Richard Wolff * ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ ªÂÙ¿ÊÚ·ÛË: °ÈÒÚÁÔ˜ ¶·ÓÙÂÏÈ¿˜ ∂È̤ÏÂÈ·: ∞Ó‰ÚÈ¿Ó· µÏ¿¯Ô˘ ∏ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ £∂øƒπ∞ ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÂÈ ÙËÓ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ Ù˘ ÚÔÛÔ¯‹ ÛÙȘ Û˘Ó‰¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÎÚ›ÛÂˆÓ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ Î·È Ù˘ ÂȉÈ΋˜ Ù·ÍÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ ÙÔ˘. ø˜ Ù·ÍÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÂÓÓÔԇ̠ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙˆÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ Ô˘ ·Ú¿ÁÔ˘Ó ÚÔ˚fiÓÙ·. ™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ ·˘Ù‹˜, Ì›· ÔÌ¿‰· ·ÓıÚÒˆÓ, ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ (.¯. Ù· ‰ÈÔÈÎËÙÈο Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· ÙˆÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ Ô˘ ÂÈϤÁÔÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘˜ ÌÂÙfi¯Ô˘˜ Î·È ÏÔÁÔ‰ÔÙÔ‡Ó Û’ ·˘ÙÔ‡˜), ȉÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·È Î·È ‰È·Ó¤ÌÔ˘Ó Ù· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ·Ú¿ÁÔÓÙ·È ·fi ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÔÌ¿‰· ·ÓıÚÒˆÓ, ÙÔ˘˜ ÌÈÛıˆÙÔ‡˜ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘˜ (Resnick & Wolff, 1987: ∫ÂÊ. 3). §fiÁˆ Ù˘ ͯˆÚÈÛÙ‹˜ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋˜ ÂÛÙ›·Û‹˜ Ù˘, Ë Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ıˆڛ· ηٷϋÁÂÈ Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈο Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· ÁÈ· ÙȘ ÎÚ›ÛÂȘ ·fi ÂΛӷ ÙˆÓ ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÒÓ Î·È Î¸ÓÛÈ·ÓÒÓ ÔÈÎÔÓÔÌÔÏfiÁˆÓ.1 ∂Ó Û˘ÓÙÔÌ›·, ‰È·ÙËÚ‹ÛÈ̘ χÛÂȘ ÁÈ· ÙȘ ÎÚ›ÛÂȘ Ô˘ * √ÌfiÙÈÌÔ˜ ηıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ù˘ ª·Û·¯Ô˘Û¤Ù˘, Amherst, Î·È (Û‹ÌÂÚ·) ÂÈÛΤÙ˘ ηıËÁËÙ‹˜ ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ New School ÙˆÓ ∏¶∞. 1. ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘, ÌÈ· Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ÂÍ‹ÁËÛË Ù˘ ÎÚ›Û˘ ‰ÂÓ ‰›‰ÂÈ ¤ÌÊ·ÛË Û ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ÙÔÓ›˙Ô˘Ó ÔÈ ∫¸ÓÛÈ·ÓÔ›: (1) ·ÔÛÙ·ıÂÚÔÔÈËÙÈÎÔ‡˜ ÂÏÈÁÌÔ‡˜ ·fi ÂȉÈÒÎÔÓÙ˜ ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ÙÔ˘˜ Û˘ÌʤÚÔÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙ¤˜, ·Ú·ÁˆÁÔ‡˜, ÂÌfiÚÔ˘˜ Î·È ÙÚ¿Â˙˜ Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó ÌÈ· ÂÁÁÂÓÒ˜ ·‚¤‚·ÈË ÔÈÎÔÓÔÌ›· ηÈ/‹ (2) ·ÁÔÚ·ÛÙ¤˜ Î·È ˆÏËÙ¤˜ Ô˘ η٤¯Ô˘Ó ·Û‡ÌÌÂÙÚË ÏËÚÔÊfiÚËÛË Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ·ÁÔÚ¤˜. ¶·ÚÔÌÔ›ˆ˜, ÌÈ· Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ÂÍ‹ÁËÛË ‰ÂÓ ‰›ÓÂÈ ÚÔÙÂÚ·ÈfiÙËÙ· Û’ ·˘Ù¿ Ô˘ ÙÔÓ›˙Ô˘Ó ÔÈ ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÔ› ÔÈÎÔÓÔÌÔÏfiÁÔÈ: (1) ·ÔÛÙ·ıÂÚÔÔÈËÙÈΤ˜ ÁÈ· ÙȘ ·ÁÔÚ¤˜ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂȘ ȉȈÙÈ΋˜ ‰‡Ó·Ì˘ ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ˜ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿ ηÈ/‹ (2) ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ ·fi ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜. ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 53 Ï‹ÙÙÔ˘Ó ÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi ··ÈÙÔ‡Ó, Û‡Ìʈӷ Ì ÙË Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ÔÙÈ΋, ÌÂÙ¿‚·ÛË Û ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ Ù·ÍÈ΋ ‰ÔÌ‹. ∞˘Ùfi Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ‰ÈfiÙÈ Ë Ù·ÍÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ¤¯ÂÈ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο Î·È Â·ÓÂÈÏËÌ̤ӷ Û˘ÓÙÂϤÛÂÈ ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÎÚ›ÛÂˆÓ ÙfiÛÔ Û ڢıÌÈṲ̂Ó˜ fiÛÔ Î·È Û ·ÔÚ˘ıÌÈṲ̂Ó˜ ÌÔÚʤ˜ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡, Û ›ÛÌ· ÙˆÓ ·Ì¤ÙÚËÙˆÓ ÌÂÙ·ÚÚ˘ıÌ›ÛÂˆÓ Ô˘ Û˘ÓÙÂϤÛÙËÎ·Ó ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÎÚ›ÛË, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÔÈ ˘ÔÛÙËÚÈÎÙ¤˜ ¿ÓÙ· ˘fiÛ¯ÔÓÙ·Ó fiÙÈ ı· ·¤ÙÚÂ·Ó ÌÂÏÏÔÓÙÈΤ˜ ÎÚ›ÛÂȘ. ∞˘Ù¤˜ ÔÈ ˘ÔÛ¯¤ÛÂȘ ‰ÂÓ ÙËÚ‹ıËηÓ. √È ÌÂÙ·ÚÚ˘ıÌ›ÛÂȘ ¿ÓÙ· ·ÔÙ‡Á¯·Ó·Ó Ó· ·ÔÙÚ¤„Ô˘Ó ÙËÓ ÂfiÌÂÓË ÎÚ›ÛË fiˆ˜ ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ Ë ·ÚÔ‡Û· ·ÁÎfiÛÌÈ· ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ηٿÚÚ¢ÛË. ∂ÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Î·È πÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ∏¶∞ ∏ Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ Ì·˜ ÂÚÌËÓ›· Û˘Ó‰¤ÂÈ ÙËÓ ·ÚÔ‡Û· ηÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ ÎÚ›ÛË ÛÙȘ ∏¶∞ Ì ÙÔ˘˜ ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢fiÌÂÓÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÂÎÌÂÙ·ÏÏÂ˘Ù¤˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜.2 ∏ ·Ú’ ÔÏ›ÁÔÓ Î·Ù¿ÚÚ¢ÛË ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ∏¶∞ ÙÔ 2008-2009 ›¯Â ‚·ıȤ˜ Ù·ÍÈΤ˜ Ú›˙˜ ÛÙ· ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ· 120 ¤ÙË. ∞fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 1890 ̤¯ÚÈ Ù· Ù¤ÏË Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1970, ‰‡Ô ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ Ù¿ÛÂȘ ÂÌÊ·Ó›ÛÙËÎ·Ó ÛÙËÓ ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ ‚ÈÔÌ˯·Ó›·. ∏ Ù¿ÛË ·‡ÍËÛ˘ ÙˆÓ Ì¤ÛˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ ÛÙË ‚ÈÔÌ˯·Ó›· ‹Ù·Ó ÂÚ›Ô˘ ηٿ 1,8% ÙÔ ¯ÚfiÓÔ. ∏ Ù¿ÛË ·‡ÍËÛ˘ Ù˘ ̤Û˘ ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ÛÙË ‚ÈÔÌ˯·Ó›· ‹Ù·Ó ÛÙ·ıÂÚ¿ ˘„ËÏfiÙÂÚÔ˘ Ú˘ıÌÔ‡, 2,3% ÙÔ ¯ÚfiÓÔ.3 ™Â fiÚÔ˘˜ Ù˘ Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋˜ ıˆڛ·˜ Ù˘ ·Í›·˜, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÌÂ/ÂÚÌËÓ‡ԢÌ ÙËÓ Ù¿ÛË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ·˜ ˆ˜ ¤Ó· ÚÔÛÂÁÁÈÛÙÈÎfi ̤ÙÚÔ Ù˘ ÚÔÛÙÈı¤ÌÂÓ˘ ·Í›·˜ Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂ›Ù·È ·fi ÙÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁÈÎÔ‡˜ ÂÚÁ¿Ù˜ ÙËÓ ÔÔ›·Ó ÙË Û˘ÁÎÚ›ÓÔ˘Ì Ì ÙÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂÎÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ˆ˜ ¤Ó· ÚÔÛÂÁÁÈÛÙÈÎfi ̤ÙÚÔ Ù˘ ·Í›·˜ Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ ‰‡Ó·Ì˘. ∞˘Ùfi Ì·˜ ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· Û˘ÌÂÚ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ ÔÛÔÛÙfi Ù˘ ˘ÂÚ·Í›·˜ ÛÙȘ ∏¶∞ —Ë ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ·Ó¿ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎfi ÂÚÁ¿ÙË Û ۯ¤ÛË Ì ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ·ÌÔÈ‚‹ ·Ó¿ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎfi ÂÚÁ¿ÙË— ·˘Í·ÓfiÙ·Ó ÛÙ·ıÂÚ¿ ÁÈ· ۯ‰fiÓ 90 ¯ÚfiÓÈ·. ™ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘ ª·ÚÍ, Ô ·ÈÒÓ·˜ Ô˘ ÙÂÏ›ˆÛ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 ›‰Â ÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ ∏¶∞ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› fi¯È ÌfiÓÔÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓ· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· 2. ¶ÚÔ˜ ·ÔÊ˘Á‹ ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ·ÌÊÈÛËÌ›·˜, Ì ÙÔÓ fiÚÔ «Û˘Ó‰¤ÂÈ», ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ì ÛÎÔfi ÙËÓ ·Ó·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈÎÒÓ ÎÚ›ÛÂˆÓ Û ¤Ó· ˘ÔΛÌÂÓÔ ‚·ÛÈÎfi Ù·ÍÈÎfi ·›ÙÈÔ. ∞ÔÎÏ›ԢÌ ԢÛÈÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ÂÍËÁ‹ÛÂȘ fiÏˆÓ ÙˆÓ ÂȉÒÓ, Ì·ÚÍÈÛÙÈΤ˜ Î·È ÌË-Ì·ÚÍÈÛÙÈΤ˜. ª¿ÏÏÔÓ, ÙÔ ¤ÚÁÔ Ì·˜ ÛÙԯ‡ÂÈ ÛÙÔ Ó· ÚÔÛı¤ÛÂÈ ÙËÓ Ù·ÍÈ΋ ˆ˜ ÌÈ· ·fi ÙȘ ÔÏϤ˜ ·Èٛ˜ Ô˘ ·ÏËÏÂȉÚÔ‡Ó ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Î·È Û˘ÓÂÈÛʤÚÔ˘Ó ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ ÎÚ›Û˘ – ÌÈ· ·ÈÙ›· Ô˘ ˆÛÙfiÛÔ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ·ÔÎÏ›ÂÙ·È ·fi ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ¿ÏϘ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ Ù˘ ÎÚ›Û˘ (Wolff, 2010). 3. ∞˘ÙÔ› Â›Ó·È Ì¤ÛÔÈ ÂÙ‹ÛÈÔÈ Ú˘ıÌÔ› ·‡ÍËÛ˘ ˘ÔÏÔÁÈṲ̂ÓÔÈ ·fi Ù· ‰Â‰Ô̤ӷ Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÛÙÔ ·Ú¿ÚÙËÌ·. ∏ ·‡ÍËÛË ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ Î·È Ù˘ ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ·˜ Â›Ó·È ˘ÔÏÔÁÈṲ̂ÓË ·fi ÙÔ 1890 ¤ˆ˜ ÙÔ 1978. 54 R ICHARD WOLFF ÚÔ˜ ȉÈÔÔ›ËÛË ·fi ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ¤Ó·Ó ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÌÈÛıfi ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜. ∂Âȉ‹ Ë ÚÔÛÙÈı¤ÌÂÓË ·Í›· Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ ·˘Í·ÓfiÙ·Ó Ù·¯‡ÙÂÚ· ·fi ÙÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÌÈÛıÔ‡˜, ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ ˘Ê›ÛÙ·ÓÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË «ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË» Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ·ÎÚÈ‚‹ ÔÚÈÛÌfi ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ fiÚÔ˘ ·fi ÙÔÓ ª·ÚÍ. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿, ηӤӷ˜ ¿ÏÏÔ˜ ηÈÙ·ÏÈÛÌfi˜, ÚÈÓ ‹ ¤ÎÙÔÙÂ, ‰ÂÓ ‰È¤ÓÂÈÌ ڷÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜ Ô˘ Ó· ·˘Í¿ÓÔÓÙ·Ó ÁÈ· ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ·. ∞˘Ùfi˜ Ô Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi˜ ·ÚÔ˘Û›·˙ ÌÔÓ·‰Èο, ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο, ÚÔÛÂÏ·ÔÓÙ·˜ ‰Âο‰Â˜ ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Î·È ÚÔˆıÒÓÙ·˜ ÙȘ ∏¶∞ ÛÙËÓ ı¤ÛË Ù˘ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ ˘ÂÚ‰‡Ó·Ì˘. ∂ΛÓÔ˜ Ô ·ÈÒÓ·˜ ˘‹ÚÍ ÌÈ· Û˘Ó¯‹˜ ÂÈÙ˘¯›· ÁÈ· ÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ ∏¶∞. √È Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ‰È¤ÓÂÈÌ·Ó ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈο Ù· ÛÙ·ıÂÚ¿ ·˘Í·ÓfiÌÂÓ· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ ÁÈ· Ó· ‰È·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó Î·È Ó· ÂÂÎÙ›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ·ÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ. ∏ ÔÈÎÈÏÔÌÔÚÊ›· ÙˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ‰È·ÓÔÌÒÓ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ·fi ÙÔ‡˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÂÈ ÙÔ Â‡ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÔ‡ Ô˘ Û˘Ó‰ÂfiÙ·Ó Ì ÙËÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ∏¶∞. ∞ÚÎÂÙ¿ ÌÂÁ¿Ï· ÙÌ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÁÈ· Û˘ÛÛÒÚ¢ÛË ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ (ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜, Ì˯·Ó¤˜, ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈ·, ˘Ô‰Ô̤˜ Î.Ï.) Ô˘ ¿ÌÂÛ· ‰È‡ڢÓ ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È ÙÔ ÏÂfiÓ·ÛÌ· Ô˘ ·˘Ù‹ ÂÓۈ̿وÓÂ. ¡¤Â˜ Ù¯ÓÔÏÔÁ›Â˜ ·‡ÍËÛ·Ó ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, Ì›ˆÛ·Ó ÙËÓ ÌÔÓ·‰È·›· ·Í›· ÙˆÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙÈÎÒÓ ·Á·ıÒÓ, Î·È ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ ·‡ÍËÛ·Ó ÙÔ ‚·ıÌfi ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘. ∂›Û˘ Ù· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ‰fiıËÎ·Ó ÁÈ· ÙËÓ Î¿Ï˘„Ë ÙˆÓ ÂÍfi‰ˆÓ ÁÈ· ¤Ú¢ӷ Î·È ·Ó¿Ù˘ÍË Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó Ó¤Â˜ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ÚÔ˚fiÓÙ· ÂÓÛˆÌ¿ÙˆÓ·Ó ·ÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù·. ∆Ì‹Ì·Ù· ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Û·Ó ·˘Í·ÓfiÌÂÓ˜ ÂÙ·ÈÚÈΤ˜ ÁÚ·ÊÂÈÔÎڷٛ˜ —ÂÂÓ‰‡ÔÓÙ·˜ ÛÙÔ «¿˘ÏÔ ÎÂÊ·Ï·ÈÔ˘¯ÈÎfi ÛÙÔȯ›Ի ÙÔ˘ Ì¿Ó·Ù˙ÌÂÓÙ— ÔÈ Ôԛ˜ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Î·È fiÓÙˆ˜ ÂÍ‹Á·Á·Ó ·˘ÍË̤ӷ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· ·fi ÙÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜ ÙÔ˘˜.4 ∆Ô ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ Ô˘ ÂȉȉfiÙ·Ó ÛÙÔ˘˜ ÂÌfiÚÔ˘˜ (Û˘Ó‹ıˆ˜ ˆ˜ ÂÎÙÒÛÂȘ Û ηÈÙ·ÏÈÛÙÈο ·Á·ı¿ Ô˘ ÙÔ˘˜ ˆÏÔ‡Û·Ó) ·¿ÏÏ·Í ÙÔ˘˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎÔ‡˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ·fi ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË Ó· ·ÊÈÂÚÒÛÔ˘Ó Î¿ÔÈÔ ÏÂfiÓ·ÛÌ· ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÒÏËÛ˘ (‰È¢ı˘ÓÙ¤˜ ˆÏ‹ÛÂˆÓ Î·È ÚÔÛˆÈÎfi Î.Ï.). ∂ÍÔÈÎÔÓÔÌÒÓÙ·˜ Û ÎfiÛÙÔ˜ ˆÏ‹ÛÂˆÓ —Î·È Î·Ù’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ÂÂÎÙ›ÓÔÓÙ·˜ ¤Ó· ÂÌÔÚÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ¯ÔÓ‰ÚÈ΋˜ Î·È ÏÈ·ÓÈ΋˜ ÒÏËÛ˘— ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ›¯·Ó ·ÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÏÂfiÓ·ÛÌ· ÁÈ· Ó· ÙÔ ‰È·Ó›ÌÔ˘Ó ·ÏÏÔ‡ (‚Ϥ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙÔ˘ ª·ÚÍ ÁÈ· ÙÔ «ÂÌÔÚÂ˘Ì·ÙÈÎfi ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ» ÛÙÔ ∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ, ÙfiÌÔ˜ 3). 4. √ fiÚÔ˜ «¿˘ÏÔ ÎÂÊ·Ï·È·Îfi ÛÙÔȯ›Ի ¤¯ÂÈ ÏËÊı› ·fi ÙÔ˘˜ Teece, Pisano & Shuen, (1997: 521). ∂Λ ÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÌÈ· ¿Ô„Ë ÁÈ· ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÂÙ·ÈÚÈ΋˜ ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ (corporate management) —ÛÙÔ˘˜ Ì·ÚÍÈÛÙÈÎÔ‡˜ Ì·˜ fiÚÔ˘˜, ÌÈ· ˘·ÁfiÌÂÓË Ù¿ÍË ÂÙ·ÈÚÈÎÒÓ Ù·Á›ÛÙÚˆÓ— ÁÈ· ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË (ÂÈηıÔÚÈÛÌfi) Ù˘ ·ÚÔ‡Û·˜ Î·È ÌÂÏÏÔÓÙÈ΋˜ ÎÂÚ‰ÔÊÔÚ›·˜ (˘ÂÚ·Í›·˜) ÙˆÓ ÂȯÂÈÚ‹ÛˆÓ. ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 55 ∆Ô ÙÌ‹Ì· ÙˆÓ È‰ÈÔÔÈËÌ¤ÓˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ÔÈ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎÔ› ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ Ï‹ÚˆÓ·Ó ÛÙȘ ÙÚ¿Â˙˜ ˆ˜ ÙfiÎÔ Â›Û˘ ·ÔÙÂÏ› ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙÔ˘ Ò˜ Î·È ÁÈ·Ù› Ô Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ∏¶∞ ÁÓÒÚÈÛ ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏË ·Ó¿Ù˘ÍË. √È ÏËڈ̤˜ ÙfiÎˆÓ ·Ú›¯·Ó ÛÙÔ˘˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎÔ‡˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÚfiÛ‚·ÛË ÛÙȘ ÔÏÔ¤Ó· ‰È¢ڢÓfiÌÂÓ˜ Ì·˙ÈΤ˜ ·ÔÙ·ÌȇÛÂȘ Ô˘ ηٷٛıÔÓÙ·Ó ÛÙȘ ÙÚ¿Â˙˜. √È ·ÔÙ·ÌȇÛÂȘ Ô˘ ‰·Ó›˙ÔÓÙ·Ó ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÙÔ˘˜ ¤‰ÈÓ·Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÁÈ· ÂÈÚfiÛıÂÙ˜ ·Ú·ÁˆÁÈΤ˜ ÂÂÓ‰‡ÛÂȘ Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ÁÈ· ·ÎfiÌ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜. ∆· ÙÌ‹Ì·Ù· ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ Ô˘ ÏËÚÒÓÔÓÙ·Ó ˆ˜ ÌÂÚ›ÛÌ·Ù· ÛÙÔ˘˜ ηÙfi¯Ô˘˜ ÌÂÙÔ¯ÒÓ ÙÔ˘˜ ¤ÙÚÂ·Ó ÙËÓ ÚfiÛ‚·ÛË Û ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ì¤Ûˆ ÒÏËÛ˘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ ÌÂÙÔ¯ÒÓ. ∆¤ÏÔ˜, ÙÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ Ô˘ ÏËÚˆÓfiÙ·Ó ˆ˜ ÊfiÚÔ˜ ‰È¢ÎfiÏ˘Ó ÙËÓ Î˘‚ÂÚÓËÙÈ΋ ·ÚÔ¯‹ Ù˘ ·Ó·Áη›·˜ ˘Ô‰ÔÌ‹˜ —ÓfiÌÔ˘˜, ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ· Î·È ·ÛÙ˘ÓÔÌ›·, Ô‰Èο ‰›ÎÙ˘·, Âη›‰Â˘ÛË, ˘ËÚÂۛ˜ ˘Á›·˜, ÛÙÚ·Ùfi, Î·È ¿ÏÏ·— Ë ÔÔ›· ‰È·ÛÊ¿ÏÈ˙ ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÂÎÙÂÈÓfiÌÂÓË ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ. √ ηÈÙ·ÏÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ∏¶∞ ÚÈÓ ·fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 ·ÚÔ˘Û›·˙ ÌÈ· ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙË ÂÈÙ˘¯›· ‰ÈfiÙÈ Û˘Ó‰‡·˙ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜, Û˘ÁÎÚÈÙÈο Ù·¯‡ÙÂÚË ¿ÓÔ‰Ô ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ, Î·È ‰È·ÓÔ̤˜ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ÂÂÓÂÚÁÔ‡Û·Ó ÁÈ· Ó· ÂÓÈÛ¯‡ÛÔ˘Ó ÙÔ Û‡ÛÙËÌ·. √ ª·ÚÍ ‰È·Ù‡ˆÛ Ì ۷ʋÓÂÈ· ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· (Î·È Â›Û˘ ÙȘ ·ÓÙÈÊ¿ÛÂȘ) ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÛÙÔ ∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ. ™ÙÔÓ ÚÒÙÔ ÙfiÌÔ Ô ª·ÚÍ ·Ó¤Ï˘Û Ҙ ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ ·Ú‹Á·Ó Î·È ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ȉÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Ù· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹. ∂›Û˘ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛ Ҙ Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È Ë È‰ÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ·ÏÏËÏÂȉÚÔ‡Û Ì ÙËÓ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ ÁÈ· ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡, Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁÈ΋˜ ηÈÓÔÙÔÌ›·˜ Î·È ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈÎÒÓ ÎÚ›ÛˆÓ. ™ÙÔÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ Î·È ÙÚ›ÙÔ ÙfiÌÔ, Ô ª·ÚÍ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÈ ÏÂÙÔÌÂÚÒ˜ ˆ˜ ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ‰È¤ÓÂÈÌ·Ó ÙËÓ ˘ÂÚ·Í›· Ô˘ ȉÈÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÁÈ· Ó· ‰È·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ‡·Ú͢ (1) Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È È‰ÈÔÔ›ËÛ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ Î·È (2) ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÎÔÚ˘Ê‹ ÂÓfi˜ ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜. ¶·ÚfiÏÔ Ô˘ ·ӷϷ̂·ÓfiÌÂÓ˜ ÎÚ›ÛÂȘ (ÔÈ Ôԛ˜ ηْ ·ÔÎ·Ï˘ÙÈÎfi ÙÚfiÔ Î·ÏÔ‡ÓÙ·Ó «·ÓÈÎÔ›») ‰È¤ÎÔÙ·Ó Î·Ù¿ ‰È·ÛÙ‹Ì·Ù· ÙÔÓ ·ÈÒÓ· ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ∏¶∞ Ô˘ ÙÂÏ›ˆÓ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970, Ë ÂÚ›Ô‰Ô˜ ·˘Ù‹ η٤‰ÂÈÍ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ¤ÎÙ·Û˘ fiÙ·Ó È‰ÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ‰È·Ó¤ÌÔÓÙ·Ó ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈο ·Ú΋ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈο ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù·. øÛÙfiÛÔ, Ë Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ıˆڛ· ›Û˘ ÙÔÓ›˙ÂÈ ÙËÓ ·ÓٛʷÛË: ∏ ÂÈÙ˘¯›· ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ∏¶∞ Û˘Ó˘‹Ú¯Â Ì ÙËÓ ·ÔÙ˘¯›· ÙÔ˘. √È ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ› ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ Ì¤¯ÚÈ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 ‚·Û›˙ÔÓÙ·Ó Û ÌÈ· ÂÓÙÂÈÓfiÌÂÓË ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË. ∏ Ù˘È΋ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· (΢ڛˆ˜ Ì ÙÔ Ï›ÁÔ-Ôχ ηıÔÏÈÎfi ‰Èη›ˆÌ· „‹ÊÔ˘) Î·È Ë ÈÛfiÙËÙ· (΢ڛˆ˜ Û ÓÔÌÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, ÂÚÌËÓ¢fiÌÂÓÔ˘˜ Û ÛÙÂÓ¿ fiÚÈ·) ¯ÚËÛ›ÌÂ˘Û·Ó È‰ÂÔÏÔÁÈο ÁÈ· Ó· Û˘ÁÎ·Ï˘Êı› ¤Ó· ‰È¢ڢÓfiÌÂÓÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ¯¿ÛÌ· ÌÂٷ͇ Ù˘ Ì¿˙·˜ ÙˆÓ ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢fiÌÂÓˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ Î·È Ù˘ ÂÏ›Ù ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ ÔÏ˘ÂıÓÈÎÒÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ Î·È ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ «·Ú·ÙÚ¯¿ÌÂÓÒÓ» ÙÔ˘˜. 56 R ICHARD WOLFF ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, Û¯ÂÙÈο Ï›ÁÔÈ Â›Ó·È ÂΛÓÔÈ Ô˘ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ·Ó Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο ÎfiÛÙË Ô˘ ÚÔÎÏ‹ıËÎ·Ó ·fi ÙÔ ¯¿ÛÌ· ÌÂٷ͇ ·Ú·ÁˆÁÒÓ-ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ Î·È ÛÊÂÙÂÚÈÛÙÒÓ-ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ÙÔ ÔÔ›Ô ÌÂÁÂı˘ÓfiÙ·Ó Î·ı’ fiÏË ÙË ‰È·‰ÚÔÌ‹ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ ∏¶∞. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ‰ËÌfiÛȘ ‰È·‚Ô˘Ï‡ÛÂȘ ·ÔÙ‡Á¯·Ó·Ó Ó· Û˘ÏÏ¿‚Ô˘Ó ÙȘ Û˘Ó‰¤ÛÂȘ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ¯¿ÛÌ·ÙÔ˜ Ì ÙËÓ ·ÓÈÛfiÙËÙ·, ÙË ‰È·ÊıÔÚ¿, ÙÔ ¤ÁÎÏËÌ·, ÙËÓ ·Ú·ÎÌ‹ ÙˆÓ fiψÓ, ÙË ‰È¿Ï˘ÛË Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ·ÔͤӈÛË, ÙÔ˘˜ ÔϤÌÔ˘˜ Î.Ô.Î. ∏ ÊÙÒ¯ÂÈ· Û¿ÓÈ· Û˘Ó‰ÂfiÙ·Ó Ì ÙËÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜. √È ÂÚÈÔ‰ÈΤ˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ÎÚ›ÛÂȘ ‰ÂÓ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·Ó Û˘¯Ó¿ Ì ÙÔÓ ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢ÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ÔÈ ÎÚ›ÛÂȘ ·Ô‰›‰ÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ «·ÏËÛÙ›·», ÛÙȘ ·Ï˘ÛÈÙÂÏ›˜ ΢‚ÂÚÓËÙÈΤ˜ ÂÓ¤ÚÁÂȘ, ÛÙȘ ÂÁÎÏËÌ·ÙÈΤ˜ ·ÚÂÎÙÚÔ¤˜, ÛÙ· ˙ˆÒ‰Ë ¤ÓÛÙÈÎÙ· Ô˘ ÂËÚ¿˙Ô˘Ó ÙȘ ÂÂÓ‰˘ÙÈΤ˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ, ‹ ÛÙȘ ·Ù¤ÏÂȘ Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜. ∂Ó Ì¤ÚÂÈ ÂÂȉ‹ Ë Û‡Ó‰ÂÛË Ù˘ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋˜ Ù·ÍÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Ì ÙȘ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ÎÚ›ÛÂȘ ¤¯ÂÈ ÙfiÛÔ Â˘Ú¤ˆ˜ ·Ú·ÌÂÏËı›, Â›Ó·È Ô ÏfiÁÔ˜ Ô˘ ÂÈÎÂÓÙÚˆÓfiÌ·ÛÙ Û ·˘Ù‹Ó ‰Ò. ∞˘Í·ÓfiÌÂÓË ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Ì ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜ ∞fi Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· ¤ˆ˜ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970, ÔÈ ÛÙ·ıÂÚ¿ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ› ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ Î¿Ï˘Ù·Ó Ù· ·˘Í·ÓfiÌÂÓ· ›‰· ηٷӿψÛ˘. ∏ ÚÔÛˆÈ΋ ηٷӿψÛË Î·Ù¤ÛÙË ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ÚfiÙ˘Ô, ÔÛÔÙÈο Î·È ÔÈÔÙÈο, ÁÈ· ÙË Ì¤ÙÚËÛË Ù˘ ÚÔÛˆÈ΋˜ ÂÈÙ˘¯›·˜ ÙÔ˘ ηıÂÓfi˜ ÛÙË ˙ˆ‹. √È ÂÈÏÔÁ¤˜ ÁÈ· ÙË ÛÙ·‰ÈÔ‰ÚÔÌ›· ηıÒ˜ Î·È ÔÈ ÚÔÛˆÈΤ˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ˙ˆ‹˜ Á›ÓÔÓÙ·Ó Ì ‚¿ÛË ÙȘ Èı·Ó¤˜ ‹ ÙȘ ÚÔÛ‰ÔÎÒÌÂÓ˜ ÂÈÙÒÛÂȘ ÛÙËÓ Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË. ∆Ô Ó· Â›Û·È Î·Ïfi˜ ÁÔÓ¤·˜ ÈÛÔ‰˘Ó·ÌÔ‡Û Ì ÙÔ Ó· ‰›ÓÂȘ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÛÙ· ·È‰È¿ Ó· ÂÈÙ‡¯Ô˘Ó ˘„ËÏfiÙÂÚ· ›‰· ηٷӿψÛ˘. ∏ Âη›‰Â˘ÛË «·Ô˙ËÌ›ˆÓ» ‰ÈfiÙÈ Ô‰ËÁÔ‡Û Û ηχÙÂÚ˜ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ Ì ˘„ËÏfiÙÂÚ· ›‰· ηٷӿψÛ˘. ∆Ô ÙÈ Î·Ù·Ó·ÏÒÓÂȘ ¤ÁÈÓÂ Û˘Ó˘Ê·Ṳ̂ÓÔ Ì ÙÔ ÙÈ Â›Û·È. √ ηٷӷψÙÈÛÌfi˜ (Ë ·ÎÚ·›· ÂΉ‹ÏˆÛË Î·Ù·Ó¿ÏˆÛ˘) ¤È·Û ‚·ıȤ˜ Ú›˙˜. ∏ ‰È·Ê‹ÌÈÛË Î·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ· ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ Î·È ·Ó·‰Â›¯ıËΠ۠ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂÈÚÚÔ‹ ÛÙȘ ∏¶∞. ∏ ‰È·Ê‹ÌÈÛË ‚Ô‹ıËÛ ÛÙË ÌÂÙ·ÙÚÔ‹ Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜ ηٷӷψÙÈÎÒÓ ·Á·ıÒÓ Û ‚·ÛÈ΋ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋ ÙˆÓ ·ÙfiÌˆÓ ÁÈ· Ó· ÂÈÙ‡¯Ô˘Ó ÙÔ ·ÌÂÚÈοÓÈÎÔ fiÓÂÈÚÔ. ∏ ‰È΋ ÛÔ˘ ηٷӿψÛË ‰Â›¯ÓÂÈ ÛÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ (Î·È ÙÂÏÈο Û ۤӷ ÙÔÓ ›‰ÈÔ) ÔÈÔ˜ Ú·ÁÌ·ÙÈο ›۷È. √ ηٷӷψÙÈÛÌfi˜ ¤‰ˆÛ ¤Ó·˘ÛÌ· Û ‰È·ÊˆÓÔ‡ÓÙ˜ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡˜ Ù·ÁÔ‡˜, ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜, Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Î·È ¿ÏÏÔ˘˜ Ó· ·ÓÙȉڿÛÔ˘Ó Â·ÓÂÈÏËÌ̤ӷ Ì ÂÈÎÚÈÙÈΤ˜ ηٷÁÁÂϛ˜. √È Î·Ù·ÁÁÂϛ˜ ÙÔ˘˜ ¤Ú ӷ ·ӷϷ̂¿ÓÔÓÙ·È Î·ıÒ˜ ‹Ù·Ó Û Ôχ ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi ·Ó·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈΤ˜ ÂÓ¿ÓÙÈ· ÛÙÔÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙÈÛÌfi. √ ηٷӷψÙÈÛÌfi˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û η›ÚÈ·˜ ÛËÌ·Û›·˜ ÛÙ‹ÚÈÁÌ· Ù˘ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢- ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 57 Û˘ ÙˆÓ ·ÌÂÚÈηÓÒÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ fi¯È ÌfiÓÔ ·Ó¿ÁÔÓÙ·˜ ÙËÓ Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ˆ˜ ÛÎÔfi Ù˘ ˙ˆ‹˜, ·ÏÏ¿ Î·È ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ˆ˜ ÙËÓ Î·Ù¿ÏÏËÏË ·ÓÙ·ÌÔÈ‚‹ ÁÈ· ÙËÓ ÌÈÛıˆÙ‹ ÂÚÁ·Û›·. ∏ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ Û‹Ì·ÈÓ ˆ˜ ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ Ù‡Á¯·Ó·Ó ηϋ˜ ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛ˘ ·Ú¿ fiÙÈ ˘Ê›ÛÙ·ÓÙÔ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, Ô fiÚÔ˜ «ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢fiÌÂÓÔÈ» ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ηٷÓÔËÙfi˜, Ô‡Ù ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›ÙÔ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ª·ÚÍ. °È· ÙÔÓ ª·ÚÍ, Ô fiÚÔ˜ «ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢fiÌÂÓÔÈ» ·Ó·ÊÂÚfiÙ·Ó ÛÙÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜ Ô˘ ·Ú‹Á·Á·Ó ¤Ó· ÏÂfiÓ·ÛÌ· ÙÔ ÔÔ›Ô ÙÔ È‰ÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ¿ÏÏÔÈ (·ÓÂÍ·Úًو˜ ·fi ÙÔ Â›Â‰Ô ÌÈÛıÔ‡ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ). ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÛÙȘ ∏¶∞ Ô fiÚÔ˜ «ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢fiÌÂÓÔÈ» ·Ó·ÊÂÚfiÙ·Ó ÌfiÓÔ ÁÈ· ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜ (Û˘Ó‹ıˆ˜ ÌÈ· ÌÂÈÔÓfiÙËÙ·) ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÔÈ ÌÈÛıÔ› ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó ·Ó·ÚΛ˜ ÁÈ· Ó· ÊÙ¿ÛÔ˘Ó Î¿ÔÈÔ Â›Â‰Ô «·ÍÈÔÚÂÔ‡˜» ηٷӿψÛ˘. √ ηٷӷψÙÈÛÌfi˜ ‚Ô‹ıËÛ ÙË Ìfi¯Ï¢ÛË Ù˘ ÂÈÙ˘¯Ë̤Ó˘ ÌÂÁ¤ı˘ÓÛ˘ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ∏¶∞ ·fi ÙÔ 1870 ¤ˆ˜ ÙÔ 1970 Û ÌÈ· ‚·ıÈ¿ Ì·˙È΋ ·ÚÔı˘Ì›· Ó· ‰Ô˘Ó (·Ê‹ÓÔÓÙ·˜ ηٿ ̤ÚÔ˜ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó) ÙËÓ Ù·ÍÈ΋ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË, Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο Ù˘ ÎfiÛÙË ‹ ÙȘ Ú›˙˜ Ù˘ ÛÙËÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ Ù·ÍÈ΋ ‰ÔÌ‹ fiˆ˜ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙȘ Ì·ÚÍÈÛÙÈΤ˜ ÂÚÌËÓ›˜. ∞˘Í·ÓfiÌÂÓË ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Ì ÛÙ·ıÂÚÔ‡˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜ •ÂÎÈÓÒÓÙ·˜ ·fi Ù· Ù¤ÏË Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1970, ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ› ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ ÛÙË ‚ÈÔÌ˯·Ó›· ÙˆÓ ∏¶∞ ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó Ó· ·˘Í¿ÓÔÓÙ·È, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÌÈ· Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ· Î·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·ÏÏ·Á‹ Û ۯ¤ÛË Ì ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Ô˘ ÂÈÎÚ·ÙÔ‡Û ÙÔÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ ·ÈÒÓ· (‚Ï. ‰È¿ÁÚ·ÌÌ· ·Ú·Î¿Ùˆ). °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ› ÛÙË ÌÂÙ·Ô›ËÛË ÌÂÈÒıËÎ·Ó ÂÏ·ÊÚÒ˜ (ηٿ –0,37% ÂÙËÛ›ˆ˜ ·fi ÙÔ 1978 ¤ˆ˜ ÙÔ 2007). ∫·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ›‰È·˜ ÂÚÈfi‰Ô˘, Ë ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ· ÛÙË ÌÂÙ·Ô›ËÛË Û˘Ó¤¯ÈÛ ӷ ·˘Í¿ÓÂÙ·È (ηٿ 3,26% ÂÙËÛ›ˆ˜ ·fi ÙÔ 1978 ¤ˆ˜ ÙÔ 2007). ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÔÈ ÂÚÁÔ‰fiÙ˜ ÛÙË ÌÂÙ·Ô›ËÛË Ï¿Ì‚·Ó·Ó ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·Ú·ÁfiÌÂÓÔ ÚÔ˚fiÓ ·Ó¿ ÂÚÁ¿ÙË, ·ÏÏ¿ ¯ˆÚ›˜ ϤÔÓ Ó· Â›Ó·È ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔÈ Ó· ÏËÚÒÓÔ˘Ó ·Ú·¿Óˆ ÙÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜. √È ÂÚÁ¿Ù˜ ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó Ó· ÌÔÈÚ¿˙ÔÓÙ·È ÙÔ˘˜ ηÚÔ‡˜ ·fi Ù· ÔʤÏË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜. ∏ ·‡ÍËÛË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ·˜ ·‡Í·Ó ٷ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ȉÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÔÈ ÂÚÁÔ‰fiÙ˜ ·ÎfiÌ· ÈÔ ÁÚ‹ÁÔÚ· Û ۯ¤ÛË Ì ÚÈÓ. ™Â Ì·ÚÍÈÛÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, Ô ‚·ıÌfi˜ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ (Ô ÏfiÁÔ˜ Ù˘ ˘ÂÚ·Í›·˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ·Í›· Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ ‰‡Ó·Ì˘) ·˘Í‹ıËΠ‰Ú·Ì·ÙÈο Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ·˘Í‹ıËÎÂ Î·È ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ¯¿ÛÌ· ÌÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ Ô˘ ·Ú‹Á·Á·Ó Î·È ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ȉÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÙÔ ÏÂfiÓ·ÛÌ·.5 ∆Ô ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi fï˜ ‹Ù·Ó fiÙÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙˆÓ ·˘Í·5. ™Â Ì·ÚÍÈÛÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, Ô Û˘Ó‰˘·ÛÌfi˜ ÙˆÓ Î·Ù¿ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÛÙ·ıÂÚÒÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ Ì ÙËÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ηٷӷψÙÈÎÒÓ 58 R ICHARD WOLFF ÓfiÌÂÓˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ ÛÊÚ¿ÁÈÛ ÙË Ï‹ÍË ÌÈ·˜ ÔÏfiÎÏËÚ˘ ÂÔ¯‹˜. ∏ ›وÛË ÁÈ· ÙȘ ∏¶∞ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ Ù¤ÏÔ˘˜ Ù˘ ·‡ÍËÛ˘ ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ˘ÂÚÙÔÓÈÛı›. √ ηÈÙ·ÏÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ∏¶∞, ¤¯ÔÓÙ·˜ ηıÔÚ›ÛÂÈ, ‰ÔÍ¿ÛÂÈ Î·È ˘ÂÚ·ÛÈÛÙ› ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙËÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË Ô˘ ¤ÙÚÂ·Ó ÔÈ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ›, ‰ÂÓ ·‡Í·Ó ϤÔÓ ÙÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜. §fiÁˆ ÙÔ˘ fiÙÈ Î·Ì›· ‰ËÌfiÛÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ‰ÂÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈ˙ ԇÙ ¤ıÂÙ ÛÂ Û˘˙‹ÙËÛË ·˘Ù‹ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·ÏÏ·Á‹, ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ ÛÙȘ ∏¶∞ ÙË ‚›ˆÛ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ˆ˜ ÌÈ· ÚÔÛˆÈ΋ Î·È ·ÙÔÌÈ΋ ·ÔÙ˘¯›·, ·Ú¿ ˆ˜ ÌÈ· ‚·ıÈ¿ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·ÏÏ·Á‹. ¶·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ· Î·È ˆÚÔÌ›ÛıÈÔ, 1890-2009 2.500 ¶·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ· ¶Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ˆÚÔÌ›ÛıÈÔ 2.000 1.500 1.000 500 06 19 14 19 22 19 30 19 38 19 46 19 54 19 62 19 70 19 78 19 86 19 94 20 02 19 18 18 90 98 0 ¶ËÁ‹: µÏ¤Â ¶·Ú¿ÚÙËÌ·. ∏ ¤ÎÚËÍË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ˘ÂÚ·Í›·˜ ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛ ÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ ∏¶∞. ¶ÏÔ‡ÙÔ˜ ÂÈÛ¤ÚÚ¢Û ÛÙÔ˘˜ ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌÔ‡˜ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ Ô˘ ȉÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Ù· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Î·È ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛ ÙËÓ ÂÂÎÙÂÈÓfiÌÂÓË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÈÛ¯‡ Î·È ÂÈÚÚÔ‹ ÙÔ˘˜. ∆· ‰ÈÔÈÎËÙÈο Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· ÙˆÓ ÂÙ·È·Á·ıÒÓ ·Ó·ÁηÛÙÈο Ì›ˆÛ ÙËÓ ·Í›· Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ ‰‡Ó·Ì˘. ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘, ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ·fi ÙË Û˘ÓÔÏÈ΋ ·Í›· Ô˘ ÚÔÛ¤ıÂÙ·Ó ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ ¤·ÈÚÓ ÙË ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ˘ÂÚ·Í›·˜ Ô˘ ÁÈÓfiÙ·Ó ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ È‰ÈÔÔ›ËÛ˘ ·fi ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÂÚÁÔ‰fiÙ˜. ∞˘Ù¿ Ô˘ Ë Ì¿˙· ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ ÙˆÓ ∏¶∞ ‰ÂÓ Ï¿Ì‚·Ó ϤÔÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Ù· ÚˆÙÔÊ·Ó‹ Î¤Ú‰Ë ÌÈ·˜ ÌÈÎÚ‹˜ Û¯ÂÙÈο ÔÌ¿‰·˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ, ¿ÌÂÛˆÓ È‰ÈÔÔÈËÙÒÓ - ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜, Î·È ·˘ÙÒÓ Ô˘ ¢ÓÔÔ‡ÓÙ·Ó ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·fi ÙȘ ‰ÈÂ˘Ú˘Ì¤Ó˜ ηٷÓÔ̤˜ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÎÂÚ‰ÒÓ. ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 59 ÚÈÒÓ —ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ›‰Ô˜ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ ÛÙȘ ∏¶∞— ‰È¤ÓÂÈÌ·Ó Ù· ÂÎÚËÎÙÈο ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ ÂÓ Ì¤ÚÂÈ ÛÙ· ›‰È· (ˆ˜ ÂÎÙÔÍÂ˘Ì¤Ó˜ ÛÙ· ‡„Ë ·ÌÔÈ‚¤˜ ˘„ËÏfi‚·ıÌˆÓ ‰È¢ı˘ÓÙÒÓ) Î·È ÂÓ Ì¤ÚÂÈ Û ¯·ÌËÏfi‚·ıÌÔ˘˜ ‰È¢ı˘ÓÙ¤˜, ÙÚ·Â˙›Ù˜ (ÙfiÎÔÈ Î·È ÚÔÌ‹ıÂȘ), ÂÌfiÚÔ˘˜ (ÂÎÙÒÛÂȘ ÛÙȘ ÙÈ̤˜ ¯ÔÓ‰ÚÈ΋˜ Î·È ÏÈ·ÓÈ΋˜), ηÙfi¯Ô˘˜ ÌÂÙÔ¯ÒÓ (ÌÂÚ›ÛÌ·Ù·) Î·È ÛÙÔ˘˜ ηÙfi¯Ô˘˜ Á˘ Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ (ÚfiÛÔ‰ÔÈ). ∞˘Ù¤˜ ÔÈ ÔÌ¿‰Â˜ ¢ËÌÂÚÔ‡Û·Ó, ÂÓÒ Ë ÙÂÚ¿ÛÙÈ· Ì¿˙· ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ Ì ÙÔ˘˜ ÛÙ¿ÛÈÌÔ˘˜ ÌÈÛıÔ‡˜ ¤‚ÚÈÛÎ·Ó fiÙÈ Ë ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ ÁÈÓfiÙ·Ó ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÈÔ ‰‡ÛÎÔÏË, fiˆ˜ ı· ÂÚ¢ӋÛÔ˘Ì ·Ú·Î¿Ùˆ. °È·Ù› ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ› ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó Ó· ·˘Í¿ÓÔÓÙ·È ∫·Ù¿ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1970, ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÙˆÓ ∏¶∞, ·Ó Î·È È‰ÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ‰È·ÚÎÒ˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù·, ‹Úı·Ó ·ÓÙÈ̤وÔÈ Ì ¤Ó· Ôχ ÛÔ‚·Úfi Úfi‚ÏËÌ·. √È Ó¤Â˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ÁÈ· ‰È·ÓÔÌ‹ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ, ·˘Í¿ÓÔÓÙ·Ó ·ÎfiÌ· ÁÚËÁÔÚfiÙÂÚ·. √È ‰È¢ı˘ÓÙ¤˜ ÙˆÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ ··ÈÙÔ‡Û·Ó ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ Ó· ηÙ¢ı‡ÓÂÙ·È ÁÈ· ÎÂʷϷȷ΋ Û˘ÛÛÒÚ¢ÛË Î·È ‚ÂÏÙ›ˆÛË Ù¯ÓÔÏÔÁÈÒÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi. ∏ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ·Ì¤Ûˆ˜ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ µã ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ¶fiÏÂÌÔ, ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÙˆÓ ∏¶∞ ‰ÂÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙·Ó ηӤӷ ÛÔ‚·Úfi ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÙ‹, ›¯Â ÊÙ¿ÛÂÈ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘. ¶Ï¤ÔÓ ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ Ù˘ ¢˘ÙÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘ Î·È Ù˘ π·ˆÓ›·˜ ›¯·Ó ·ÓÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ÛÂÈ ÙȘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁÈΤ˜ ‰˘Ó·ÌÈÎfiÙËÙ˜ Î·È ÛÙfi¯Â˘·Ó Ó· ˘ÂÚÎÂÚ¿ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ΢ڛ·Ú¯Ô˘˜ ∞ÌÂÚÈηÓÔ‡˜.6 ∆ËÓ ›‰È· ÛÙÈÁÌ‹, ΢‚ÂÚÓËÙÈÎÔ› ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ÔÈ ··ÈÙÔ‡Û·Ó ÙÂÚ¿ÛÙȘ ‰È·ÓÔ̤˜ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜, ΢ڛˆ˜ Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ÂÙ·ÈÚÈÎÒÓ ÊfiÚˆÓ, ÁÈ· ÙË ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛË Ù˘ fiÏÔ Î·È ÈÔ ‰··ÓËÚ‹˜ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋˜ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÙˆÓ ∏¶∞. √È Î˘‚ÂÚÓËÙÈΤ˜ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙÈΤ˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ·fi ÙÔ ÏÂfiÓ·ÛÌ· ›Û˘ ·˘Í‹ıËÎ·Ó ÁÈ· Ó· ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó ÙË ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛË ÙˆÓ ‰··ÓËÚÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÚfiÓÔÈ·˜ Ù· ÔÔ›· ·Ó·Ù‡¯ıËÎ·Ó ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ªÂÁ¿Ï˘ ⁄ÊÂÛ˘ Î·È Ù˘ ‰È¿¯˘Ù˘ ·ÓËÛ˘¯›·˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ·‹¯ËÛË ÙÔ˘ ÛÔÛÈ·ÏÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÌÔ‡ ÛÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜ ÙˆÓ ∏¶∞. ∆· ÂÚÁ·ÙÈο ۈ̷Ù›· ·ÛÎÔ‡Û·Ó È¤ÛÂȘ ÁÈ· ÂȉfiÌ·Ù· ˘Á›·˜ Î·È Û˘ÓÙ¿ÍÂˆÓ Ô˘ ··ÈÙÔ‡Û·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ Ó· ηχ„Ô˘Ó ·˘Ù¿ Ù· ÎfiÛÙË Ì ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜. √È ÂÙ·Èڛ˜ ¤ıÂÛ·Ó Â·˘ÙÔ‡˜ ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ÛÙËÓ ÂÈÓfiËÛË ÛÙÚ·ÙËÁÈÎÒÓ ÁÈ· Ó· ·ÓÙ·ÂͤÏıÔ˘Ó Û ·˘Ùfi ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÙˆÓ ‰È¢ڢÓfiÌÂÓˆÓ ··ÈÙ‹ÛÂˆÓ ¿Óˆ ÛÙ· 6. ™Â Ì·ÚÍÈÛÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, ÔÈ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ∏¶∞ —ÛÙÔ ¯¿Ï˘‚·, ·˘ÙÔΛÓËÙ·, ÚÔ˚fiÓÙ· ·fi ηԢÙÛÔ‡Î Î·È ËÏÂÎÙÚÔÓÈο— ¤¯·Ó·Ó ˘ÂÚÎ¤Ú‰Ë ·fi ͤÓÔ˘˜ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜. ∞˘Ùfi ÂÈ‚Ú¿‰˘Ó ÙËÓ ·‡ÍËÛË ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ Û ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜ ÂÓÒ ÔÈ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛ˘ ·fi ·˘Ù¿ Ù· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· ·˘Í¿ÓÔÓÙ·Ó ÁÚËÁÔÚfiÙÂÚ·. 60 R ICHARD WOLFF ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ Ô˘ ÍÂÂÚÓÔ‡Û·Ó ÙËÓ ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜. ∫·Ù¿ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÌÂÙ·‚·ÙÈ΋˜ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1970, ¤Ó·˜ Ó¤Ô˜ Úfi‰ÚÔ˜, Ô ƒ¤ÈÁηÓ, ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈÛ ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È Ù· ۈ̷Ù›· ˆ˜ «ÔÌ¿‰Â˜ ÂȉÈÎÒÓ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ» Ô˘ ·ÂÈÏÔ‡Û·Ó fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ∞ÌÂÚÈηÓÔ‡˜. √ ƒ¤ÈÁÎ·Ó ÂÈÙ¤ıËΠÛÙ· ۈ̷Ù›·, Ì›ˆÛ ÙÔ˘˜ ÊfiÚÔ˘˜ ΢ڛˆ˜ ÁÈ· ÙȘ ÂÙ·Èڛ˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÏÔ‡ÛÈÔ˘˜ ȉÈÒÙ˜ Î·È ·ÔÚ‡ıÌÈÛ ÙȘ ·ÁÔÚ¤˜ Î·È ÙȘ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜. ªÂ ÙȘ ÌÂȈ̤Ó˜ ϤÔÓ ÊÔÚÔÏÔÁÈΤ˜ ÂÈÛÚ¿ÍÂȘ (Î·È ÙȘ ÂÈıÂÙÈΤ˜ Â͈ÙÂÚÈΤ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÙÔ˘ ƒ¤ÈÁηÓ), Ë ÔÌÔÛÔӉȷ΋ ΢‚¤ÚÓËÛË ¤ÁÈÓ ·ÎfiÌ· ÈÔ ÂÍ·ÚÙË̤ÓË ·fi ÙÔ˘˜ ÈÛو٤˜ Ù˘ (΢ڛˆ˜ ÂÙ·Èڛ˜ Î·È ÏÔ‡ÛÈÔÈ È‰ÈÒÙ˜). ∆· ÂÚÁ·ÙÈο ۈ̷Ù›· ¤¯·Û·Ó ÙË ÓÔÌÈ΋ Î·È ËıÈ΋ ÛÙ‹ÚÈÍË Ô˘ ·Ú›¯Â ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ οÔÙÂ, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ‰È¿‚ÚˆÛË Ù˘ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù¢ÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ‰‡Ó·Ì˘ ÁÈ· ·˘Í‹ÛÂȘ Û ÌÈÛıÔ‡˜. √ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi˜ ÙˆÓ ÛÙ·ıÂÚÒÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ, ÙˆÓ ÌÂÈˆÌ¤ÓˆÓ ÊfiÚˆÓ ÚÔ˜ ÙȘ ÂÙ·Èڛ˜ Î·È ÙˆÓ ·ÔÚ˘ıÌÈÛÌ¤ÓˆÓ ·ÁÔÚÒÓ, ¤Ï˘Û ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ. ™Â Ì·ÚÍÈÛÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, ÔÈ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÙÔ˘ ƒ¤ÈÁÎ·Ó Â¤ÙÚ„·Ó ÛÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜: 1) Ó· ÚÔÛÏ¿‚Ô˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ÂÚÁ·ÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË Î·È Ó· ÙËÓ Î·Ù·ÛÙ‹ÛÔ˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·Ú·ÁˆÁÈ΋ ¯ˆÚ›˜ Ó· ·˘Í‹ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ÌÈÛıÔ‡˜ Î·È 2) Ó· ‰È·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó ÙȘ ˘ËÚÂۛ˜ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ÚÔ˜ ÙȘ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ÏËÚÒÓÔÓÙ·˜ ·Ú¿ÏÏËÏ· ¯·ÌËÏfiÙÂÚÔ˘˜ ÊfiÚÔ˘˜. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ·Ú·ÁfiÙ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ˘ÂÚ·Í›· Î·È Â›Û˘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ˘ÂÚ·Í›· ·ÂÏ¢ıÂÚˆÓfiÙ·Ó (·fi ÙȘ ¯·ÌËÏfiÙÂÚ˜ ÊÔÚÔÏÔÁÈΤ˜ ˘Ô¯ÚÂÒÛÂȘ ÙˆÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ) ÁÈ· Ó· ·Ó·Î·Ù¢ı˘Óı› ÚÔ˜ ÙËÓ Â¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ÎÂʷϷȷ΋˜ Û˘ÛÛÒÚ¢Û˘, ‰·¿Ó˜ ÁÈ· ¤Ú¢ӷ Î·È ·Ó¿Ù˘ÍË Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙȘ ÔÏ˘‰¿·Ó˜ ÌÂÙ·ÊÔÚ¤˜ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂˆÓ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÂÎÙfi˜ ∏¶∞, ÂΛ fiÔ˘ ÔÈ ÌÈÛıÔ› ‹Ù·Ó ·ÚÎÂÙ¿ ÈÔ ¯·ÌËÏÔ›. ∏ Ì·˙È΋ ›ÛÔ‰Ô˜ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÛÙÔ ¤ÌÌÈÛıÔ ÂÚÁ·ÙÈÎfi ‰˘Ó·ÌÈÎfi —ÂÓ Ì¤ÚÂÈ Û˘Û¯ÂÙÈ˙fiÌÂÓË Ì ÙÔ Î›ÓËÌ· ÁÈ· ÙËÓ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ÂÓ Ì¤ÚÂÈ Ì ÙȘ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÔ˘Ó Ù· ÔÈÎÔÁÂÓÂȷο ÂÈÛÔ‰‹Ì·Ù· fiÙ·Ó ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ› ÙˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ ·Ú¤ÌÂÓ·Ó ÛÙ¿ÛÈÌÔÈ— ÚÔÛ¤ıÂÛ ÌÈ· ›ÂÛË ÚÔ˜ Ù· οو ÛÙÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜ fiÏˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ. ∫·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1970 Î·È ÌÂÙ¤ÂÈÙ·, ÔÈ ˘ÔÏÔÁÈÛÙ¤˜ ·ÓÙÈηıÈÛÙÔ‡Û·Ó Ì ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ Ú˘ıÌfi ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜, ÁÂÁÔÓfi˜ ÙÔ ÔÔ›Ô Ì›ˆÛ ÙËÓ ˙‹ÙËÛË ÁÈ· ÂÚÁ¿Ù˜ Î·È ¤ÙÂÈÓ ӷ Û˘ÌȤ˙ÂÈ ÙÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜. ∏ Ì·˙È΋ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË ¤Î·Ó ÙÔ ›‰ÈÔ. ªÂ ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÔÏÏ·ÏÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜, ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÙˆÓ ∏¶∞ ·ÔÛÎÔÔ‡Û·Ó Ó· ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÙÔ‡Ó Ì ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÂÈÙ˘¯›· ÛÙÔ fiÏÔ Î·È ÈÔ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi ‰›Ô Ù˘ ·Ó·‰˘fiÌÂÓ˘ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜. øÛÙfiÛÔ, ·˘Ùfi Ô˘ ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ˆ˜ ÌÈ· › ̤ÚÔ˘˜ χÛË ÛÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜, ·Ú‹Á·Á Ӥ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘˜ Î·È ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÙˆÓ ∏¶∞. √ ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÔÈ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ·ÓÙ¤‰Ú·Û·Ó ÛÙËÓ Î·Ï‹ ÙÔ˘˜ Ù‡¯Ë Î·È Ô ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô ·ÓÙ¤‰Ú·Û·Ó ÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ Î·È ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÛÙȘ ‰˘Û¯¤ÚÂȘ ÙÔ˘˜ ÙÂÏÈο Û˘Ó¤ÎÏÈÓ·Ó ÁÈ· Ó· ÍÂÛ¿ÛÂÈ Ë ÛÔ‚·ÚfiÙÂÚË Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ ÎÚ›ÛË ¤ÂÈÙ· ·fi ·˘Ù‹ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1930. ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 61 ∏ ·¿ÓÙËÛË ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙˆÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ ∆Ô Ù¤ÏÔ˜ ÙˆÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ ¤ÊÂÚ ÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ·ÓÙÈ̤و˜ Ì ÌÈ· ‚·ıÈ¿ ÎÚ›ÛË. £· ·Ú·ÈÙÔ‡ÓÙÔ ÙˆÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓˆÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙÈÎÒÓ ‰··ÓÒÓ ·ÊÔ‡ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Û ı¤ÛË Ï¤ÔÓ Ó· ÙȘ ÏËÚÒÓÔ˘Ó; ∏ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓˆÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙÈÎÒÓ ‰··ÓÒÓ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ÛÙȘ ∏¶∞ ÁÈ· ¤Ó·Ó Î·È ·Ú·¿Óˆ ·ÈÒÓ· ÚÈÓ ÙËÓ ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970, ·ÔηχÊıËΠÛÙËÓ ·¿ÓÙËÛË Ô˘ ¤‰ˆÛ·Ó ·˘ÙÔ› ÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ. ∏ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ‹Ù·Ó Ë Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÚÔÛˆÈÎÒÓ ÂÏ›‰ˆÓ, ÙÔ Û‡Ì‚ÔÏÔ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÂÈÙ˘¯›·˜, Ë ·fi‰ÔÛË ÛÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË Î·ıÒ˜ Î·È Ë ˘fiÛ¯ÂÛË Ô˘ ¤Ú ӷ ÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘. ∞ÊÔ‡ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔÈ ÌÈÛıÔ› ‰ÂÓ ˘‹Ú¯·Ó ϤÔÓ, ÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ÛÙȘ ∏¶∞ Î·È ÔÈ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȤ˜ ÙÔ˘˜ ·Ó·Î¿Ï˘„·Ó ¿ÏÏ· ̤۷ ÁÈ· Ó· ·˘Í‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ Î·Ù·Ó¿ÏˆÛ‹ ÙÔ˘˜.7 ø˜ ·¿ÓÙËÛË ÛÙ· ÛÙ¿ÛÈÌ· Ú·ÁÌ·ÙÈο ˆÚÔÌ›ÛıÈ·, Ù· ÂÚÁ·ÙÈο ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿ ¤ÛÙÂÏÓ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ̤ÏË ÙÔ˘˜ Ó· ‰Ô˘Ï¤„Ô˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÒÚ˜ ·ÌÂÈ‚fiÌÂÓ˘ ÂÚÁ·Û›·˜. √È Û‡˙˘ÁÔÈ ·Ó¤Ï·‚·Ó ‰Â‡ÙÂÚ˜ Î·È ÙÚ›Ù˜ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ ‹ ‰Ô‡Ï¢·Ó ÂÈϤÔÓ ÒÚ˜ ÛÙËÓ ÚÒÙË ÙÔ˘˜ ‰Ô˘ÏÂÈ¿, ÔÈ ¤ÊË‚ÔÈ ¤È·Ó·Ó ‰Ô˘ÏÂÈ¿ ÌÂÙ¿ ÙÔ Û¯ÔÏ›Ô, ÔÈ Û˘ÓÙ·ÍÈÔ‡¯ÔÈ Â¤ÛÙÚÂÊ·Ó Û ‰Ô˘ÏÂȤ˜ Ï‹ÚÔ˘˜ ‹ ÌÂÚÈ΋˜ ··Û¯fiÏËÛ˘, Î·È —ÙÔ ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi— ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÂÓ‹ÏÈÎˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ·Ó¤Ï·‚·Ó ¤ÌÌÈÛı˜ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿. ∞˘Ù¤˜ ÔÈ ·ÓÙȉڿÛÂȘ ·¤ÊÂÚ·Ó ÚfiÛıÂÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÈÛfi‰ËÌ·. øÛÙfiÛÔ, Ë ·˘ÍË̤ÓË ÚÔÛÊÔÚ¿ ÂÚÁ·Û›·˜ ˘ÔÓfiÌ¢ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ 7. ¢‡Ô ÂÈÚfiÛıÂÙ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ·Í›˙Ô˘Ó Ó· Á›ÓÔ˘Ó Û ·˘Ùfi ÙÔ ÛËÌ›Ô. ¶ÚÒÙÔÓ, ÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ÙˆÓ ∏¶∞ ÂÈÎÂÓÙÚÒıËÎ·Ó Û ·ÙÔÌÈΤ˜ χÛÂȘ ÁÈ· Ù· ÔÈÎÔÓÔÌÈο ÙÔ˘˜ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·. ∞˘Ùfi Û˘Ó¤‚Ë ÂÓ Ì¤ÚÂÈ ÏfiÁˆ Ù˘ Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ·˜ ÙˆÙÈ΋˜ Ù¿Û˘ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÈÎÒÓ ÛˆÌ·Ù›ˆÓ Î·È ÏfiÁˆ Ù˘ ‰ÂÍÈ¿˜ ÛÙÚÔÊ‹˜ ÙÔ˘ ¢ËÌÔÎÚ·ÙÈÎÔ‡ ∫fiÌÌ·ÙÔ˜ Ì·ÎÚÈ¿ ·fi ÙÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ ‰ÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ New Deal (¡¤Ô ™˘Ì‚fiÏ·ÈÔ) ÛÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1930. ∞˘Ù¤˜ ÔÈ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ›¯·Ó ‰Â›ÍÂÈ ÛÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘˜ ÙˆÓ ∏¶∞ fiÙÈ Ô‡Ù ٷ ۈ̷Ù›· Ô‡Ù ÔÈ ¢ËÌÔÎÚ·ÙÈÎÔ› ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚÔÛٷهÛÔ˘Ó fiÛ· ›¯·Ó ηٷÎÙ‹ÛÂÈ ÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ Î·Ù¿ ÙÔ New Deal, fiÛˆ Ì¿ÏÏÔÓ ÙÔ Ó· ÎÂÚ‰›ÛÔ˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘˜. ¢Â‡ÙÂÚÔÓ, ÔÈ ÚÔÛΛÌÂÓÔÈ ÛÙË ‰ÂÍÈ¿ ·Ó·Ï˘Ù¤˜ ÛÙȘ ∏¶∞ ·ÓÙ¤‰Ú·Û·Ó ÛÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ÙˆÓ ÛÙ¿ÛÈÌˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ ÙÔ ÌË-ÌÈÛıÔÏÔÁÈÎfi ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ù˘ ·ÌÔÈ‚‹˜ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ [ηÏÂ›Ù·È «benefits» (ÂȉÔÌ·ÙÈΤ˜ ·ÚÔ¯¤˜) ÛÙȘ ∏¶∞] ·˘Í‹ıËΠ·fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 Î·È ¤ÂÈÙ·. ∞˘Ùfi Â›Ó·È Èı·ÓÒ˜ ÛˆÛÙfi (·Ó Î·È ¤¯ÂÈ ÔÏÏ¿ ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·È ÂÈϤÔÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏÔ fiÛÔ ‰È·Ù›ÓÔÓÙ·È ÔÈ ‰ÂÍÈÔ› Û˘ÁÁÚ·Ê›˜), ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ Â›Ó·È Û¯ÂÙÈÎfi Ì ÙÔ ı¤Ì·. °È· ÙÔÓ ·ÈÒÓ· ÚÈÓ ·fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970, Ë Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ÛÙÔ Û˘ÓÙÚÈÙÈÎfi Ù˘ ÎÔÌÌ¿ÙÈ ‹Ù·Ó ˘fiıÂÛË ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÒÓ ‰··ÓÒÓ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ·ÙfïÓ, Û ·˘Ùfi ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ·Ó Î·È fi¯È ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋ ·ÛÊ¿ÏÈÛË, ÛÙȘ Û˘ÓÙ¿ÍÂȘ Î·È ÙȘ ‰È·ÎÔ¤˜ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙȘ «·ÚÔ¯¤˜» Ô˘ Ï¿Ì‚·Ó·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ÂÚÁÔ‰fiÙ˜ ÙÔ˘˜. √È ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜, ·ÎfiÌ· Î·È fiÙ·Ó ·˘Í¿ÓÔÓÙ·Ó, ‰ÂÓ ·¤ÙÚÂ·Ó ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘˜ ·fi ÙËÓ ÂÈϤÔÓ ÂÚÁ·Û›· Î·È ÙÔ ‰·ÓÂÈÛÌfi, ÛÙÔȯ›· Ù· ÔÔ›· Û˘ÓÈÛÙÔ‡Û·Ó ÙËÓ ·ÓÙ›‰Ú·Û‹ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ÛÙ¿ÛÈ̘ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ·ÌÔÈ‚¤˜ ÙˆÓ ÌÈÛıˆÙÒÓ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÚÁÔ‰fiÙ˜ ÙÔ˘˜. 62 R ICHARD WOLFF ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ¢ηÈÚ›· ÁÈ· Â·Ó¿Î·Ì„Ë Ù˘ ·‡ÍËÛ˘ ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ Î·È ·˘Ùfi ÂÓ›Û¯˘Û ÙËÓ ¤ÍÔ‰Ô Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ·fi Ù· ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿. ∏ ·˘ÍË̤ÓË ¤ÌÌÈÛıË ÂÚÁ·Û›· ·fi ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ̤ÏË ÙÔ˘ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ Â¤‚·ÏÏ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÚÔÛˆÈο ÎfiÛÙË Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ÎÔÈÓˆÓÈο ÎfiÛÙË. √È Á˘Ó·›Î˜ ·Ó·Ï¿Ì‚·Ó·Ó ‰‡Ô Ï‹ÚÔ˘˜ ··Û¯fiÏËÛ˘ ı¤ÛÂȘ ÂÚÁ·Û›·˜, ÙËÓ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ· ÂÎÙfi˜ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡ Î·È ÙËÓ ·ÏÈ¿ ÂÓÙfi˜ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡. √È ‰Ô˘ÏÂȤ˜ ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ Î·È Ë ÊÚÔÓÙ›‰· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ·Ú¤ÌÂÈÓ·Ó Û ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi ˘Ô¯ÚÂÒÛÂȘ Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ·ÎfiÌ· Î·È fiÙ·Ó ÂΛӘ ÂÈÙÂÏÔ‡Û·Ó ·ÌÂÈ‚fiÌÂÓË ÂÚÁ·Û›· Ï‹ÚÔ˘˜ ··Û¯fiÏËÛ˘. ∏ «‰ÈÏ‹ ‚¿Ú‰È·» ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÌÂÙ¤‚·Ï ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡ Î·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ¤ÓÙ·ÛË. √ Ú˘ıÌfi˜ ÙˆÓ ‰È·˙˘Á›ˆÓ ÛÙȘ ∏¶∞, ·˘Í·ÓfiÙ·Ó fiˆ˜ ¤Î·Ó·Ó Î·È ÔÈ ÂӉ›ÍÂȘ ·ÔͤӈÛ˘ (ÂÍ¿ÚÙËÛË ·fi Ê¿Ú̷η ‹ Ó·ÚΈÙÈο Î·È ÂÓ‰ÔÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ηÎÔÔ›ËÛË). À‹Ú¯·Ó Ó¤· ÎfiÛÙË ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÂÈÛfi‰Ô˘ Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ÛÙËÓ ¤ÌÌÈÛıË ··Û¯fiÏËÛË (ÎfiÛÙË ÁÈ· ·È‰È΋ ÊÚÔÓÙ›‰·, Á˘Ó·ÈΛ· ÂÓ‰˘Ì·Û›· ÂÚÁ·Û›·˜, ÌÂÙ·ÊÔÚ¿, ·ÁÔÚ¿ ÁÂ˘Ì¿ÙˆÓ, ¤ÍÔ‰· ηı·ÚÈÛÌÔ‡, Ê¿Ú̷η, Û˘Ì‚Ô˘Ï¢ÙÈΤ˜ ˘ËÚÂۛ˜ ·fi „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Î.Ï.). ∞˘Ù¿ Ù· Ó¤· ÎfiÛÙË Î·Ù¿ ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ·ÓÙÈÛÙ¿ıÌÈ˙·Ó fiÛ· ΤډÈ˙·Ó ÔÈ Á˘Ó·›Î˜. ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘, ÁÈ· Ó· Û˘Ó¯ÈÛÙÔ‡Ó ÔÈ ·˘Í·ÓfiÌÂÓ˜ ηٷӷψÙÈΤ˜ ‰·¿Ó˜ ·fi ÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙Ô̤ӈÓ, ÌÈ· ¿ÏÏË ËÁ‹ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛ˘ ÁÈ· ·˘Ùfi ÙÔ ÛÎÔfi ¤Ú ӷ ‚ÚÂı›. ∞˘Ù‹ Ë ËÁ‹ ‹Ù·Ó ÙÔ ¯Ú¤Ô˜ ÙÔ˘ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡. ∏ √ÌÔÛÔӉȷ΋ ∆Ú¿Â˙· ÙˆÓ ∏¶∞ ηٷÁÚ¿ÊÂÈ Ù· Û˘ÓÔÏÈο ¯Ú¤Ë ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ ÁÈ· ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1975 ÛÙÔ ‡„Ô˜ ÙˆÓ 734 ‰ÈÛ. ‰ÔÏ·Ú›ˆÓ. ∆Ô 2006, ·˘Ù¿ ›¯·Ó ·˘ÍËı› Û 12,817 ÙÚÈÛ. ‰ÔÏ¿ÚÈ·. ∞˘Ù‹ Ë 30¯ÚÔÓË ¤ÎÚËÍË ¯Ú¤Ô˘˜ —΢ڛˆ˜ ÁÈ· ‰¿ÓÂÈ· ηÙÔÈÎÈÒÓ, ·˘ÙÔÎÈÓ‹ÙˆÓ Î·È ˘fiÏÔÈ· ¯ÚÂÒÛÂˆÓ ÈÛÙˆÙÈÎÒÓ Î·ÚÙÒÓ— ‰ÂÓ Â›¯Â ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ. ºı¿ÓÔÓÙ·˜ ÙÔ 2007, ÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ÙˆÓ ∏¶∞ ‹Ù·Ó ÂÍÔ˘ıÂӈ̤ÓÔÈ ·fi ÙȘ ÔÏϤ˜ ÒÚ˜ ÂÚÁ·Û›·˜, Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈο ÈÂṲ̂ÓÔÈ ·fi ÙȘ ˘fi ‰È¿Ï˘ÛË ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Î·È ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿, Î·È ÙÚÔÌÂÚ¿ ·Á¯ˆÌ¤ÓÔÈ Û¯ÂÙÈο Ì ٷ ÚˆÙfiÁÓˆÚ· Î·È Èı·ÓÒ˜ ÌË ‰È·ÙËÚ‹ÛÈÌ· ›‰· ¯Ú¤Ô˘˜. OÈ ·ÓÙȉڿÛÂȘ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ ∏ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ ÛÙȘ ∏¶∞ ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970, ÏÔ‡ÙÈÛ ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ηٿ Ì‹ÎÔ˜ fiÏ˘ Ù˘ ¯ÒÚ·˜ Î·È fiÏˆÓ ÙˆÓ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÒÓ. ∏ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È‡ڢÓÛË Ù˘ ·ÓÈÛfiÙËÙ·˜ ÛÙË ‰È·ÓÔÌ‹ ÙÔ˘ ÂÈÛÔ‰‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙȘ ∏¶∞ ·ÓÙ·Ó·ÎÏ¿ ·˘Ù‹ ÙËÓ ·‡ÍËÛË Ù˘ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ (Saez, 2009).8 √È Î·ÈÙ·8. ∞Í›˙ÂÈ Ó· ·Ú·ı¤ÛÔ˘Ì Ì οÔÈ· ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· Ù· Â˘Ú‹Ì·Ù· ÁÈ· ÙË ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ Ù˘ ‰È·ÓÔÌ‹˜ ÙÔ˘ ÂÈÛÔ‰‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙȘ ∏¶∞ ·fi ÙÔ 1917 ¤ˆ˜ ÙÔ 2007. «∏ Û˘ÓÔÏÈ΋ η̇ÏË ÂͤÏÈ͢ ÙÔ˘ ÌÂÚȉ›Ô˘ ÙÔ˘ ¿Óˆ ‰ÂηÙËÌÔÚ›Ô˘ ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ÛÙÔ ÂÈÛfi‰ËÌ· ¤¯ÂÈ ÁÈ· fiÏÔÓ ÙÔÓ ·ÈÒÓ· Û¯‹Ì· U. ∆Ô ÂÈÛÔ‰ËÌ·ÙÈÎfi ÌÂÚ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ¿Óˆ ‰ÂηÙËÌÔÚ›Ô˘ Â›Ó·È ÂÚ›Ô˘ 45% ·fi Ù· ̤۷ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1920 ¤ˆ˜ ÙÔ 1940. ªÂÈÒıËΠÛËÌ·ÓÙÈο ÛÂ Â›Â‰Ô Ï›ÁÔ ÈÔ ¿Óˆ ·fi ÙÔ ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 63 ÏÈÛÙ¤˜ Ó›ÁÔÓÙ·Ó Ì¤Û· Û ÂÈÛÚÔ¤˜ ηı·ÚÒÓ ÂÛfi‰ˆÓ Ô˘ ÌÂÁÂı‡ÓÔÓÙ·Ó Ù·¯‡Ù·Ù·. √È ·˘Í·ÓfiÌÂÓ˜ ÏËڈ̤˜ ·fi ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ Û ÎÔÚ˘Ê·›Ô˘˜ ‰È¢ı˘ÓÙ¤˜ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ ¿ÓÔÈÍ·Ó ÌÈ· Ó¤· «¯Ú˘Û‹» ÂÔ¯‹ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜. √ ÎÚ·˘Á·Ï¤Ô˜ ÂÔÚÙ·ÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈÎÔ‡ ÏÔ‡ÙÔ˘ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÚÔοÏÂÛ ÙÔÓ ÂÎıÂÈ·ÛÌfi ÙÔ˘˜ ·fi Ù· ªª∂ ηÏÏÈÂÚÁÒÓÙ·˜ Ì·˙ÈÎfi ÊıfiÓÔ. ŒÙÛÈ, ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ· ·Ó··Ú‹Á·Á ÈÛÙ¿ ·˘Ùfi Ô˘ Ô ƒÔÎʤÏÂÚ Î·È ¿ÏÏÔÈ ¤Î·Ó·Ó ηٿ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·. ∞fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 Î·È ÌÂÙ¿, Ù· ‰ÈÔÈÎËÙÈο Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· ÙˆÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ Â›Û˘ ‰·¿ÓËÛ·Ó ·ÊÂȉҘ ÛÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÏËÚÔÊÔÚÈ΋˜, Û ¤Ú¢ӷ Î·È ·Ó¿Ù˘ÍË Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÛÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂˆÓ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi: ŸÏ· Ì ÛÎÔfi Ó· ÚÔˆı‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ı¤ÛË ÛÙËÓ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÔÈÎÔÓÔÌ›·.9 ∂›Û˘ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Û·Ó ÁÂÓÓ·Èfi‰ˆÚ· ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ÒÛÙ ӷ ‰È·ÌÔÚÊÒÛÔ˘Ó Î˘‚ÂÚÓËÙÈΤ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ Ô˘ Ó· Â͢ËÚÂÙÔ‡Ó ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘˜. ¶·ÚÔÌÔ›ˆ˜, ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ÏËڈ̤˜ ÌÂÚÈÛÌ¿ÙˆÓ, Á·ÈÔÚÔÛfi‰ˆÓ, ·ÌÔÈ‚ÒÓ ÛÙÔ˘˜ ÂÌfiÚÔ˘˜, ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜, Û˘Ì‚Ô‡ÏÔ˘˜ Î.Ï. ¤ÁÈÓ·Ó Ô Î·ÓfiÓ·˜. √ ÂÎÚËÎÙÈο ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ÏÔ‡ÙÔ˜ Ô˘ ‹Ù·Ó Û˘ÁÎÂÓÙڈ̤ÓÔ˜ Û ۯÂÙÈο Ï›Á· ¯¤ÚÈ· ÂÊÔ‰›·Û ÙËÓ Ù·¯Â›· ÌÂÁ¤ı˘ÓÛË ÛÙȘ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ (ÂÂÓ‰˘ÙÈΤ˜ ÙÚ¿Â˙˜, hedge funds Î.Ï.) Ô˘ ÂȉÈ·ÔÓÙ·Ó ÛÙË ‰È·¯Â›ÚÈÛË Ù¤ÙÔÈÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘. ∏ ‰È·¯Â›ÚÈÛË ÙÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘ ÁÚ‹ÁÔÚ· ‰ÈÔÏ›ÛıËÛ Û ÎÂÚ‰ÔÛÎÔ›· (Ù˘ÈÎfi˜ ÚÔ¿ÁÁÂÏÔ˜ ÙˆÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈÎÒÓ ÎÚ›ÛˆÓ). √È ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ·ÓÙ·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·Ó ·ÎfiÌ· ÈÔ ¤ÓÙÔÓ· ÁÈ· ÙȘ ηٷı¤ÛÂȘ ·fi ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ Ô˘ ȉÈÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Ù· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Î·È ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ Ï¿Ì‚·Ó·Ó ·˘ÍË̤ӷ ÌÂÚ›‰È· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜. ∞Ó·Î¿Ï˘„·Ó Ó¤· Î·È ·Ó·ÌfiÚÊˆÛ·Ó ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈο ÂÚÁ·Ï›· [«ÂȉÈο ÂÂÓ‰˘ÙÈο Ô¯‹Ì·Ù·» («special investment vehicles»), «˘Ô¯ÚÂÒÛÂȘ ÂÓ˘fiıËÎˆÓ ‰·Ó›ˆÓ» («collateralized debt obligations»), «Û˘Ì‚¿ÛÂȘ ·ÓÙ·Ï32,5% ̤۷ Û ٤ÛÛÂÚ· ¯ÚfiÓÈ· ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ µã ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ¶ÔϤÌÔ˘ Î·È ·Ú·Ì¤ÓÂÈ Û¯ÂÙÈο ÛÙ·ıÂÚfi Á‡Úˆ ÛÙÔ 33% ¤ÎÙÔÙ ̤¯ÚÈ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970. ⁄ÛÙÂÚ· ·fi ‰ÂηÂٛ˜ ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ·˜ ηٿ ÙËÓ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô, ÙÔ ÌÂÚ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ¿Óˆ ‰ÂηÙËÌÔÚ›Ô˘ ¤¯ÂÈ ·˘ÍËı› ‰Ú·Ì·ÙÈο ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ ›ÎÔÛÈ ¤ÓÙ ÂÙÒÓ Î·È ÙÒÚ· ¤¯ÂÈ Â·Ó¤ÏıÂÈ ÂÎ Ó¤Ô˘ ÛÙÔ ÚÔ-ÔÏÂÌÈÎfi ›‰fi ÙÔ˘. ŸÓÙˆ˜, ÙÔ ¿Óˆ ‰ÂηÙËÌfiÚÈÔ ÙÔ 2007 Â›Ó·È ›ÛÔ Ì 49,7%, Â›Â‰Ô ÙÔ ÔÔ›Ô Â›Ó·È ˘„ËÏfiÙÂÚÔ ·fi ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ¿ÏÏÔ ¤ÙÔ˜ ·fi ÙÔ 1917 Î·È ÌÂÙ¿, ̤¯ÚÈ Ô˘ ÍÂÂÚÓ¿ ·ÎfiÌ· Î·È ÙÔ ·˘Ùfi ÙÔ˘ 1928, ÙËÓ ÎÔÚ˘Ê‹ Ù˘ ÊÔ‡Ûη˜ ÙÔ˘ ¯ÚËÌ·ÙÈÛÙËÚ›Ô˘ ÙËÓ “ÙÚÈ΢ÌÈ҉˔ ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1920» (Saez, 2009: 2). ∆Ô ÂÈÛfi‰ËÌ· ÌÂÙÚ¿Ù·È ˆ˜ ÙÔ ¿ıÚÔÈÛÌ· fiÏˆÓ ÙˆÓ ·ÁÔÚ·›ˆÓ ÂÈÛÔ‰ËÌ¿ÙˆÓ, Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓˆÓ Î·È ÙˆÓ Ú¢ÛÙÔÔÈËÌ¤ÓˆÓ ÎÂÊ·Ï·È·ÎÒÓ ÎÂÚ‰ÒÓ, ÚÈÓ ÙËÓ ·Ê·›ÚÂÛË ÙÔ˘ ÊfiÚÔ˘ ÂÈÛÔ‰‹Ì·ÙÔ˜. ∆Ô «¿Óˆ ‰ÂηÙËÌfiÚÈÔ» (ÙÔ ·ÓÒÙÂÚÔ 10% ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ) ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Ì ÂÈÛfi‰ËÌ· ¿Óˆ ÙˆÓ 109.600 ‰ÔÏ·Ú›ˆÓ. 9. √È ÛÙfi¯ÔÈ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÙˆÓ ∏¶∞, Û ̷ÚÍÈÛÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, ‹Ù·Ó fi¯È ÌfiÓÔ Ó· ÂÚÈÔÚ›ÛÔ˘Ó ÙËÓ ·ÔÛÙÚ¿ÁÁÈÛË ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ˘Ê›ÛÙ·ÓÙÔ ·fi ÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ ·ÏÏ¿ ›Û˘ Ó· Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ó ÙËÓ Â›ıÂÛË Î·È Ó· ÎÂÚ‰›ÛÔ˘Ó ˘ÂÚÎ¤Ú‰Ë ·fi ·˘ÙÔ‡˜. 64 R ICHARD WOLFF Ï·Á‹˜ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘ ·ı¤ÙËÛ˘» («credit default swaps») Î·È ¿ÏÏ·] ÁÈ· Ó· ÈηÓÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ÂÏ¿Ù˜ ÙÔ˘˜. ¶ÚÔˆı‹ıËÎ·Ó ·ÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ – ÁˆÁÚ·ÊÈο (ÚÔÛÂÏ·ÔÓÙ·˜ ηٷı¤ÛÂȘ Û ·ÁÎfiÛÌÈÔ Â›Â‰Ô Î·È ÂÂÓ‰‡ÔÓÙ·˜ Û ·ÁÎfiÛÌÈÔ Â›Â‰Ô), ÓÔÌÈο (·Ú·Î¿ÌÙÔÓÙ·˜ ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ ηÓÔÓÈÛÌÔ‡˜ Î·È ÂÂÎÙ›ÓÔÓÙ·˜ ÙȘ ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ô˘ ‰ÂÓ ˘¿ÁÔÓÙ·Ó Û ڢıÌ›ÛÂȘ) Î·È ÛÙÚ·ÙËÁÈο (οÓÔÓÙ·˜ ·ÎfiÌ· ÈÔ ÂÈΛӉ˘Ó˜ ÂÂÓ‰‡ÛÂȘ). °È· fiÛÔ ¯ÚfiÓÔ Û˘Ó¯›ÛÙËÎÂ Ë ÚÔ‹ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ÙÔ̤·, ÌÂÙ¤ıÂÙ ¯ÚÔÓÈο ÙÔ˘˜ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘˜ ÂÓÒ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Û ÔʤÏË ·fi Û˘Ó·ÏÏ·Á¤˜. ∂Ó ÔÏ›ÁÔȘ, ·Ó¤‚·ÏÏ ÙËÓ Ë̤ڷ Ù˘ ÎÚ›Ûˆ˜. √ ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi˜ ÙÔ̤·˜ ·Ó·Ù‡¯ıËΠÔχ Ù·¯‡ÙÂÚ· ·fi ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ ÙˆÓ ∏¶∞ ÏfiÁˆ ÙˆÓ ÙÂÚ¿ÛÙÈˆÓ ·ÌÔÈ‚ÒÓ Î·È ÚÔÌËıÂÈÒÓ Ô˘ ÂÈÛ¤Ú·ÙÙ ·fi ÙË ‰È·¯Â›ÚÈÛË Î·È ÙËÓ Î˘ÎÏÔÊÔÚ›· Ù˘ ÚÔ‹˜. ªÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ÁÂÓÈ¿ ·ÔÊÔ›ÙˆÓ ÎÔÏÂÁ›ˆÓ ÂÁη٤ÏÂÈ„·Ó ÙȘ ‚Ϥ„ÂȘ ÁÈ· ¿ÏϘ ÛÙ·‰ÈÔ‰ÚƠ̂˜ ÁÈ· ¯¿ÚË ÙÔ˘ ÁÚ‹ÁÔÚÔ˘ ÏÔ˘ÙÈÛÌÔ‡ ÛÙË Wall Street Î·È ÛÙ· «ÃÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈο». ∞ÓٛʷÛË Î·È ÎÚ›ÛË ∏ Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ıˆڛ· ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ·ÓٛʷÛË. ∞˘Ùfi Ô˘ ¤ÙÚ„ ÙËÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ ¿ÓıËÛË Ô˘ ÍÂΛÓËÛ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 ‹Ù·Ó Î·È ÂΛÓÔ Ô˘ ÙËÓ ˘¤Ûη„Â. ∏ ÂÎÚËÎÙÈ΋ ·ÓٛʷÛË ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ∏¶∞ ÁÈÁ·ÓÙÒıËΠ̤۷ ÛÙÔÓ ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ÙÔ̤·. ∂Λ, ÙÚ·Â˙›Ù˜ Î·È ¿ÏÏÔÈ ÂÊË‡Ú·Ó Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ Ô˘ ηıÈÛÙÔ‡Û·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ Ì ٷ ·˘Í·ÓfiÌÂÓ· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Ó· ‰·Ó›˙Ô˘Ó ¤Ó· Û‚·ÛÙfi ̤ÚÔ˜ ·fi ·˘Ù¿ ÛÙÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜. √È ÙÂÏÂ˘Ù·›ÔÈ ‰·Ó›˙ÔÓÙ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ·Ù› ‰ÂÓ Â›¯·Ó ηӤӷ ¿ÏÏÔ ÙÚfiÔ Ó· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ ∞ÌÂÚÈοÓÈÎÔ fiÓÂÈÚÔ ·fi ÙfiÙ Ԣ ÛÙ·Ì¿ÙËÛÂ Ë ¿ÓÔ‰Ô˜ ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÈÛıÒÓ Î·È ‰Â˘ÙÂÚ¢fiÓÙˆ˜ ÁÈ·Ù› Ë ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ‚ÈÔÌ˯·Ó›· ÚÔˆıÔ‡Û Û ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi ÙÔ ‰·ÓÂÈÛÌfi ÛÙÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜. ™Â ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜, ÔÈ ÙÚ·Â˙›Ù˜ ‰¿ÓÂÈ˙·Ó Û ÊÂÔ˘‰¿Ú¯Â˜ Î·È ‚·ÛÈÏ›˜ Ô˘ ›¯·Ó ·Ó¿ÁÎË. ¶ÈÔ ÚfiÛÊ·Ù·, ‰¿ÓÂÈ˙·Ó ›Û˘ Û ¿ÏÏÔ˘˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜. ∆ÒÚ· ‰·Ó›˙Ô˘Ó Â›Û˘ Ì·˙Èο ÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜, Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓˆÓ ÔÏÏÒÓ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ‰·Ó›ÛÙËÎ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·’ fiÛ· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·ÔÏËÚÒÛÔ˘Ó. √È ¯ÚËÌ·ÙÔÈÛÙˆÙÈΤ˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ›¯·Ó ·Ó¿ÁÎË Ó· ‚ÚÔ˘Ó Ó¤Â˜ ÎÂÚ‰ÔÊfiÚ˜ ·ÁÔÚ¤˜ ÁÈ· ‰¿ÓÂÈ· ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ÔÏÔ¤Ó· ˘„ËÏfiÙÂÚ˜ ηٷı¤ÛÂȘ ÙÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ fiÏÔ Î·È ÈÔ ÏÔ‡ÛÈÔ˘˜ ÂÏ¿Ù˜ Ô˘ ·Ó·˙ËÙÔ‡Û·Ó Î·Ï¤˜ ·Ô‰fiÛÂȘ. √È ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ô‡Ù ¯·˙Ô› Ô‡Ù ·Ó‡ı˘ÓÔÈ ‰·ÓÂÈÔÏ‹Ù˜, Ô‡Ù fï˜ ‹Ù·Ó ··Ú·›ÙËÙ· Ú·‰ÈÔ‡ÚÁ˜ ‹ ¿ÏËÛÙ˜ ÔÈ ÙÚ¿Â˙˜ Î·È ÔÈ ¿ÏÏÔÈ ‰·ÓÂÈÛÙ¤˜. πÛ¯˘ÚÈÛÌÔ› ÂÚ› ÙÔ‡ÙÔ˘ ˘ÔηıÈÛÙÔ‡Ó ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ì ËıÈΤ˜ ÛÙËÏÈÙ‡ÛÂȘ. ŒÓ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ Û‡ÓÔÏÔ Û˘ÓıËÎÒÓ ·ÏÏËÏ›‰Ú·Û Ì ÙË ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÁÈ· Ó· ‰È·ÌÔÚÊÒÛÂÈ ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ηÈ, ηْ ¤ÎÙ·ÛË, ÙȘ ·ÏÏËÏÂȉڿÛÂȘ ÂÚÁ·ÙÒÓ Î·È Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ, ‰·ÓÂÈ˙ÔÌ¤ÓˆÓ Î·È ‰·ÓÂÈÛÙÒÓ. ª·˙› ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó ÙËÓ ·ÓÙÈÊ·ÙÈ΋ ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 65 ·Ó¿Ù˘ÍË ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 Ô˘ ÎÔÚ˘ÊÒıËΠÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË ·ÁÎfiÛÌÈ· ηٿÚÚ¢ÛË ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ̤۷ Û 75 ¯ÚfiÓÈ·. ∆Ô ÎÏÂȉ› ÁÈ· ÙËÓ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË ÈÛÙˆÙÈ΋ Û‡Ó‰ÂÛË ÂÚÁ·ÙÒÓ Î·È Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÒÓ ‹Ù·Ó Ë ÙÈÙÏÔÔ›ËÛË ¯Ú¤Ô˘˜ (debt securitization). ∂Âȉ‹ ÔÈ ÌfiÓ˜ ÂÁÁ˘‹ÛÂȘ Ô˘ ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ‹Ù·Ó Ù· Û›ÙÈ· ÙÔ˘˜, Ù· ÂÓ˘fiıËη ‰¿ÓÂÈ· › Ù˘ ηÙÔÈΛ·˜ ¿ÓıËÛ·Ó ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 Î·È Ì·˙› Ì ·˘Ù¿ Ù· ¯ÚÂfiÁÚ·Ê· Ô˘ ··ÚÙ›˙ÔÓÙ·Ó ·fi (‹ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó ÛÂ) ·Î¤Ù· ÂÓ˘fiıËÎˆÓ ‰·Ó›ˆÓ ηÙÔÈΛ·˜. ™Â fiÏË ÙË ¯ÒÚ·, ÙÚ¿Â˙˜ Î·È ÙÚ·Â˙ÈÎÔ› Ú¿ÎÙÔÚ˜ [«ÌÂÛ›Ù˜ ÂÓ˘fiıËÎˆÓ ‰·Ó›ˆÓ ηÙÔÈΛ·˜» («mortage brokers»)] Û‡Ó·Ù·Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ·ÚÈıÌfi ÂÓ˘fiıËÎˆÓ ‰·Ó›ˆÓ ηÙÔÈΛ·˜. √È ÙÚ¿Â˙˜ ÁÚ‹ÁÔÚ· Û˘Ó‰‡·Û·Ó ·Î¤Ù· Ù¤ÙÔÈˆÓ ‰·Ó›ˆÓ Û «·ÍÈfiÁÚ·Ê· ˘ÔÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓ· ·fi ˘Ôı‹Î˜» (Mortgage Backed Securities ‹ MBS). √ οÙÔ¯Ô˜ ÂÓfi˜ MBS Ï¿Ì‚·Ó ¤Ó· ÔÛÔÛÙfi ·fi fiϘ ÙȘ ÏËڈ̤˜ ÙfiÎˆÓ Î·È/‹ ¯ÚÂÔÏ˘Û›ˆÓ Ô˘ Á›ÓÔÓÙ·Ó Û οı ÂÓ˘fiıËÎÔ ‰¿ÓÂÈÔ Ì¤Û· ÛÙÔ ·Î¤ÙÔ. √È ÙÚ¿Â˙˜ ÙˆÓ ∏¶∞ Ô‡ÏËÛ·Ó MBS Û ÂÂÓ‰˘Ù¤˜ Û fiÏÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ·Ó ·˘Ù¿ Ù· ¤ÛÔ‰· ÁÈ· Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó ·ÎfiÌË ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÂÓ˘fiıËη ‰¿ÓÂÈ· ηÙÔÈΛ·˜, Ô‰ËÁÒÓÙ·˜ Û ÌÈ· ÈÏÈÁÁÈÒ‰Ë Û›ڷ ÚÔ˜ ÔÏÔ¤Ó· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ¯Ú¤Ô˜. ∂Âȉ‹ ÔÈ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ› (originators) ÙˆÓ ÂÓ˘fiıËÎˆÓ ‰·Ó›ˆÓ ηÙÔÈΛ·˜ ΤډÈ˙·Ó ÙȘ ÚÔÌ‹ıÂȤ˜ ÙÔ˘˜ Î·È ·Ì¤Ûˆ˜ ·ӷˆÏÔ‡Û·Ó Ù· ÂÓ˘fiıËη ‰¿ÓÂÈ·, ›¯·Ó οı ΛÓËÙÚÔ Ó· ÌËÓ ÂÍ·ÎÚÈ‚ÒÓÔ˘Ó Î·Ù¿ fiÛÔ ÔÈ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Ô˘ ‰·Ó›˙ÔÓÙ·Ó ÌÔÚÔ‡Û·Ó Û ÏÔÁÈο Ï·›ÛÈ· Ó· ·ÔÏËÚÒÛÔ˘Ó Ù¤ÙÔÈ· ÂÓ˘fiıËη ‰¿ÓÂÈ·. ¢Ôı¤ÓÙÔ˜ ÙÔ˘ ¤ÓÙÔÓÔ˘ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡ ÛÙË ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ‚ÈÔÌ˯·Ó›·, ·Ó·fiÊ¢ÎÙ· ¿ÓıËÛÂ Ë ‰È·ÊıÔÚ¿. ∆ÂÏÈο Ë ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ÎÚ›ÛË Í¤Û·Û fiÙ·Ó ¤Ó·˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ‰·ÓÂÈ˙ÔÌ¤ÓˆÓ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·ÔÏËÚÒÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÙfiÎÔ Î·È ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ô˘ fiÊÂÈÏ·Ó Ì ‚¿ÛË ÙÔ ÂÓ˘fiıËÎÔ ¯Ú¤Ô˜ ÙÔ˘˜. √È ·ıÂÙ‹ÛÂȘ ÏËÚˆÌÒÓ, ·Ú¯Èο ·Ó¿ÌÂÛ· Û ·˘ÙÔ‡˜ Ì ÙËÓ ·ÛıÂÓ¤ÛÙÂÚË [«ÌÂȈ̤Ó˘ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛ˘» («sub-prime»)] ÈηÓfiÙËÙ· Ó· Â͢ËÚÂÙ‹ÛÔ˘Ó Ù· ÂÓ˘fiıËη ¯Ú¤Ë, ˘ÔÓfiÌÂ˘Û·Ó ÙȘ ·Í›Â˜ ÙˆÓ ¯ÚÂÔÁÚ¿ÊˆÓ Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó ·fi ·˘Ù¿ Ù· ·Ó˘fiıËη ‰¿ÓÂÈ· ηÙÔÈΛ·˜. ∏ ÎÚ›ÛË ·˘Ù‹ ÁÚ‹ÁÔÚ· ÌÂٷʤÚıËÎÂ Î·È ÛÙ· ˘„ËÏfiÙÂÚ˘ ÔÈfiÙËÙ·˜ ÂÓ˘fiıËη ¯Ú¤Ë ηÙÔÈΛ·˜. ∆fiÙ ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ¿ÎÚˆ˜ ‰È·Û˘Ó‰Â̤ÓÔ Û‡ÛÙËÌ· ·ÁÔÚ¿˜ ÂΉ›ÏˆÛ ÌÈ· ¿ÚÓËÛË ‰·ÓÂÈÛÌÔ‡ ÚÔ˜ fiϘ ÙȘ ÈÛÙˆÙÈΤ˜ ·ÁÔÚ¤˜ (ÙÔ ÂÚ›ÊËÌÔ «¿ÁˆÌ·» ÛÙȘ ¯ÔÚËÁ‹ÛÂȘ ‰·Ó›ˆÓ). ∏ ‰È·ÎÔ‹ Ù˘ ÚfiÛ‚·Û˘ Û ‰·ÓÂÈÛÌfi ΢ÚÈÔÏÂÎÙÈο ·Â›ÏËÛ ӷ ‰È·Îfi„ÂÈ ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ˘fiÏÔÈ˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜. √È Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ·ÓËÁ‡ÚÈÛ·Ó ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 ηıÒ˜ ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· Û˘ÛÛÒÚÂ˘Â ÚˆÙfiÁÓˆÚÔ ÂÈÛfi‰ËÌ· Î·È ÏÔ‡ÙÔ ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜. ∂›¯·Ó ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈο ˘ÔηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÌÈÛıÔ‡˜ ÙÔ˘ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ˘ ·ÈÒÓ· Ì ·˘Í·ÓfiÌÂÓ· ‰¿ÓÂÈ· ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜. ∞˘Ù‹ Ë ˘ÔηٿÛÙ·ÛË ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi Ù· fiÔÈ· «ÔʤÏË ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜» ‹ «ÙËÓ ·ÓˆÙÂÚfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¿Ó¢ Ú˘ıÌ›ÛÂˆÓ ‹ ÓÂÔÊÈÏÂχıÂÚÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡» ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÙËÓ ·ÈÙ›· Ù˘ ηϋ˜ ÙÔ˘˜ Ù‡¯Ë˜. ŸÛÔ ‰È·ÚÎÔ‡ÛÂ Ë ¿ÓıËÛË, ÔÏÈÙÈÎÔ›, ÂÎÚfiÛˆÔÈ Ù‡- 66 R ICHARD WOLFF Ô˘ ÛÙ· ̤۷ ÂÓË̤ڈÛ˘ Î·È ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ› Â͢ÌÓÔ‡Û·Ó ÙÔÓ ÓÂÔÊÈÏÂχıÂÚÔ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi ˆ˜ ÙÔÓ ÂÁÁ˘Ë̤ÓÔ ‰ÚfiÌÔ ÁÈ· ÙË ÁÂÓÈ΋ ¢ËÌÂÚ›·. ªÔÓ¿¯· fiÙ·Ó Ë Û˘ÛÛˆÚÂ˘Ì¤ÓË Ì·˙È΋˜ Îϛ̷η˜ ÂÍ¿ÓÙÏËÛË, ›ÂÛË Î·È ˘ÂÚ¯Ú¤ˆÛË ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ Ô‰‹ÁËÛ·Ó ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· Û ηٿÚÚ¢ÛË, ·˘Ù¤˜ ÔÈ «¿ÏϘ Ï¢ڤ˜» Ù˘ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋˜ ÂÊÔÚ›·˜ —ÛÙ·ÛÈÌfiÙËÙ· ÌÈÛıÒÓ Î·È ·˘Í·ÓfiÌÂÓË ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË— ¤ÛÙÚ„·Ó ÁÈ· Ó· ¯Ï¢¿ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ÓÂÔÊÈÏÂχıÂÚÔ˘˜ ÂÔÚÙ·ÛÌÔ‡˜. ªÈ· Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ χÛË √ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi˜ ÙˆÓ ÛÙ¿ÛÈÌˆÓ ÌÈÛıÒÓ Î·È ÙÔ˘ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ˘ ‚·ıÌÔ‡ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ ¤Ûڈ͠ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜ ÛÙ· ¯Ú¤Ë Î·È ¤ÂÈÙ· ÛÙËÓ ·ı¤ÙËÛË ÏËÚˆÌÒÓ, ÂÓÒ ÔÈ ÂÚÁÔ‰fiÙ˜ Î·È ÔÈ ÙÚ·Â˙›Ù˜ ÙÔ˘˜ ÙÔÔıÂÙÔ‡Û·Ó Ù· ·˘Í·ÓfiÌÂÓ· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ Û ·ÎfiÌ· ÈÔ ÂÈΛӉ˘Ó˜ ¯ÚËÌ·ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ÂÂÓ‰‡ÛÂȘ. ™˘ÓÂÒ˜, ÌÈ· ÏÔÁÈ΋ χÛË (‹ ̤ÚÔ˜ Ù˘ χÛ˘) ÁÈ· ÙËÓ ÎÚ›ÛË Ô˘ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ı· ‹Ù·Ó Ó· ·˘ÍËıÔ‡Ó ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÌÈÛıÔ› Î·È Ó· ÂÍ·ÏÂÈÊı› Ë Ù·ÍÈ΋ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË. ∏ Âȉ›ˆÍË ÌÈ·˜ Ù¤ÙÔÈ·˜ χÛ˘ ı· ͯÒÚÈ˙ ‚·ı‡Ù·Ù· ÙË Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ·fi ÙȘ θÓÛÈ·Ó¤˜ Î·È ÓÂÔÎÏ·ÛÈΤ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ «·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË» Ù˘ ÎÚ›Û˘ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡. ªÈ· Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ Ô˘ ÚÔÙ›ÓÔ˘Ì ‰ÂÓ ı¤ÙÂÈ ˆ˜ ÛÙfi¯Ô Ó· ·Ó·ÌÔÚÊÒÛÂÈ ÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi Ô‡Ù Ì ÙËÓ ·‡ÍËÛË ‹ ÙË Ì›ˆÛË Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ ·Ú¤Ì‚·Û˘ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, Ô‡Ù Ì ÙË Ú‡ıÌÈÛË ‹ ÙËÓ ·ÔÚÚ‡ıÌÈÛË ÙˆÓ ÈÛÙˆÙÈÎÒÓ ‹/Î·È ¿ÏÏˆÓ ·ÁÔÚÒÓ. ∏ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ·˘Ù‹ ı· ηٷÚÁÔ‡Û ÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi ˘fi ÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÂÎ ‚¿ıÚÔ˘ ·ÏÏ·Á‹˜ Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹. ∞˘Ù‹ Ë ‚·ÛÈ΋ ·ÏÏ·Á‹ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÂÈÙ¢¯ı› ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ‹ ÏÈÁfiÙÂÚË ÙÚ¤¯Ô˘Û· ·Ú¤Ì‚·ÛË ‹ Ú‡ıÌÈÛË ·fi ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜. ªÂ ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜, ÂÓÓÔԇ̠ӷ ÙÔÔıÂÙ‹ÛÔ˘Ì ÙÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜ ̤۷ Û οı ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋ Âȯ›ÚËÛË ÛÙË ı¤ÛË ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·Ô‰ÂÎÙÒÓ Ù˘ ˘ÂÚ·Í›·˜ Ô˘ ·Ú¿ÁÔ˘Ó Û ·˘Ù‹Ó ÙËÓ Âȯ›ÚËÛË. ∫·Ù’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ, ı· ηı›ÛÙ·ÓÙÔ ÔÈ ÚÒÙÔÈ ‰È·ÓÔÌ›˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·Ú·ÏËÊı›۷˜ ˘ÂÚ·Í›·˜. √È ÂÚÁ¿Ù˜ Ô˘ ı· ·Ú‹Á·Á·Ó ÏÂfiÓ·ÛÌ· ı· Á›ÓÔÓÙ·Ó ÛÙË Ú¿ÍË ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÙÔ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi Û˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ, ÂÎÙÔ›˙ÔÓÙ·˜ Ù· ·Ú·‰ÔÛȷο ‰ÈÔÈÎËÙÈο Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· Ô˘ ÂÈϤÁÔÓÙ·Ó ·fi Î·È ÏÔÁÔ‰ÔÙÔ‡Û·Ó ÛÙÔ˘˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘˜ ÌÂÙfi¯Ô˘˜. ∞˘Ù‹ Ë ·ÏÏ·Á‹ ı· ÂΉËÌÔÎÚ¿ÙÈ˙ ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ÂΉËÌÔÎÚ·Ù›˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Î¿ı ·Ú·ÁˆÁÈ΋˜ Âȯ›ÚËÛ˘.10 ∂›Û˘, Û fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ··10. ŒÓ· ·ÎfiÌ· ¿ÏÏÔ Î·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ‚‹Ì· ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÔÈ ·Ú·ÁˆÁÔ› ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ —fiÔ˘ ÎÈ ·Ó ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È— Ó· ÙÔÔıÂÙËıÔ‡Ó ÛÙË ı¤ÛË ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ È‰ÈÔÔÈËÙÒÓ Î·È ‰È·ÓÔ̤ˆÓ ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ, fiÔ˘ ÎÈ ·Ó ·˘Ù¿ ·Ú¿ÁÔÓÙ·È. ªÂ ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ·ÓÙ› Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È Ë È‰ÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ Ó· Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔ ›‰ÈÔ Ì¤ÚÔ˜ —ÙËÓ ·ÙÔÌÈ΋ Âȯ›ÚËÛË— ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Û˘Ì‚·›ÓÔ˘Ó Î·È Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ̤ÚË. ™ÙȘ ÈÔ Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÙÈΤ˜ ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 67 Û¯ÔÏÔ‡ÌÂÓÔ˘˜ οı Âȯ›ÚËÛ˘ (fi¯È ÌfiÓÔ Û ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ Â›Ó·È ¿ÌÂÛÔÈ ·Ú·ÁˆÁÔ› ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜) ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ‰ÔıÔ‡Ó ›ÛÔÈ ÚfiÏÔÈ ÁÈ· Ó· ·ÔÊ·Û›˙Ô˘Ó ÙÈ, Ô‡ Î·È Ò˜ ı· ·Ú·¯ı› Î·È Ò˜ ı· ‰È·Ó¤ÌÔÓÙ·È Ù· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Ù˘ Âȯ›ÚËÛ˘. ∂fiÌÂÓ· ‚‹Ì·Ù· ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÂÂÎÙ›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· Ì ÙÔ Ó· Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚Ô˘Ó ÂΛӘ ÙȘ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ηÙÔ›ÎˆÓ (residential communities) Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ·ÏÏËÏÂÍ¿ÚÙËÛË Ì οı ÌÈ· Âȯ›ÚËÛË. √È ÂÚÁ¿Ù˜ Î·È ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ı· ÌÔÈÚ¿˙ÔÓÙ·Ó ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ÈÛ¯‡ ¿Óˆ ÛÙ· ÚÔ˚fiÓÙ· Î·È ÛÙ· ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ı· ·Ú¿ÁÔÓÙ·Ó Î·È ‰È·Ó¤ÌÔÓÙ·Ó ·fi οı Âȯ›ÚËÛË fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Î·È ÔÈ ‰‡Ô ı· ÌÔÈÚ¿˙ÔÓÙ·Ó ÙË ‰‡Ó·ÌË Ï‹„˘ ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ ÛÙȘ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ηÙԛΈÓ. ∞ÏÏ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ Ù·ÍÈ΋ ‰ÔÌ‹ ηْ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ‰ÂÓ ı· ÂÍ·Ï›ÊÔÓÙ·Ó ÔÈ ·ÓÙÈÊ¿ÛÂȘ Ô‡Ù ·ÎfiÌ· Î·È Ë ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÎÚ›ÛÂˆÓ ÛÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›·. ŸÌˆ˜ ÔÈ ÌÂٷηÈÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ÎÚ›ÛÂȘ ı· ‹Ù·Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜, ı· Á›ÓÔÓÙ·Ó Î·Ù·ÓÔËÙ¤˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο Î·È ı· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·Ó Â›Û˘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο. ∫·È ·˘Ù¤˜ ÔÈ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ¤¯Ô˘Ó ÛËÌ·Û›·. ∫·Ù·Ú¯‹Ó, ı· Â›Ó·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ Èı·Ófi ÔÈ ÎÚ›ÛÂȘ Ó· ÚÔ·„Ô˘Ó ·fi ¤Ó· ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ ÔÛÔÛÙfi ȉÈÔÔ›ËÛ˘ ÏÂÔÓ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ÌÈ· Î·È ÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÙÔ ‰ÈÎfi ÙÔ˘˜ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi Û˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ, ı· Â›Ó·È ÈÔ ·›ı·ÓÔ Ó· ÂÈ‚¿ÏÔ˘Ó ‹ Ó· ÂÈÙÚ¤„Ô˘Ó ¤Ó· Ù¤ÙÔÈÔ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ ÔÛÔÛÙfi. √È fiÔȘ ÎÚ›ÛÂȘ Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÂÌÊ·ÓÈÛÙÔ‡Ó, ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÈÔ ·ÓıÚÒÈÓ˘ Î·È ‰›Î·È˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ˘ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÏfiÁˆ Ù˘ ¤ÎÙ·Û˘ Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜. ∆· ÎfiÛÙË Î·È ÔÈ Ô‰‡Ó˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË Ù˘ ÎÚ›Û˘ ı· ÌÔÈÚ¿˙ÔÓÙ·È ÏfiÁˆ ·Ú¯ÒÓ ‰›Î·È·. √È ·ÔÎÚÔ˘ÛÙÈΤ˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ – fiÙ·Ó ‰Âο‰Â˜ ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ·ÓÙÈ̤وÔÈ Ì ηٷۯ¤ÛÂȘ Î·È ·ÓÂÚÁ›· ÂÓÒ ¿ÏÏÔÈ ‰ÂÓ ˘ÔʤÚÔ˘Ó Î·ıfiÏÔ˘ Î·È ÔÈ Ôχ ÏÔ‡ÛÈÔÈ Á›ÓÔÓÙ·È ·ÎfiÌË ÏÔ˘ÛÈfiÙÂÚÔÈ (Capgemini and Merrill Lynch Wealth Management, 2010), fiÙ·Ó Î¿ÔȘ ˘fi ηٿÚÚ¢ÛË ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜ Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÔÛ¿ ‰È¿ÛˆÛ˘ ·fi ÙËÓ Î˘‚¤ÚÓËÛË ÂÓÒ ¿ÏϘ ·Ê‹ÓÔÓÙ·È Ó· ·Ê·ÓÈÛÙÔ‡Ó, fiÙ·Ó Î¿ÔÈÔÈ ‰‹ÌÔÈ Î·È ÔÏÈÙ›˜ Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Ó· ·Ú¤¯Ô˘Ó ‚·ÛÈΤ˜ ‰ËÌfiÛȘ ˘ËÚÂۛ˜ Î·È ¿ÏÏÔÈ ‰ÂÓ ÙÔ Î¿ÓÔ˘Ó – ı· ‹Ù·Ó Ôχ ÏÈÁfiÙÂÚÔ Èı·Ófi Ó· Û˘Ì‚Ô‡Ó Û ÌÈ· ÌÂٷηÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ Ù·ÍÈ΋ ‰ÔÌ‹ Û·Ó Î·È ·˘Ù‹ Ô˘ ÛÎÈ·ÁÚ·Ê‹ıËΠ·Ú·¿Óˆ. ªÈ· ¿ÏÏË ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿ Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÏËÊı› ˘fi„ÈÓ Â›Ó·È Ë Ú‡ıÌÈÛË. ∆Ô ¡¤Ô ™˘Ì‚fiÏ·ÈÔ (New Deal) ÙÔ˘ º. ¡Ù. ƒÔ‡Û‚ÂÏ٠¤‚·Ï ¤Ó· Ï‹ıÔ˜ Ú˘ıÌ›ÛÂˆÓ ¿Óˆ ÛÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ ∏¶∞ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1930. √ ÚËÙfi˜ ÙÔ˘˜ ‰È·Ù¿ÍÂȘ, Ë È‰ÈÔÔ›ËÛË Ù˘ ˘ÂÚÂÚÁ·Û›·˜ ÌÔÚ› Ó· ·ıÚÔ›˙ÂÙ·È Î·Ù¿ Ì‹ÎÔ˜ ‰È¿ÊÔÚˆÓ ‹ fiÏˆÓ ÙˆÓ ÌÔÓ¿‰ˆÓ Ô˘ ·Ú¿ÁÔ˘Ó ÏÂfiÓ·ÛÌ·. ™ÙȘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ·˘Ù¤˜ ‰È·Ù¿ÍÂȘ, Ë ÎÔÏÂÎÙ›‚· (collectivity) ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ Ô˘ ·Ú¿ÁÔ˘Ó ÏÂÔÓ¿ÛÌ·Ù· ı· Â›Ó·È Ô ÚÒÙÔ˜ ȉÈÔÔÈËÙ‹˜ Î·È ‰È·ÓÔ̤·˜ ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ Û˘Ó·ıÚÔ›ÛÙËÎ·Ó ·’ fiϘ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÂÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÌÔÓ¿‰Â˜. Œ¯Ô˘Ì ·Û¯ÔÏËı› Ì ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û˘Óı‹Î˜ ÁÈ· ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÔÈΛϘ ÌÔÚʤ˜ ȉÈÔÔ›ËÛ˘ Î·È ‰È·ÓÔÌ‹˜ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô Ì·˜ Class Theory and History (2002: 16-20). 68 R ICHARD WOLFF ÛÙfi¯Ô˜ ‹Ù·Ó Ó· ı¤ÛÔ˘Ó Ù¤ÏÔ˜ ÛÙË ªÂÁ¿ÏË ⁄ÊÂÛË Î·È Ó· ·ÔÙÚ¤„Ô˘Ó Ó· Û˘Ì‚Â› ÌÈ· ¿ÏÏË ÛÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ. √È Î·ÈÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÊÔÚÔÏÔÁ‹ıËÎ·Ó Î·È ÙÔ˘˜ ÂÈ‚Ï‹ıËÎ·Ó ‚·ÚȤ˜ Ú˘ıÌ›ÛÂȘ. ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, ·˘Ù¤˜ ÔÈ Ú˘ıÌ›ÛÂȘ ÔÙ¤ ‰ÂÓ ¿ÏÏ·Í·Ó ÙËÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ Ù·ÍÈ΋ ‰ÔÌ‹. √È Ú˘ıÌ›ÛÂȘ ¿ÓÙ· ¤ÙÚÂ·Ó ÛÙ· ‰ÈÔÈÎËÙÈο Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· ÙˆÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ Ó· ‰È¢ı‡ÓÔ˘Ó ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÌÂÛ·›Â˜ Î·È ÌÂÁ¿Ï˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ. ¢Ôı¤ÓÙˆÓ ÙˆÓ ‰ÂÛ̇ÛÂÒÓ ÙÔ˘˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ˘˜ ÌÂÙfi¯Ô˘˜ Î·È ÛÙ· ÚÔÛˆÈο ÙÔ˘˜ Û˘ÌʤÚÔÓÙ·, ·˘Ù¿ Ù· Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· ›¯·Ó οı ΛÓËÙÚÔ Ó· ·ÔʇÁÔ˘Ó, Ó· ·‰˘Ó·Ù›ÛÔ˘Ó ‹ Ó· ·Ó·ÈÚ¤ÛÔ˘Ó ÙȘ Ú˘ıÌ›ÛÂȘ ÙÔ˘ ¡¤Ô˘ ™˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘ Ô˘ ÚÔÛ¤ÎÚÔ˘·Ó ÛÙËÓ ÎÂÚ‰ÔÊÔÚ›· ÙÔ˘˜. ªÈ·˜ Î·È ·˘Ù¿ Ù· Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· ‹Ù·Ó ÔÈ ÚÒÙÔÈ Ï‹Ù˜ ÙˆÓ ÏÂÔÓ·ÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·Ú¿ÁÔÓÙ·Ó Ì¤Û· Û οı Âȯ›ÚËÛË, ›¯·Ó ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ Ù· ̤۷ Ó· ·ÔʇÁÔ˘Ó, Ó· ·Ô‰˘Ó·ÌÒÛÔ˘Ó ‹ Ó· ·Ó·ÈÚ¤ÛÔ˘Ó ÙȘ Ú˘ıÌ›ÛÂȘ Ô˘ ¤‚·Ï ÙÔ ¡¤Ô ™˘Ì‚fiÏ·ÈÔ. ∏ ∞ÌÂÚÈ΋ ÙˆÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ, ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ¤Î·Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ ·˘Ùfi Î·È Î·Ù¿ Ù· ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ „‹ÊÈÛË ÙˆÓ Ú˘ıÌ›ÛÂˆÓ ·ÏÏ¿ ȉȷ›ÙÂÚ· ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 οو ·fi Ù· ηıÂÛÙÒÙ· ÙˆÓ ƒ¤ÈÁηÓ, ªÔ˘˜ 1, ∫Ï›ÓÙÔÓ Î·È ªÔ˘˜ 2. ∞Ó ÔÈ ÂÚÁ¿Ù˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ Ù· ‰Èο ÙÔ˘˜ ‰ÈÔÈÎËÙÈο Û˘Ì‚Ô‡ÏÈ· Î·È ÌÔÈÚ¿˙ÔÓÙ·Ó ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ÈÛ¯‡ Ì ÙȘ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ÙˆÓ Î·ÙԛΈÓ, ı· ‹Ù·Ó ÏÈÁfiÙÂÚÔ Èı·Ófi Ó· ›¯·Ó ÙËÓ ÂÈı˘Ì›·, ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË ‹ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ˘ÔÓÔ̇ÛÔ˘Ó Ì ·ÚfiÌÔÈÔ ÙÚfiÔ ÌÂÏÏÔÓÙÈΤ˜ ÌÂÙ·ÚÚ˘ıÌ›ÛÂȘ ηٿ ÙˆÓ ÎÚ›ÛˆÓ. ŒÓ· ÈÛÙÔÚÈÎfi ·Ó¿ÏÔÁÔ ˆ˜ ›ÏÔÁÔ˜ ¶ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ ∞ÌÂÚÈηÓÈÎfi ∂ÌʇÏÈÔ, fiÙ·Ó ÔÈ ÎÚ›ÛÂȘ Û˘Ó¤‚·ÈÓ·Ó ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘˜ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ Ù˘ ‰Ô˘Ï›·˜ ÛÙȘ ¡fiÙȘ ¶ÔÏÈÙ›˜ ÙˆÓ ∏¶∞ Î·È ÔÈ ‰Ô‡ÏÔÈ ˘¤ÊÂÚ·Ó ‚·ÚÈ¿, ÔÏÏÔ› ¿ÓıÚˆÔÈ ··ÈÙÔ‡Û·Ó Î˘‚ÂÚÓËÙÈ΋ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÁÈ· Ó· ÌÂÙÚÈ·ÛÙÔ‡Ó ·˘Ù¿ Ù· ‰ÂÈÓ¿, Û˘Ó‹ıˆ˜ Ì ÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ Ú˘ıÌ›ÛÂˆÓ ÛÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ Ù˘ ‰Ô˘Ï›·˜. ŒÂÈÙ· ·fi ·ӷϷ̂·ÓfiÌÂÓ˜ ÎÚ›ÛÂȘ, ÌÈ· ·˘Í·ÓfiÌÂÓË ÔÌ¿‰· Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛ fiÙÈ ÔÈ Ú˘ıÌ›ÛÂȘ ¿Óˆ ÛÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ Ù˘ ‰Ô˘Ï›·˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·Ó ¿ÓÙ· ÚÔÛˆÚÈÓ¤˜ Î·È fiÙÈ Ë ‰Ô˘Ï›· ‰È·Î˘Ì·›ÓÔÓÙ·Ó ÌÂٷ͇ Ê¿ÛÂˆÓ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˘ Î·È ÏÈÁfiÙÂÚ˘ Ú‡ıÌÈÛ˘. ∞˘Ù‹ Ë ÔÌ¿‰· ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÎÈÓÂ›Ù·È ÚÔ˜ ÙË ı¤ÛË ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ›¯·Ó ÂÓ·ÓÙȈı› ÛÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ‰Ô˘Ï›·˜ ¿Óˆ Û ‰ÂÔÓÙÔÏÔÁÈ΋, ËıÈ΋, Î·È ¿ÏϘ ‚¿ÛÂȘ: ȉȷ›ÙÂÚ· Ì ÙÔ Âȯ›ÚËÌ· fiÙÈ ‹Ù·Ó ·Û‡Ì‚·ÙË Ì ÙË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·. ªÂ ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ‰È·‚Ï¤Ô˘Ó ÙËÓ Î·Ù¿ÚÁËÛË Ù˘ ‰Ô˘Ï›·˜ ˆ˜ ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË Ï‡ÛË ÁÈ· (1) ÙȘ ·ӷϷ̂·ÓfiÌÂÓ˜ ÎÚ›ÛÂȘ Ù˘ ‰Ô˘Ï›·˜ Î·È (2) ÙËÓ ¿ÓÔ‰Ô Î·È ÙË Ì›ˆÛË ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙˆÓ ‰ÂÈÓÒÓ ÙˆÓ ‰Ô‡ÏˆÓ. ∆ÂÏÈο ·˘Ù‹ Ë ¿Ô„Ë ÂÈÎÚ¿ÙËÛÂ Î·È Ë ‰Ô˘Ï›· ηٷÚÁ‹ıËÎÂ. √È Â·Ó·Ï·Ì‚·ÓfiÌÂÓ˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ÎÚ›ÛÂȘ ÛÙȘ ∏¶∞ ηٿ ÙÔÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ·ÈÒÓ· ¤¯Ô˘Ó ηٿ ·ÚfiÌÔÈÔ ÙÚfiÔ ÚÔηϤÛÂÈ ÂÓ·ÏÏ·ÛÛfiÌÂÓ˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˘ ‹ ÏÈÁfiÙÂÚ˘ ΢‚ÂÚÓËÙÈ΋˜ ÊÔÚÔÏfiÁËÛ˘ Î·È Ú‡ıÌÈÛ˘ ÂÓfi˜ ·ÓıÂÎÙÈÎÔ‡ ȉȈÙÈÎÔ‡ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡. ÿÛˆ˜ Ë ÛÙÈÁÌ‹ ¤ÊÙ·Û ÁÈ· Ù· ı‡Ì·Ù· ÙˆÓ Î·È- 69 ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ Ù·ÏÈÛÙÈÎÒÓ ÎÚ›ÛÂˆÓ Ó· ÎÈÓËıÔ‡Ó ÚÔ˜ ÙË ı¤ÛË ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÂÓ·ÓÙȈı› ÛÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi Û ËıÈ΋, ‰ÂÔÓÙÔÏÔÁÈ΋ Î·È ¿ÏϘ ‚¿ÛÂȘ: π‰È·›ÙÂÚ· Ì ÙÔ Âȯ›ÚËÌ· fiÙÈ Â›Ó·È ·Û‡Ì‚·ÙÔ˜ Ì ÙË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·. ªÂ ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ¤ÊÙ·ÛÂ Ë ÛÙÈÁÌ‹ Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì fiÙÈ Ë Î·Ï‡ÙÂÚË Ï‡ÛË ÁÈ· ÙȘ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ÎÚ›ÛÂȘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¤Ó·˜ ·ÎfiÌ· Á‡ÚÔ˜ ÊÔÚÔÏÔÁÈÎÒÓ Î·È Ú˘ıÌÈÛÙÈÎÒÓ ·ÏÏ·ÁÒÓ ·ÏÏ¿ Ì¿ÏÏÔÓ Ë Î·Ù¿ÚÁËÛË ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡. πÔ‡ÏÈÔ˜ 2010 70 R ICHARD WOLFF ¶∞ƒ∞ƒ∆∏ª∞ ¶∏°ø¡ ¢∂¢√ª∂¡ø¡ ∂›Ì·ÛÙ ¢ÁÓÒÌÔÓ˜ ÁÈ· ÙË ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋ ¤Ú¢ӷ Ô˘ ‰ÈÂÓÂÚÁ‹ıËΠ·fi ÙÔÓ Jason Ricciuti-Borenstein ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ Î·È ÂÚÌËÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙȘ ËÁ¤˜ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ·Ú·Î¿Ùˆ. ¶ËÁ¤˜ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ˆÚÔÌÈÛı›ˆÓ: ∞. Historical Statistics of the United States (HSUS), Series D 765-778, «Average Hours and Average Earnings in Manufacturing», 1890-1926. µ. HSUS, Series D 845-876, «Average Days in Operation per Year, Average Daily Hours, and Annual and Hourly Earnings, in Manufacturing», 18891914. °. HSUS, Series D 830-844, «Earnings and Hours of Production Workers in 25 Manufacturing Industries», 1914-1948. ¢. HSUS, Series D 802-810, «Earnings and Hours of Production Workers in Manufacturing», 1909-1970. E. U.S. Bureau of Labor Statistics, Current Employment Statistics, «Average Hourly Earnings of Production and Non-supervisory Workers in Manufacturing», 1939-2007, http://www.bls.gov/ces ¶ËÁ¤˜ ÁÈ· ÙÔÓ ¢Â›ÎÙË ∆ÈÌÒÓ ∫·Ù·Ó·ÏˆÙ‹: ™∆. HSUS, Series D 735-738, «Average Annual and Daily Earnings of Nonfarm Employees», 1860-1900. ∏. HSUS, Series D 722-727, «Average Annual Earnings of Employees», 19001970. ∑. U.S. Bureau of Labor Statistics, http://www.bls.gov/cpi ∏ ÛÂÈÚ¿ ηٷÛ΢¿ÛÙËΠÌÂÙ·ÙÚ¤ÔÓÙ·˜ ÚÒÙ· ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÛÂÈÚ¤˜ ˆÚÔÌÈÛı›ˆÓ Û ڷÁÌ·ÙÈΤ˜ ÙÈ̤˜ Û ‰ÔÏ¿ÚÈ· ÙÔ˘ 2007. ¢Â‡ÙÂÚÔÓ, ÁÈ· Ù· ¯ÚfiÓÈ· ÁÈ· Ù· ÔÔ›· ˘‹Ú¯·Ó ÔÏϷϤ˜ ÂÁÁڷʤ˜ ÁÈ· Ù· ˆÚÔÌ›ÛıÈ· Ï‹ÊıËΠ¤Ó·˜ ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜, Ù¤ÙÔÈÔ˜ ÒÛÙÂ: 1890-1914, ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜ ÙˆÓ ËÁÒÓ ∞ Î·È µ. 1914-1919, ÌfiÓË ËÁ‹ ‹Ù·Ó Ë µ. 1920-1938, ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜ ÙˆÓ ËÁÒÓ ° Î·È ¢. 1939-1948, ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜ ÙˆÓ ËÁÒÓ °, ¢ Î·È ∂. 1949-1970, ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜ ÙˆÓ ËÁÒÓ ¢ Î·È ∂. 1970-2007, ÌfiÓË ËÁ‹ ‹Ù·Ó Ë ∂. ªπ∞ ª∞ƒ•π™∆π∫∏ ∞¡∞§À™∏ ∆∏™ ∫ƒπ™∏™ 71 ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ·˘Ù‹ Ë ÛÂÈÚ¿ ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ˆÚÔÌÈÛı›ˆÓ ÌÂÙ·ÙÚ¿ËΠ۠‰Â›ÎÙË ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ÙÔ 100 Ù¤ıËΠ›ÛÔ Ì ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ˆÚÔÌ›ÛıÈÔ ÙÔ˘ ¤ÙÔ˘˜ 1890. ¶ËÁ¤˜ ¢Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ¶·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ·: ∞. Historical Statistics of the United States, Series D 683-688, «Indexes of Employee Output», 1869-1969. µ. U.S. Bureau of Labor Statistics, http://www.bls.gov/lpc «Industry analytical ratios for the manufacturing, all persons» Superseded historical SIC measures for manufacturing, durable manufacturing, and nondurable manufacturing sectors, 1949-2003 ftp://ftp.bls.gov/pub/ special.requests/opt/lpr/histmfgsic.zip °. U.S. Bureau of Labor Statistics, http://www.bls.gov/lpc, Series Id: PRS 30006092, 1987 to 2007. √È ·Ú·¿Óˆ ËÁ¤˜ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ·Ú¤¯Ô˘Ó ÙËÓ ÂÙ‹ÛÈ· ÔÛÔÛÙÈ·›· ·ÏÏ·Á‹ ÛÙËÓ ÔÛfiÙËÙ· ·Ú·ÁfiÌÂÓÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ·Ó¿ ÒÚ· ÁÈ· ÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ ÌÂÙ·Ô›ËÛ˘. √ ‰Â›ÎÙ˘ ¤¯ÂÈ Î·Ù·Û΢·ÛÙ› ˆ˜ ÂÍ‹˜: 1890-1949, ·fi ÙËÓ ËÁ‹ A. 1949-1987, ·fi ÙËÓ ËÁ‹ B. 1987-2007, ·fi ÙËÓ ËÁ‹ °. ∆Ô ¤ÙÔ˜ 1890 Ù¤ıËΠ›ÛÔ Ì ÙÔ 100. ¶ËÁ‹ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ÁÈ· ¯Ú¤Ë ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ: Board of Governors of the Federal Reserve System, «Federal Reserve Statistical Release, Z.1, Flow of Funds Accounts of the United States», http://federalreserve.gov/releases/z1, Table D2 «Borrowing by Sector», Table D3 «Debt Outstanding by Sector». 72 R ICHARD WOLFF µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Akerlof, G.A. & Shiller, R.J. (2009). Animal Spirits, Princeton, N.J.: Princeton University Press. Capgemini & Merrill Lynch Wealth Management (2010). World Wealth Report 2010, New York, available at http://www.us.capgemini.com/worldwealthreport2010 Keynes, J.M. (1936). The General Theory of Employment, Interest, and Money, London: Macmillan. Resnick, S. & Wolff, R. (1987). Knowledge and Class: A Marxian Critique of Political Economy, Chicago: University of Chicago Press. Resnick, S. & Wolff, R. (2002). Class Theory and History, New York & London: Routledge. Saez, E. (2009). Striking It Richer: The Evolution of Top Incomes in the United States (update with 2007 estimates), 1-4, available at http://elsa.berkeley.edu/~saez (accessed August 2009). Teece, D., Pisano, G. & Shuen, A. (1997). «Dynamic Capabilities and Strategic Management», Strategic Management Journal, 18(7), pp. 509-533. Wolff, R. (2010). Capitalism Hits the Fan: the Global Economic Meltdown and What to do About It. Northampton, MA.: Olive Branch Press/Interlink Publishing Group.