 2015 w. axali agraruli saqarTvelo 29 ყვ ელა სიახლე ყველა სი ახლე ʳʵʯˆʵʭʴʨ ʪʨʴʨ˂ˆʨʫʬʩʰʹ ˄ʨʸʫʪʬʴʰʹ ˀʬʹʨˆʬʩ moTxovna ganacxadebis wardgenis Sesaxeb (RFA) №004/0115: fermerTa ʼʬʸʳʬʸʯʨ ʳʵʳʹʨˆʻʸʬʩʰʹ ˂ʬʴʺʸʬʩʰʹ ʳʬʽʨʴʰʮʨ˂ʰʰʹ ˂ʬʴʺʸʬʩʰʹ ˀʬʽʳʴʨ ʪʨʴʭʰʯʨʸʬʩʨ momsaxurebis centrebis/meqanizaciis centrebis Seqmna/ganviTareba REAP–ʹʹʻʸʹ REAP-s -s surs ˄ʨʨˆʨʲʰʹʵʹʽʨʲ waaxalisos ʳʬ˄ʨʸʳʬʯʨ qal mewarmeTa ˁʨʸʯʻʲʵʩʨ CarTuloba ʨʪʸʵʩʰʮʴʬʹˀʰʫʨ agrobiznesSi da ʰ˄ʭʬʭʹʱʭʨʲʰʼʰ˂ʰʻʸ ʱʨʴʫʰʫʨʺʬʩʹ iwvevs kvalificiur ˄ʰʴʨʫʨʫʬʩʬʩʰʹ kandidatebs ˄ʨʸʹʨʫʪʬʴʨʫ winadadebebis saqarTvelos sasoflo-sameurneo warmoebis efeqtianobis aRdgenis proeqti (USAID/REAP) ( ) iwyebs ganacxadebis miRebas Tanamonawileobaze dafuZnebuli sakonkurso grantebis programis gansaxorcieleblad warsadgenad damatebiTi informaciisaTvis, gTxovT, ixiloT Semdegi misamarTi: www.bit.ly/reap-004 an www.jobs.ge/86384 ganacxadebis miRebis bolo vada — 2015 wlis 27 Tebervali sakontaqto informacia: Tbilisi, kostavas q.N47, oTaxi 22; tel.: 2982207`2982213`2982214`2982218. USAID/REAP proeqtis farglebSi dawyebulia ganacxadebis miReba Tanamonawileobaze dafuZnebuli sakonkurso grantebis programis gansaxorcieleblad. konkursSi monawileobis miReba SeuZlia nebismier qal mewarmes, romelsac an ukve aqvs Sesabamisi biznesi an surs fermerTa momsaxurebis centris an meqanizaciis momsaxurebis centris an hibriduli centris dafuZneba. SesaZlebelia, rom damwyeb mewarmes ar hqondes saTanado gamocdileba an ganaTleba, magram sagranto proeqtSi aucilebelia Sesabamisi sferos maRali kvalifikaciis mqone specialistebis CarTuloba (menejmenti, soflis meurneobis Sesabamisi sfero - agronomi, veterinari da a.S.). rekomendebulia, rom msurveli dawvrilebiT gaecnos konkursis moTxovnebs. Tu mewarmes ar aqvs aseTi tipis ganacxadebis Sevsebis gamocdileba, sasurvelia, rom konsultacia gaiaros proeqtSi CarTul yvela specialistTan, maT Soris finansur menejerTanac (an buRalterTan). sagranto programa gulisxmobs Tanamonawileobas. Tu mewarmes ar aqvs Sesabamisi Tanxa, SesaZlebelia, rom Tanamonawileobis wyaro iyos sabanko krediti, investori an axali partniori. Tanamonawileobis Tanxis 100%-is mozidva dasawyisSive ar aris aucilebeli, Tumca aplikantma damajereblad unda aCvenos Tu rogor da saidan apirebs Tanamonawileobis Tanxis mozidvas. dagegmilia sainformacio Sexvedrebi, sadac kiTxvebis dasma nebismier msurvels SeeZleba. rekomendebulia, rom ganacxadis Semotanis msurveli gaecnos fermerTa momsaxurebis centris`meqanizaciis momsaxurebis centris koncefcias da adgilzec gaecnos iseTi centris muSaobas, romelic Seesabameba standartebs. gTavazobT bmulebs: http://alvafsc.com/,, „nominaluri baraTebis ganaRdeba aqtiurad mimdinareobs http://bit.ly/15U91SM“. “. მებაღე ობა მებაღეობა USAID/REAP _ seminari breTSi ramdenime dRis winaT qarelis raionis sofel breTSi fermer giorgi TediaSvilis vaSlis baRSi intensiuri baRebis gaSenebisa da formirebis sademonstracio leqcia-seminari gaimarTa. proeqti aSS saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID USAID) saqarTvelos sasoflo-sameurneo warmoebis efeqtianobis aRdgenis REAP REAP-is farglebSi dafinansda. REAP-is programa grantebis REAP gacemasTan erTad teqnikuri 30 axali agraruli saqarTvelo daxmarebis proeqtebsac axorcielebs, romlis farglebSic sakonsultacio momsaxurebas uweven TviTon grantiors, amasTan grantioris nakveTs sademonstraciodac iyeneben, sadac periodulad imarTeba Sexvedrebi fermerebTan, studentebTan da adgilze xdeba ukve danergili Tanamedrove teqnologiebis mixedviT grantioris da sxva beneficiarebis gadamzadeba. breTSi am dRes swored erTerTi aseTi RonisZieba gaimarTa, sadac fermerebsa da studentebs fermerma giorgi TediaSvilma da mexileobis gamocdilma specialistma gogi barbaqaZem gaacnes informacia intensiuri baRis upiratesobis Sesaxeb, Teoriulad da praqtikulad auxsnes vaSlis baRis gaSenebisa da sust saZireze damynobili vaSlis sxvla-formirebis wesebi, esaubrnen sxva maTTvis saintereso sakiTxebze. თებერვალი, 2015 მებ აღე ობ ა მებაღეობა intensiuri baRebi da maTi upiratesoba intensiuri tipis baRebis warmateba ZiriTadad saZirezea damokidebuli, radganac igi ganapirobebs mcenaris zrdis siZlieres, msxmoiarobis dawyebas, varjis mdgomareobas, mewleobas da sxva. dReisaTvis mravali klonuri saZire arsebobs msoflioSi, maTgan ki mniSvnelovania M27; M9; M26; MM106FL56; MM111; M9-T337 337 da sxva. saZire M9 xasiaTdeba susti zrdiT; axasiaTebs msxmoiarobis adre dawyeba, dargvidan meore wels; srul msxmoiarobas iwyebs nergis dargvidan me4—me-5 wels; xeebis maqsimaluri simaRle Seadgens 2,5 metrs; uxvmosavliania; erT heqtarze iZleva 1500-2500 nergis dargvis saSualebas; xis simaRlidan gamomdinare aseT baRebSi gaadvilebulia nayofis danormeba, aqedan gamomdinare zedapiruli ganviTarebis gamo moiTxovs sistemur morwyvas; saZiris sicocxlis xangrZlivoba ganisazRvreba 20-25 wliT; sWirdeba sayrdeni. saZire M26 26 xasiaTdeba saSualo zrdiT, midrekilia ufro susti zrdisken; M9-saZireze 20%-iT meti izrdeba; axasiaTebs msxmoiarobis adre dawyeba, dargvidan me-3 wels; srul msxmoiarobas iwyebs nergis dargvidan me5—me-6 weliwads; xeebis maqsimaluri simaRle Seadgens 3 metrs; uxvmosavliania; erT heqtarze iZleva 1000-1500 nergis dargvis saSualebas; fesvTa sistemis zedapiruli ganviTarebis gamo moiTxovs sistemur morwyvas; თებერვალი, 2015 s saZiris Z r s sicocxlis s x s xangrZlivoba x n rZ b ganisazRvreba n s z r b 25-30 wliT; sWirdeba sayrdeni. saZire M27 27 xasiaTdeba susti zrdiT; M9-saZiresTan SedarebiT 40%-iT naklebad izrdeba; axasiaTebs msxmoiarobis adre dawyeba, dargvidan me-2 wels; srul msxmoiarobis iwyebs nergis dargvidan me4—me-5 weliwads; xeebis maqsimaluri simaRle Seadgens 2 metrs; uxvmosavliania; erT heqtarze iZleva 3000-6000 nergis dargvis saSualebas; xeebis simaRlidan gamomdinare aseT baRebSi gaadvilebulia nayofis danormeba, ar axasiaTebs mewleoba; fesvTa sistemis zedapiruli ganviTarebis gamo moiTxovs sistemur morwyvas; sWirdeba sayrdeni. saZiris sicocxlis xangrZlivoba ganisazRvreba 20-25 wliT; erT-erTi popularuli saZirea msoflioSi. axali agraruli saqarTvelo 31 მებაღე ობა მებაღეობა xeebis formireba intensiuri tipis baRebSi Tanamedrove intensiuri tipis baRebs xexilis movlis moZvelebul teqnologiebTan SedarebiT mravali upiratesoba aqvs. erT-erTi gadamwyveti adreuli msxmoiarobis dawyebaa. sastarto mosavali nergis dargvis pirvelive weliwads miiReba, maqsimaluri mosavlianoba ki dargvidan me-5 weliwads. zrdasruli xeebis maqsimaluri simaRle 2-2,5 metrs Seadgens. xis simaRlidan gamomdinare iZleva xeliT nayofis danomrebis saSualebas, rac Semdeg wlebSi gamoricxavs mewleobas. baRSi gaadvilebulia agroteqnikuri RonisZiebebis Catareba, gasxvla, danormeba, mulCireba, fungicidebis gamoyeneba, mavnebel daavadebaTa kontroli, meqanizaciis gamoyeneba, mosavlis aReba da sxva. intensiuri baRebis SemTxvevaSi gasxvla did gavlenas axdens mcenaris zrdis siZliereze, msxmoiarobaSi Sesvlis droze, mosavlis raodenobaze, nayofis xarisxze, mcenareSi mimdinare fiziologiur procesebze da sxva. gasxvlis saSualebiT mceanres vaZlevT CvenTvis sasurvel formas. gausxlav, miSvebul xes ramdenime centraluri gamagrZelebeli toti aqvs Stambis qveda totis ConCxis totebidan wveromde. es totebi konkurentebia da erTmaneTs uSlian xels ganviTarebaSi. vaSlis gasxvlis dawyebamde gamsxvlelma unda icodes, rom mcenareze Camoyalibebuli totebi zrdis siZlierisa da ganlagebis mixedviT Semdeg tipebad iyofa: ConCxis pirveli da meore gantotvis msxvili totebi; naxevrad ConCxis — meore da Semdgomi gantotvis mcire totebi; Semmosavi-nayofwarmomqmneligeneraciuli totebi. mosavliani mravalwliani Semmosavi totebi. gasxvlis ZiriTadi mizania am saxis totebs SeeqmnaT ganviTarebis saukeTeso pirobebi. Semmosavi totebi: 1 2 4 3 6 1. martivi meWeWi; 2. rTuli meWeWi; 3. sanayofe Subi; 4. sanayofe wkepla. 8 8 5 9 9 10 7 4 3 8 9 2 1 suraTi 1: 1-fesvTa sistema; 2-tani, 3-fesvis yeli; 4-Stambi; 5-centraluri gamagrZelebeli; 6-sazrdeli totebi; 7-pirveli rigis ConCxis totebi; 8-meore rigis totebi; 9- mesame rigis totebi; 10-Semmosavi totebi; 32 axali agraruli saqarTvelo vaSlis gasxvlis ZiriTadi mizania myari varjis Camoyalibeba, zrdis da intensiuri msxmoiarobis regulireba, produqciis xarisxis amaRleba da moberebuli totebis ganaxleba. gasxvlis Catarebis vada klimatur pirobebzea damokidebuli; qarTlis pirobebSi Teslovani xexilis gasxvla SesaZlebelia daiwyos zamTris bolos da gagrZeldes intensiuri wvenTa moZraobis dawyebamde; gasxvla SesaZlebelia zafxulSic, e.w. sanitaruli gasxvla. mcenares moscildeba dazianebuli, daavadebuli da xmeli totebi. თებერვალი, 2015 მებ აღე ობ ა მებაღეობა totebis gamosvlis kuTxe: myari varjis Sesaqmnelad gasaTvaliswinebelia totebis gamosvlis kuTxeebis swori gansazRvra. gamosvlis kuTxe — kuTxe, romliTac gverdiTa toti gamodis varjidan. ganTavsebis kuTxe — kuTxe, romelsac qmnis ori gamomavali toti horizontalur proeqciaSi. igi ar unda iyos 90 gradusze naklebi. sxva SemTxvevaSi gamoiwvevs varjis CaxSirebas. formireba da gasxvla ar aris Sablonuri. TiToeul mcenares individualuri midgoma sWirdeba. zogierT mcenares sWirdeba totebis damokleb, zogierTs ki — gamoxSirva an orive erTdroulad. ori totidan, romelTa r kuTxeebi tolia, k magram varjze m mdebareoba m gansxvavebulia, g Zlieria is, Z romelic axlosaa r wverTan. w xis varjidan erT simaRleze e mdebare ori m totidan ufro t Zlieri zrdisaa Z is, i romelsac ufro naklebi u gasxvlis kuTxe g aqvs; a xis varjidan erT siamRleze mdebare toli kuTxis gamosuli totebi Tanabari zrdis siZlierisaa. totebi msxvili kuTxiT (300-ze naklebi) Zlierad izrdeba, naklebad msxmoiarobs da sustad aris Stambze mimagrebuli, amitom sxvlis dros aseTi totebi unda gamoxSiros. totebis gamosvlis kuTxe: totebi 600-ze meti kuTxiT izrdeba nela, magram xeze myarad arian mimagrebuli da adre iwyeben msxmoiarobas. ConCxis totebis gamosvlis optimaluri kuTxe Seadgens 45-600-s. gamoxSirva xels uwyobs Semmosavi totebis sicocxlis 2-3 wliT gaxangrZlivebas. varjis Sida nawilSi izrdeba maTi raodenoba da xdeba araproduqtiuli nawilis Semcireba. 300 0 40 60 0 0 80 90 0 totebi vertikaluri kuTxiT ufro Zlierad izrdeba da ufro nakleb nayofs iZleva maSin, rodesac horizontalurad totebi met mosavals iZleva, magram naklebad izrdeba. maxvili kuTxiT gamosuli totebi ver uZlebs mosavlis da Tovlis datvirTvas, ris gamoc xSirad CamoixliCeba xolme. gamoxSirvisas totebi rgolze unda moiWras! 5 4 totebis kuTxis gradusuli zoma. 6 7 2 8 xexilis sxvlisas gamoiyeneba kombinirebuli sxvla — totebis damokleba da gamoxSirva. 3 1 თებერვალი, 2015 axali agraruli saqarTvelo 33 ახა ლი წიგნე ახალი წიგნები ბი mce na re Ta dac va gTavazobT axal, sqeltanian (312 gv) naSroms “mcenareTa dacva”. misi avtoria saqveynod aRiarebuli mecnieri, saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akade- miis prezidenti, akademikosi guram aleqsiZe. igi Sedgenilia, erTi mxriv, umaRlesi saswavleblebis agraruli fakultetebis studentebisaTvis, meore mxriv ki fermerebisTvis, rom ama Tu im kulturaTa mavne organizmebi amoicnon da maTTan brZolis RonisZiebebi dagegmon. wigni ori nawilisagan Sedgeba. pirveli exeba: sasoflo-sameurneo kulturebis mavnebel-daavadebebs, maT gavrcelebas, mcenareTa dazianebebs, biologiasa da brZolis RonisZiebebs. meore nawili exeba: mavnebel-daavadebaTa da sarevelebis winaaRmdeg brZolis Tanamedrove meTodebs, maTi optimaluri gamoyenebis pirobebs, ZiriTadi mavnebel-daavadebebis gamravleba-gavrcelebis prognozs da sxva. wignSi gamoyenebuli eqsperimentuli masala eyrdnoba rogorc avtoris dakvirvebas, ise misi kolegebis mier sxvadasxva dros gamoqveynebul masalebs. es masalebi ZiriTadad mcenareTa daavadebebs, sarevelebsa da brZolis bioteqnikur meTodebs exeba, risTvisac avtori maT did madlobas moaxsenebs, zogierT maTgans ki, aw gansvenebulebs, pativiscemiT moixseniebs. ხსოვნა akademikosi petre nasyidaSvili saqarTvelos agrarulma mecnierebam didi danaklisi ganicada. gardaicvala saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli da saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiebis akademikosi, soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, profesori, mecnierebis damsaxurebuli moRvawe, mecnierebisa da teqnikis saxelmwifo da l. dekapreleviCis saxelobis premiebis laureati petre nasyidaSvili. akademikosi petre nasyidaSvili 1927 wlis 10 ianvars axalcixis raionis sofel valeSi daibada. adigenis saSualo skolis damTavrebis Semdeg, 1947 wels swavla ganagrZo saqarTvelos sasoflo-sameurneo institutis agronomiul fakultetze, romlis damTavrebisas mieniWa swavluli agronomis kvalifikacia. 1952 wels batoni petre Cairicxa aspiranturaSi seleqcia-meTesleobis specialobiT; misi mecnier- xelmZRvaneli iyo saqarTvelos mecnierebaTa akademiis wevr-korespondenti, gamoCenili mecnieri leonardo dekapreleviCi. 1956 wels mieniWa soflis meurneobis mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxi, xolo 1974 wels gaxda soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori. igi brZandeboda saqarTvelos agraruli universitetis agronomiuli fakultetis dekani, proreqtori 34 axali agraruli saqarTvelo saswavlo dargSi, kaTedris gamge, samecniero sabWos wevri, samecniero Sromebis avtori da Jurnalebis redkolegiis wevri. 1976 wlidan 30 wlis ganmavlobaSi batoni petre xelmZRvanelobda fakultetis samecniero xarisxebis mimniWebel sadisertacio sabWos; igi brZandeboda axalgazrda mecnierebis sayvareli pedagogi da xelmZRvaneli — misi xelmZRvanelobiT daculia 13 sadoqtoro da 50 sakandidato disertacia. aqtiurad monawileobda saqarTvelos soflis meurneobis saministros saqmianobaSi, iyo sxvadasxva komisiebis Tavmjdomare, mravali wlis manZilze asrulebda jiSTa gamocdis saxelmwifo inspeqciis ufrosis movaleobas. profesori petre nasyidaSvili 1996 wlidan saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevria, 1997 wels airCies saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondentad, xolo 2013 wels — namdvil wevrad. akad. petre nasyidaSvils Tavisi nayofieri samecniero-pedagogiuri moRvaweobis periodSi gamoqveyvebuli aqvs 650-ze meti samecniero naSromi, maT Soris 15 monografia, 16 saxelmZRvanelo, 35-ze meti meToduri miTiTeba da rekomendaciebi. batoni petre iyo xorblis 19 jiSis da hibridis avtori. akad. petre nasyidaSvili dajildoebulia „sapatio niSnis” da „Rirsebis” ordenebiT, sapatriarqos sigeliT, istoriis sazogadoebis da n. vavilovis saxelobis medlebiT. saqarTvelos da saerTaSoriso agrarikosi mecnierebis did ojaxs gamoaklda qveynisadmi valmoxdili adamiani, sayovelTaod aRiarebuli mecnieri, spetaki adamiani, Tavis qveyanaze uaRresad Seyvarebuli, kargi meojaxe — SesaniSnavi meuRle, mzrunveli mama da papa, studentebis da axalgazrda mecnierebis usayvarlesi pedagogi da xelmZRvaneli, damsaxurebuli sazogado moRvawe, soflis meurneobis specialistebis sayvareli aRmzrdeli da megobari. akademikos petre nasyidaSvilis naTeli xsovna mudam darCeba misi axloblebis, kolegebis da megobrebis gulebSi. saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademia თებერვალი, 2015 დაამარცხე ფარიანები! პარაფინირებული მინერალური ზეთი RYLSURQ ® დამზადებულია საფრანგეთში გამართლებული არჩევანი! თბილისი, წერეთლის გამზ. 142, მე-2 სართ., ოთ. #15 ტელ/ფაქსი: 2 341 678; მობ: 597 170 772, 597 170 702, 597 170 706 ელ. ფოსტა: [email protected]
Scarica
