ასკა ASCA ახალი აგრარული საქართველო AKHALI AGRARULI SAQARTVELO (New Agrarian Georgia) saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis prezidenti ყოველთვიური სამეცნიეროსაინფორმაციო ჟურნალი. Monthly scientific-informative magazine მარტი, 2013 წელი. #3 (23) სარე რედაქ დაქციო ციო კო კოლე ლეგი გია: ა: სა შოთა თა მა მაჭა ჭარაშ რაშვი ვილი ლი (მთ. (მთ. რედაქტორი), რედაქტორი), შო ნუგზარ ებანო იძე,ამი მიხეილ სოხაძე, ზვი ად ბრეგ ვაძე, რან ადე იშვილი, თამარ სანიკიძე, ნოდარ ბრეგვაძე, კა ხა ლაშ ხი, მიხეილ სოხაძე, თამთა გუ გუშვილიკონ (ინგლ. ვერს. რედაქტორი). თამარ სანიკიძე, სტანტი ნე გურ გენიძე, ნოდარ ბრეგვაძე, მარიამ ლებანიძე, თამ თა ნი გუეგუშ ლიჭო: (ინგლ. ვერს. რედაქტორი). სამეც როვისაბ აკადემიკოსები, მეცნიერებათა დოქ ტო ბი, საბ პრო ფესორები: სა მეც ნირე ერო ჭო: რევაზ მახარობლი ძე ნი (თავმჯდომარე), აკადემიკოსები, მეც ერებათა ნოდარ ჩხარ ვილი, დოქ ტორე ბი,ტიშ პრო ფესონუგ რეზარ ბი: ებანოიძე, პეტ რე მა ნას დაშლი ვიძე ლი,(თავმჯდომარე), ზვიად ბრეგვაძე, რე ვაზ ხაყი რობ ელდარ გუჯაჩხარ გუგუშ ვივი ლი, ჯულუ ნო ტიშ ლი,ზაურ პეტრე ნასხი ყიძე, დაშვილი, ზურაბ ელ გუჯაჯინ გუჯი გუშხავიძე, ლი,პაატა ზაურკოღუაშვილი, ჯულუხიძე, ქრისტო კახნიაშვილი, ტყე ლაშვილი, ზუ რაბ ჯინ ჯიხაძე, ამიადოლ რან ადე იშშე ვილი, ნატო კაკაბაძე, კუვიკუ რი ლე ძერი კახა ლაშნატო ხი, ადოლ ტყეშელაშ ლი, რია, ნო ზაძე, ომარ თევდორაძე, კაკაბაძე, ვლადიმერნუგ ცაზარ ნავა,სარჯველაძე, კუკური ძერია, დავაზ ვით თევ ბედიდო ა, რა თენ გიზომარ ყურაშთევდორაძე, ვილი, ზურაბ რე ძე, ლოლაძე, კოა, ბა თენ კობა ლაძე, ნუკრი მემარნიშვილი. და ვით ბედი გიზ ყურაშ ვილი, კობა კობალაძე, ნუგზარ ებანოიძე, ნი კოლოზ ზაზაშვილი, ნუკრი მემარნიშვილი. გამომცემელი: “აგრარული სექტორის კომფუძ პანიენე ბის ასოციაცია” (ასკა); დამ ბელი: Agraruli Sectoris “აგრარული სექტორის Companiebis asociacia კომ პანიების ასო ციაცია”(ASCA); (ასკა); (Association Sectoris of Agrarian Sector Companies). Agraruli საქართველოსasociacia რეგიონული ეკონომიკური Companiebis (ASCA); პრიორიტეტების კვლევითი ცენტრი. “რეგიონიკა”; (Association of Agrarian Sector Companies) Regionica Georgian რე დაქციის- მი სამართი:Research Center for Regional Economic Priorities. თბი ლისი (0119), აგლა ძის ქ. # 32 რედაქცი ის მისა+995 მართი: ტელ/tel: 34-76-33/ (99) 16 -18-31 თბილისი (0119), აგლაძის Tbilisi (0119), Agladze str. ქ.##3232 ტელ/tel:[email protected] +995 (33) 2 34-76-33 e-mail: +995 (99) 16 -18-31 Tbilisi (0119), Agladze str. # 32 editor of English version Tamta Gugushvili E-mail: [email protected] [email protected] Web: www.regionica.org/journal.html დააკაბადონა გიორგი მაისურაძემ editor of English version Tamta Gugushvili დაიბეჭდა შპს “დიოსის” სტამბაში ჟურნალი ხელმძღვანელობს დააკაბადონა გიორგი მაისურაძემ თავისუფალი პრესის პრინციპით. ჟურნა ლი ხელuses მძღვაthe ნელობს The magazine principal of free press. თავი ფალი სისბაპრინ ცილი პით. © სასუ ავტო რო პრე უფლე დაცუ ა. themagazine author right The uses is theprotected. principal of free press. © საავტორო უფლება დაცულია. the author right ფასიis 5protected. ლარი რეფერირებადია 2011 წლიდან დაიბეჭდა შპს “გამომცემლობა კოლორში” WORLD მსოფლიო TECHNIC ტექნიკა Tbilisi tel./faqsi: (+995 32) 2 35 10 05. tel.: (+995 32) 2 34 76 33, (+995 32) 2 34 45 37 მარტი, 2013 მარტი 2013 wlis 22 Tebervals saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis saerTo krebam, akademiis wevrebis siis Semadgenlobis umravlesobiT, faruli kenWisyriT, saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis prezidentad 5 wlis vadiT saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis akademikosi guram aleqsiZe airCia. akademikosi guram aleqsiZem 1962 wels warCinebiT daamTavra saqarTvelos sasoflo-sameurneo institutis agronomiuli fakulteti. imave wels mebaReobis, mevenaxeobisa da meRvineobis kvleviTi institutis aspiranturaSi Cairicxa. 1966 wels warmatebiT daicva sakandidato disertacia, 1975 wels _ sadoqtoro disertacia. 1989 wels mieniWa profesoris wodeba. 1990 wels is saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis wevr-korespondentad, xolo 1992 wels _ namdvil wevrad airCies. batoni gurami 13 wlis ganmavlobaSi mebaReobis, mevenaxeobisa da meRvineobis kvleviT institutSi _ umcrosi, xolo Semdeg ufrosi mecnieri muSakis Tanamdebobaze muSaobda. 1973 wlidan gadaiyvanes mcenareTa dacvis samecniero-kvleviT institutSi, sadac jer _ laboratoriis xelmZRvanelad, xolo Semdeg, 1974 wlidan, samecniero dargSi direqtoris moadgiled dainiSna. 1995 wlidan 2004 wlamde iyo akademiis mTavari akademikos-mdivani, xolo 2004 wlidan viceprezidenti. gamoqveynebuli aqvs 160-mde samecniero naSromi, maT Soris 62 saerTaSoriso gamocemebSi. aris Sua aziisa da kavkasiis qveynebis samecniero organizaciebis asociaciis „kakaaris“ saqarTvelos koordinatori; arasamTavrobo organizaciis „eko-sandos“ Tavmjdomare; dajildoebulia Rirsebis ordeniT. 2005 da 2008 wlebSi, erTobliv kvlevebSi Setanili wvlilisTvis dajildoebulia saerTaSoriso organizaciebis „sijiarisa” da „ikardas” vercxlis didi medlebiT. axali agraruli saqarTvelo აქტუ ალუ რი საკითხი აქტუალური საკი თხი ratom aris Sps `meqanizatorisTvis~ saxelmwifos mier Sesyiduli sasoflo-sameurneo teqnika komerciuli saidumlo?! amaswinaT Sps „meqanizators“ intervius mosamzadeblad vewvieT, gvainteresebda, rogor midis sagazafxulo samuSaoebi, ufaso xvnis saxelmwifo programa. Sps „meqanizatoris“ direqtori „sityvauxvi“ kaci gamodga. kiTxvebze, romelic Cveni fermerebisa da glexobisaTvis dRes yvelaze aqtualuria, misi pasuxebi, lamis „diax“ da „araTi“ Semoifargla. roca 2012 wlis dekemberSi tenderiT, Tu saxelmwifo Sesyidvis wesiT SeZenili sasoflo-sameurneo teqnikiT, gamarjvebuli kompaniebiT, mwarmoebeli firmebiT, teqnikis modelebiT: ra agregatebi Semodis qveyanaSi, ramdenad pasuxobs isini Cvens pirobebs, ra Rirebulebisaa es teqnika mTlianad da cal-calke da sxva, gaocebulma ikiTxa: Tqven es raSi gainteresebTo, Cven Sps varTo, es komerciuli saidumloebaao da ase Semdeg. marTali giTxraT, pasuxma gagvakvirva, swored amis Semdeg gadavwyviteT Sps „meqanizatorisTvis“ oficialurad migvemarTa da analogiuri informacia kanonis Sesabamisad mogvepovebina. batonma vaJam kanoniT gaTvaliswinebuli vadebi zustad daicva da 10 dRis Tavze, marTlac miviReT pasuxi, sadac man, axla ukve, Tavazianad gvirCia: „Sps „meqanizatoris“ mier 2012-2013 wlebSi ganxorcielebuli sasoflo-sameurneo teqnikis Sesyidvaze informaciiT Tqveni dainteresebis SemTxvevaSi, informaciis moTxovnis gancxadebasTan erTad gTxovT, warmoadginoT Sesabamisi (Cveni kontraqtori) iuridiuli pirebis mier saTanado wesiT gacemuli da damowmebuli mindobiloba an Tanxmoba, raTa ar Seilaxos Cveni partniori kompaniebis komerciuli interesebi“ (stili daculia). werils xels Sps „meqanizatoris“ direqtori vaJa naxucriSvili awers. Cven, rogorc batonma direqtorma gvirCia, marTlac vikiTxeT, am faqtebis gasajaroebiT davarRvevdiT Tu ara maT komerciul saidumlos, miRebuli pasuxidan mivxvdiT, ratom aris Sps „meqanizatorisTvis“ 2012-2013 wlebSi Sesyiduli sasoflo-sameurneo teqnikasTan dakavSirebuli informacia komerciuli saidumlo. es ki, marTlac, badebs gonivrul eWvs da Sesabamis kiTxvebsac. Cvenc swored am kiTxvebze gvsurs pasuxis miReba. maS ase! rogorc sasoflo-sameurneo teqnikis mwarmoebeli ucxouri kompaniebis qarTveli sadilero firmebis warmomadgenlebi amboben — tenderi moumzadeblad da gaumWvirvaled Catarda. maT tenderSi monawileobis misaRebad mowveva 28 dekembers gaegzavnaT (teqnikis Sesyidvis Sesaxeb ukve noembris dasawyisSive iyo cnobili) da winadadebis warmodgenis vadad 7 ianvari ganesazRvraT. yvelasTvis cnobilia, am dros evropasa da saqarTveloSic sadResaswaulo, saSobao ardadegebia da Sesyidvis winadadebebis srulyofilad momzadebisTvis, rbilad rom vTqvaT, kargi dro ar iyo SerCeuli. am periodSi evropul kompaniebSi, teqnikuri sakiTxebisa da masTan dakavSirebuli pirobebis ganxilva-momzadeba faqtiurad SeuZlebelia. amave dros, TiTqosda siCqaris miuxedavad, dairRva winadadebebis wardgenis vadebi, ar gasajarovda teqnikis fasebi, warmodgenili specifikaciebi, ar Camoyalibda Sefasebis kriteriumebi, komisia mxedvelobaSi ar iRebda warmodgenili teqnikis xarisxs, warmomavlobas, da arc kompaniebis gamocdilebas; satendero komisia uxeSad ugulvebelyofda qar- 4 axali agraruli saqarTvelo Tuli kompaniebis uflebebs, CarTuli yofiliyvnen molaparakebebis procesSi, riTac ucxoeli partniorebis TvalSi maT diskreditirebas axdenda. specifikaciebis da Sesyidvis wesis Camoyalibebac, gaurkveveli mizezebiT, sakmaod didxans iweleboda. 20 dekembers, pirvelad gagzavnili Setyobinebidan 40 dRis Semdeg moiwvies soflis meurneobis saministroSi adgilobrivi dilerebi da teqnikuri monacemebi gaacnes. winaswari, kuluarebidan miRebuli informacia dadasturda da 110 cx.Z-ian traqtorze moTxovna 115 cx. Zaliani traqtoriT Seicvleboda. es mniSvnelovania imdenad, ramdenadac Sesyidvebze moTxovnili 3 tipis traqtorebidan or — 110 da 120 cx.Zalian traqtorebs Soris gansxvaveba mxolod 10 cx.Zalaa, rac sruliad gaumarTlebelia. rogorc wesi, sasoflo-sameurneo teqnikam sasurveli efeqti rom mogvces, sxvaoba, minimum, 30 cx.Z mainc unda iyos. specialistebma es ician da iTvaliswineben kidec. zemoxsenebul garemoebas daemata kidev erTi faqti. moTxovnis Tanaxmad, mowveuli kompaniebi saxelmwifo Sesyidvebis saitze procurement.gov.ge 2013 wlis 7 ianvramde unda daregistrirebuliyvnen, xolo winadadebebi, imave werilSi miTiTebul eleqtმარტი, 2013 აქტუალური საკი საკითხი თხი ronul misamarTebze, 2013 wlis 7 ianvris 21 sT-mde unda gaegzavnaT. rogorc aRvniSneT, vinaidan, evropaSi es periodi tradiciulad ardadegebis droa da evropuli kompaniebis umetesoba 4 ianvramde isvenebs, xolo 7 ianvars saqarTvelo Sobis dResaswauls zeimobs, oTxma qarTulma kompaniam, rogorc momwodeblebis adgilobrivma partniorebma, satendero komisiis mimarT da soflis meurneobis ministrs tenderis Catarebis vadis erTi dRiT gadaweva sTxova. imave weriliT kompaniebi iTxovdnen, rom winadadebebis wardgena eleqtronuli fostis saSualebiT ki ara, daluquli paketebiT momxdariyo da sajarod gaxsniliyo, raTa yvela monawiles scodnoda warmodgenili fasebic da rac mTavaria, teqnikis specifikaciebi (monacemebi). komisiam, samwuxarod, arc es Txovna gaiziara. piriqiT, am kompaniebis warmomadgenlebs ganucxades, rom wesebi ukve dadgenili iyo da rogorc surdaT tenderi ise Catardeboda. aseve sayuradRebo faqtia isic, rom moTxovnis Tanaxmad 2013 wlis 7 ianvris 21 saaTamde satendero winadadebis gadagzavna unda dawyebuliyo. aRmoCnda, rom erT-erTi miTiTebuli eleqtronuli misamarTi fostas ar iRebda, Tumca meore misamarTze mainc yvelam moaxerxa monacemebis gadagzavna. zogma maTganma, Sps „meqanizatoris“ direqtoris eleqtronul misamarTzec gaagzavna winadadeba. daaxloebiT 21:15 wuTze batoni vaJa naxucriSvili tenderSi monawile kompaniebs daukavSirda da acnoba, rom miTiTebul eleqtronul misamarTebs problema SeeqmnaT da winadadebebis miRebam 24 saaTiT gadaiwia! wesiT yvela monawiles 7 ianvris 21 saaTisTvis es winadadebebi mzad unda hqonodaT, axali eleqtronuli misamarTis Seqmnas 24 saaTi rom ar sWirdeba, albaT, kompiuteruli teqnologiebis saSualo donis specialistic ki dagveTanxmeba. logikuri iqneboda, Tu marTlac teqnikuri xarvezi iyo, misi gamosworebisTvis da winadadebebis wardgenisTvis monawileebs 12 saaTi miscemodaT (Tundac imitom, rom am dros evropaSi axali samuSao dRe daiwyeboda), da ara 24 saaTi. kvlav Cndeba gonivruli eWvi, rom zogierTma monawilem, droulad srulfasovnad an sulac ver waradgina srulyofili winadadebebi da „xarvezebis“ gasasworeblad damatebiTi dro sWirdeboda, amitomac miiRo komisiam aseTi gadawyvetileba. ratomRac, am erTmaneTze damTxveulma faqtebma, tenderSi monawile zogierTi kompaniis varaudi da SiSi daadastura, ratomac iTxovdnen tenderis TariRis erTi dRiT gadawevas da winadadebebis daluquli paketebiT wardgenas. amitomac gaCnda safuZvliani eWvi, rom teqnikis Sesyidva gaumWvirvaled moxda. monawile kompaniebma erTmaneTis fasebi da warmodმარტი, 2013 genili teqnikuri maxasiaTeblebic ki ar icodnen. vaWroba mimdinareobda zepirad, satelefono zarebis meSveobiT, maT Soris evropelebTan, maTTvis arasamuSao saaTebSi. ar iyo cnobili vis ekuTvnoda vaWrobaSi bolo an sawyisi sityva. xSirad, kompaniebs fasdaklebisTvis ramdenime wuTi eZleodaT da sxva. sabolood yvelaferi ise dagvirgvinda, rogorc Cafiqrebuli iyo. teqnikuri monacemebis da fasebis gasajaroeba Sefasebis damTavrebis Semdegac ar moxda, tenderSi monawile kompaniebs ganucxades, rom monacemebi ar gasajarovdeboda, rom Sefasebis mTavari kriteriumi iyo fasi. analogiuri pasuxi miiRo „agraruli seqtoris kompaniebis asociaciam“ da Jurnalma „axali agraruli saqarTvelo“. Cven kargad gvaxsovs, sul cota xnis winaT, saxelmwifo biujeti sazogadoebisTvis komerciuli saidumlo iyo. rogorc Cans, tradicia grZeldeba da qveyanaSi didad araferi icvleba(?!). mokled, gonivruli eWvi gamarTlda: 115 cx.Z-ian traqtorebis SesyidvaSi gamarjveba naklebad cnobil kompanias darCa. ai, es aris kiTxvebi, romelic eWvs badebs da rasac pasuxi unda gaeces. Cven am Temas momdevno nomrebSic davubrundebiT da yovelTvis, rogorc ar unda scadon informaciis dablokva, SevecdebiT, movaxerxoT Tvali mivadevnoT ra saxis sasoflos-sameurneo teqnikas yidulobs saxelmwifo, ekiTxeba Tu ara fermerebs, specialistebs, ra sWirdeba, samuSaoebis efeqtiani SesrulebisTvis, raTa fuli, romelic biujetidan Tu sxva saxelmwifos xelSewyobiT Seqmnili fondebidan ixarjeba, maqsimalurad efeqtianad iyos gamoyenebuli. vfiqrobT, am SekiTxvebze pasuxi naTels gaxdis, im sakiTxs, Tu ratom aris saxelmwifos mier saqarTveloSi sasoflo-sameurneo teqnikis SeZena da masTan dakavSirebuli sxva teqnikur-teqnologiur sakiTxebi komerciuli saidumlo! marian lebaniZe. axali agraruli saqarTvelo 5 კონცეფცია sawyis etapze (wleuls) saWiro iqneba 375 tona maRalreproduqtiuli Teslis SeZena. momavali wlis bolos qveyana mTlianad uzrunvelyofili iqneba saWiro raodenobis xorblis jiSiani TesliT. meTesleobis ganviTarebis perspeqtiva anu uax lo es 2-3 we li wad Si ro gor uz run vel v yoT qve ya na saWiro raodenobis TavTaviani marcvleuli kulturebis adgilobrivi ji Si a ni da ux v mo sav li a ni Tes liT ? sasoflo-sameurneo kulturaTa Tanamedrove, uxvmosavliani jiSebis da hibridebis gamoyvanas da warmoebaSi danergvas soflis meurneobis produqtiulobis gazrdaSi udidesi mniSvneloba eniWeba. am saqmeSi gadamwyvet rols meTesleoba asrulebs. meTesleoba memcenareobis dargia, romlis ZiriTad amocanas jiSTgamocdisa da jiSTa ganaxlebisaTvis maRalxarisxovani saTesle masalis gamravleba Seadgens. meTesleobis erT-erTi mTavari amocana jiSis jiSobrivi niSan-Tvisebebis SenarCuneba da misi TandaTanobiT amaRlebaa. mosavlianobis gazrdis RonisZiebaTa kompleqsSi maRalxarisxovani jiSiani Tesli erT-erTi umniSvnelovanesi rgolia. meTesleobis mecnierulad swori warmarTva genetikur kanonzomierebaTa gamoyenebas, daraionebuli jiSebisa da hibridebis biologiis codnas efuZneba. maRali saTesi Rirsebebisa da uxvmosavliani, jiSiani Teslis miReba mxolod da mxolod miwaTmoqmedebis maRali kulturis pirobebSi, mecnierulad dasabuTebuli agrowesebis drouli da kompleqsuri gamoyenebiTaa SesaZlebeli. meTesleobis ganviTareba maRalorganizebuli RonisZiebaa, samwuxarod aRar gvaqvs Tanamedrove pirobebis Sesabamisi sistema, darRveulia jiSTa cvlisa da jiSTa ganaxlebas Soris kavSiri. aucilebelia damuSavdes meTesleobis axali sistema, amuSavdes Sesabamisi koncefcia. pirvel rigSi jiSiani Teslis warmoebis organizeba saxelmwifos mxardaWeriT unda moxdes, radgan igi finansebTan erTad, gasatarebe- 6 axali agraruli saqarTvelo li RonisZiebebisa da yvela operaciis umkacres dacvas iTxovs. ukanaskneli 20 weliwadia saqarTveloSi marcvleulisa Tu sxva kulturebis: xorblis, qeris, Svriis, simindis, lobios, kartofilis da bostneulis jiSiani da maRalreproduqciuli, daraionebuli Teslis mwvave deficitia. bolo wlebia saqarTveloSi katastrofulad mcirdeba ZiriTadi sasursaTe kulturis — xorblis naTesi farTobebi. amJamad, mxolod 45 aTas heqtaramdea daTesili, rac SesaZleblobis mxolod 20% -ia. analogiuri viTarebaa: qeris, Svriis, Wvavis, simindis da bostneuli kulturebis naTesebis mxrivac. qveyanaSi dRes aranairi yuradReba ar eqceva jiSebis da hibridebis winaswar Seswavlas, ugulebelyofilia adgilobrivi jiSebis Tesleulis warmoeba, iavarqmnilia agraruli mecniereba, moSlilia meTesleobis sistema, am dargSi yvela saqmianoba qaoturad mimdinareobs. aqedan gamomdinare, aRar arsebobs xorblis, qeris, Svriis, Wvavis, simindis, bostneuli kulturebis da parkosnebis adgilobrivi jiSebis maRalreproduqciuli Teslis warmoebis aranairi sistema. is rac iwarmoeba da mcire partiebad jer kidev SemorCenilia mosaxleobaSi, gaqroba emuqreba. Tu ase gagrZelda, ramdenime weliwadSi aseve ar gveqneba simindis adgilobrivi jiSebi, rac Seuswavleli hibridebis SemotaniT da misi masobrivi gavrcelebiTaa gamowveuli. sasoflo-sameurneo kulturebis warmoebis gazrdis saqmeSi gadamwyveti mniSvneloba meTesleobis programebis mogvarebas eniWeba. jiSTa gamocdis sistemis gauqmebis Semdeg qveyanaSi TviTneburad Semodis winaswar Seuswavleli jiSebi da hibridebi, maT Tan mohyveba iseT mavneblebi da daavadebebi, romlebTanac SemdgomSi brZola Wirs. rogorc wesi, jiSi marto uxvmosavlianobiT ki ara, mavnebel-daavadebebisadmi gamZleobiTac unda gamoirCeodes. qveynis TavTaviani marcvleulis mwarmoebel raionebSi 550 aTasi heqtari saxnav-saTesi farTobi iricxeba, rac imis saSualebas iZleva, rom TavTaviani marcvleuli daiTesos 300 aTas heqtaramde farTobze, (saxnavis 40%) ix. cxrili # I, maT Soris xorbali 216-220 aTas heqtarze. bolo wlebSi qveyanaSi masobrivad Semodis da qaosurad, visac rogor unda, iTeseba simindis hibridebis Teslebi. rogorc vTqviT, qvyanaSi elituri, maRalreproduqciuli, jiSiani, daraionebuli Teslis mwvave deficitia. bolo 20 weliwadia saqarTveloSi aRar iwarmoeba jiSobrivad maRalxarisxovani maCveneblebis Tesleuli, aRar arsebobs meTesleobis specializebuli sawarmoebi, aRar icdeba jiSebi, aRar gvaqvs Tesleulis gardamavaმარტი, 2013 კონცეფცია li fondi, romliTac maragdeboda mTiswina da mTiani zonebi (am regionebSi saSemodgomo Tesva iwyeba 20 agvistodan da wlis mosavlidan ver eswreba xarisxiani Teslebis momzadeba), meTesleobis dargi daucveli gaxda kanonmdeblobiTac, kerZod, gauqmebulia saqarTvelos kanoni „sasoflo-sameurneo kulturebis jiSebis gasavrceleblad daSvebis xarisxiani Teslis da sargavi masalis Sesaxeb, aRniSnuli kanoni gadakeTda da arasrulyofilad miuerTda mecxoveleobis dargs da miRebulia saqarTvelos kanoni — „cxovelTa da mcenareTa axali jiSebis dacvis Sesaxeb“. miwaTmoqmedebis qveyanaSi ar gvaqvs kanoni meTesleobis Sesaxeb. meTesleobis sistema ganadgurebulia. dro ar iTmens, mdgomareoba savalalo da samarcxvinoa, radgan aseTi ram msoflios arc erT metnaklebad normalur qveyanaSi ar momxdara. amitom dayovneba dauSvebelia. Seqmnili mdgomareobidan gamomdinare pirvel rigSi gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces meTesleobis problemebis mogvarebas da daCqarebuli meTodiT dawyos samrewvelo meTesleoba, anu uxvmosavliani jiSebis maRalreproduqciuli Teslebis warmoeba da miwaTmosargebleTaTvis miwodeba. rac Seexeba pirvelad meTesleobas, anu elituri Teslis mecnierulad damuSavebuli meTodebiT miRebas, igi SedarebiT did dros (5 weliwads mainc) moiTxovs, amitom am etapze aucilebelia samrewvelo meTesleobis aRorZineba da paralelurad unda ganviTardes pirveladi meTesleobac. qveyanaSi fiziologiuri normebidan gamomdinare pur-funTuSeuliT mosaxleobis moTxovnilebis dasakmayofileblad saSualod yovelwliurad 750 aTasi tona xorbalia saWiro, magram amis nacvlad mxolod 45-65 aTasi tona iwarmoeba, danarCeni ucxoeTidan Semodis. es problema rom gadaiWras da CvenTvis samyofi xorbali vawarmooT, amisaTvis saWiroa yovelwliurad xorbali saSualod 216-220 aTas heqtarze daiTesos, ris SesaZleblobac dRes realurad arsebobs. bunebrivia, am moculobis farTobze xorblis dasaTesad 54 aTasi tona, maRalxarisxovani, uxvmosavliani, მარტი, 2013 jiSiani da daraionebuli xorblis Teslia saWiro, amisTvis ki kargad gamarTuli meTesleobis sistemis gamarTvaa aucilebeli. vinaidan qveyanaSi meTesleobis dargi aRar arsebobs, Seqmnili mdgomareobidan gamomdinare, Cven migvaCnia, rom gamosavali dargis gegmazomier da swrafad aRorZinebaSia. vfiqrobT, es Tu saxelmwifos neba iqneba, SesaZlebelia. pirvel rigSi saWiroa winaswar SeirCes saTesle nakveTebi da mkacrad gakontroldes yvela moTxovna, rac Teslis warmoebas sWirdeba. gaazrebuli, mecnierulad dasabuTebuli gegmis mixedviT muSaobis SemTxvevaSi, saqarTvelos soflis meurneoba uaxloes periodSi uzrunvelyofili iqneba saWiro raodenobis sakuTari warmoebis xorblisa da sxva kulturebis jiSiani TesleuliT. Cveni TvalsazrisiT pirvel etapze (2013 wels) xorblis meTesleobis ganviTarebisTvis 1500 heqtarze daiTesos da damzaddes 4500 tona jiSiani Tesli. (daxarisxebis Semdeg gadairCeva 750 tona Cveulebrivi rigiTi marcvali, romelic gaiyideba). sawyis etapze (wleuls) saWiro iqneba 375 tona maRalreproduqciuli Teslis SeZena. momavali wlis bolos qveyana saWiro raodenobis xorblis jiSiani TesliT mTlianad uzrunvelyofili iqneba. TavTaviani marcvleuli kulturebis pirveladi meTesleobis programa 3 wliania da ori etapisgan Sedgeba. pirveli etapze (ix. cxrili # II), 2013 wlis Semodgomaze 1500 heq- tarze saSemodgomo xorblis dasaTesad unda SeirCes saqarTvelos niadagur-klimaturi pirobebisTvis vargisi saSemodgomo xorblis 375 tona elituri saTesle masala. analogiurad unda moxdes sagazafxulo xorblis, saSemodgomo da sagazafxulo qeris da Svriis jiSebis SerCeva da pirveli reproduqciis Teslis warmoeba. Semdgom, 2014 wels warmoebuli xorblidan 54 000 tona saTesle masala gamoirCeva, anu momdevno wlis bolos qveyanas saSemodgomo xorblis 216-220 aTas heqtarze dasaTesad sakuTari warmoebis jiSiani, uxvmosavliani Tesli eqneba. Semdgom wlebSic qveyana ukve mTlianad daikmayofilebs moTxovnas sakuTari warmoebis saSemodgomo xorblis TesliT (moxdeba jiSTganaxleba da kvlav daiwyeba ganaxlebuli jiSebis warmoeba). 2014 wlisaTvis aseve SesaZlebelia iwarmoos 1600 t sagazafxulo xorblis, 8000 tona saSemodgomo qeris, 3000 tona sagazafxulo qeris da 1440 tona Svriis maRalxarisxovani Tesli, rac sruliad sakmarisia, rom am kulturebisTvis gamoyofili farTobebi adgilze damzadebuli, Semowmebuli, da daraionebuli xarisxiani TesliT daiTesos. marcvleuli Tu sxva kulturebis meTesleobis amocana imaSi mdgomareobs, rom xeli Seewyos qveyanaSi naTesi farTobebis da saheqtro mosavlianobis gazrdas, konkretuli raionisa Tu regionis miwaTmosargebleTa moTxovnilebis saWiro raodenobiT uxvmosavliani saTesle masaliT dakmayofilebas. meTesleobis dargis gamarTuli muSaoba moiTxovs, marcval- cxrili 1 qveyanaSi saSemodgomo da sagazafxulo TavTaviani kulturebis dasaTesi farTobebi da Tesleulis saWiro raodenoba dasaTesi saWiro Teslis Teslis mTliani # kulturis dasaxeleba farTobi raodenoba heqtarze kg/ha kg ha raodenoba 1 2 3 4 5 saSemodgomo xorbali sagazafxulo xorbali saSemodgomo qeri sagazafxulo qeri Svria 216000 6400 40000 15000 8000 250 250 200 200 180 54000 1600 8000 3000 1450 sul xorbali sul qeri Svria 222400 55000 8000 55600 11000 8000 sul TavTavianebi 285400 285400 axali agraruli saqarTvelo 7 კონცეფცია sawmend, specialur teqnikas, sa- specialistTa jgufi, romelic adgilze warmoebas. CvenTan amis sawyobe meurneobis gamarTvas. meTesleobis programis mimdina- gamocdileba arsebobs da Tu saZalian cudia, rom aRar varT me- reobas, gasatarebeli agroteqni- xelmwifos survili da neba iqneTesleobis saerTaSoriso organi- kuri RonisZiebebis dacvas Tes- ba, qveyana savaluto rezervebsac zaciis wevrebi. amitom dRes, rac vidan mosavlis aRebamde monito- dazogavs (68 aTasi tona saTesle masala soliduri Tanxa jdeba), unda xarisxovani Tesli da nergi rings gauwevs. qveyanaSi saSemodgomo da saga- adgilobriv warmoebasac ganavivawarmooT, qveynis gareT ver gavitanT, radganac ar funqcioni- zafxulo xorblebisa da qeris, Tarebs, axalgazrda specialisreben serTifikatis gamcemi ofi- aseve Svriis Tesvis SesaZleblobe- tebsac gazrdis da aTasobiT maRacialuri organizaciebi, rac sas- bidan gamomdinare jiSian, daraio- lanazRaurebad samuSao adgilebnebul da maRalxarisxovan Tesle- sac Seqmnis. wrafod aRsadgenia. am saqmis dawyeba da bomeTesleobis progralom de miyvana realuria, mis gansaxorcieleblad am programis ganxorcielebis SemTxvevaSi, TavTaviani kulturebis rogorc vTqviT, 2014 wlisaTvis ukve qveyanas metic aucilebelicaa, migavrcelebis zonebSi, ni- eqneba 54 aTasi tona saSemodgomo da 16 000 Tumetes roca riski, rom adagur-klimaturi piro- tona sagazafxulo xorblis, 8 000 tona sa- programa Cavardes, minimabebis mixedviT, unda Se- Semodgomo da 3000 tona sagazafxulo qeris luria. Tu yvelaferi swoirCes gamocdili ferme- da 1440 tona Svriis maRalxarisxovani, maRal rad gaiTvleba da daigegrebi, romlebic akmayofi- reproduqciuli Teslebi, rac sruliad sak- meba, erTaderT Seferxeleben Semdeg moTxovnebs marisi iqeba 285.4 aTas heqtarze saSemodgo- bad, risk-faqtorad sti: -fermerebs sakuTrebaSi mo da sagazafxulo TavTaviani marcvleuli qia: setyva, maRali yinvebi, Rvarcofi, wyaldidoba, unda hqondes, sul mcire, kulturebis dasaTesad. niaRvari, mewyeri, xangrZ80-100 ha saxnavi miwa; — gaaCndes sasawyobe meurneoba, ulze moTxovna Zalian didia da maT livi wvimebi SeiZleba mogvevlinos, marcvalsawmendi, Teslis damka- SesaZenad qveynidan soliduri Tan- sxva SemTxvevaSi maRali Sedegi galibrebeli danadgari (petkusi), xebi gadis. Tanac ra xarisxis Tesli rantirebuli iqneba. stiqiis safrTxis gamo ki soflis meurneobas Semodis ucxoeTidan, aravin icis. Teslis Sesawamli aparati. zonebis mixedviT SerCeul me- jer arsad SeuCerebia moqmedeba. da rac mTavaria, winaswar SerCeul meTesleobis mimarTule- Tesleobis fermerul meurneadol tyeSelaSvili, biT momuSave fermerebs gavuwioT obebSi TavTaviani kulturebis soflis meurneobis mecnierebaTa daxmareba da warmodgenili biz- garda paralelurad ganviTardeakademiuri doqtori; nes gegmis mixedviT isargeblon ba marcvlovan-parkosani mravaldabalprocentiani grZelvadiani wlovani da erTwlovani sakvebi ednar miqanaZe, swavluli agronomi; balaxebis da bostneul-baRCeuli kreditebiT. samrewvelo da pirveladi meTes- kulturebis meTesleobac. murman bakuraZe, amitom vTavazobT qveyanas jileobis problemebis mosagvarebswavluli agronomi. lad unda Seiqmnas profesional Siani da uxvmosavliani Teslis cxrili 2 qveynis saSemodgomo da sagazafxulo TavTaviani kulturebis TesleuliT uzrunvelyofa reproduqciebis mixedviT 2013 -2016ww # kulturis dasaxeleba 1 2 wlebi jiSi 2013-2016 5 6 1 saSem. xorbali 2 „-----------------“ 3 „-----------------“ 2013w 2014w 2015w elita I reproduqcia II reproduqcia 1500 18000 216000 1 sagaz. xorbali 2 „-----------------“ 3 „-----------------“ 2014w 2015w 2016w elita I reproduqcia II reproduqcia 100 800 6400 1 saSem. qomo qeri 2 „-----------------“ 3 „-----------------“ 2013w 2014w 2015w elita I reproduqcia II reproduqcia 1 sagaz. qeri 2 „-----------------“ 3 „-----------------“ 2014w 2015w 2016w 1 Svria 2 „-----------------“ 3 „-----------------“ 2014w 2015w 2016w 8 3 sawyisi dagegmili sul dagegmili sul elituri sabunkere mosavali Teslis Teslis reproduqcia farTobi Teslis mosavali sabunkere mosavali mosavali raodenoba t. t/ha ha tona t/ha ha 4 7 8 9 10 11 375 3.5 3.5 3.5 5250 63000 756000 3 3 × 4500 54000 54000 25 2.5 2.5 2.5 250 2000 16000 2 2 2 200 1600 12200 400 4000 40000 80 2.5 2.5 2.5 1000 10000 100000 2 2 × 800 8000 8000 elita I reproduqcia II reproduqcia 150 1500 15000 30 2.5 2.5 2.5 375 3750 37500 2 2 × 300 3000 3000 elita I reproduqcia II reproduqcia 80 800 8000 2 2 2 160 1600 16000 1.8 1.8 × 144 1440 1450 axali agraruli saqarTvelo 14 მარტი, 2013 ეროვნული ს საქმე აქ მე meRvineobis qveyanaSi meRvine ar gvyavdes, sircxvilia! saxelmwifom mkacrad unda gaakontrolos Rvinis xarisxi. qarxanas ar unda misces ufleba cudi Rvino awarmoos, xolo sazogadoebas — „saSualeba“, cudi Rvino svas! mevenaxeoba da meRvineoba saqarTvelos tradiciuli, adaT-wesebTan gadajaWvuli kulturaa da Cveni istoriis ganuyofeli nawilia. am kulturam saqarTvelos da qarTveli xalxis erovnuli identobis SenarCunebis saqmeSi ganuzomeli roli Seasrula da es „tvirTi“ dResac ar moxsnia. Rvinoze roca vlaparakob, bunebrivad, qarTvel kacs vgulisxmob, vinc aseTi mravalferovani da gamorCeuli kultura, misi dari Tvisebebis mqone vazis jiSebi da sakuTari Rirsebis sakadrisi Rvinoebi Seqmna. amitomac saqarTveloSi odiTgan Rvino wminda sasmelad iTvleboda, marani ki — wminda alagad. droTa ganmavlobaSi, istoriuli bedukuRmarTobisa Tu Cveni bedovlaTobis gamo, qarTuli sazogadoebis didi nawilisTvis Rvinisadmi damokidebuleba Seicvala, igi umetesad arajansaRi socialuri yofis Tanmdev atributad gaixda. iyo dro, roca Rvinis gafuWeba, mouvleloba sircxvilad iTvleboda. es tradicia, TiTqos, sadRac gulis kunWulSi qarTvels miuCqmalavs da drodadro axsenebs Tavs, magram, samwuxarod, dRes CvenSi Rvino dRes Trobis saSualeba, ufroa, vidre am RvTiuri sasmeliT tkbobisa. qarTveli kacisTvis Rvino mxolod ekonomikuri keTildReobis da Semosavlebis miRebis saSualeba ar gaxlavT; mas CvenTvis udidesi socialuri datvirTva akisria, amitomac aris mevenaxeoba-meRvineobis dargis aRorZineba didi erovnul-politikuri misia. es mcire istoriul, socialur, fsiqologiuri Sesavali, statiis lamazad dasawyebad ar gamikeTebia. amisken Cemma respondentis wuxilma mibiZga: mexuTe weliwadia venaxs vuvli da davrwmundi, rom saqarTveloSi mevenaxeoba wamgebiani dargiao. Salva gvaramaZe profesionalia, saerTod yvela saqmes, risTvisac aqamde moukidia xeli, am pasuxismgeblobiT udgeba da Sedegic Sesabamisi aqvs. meRvineoba misi ZiriTadi profesia ar yofila, magram radgan am saqmiT dainteresda, misi safuZvlebic Zirfesvianad Seiswavla. Salva gvaramaZe Rvinis kompania „SalRvinos“ damfuZnebelia. am kompaniis Rvinoebi ki bazarze male gamoCndeba da darwmunebuli var, amas Rvinis damfaseblebi saTanadod Seafaseben. batoni Salva Zalze saintereso respondentia. saqarTveloSi meRvineobis ganviTarebaze uamravi specialistis mosazreba momismenia da am Temaze bevrjerac damiweria, magram is rasac „SalRvinos“ damfuZnebeli ambobs, es marto erTi meRvinisa Tu mevenaxis safiqrali ki ara, saqveyno saqmea. vidre saqarTvelo saukeTeso Rvinoebs ucxoeTis bazarze gaitans, jer adgilobriv bazarze unda Seiqmnas imis piroba, rom xalxi Rvinis msgavsi maTrobela მარტი, 2013 sasmelebiT ar iwamlebodes. yvelam icis, rom dRes qveyanaSi masobrivad mzaddeba da iyideba falsificirebuli Rvinoebi, magram yuradRebas aravin aqcevs. sxvaTa Soris, dRes saqarTveloSi, Seudareblad meti raodenobis falsificirebuli, momwamvleli Rvinis msgavsi siTxe iyideba, vidre saeWvo warmoSobis (cxenis, viris da a.S) xorci Tu sxva produqti. amitomac, dRes — rogorc batoni Salva ambobs, — mevenaxes aranairi Sansi ar aqvs, rom yurZeni, ragind maRali xarisxis iyos, realur fasSi gayidos, fass bazari karnaxobs, bazarze ki moTxovnileba ar aris da yurZenic TviTRirebulebaze nakleb fasad iyideba. aseT pirobebSi mevenaxeobis calke mimarTulebad ganviTareba warmoudgenelia. amitomac aris, meRvineobis qveyanaSi yurZnis mwarmoebeli iuridiuli pirebis raodenoba mcirea. mevenaxeobas, ZiriTadad, glexi misdevs, romelic Tavis sakarmidamo nakveTebSi mTeli wlis ganmavlobaSi, dilidan saRamomde wvalobs da bolos, moweuli mosavali sul rom ar axali agraruli saqarTvelo 9 ერო ვნუ ლი საქმე ეროვნული gaufuW Wdes, s iZu Z lebu b lia TviTRire r bu b leba b ze z iafad gayidos. meores mxriv saxelmwifos mevenaxeoba-meRvineobis ganviTarebisTvis dRemde aranairi qmediTi nabiji ar gadaudgams, Tu ar CavTvliT piar aqciebs, romelic glexebs Casabarebeli yurZnis fasdanamats ramdenime TeTrs umatebda, rac meRvines araferSi adgeba. msoflioSi bevri magaliTi arsebobs imisa, Tu qveynebi TavianT meRvineebs rogor exmarebian. aviRoT Ciles magaliTi: qveyanas Rvinis warmoebis maRali kultura saerTod ar hqonia, magram roca darwmunda saxelmwifo, rom xarisxiani Rvinis warmoeba SesaZlebeli iyo (Cile kordilierebis mTiswineTis mTel perimetrzea gaSlili, rac saRvine yurZnis warmoebisTvis gansakuTrebul klimatur pirobebsa da temperaturul reJims qmnis), mevenaxeoba-meRvineobis ganviTarebaSi didi fuli Cado. moamzada specialistebi, SearCia yurZnis jiSebi, gaaSena venaxebi, aago Tanamedrove teqnologiebiT aRWurvili Rvinis qarxnebi, rogorc qveynis SigniT, ise sazRvargareT, gaimarTa lojistikuri infrastruqtura da ucxoeTis bazrebze CileSi warmoebuli Rvinoebis dasamkvidreblad, rom ityvian, ukan araferze dauxevia. amisTvis Tanxebs biujeti ixdida. am xuTi-eqvsi wlis winaT visac sazRvargareT uwevda yofna, dameTanxmeba, rom evropaSi Ciles Rvinoebi 2-3 evro Rirda. kargi, lamazad SefuTuli boTlis, mimzidveli etiketis, xarisxiani sacobis da sxa atributebi, sul mcire erTi evro jdeba; kilogrami yurZeni 2 evro mainc Rirs; boTlSi Camosxmuli Rvinis fasi, Tu transportirebisa da realizaciis xarjsac davumatebT 4-5 evros namdvilad aWarbebs. faqtia, Cile evropaSi Rvinos aSkarad TviTRirebulebaze dabal fasad yidda. e.i saxelmwifom strategia sworad gaTvala da fuli mizanmimarTulad daxarja, raTa bazarze Ciles Rvinoze moTxovnileba gaCeniliyo. adamianis fsiqologia cnobilia. kaci Tu mieCvia produqts, romelic 2 evro Rirs, is am RvinoSi Sem- 10 axali agraruli saqarTvelo r sac s gadaix xdis. s asec s m xda — ax xla evro r pis p s deg 5 evro mox bazari savsea Ciles RviniT da is ukve 5-6 evrod da ufro Zviradac iyideba. Cven Cileze gacilebiT ukeTesi Rvinoebis warmoeba SegviZlia. 10-dan 20 dolaramde Rirebulebis, saSualo segmentis Rvinis niSis dakaveba saqarTvelos meRvineTa didi nawilis ocnebaa. es fasi saqarTvelos pirobebisTvis Zalian momgebiani iqneba. Cven maRali xarisxis brendebis warmoebac SegviZlia, ris fasic Sesabamisad gaizrdeba. Cilel meRvineebs rom msoflio Rvinis bazarze am poziciisTvis mieRwiaT, rac dRes uWiravs, 10-15 weliwadi da saxelmwifosgan uzarmazari fuladi Tu moraluri daxmareba dasWirda. Cven Rvinis samSoblo varT, rac Cveni meRvineebisTvis didi Rirsebaa da marTlac saukeTeso adgilwarmoSobis Rvinoebi gvaqvs, amis iqiT ras akeTebs saxelmwifo saqarTveloSi meRvineobis ganviTarebisaTvis?! dRemde am dargis fexze dasayeneblad saxelmwifos TiTi-TiTze ar daudia, Tu ar CavTvliT imas, rom winasaarCevnod biznesmenebs aiZulebda glexebisgan yurZeni Seesyida, oriode groSs biujetidanac umatebda da amiT amoiwureboda meRvineebisadmi anu ufro sworad mevenaxe glexebisadmi misi daxmareba. aseTi qmedebiT igi xels ki ar uwyobda meRvineobis ganviTarebas, aramed xels uSlida da problemebs uqmnida. — rogor unda ganviTardes meRvineoba saqarTveloSi? — kiTxulobs batoni Salva gvaramaZe da kiTxvas TviTonve pasuxobs. aSkarad Cans am sakiTxze mas bevri naSromi da nafiqrali aqvs. — pirvel rigSi unda momzaddes mevenaxeoba-meRvineobis ganviTarebis grZelvadiani saxelmwifo programa. aseTi programis Seqmnas, daaxloebiT, 6-7 Tve mainc sWirdeba. am programisTvis yvelaferi unda gaiTvalos da daiTvalos. mis SemuSavebaSi unda CaerTos niadagmcodneobis, meRvineobis, mevenaxeobis, lojistikis da menejmentis da sxva specialistebi. darwmunebuli var, aseTi programis Sesaqmnelad evropa grantsac მარტი, 2013 ეროვნული ს საქმე აქ მე gamoyofs, radgan evropac saqarTvelos mravalferovani klimaturi pirobebis gamoyenebiT meRvineobis evropul standartebamde ayvanaSi dainteresebulia. saqarTvelos rom mevenaxeoba-meRvineobis ganviTarebis unikaluri bunebriv-klimaturi pirobebi da kidev ufro unikaluri yurZnis jiSebi aqvs, sayovelTaod cnobilia. Cveni yurZnis jiSebi cnobil evropul jiSebs arafriT CamorCeba, Tu ukeTesi ar aris maTze. ar ifiqroT, rom es evropelebma ar ician. Cven meRvineobis rvaaTaswliani istoria gvaqvs da Cveni vazis jiSebic, iseve rogorc nebismieri cocxali organizmi, vazic mSobliur garemos, aqaur pirobebsaa morgebuli da maTgan saukeTeso Rvinoebi miiReba. amasTan erTad, pirvel rigSi meRvineoba-mevenaxeobis samecniero sakvlevi instituti unda aRdges. Cemi azriT, am institutis gauqmeba didi Secdoma iyo. meore rigSi, dauyovnebliv unda daiwyos saqarTveloSi Tanamedrove teqnologiebisa da qarTuli tradiciebis mcodne meRvineebis momzadeba, rom maT maRali xarisxis meRvinis diplomebi miiRon. dRes saqarTveloSi Tanamedrove meRvineTa Zalze mcire raodenoba, maTi codna da kvalifikacia dRevandelobis moTxovnilebas CamorCeba, amitom, Cvenda samarcxvinod, Rvinis samSobloSi meRvineebs ucxo qveynidan iwveven. romelime qarTuli qarxana Tu normalur Rvinos awarmoebs, mas umeteswilad ucxoeli meRvine hyavs daqiravebuli. samarcxvinoa is faqtic, rom meRvineobis qveyanaSi, sadac 70 weliwadia umaRlesi sasoflo-sameurneo skola (instituti Tu agraruli universiteti) arsebobs da swavluli, profesionali meRvine ar gvyavs. am saqmis mogvarebasac xom didi kapitaldabandeba ar sWirdeba. amitom unda aRdges meRvineobis instituti, Seiqmnas meRvineebis momzadebis saxelmwifo programa da misi ganxorcieleba daevalos saqarTvelos agrarul universitets, miT umetes, axal mflobels, romelsac amis didi survili aqvs. paralelurad, im regionebidan, sadac meRvineobis ganviTarebis perspeqtivaa (da ara Tbilisidan), unda SeirCes iseTi axalgazrdebi visac es saqme ainteresebs da momzaddes meRvineebi, romlebic mSobliur mxares daubrundebian, adgilze gaagrZeleben moRvaweobas. saxelmwifom amaze unda izrunos, unda gamoiyenos mis xelT arsebuli berketebi, raTa momzaddes mevenaxeoba-meRvineobis specialistebi. jaris oficrebs, policielebs, diplomatebs xom amzadebs saxelmwifo aseve unda moamzados mevenaxe agronomi, meRvine, Rvinis warmoebis menejeri, gayidvebis menejeri da sxva. saxelmwifo jariskacis momzadebasa da daostatebaze solidur Tanxebs xarjavs, magram igi qveyanas realurad, im misiiT risTvisac mzaddeba, SeiZleba arasdros dasWirdes; am dros momzadebuli meRvine, agronomi, sxva speciმარტი, 2013 alisti yoveldRiuradaa saWiro, Tumca, dRes qveyanaSi maTi didi deficitia. meore ZiriTadi problema uSualod miwas ukavSirdeba, — meubneba batoni Salva gvaramaZe: — saqarTveloSi vazi, TiTqmis, yvelgan xarobs, magram karg vazs kargi niadagi sWirdeba. Cvens qveyanaSi meRvineobis bevri kargi zonaa, romelic specifikuri niadagebiTaa gamorCeuli. magaliTad kardenaxSi, sadac mec maqvs venaxebi, ori gansakuTrebuli zonaa: „warafebi“ da „axoebi“. es aris, daaxloebiT, 350 heqtari unikaluri savenaxe miwa, romelic gamorCeuli Tvisebebis „saferavis“, „xixvis“, „rqawiTelis“ mosavals iZleva. am niadagebze moyvanili yurZnisgan dayenebuli Rvino imave sofelSi arsebul sxva venaxebisgan warmoebuli Rvinisgan arsebiTad gansxvavdeba, magram iciT ra mdgomareobaa am miwebze?! privatizebis dros es venaxebi ise dauriges mosaxleobas, rom erTi heqtari miwa rva-cxra glexzea danawilebuli da daqucmacebuli. Zalian didi farTobebi „daTreuli“ aqvT Zvel, imdroindel Cinovnikebs: prokurorebs, miliciis ufrosebs, imdroindeli biurokratiuli aparatis TanamSromlebs, romlebic, dResac ki, „karg dros“ elodebian, rom es miwebi sarfianad gayidon. mTeli 20 wlis ganmavlobaSi ki es unikaluri miwebi savenaxed ar gamoiyeneboda. ufro metic, mouvlelobis gamo arsebuli venaxebic gaxma da saZovrad gadaiqca. es aris zneobrivi, Tu ara samarTlebrivi danaSauli. aseTi unikaluri savenaxe miwis mocdena, romelsac saukeTeso yurZnis da Rvinis mocema SeuZlia, dauSvebelia! amitomac aris saxelmwifos Careva saWiro. kanonia misaRebi, romelic gansazRvravs aseT miwebs, sadac, rogorc nakrZalSi ar SeiZleba ramis aSeneba, ise aqac akrZaluli iqneba venaxis garda sxva kulturis gaSeneba. aseTi praqtika meRvineobis qveynebSi miRebulia. vazi pasportizebulia bevrgan da mas kanoni icavs. CvenTanac kanonma unda gansazRvros am miwebis pasportizacia, akrZalos aq vazis aWra da sxva kulturis gaSeneba! axali agraruli saqarTvelo 11 ერო ვნუ ლი საქმე ეროვნული aseTi niadagebi mTeli qveynis, Cveni xalxis simdidre da sakuTrebaa, romelic RmerTma gviboZa da aravis unda mivceT ufleba, rom es simdidre upatronod miagdos da gaaveranos. aseTi adgilebi mTel saqarTveloSia, isini unda aRiricxos da kanonmdeblobiT daregulirdes misi gamoyenebis pirobebi. mepatrones romelic aseT miwas ar uvlis, igi iZulebiT unda CamoerTvas. ai es aris gasakeTebeli. amiT unda daviwyoT da mere unda SevuwyoT xeli miwebis aTvisebas. es saxelmwifo programaSi unda gaiweros. saqarTveloSi, rogorc Salva gvaramaZe mixsnis, axali Rvinis qarxnebis aSenebis aucilebloba ar dgas, radgan qveyanaSi ukve bevri Rvinis kargi qarxanaa, magram es qarxnebi mTeli simZlavriT ver muSaobs. rogorc wesi, didi qarxnebi yurZnis moyvaniT ar arian dainteresebulni. ucxoeTSi es praqtika didi xania moqmedebs. maT mevenaxe fermerebTan aqvT dadebuli kontraqti da maTgan iZenen yurZens, Tanac yurZnis moyvanis mTel process TviTon akvirdebian da akontroleben. yurZnis mosavali erT heqtarze ar SeiZleba 10 tonas aRematebodes. es SezRudvebi CvenTanacaa, magram aravin uyurebs, piriqiT, glexebi cdiloben, rac SeiZleba meti mosavali moiwion. Cemma mezobelma gasul wels heqtarze 21 tona mosavali miiRo, sixaruliT aRar iyo. frangebs rom es uTxra, gaukvirdeba, gaicinebs: aseTi yurZniT ra Rvino unda daamzadoTo. aseTi ukontrolo mevenaxeoba unda dasruldes saqarTveloSi. CvenTan aravin akontrolebs imas, riT wamlavs glexi venaxs! bunebrivia, igi cdilobs iafi Sxam-qimikati iyidos, naklebi daxarjos. Semdeg ase uxarisxo, xSirad mavnebeli wamlebiT moyvanili yurZnis yidvas aiZuleben qarxnebs. aseTi yurZnisgan kargi Rvino ver damzaddeba. saxelmwifo valdebulia Seqmnas kanonmdebloba iseTi, romelic am sakiTxs daaregulirebs. SarSan, rac moxvdaT xelT, dampali yurZenic ki miaRebines qarxnebs, Semdeg meRvineebi wuxdnen, Rvino ar mSviddebao. ra daamSvidebs aseTi yurZnisgan dayenebul Rvinos. saxelmwifom meRvineebs cudi yurZnis Sesyidva ki ar unda daaZalos, aramed kanonmdeblobiT uzrunvelyos, rom produqciis xarisxianoba iyos daculi, xolo stiqiuri ubedurebiT dazianebuli yurZeni Rvinis qarxanaSi ar unda moxvdes. aseve Zalze principuli sakiTxia, Rvinis falsificirebis problema. qveyanaSi kanoniT unda aikrZalos kustarulad damzadebuli Rvinoebis sertificirebis gareSe gayidva! aseTi Rvinoebi xSirad mosaxleobis masobriv daavadebas iwvevs, radgan umetesad yurZnis nacvlad iseTi saSualebebiTaa damzadebuli, rac am sasmels Rvinos asgavsebs da momxmarebeli tyuvdeba. am saqmeSi qarTvelebi kargad daostatebulni varT. ufro metsac getyviT, kardenaxSi glexTa didi nawili gaWirvebis gamo yurZnis mTel mosavals hyidis, TavisTvis ki ver itovebs yurZens xarisxiani Rvinis dasamzadeblad, mere qarxnidan gamowuruli WaWa miaqvs, Saqars amatebs da Rvinos akeTebs. amitom vambob, 12 axali agraruli saqarTvelo saqarTvelos mosaxleobaSi arsebuli Rvinis didi nawili Rvino ar aris, es aris falsificirebuli sasmeli, romelic Trobas da mowamvlas iwvevs. e.w. „paxmelia“ sxva araferia, Tu ara organizmis reaqcia mavne nivTierebebiT mowamvlaze. aseTi sasmelis damzadeba qveyanaSi kanoniT unda aikrZalos, radgan is xalxs aavadebs da qarTul Rvinos saxels utexs. Cvenda savalalod TbilisSi Zalian bevri restorani normaluri Camosasxmeli Rvinis nacvlad saeWvo Semadgenlobis sasmels yidis. analogiuri mdgomareobaa mTel qveyanaSic. istoriul saqarTveloSi mcneba „paxmelia“ ar arsebobda, da arc amis zusti Sesatyvisi sityva gvaqvs leqsikonSi. is rusuli enidan aris Semosuli. cudma, gakeTebulma Rvinom icis „paxmelia“, radgan organizmi iwamleba, meore dRes arafris keTebis Tavi ar aqvs adamians, radgan mowamlulia da xSirad mkurnalobac ki sWirdeba. qveyanaSi narkotikis moyvana-damzadeba-moxmareba xom aris akrZaluli?! ratom ar unda aikrZalos falsificirebuli Rvinis damzadeba da gayidva, gana is nakleb zians ayenebs mosaxleobas?! saqarTveloSi samudamod daviwyebas unda mieces gakeTebuli Rvinis mcneba. amisaTvis ki saWiroa, sadResaswaulo darbazebSi, restornebSi, sazogadoebrivi kvebis obieqtebSi falsificirebuli Rvinis gayidva aikrZalos. es advili gasakeTebelia. es Tu moxdeba, maSin dauyovnebliv gaizrdeba yurZnis fasi, dafasdeba mevenaxis Sroma. saqarTveloSi imis sakmarisi rezervebi gvaqvs, rom pirvel rigSi Cveni mosaxleoba kargi RviniT vuzrunvelvyoT. Cveni boTlis Rvinoebi Zalian kargia, magram mosaxleobisTvis igi fasiT Znelad xelmisawvdomia. Camosasxmeli Rvinoebi ki gacilebiT iafia da Tu mis xarisxzec vizrunebT, ndobas aRvudgenT, kargadac gaiyideba. saxelmwifom mkacrad unda gaakontrolos Rvinis xarisxi. qarxanas ar unda misces ufleba cudi Rvino awarmoos, xolo sazogadoebas — „saSualeba“ cudi Rvino svas! esaubra SoTa maWaraSvili. მარტი, 2013 ღია წერილი es imdenad saCqaro da saSuri saqmea, rogori didi ambiciac aqvs qveyanas, ganaviTaros soflis meurneoba saqarTvelos premier-ministrs, baton biZina ivaniSvils! „vardebis xelisuflebis“ periodSi sasoflo-sameurneo universitetis Senobebis xelSi Cagdebis mizniT, im motiviT, rom TiTqos gaumjobesdeboda universitetis materialur-teqnikuri baza, TanamSromelTa socialuri mdgomareoba, sasoflo-sameurneo da zooveterinaruli universitetebi gaerTianda, ramac zooveterinaruli universitetis saswavlo da kvleviTi seqtoris unikaluri laboratoriebis, bunebrivi saTib-saZovrebis pasportizaciis uZvirfasesi masalebis, rukebis, pasportebis ganadgureba gamoiwvia. inventaris gadmotanis procesSi gaiZarcva laboratoriebi da daimtvra avejic. „mosamzadebel periodSi” Tanmimdevrulad mimdinareobda sasoflo-sameurneo universitetis qonebis ganiaveba. momdevno etapze gaerTianebuli agraruli universiteti sajaro samarTlis iuridiul pirad (ssip) gardaiqmna. amave periodSi, rogorc cnobilia, prezidentis brZanebulebiT igi saCuqrad benduqiZes gadaeca. Semdeg ki universiteti ukve arakomerciul, arasamewarmeo iuridiul pirad gardaiqmna (aip). universitetebis gaerTianebis procesSi „Camoiwera” Rvawlmosili mecnierebi, akademikosebi da profesorebi, romelTa mxrebze idga agraruli sfero (akademikosebi p. nasyidaSvili, g. aglaZe, o. zardaliSvili, g. caguriSvili da mravali sxva) maT „politikuri” undobloba gamoucxades. pirvel xanebSi isini, TiTqosda, konsultantebad gadaiyvanes, magram male umetesobas amazec ki uari uTxres da saxsrebis uqonlobis motiviT, saerTod gaanTavisufles. damoukidebeli, Zlieri saxelmwifos mSeneblobis saqmeSi Rvawlmosili, damsaxurebuli profesura momavali specialistebisa da samecniero kadrebis aRzrdis saqmeSi ZiriTadi bazisi unda gamxdariyo, TiToeuli imsaxurebda Tundac emeretusis wodebis miniWebas, magram uklebliv yvela uapelaciod da yovelgvari axsna- ganmartebis gareSe, mourideblad (am sityvis pirdapiri mniSvnelobiT) universitetidan gayares. amiTac ar dakmayofildnen da Semdeg universitets agraruli mimarTulebis 14 samecniero-kvleviTi instituts SeuerTes da am institutebis TanamSromelTa 90% gaanTavisufles. motivacia arc amjerad Secvlila: — samecniero-kvleviTi muSaobis gaumjobeseba da TanamSromelTa xelfasebis zrda. realurad ki aRniSnuli gaerTianebis mizani kvleviTi institutebis Senobebis da maTi kuTvnili miwis nakveTebis misakuTreba da gayidva gaxldaT, rac warmatebiT ganxorcielda kidec. uaRresad Seuracxmyofeli formiT da kanonis ugulebelyofiT universitetis akademiur sabWos Tavs moaxvies reqtoris kandidatura. universitetis wesმარტი, 2013 debis mixedviT reqtori sakonkurso arCevnebis gziT unda arCeuliyo, magram reqtoris gamocxadebul konkursamde erTi kviriT adre reqtoris movaleobis Semsrulebeli aiZules gadamdgariyo, ris gamoc reqtoris Tanamdebobaze gamocxadebuli konkursi CaiSala. sanacvlod saministrom universitets SesTavaza iseTi reqtoris kandidatura, romelsac arc am umaRles saswavlebelTan da arc soflis meurneobasTan aranairi kavSiri ar qonda, Sesabamisad, arc samecniero xarisxi gaaCnda. arada, universitetis wesdebis mixedviT, reqtoris Tanamdebobas ikavebs sakonkurso wesiT arCeuli piri, romelsac dargis Sesabamisi profilis ganaTleba da samecniero xarisxi aqvs. gamocxadda ganmeorebiTi konkursi — farsi, magram sakonkurso vadis damTavrebamde erTi kviriT adre, isev wesdebis uxeSi darRveviT dainiSna reqtori. axlad daniSnulma reqtorma daniSvnisTanave gaauqma warmomadgenlobiTi da akademiuri sabWoebi, universitetis marTvis ZiriTadi iuridiuli organoebi da „benduqiZis wesdebiT” sakuTari-erTpirovnuli mmarTveloba SemoiRo. vidre es operacia ganxorcieldeboda universitetis akademiuri sabWo sruli SemadgenlobiT orjer daibares ganaTlebis saministroSi, sadac maT ganumartes, rom universitetSi movidoda axali reqtori, rac saxelmwifo interesebiT iyo ganpirobebuli, rom es, TiTqosda, gaaumjobesebda kadrebis momzadebis dones, kerZo investorisa da saxelmwifos erToblivi dafinansebiT mniSvnelovnad gazrdida universitetis biujets. unda aRiniSnos, rom bolo SeTanxmebac, iseve rogorc sxva danarCeni, farsi aRmoCnda (universitetis dafinanseba amJamadac emyareba mxolod studentTa gadasaxadebs, xolo remonti saxelmwifo biujetidan gamoyofili TanxebiT Catarda, amis Sesaxeb TviTon prezidentmac ganacxada universitetSi stumrobis dros). TanamSromelTa uapelacio gaSveba arc SemdgomSi Sewyvetila, rac yovelgvari kanonierebis dacviT, profesor-maswavlebelTa da mecnierTa damcirebis fonze xorcieldeboda. amjerad, amas atestacia daedo safuZvlad. akademiuri personalis gegmiuri atestacia 2013 wlis seqtemberSi unda Catarebuliyo, magram kanons aravin aqcevda yuradRebas.ukanono atestacias SemTxveviTi pirovnebebi, araspecialistebi, mowveuli pirebi atarebdnen. maTTvis sasurveli kandidaturebis SerCevisas komisiaSi Seyvanili profesionalebis daskvna aravis ainteresebda. amgvarad, universitetSi darCenil TanamSromelTa mniSvnelovan nawils, saxsrebis uqonlobis sababiT, uxelfaso Svebulebaze gancxadebis dawera aiZules da sabolood gauSves universitetidan. axali agraruli saqarTvelo 13 ღია წერილი kvalificiuri akademiuri personalis daTxovnis Semdeg saswavlo procesi ZiriTadad arakvalificiuri pedagogebis xelSi moeqca. mizanmimarTulad gauqmda fundamentaluri specialobebi. dRes agronomiul fakultetze ar funqcionirebs mevenaxeobis, mexileobis da mebostneobis specialobebic ki. zooteqnikuri da veterinaruli specialobebi gaurkveveli statusiT arsebobs da raoden gasakviric unda iyos, mecxoveleobis dargis specialistebis momzadeba sakvebwarmoebis sagnis swavlis gareSe xdeba. saswavlo gegmaSi aseTi lafsusebi mravladaa, ris gamoc axalgazrda specialistTa momzadebis saqme Cavardnilia. dro ki ar iTmens. 5 weliwadic ar dasWirdeba, rom agrarul sferoSi “benduqiZismieri” gardaqmnis Sedegad qveyanas kadri aRar yavdes. deficiti ukve SeimCneva. unda aRiniSnos, rom universitetis xelSi Cagdebis, „mosamzadebel” periodSi, winaswari ganzraxviT xeli eSleboda universitetis abiturientebiT dakompleqtebas. ganadgurda didi ZalisxmeviT Seqmnili sacdeli bazebi, veterinaruli klinika, sacdeli cxovelebi da rac mTavaria unikaluri biblioTeka. Tu uaxloes momavalSi, saswrafod ar moxda universitetis struqturis Zireuli reorganizacia, SemorCenili kvalificiuri akademiuri personalis da dargis specialistebis gadarCena, saqarTveloSi agraruli ganaTlebis miReba SeuZlebeli iqneba. amitom, pirvel rigSi, unda izeimos samarTlianobam, damcirebul mecnierebs aRudges kanoniT gaTvaliswinebuli statusi. moiZebnos da dasaqmdes qarTveli sasoflo-sameurneo mecnierebis is darCenili kontigenti, romlebsac SemoqmedebiTi SemarTeba ar daukargavs da mzad arian kvalificiuri kadrebis momzadebasa da samecniero-kvlevebis gonivrulad warmarTvaSi qveyanas didi samsaxuri gauwion. es imdenad saCqaro da saSuri saqmea, ramdenadac didi ambicia aqvs qveyanas ganaviTaros soflis meurneoba. maRalkvalificiuri kadrebis, maRali donis samecniero muSaobis gareSe, soflis meurneoba ver ganviTardeba. amitom agrarul ganaTlebas am sferoSi qveynis miznebis Sesabamisi yuradReba unda mieqces, sasurveli Sedegi, mxolod am SemTxvevaSi dadgeba. jemal jinWaraZe, soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, agraruli universitetis yofili profesori. მოსაზ რე ბა მოსაზრება sa qar T ve los sof lis me ur ne o bis gan vi Ta re bis Se sa xeb soflis meurneoba qveynis ekonomikis umniSvnelovanesi nawilia da mas qveynis mTliani erovnuli produqtis formirebaSi didi adgili ukavia. msoflios wamyvan qveynebSi soflis meurneobis warmoebis maRali done xelisuflebis nebaze da Seqmnil garemozea damokidebuli. am qveynebSi kargad aqvT gacnobierebuli, rom sasursaTo usafrTxoeba (uzrunvelyofa), Sida bazarze damkvidreba da saeqsporto 14 axali agraruli saqarTvelo bazarze poziciebis ganmtkiceba soflis meurneobis Tanamedrove teqnologiebiT ganuviTareblad warmoudgenelia. aRniSnulis dasturad isic sakmarisia, rom evrokavSiris biujetis soliduri nawili — 50 miliard evroze meti, yovelwliurad sasoflo-sameur- neo warmoebasa da soflis ganviTarebaze ixarjeba. msgavsi subsidirebis ganxorcielebis mizani soflad cxovrebis donis zrda, mosaxleobis damagreba da sacxovrebeli pirobebis qalaqis donesTan gaTanabrebaa. es Zalian mniSvnelovani amocanaa da amitom, evrokavSirSi soflis meurneoba misi erTianobis umTavres qvakuTxedad moiazreba. მარტი, 2013 მოსაზრე ბა მოსაზრება CvenTvisac soflis siZliere erovnuli identobis gadarCenis erT-erTi aucilebeli winapirobaa. swored amis gaTvaliswinebiT cdilobda ilia WavWavaZec qarTuli miwisa da soflis gadarCenas. globaluri ekonomikis pirobebSi, rodesac sazRvrebi Riaa da zRudeebi ar arsebobs, roca konkurenti qveynis soflis meurneoba saxelmwifosgan daxmarebas iRebs, mZlavrad subsidirebulia, sagangebo sapasuxo zomebis miuReblad maTTvis konkurenciis gaweva warmoudgenelia. saqarTvelos soflis meurneoba mravali problemisa da gamowvevis winaSe dgas. mTavari problemaa, rom dRemde ar arsebobda dabalansebuli da miznobrivi soflis meurneobis politika. ar arsebobs neba Tu saiT unda wavides am sferos ganviTarebis veqtorebi. erT statiaSi rTuli iqneba am dargis mTeli politikis Camoyalibeba, Tumca, SevecdebiT gamovyoT SedarebiT ufro mniSvnelovani prioritetebi, romelTa mogvarebac qveynis soflis meurneobas da uzrunvelyofs mis Seuqcevad ganviTarebas stimuls miscems.zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, gamovarCev sasoflo-sameurneo seqtorSi gansaxorcielebel pirveli rigis zogad amocanebs, romelTa Soris mniSvnelovania: sasoflo-sameurneo sferoSi mecnierebisa da ganaTlebis donis amaRleba; sasoflo-sameurneo produqciis warmoebis saSualebebze xelmisawvdomobis zrda; sasoflo-sameurneo produqciis warmoebis, realizaciisa da bazarze xelmisawvdomobis zrda. TiToeuli amocana cal-calke ganvixiloT: I. sasoflo-sameurneo sferoSi mecnierebisa da ganaTlebis ganviTareba. aRniSnuli faqtori ukiduresad mniSvnelovania da aucilebelia erovnul faseulobebze da tradiciebze damkvidrebuli Zlieri, konkurentunariani da Tanamedrove soflis meurneobis Camosayalibeblad. მარტი, 2013 m amo m canis n s mi m saR s we w vad um mn Svnen am niS lovanesia, Semdegi RonisZiebebis etapobrivad ganxorcieleba: 1. unda Seiqmnas mZlavri samecniero-kvleviTi centri, romelic SesaZlebelia moiazrebodes soflis meurneobis saministros sistemaSi. centri unda dakompleqtdes arsebuli kadrebis, gadamzadebuli kadrebisa da Tavdapirvel etapze - mowveuli ucxoeli konsultantebisagan; 2. zemoaRniSnuli samecnierokvleviTi centris CarTulobiT mecnieruli kvlevisa da srulyofili statistikuri informaciis (igulisxmeba, miwebis raodenoba, mflobelebis raodenoba farTobebis zoma, klimaturi pirobebi, sarwyavi sistemebis mdgomareoba, niadagis xarisxi da sxva...) analizis safuZvelze, am sferoSi aSSsa da evrokavSiris gamocdilebis gaziarebiTa da saSinao da sagareo bazris moTxovnebisa da arsebuli resursebis SesaZleblobebis maqsimaluri gaTvaliswinebiT, soflis meurneobis saministros mier unda momzaddes qveynis soflis meurneobis ganviTarebis 5 - 7 wliani gegma; 3. soflis meurneobis ganviTarebis gegmaSi calke unda gamoiyos da ganisazRvros: a) sasursaTo uzrunvelyofis programa, romelic mocemuli periodisaTvis saqarTvelos sasursaTo uzrunvelyofisaTvis (usafrTxoebisaTvis) aucilebel sasoflo-sameurneo nedleulTa saxeobebs, maTi warmoebis moculobebs (raodenobas) da warmoebisaTvis aucilebeli Sesabamis miwis farTobebs gansazRvravs. Sesabamisad, gegmiT unda ganisazRvros s zo z ne n bi b da fer rm rTa kategorir is mer ebi, romlebic qveynis sasursaTo uzrunvelyofis programaSi CaerTvebian. b) marketinguli TvalsazrisiT mizanSewonili da prioritetuli kulturebis (igulisxmeba momgebiani produqtebi, romelTac sasursaTo uzrunvelyofisaTvis didi mniSvneloba ara aqvT, magram ekonomiuri TvalsazrisiT maRalrentabeluria) regionis, zonisa Tu mikrozonis masStabiT danergva; 4. soflis meurneobis ganviTarebis gegma unda asaxavdes soflis meurneobis produqtebis iseTi moculobiT warmoebas, romlebic optimaluri an sakmarisi iqneba qveynis Sida (gadammuSavebeli simZlavreebis gaTvaliswinebiT) da saeqsporto (potencialisTvis) moTxovnilebebis dasakmayofileblad. prioritetuli kulturebis moyvanasTan dakavSirebiT, fermerebisaTvis Sesabamisi rekomendaciebis gaweva, swored aseTi parametrebis gaTvaliswinebiT unda moxdes. 5. saxelmwifo politikis mniSvnelovani mimarTuleba unda iyos: a) gegmaSi gansazRvruli pirdapiri da iribi subsidirebis saxiT sasursaTo uzrunvelyofisaTvis aucilebeli produqtebis warmoebis saxelmwifo daxmarebaSi igulisxmeba axali teqnologiebiT mosavlianobisa da nedleulis xarisxis maqsimaluri zrda. magaliTisaTvis, xorbali, romelic sasursaTo uzrunvelyofisaTvis erT-erTi pirveli produqtia, gacilebiT naklebadmomgebiania, vidre nebismieri bostneuli kultura. aRniSnulis gamo, arsebuli saWiroebebis gaTvaliswinebiTa da saxelmwifos interesebidan gaaxali agraruli saqarTvelo 15 მოსაზრე ბა მოსაზრება m mdin mom nare, r fer rm meri r saT s vis s un nda moxdes xorblis warmoebis stimulireba, raTa mas hqondes xorblis moyvanis interesi. aRniSnuli zoma SesaZlebels gaxdis sasursaTo uzrunvelyofis ganmtkicebasa da am produqtebis importze qveynis damokidebulebis Semcirebas. amasTan makroekonomikuri efeqtic meti iqneba, radgan gaizrdeba dasaqmeba da valuta darCeba qveyanaSi; b) sxva sasoflo-sameurneo produqtebTan dakavSirebiTac, Sesabamisi analizisa da mecnieruli dasabuTebis safuZvelze, subsidirebis garkveuli sqemebis amoqmedeba. 6. saerTo konteqstSi unda ganixilos da yuradReba mieqces mecxoveleobis ganviTarebas. aucilebelia Seiqmnas, gavrceldes da dainergos mecnierul gaTvlebze dafuZnebuli mecxoveleobis ganviTarebis gegmebi, sadac calke iqneba gaazrebuli TiToeuli regionis specifika da bazris moTxovnebidan da adgilobrivi Taviseburebebidan gamomdinare gaicema rekomendaciebi. yuradReba unda gamaxvildes sanaSene meurneobebis ganviTarebaze da aborigenuli jiSebis gadarCenaze da gaumjobesebaze; 7. zemoaRniSnuli moqmedebebis paralelurad, centralur, regionul da adgilobriv doneze, permanentulad unda ganxorcieldes sistemuri, mizanmimarTuli, erTiani da mowesrigebuli swavlebis komponenti, eqstencia. swavlebis komponentis mTavari wyaro unda iyos zemoaRniSnuli samecniero-kvleviTi centri, xolo siaxleebis srulyofili danergvisaTvis da maTi adgilebze misatanad aucilebelia gaixsnas Tanamedrove fermerTa saxlebi; 8. saministros sistemaSi arsebuli samecniero-kvleviTi centris specialuri kvleviTi da politikis samsaxurebi mudmivad unda amuSavebdnen msoflioSi mowinave siaxleebs da mas saqarTveloSi nergav- dnen. Semdgom etapze ki, rodesac gaZlierdeba adgilobrivi mecniereba da ganviTardeba sacdeli institutebi, siaxleebis SemuSaveba unda daiwyos saqarTveloSic; 9. zemoaRniSnuli zomebis paralelurad, sawyis etapzeve, mecnierebis komponentis gaZlierebis mizniT, unda amoqmeddes ukve arsebuli specialistebis aRricxvisa da gadamzadebis programa, unda daiwyos saxelmwifo sagranto programebis intensiuri reklamireba, romelic daainteresebs da moizidavs agrarul specialobebze niWier abiturientebs. ganaTlebis komponentis gaZlierebis TvalsazrisiT, amave programis farglebSi, aseve mniSvnelovania studentebis sazRvargareT gadamzadeba. es RonisZiebebi SesaZleblobas mogvcems, rom dawyebidan, daaxloebiT, 5 wlis Semdeg, saqarTveloSi arsebobdes soflis meurneobis specialobebSi momzadebuli pirebis srulyofili da sakmarisi baza. kvalificiuri kadrebi ki winapirobaa teqnologiur-inovaciuri ganviTarebisaTvis da yvela danarCeni zemoaRniSnuli RonisZiebebis warmatebiT gansaxorcieleblad. mamuka maTiaSvili, samarTlis doqtori. gagrZeleba Semdeg nomerSi. ფერმერთათ ვის ფერმერთათვის atmis daavadebebi, mavneblebi da mkurnalobis meTodebi atmis foTlebis sixuWuWe atmis foTlebis sixuWuWe aavadebs atmis yvela organos. ZiriTadia foTlebisa da ylortebis dazianeba. foTlis daavadeba vlindeba maisis meore naxevridan. Tavidanve iwyeba foTlis firfitis daxuWuWeba. zog adgilas firfita iburceba, ris Sedegadac mTeli firfita xuWuWdeba. dasawyisSi mwvane ferisaa, Semdeg mkrTalde- 16 axali agraruli saqarTvelo ba, xolo sabolood monacrisfro fifqi gadaekvreba, zog adgilas ki pigment antocianis gamoCenis gamo mowiTalo feri gadahkravs. damaxasiaTebeli isaa, rom foTlis firfita sqeldeba uxeSi da advilad mtvrevadi xdeba. Zlieri dazianebis dros foTlebi cviva. naadrevad gacvenili foTlebis adgilas, momavali wlis kvirtebis xarjze axali foToli viTardeba, მარტი, 2013 ფერმერთათვის ris gamoc toti kargad ver viTardeba da zamTarSi wveri eyineba. ylortebis daavadeba ufro Zlieri formiT mimdinareobs. ylorti sqeldeba, deformacias ganicdis, igrixeba da sabolood xmeba. am daavadebis mier miyenebuli zarali Zalian didia. mkurnaloba: foTlis sixuWuWis winaaRmdeg gamoiyeneba vegetaci3kg ha, is dasawyisSi kauritili — 3kg/ha 0.7kg ha Semdeg delani 0.7kg/ha kurkovanTa nacrisferi sidample kurkovnebisaTvis nacrisferi sidample aavadebs kurkovanTa yvela warmomadgenels: atams, qliavs, bals, alubals da a.S misi gamomwvevi organizmi specializebulia mxolod kurkovnebze da sxva kulturaze ar gadadis. ganviTarebiT waagavs vaSlis nayofis sidamples (monoliozi), magram es daavadebebi erTmaneTisagan gansxvavdebian. Teslovnebis meWeWebi msxvilia, xolo kurkovnebis wvrili. avaddeba kurkovnebis yvavili, ylorti da momwifebuli nayofi. yvavilebis daavadeba swrafad mimdinareobs. daavadeba iWreba naskvidan an yvavilis romelime sxva adgilidan da iwvevs yvavilis nacrisferi meWeWebiT ifareba. sabolood nayofi mumificirdeba mTlianad iWmuWneba da cviva. mkurnaloba: nacrisferi sidamplis winaaRmdeg gamoiyeneba signumi 1.0 — 1.2 kg/ha kg ha atmis nacari nacari aavadebs foTlebsa da ylortebs, iSviaTad nayofebs. garegnulad nacrisTvis damaxasiaTebeli daavadebis Cveulebriv saxes iZleva. foTlebze nacrisferi fifqi jer laqebis saxiTaa, Semdeg ki ,mTlianad edeba mTel foTols, daavadebuli foToli yviTldeba da naadrevad cviva. daavadebis garegnuli pirveli niSnebi adreul jiSebis ylortebze maisis meore naxevridan iwyeba. mkurnaloba: atmis nacris winaaRmdeg gamoiyeneba kumulusi — 5kg/ha 5kg ha kurkovanTa foTlebis silaqave anu klasterosporozi Wknobas, romelic Semdeg xmeba. am stadiaSi nacrisferi sidample advili gamosacnobia. gamxmari yvavilebi da foTlebi Sveulad arian daSvebuli Zirs, mcenarezea didxans SerCenili da ar cviva. nayofebis daavadeba mxolod simwifis periodSi xdeba. nayofi umetes wilad mTlianad avaddeba. jer yavisferi xdeba, Semdeg მარტი, 2013 klasterosporoziT avaddeba kurkovani xexilis yvela organo: foTlebi, nayofebi da wvrili totebi. daavadebis garegnuli saxe aseTia: foTlebze pirvelad Cndeba patara, mrgvali, yavisferi laqebi, romelTa zoma xSirad 3-4 mm aRwevs. foTlis qsovilSi SeWrili miceliumi maSinve aRwevs. foTlis qsovilSi SeWrili miceliumi klavs SemaerTebel qsovilebs, romlebic Semdgom iSleba, kavSirs wyvets foTlis firfitis saR qsovilebTan da advilad gamovardeba firfitidan, laqis adgilas mrgvali naxvretebi Cndeba. Tu daavadeba Zlieria, foTlis rfitaze z bev b ri r laqa q viTar rdeba b fir da iseT saxes iRebs TiTqos ganzrax iyos safantiT daxvretili an mwerebis mier iyos dazianebuli. nayofebis daavadebis dros imave saxis laqebi Cndeba, rogorc foTolze da wvreli meWeWebiT ifareba. foTlis yunwebsa da totebze gaCenili laqebi mogrZoa, es totebis zrdis gagrZelebiT aixsneba, totebis daavadeba mniSvnelovania, radgan umTavresad muxlebi ziandeba da kvirti xmeba. Zlieri dazianebis dros totebze bzarebi Cndeba da webos denas iwvevs. mkurnaloba: klasteriosporozis winaaRmdeg gamoiyeneba signumi — 1.0 -1.2 kg/ha kg ha kurkovanTa kokomikozi aavadebs mcenaris mwvane organoebs, umTavresad foTlebs. gazafxulze maisis bolos foTlebze viTardeba mrgvali an elifsiseburi wvrili foTlis zeda mxareze gafantuli yavisferi laqebi. zafxulSi laqebis ricxvi sakmaod swrafad matulobs da axali agraruli saqarTvelo 17 ფერმერთათ ვის ფერმერთათვის qveda mxarezec sakmaod SesamCnevi xdeba, maTi ganviTareba agvistosTvis maqsimums aRwevs. xSirad laqebis gaerTianeba xdeba, ris gamoc foTlis firfitis didi nawili xmeba da saasimilacio are mkveTrad mcirdeba. Zlieri daavadebis dros iwyeba foTolcvena, xSirad imdenad Zlieri, rom xeebi naxevrad an mTlianad gaSiSvlebuli rCeba. xis aseTi udroo gaSiSvleba iwvevs momavali wlis kvirtebis gaRviZebas da axali foTlebis ganviTarebas, rasac mcenares asustebs, ver mwifdeba wliuri totebi da yinvagamZleobas kargavs. zamTarSi advilad iyinebian. mkurnaloba: kokomikozis winaaRmdeg gamoiyeneba signumi 1.0-1.2 kg/ha kg ha foToli Tavis funqcias kargavs, xmeba da Zirs cviva. atmis crufariana mkurnaloba: xexilis wiTeli tkipas winaaRmdeg gamoiyeneba kontaqtur-sistemuri inseqtici500g ha di masai — 500g/ha xexilis wiTeli tkipa xexilis wiTeli tkipa polifagi mavnebelia, igi azianebs mraval xexilovan kulturas. xexilis wiTeli tkipa zamTars atarebs kvercxis fazaSi. ylortisa da totebis kanze, kvirtis fuZesTan an mis iRliaSi. xSirad kvercxebis raodenoba imdenia, rom xeze wiTlad moCans. mozamTre kvercxebidan matlebis gamoCeka iwyeba aprilis dasawyisidan, rac Tvenaxevars grZeldeba. axlad gamoCekili matlebi gadadian gaRivebul kvirtebze, Semdeg ki yvavilebze da axalgazrda foTlebze. matlebi mcenaris wveniT ikvebebian. tkipa swrafad mravldeba. igi wuwnis foTlis SigTavss, ris Sedegadac 18 axali agraruli saqarTvelo sa da gamravlebisTvis ufro xelsayrelia. mkurnaloba — atmis bugris winaaRmdeg vegetaciis periodSi gamoml ha iyeneba fastaki 0.3 ml/ha atmis (Tambaqos) bugri atmis bugri atmis garda azianebs zogierT xexils, bostneuls da teqnikur kulturebs. (atami, alubali, bali, gargari, Tambaqo, kartofili, Warxali da a.S). bugri garda mcenaris dazianebisa virusul daavadebasac avrcelebs. bugri atamsa da sxva kurkovan kulturebze zamTars ganayoferebuli kvercxis saxiT atarebs. atmis safoTle kvirtebis gaSlisTanave iwyeba gamozamTrebuli kvercxebidan matlebis gamoCeka, romlebic foTlebiTa da ylortebiT ikvebebian. bugrebi iZlevian 3-4 ufrTo parTenogenezur Taobas. ivnisis bolos an ivlisis dasawyisSi bugris koloniebSi Cndebian frTiani formebi, romlebic atmidan gadadian sxva xexilovan da balaxovan mcenareebze da sawyiss aZleven axali koloniebis warmoSobas. bugrebis ganviTarebis optimaluri higroTermuli pirobebia haeris temperatura 23-250 da fardobiTi tenianoba 70%. haeris tenianobas da mkvebavi mcenaris foTlis mdgomareobas arsebiTi mniSvneloba aqvs bugris cxovrebaSi, riTac unda aixsnas is, rom atmis bugri migracias awarmoebs kurkovani kulturebidan Teslovnebze, bostneul da teqnikur kulturebze, romelic misi kvebi- atmis crufariana sakmaod didi zomisaa da 10 mm-s aRwevs. axalgazrda crufarianas feri muqi yviTelia, xolo xnieri crufariana mowiTalo yavisferia. atmis crufariana azianebs mTel rig kulturul, kontinentur da suptropikul xexils. matlebi saxldebian da ikvebebian foTlis qveda mxareze, mTavari ZarRvis gaswvriv. foToli uferuldeba, rasac fotosinTezis procesis Seneleba mosdevs. dazianebuli foTlebi yviTldeba da Zirs cviva. crufariana zamTrobs matlis fazaSi. maradmwvane mcenareebze, foTlis qveda mxridan, mTavari ZarRvis gaswvriv, xolo foTolmcven mcenareebze ki gamerqnianebul organoebze. atmis crufariana dasavleT saqarTveloSi or Taobas iZleva. pirveli Taobis mdedrebi kvercxebs deben maisSi, xolo meore Taoba seqtemberSi. aRmosavleT saqarTveloSi erT Taobas gvaZlevs. mkurnaloba — atmis crufarianas winaaRmdeg gamoiyeneba kvirtebis dabervamde oviproni — 2000 — 20 l/ha. l ha. Semdeg bi-58 axali — 1.5 l/ha. ha. მარტი, 2013 კო ნსულ ტაცი ა კონსულტაცია salaTis moyvanis agroteqnika salaTa sicivegamZle kulturaa. Tesli 4-5 gradusze Rivdeba, aRmonaceni minus- 2, xolo zrdasruli mcenare xanmokle droiT minus 5 gradus temperaturazec ar ziandeba. fesvTa sistema niadagis zeda fxvier fenaSi viTardeba. niadagis kargad damuSaveba mcenaris normaluri zrda-ganviTarebis da maRali mosavlis miRebis winapirobas warmoadgens. salaTa SesaZlebelia moyvanili iqnas, rogorcRia, ise — dacul gruntSi. dacul gruntSi SeiZleba iyos miniT, polieTileniT an polikarbonatiT gadaxuruli. farTo gavrceleba miiRo polieTileniT gadaxurulma saTburebma. miniT gadaxuruli mxolod Zveli saTburebia SemorCenili. saukeTesoa polikarbonatiT gadaxuruli saTburebi. polieTileni unda iyos: antivirusuli, namis da radiaciis damWeri, sxivgamanawilebeli, 200-300 mikronis sisqis, uZlebdes dawolas da Zilier qars. saTburSi saWiroa substrati. igi SesaZlebelia iyos: steriluri (mineraluri bamba, ceoliTi, vermikuliti, perliti). organuli (qoqosis boWko, naxerxi, namja,). niadagi sxvadasxva nazavebiT, ceotorfi, torfi da nakeli, bostnis miwa da komposti da sxv. substratis sisqe 20-25 sm unda iyos. hidroponika (sxvadasxva nazavebi+sakvebi xsnarebi). aeroponika (wyali da sakvebi xsnarebi). niadagis gruntis Termuli damuSaveba cxeli orTqliT an qimiuri damuSaveba (bazamidi, vidati) aucilebelia yovelwliurad Tu ara 2 weliwadSi erTxel mainc. salaTis jiSebi: cnobilia salaTis Taviani (aisbergis tipi) da foTlovani jiSebi agreTve hibridebi. Taviani jiSebia: barselona, galera, kuala, kelvini, fireti, naneti, krispino, da sxv. foTlovani jiSebia: lifli, rizoto, esmeralda, jolara, remus, torpedo, dobra, grini, aficioni da sxv. es jiSebi gamoirCevian maRali mosavlianobiT, moyvanis sxvadasxva periodiT, imunurobiT, produqciis maRali xarisxiT. zamTar-gazafxulis periodSi dacul gruntSi mosayvanad saukeTesoa Taviani salaTis jiSebi, sanora, polina, tetisi, barselona, galeri, kuala. barselonas mosavlianoba 1 ha-ze 70-80 aTasi mcenaris dargvisas 30-50 tonas Sedgens. foTlovani salaTis jiSebidan am periodSi moiyvaneba: lifli, legenda. liflis mosavlianoba 1 ha-ze 110-130 aTasi mcenaris dargvisas 25-30 tonas Sedgens. Ria gruntSi mosayvanad kargia: iustina, avangardi, konata, padana da sxv. salaTis moyvana SesaZlebelia: CiTilis dargviT, pirdapir gruntSi TesviT, mcire moculobis konteinerebSi, hidroponikaSi, aeroponikaSi. (kultureმარტი, 2013 bis moyvana sahaero sivrceSi, niadagis gareSe. wyalSi gaxsnili sakvebi mcenares aerozoliT (Sxefebad) miewodeba). vertikalur konstruqciebSi, Cveulebriv gruntSi. salaTa did moTxovnilebas uyenebs niadagis nayofierebas. moTxovnilebis mixedviT igi mesame adgilzea bolokis da satacuris Semdeg. ver itans niadagSi mineraluri sasuqebis (marilebis) maRal koncentracias. sasuqebis Setanis dozebi mkacrad unda iqnas daculi. erT tona produqciis warmoebisaTvis salaTas niadagidan gamoaqvs azoti 3, fosfori, 1,75, kaliumi 5,0, kalciumi 2,0, magniumi 0,5 kg sufTa nivTierebaze gaangariSebiT. salaTis warmoebisaTvis aucilebelia winaswar gakeTdes niadagis agroqimiuri gamokvleva, ganisazRvros misaRebi produqciis raodenoba da amis safuZvelze moxdes niadagSi mineraluri sasuqebis Setanis dozebis gansazRvra. salaTa sinaTlis moyvarulia, Tumca aris jiSebi, romelTa moyvana SesaZlebelia dabali ganaTebis pirobebSic. zamTar-ga zafxulis periodSi da cul gruntSi sa la Tis moyva nisaTvis CiTilebis misa Rebad Teslis da Tesva xdeba dekembris bo los ianvris dasawyisSi. sa Wiroa CiTilebis da ma tebiTi danaTeba. Ria gruntSi droebiTi safaris qveS moyvanis dros Teslis daTesva xdeba Tovlis aRebisTanave. am dros safaris gamoyeneba aucilebelia wayinvebisagan aRmonacenis dacvis mizniT. salaTis Ria gruntSi daTesvis bolo vadaa ivlisis bolo agvistos dasawyiaxali agraruli saqarTvelo 19 ს ა კ ო ნსულტციო საკონსულტციო ნსულტციო ს სამსახ სამსახური ამსახური si. zafxulSi moyvanisaTvis saukeTesoa grili klimati, mTa da maRali mTa. CiTilebis miReba. rentabeluria CiTilebis gamoyvana torfis abebSi an kasetebSi zomiT 5X5 sm. saCiTle nazavi mzaddeba sxvadasxva komponentebis SereviT. kargia gadamwvari nakeli an komposti da torfis nazavi SefardebiT 1:1. torfis da perlitis nazavi SefardebiT 1:1. naxerxis da mdinaris qviSis nazavi SefardebiT 3:1. yovel 10 kg SerCeeul nazavs daemateba kompleqsuri mineraluri sasuqi mag. nitroamofoska 15.15.15. 30-40 grami. kasetebis an qoTnebis Sevsebis Semdeg daiTeseba Tesli 0,5 sm siRrmeze. daTesvis Semdeg Catardeba morwyva Cveulebrivi wyliT. aRmocenebis Semdeg kviraSi 2-3 jer Catardeba kristalonis 0,2%-iani (20gr 10 l wyalSi) xsnariT morwyva. mikroklimati. CiTilebis gamoyvana xdeba saTburebSi. haeris temperatura aRmocenebamde unda iyos 18-20 gradusi, aRmocenebis Semdeg dRisiT — 16-18, RamiT — 14-15 gradusi. CiTilebis danaTeba xdeba aRmocenebidan 3 dRe-Ramis ganmavlobaSi mudmivad. Semdeg danaTebis xangrZlivoba mcirdeba 14-16 saaTamde. danaTebis intensivoba 6000 luqsia. dekemberianvarSi gadasargavad saukeTesoa 30 dRiani CiTili, gvian vadebSi gadasargavad 23-25 dRiani CiTili. niadagi. niadagis momzadebaSi igulisxmeba sasuqebis niadagSi CakeTeba, niadagis gafxviereba, tendamagrovebeli morwyva. herbicidebis gamoyeneba. niadagSi sakvebi elementebis optimaluri Semcveloba unda iyos — azoti 35-50, fosfori — 20-30, kaliumi40-60, kalciumi — 30-45, magniumi — 15-20 mg 100 gr niadagSi. niadagis xsnaris rekomendirebuli koncentraciaa 0,5-0,8 milisimensi. (200 mg KCL 100g niadagSi damRupvelia. niadagis reaqcia Ph =7. salaTis moyvana SesaZlebelia sakveb substratebze wveTovani morwyviT, agreTve hidroponikaSi rogorc wylis kultura. dargva. sawarmoo saTburebSi da Ria gruntSi dargva xdeba 25-30X25-30 sm sqemiT Wadrakulad. erT kvadratul metrze- 11-16 mcenare. 20 axali agraruli saqarTvelo rac ufro didia mcenaris foTlis rozet miT ufro did kvebis areze irgveba Citi T li. gadargvis Semdeg mcenareebi kargad Ti u da moirwyas. temperatura saTburSi unun d iyos: dRe 16-18, Rame 14-16 gradusi. hada eris tenianobis optimaluri maCvenebelia 7 75-80 %, niadagisa 60-70%. naxSirorJangis k centraciis 0,15-0,20%-iT momateba 15kon 2 20%-iT zrdis mosavlianobas. polieTileniT gadaxuruli martivi t pis dacul gruntSi salaTis kompaqtuti r foTlovani jiSebi 17X17, xolo farri T foTlovani jiSebi 20X20 sm-ze irgveba. Te m nareebis morwyva xdeba iSviaTad, Tummce c uxvad 10 mm-mde. saukeTesoa wveTovani ca m wyva. mcenareebs wyalTan erTad miemor w deba saWiro sakvebi nivTierebebi. wo intensiuri teqnologiiT CiTilebis d gva xdeba TeTri feris mulCze. igi dar i inar Cunebs niadagis tenianobas, aumjobesebs mcenareebis ganaTebas. Ria gruntSi salaTis dargva kargia iseTi winamorbedebis Semdeg, sadac gamoyenebuli iyo organuli sasuqi. gazafxulis kulturis SemTxvevaSi salaTa ukeTesia darguli iqnas yvavilovani kombostos da sxva siTbosmoyvaruli kulturebis Semdeg. Ria gruntSi salaTa iTeseba sezonis ganmavlobaSi ramdenimejer adre gazafxulidan dawyebuli. Tesva SesaZlebelia bostneulis saTesi punqtirebuli saTesiT. erT kvadratul metrze ganTavsdeba 7-12 mcenare. gruntSi pirdapiri Tesvisas Tesvis normaa 1-1,5 kg/ha-ze, CiTilis misaRebad ki — 1 kg/ha-ze. rigTaSoris manZili 45 sm. CaTesvis siRrme 0,5-1 sm. gruntSi naTesis aRmocenebidan 14 dRis Semdeg xdeba pirveli gameCxereba, mcenareTa Soris rCeba 5 sm. roca mcenare gaikeTebs 4-5 foTols xdeba meore gameCxereba. mcenareTa Soris manZili 20-30 sm-ia. gamonaxSiri konebad ikvreba sarealzaciod. naTesebis movlaSi igulisxmeba, niadagis gafxviereba, sarevelebTan brZola, morwyva. salaTis kveba gruntze. 1 ha-ze 30 tona mosavlis misaRebad, SeTvisebis koeficientis gaTvaliwinebiT sufTa nivTierebaze gaangariSebiT saWiroa: azoti — 30X3X1,2 = 108 kg; fosfori 30X1,75X2 = 105 kg; kaliumi 30X5X1,7 = 255 kg; kalciumi 30X2 = 60 kg fizikur wonaSi gadaTvliT saWiroa: kaliumis gvarjila (K2O 13,5%, P2O 5 45,5%) — 500 kg; mono amoniumis fosfati (NN 12%, P2O5 61%) — 170 kg; kalciumis gvarjila (NN 15,5%, CaO 26,5%) — 230 kg. koreqtireba moxdeba niadagSi arsebuli sakvebi nivTierebebis raodenobis mixedviT. mocemuls gamoakldeba niadagSi arsebuli sakvebis raodenoba. salaTis kveba sakveb substratze. wveTovani morwyviT 1 ha-ze 30 tona mosavlis misaRebad, SeTvisebis koeficientis gaTvaliwinebiT sufTa nivTierebaze gaangariSebiT saWiroa: azoti — 30X3X1,1 = 100 kg; fosfori 30X1,75X1,6 = 84 kg; kaliumi 30X5X1,3 = 195 kg; kalciumi 30X2 = 60 kg. მარტი, 2013 fizikur wonaSi gadaTvliT saWiroa: kaliumis gvarjila (N-13,5%, K2O-45,5%) — 428 kg; mono amoniumis fosfati (N N-12%, P2O5-61%) — 138 kg; kalciumis gvarjila (NN-15,5%, CaO 26,5%) — 230 kg. sarevelebTan da mavne organizmebTan brZola. gruntSi moyvanisas salaTa ziandeba: fesvis sidampleebiT, foTlebis silaqaviT, nacriT, bugrebiT, bostanaTi, mavTula WiebiT, xvatariT. maT winaaRmdeg gamoiyeneba: fungicidebi da inseqticidebi, xolo sarevelebis winaaRmdeg totaluri da seleqciuri moqmedebis herbicidebi. mosavlis aReba. dacul gruntSi Taviani salaTis aReba erTjeradad xdeba. Ria gruntSi — Tavebis formirebis mixedviT. dagvianeba dauSvebelia. rozeti mTlianad iWreba ZirSi. foTlovani salaTis aReba xdeba fesvebiT, niadagis dabertyviT. qveda foTlebi moeWreba da mWidrod Calagdeba yuTebSi. pirveli rigi rozetiT zemoT, zeda rigi rozetiT qvemoT. Ria gruntSi moyvanisas salaTis aReba SerCeviT xdeba. saadreo salaTis mosavali erT kv. metrze 1,5-2 kg-ia. gazafxulis periodSi mosavali erT kvadratul metr farTobze Seadgens 3-4 kg-s. nugzar Sengelia, soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori. wve To va ni mor wy va dResdReobiT, rodesac mTel msoflioSi sul ufro aqtualuri xdeba wylis resursebis simcire, soflis meurneobis warmoebis intensifikacia, sasoflo-sameurneo savargulebis degradireba da a.S. sul ufro met datvirTvas iZens Tanamedrove sarwyavi sistemebis gamoyeneba. erT-erTi maTgani wveTovani morwyvaa. es aris rwyvis iseTi organizacia, rodesac wylis Setana niadagSi uSualod mcenaris fesvTa sistemasTan xdeba. mcire dozebiT morwyvisas, dReSi ramdenjerme, mcenareebi ukeTesad iTviseben wyals da sakveb elemenetebs, amave dros narCundeba niadagis haertevadoba, rac mcenareebs normalurad funqcionirebis saSualebas aZlevs. imis gamo, rom wveTovani morwyviT wylisa da sakvebi elementebis Setana xdeba uSualod mcenaris fesvTa sistemasTan, sarevela mcenareebisaTvis iqmneba ufro naklebad xelsayreli garemo. wylis Tanabari ganawilebidan gamomdinare gamoricxulia calkeuli ubnebis zedmetad datenianeba, an urwyavad darCena. wveTovan morwyvas mTeli rigi upiratesobani gaaCnia: am dros izrdeba mosavlianoba; mcirdeba an TiTqmis mTlianad gamoricxulia niadagis eroziuli procesebi; mkveTrad mcirdeba SromiTi danaxarjebi erTeuli farTobis mosarwyavad; 2-3 jer mcirdeba wylisa da sasuqebis danaxarjebi; izrdeba mcenareebis mier sakvebi elementebis gamoyenebis efeqturoba (80 %-mde), ar xdeba niadagis damlaSeba. SesaZlebelia morwyva dRe-Ramis nebismier dros, romlis drosac gamoricxulia mcenareTa mziT damwvroba; wveTovani sarwyavi sistemis agebuleba: am sistemis ZiriTad elementad sawveTurebi gvevlineba (mowyobiloba wylis dozirebuმარტი, 2013 lad misawodeblad). sawveTurebi SeiZleba iyos kompensirebuli da arakompensirebuli. kompensirebul sawveTurebs wnevis farTo diapazonSi fiqsi- rebuli warmadobis SesaZlebloba aqvT. xolo arakompensirebuli sawveTurebis gamoyenebisas, wnevis mometebis SemTxvevaSi wylis danaxarjebic izrdeba. konstruqciulad arCeven integrirebul (milis SigniT moTavsebuli) da araintegrirebul (milis gareT moTavsebuli) sawveTurebs. kompensirebuli sawveTurebis gamoyenebas ZiriTadad bostenuli kulturebis sawarmoeblad mimarTaven. isini sagrZnobi sigrZisa da daxrilobis nakveTebze gamoiyeneba, aseT nakveTbze kompensirebuli sawveTurebis gamoyeneba yvelaze metad gamarTlebuli da rekomendirebulia. arakompensirebul sawveTurebs iyeneben, rodesac magistralis axali agraruli saqarTvelo 21 s r sig rZ Ze mok m lea, da wne wn vis s cvalebadoba magistralis sigrZeze didad ar moqmedebs sawveTurebidan wylis xarjvaze.arakompensirebuli sawveTurebi SedarebiT mokle distanciaze da swori reliefis pirobebSi gamoiyeneba (sxva da sxva mwarmoeblebis sawveTurebisTvis es manZili ramdenime aTeulidan, aseul metramde SeiZleba meryeobdes). integrirebuli sawveTurebi sarwyav milSi SeiZleba ganalgebuli iyos erTmaneTisagan sxvadasxva distanciiT, es damokidebulia Tavad im produqtze, romlis warmoebisTvisacaa gankuTvnili. maTi distancia sxvadasxva bostneuli kulturebisaTvis SeiZleba meryeobsdes 0, 3 m-dan 0,8-m-de, rac damokidebulia, Tavad sawarmoebel produqtze. garda amisa sawveTurebi (rogorc kompensirebuli aseve arakompensirebuli) erTmaneTisagan gansxvavdebian wylis xarjvis raodenobiT, igi sakmaod did diapazonSi SeiZleba meryeobdes 0,6-0,8 l/sT-dan 3-4 l/sT-mde. sawveTurebis wyalgamtarobis SerCeva xdeba Sesabamisad sawarmoebeli kulturis da niadagobriv-klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT. wveTovani sistemis gamoyenebisaTvis didi mniSvenloba aqvs wylis xarisxs da gansakuTrebiT masSi myari minarevebis arsebobas, amitom mimarTaven mis aucilebel filtracias, amisaTvis gamoiyene- 22 axali agraruli saqarTvelo b filtara r ciis s ram r mdeni n me m sa s feba xuri — gravilis, hidrocikluri, diskuri, badiseburi da maTi kombinaciebi. gravilis filtrebSi, gamfiltrav masalad gvevlineba xreSis speciluri fraqcia, romelsac wylis gafiltvra SeuZlia. igi gamoiyeneba Ria wyalsatevebidan wylis aRebisas. misi gamorecxva wylis Wavlis ukuqceviT xdeba. masSi gamoiyeneba RorRis ori fraqcia, msxvili 1,2-2,4 mm da wvrili fraqcia 0,5-0,8 mm. (WaburRilis an Wis wylis sarwyavad gamoyenebisas sakmarisia diskuri an badiseburi filtrebis gamoyeneba). diskuri filtrebi emsaxureba wylidan organuli da araorganuli minarevebis mocilebas, isini Cveulebrivad eqvemdebarebian wyliT garecxvas. garda zemoTCamoTvlilisa, warmeobaSi aqtiurad gamoiyeneba wveTovani milebis saSualebiT mcenareTa gamokveba anu fertigacia.am dros mimarTaven wyalSi advilad xsnadi speciluri sasuqebis gamoyenebas, romlebic sxvadasxva kombinaciiT iwarmoeba. mcenareTa gamokvebisaTvis mowyobilia specialuri, avtomatizirebuli gamxsneli da Semrevi sistemebi, romlebic TavisiT amzadeben sxvadasxva sakvebnazavebs miTiTebuli programis mixedviT. aqve regulirdeba miwodebuli wylis da sakvebi xsnaris marilianoba, mJavianoba da raodenoba. aqve montaJdeba wnevis maregulirebeli. mcenareTa sxvadasxva saxeobebi, erTeuli mSrali nivTierebis warmoqmnaze sxvadasxva raodenobis wyals xarjaven-amas ewodeba mcenareTa transkrifciis koeficienti. Tumca, mxolod igi rodi gansazRvravs kulturis moTxovnas wyalze. sxvadasxva produqtebs gansxvavebuli transkrifciis koeficienti axasaiTebT. Warxali 400-450; kitri 700-750; kartofili 620-700; kombosto 540-600; sazamTro 600700, nesvi 620-700 da a.S. sasoflo-sameurneo kulturaTa wyliT uzrunvelyofis sakiTxSi didi adgili ukavia niadagis moculobas, romelsac kulturuli mcenaris fesvTa sistema moicavs. rac ufro metia es moculoba, miT ukeT maragdeba mcenareebi wyliT da sakvebi elemetnebiT. bostneuli kulturebis umetesoba, rogorc wesi xasiaTdeba mcired ganviTarebuli zedapiruli fesvTa sistemiT da Sesabamisad, isini saWiroebs ufro xSir morwyvas. sarwyavi wveTovani milebi ukavSirdeba magistralur mils da lagdeba erTmaneTis paralelurad, isini SeiZleba iyvnen erTwlovanebi (Txeli lentiseburi) da mravalwlovani gamoyenebis. maTi daimetri meryeobs 16-mm-dan 22 mm-mde. wveTovani morwyvis sabaziso sistema Sedgeba Semdegi mTavari nawilebisagan: wyliT momaragebis saTave, saqaCi tumbo (pompa) filtarcia, magistraluri milgayvaniloba, sasuqis Semrevi sistemebi, wnevis maregulireblebi, damakavSirebeli atributebi. damatebiTi sistemebi SeiZleba moicavdenen avtomaturi kontrolisa da marTvis kvanZebs, agreTve wylis xarjvis mricxvelebs. wveTovani morwyvis dagegmvisas aucilebelia Semdegi parametrebis gaTvaliswineba. niadaguri, wylis resursebisa da marketinguli miznebidan gamomdinare SeirCeva ramdenime kultura, maTi warmoebis Sesabamisi farTobebi, mwarmoebeli kompaniebi da Semdeg gadadian Tavad sistemis parametrebis gamoTvlaze da proeqtirebaze: wylis saSualo moxmareba; მარტი, 2013 nakveTze sarwyavi milebis raodenoba, dargvis sqemis Sesabamisad nakveTis dayofa sarwyav blokebad (mwkrivebis sigrZis, saqaCi tumbos da wylis debetis gaTvaliswinebiT); safiltracio danadgarebi (calkeul blokebSi wylis xarjvis da rwyvis xangrZlivobis gaTvaliswinebiT); magistraluri da gamanawilebeli milgayvanilobis SerCeva. calkeuli sarwyavi blokis wylis moTxovnileba ar unda aRematebodes magistraluri milgayvanilobis gamtarobas (is mryeobs 70-80 m3/sT). ar unda dagvaviwydes, rom wveTovan milebs aqvT maqsimaluri sigrZis SezRudva, is rogorc wesi meryeobs 120-m-dan 150 m-mde, amitom magistraluri mili SeiZleba ganlagdes nakveTis TavSi an SuaSi (grZeli nakveTebis arsebobis SemTxvevaSi). gasaTvaliswinebelia is faqtic, rom erT blokSi umjobesia xdebodes erTi kulturis warmoeba an isini erTmaneTisagan mkveTrad ar gansxvavdebodnen wylis moTxovniT. mravalwlovani milebis gamoyebis SemTxvevaSi xSirad adgili aqvs milebis dabinZurebas sxvadasxva mikronawilakebiT, amitom savegetacio periodis dasrulebisas maT recxaven. amisaTvis milebis boloebs gaxsnian da maTSi 20-30 wuTis ganmavlobaSi gamdinare wyals atareben. Tuki sarwyavad gamoiyeneba Ria wyalsatevidan miRebuli wyali, milebSi zogjer adgili aqvs mwvane an lurji wyalmcenareebisa da baqteriebis gavrcelebas, romlebic luqaven sawveTurebs. amitom, aseT sistemebSi dabalkoncentrirebul 20 mg/l. qlorian wyals uSveben, gamorecxvis xangrZlivoba 30-60 wuTi. mcenareTa gamosakvebad mTeli wlis manZilze gamoiyeneba kalciumiani da magniumiani sasuqebi, romelTa marilebmac SeiZleba gamoiwvios sawveTurebis daluqva. am marilebis mosacileblad sezonis bolos sisitemaSi uSveben teqnikuri azotis an marilmaJavas 0,6 %-iani koncentracis xsnars, mJavuri irigaciis xangrZlivoba, daaxloebiT, 1 saaTia. — gansakuTrebuli jiSi, romelic samegrelos regionisaTvis gamodgeboda, ar arsebobs, radgan samegrelos am mxriv SezRudva ar gaaCnia. ubralod, unda SeirCes SedarebiT saadreo an saSualod saadreo jiSebi, raTa bolqvebma maRali sicxeebis dawyebamde Camoyalibebis dawyeba SeZlos. garda amisa, aucilebelia Sesaferisi miwis nakveTis SerCeva — kartofili cudad viTardeba mZime Tixnar niadagebze, ver itans daCrdilvasa da wylis Cadgomas. 3. — kombostos matlebi rom cviva, ra zomebi unda miviRoT? (samegrelo) ilia mWedliZe. Cveni fosta 1. — rogor moviyvano saadreo stafilo da mwvanili? (Sida qarTli) — amisaTvis dagWirdebaT kvalsaTburebis mowyoba, romelic sistematur yuradRebas saWiroebs (drouli ganiavebac erTxel dReSi, morwyva) amis garda stafilosaTvis mniSvnelovania saadreo an saSualod saadreo hibridebis SerCeva. 2. — samegreloSi romeli jiSis kartofili xarobs? (samegrelo) — es mavnebeli kombostos TeTrula da misi STamomavlebia, romlebic weliwadSi ramdenime Taobas iZlevian. maT winaamRdeg saWiroa iseTi preparatebis gamoyeneba, rogoricaa „bi-58“, „nurel-de“, „di-68“, „pirineqsi“, „cipipliusi“ da a.S 0,2% xsnaris gamoyeneba (10 litr wyalSi ixsneba 20 gr. preparati), amis garda SeiZleba gamoviyenoT prepartebi: „konfidor- gTxovT, TqvenTvis saintereso Temebze SekiTxvebi da rekomendaciebi mogvawodoT sainformacio furcelze, regionis mixedviT miTiTebul misamarTze. pasuxebi ixileT Jurnal „axali agraruli saqarTvelos” momdevno nomerSi: saxeli, gvari misamarTi tel.: el. fosta ყველა სიახლე maqsi“, „kunfu-superi“, „imiji“ da a.S 0,01% (10 litr wyalSi ixsneba 1 gr. preparati). 5. — rogor vebrZoloT kombostos bugrs. ra gamoviyenoT, rom kartofili ar daiRupos? (Sida qarTli) 4. — Cveni regionis ZiriTadi problemaa pomidvrisa da badrijnis nargavebis Wknoba. mcenare CiTilebisa da msxmoiarobis periodSi Wkneba. Zalian gTxovT, gvirCioT, ra efeqtiani samkurnalo saSualebebi gamoviyenoT? — es mavnebeli Zalian gavrcelebulia aramarto Sida qarTlSi, weliwadSi ramodenime Taobas iZlevian. maT winaamRdeg saWiroa iseTi preparatebis gamoyeneba, rogoricaa „bi-58“, „di-68“, „nurel-de“, „pirineqsi“, „cipipliusi, „alfacipi“, „aqteliki“ da a.S 0,2 % xsnaris gamoyeneba (10 litr wyalSi ixsneba 20 gr. preparati), amis garda SeiZleba gamoviyenoT preparatebi „konfidormaqsi“, „kunfu-superi“, „imiji“ da a.S 0,01 % (10 litr wyalSi ixsneba 1 gr. preparati). mcenareTa damuSaveba unda daiwyoT mavnebelTa gamoCenis pirveli niSnebisTanave, gacilebiT ukeTes Sedegs miiRebT Tu preparatebs gamoiyenebT profilaqtikis mizniT (anu manam sanam mavneblebi gamoCndebian) mcenareTa damuSaveba unda gaimeoroT ramdenjerme 7-10 dRiani intervaliT da prepartebis monacleobiT. — CiTilebis ZiriTadi problemaa fesvis yelis sidample, mis winaamRdeg unda gamoiyenoT iseTi preparatebi, rogoricaa „previkuri“, „fundazoli“, „propakuri“ 0,15-0,2 % (10 litr wyalSi gaxseniT 15-20 gr. preparati). wamlobis gamoyeneba rekomendebulia orjer. pirveli — mcenareTa daTesvidan maT aRmocenebamde, meore — mcenareTa aRmocenebis Semdeg, rodesac isini daiwyeben namdvili foTlebis warmoqmnas. wamloba gacilebiT efeqturia profilaqtikis mizniT anu manam, sanam daavadebis erTeuli niSnebi daiwyeben gamovlenas. garda amisa, saWiroa adgilmonacvleoba, rogorc saCiTilisTvis (an gruntis Secvala), ise didi mcenareeebisTvis, gadabmulad, ramdenime weliwadi erTi da imave adgilze moyvana abinZurebs niadags sxvadasxva paTogenebiT. daicaviT saCiTile Warbi tenisa da wylis Cadgomisagan, xSirad gaaniaveT igi. 6. — rogor da ra periodSi unda vebrZoloT pomidvris fitof- torozs, e.w. „kibos”? (Sida qarTli) — pomidvris fitoftorozi sakmaod gavrcelebuli daavadeba da pomidors did zians ayenebs, mTeli vegataciis manZilze. misi ganviTarebis xelSemwyob pirobebad gvevlineba maRali tenianoba (moRrubluli an wvimini amindi) da Tbili amindi (zomieri an odnav maRali temperatura). am daavadebis Tavidan acilebis mizniT unda mivmarToT profilaqtikur wamlobas, romelic unda atarebdes sistematur xasiaTs (yovel-7-14 dReSi) gansakuTrebiT daavadebis ganviTrebisaTvis xelSemwyobi garemo klimaturi pirobebis dros. unda gamoviyenoT iseTi preparatebi, rogoric aris „cixomblu“ 2,5 kg/ha-ze, „rapid goldi“, „rapod gold pliusi“, „mankocebi superi“, „kadilaki“, „polirami“, „antrakoli“ da a.S. 1.5-2 kg/ha-ze. agreTve, iseTi sistemuri prepar atebis ga mo yeneba, rogoricaa „Sa viti„ 0,2%, „ro domilgoldi“ 0,2 % da a.S. auci lebelia sistemuri da kontaqtu ri prepa ra tebiT da muSa vebis monacvleo ba. P.S. winamdebare statiebis gamocema SesaZlebeli gaxda amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID (USAID)) mier gaweuli daxmarebis Sedegad. dokumenti SemuSavebulia USAID/NEO proeqtis mier da misi Sexedulebebis gaTvaliswinebiT. statiebi ar gamoxatavs amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentosa da amerikis SeerTebuli Statebis mTavrobis mosazrebebs. NEO-s Tbilisis ofisi: Tbilisi, ramiSvilis q. 6a. tel: (+995 32) 225 05 61/ 71/81 faqsi: (+995 32) 225 05 41 [email protected] NEO-s goris ofisi: gori, i.evdoSvilis q. 30 tel: (+995 0 370) 27 84 00 [email protected] NEO-s duSeTis ofisi: duSeTi, daviT aRmaSenebelis q. 52 tel: (+995 0 346) 22 11 28 [email protected] NEO-s zugdidis ofisi: zugdidi, Tbilisis q. 19 tel: (+995 0 415) 22 19 20 [email protected] NEO-s onis ofisi: oni, vaxtang VI q. 120 tel: (+995 595) 677 047 [email protected] კარტოფი ლი ს დაცვ კარტოფილის დაცვა ა kar to fi lis mov la-moy va nis ag ro teq no lo gia gsurT, kartofilis uxvi da xarisxiani mosavali miiRoT? gaiTvaliswineT Cveni rCeva! kartofili CvenTvis erT-erTi ZiriTadi sasoflo-sameurneo kultura da umTavresi sasursaTo produqtia. kartofilis xarisxiani da uxvi mosavali rom miviRoT, misi movla-moyvanis dros agroteqnikuri moTxovnebis zedmiwevniT dacvaa saWiro. bolo 10-12 wlis ganmavlobaSi saqarTveloSi evropuli seleqciis saukeTeso jiSebi Semovida (germania, holandia), ramac rogorcmosavlianobis, ise misi xarisxis gazrdis SesaZlebloba mogvca. kartofilis moyvanis dros agroteqnikuri RonisZiebebidan Zalze mniSvnelovania kartofilis TeslbrunvaSi CarTva. misi saukeTeso winamorbedebi ki TavTaviani marcvlovnebi (xorbali, qeri), mravalwlovani balaxebi da parkosnebia. kartofilis dasaTesad niadagis momzadeba gvian Semodgomaze e.w. mzralad 25-30sm. siRrmeze xvniT iwyeba. xnuli mTeli zamTris ganmavlobaSi xeluxleblad rCeba. mzralad xvnis dros mxolod romelime fosforiani an kaliumianis sasuqis Setanaa SesaZlebeli. unda gvaxsovdes, rom aucilebelia niadagis analizis gakeTeba, romelic gviCvenebs ra saxis sakvebi elementebis deficitia niadagSi da risi, ra raodenobiT damateba dagvWirdeba. CvenTan, umetes SemTxvevaSi, sasuqis gamoyeneba niadagis yovelgvari winaswari gamokvlevebis gareSe xdeba. dRes Cvens bazarze SesaZlebelia iseTi sasuqebis, romlebic mzralad an adreuli gazafxulis periodSi xvnis dros gamoiyeneba. magaliTad: „super agro“, „amofosi“, „superfosi“ da a.S. azotovan sasuqebs: amoniumis gvarjilas an amoniumis sulfats vegetaciis periodSi, kartofilis rigebis Sekvramde - yvavilobis მარტი, 2013 w n viyenebT, n b Se S tanis n s doza z isev s da win isev damokidebulia niadagSi azotis Semcvelobaze. rogorc mravalwlovani gamocdileba gviCvenebs, gamokveba umjobesia 2-jer, aRmocenebis Semdeg da yvavilobis win Catardes, Sesatani saheqtaro norma orad iyofa. didi mniSvneloba aqvs jansaRi da kondiciuri sargavi masalis SerCevas. aucilebelia Tesvis win bolqvebi mavnebel daavadebaTa winaaRmdeg brZolis saSualebebiT damuSavdes. bolo wlebia saTeslis preparat „selest topiT“ damuSaveba saukeTeso Sedegs gvaZlevs. xarjvis normaa 0,4 l/t. aRniSnul preparats, rogorc inseqticiduri, aseve fungiciduri Tvisebebi aqvs. e.i. bolqvebis niadagSi moxvedris Semdeg Tesls iseTi mavneblebisa da daavadebebisgan icavs, rogoricaa: mavTula da crumavTula Wiebi, kolorados xoWo, bugrebi, fesvis sidampleebi, Savfexa, rizoqtoniozi da sxva. S niS n Svna: n im m Sem S mTx xvevaSi S Tu nin Se adagSi mavTula Wiebi didi raodenobiTaa da axladwarmoqmnil bolqvebs safrTxe emuqreba, maSin rigebs Soris specialuri manqanis saSualebiT unda SevitanoT granulirebuli inseqticidi „forsi“ — 10-15kv/ha. kartofilis nargaobas did problemas uqmnian sarevela mcenareebi, romlebic mas arTmeven wyalsa da niadagSi arsebul sakveb nivTierebebs, amitom herbicidebis droul gamoyenebas didi mniSvneloba eniWeba. rogorc gamocdileba gviCvenebs, mravali wlis ganmavlobaSi kargi Sedegi aCvena herbicidma „gezagardma“. igi dargvamde an kartofilis aRmocenebamde unda gamoviyenoT heqtarze 2-4 litris odenobiT.. kompania „sinJenta“ Cvens fermerebs sTavazobs siaxles, erTwliani marcvlovani da orlebniani sarevelebisgan dasacavad kartofilis specialur herbicid „araxali agraruli saqarTvelo 25 კარტ ოფი ლის დაცვა კარტოფილის 26 axali agraruli saqarTvelo მარტი, 2013 კარტოფი ლი ს დაცვ კარტოფილის დაცვა ა kades“. „arkades“ xarjvis normaa: aRmocenebamde niadagis damuSaveba 4-5 l/ha an aRmocenebis Semdeg 3-4 l/ha. es herbicidi ukve gamoicada Cvens pirobebSi da Zalzed didi mowoneba daimsaxura momxmareblebs Soris. im SemTxvevaSi, Tu kartofilis naTesebSi Zalzed gavrcelebulia marcvlovani sarevelebi, rogorebicaa mxoxavi Wanga da Salafa, maSin unda gamoviyenoT specifiuri herbicidi „fiuzilad forte“ 1,5l/ha-ze. Cven kidev erT siaxles vTavazobT mekartofileebs: kartofilis plantaciis gamosakvebad agroqimikat „izabions“, romelic mineraluri da organuli nivTierebebis kompleqss warmoadgens, is mcenareTa fesvgareSe gamokvebisaTvis gamoiyeneba. xarjvis normaa 1-2l/ha-ze. 2-3jer sezonSi: pirveli Setana kartofilis aRmocenebis Semdeg, meore bolqvebis formirebis dawyebidan 15-20 dRis Semdgom. „izabioni“ mcenaris gamZleobas sxvadasxva stresis (gvalva, pesticidebiT dazianeba da sxv.) mimarT mniSvnelovnad zrdis. agreTve zrdis mosavlianobas da produqciis xarisxs aumjobesebs. vegetaciis periodSi gansakuT- rebuli yuradReba eniWeba daavadebis winaaRmdeg gasatarebel RoniZiebebs — fungicidebis gamoyenebas. kartofilis ZiriTadi daavadebebia: fitoftora, alternaria, foTlis silaqaveebi da sxv. vegetaciis dasawyisSi kontaqturi fungicidebi, mag: „bravo“ 2,53l/ha-ze, erTxel an orjer unda gamoviyenoT. igi efeqtiani fungicidia, romelic foTlebs da Reroebs icavs paTogenis SeWrisagan, mis Rirsebad atmosferuli naleqebis mimarT medegoba miiCneva. Semdgom wamlobebSi unda gamoviyenoT sistemuri fungicidebi, rogorebicaa „ridomil goldi“ — 2,5 kg/ha-ze, an „ridomil gold pliusi“ — 4-5kg/ha-ze. maTi gamoyeneba umjobesia morigeobiT. sistemuri fungicidebi mcenares ukve SeWrili paTogenebisgan icaven, Tu xSiria naleqebi wamlobebs Soris intervali 8-10 dRes unda Seadgendes, Tu gvalviani periodia, maSin intervali Sesxurebebs Soris 10-12 dRe unda iyos. SesaZlebelia ridomil gold pliusi gamoviyenoT romelime kontaqtur fungicidTan erTad, mag: „ridomil gold pliusi“ — 3kg+1,5 kg. „diTan m45-is“ kombinacia 1 ha-ze. rogorc wesi sezonSi sistemuri fungici- debi 4-5- jer metad ar gamoiyeneba. aseve didi yuradReba unda mieqces iseTi mavneblebis winaaRmdeg brZolas, rogorebicaa kartofilis xoWo, kartofilis CrCili, bugrebi dasxv. mavnebelTa winaaRmdeg rekomendebulia Semdegi inseqticidebi: „aqtara“ — 0,06-0,08kg/ha-ze, „karate zeoni“ — 0,25l/ha, aseve gTavazobT axal biologiur inseqticid „spintors“, xarjvis normaa — 0,3l/ha. es inseqticidi gansakuTrebiT gamoadgeba maT, vinc biologiur meurneobebs eweva. kartofilis Semosvla da foCebis gaxmoba xSirad atmosferuli naleqebis gamo Wianurdeba, risTvisac nargaobis desikacias mimarTaven, kartofilis foCebis xelovnur gaxmobas, raTa mwvane masam xeli ar SeuSalos kartofilis meqanizebul aRebas. am mizniT karg Sedegs iZleva „desikanti reglon superi“, xarjvis norma1,5 litri heqtarze. Tu Tqven gaiTvaliswinebT Cvens rCevas, uxv da xarisxian mosavals miiRebT. zurab lolaZe, biologiur mecnierebaTa doqtori, Syngenta Agro Services AG (Sveicaria) warmomadgeneli saqarTvelo lo/azer azerbaijani ni/som somxeTi. მექ ანიზა ცი ა მექანიზაცია so fels ga mar Tu li ag ro sa in Jin ro sam sa xu ri sWir de ba soflis meurneobam, rogorc qveynis ekonomikis wamyvanma dargma, mosaxleobis sursaTiT uzrunvelyofis saqmeSi mniSvnelovani roli unda Seasrulos. agrosamrewvelo kompleqsis ganviTarebisa da stabilizaciis Tanamedrove etapze upirvelesad organizaciuli RonisZiebebia gasatarebeli, romelTa ZiriTadi arsi soflad kooperaciis ganviTareba, mcire sawarmoebis Camoyalibeba, mravalferovani servisisa da produqciis damzadebis sistemis Seqmna, bazris Seswavla da masze gasvla iqneba. CvenTan fermeruli meurneobebi CanasaxSia da erTeuli SemTxvevebis garda, fermerebs arc Teoriuli da arc praqtikuli Cvevebi ar gaaCniaT, isini mzad ar arian sasoflo-sameurneo saqmianobis Tanamedrove doneze warsamarTavad, miT umetes, Tanamedroმარტი, 2013 ve teqnologiebisa da meqanizebuli sistemebis gamosayeneblad. aRniSnulidan gamomdinare, sainJinro-teqnikuri sfero soflis meurneobis qmediT, mamoZravebel Zalas da prioritetul mimarTulebas warmoadgens. saqarTvelos soflis meurneoba 1990 wlamde, yovelwliurad 3 300 sxvadasxva daniSnulebis traqtors iRebda, manqanaTa Sleifis Tanafardoba erTi samTan iyo, anu erT traqtorze 3 sasoflo sameurneo manqana-iaraRi modioda. am periodisTvis traqtorebis saerTo raodenoba qveyanaSi 27-29 aTasamde meryeobda, kombainebis — 1700-mde, yovelwliurad damatebiT 660 aTasi dasaxelebis marag-nawilebi Semodioda. TavTaviani kulturebis movla-moyvanaSi maRali iyo meqanizaciis done, Cais plantaciebSi, venaxebSi axali agraruli saqarTvelo 27 მექ ანიზა ცია მექანიზაცია da ba b Reb bS Si, sxvlis, sx s mwva mw ne n ope p rar ciebis da krefis garda, faqtobrivad yvela teqnologiuri operacia meqanizebuli iyo. 1990 wlidan, rodesac teqnikis mowodeba Sewyda da sasoflo-sameurneo manqanaTmSenebelma qarxana „saqsoflagromanqanam“ muSaoba Sewyvita, qveyanaSi meqanizaciis donem mkveTrad iklo. amJamad, faqtobrivad, saqarTvelos soflis meurneobaSi arsebuli teqnikis raodenobis dadgena, TiTqmis SeuZlebelia, Tumca misi nakleboba sagrZnobia. TiToeul kulturaze arsebobda manqanaTa sistema, romelic umetesi teqnologiuri procesebis meqanizebulad Sesrulebas iTvaliswinebda. ra Tqma unda, yvela kulturisTvis manqanaTa sistema srulyofili ar iyo da verc iqneboda, zogjer manqanaTa sistemebi ver ergeboda Cveni qveynis calkeuli regionebis Taviseburebebs (reliefs, konfiguracias, niadagis tenianobasa da simkvrives, sarevela mcenareebis saxeebsa da raodenobas) da dargebs, magram sagulisxmo iyo is, rom samanqano-satraqtoro parki ar iyo mravalferovani (sxvadasxva warmoebis), rac Tavis mxriv aadvilebda saremonto da teqnikuri movlebis samuSaoebs. amJamad, arsebuli mdgomareobidan gamomdinare, rac ganpirobebulia miwebis privatizaciis Sedegad nakveTebis danawevrianebiT, kulturaTa mravalferovnebiT, saWiroa Cveni qveynis pirobebisaTvis morgebuli manqanaTa sistemis SerCeva-damuSaveba. saboloo Sedegze, mis namdvil efeqtianobaze ama Tu im manqanis gavlena mxolod garkveuli saxis produqciis warmoebis konkretuli teqnologiiT SeiZleba ganisazRvros. aqve unda Sefasdes mra- 28 axali agraruli saqarTvelo valfun qciuro nq r ba b da ener n rgotevadoba da sxva maCveneblebi. amitom, upirvelesi amocanaa jer progresuli teqnologiebi ganisazRvros da mxolod amis Sesabamisad SeirCes ama Tu im regionisTvis yvelaze efeqtiani manqana-iaraRebi. qveyanaSi teqnikis Semotanas amJamad stiqiuri xasiaTi aqvs. is Semodis yovelgvari SerCevis gareSe. amitom ikveTeba amocana, rom teqnikis SerCeva da Semotana mecnierul safuZvelze warmoebdes. kerZod, unda vecadoT energetikuli saSualebidan iseTi traqtorebi SevarCioT, romlebic qveynis pirobebs da kulturebs maqsimalurad moergeba, aseve gasaTvaliswinebelia saTanado sasoflosameurneo manqanebis Sleifi. adre saqarTveloSi saxelmwifo manqanaTa sagamocdo sadguri arsebobda, sadac yovelwliurad 90-100 axali manqana da teqnologia icdeboda. sasoflo sameurneo warmoebis teqnologiebi gadioda saxelmwifo aprobacias da yvelaferi saxelmwifo da dargobrivi standartebis mixedviT sruldeboda. is teqnikur eqspertizas, agroteqnikur, saeqspluatacio da energetikul Sefasebebs Seicavda, romlebic meTodikis Sesabamisad xorcieldeboda. amJamad, gamocdebi unda gamartivdes, kerZod upirvelesad unda ganisazRvros am Tu im manqanis unari, Seasrulos teqnologiuri procesi, ganisazRvros Sesrulebis xarisxi, xolo misi resursi-saeqspluatacio pirobebSi dakvirvebis safuZvelze. SerCeuli da Semotanili teqnikis Sesabamisad unda moxdes maTi saremonto bazis aRWurva, saTanado servisis ganxorcieleba. mimdinare procesebma sakmaod maRali donis kadrebis denado- ba gamoiwvia. samanqano warmoebis Semcireba, misi daknineba ki agrosamrewvelo seqtorisaTvis, mZime Sedegebis gamomwvevia. amJamad arsebuli sasoflo-sameurneo teqnika verc xarisxiT ver uzrunvelyofs agrosamrewvelo seqtoris teqnologiur bazas. situaciis analizis safuZvelze saWiroa iseTi RonisZiebebis SemuSaveba, romelmac unda uzrunvelyos soflis sainJinro-teqnikuri sferos stabilizacia da misi aRorZineba. esenia: — arsebuli manqana-traqtorTa parkis gamoyeneba da axali efeqturi struqturebis Camoyalibeba; — agrosamrewvelo seqtorisaTvis sasoflo sameurneo manqanaTmSeneblobis aRdgena — ganviTareba; — kompleqsuri agrosainJinro servisis ganviTareba. — sainJinro-teqnikuri sferos finansuri uzrunvelyofa; --— sainJinro sferos samarTlebrivi uzrunvelyofa; — sainJinro sferos samecniero uzrunvelyofa; upirvelesad, unda aRiricxos amJamad soflis meurneobaSi arsebuli teqnikuri saSualebebi, maTi mflobelobis dazustebiT; qarxnebis, saxelosnoebis sadgurebis, sacvleli punqtebis mdgomareoba. ganisazRvros maTi iuridiuli statusi. yvelaze efeqtur struqturad amJamad miCneulia SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis Camoyalibeba, teqnikis individualuri mflobelebis am sazogadoebaSi mozidviT da saTanado dainteresebiT, rac gamoixateba sawvavis, marag-nawilebis da sxva damxmare masalebiT uzrunvelyofaSi. servisis centrebis CamoyalibebiT unda Seiqmnas erToblivi sawarmoebis Seqmnis piroba, romlebic sxvadasxva qveynebis manqanaTmSeneblobis sawarmoebis dainteresebiT gamouSveben saTanado teqnikur saSualebebs (ZiriTadad kvanZebis SemotaniT da qveyanaSi maTi awyobiT), traqtorebs, manqana-iaraRebs. am centrebma unda uzrunvelyon, agreTve, safirmo servisi. saWiroa iseTi struqturebis Camoyalibeba, romelic saxelSekმარტი, 2013 მექ ან იზაცია მექანიზაცია rulebo safuZvelze uzrunvelyofs manqanuri teqnologiebis droulad da maRalxarisxovnad Sesrulebas. aseT struqturas agrosainJinro servisis SezRuduli pasuxismgeblobis sawarmoebi warmoadgens, romlebic regionebSi, raionSi da soflad mewarmeTa kanonis Sesabamisad unda Camoyalibdes. unda Seiqmnas agrosainJinro servisis erTiani sistemis modeli, romelic soflad momuSave yvela kategoriis saqonelmwarmoebls maTi moTxovnebis safuZvelze sawarmoo-teqnikur mravalwaxnagovan garantirebul momsaxurebas gauwevs, amave dros uzrunvelyofs dargSi sainJinro politikis ganxorcielebas. agrosainJinro serviss SeuZlia alternatiuli saqonelmwarmoeblis rolis Sesrulebac, mas SeuZlia ijaris safuZvelze garkveul farTobebze sakuTari ZalebiT moiyvanos sasoflo-sameurneo produqcia, amasTan am saijaro farTobebze warmatebiT gamoiyenos mowinave teqnologiebi da teqnika. saxelmwifos monawileoba unda gamoixatos SeRavaTiani dakreditebiT finansuri da materialurteqnikuri resursebis mimarTulebebis stimulirebiT. sainJinro-teqnikuri sferos sakanonmdeblo da normatiuli samarTlebrivi bazis Sesaqmnelad saWiro iqneba Semdegi sakiTxebis mogvareba: — ganisazRvros meqanizaciisa da eleqtrifikaciis samsaxurebis amocanebi da funqciebi; — ganisazRvros teqnikuri da teqnologiuri saxelmwifo politikis mimarTuleba; — uzrunvelyofili iqnes sasoflo-sameurneo saqonelmwarmoebelTa interesebis saxelmwifoebrivi dacva; — ganisazRvros saxelmwifo teqzedamxedvelobis amocanebi da funqciebi; — dawesdes teqnologiebis, warmoebis teqnikuri da energetikuli saSualebebiT, transportirebis, Senaxvis da sasoflo-sameurneo produqciis gadamuSavebis serTifikacia; — ganisazRvros sainJinro-teqnikur sferoSi saqmianobis licenzireba da maTi saxeebi; მარტი, 2013 — ganisazRvros aRmasrulebeli xelisuflebis is organoebi, romlebic pasuxs ageben sainJinroteqnikuri sferosaTvis kadrebis momzadebaze; — ganisazRvros saerTaSoriso TanamSromlobis wesebi da prioritetuli mimarTulebebi. sasoflo-sameurneo teqnikis da mowyobilobebis efeqtianad gamoyeneba mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba, Tu teqnikuri servisi qveynis yvela konkretul zonaSi saTanadod organizebuli iqneba. mosaxleobiT da teritoriiT saqarTvelos tolfard qveyanaSi: fineTi, dania, norvegia, holandia, israeli ekonomikis yvela dargis (maT Soris soflis meurneobis) ganviTareba mecnieruli rekomendaciebis safuZvelze xdeba. dargobrivi saministroebi, samecniero-kvleviTi organizaciebis rekomendaciebis safuZvelze, ekonomikur politikas gansazRvraven. yovelive aRniSnulis gaTvaliswinebiT, dargSi erTiani samecniero politikis, misi strategiisa da ganxorcielebis konkretuli programis SemuSavebis, adgilebze praqtikuli daxmarebis gawevisa da pasuxismgeblobis amaRlebis mizniT aucilebelia saqarTvelos soflis meurneobis saministros sistemaSi sajaro samarTlis iuridiuli piri — soflis meurneobis sainJinro momsaxurebis samecniero-praqtikuli centri Seiqmnas, romelSic gaerTiandebian dargis cnobili specialistebi da maT safinanso, sameurneo da administraciul xelmZRvanelobas saministro gauwevs, xolo samecniero xelmZRvanelobas saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademia. centris saqmianobis ZiriTadi mimarTulebebi iqneba: 1. saqarTvelos soflis meurneobis teqnikuri gadaiaraRebisaTvis energetikuli saSualebebis da teqnologiuri manqanebis SesaZenad rekomendaciebis SemuSaveba; 2. samamulo da sazRvargareTuli mecni- erebis ganviTarebis Sesabamisad memcenareobis da mecxoveleobis produqtebis warmoebis teqnologiuri da manqanaTa sistemebis perioduli ganaxleba; 3. qveynis regionebis mixedviT sazRvargareTidan Semotanili teqnikis winaswari gamocda, maTi teqnikur-ekonomikuri maCveneblebis gansazRvra da rekomendaciebis SemuSaveba; 4. qveynis specifikuri kulturebisaTvis, agrolandSaftebisa da energoresursdazogvis moTxovnebis gaTvaliswinebiT, samanqano teqnologiebisa teqnikuri saSualebebis damuSaveba; 5. specialistebis, meurneobaTa xelmZRvanelebisa da fermerebis swavleba-konsultireba axali teqnikisa da teqnologiebis dargSi. pirveli nabijebi soflis meurneobis asaRorZineblad ukve gadaidga: dargi xdeba prioritetuli, fermerebisaTvis kreditebi xelmisawvdomi iqneba, uaxloes momavalSi amoqmeddeba miliardiani fondi, aSendeba 60 axali sawarmo da miwis mcire nakveTis mflobel fermerebs miwas mouxnaven, dauTesaven Sesabamis kulturas daexmarebian sasuqebiT, gadamamuSavebel sawarmoebSi Caideba mcireprocentiani sesxebi, glexebs sawvavi 50-TeTriani fasdaklebiT miewodeba. es iqneba pirveli nabijebi, Semdeg ki unda vizrunoT soflis meurneobis, maT Soris sainJinro samsaxuris Tanamedrove donis misaRwevad. SoTa WalaganiZe, omar bedia. axali agraruli saqarTvelo 29 ვე ტერინა რია ვეტერინარია yvela sofels sakuTari veterinari eyoleba veterinarias dRes msoflioSi sul ufro meti da meti yuradReba eTmoba. ekonomikurad, SedarebiT, susti qveynebic cdiloben ganviTarebuli samyaros magaliTs mibaZon da veterinariuli dargi ganaviTaron. saqarTveloSi am mxriv dRes arasaxarbielo viTarebaa, radgan qveyanaSi, sasaklaoebze mimagrebul veteqimTa CaTvliT, mxolod 150 mde saxelmwifo veterinari muSaobs. am mxriv Tu sxva, Cveni sididis qveynebis praqtikas ganvixilavT, Zalze savalalo suraTs davinaxavT. magaliTad: italiis kunZul sardiniaze, sadac 1 milionamde adamiani cxovrobs, 700-ze meti saxelmwifo veterinari muSaobs, xolo estoneTSi (1,5 mln. adamiani) — 800-ze meti. mecxoveleobis ganviTarebisa da fermeruli meurneobebis gamarTvis mxriv saqarTveloSi arsebuli viTareba evrokavSiris qveynebSi arsebul mdgomareobisgan mkveTrad gansxvavdeba. ganviTarebul qveynebSi, sadac Zlieri fermeruli meurneobebia epizootiuri (epidemiologiuri) viTarebis kontroli gacilebiT iolia, vidre CvenTan, amas Tu davamatebT veterinaruli kanonmdeblobis ararsebobas, saxelmwifo veterinarebis simcires, kerZo veterinaruli samsaxurebis, praqtikulad, ararsebobas (Tu ar CavTvliT klinikebs, sadac araproduqtiul da egzotikur cxovelebs mkurnaloben), veterinaruli samsaxurebis daqsaqsulobas (sasazRvro da Sida kontrolis gancalkevebas) da saxelmwifo veterinaruli saswavleblis uqonlobas, davinaxavT, rom viTareba mkveTrad Secvlasa da saxelmwifos saswrafo Carevas iTxovs. es saWiroa Tundac imisTvis, rom ar moxdes sxvadasxva daavadebebis gavrceleba, romlebic aunazRaurebel zians miayenebs soflis meurneobas, safrTxes Seuqmnis Cveni Tu CvenTan stumrad myofi sxva qveynis moqalaqeebis janmrTelobasa da sicocxles. rogorc qveynis mTavari veterinari, mixeil soxaZe ganmartavs: qveynisaTvis, kerZo veterinriul samsaxurebTan erTad saxelmwifo veterinaruli struqturebis ganviTareba sasicocxlod mniSvnelovania. saxelmwifo veterinaruli samsaxuris gaZlierebis aucilebeli piroba qveyanaSi saxelmwifo veterinari oficris (inspeqtoris) (CVO) Tanamdebobis SemoRebaa, romelic veterinaruli zedamxedvelobis uzrunvelyofisaTvis yvela samsaxurs gaaerTianebs. aRniSnuli pozicia uklebliv yvela veterinarul mimarTulebas moqnilsa da met qmediTunarians gaxdis. saxelmwifo veterinari inspeqtoris (CVO) poziciis aucileblobaze miuTiTeben amerikis SeerTebuli Statebis agra- 30 axali agraruli saqarTvelo ruli departamentis (USDA) veterinaruli samsaxurebis, gaeros sursaTisa da soflis meurneobis organizaciis (FAO), evrokavSirisa da cxovelTa jandacvis saerTaSoriso organizaciis (OIE) eqspertebi. imis miuxedavad, rom sxvadasxva saerTaSoriso organizaciebis daxmarebiT kerZo veterinarebma Sesabamisi wvrTnebi gaiares da gamocdilebac daagroves, maTi gaerTianeba da vetmomsaxurebis centrebis Camoyalibeba mainc ver moxerxda. am problemis gadaWra kerZo veterinarebis gaerTianebis stimulirebis gareSe praqtikulad SeuZlebelia, rac, rogorc 20 wlianma praqtikam gviCvena, saxelmwifos Caurevlad ar moxerxdeba. rogorc batoni mixeil soxaZe ambobs, saqarTveloSi sul 64 teritoriuli erTeulia, sadac sabWoTa periodis dros TiToeul raionSi Semaval sasoflo sabWoebSi (dRevandeli sakrebulo) veterinaruli ubnebi iyo Seqmnili, sadac yovel ubanze minimum 2-3 veterinari eqimi iyo mimagrebuli. dRevandeli realobidan gamomdinare, rac pirutyvis raodenobis Semcirebasa da zogierT regionSi TviT veterinari specialistebis naklebobas gulisxmobs, mizanSewonilia pirvel etapze veterinarebis raodenoba yofili vet-ubnebis (praqtikuliad dRevandeli sakrebuloebi) raodenobis mixedviT ganisazRvros, rac saqarTvelos masStabiT velze momuSave 480 da, daaxloebiT, 80 (ricxvi damokidebulia sasaklaos raodenobaze) sasaklaoze mimagrebuli veteqimia. saqarTvelos kanonmdeblobis moTxovnebis Sesabamisad yovel daqiravebul veteqimTan gaformdeba xelSekruleba, romlis mixedviTac maT Semdegi ufleba-movaleobebi daekisrebaT: saxelmwifo programiT gaTvaliswinebul RonisZiebebis farglebSi profilaqtikur-iZulebiTi vaqcinacia; laboratoriaSi gadagzavnis mizniT nimuSebis aReba; adgilze epidemiologiuri zedamxedvelobis ganxorcieleba (mag: cofi, jilexi); sezonur saZovrebze gadaadgilebis dros cxovelebze zedamxedvelobis ganxorcieleba; cxovelTa janmrTelobaze zedamxevelobis daweseba da qveynis SigniT gadaadgilebis dros Sesabamisi dokumentis gacema; eqsportis SemTxvevaSi sakarantino momsaxureba; sasaklaoze dakvliswina da dakvlis Semdgomi zedamxedveloba; cxovelTa identificireba da Sesabamisi dokumentis gacema. მარტი, 2013 ვეტერი ნარია ვეტერინარია amasTan erTad kontraqtor veterinarebs sxva (maT Soris komerciul) saqmianobaSi monawileoba ar SeezRudebaT. veterinarebi yovelTviur sargod daaxloebiT 400 lars miiReben. sasaklaoze da velze, maRali riskis zonaSi momuSave veterinarebs saxelmwifo daazRvevs (daaxloebiT 40 lari TiToeulze). isini CaerTvebian korporaciuli momsaxurebis sistemaSi da yovelTviurad telefonze salaparakod depozitze daericxebaT 5 lari. soflebisa da cxovelTa raodenobis, reliefuri Taviseburebebisa da veterinari eqimis SesaZleblobidan gamomdinare, eqnebaT (erTjeradad) sxvadasxva saxeobis satransporto saSualebebiT gadaadgilebis SesaZlebloba (skuteri, velosipedi (Zraviani), cxeni da sxv.). aseT veterinariuli samsaxuriT Cven uzrunvelvyofT qveyanaSi veterinaruli viTarebis gakontrolebas da am sferoSi sabolood wesrigis damyarebas. nestan guguSvili. კვ ლე ვა კვლევა qobuleTis raionis Termuli resursebis Sefaseba jer kidev warsul saukuneSi SeamCnies, rom mcenaris fazaTa Soris intervalis xangrZlivoba ekologiur faqtorTa (niadagisa da haeris hidro-Termul pirobebze, dRis xangrZliobaze da sxva) kompleqsze, agroteqnikaze da sxva garemoebebzea damokidebuli, magram am faqtorTa Soris erT-erTi wamyvani garemos temperaturuli reJimia. agrometeorologiuri pirobebis gavlenis gamo erTi da imave adgilze mcenaris ganviTarebis fazebis dadgomis vadebi wlebis mixedviT didad cvalebadia. amis mizezi mravalia: niadagis damuSaveba, Tesvis vada, sasuqis Setana, kultivacia, mcenaris sixSire, morwyva da amindis pirobebi. mxedvelobaSia misaRebi agreTve zamTris xasiaTi, Tovlis saburveli, niadagisa da haeris temperaturis reJimi, tenianobis mdgomareoba, misi dinamika da sxva. zemoT CamoTvlil faqtorebTan erTad Tesvis optimaluri vada mosavlis raodenobas didad gansazRvravs. qobuleTis pirobebSi (institutis meteomonacemebis mixedviT), haerSi aqtiuri siTbos mateba aprilis meore dekadaSi iwyeba, niadagis zedapirze — martis mesame dekadaSi, saxnav fenaSi — aprilis pirvel dekadaSi da yovelwliurad oqtombris dasasrulidan noembris dasawyisamde grZeldeba. savegetacio periodis xangrZlioba 7 Tvea. ZiriTadi yuradReba siTbos moyvaruli sasoflo-sameurneo kulturebisaTvis Termuli resursebis Sefasebas eTmoba. am mizniT dadgenilia haeris temperaturis gardamavali TariRebi, niadagis zedapirze da saxnav fenaze 50, 100 მარტი, 2013 150 da 200C-ze, gamoTvlilia aqtiur temperaturaTa jami. Cvens mier Seswavlili teritoriis agrometeorologiuri daxasiaTeba tenmomaragebis pirobebSi Termuli resursebis etapobriv da mTeli periodis Sefasebas eyrdnoba. 1. savegetacio periodi: a. haeris temperatura 150C-s zeviT periodi; b. haeris temperatura 200C-s zeviT periodi; 2. civi periodi; 3. gardamavali periodi; haeris temperaturis 150C-s zeviT periodi xasiaTdeba siTbos moyvaruli kulturebis siTboTi momaragebiT. is iwyeba maisis Sua ricxvebSi (saS.mravalwliuri TariRia 16 maisi) da mTavrdeba oqtombris pirvel naxevarSi (saS.mravalwliuri TariRia 11 oqtomberi). misi xangrZlivoba Seadgens 150 dRes (wlebis mixedviT meryeobs 120-dan 175 dRemde. aqti- ur temperaturaTa jami calkeul wlebSi meryeobs 26000-34000C-is farglebSi. saS.mravalwliuri temperaturis jami 150C-is zeviT tolia 30000C-is. haeris temperatura 200C-s zeviT periodi Cveulebriv 17 ivniss dgeba, xolo dasasruli 7 seqtembers aRiniSneba. am periodis xangrZlivoba, 18300C — aqtiuri TbobiT, 83 dRes Seadgens. zogierT wlebSi temperaturis gadasvla 200C-s zeviT dafiqsirda maisis bolos, an ivlisis dasawyisSi. Semodgomaze yvelaze adreuli gadasvla aRiniSna agvistos bolos, xolo gviani — seqtembris meore naxevarSi. wlebis mixedviT am periodis xangrZlivoba, 14000-24000C aqtiuri Tbobis dagrovebiT, 60-100 dRis farglebSi meryeobda. civi periodi dekembris bolos iwyeba (saS. mravalwliuri TariRi 24 dekemberi) da daaxloebiT ori gardamavali TariRebi periodis mixedviT cxrili 1 gazafxuli Semodgoma dReTa ricxvi temperaturaTa jami T0C 50C-dan -dan 21 Tebervali 24 dekemberi 308 46810C 100C-dan -dan 08 aprili 10 noemberi 217 38120C 150C-dan -dan 15 maisi 10 oqtomberi 149 30270C 200 C-dan -dan 18 ivnisi 08 seqtemberi 83 18040C gardamavali periodebi 0 axali agraruli saqarTvelo 31 კვ ლე ვა კვლევა Tvis ganmavlobaSi grZeldeba (21 Tebervlamde). temperaturis 50Cdan gadasvlis TariRi, rogorc Semodgomaze, aseve zamTarSi wlebis mixedviT, sakmaod arastabiluria, ris gamoc civi periodis xangrZlioba ramodenime dRidan samnaxevar Tvemde meryeobs. gardamaval periodebad pirobiTad miRebulia savegetacio da civ sezonebs Soris periodebi, anu haeris saSualo dRiuri temperaturis 50C-dan 100C-mde periodi. Semodgomaze temperaturis gadasvla 100C-dan 9 noembers aRiniSneba. civi periodi iwyeba 24 dekembers. aqedan gamomdinare Semodgomis gardamavali periodis xangrZlioba 44 dRes Seadgens. klimatis globaluri cvalebadoba mcenareTa dacvis sferoSi iwvevs mosalodnel safrTxes, daavadebebis migraciul zrdas, amitom meteomoednidan aRebuli monacemebiT mravalwliuri prognozis Sedgena (meteomoedani mdebareobs fito- paTologiis institutis teritoriaze da funqciorebs 1961 wlidan dRemde) axal agroekologiur pirobebSi mcenareTa dacvis arsebul sistemaSi optimaluri adaptaciis gzebis Ziebas emyareba. nani afciauri, mecnier-TanamSromeli, agrometeorologi, SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis fitopaTologiisa da biomravalferovnebis mimarTuleba. სპეც იალი სტი გვი სპეციალისტი გვირჩევს რჩ ევს mindorsacavi da eroziis sawinaaRmdego tyis sacavi zolebis aRdgena saSuri saqmea sul raRac naxevari saukunis winaT qveyanaSi qarsacavi tyis zolebis da mindorsacavi zolebis gaSenebis saqme kargad midioda, magram gamoucdelobam da mezobeli qveynebisadmi wamxedurobam, qveynisTvis am metad saWiro da aucilebel RonisZiebebSi, zogierTi dadebiTi Sedegis garda, ZiriTadad uaryofiTi Sedegi gamoiRo. rogorc cnobilia, XX saukunis II naxevari saqarTvelosTvis mravalmxrivi kataklizmebis periodi iyo. qveynis damoukideblobisaTvis brZolam qveynisTvis saWirboroto bevri aucilebeli saqme ukana planze gadaswia. maT Soris garemos dacva-aRdgena, qardacviT da eroziis sawinaaRmdego tyesacavi zolebis mSenebloba da sxva. dRes ukve cnobilia, rom im dros yvelaze didi Secdoma mindorsacav tyis zolebTan erTad e.w. saxelmwifo qarsafari zelebis mSeneblobisTvis miwebis gamoyofa iyo. iseT mciremiwian qveynebSi, rogorc saqarTveloa, qardamcav zolebs 7295 heqtari ekava, romelTa didi nawili dakisrebul movaleobas ver asrulebda. imis gamo, rom aRniSnuli zolebi gaSenebuli iyo arasaTanado merqniani saxeobebiT, ZiriTadad kanaduri verxviT da TeTri akaciiT, romlebic vidre im movaleobis Sesrulebas SeZlebda rac daakisres, daiRupa da ganadgurda. amas xeli gaxangrZlivebulma energokrizismac Seuwyo, ramac, TiTqmis, erTad Seiwira dasaxlebul punqtebTan arsebuli tyeebi, xSir SemTxvevaSi baR-parkebi, xexilis baRebi da qardacviTi Tu eroziis sawinaaRmdego tyis xelovnuri koromebi. marTalia, qardacviTi zolebi ganadgurda, magram bevrgan nargaobebis fragmentebi jer kidev SemorCenilia, romelic gabatonebuli qarebis mimarTulebas gviCvenebs. amitom saWiroa, soflis meurneobis saminis- 32 axali agraruli saqarTvelo trosTan Seiqmnas organizebuli jgufi, romelic raionebis mixedviT SemorCenil nargavobaTa fragmentebs, maT mdgomareobas Seiswavlis, SeZlebisdagvarad maT axal zolSi CarTvas gansazRvravs. aRsaniSnavia, rom warsulSi, roca qveyanaSi qarsafar zolebis mSeneblobis bumi iyo, mis Sesrulebas mxolod metyeveebs andobdnen, dRes ki raionebSi satyeo meurneobebi aRar arsebobs, metyeve specialistTa adgili umetesad araspecialistebs, e.w. reinjerebs ukaviaT, magram jer kidev arseboben Zveli gamocdil metyeveTa kadrebi, romelTa gamoyeneba aucilebeli da saWiroa. dasaxlebuli punqtebis siaxloves energokrizis dros qardacviTi da eroziasawinaaRmdego zolebis ganadgurebam, aTasobiT heqtari unikaluri tyis masivebis mospobam, mavnebel daavadebaTa gamravleba-gaaqtiureba gamoiwvia, amitom am zolebisa da tyis masivebis aRdgena Zalian mniSvnelovani saqmea, rasac maRali Rirsebisa da maRalxarisxiani sargavi masala sWirdeba, romelic dRes saqarTveloSi aRar moipoveba, xolo misi Secvla ucxoeTidan Semotanili nergebiT danaSaulis tolfasia, radgan Cveni tyeebi da dacviTi tyis masivebi mxolod da mxolod adgilze aRzrdili, sakuTari sargavi masaliT unda Seiqmnas. es marTalia, mraval siZneleebTan iqneba dakavSirebuli, tyis Semqmnel saxeobaTa aRzrdis sanerge meurneobis bazisgan, romelic 20-25 wlis winaT saqarTveloSi arsebobda dRes mxolod keTili mogonebebiRaa SemorCenili. arada am bazebze yovelwliurad, saSemodgomo inventarizaciiT, 3040 saxeobis foTlovani da wiwvovani sargavi masalis 50 milionze meti standartuli Teslnergi iricxeboda. axali sanerge meurneobebis bazis gareSe RonisZiebis dawyeba-gafarToeba SeuZleblad migvaCnia. gasul saukunis 80-ian wlebSi saqarTveloSi tyis S qmnel merqnian saxeobaTa 4-5 saxelmwifo, droSem ebiTi da mudmivi sanerge meurneobebi arsebobda. d dRes aRarc satyeo arsebobs, aRarc sxva meurneoba, r rac arsebobs, iqac umetesad araspecialistebi m muSaoben, romlebic fiWvs, naZvs, soWsa Tu kedars e TmaneTisgan ver asxvaveben da yvelafers naZvs er e xian. amitom vambob, Tu Cems gamocdilebas da eZa n keTeb saqmes dRes raime fasi aqvs, rom saWirod na m maCnia (ase marto me ar vfiqrob, amas damidastumi r rebs yvela, met-naklebad saqmeSi Caxeduli metyeve s cialisti), aRdges sanerge meurneobis baza da is spe მარტი, 2013 SeZlebisdagvarad metyeve specialistebiT dakompleqtdes, sxvagvarad qveynisTvis sasurveli Sedegi, ar gveqneba. siZneleebis CamoTvliT ar minda iseTi suraTi davxato, TiTqos, es Zalian rTuli saqme iyos, ara, Cemi mizania dasawyisSive kargad gavacnobieroT, am metad saSuri da aucilebeli RonisZiebis, tyeebis da qarsacavi zolebis Seqmnis saqmeSi, ra siZneleebis gadalaxva mogviwevs. qardacviTi zolebis, CvenSi cnobili specialistis, metyeve-melioratoris profesor geronti xaraiSvilis mier saqarTveloSi qarebis moqmedebis 3 jgufia dadgenili. pirvel jgufs miekuTvneba raionebi, romlebic xasiaTdebian mZafri qarebiT, meore jgufs — raionebi, romebic xasiaTdeba SedarebiT naklebi da mesame jgufs — ufro naklebi siZlieris qarebiT, romelTa zemoqmede- ba, SedarebiT, naklebia, magram maTi uaryofiTi gavlena garkveulad mainc moqmedebs sasoflo-sameurneo kulturebis mosavlianobaze. sasurvelia qardacviTi zolebis damproeqteblebma baton g. xaraiSvilis wignidan: „mindorsacavi tyis zolebis gavlena saqarTvelos sasoflo-sameurneo kulturebis mosavlianobaze da mis gaSenebis agrowesebi. Tbilisi-2004w. da sxva naSromebidan miRebuli rekomendaciebiT isargeblon. ganadgurebuli tyeebis aRdgena ki mravalwliani gamocdilebiT, ZiriTadad fanjruli da derefnuli meTodebiT unda vawarmooT, rac CvenSi jer kidev SemorCenilma gamocdilma metyeveebma Zalian kargad ician. tristan CerqeziSvili, saqarTvelos damsaxurebuli metyeve. simindis movla-moyvanis teqnologiuri ruka aRmosavleT saqarTvelosTvis # Casatarebuli RonisZieba Sesrulebis kalendaruli vada 1 rTuli mineraluri sasuqis (amofosi, diamofosi, II-III FFF amofoska, diamofoska) 250 km km/ha ha (fizikuri woniT) Setana FFFFFFFFFFFF FFF niadagis moxvnis dros. FF 2 niadagis moxvna 25-30 sm-ze. II-III 3 xnulis damuSaveba mZime diskebniani farcxiT da IV FFF dafrezva. Tesvis wina kultivacia tardeba Tesvamde 4-5 FFFFFFFFFFFF F dRiT adre FF 4 mineraluri sasuqis (amoniumis gvrjila 80-100 km./ha) km. ha) FFF Setana TesvasTan erTad. IV-V FFFFFFFFFF 5 Tesva. erT heqtarze unda daiTesos „lomTagoras-1“ FFF 75 000 „lomTagora-2“ 75 000 marcvali. IV-V FFFFFFFFFF 6 niadagiSi mavneblebisgan naTesis dazianebis saSiSroebis FFF SemTxvevaSi inseqcitad „regentis“ Setana Tesvis dros, FFF saTesiT, mikrogranulatoris gamoyenebiT 5kg./ha-ze. 5kg. ha-ze. IV-V FFFFFFFFFF FF 7 herbicidis: (peqtormasi 0.5 d/ha. d ha. stelari-1.0kg./ha. stelari-1.0kg. ha. FFF nikoSi1.5kg Si1.5kg/ha, ha, titiusi, maisi 50gr./ha) 50gr. ha) +2kg. mikroF elementis Sesxureba simindis mcenaris 3-5 foTlis FFF fazaSi. V-VI FFFFFFFFFF FFFFFFFF FFFF 8 naTesis pirveli kultivacia simindis mcenaris FFF 3-5 foTlis fazaSi 150kg. (fizikuri wona) amoniumis FFF gvarjilis SetaniT. V-VI FFFFFFFFFF FF 9 naTesis meore kultivacia pirveli kultivaciidan 14VI FFF 15 dRis Semdeg 150kg. amoniumis gvarjilis SetanasTan FFFFFFFFFFFF F erTad. FF vegetaciis periodSi mavneblebis (farvana, xvatari, vegetaciis 10 FFF an sxva) winaaRmdeg inseqticidis (fastaki 0,2l/ha) 0,2l ha) Sesperiodi FF xureba FFFF 11 FFF 12 marcvlis mosavlis aReba sruli simwifis fazaSi IX marcvlis Sroba saSrobSi IX მარტი, 2013 simindis qarTuli lomTagora 1 samarcvle hibridi; sixSire — 55-60 aTasi Ziri ha; vegetacia — 124-126 dRe; uxvmosavliani, ha-ze iZleva 8-10 tona marcvals. lomTagora 2 samarcvle-sasilose hibridi; simaRle — 265-280 sm; sixSire — 45-50 aTasi Ziri/ha; ri ha; vegetacia — 134-136 dRe; uxvmosavliani, heqtarze iZleva 8-10 tona marcvals, an 60-70 tona — sasilose masas; kargad egueba tenian pirobebs. lomTagora 3 samarcvle hibridi; sixSire — 55-60 aTasi Ziri/ha; ri ha; vegetacia — 130-132 dRe; uxvmosavliani; ha-ze iZleva 8-10 tona marcvals; rekomendebulia aRmosavleT saqarTvelos sarwyavi zonebisTvis. lomTagora 4 TeTri hibridi; sasursaTe, SeiZleba sasilosed da safuraJed gamoyeneba; mcenaris simaRle 308 sm; marcvlis mosavlianobiT 22-24% aWarbebs „ajameTis TeTrs”; sixSire 45-50 aTasi Ziri heqtarze; vegetacia — 140-143 dRe; gamZlea Cawolisadmi. lomTagora 5 TeTri hibridi; sasursaTe-safuraJe; simaRle 303 sm; marcvlis mosavlianobiT 36-38% aWarbebs „ajameTis TeTrs”; sixSire 45-50 aTasi Ziri heqtarze; vegetacia — 141-143 dRe; gamZlea Cawolisadmi. tel.: (+995 99) 56-26-16; (+995 91) 20-25-25; E-mail: [email protected] www.lomtagora.com axali agraruli saqarTvelo 33 ქართუ ლი პრო ქართული პროდუქტი დუ ქტ ი `a ja me Tis TeT ri~ simindi, „ajameTis TeTri“ adgilobrivi saqarTvelos saseleqcio sadguris mier jiSobrivi gadarCevis meTodiT gaumjobesebuli jiSia. saerTo daxasiaTeba: miekuTvneba kbila simindebis jgufs. mcenare maRalia — 2-3 metri, foTlebi — 18-20 cali. taro, saSualod, msxvili, 18-25 sm. sigrZis. mwkrivebis ricxvi taroze — 8-10. aqvs TeTri, msxvili marcvali. 1000 marcvlis wona 340-550 gramia. sagviano, uxvmosavliani jiSia. saSualo mosavlianoba 6-7 tona taroSi. potenciuri mosavlianobaa 7-dan 8 tonamde. daraionebulia kolxeTSi. agreTve imereTisa da raWa-leCxumis baris zonaSi, aRmosavleT saqarTveloSi mdinare alaznis marcxe- na mxaris velze, axmetisa da Telavis sarwyav miwebze. agroteqnika: am jiSis simindi moiTxovs niadagis Rrmad 25-28 sm. xvnas. saSemodgomid niadags mzralad xvna misTvis savaldebuloa. sasuqebi: fosfor-kaliumiani sasuqebi ZiriTadad Sedis xvnis win. an kidev mzralis adre gazafxulze kultivaciis (dadiskva) dros. saWiro raodenobis sasuqebi sasurvelia Sevides wilobrivad Tesvis 1-li da me-2 rigTaSorisi kultivaciis dros. Sesatani sasuqebis dozebi ganisazRvreba kartogramebis, an niadagis analizis safuZvelze. saerTod, agrowesebiT saWiroa: N120, P120 da K 60 sasuqebi. savegetacio periodi: di 125-130 dRe. Tesva: p Tesva pun nq qtualurad r mwkriv mw r Ta Soris manZili 70-75sm, mcenareTa Soris - 28-30sm. es manZilebi aRebulia im varaudiT, rom 1ha-ze SenarCundes 38-40 aTasi Ziri mcenare. morwyvis jeradoba ganisazRvreba moTxovnilebis mixedviT — damokidebulia imaze, Tu ramdenad saWiroebs mcenare wyals. erTi kilogrami _ Sewamluli da dafasoebuli saTesle masalis fasia: 4 lari. `qar Tu li kru gi~ si s min m ndi, „qar q rTuli kru r gi““ mi m Rebulia saqarTvelos saseleqcio sadguris mier gamorCevis gziT. saerTo daxasiaTeba: miekuTvneba kbila simindis jgufs. simaRleSi aRwevs 2,5-3 metrs. foTlebis ricxvi — 15-20. ikeTebs 20-25sm zomis sakmaod mozrdil cilindruli formis taros. aqvs wiTeli naquCi — marcvali yviTeli. 1000 marcvlis masa Seadgens 300-450 grams. saSualo-sagviano uxvmosavliani jiSia, sruli agroteqnikis pirobebSi iZleva 8-10 tona mosavals taroSi. potenciuri mosavalia 12-14 tonaa. marcvlis gamosavlianoba 8082%-ia. daraionebulia aRmosav- 34 axali agraruli saqarTvelo leT saqarTvelos sarwyav da teniT uzrunvelyofil raionebSi. agroteqnika: am jiSis simindi moiTxovs niadagis Rrmad, 25-28smze damuSavebas. Semodgomaze mzralad xvna misTvis savaldebuloa. sasuqebi: fosfor-kaliumiani sasuqebi ZiriTadad Sedis xvnis win. an kidev mzralis adre gazafxulze kultivaciis (dadiskva) dros. saWiro raodenobis sasuqebi sasurvelia SevitanoT wilobrivad Tesvisa da 1-li — me-2 rigTaSorisi kultivaciis dros. Sesatani sasuqebis dozebi ganisazRvreba kartogramebis an niadagis analizis safuZvelze. saerTod, agrowesebiT saWiroa: N120, P120 da K60 sasuqebi. savegetacio periodi: 125-130 dRe. Tesvis vadebi: dablob zonebSi Tesvis optimaluri vadaa 10 aprilidan 30 aprilamde, SemaRlebul zonebSi — 15 aprilidan 5 maisamde. Tesva: punqtualurad mwkrivTa Soris manZili 70-75sm, mcenareTa Soris — 25-28sm. es manZilebi aRebulia im varaudiT, rom 1 ha-ze SenarCundes 44-45 aTasi Ziri mcenare. morwyvis jeradoba ganisazRvreba moTxovnilebis mixedviT - damokidebulia imaze, Tu ramdenad saWiroebs mcenare wyals. erTi kilogrami _ Sewamluli da dafasoebuli saTesle masalis fasia: 4 lari. damatebiTi informaciisa da konsultaciisTvis dagvikavSirdiT: koba xorbalaZe mis: q. Tbilisi, d. aRmaSeneblis xeivani me-12 km (agraruli universiteti) tel: 577-248-842 E-mail: [email protected] მარტი, 2013