L A S B È T E G A ‘N D R I S S Á D A
I PERSONAGGI
Efisia, fiöla dè Batèsta, la Sbètega
Bianca, l’altra fiöla dè Batèsta
Batesta Minöla, pader dè Efisia è Bianca
Pierulì dè Veröla, pretendènt dè Efisia
Lorèns dè Èdol, pretendènt dè Bianca
Bàstian, alter pretendènt dè Bianca
Gerolem, ters pretendènt dè Bianca
Angeloto, servo dè Pierulì
Tone, servo dè Pierulì
Pasquì, servo dè Lorèns
Biondèl, servo dè Lorèns
Vincens, pader dè Lorèns
‘Na Vedova
El Ciacolànt, spacabale
SCENA I
Una piazza di Brescia, su un lato o di sfondo un palazzotto
Entrano Lorens e Pasquì, suo servo
Lorens
Pasquì, eco, som a Brissia chè ghìem fregola dè éder
co’ i sò palassi, le sò gièse, i sò cantù carateristic
le sò bele femine. Femine dè embrazzà è strinzer comè ‘n limonio, è cicià...
(sospira). Sòm a Brissia (si guarda in giro allargando le braccia). Deo gratias è
gratias po' al pater meo chè dè la Valcamonega el mè pùcia ché, co’
la zonta dè té, servus meo, tacàt a mé, come ‘na pètola a la pegora. El pater
meo el völ fam stüdià dè i précc. Mèi dè lur ghè gna’ Chicherone, o l’Alighér o el
Bocàss. Èdol el ma vist el prim dé. El pater meo l’è Vincèns, dè
la casada Pedersöj, mercànt dè vache, dè caballi è... è... dè bestie rare. Lü l’è
biólc, ma mè, sò rampòl, go dè finàm, saér filosofia, encantà la zènt, spüdà latì
per mònzer lat ai gnoràncc. E alura, Pasquì, garó dè stüdià quél cantù dè la
filosofia chè trata dè la felicitudine che la vé apena co la virtudine. Té chè
penset, vist chè góm bandonàt Èdol è son vignìcc a Brissia, come giü chè mòla
‘na pócia per nà en del lac dè Isé a béer come ‘n camèl.
Pasquì
(ossequioso) Perdòn, sèr padrù, a mé el mè va a bìgol chè
vobis vè tachìghess a la teta dè la fifosofia, o quèl chè
l’è, per tetà el dolzòr, ma nó vorèss chè, teta ancö’, teta domà,
dismentigàssem, come dicite vobis, chè ‘nsèma
a Ristotele è San Tomàss ghè po' a Picuro, quèl gréc antìc chè sganassàa a
quater ganasse, chè sè gudìa töcc i gudimèncc. E alura, va bé ‘ncantà, parolà è
matematicà è vulà col co’ ‘nfina a s-ciopà, ma in fide mea, no ghè guadàgn
se no ghè bontèmp. A fala cürta: studié quèl chè vè par è piàss, ma el stomego
è ‘l véter no i ga dè ödàss.
Lorens
Bravus, bravissimus, bel ciacolà. E alùra pensòm a sercà
casa en doe sta’ co’ i amici chè la bela Brissia la mè
farà troà. (guardando da un lato). Ön momènt, chè zènt rìa?
Pasquì
Sèr padrù, sarà i brissiàn chè vé a salüdà el nòss
ingrèss en dè la Brissia.
S C E N A II
Entrano Batesta, Efisia, Bianca, Gerolem, Bastian. Lorens e Pasquì stanno in disparte
Batesta
Messèri e messeroni, l’è ora è temp dè lassàm tranquìl, po' e per nó
fracazzàm, Deo el mè perduness, i colleones. Savè töcc quèl chè go
decìss: prima dè maridà la mé pötèla minora, gó dè troà marìt per Efisia,
la pötèla magiora. E conciossiacchè chè, chè mé ve conósse tüj dù,
Gerolem è Bastian, è va òj bé, sè giü dè voàlter el empalma Efisia el
gavarà töta l’autoritas è ‘l permèss dè fa l’asen con lé fin chè ghè piàss.
Gerolem
Fà l’asen? Faga fà l’asen? Quèl sé. No, no, Efisia l’è tròp sbètega per
mé. Dai dai Bastian, töla té, per quèl chè la costa!
Efisia
Poche istorie, sèr Gerolem, vülìff fam zimbelà dè töcc sti messer? Só mìa
‘na cagnòla dè vènder!
Bastian
Messer ‘n’ ostrega, cara la mé domina. Niente messer per vó sè nó cambié
pasta: gentilezza, sotomissiù come l’asen a la cavezza.
Efisia
Per ésser clàra, chè dise clàra, clarissima, sèr Bastian, l’è ‘n’idea chè la ga
dè fermàss gne manco è ‘nda contracassa dè ‘l zervèll. E sè per caso ‘n pó
saiòt, o stupidus, come chè i diss chèi fì, fa födèss entrada, nó ghè döbe
chè mé, cum magna premüra, vè darèss ‘na petinàda propèss sö la
capèla del có, con dè ‘n sgabèll a tre gambe, ‘na scagnelàda söl nàss
per fass piö zentìl è meno simiòt.
Bastian
Libera me domine dè ‘na grata homen del gèner!
Gerolem
E mé no? Libera, libera me Domine, mèj la silapa è la peste!
Pasquì
(sottovoce) Sèr padrù, góm troàt ön bel godimènt. Quela pötèla qué
o l’è balenga dè ligà o l’è ‘n mül crapù, riòtt è begùss.
Lorens
(Ispirato) Ma ‘n dèl tasér dè l’ótra (indica Bianca) vede el portamènt
zentìl, enfina mai suavis, la santa vergogna dè ‘na vérgin. Pasquì, tass è ...
e... fa sito!
Pasqui
Bravus sèr padrù. Fat bé a dìmel! Sito è tass è sberlöcié fin chè vè piàss!
Batesta
Messer, per confermà quèl chè gó dit, tè Bianca va dènter en ca’ è no sta a
dispiasìt chè per quèst el pater tuo nó ‘l ta öl meno bé.
Efisia
Chè poera gatina. El sarèss mèj enfilzàga ‘n dit en dè l’öcc, issè la
savarèss sübit perchè la piàns.
Bianca
Cara la mé sirochia, contèntet dè la mé scontentèssa. (Rivolta al padre)
Pater meo, pièghe ‘l co’ a la voluntas vossa. I mé lìber, i mé strümèncc j è
zà ‘na bela compagnia per lèzer è sunà.
Lorens
Sintì, sintì, orècie slarghìff, mè par dè lecà la uss dolza dè ‘na sirena.
Bastian
Sèr Batesta, perchè fiff issé? Mè dispiàss chè le nosse bune intensiù
le fàghess dàn a Bianca.
Gerolem
Perchè vulìff mitìla ‘n gabbia, sèr Batesta? Et maxime per culpa dè questa
diabola chè ga la lengua có le öngie.
Batesta
Messér, bando a bàtole è carabàtole. Gó decidìt: Bianca va cà (Bianca
obbedisce). E sicome ghè piàss la müsica, spizzigà strümèncc, poetà ‘n
rima, porteró ‘n cà dù doctores, dù maghister dè magna sapiensa per
maestrà la sò zovinèssa. Sè vobis ser Gerolem et vobis, ser Bastian ne
cunissì vergü’, mandìmei, perchè mé co j homegn dè talènt só generùss
è mè piàss chè le mé pötèle le ‘mpàress ‘n’educassiù buna è... (agita le
mani) è... edücada. E alura salve a töcc. Té Efisia tè pö sta qué. Go dè
ciacolà co’ Bianca. (esce)
Efisia
Garó mìa a dè sta qué con dò codèghe peluse, neh?Natus non est, l’è
gnamò nassìt chi chè pöl dim quèl chè gó dè fa, en doe gó dè ‘ndà, quèl chè
gó dè ciapà è molà! (esce rapida)
Bastian
Ma chi vè té qué? Püdì nà a ciapà l’aìgua col cavàgn è sentàss zó sö le
urtighe. Ah Gerolem, el nòss amùr l’è stagn è dür come ‘n fil dè nebia
dè la Bassa. La turta nó l’è cota gne super gne sota. Però Bianca la mè
piàss come mé quando mè specie è sè troeró l’hómen bu dè ‘nsegnàga
töt quèl chè ‘l pater suo el ga ‘n del có, el porteró dè corsa en cà sò.
Gerolem
Po' a mé. po' a mé, ser Bastian, però gom dè ciarì ‘n roba. A mé mè piàss
Bianca, a vobis, miserere mei, la vè fa scompissà è dileguà è, per quàt
gom gnamò contractàt el mestér dè cör, prim dè töt, sè som zent chè té
zervèl è sè som rivali en amùr, convé a tüj dù pucià ‘n roba...
Bastian
Chè roba, chè roba?!
Gerolem
Porca galera, troàga marìt a la sirochia, la sorela!
Bastian
Ön marìt? Ön diàbol ghè öl!
Gerolem
Ön marìt, ön marìt, vè dise.
Bastian
E mé dise ön diàbol! Ma cridìff del dibù, ser Gerolem, chè po' a sè ‘l pater
suo l’è palancùss come ‘l re del Catài chè sa pödess troà giü’ issé stüpit,
issé
strabössàt dè spuzà quèl enfèren?
Gerolem
Va bè, va bé, Bastian, capésse chè noter dù sarèssem mìa bù dè soportà
la matèssa è la carognèssa dè Efisia, però a ste mond, serti
brav’homegn, a sercài è troài, i pöl a töla con töte le virtudes sua è
‘n cincèll dè palanche è lire planet.
Bastian
(Grattandosi la testa) Savrèss mìa, però piö’ ontera ciaparèss la sò dote
è ésser fröstàt töte le matine a la cruss dè piassa Lòza.
Gerolem
Fòmela mìa longa. Ghè poc dè sernì föra sè töcc i pom j è mars, ma vist
chè ‘l rebelòt matrimoniàl el mè fa sta ‘nsèma, stom amìc finchè garóm troàt
marìt a la fiöla sbètega dè Batesta, in modus chè po' a la segonda la
pödèss spuzàss è alura cominceròm a tacà bega. (rapito) Oh Bianca, dulzor
del mé cör!... (rivolto a Bastian) Chi cor dè piö el vens l’agnèl, va bé?
Bastian
D’acorde, d’acorde, Darèss el mèj cabàl dè Padoa a quèl matt chè ciapà
Efisia el la smanfrina ‘nfina ‘n font, el la spuza, el la strabössa ‘n del lèt, el
sneta föra la cà dè ser Batesta... Nom. nom... (escono Bastian e Gerolem)
S C E N A III
Pasquì
Ser padrù, disìm en grassia, el possibil chè l’amùr el pùciess issé féss?
Lorens
El pùcia, el pùcia! Mé go pröàt è garèss mai cridìt a ‘n puciù del gener. Ma
arda ‘n pó. Entàt chè vardàe go sintìt turna el bisigulì dè l’amùr, tè ‘l
confesse a té, Pasquì, chè tè sé secrét come ‘l möt dè la Palada... Pasquì,
mé brüse, dilégue, möre sè no rìe a conquistà la bela Bianca. Dim té chè
pöde fa, dim, dim...
Pasquì
Ser padrù, l’è mìa temp dè tiràf le orecie, per quantum mè piaserèss.
L’amùr sè ‘l pùcia mìa vià co le prediche. Sè ‘l va tocàt ghè öl dè saì
chè l’amùr el tira dè piö’ dè sento bò aradùr.
Lorens
Bravus, Pasquì, procedamus, va aànti. Quèl chè tè mè dìset el mè soprèssa
l’anima, è quèl chè tè mè diseré el mè darà legressa perchè el tò ciacolà l’è
bù.
Pasquì
Ser padrù, vobis ghiff contemplàt la pötèla come l’aquila ‘l sul è forse
ghiff mìa fat bado a la roba piö’ magna et importante.
Lorens
No, no, mé go vist töt, i sò àer dè coràl, el sò respìr chè ‘mprofuma l’aria
töt quèl cho go vist dè Bianca l’è dolz è bel.
Pasquì
Eh, qué ghè öl dè töga la colleoneria... Ser padrù, ser padrù, sveglia.
Sè vè piàss la sièta, aànti anima et corpus a conquistala, però l’è robe
j è mìa come tre è dù sic Mamào. La sirochia piö’ granda, l’è ‘na sbètega
‘ndiaolàda è ‘nfina quando el pater suo no ‘l sè sarà liberàt, el vòss amùr l’è
come ‘n carèt sensa röde. Issè el pater el ga tignìt Bianca en gabia per
schiàga i muscù.
Lorens
Ah Pasquì, chè pater col cör dè brons. Però tè ghé sintìt chè ‘l völ troàga dei
magni maghistri per strüìla?
Pasquì
Sicür, porca osteria sensa vì, è alura gom bele ‘n trüc sota mà.
Lorens
Ghè l’ó, ghè l’ó, Pasquì.
Pasquì
Ser padrù, scomete el canaröss dè la mé muruza, chè ‘l mè pensér
l’è precìss al vòss, el combacia (fa il segno del bacio con le labbra).
Lorens
Antea, prima dim el tò.
Pasquì
Vobis sarì el maghister chè ghè darà lissiù a la pötèla. Gòi sbagliàt
dè ‘n pél pagàt?
Lorens
Perfectum... ma sè pöderà mitìl en pé?
Pasquì
Sè pöl mìa, perchè chi farà la vòssa part? E qué a Brissia chi saràl el fiöl dè
Vincens? Chi tegnerà cà, chi sgoberà söi liber, farà ègner i amìs, el narà
a troà i paesà è 'l j a 'nviderà?
Lorens
Cuss quèla boca lé! Go zamò troàt el trüc. Qué a Brissia nigü' i ma vist;
gne manco ön malnàt lazarù chè gira sota i portec el pöl
dintinguì el müss del servus dè quèl del domino padrù. E alura, dictumfactum, té ta saré 'l padrù, Pasquì. Tè meteré 'n pé la cà al mé posto
tè tigneré pusissiù soziàl et servitute come sè té tè födèsset mé. E mé
diseró chè só ergòt óter, chè só dè Monteclaro o dè Jurzinovis, o dè Lunà...
Pasquì
(interrompendo) Sé, el malàt el porta 'l sà!
Lorens
Sito lé! Go decidìt issé. Dài, càet föra, Pasquì, ciàpa 'l mé capèl è 'l mé
mantèl. Quando el rierà Biondèl el sarà 'l tò servus, ma prima go dè
strüìl è comandaga dè cùser sö' la sò boca ciaculuna.
Pasquì
Sè a vobis ghè piàss issè, mè 'l faró perchè go el comandamènt dè
obedìff. Propess per quèst el pater voster, quan chè som partìcc dè Edol
el ma imperàt: <Sèrf a doér el filius meo>. Issè el ma dit, ma mé pense chè
'l pater el sè 'ntendìa 'n'ótra roba. Però so contènt dè ésser Lorens per el bé
chè ghè òi a... Lorens (indica il padrone).
Lorens
Dài, dài, Pasquì, trasfùrmet en Lorens, perchè Lorens (indica se stesso)
el bói dè amùr. (Si passano il cappello e il mantello). Arda 'n pó, pò al
servus mè toca fa per conquistà la pötèla chè al prim colp la ma strabössàt
l'öcc è ferìt el cör (guarda da un lato). Eco chè rìa el re dè töte le soràde!
S C E N A IV
Entra Biondèl
Lorens
Macù, dè 'ndoe rìet, en doe sét stat?
Biomdèl
En doe so stat? Piötòst vobis, ser padrù, en doe siff col có... El mé
compàr Pasquì el va robàt i vistìcc o... o... siff vobis chè ga robàt i sò?
O... o... vè j a siff robàcc tüj dù? (si gratta la testa) Porco porzèl, ghè
capésse déter ön baiòc büss!
Lorens
Vè qué, macù, l'è mìa 'l momènt dè 'mbecilà. Serca piötòst dè dèrver el
zervèl è le olane. El tò compàr Pasquì, per salvàm la vita, el ga mitìt i mé
vistìcc, issé el diènta mé, capìt? Mé go mitìt i sò perchè apena riàt qué a
Brissia, go massàt ön homen en dè 'na bega rabiùsa è go pora dè ésser
ciapàt. Té, Biondèl tè ghé dè servìl come sè 'l födèss mé. L'è ön
comandamènt. Mé scaperò dè qué per salvàm la ghirba, ghet capìt?
Biondèl
Mè, ser padrù? Gne manco mèsa parola...
Lorens
Mai è pò mai el ga dè ègner föra el nòm dè Pasquì. Pasquì l'è deentàt
Lorens!
Biondèl
Prosit (dovrebbe accennare ad un piccolo rutto), chè 'l ghè fàghess pro.
Magari födèss Lorens pò a mé!
Pasquì
Ghè starèss pò a mé, Biondèl, poc homen è tant osèl. Mé 'l fó per naga dré
al magno desidére del nòss padrù chè 'l völ spuzà la pötèla piö' zovina
dè Batesta. Ma té, saiòt, arda dè comportàt balòss en töte le compagnie.
Quando so sul, so Pasquì, quando ghè vergü' óter, so 'l tò ser padrù
Lorens.
Lorens
Nom, nom, Pasquì, no resta chè 'na roba dè fà: mitìt ensèma ai cortegiadùr
è sè tè ölet saì 'l perchè, basta è vansa dit chè go risù è motìf dè magno
peso. (escono)
SCENA V
Davanti alla casa di Batesta. Entrano Pierulì e il suo servo, Ageloto
Pierulì
Verölanöa, per en pó dè temp tè salüde. Sto què con i mé amìs dè Brissia
è super töte le robe, col mé amìc piö' car è fidàt. Sè no mè sbaglie
questa l'è la sò cà. Dài, Angeloto, pica!
Angeloto
Picà, ser padrù? (chiude le mani a pugno) a chi gòi dè picà? Ön
gnorantù gal dit parolàsse a vobis?
Pierulì
Cojò, gò dit pìchem dè lena (indica il portone).
Angeloto
Picàf, ser padrù? Qué ( si guarda in giro smarrito) è perchè? Chi sòi mé dè
picàf?
Pierulì
Cojonazzo, tè dìse dè picàm a quèla porta qué. E pìca bé, sè no pìche mé
sö la capela del tò có dè scagaròt!
Angeloto
El mé ser padrù el ga òja dè begà è mé garèss dè picà per primus, ma
mé so chi chè a la fì ghè resta j öcc a polpeta.
Pierulì
Ah tè pìchet mìa? Canaja, sambüc, alura tè sune mé, òj véder come tè
cantet è tè pìchet la solfa (lo prende per le orecchie).
Angeloto
Aiüt, aiüt, svizzer, lanzichenèk, caporài, el mé padrù l'è matt come
'n baiòc matt...
Pierulì
E alura pìca quando tè 'l dìse, àsen rugnùss!
S C E N A VI
Entra Bastian
Bastian
Sancc dè le olane, chè rügàda dè orecie! Chè sücét? El mé vecc compàr
Pierulì el mé amic Angeloto... Arda, arda! Come vala a Veröla?
Angeloto
Ser Batian, la vè manda la Madona dè j uriciù, vignì, vignì a salvàm
(si lascia cadere a terra).
Pierulì
Salve, compàr Bastian, sét vignìt a salvaga le olane? (molla la presa)
Tè vede ontéra con töt el cör (si stringono gli avambracci, alla romana).
Bastian
Ben riàt a la mé cà.Chè göst chè go! Salus honor... dài, sö, sö, Angeloto chè
fom la pass.
Angeloto
(rialzandosi) Sè, mancàa apena el latì. Vardì, ser Bastian, sè questa l'è
mìa 'na rizzù per lassà el servìs del mé padrù. Lü el ma comandàt dè picàl
è dè batìl pulito. Disìm en pó, pödel ön servus tratà issé el sò padrù quand
lü el ga trentadù agn è 'n zinzinì de piö'? Eh,,, l'è perchè so tròp bù!
Ghéra dè picàl sübit è alura al pòer Angeloto ghè fugherèss mìa le olane.
Pierulì
Malecagus col zervèl dè lödàm! Bastian, ghére comandàt dè picà al
tò öss, ma ghè mìa stat slongàda dè olane chè ghè la fat capì.
Angeloto
Picà l'öss? Ah sancc protetùr dè töcc i braghér! Ghiff mìa dit vobis, ser
padrù: cojonazzo, pìchem ché, pìchem lé, pìca bé, pìca fort? E adèss
vignì fò con quèst picà l'öss?
Pierulì
Va vià, scorengiàt col zervèl a gas è sàra la saàta! (Angeloto si mette in
disparte).
Bastian
Patientia, patientia, Pierulì, Angeloto l'è mìa 'n servus malus, el ga apena
el zervèl sbüsàt. Del rest l'è fidàt en fina a le... orecie. Piötòst, car el mé
compàr, chè fét qué a Brissia? Chè vent tira?
Pierulì
El vent chè pùcia i zovinòcc en gir. A sta a cà tè scapa l'esperiensa.
A scürtala: el pater meo, Gioàn Fransèss Nocivèl l'è mort è mé so
vignìt a Brissia per troà 'na spuzòta è rià en dè la vita. I danàr, le lire planet,
i franc e j scücc i mè manca mìa, en pó dè piò j polsa a Veröla, è mé ma
so mitìt en gir per véder en pó dè mond.
Bastian
(illuminandosi) Pierulì, pöde ciaculàt dè homen a homen? A la brissiana
sensa 'l birignào dei venessiàn putàn è puciàt a 'mpalmà 'na sbètega
selvadega è spinùza? Per quèst chè tè dìse tè mè manderé ön carèt dè
maledissiù è forse tè perderó come compàr, ma pöde garantìt chè la pötèla
l'è piena dè planet, vil denàr, j la ciàma, ma piena come 'n capù 'mpinìt.
No, però... però... té ta sé tròp amìc, pöde mìa fat en tort del gèner!
Pierulì
Bastian, tra amìs come nóter ghè öl mìa tacc salamelèc: sè té ta conósset
'na pötèla piena (fa il segno del pancione, ma poi ritira subito il gesto)
piena dè vil denàr come tè dìset, piena assé dè ésser la moér dè Pierulì,
(tra sè) eh sè, porta la cruss col pà l'è 'n bel portà... pò a sè la födèss bröta
come 'n ranabòtol, vècia come la nona dè Matusalèm, o 'ncagnìda è rugnusa
come 'n creditùr o, pèss amò, chè ma fa möer gne manco ön pelus
superfluus, el fil del mé bé el sè spacherèss gnamò. Arda, la födèss
rödelùna come 'l Mela en füria, tè dìse chè so vignìt a Brissia per spuzàm
dè rich, è rich el völ dì felìss, a Brissia.
Angeloto
Neh, ser Batsian, vidìff chè 'l mé ser padrù l'è pié dè buna intenssiù. Basta
faga snazà denàr assé chè 'l spuza pò a 'na vecia carampana con dù dencc
ogni quart d'ura, malada dè góss, dè spüt infeto è co' la cacolera...
Bastian
Fermet, fermet, Angeloto, ta ma somèet drè a 'mpiantà ‘n pé 'n ospitàl! Mé
disìe per schersà, ma vede, car el mé Pierulì, chè té tè fét del dibù.
E alura mé pödarèss puciàt lé 'na spuza con tante lire planet, mia bröta,
strüìda assé come ghè öl per 'na zentìl femina. El sò ünic difèt, ma gréf
come 'na preda dè Rezàt, l'è chè l'è 'na peste bübùna, sbètega è crapuna
come 'n lanzichenèk tugnì. Eco, sè mé födèss en miseria la spuzerèss
gnamò, gne manco per 'na miniera dè or.
Pierulì
A belàse, Bastian, té ta conósset poc la belezza dè l'or. Dim el nom
del pater suo è mé nó assé. Mé ghè faró la corte pò a sè la ghèss dè uzà
come 'l fülmen quando 'l truna è 'l sömelèga.
Bastian
El pater suo l'è Batesta Minöla, ön grant'homen dè 'na ólta, cortéss;
le l'è Efisia Minöla, chè töcc i conóss perchè al post dè la lengua la
ga le urtighe.
Pierulì
Conósse el pater, ma mìa l'urtiga... sè, 'snoma, la fiöla. Lü el cunussìa pulito
el pater meo defunctus (si fa il segno della croce). Ah, Bastian, garó la
tarantola è 'l scagarrù finchè nó l'avró vista, è té perdùnem sè tè 'mpiante
ché, pò a sè tó apena 'ncontràt. Vó 'n cà dè ser Minöla, vöt compagnàm?
Angeloto
Ser Bastian, vè preghe, lassìl nà entàt chè ghè düra la òja. Mé 'l conósse bé,
deànti è pò a di dré. Le legnue co le urtighe le ghè fa gne manco gatìcol.
Efisia la pödarèss ciamàl cagnù 'na mèza donzena dè ólte chè el sarèss
come diga chè l'è el cont Lechi. E sè pò el taca lü, rìa ‘l taramòt, deo meo,
el teremòt, la peste. el colera, la cacolera, la pisolera, la fér mületera, chè
la lengua có le urtighe la somèerà 'n basì sö la boca.
Bastian
Speta, Pierulì, vegne con té, perchè sota 'l patèl dè ser Batesta ghè pò al
tesauro meo. Lü el té stret la lüss dè i mé öcc, la sò pötèla piö' zovina,
la bela Bianca chè lü el té a la larga dè mè è dè j óter ronzadùr. Metóm
chè vergü' i domàndess la manus dè Efisia; ser Batesta el gà comandàt chè
nigü' homen, nigü' el gàpess dè 'mpalmà Bianca sè antea, sè prima la
lemgua taja-taja dè Efisia la ga mìa troàt marìt.
Angeloto
Quèla maja homegn dè Efisia, eco come sè garèss dè ciamàla.
Bastian
Adèss el mé Pierulì... d'or, el mè farà 'na gratia: presentàm, vistìt dè scür è
trücàt al vecio Batesta; mé saró ön maghister dè müsica per daga
lissiù a Bianca. Issè, töt traistìt, pödaró cortegiàla è, dè scundù, parlà, favelà
cincinmbecà seco le, có a có.
Angeloto
E questa ela mìa 'na balosserìa? Arda 'n pó come i zovign j va d'acorde sè
ghè dè 'mpatelà i veci!
S C E N A VII
Entrano Gerolem, e Lorens travestito
Angeloto
Ser padrù, vardé, vardé chi rìa. Chèj quei dù strepassàcc spaca nuss?
Bastian
Mètega 'l cadenàss a quèla saàta lè! L'è 'l mé concorènt, inamoràt dè
Bianca. Pierulì, tirómess en banda 'n ciapèl.
Angeloto
Ön zovin per bé è ön inamuràt, buhah!... (sputa per terra)
Gerolem
Va bé, va bé, orpitmum come l'òjo del Garda söi ridicì, però vöi chè i liber i
sàpess rilegàcc è töcc dè amùr, mè racomande! E stì 'n campana chè nó la
lèsess óter, capìt? Ghè penseró mé postdopo a tacàghen (indica i soldi) a
quèl chè la manus larga dè ser Batesta la vè molerà. Ah, amò 'na roba:i
liber i ga dè ésser profümàcc perchè quela chè j a lèss l'è piö dolza del
proföm piö'... piö... profumàt. Chè roba lesarìff?
Lorens
Quodcumque legam, quala chè la sìess la materia chè lesaró, me saró
l'advocatus del vòss amùr è saró tam delicatus er suadentis chè 'l sarà
come sè vobis sìess al posto meo. E magari con parole piö' abarbicolàde
dè le vòsse, a meno chè vobis non estis, nó sìess ön sapiènt, ser Gerolem.
Gerolem
Ah la sapientia, la dutrina, chè roba magna l'è mai!
Angeloto
E quel merlo lé chè magno àsen chè l'è!
Pierulì
Sito, malnàt!
Bastian
Angeloto, tass, porzèl! (avanzando) Oh, ser Gerolem, Domine Crist
el vè tègne 'na mà söl có.
Gerolem
Ahhh, ben troàt, ser Bastian. El siff en doe só drè a nà? Dè Batesta
Minöla: go prumitìt dè troàga a töcc i costi ön maghister a la sò fiöla Bianca.
Fürtüna chè só burlàt zó sö quel zovin qué chè per sapientia e doctrina
l'è quel chè ghè öl. L'è profònd en poesia et profondissimus en töte le
ótre robe, liber compréss. L'è come 'na góssa dè rösàda chè basa 'na rösa
en bòciol.
Bastian
Chè fürtünàssa tre (fa il segno del tre con le dita) menda. Pò a mé go troàt
ön messer chè 'l ma prumitìt dè troàmen 'n óter, ön musicus töt... müsicàt
per strüì la nòssa bela, issé resteró mìa 'ndré co la mé... Bianca (sospira)
chè adore.
Gerolem
Chè mé adore! E 'l pröeró coi facc!
Angeloto
Sè (fa il segno dei soldi) coi palancàcc!
Bastian
No 'l mè par quest el momènt dè tacà fò al vent el nòss amùr. Sintìm
bé, è sè siff stat sincèr con meco, vè daró 'na nöa buna per ambedù nóter
du. Ecce homo, eco qué ön nòbil domino chè go 'ncontràt per caso è chè ga
acetàt dè fà ön cortegiamènt a quela specie dè trida homegn dè Efisia è
‘nfina mai dè spuzala sè...
Gerolem
Sè... sè...
Bastian
Sè ghè piàss la dote.
Gerolem
Mirabilia (fa un giro su se stesso), ma ghiff lüstràt le virtudes dè quela
peste lé?
Pierulì
Só töt, chè l'è 'na sbètega ezuza, begadùra pèss dè i brissià coi bergamasc
ma el mè somèa mìa ön dan.
Gerolem
No? Del dibù? Ma dè chè paéss vignìff?
Pierulì
Só dè Veröla, só fiöl dè Gioàn Fransèss Nocivèl. Mort lü, scampe mé è la
mé fürtüna è spere dè scampà tant come 'l bisàol dè Matusalèm è semper
contènt.
Gerolem
Scampà contènt con dè 'na compagnìa del gèner? Sè ghiff stòmec fat a
lambìc, Deo gratias, aànti, mé vè staró visì per daff 'na mà. Ma dibù vülìff
cortegià quela gata selvadega concentràt dè töte le bestie?
Pierulì
Come l'aria chè respire.
Angeloto
Sè 'l ghè farà la corte el sarà mèi preparaga 'na corda dè tiraga 'l col.
Pierulì
Deo meo, bono, magno et misericordiosus, è sè no chè sarèss vignìt a
Brissia per chi? Cridìff chè quater bagole, du versàcc, trie önge i ma
spaèntess? El mè fa gne manco gaticol el ionfànt chè rögia, gnè 'l vent
chè sgionfa 'l lac de Isé è chè le fa mögià come tor rabiùss. Goj mìa sintìt i
canù chè s-ciòpa, le bombarde trunà, i s-ciopècc scorengià, le trombe
peperetà? E voalter vignìff qué a dim dè 'na lenga dè femina chè spinfèta 'n
dè orecie come 'n càssol dè castegna söl fögarèl? Nom, nom, vülì strümì
i pötèj col babaù!
Angeloto
Parerèbessisi chè 'l gàpess mìa pora.
Gerolem
Bastian, sintì 'n pó qué. Parerèbbesisi, come 'l diss quel tocàt (indica la
testa) dè Angeloto chè quest zentil homen què el sàpess riàt come 'l bagòss
sö la polenta taragna è per magna fürtüna l'è qué parécc a contentàm nóter
ensema a lü medésem ipso.
Bastian
Mè go prumitìt chè nóter dù faróm tat perü' co le spese dè Pierulì per
cortegià Efisia.
Gerolem
Perfectum, magnificus, basta chè 'l conquiste la sò manössa (fa una smorfia
di disgusto).
S C E N A VIII
Entrano Pasquì, splendidamente vestito, e Biondèl
Pasquì
Salus honor, messer. Pöde domandàff, en gratias la strada piö cürta
per nà a la cà dè ser Batesta Minöla?
Angeloto
Quel chè ga dóe pötèle bele è... palpuse?
Pierulì
Propess lü medésem.
Gerolem
Sintì 'n pó, ser... entendìff töte dò?
Pierulì
Lassì perdere quèla chè usa semper, ser, vè 'n preghe è 'mplore.
Pasquì
Mè piàss mìa le pötèle chè usa, ser Biondèl, procedamus, nom!
Lorens
(sottovoce) Cuminciòm bé, Pasquì.
Bastian
Ser, 'na parola prima del procedamus: siff ön pretendènt dè la pötèla dè ser
Minöla sè o no?
Pasquì
E sè 'l födèss, ser, foi mal a vergü'?
Gerolem
A nigü' sè filì vià dè qué!
Pasquì
Perdon, ser, ma le vià ele mìa libere tam per mé chè per vobis?
Gerolem
Sé, ma l'è mìa libera la pötèla.
Pasquì
E perchè mai en gratias?
Gerolem
Sè propess el vülìff saì, per la rezzù chè l'è 'namorada, bögatada è
sernìda dè ser Gerolem.
Bastian
Bögatada è sernìda dè ser Bastian.
Pasquì
Giü' a la ólta, messer. Sè siff zentil homegn scultìm bé mé. Ser Batesta l'è 'n
nobil homen chè cunussìa el pater meo; la sò fiöla la pödarèss vésser piö’
bela dè quel chè l’è è amò piö’ cortegiada, compréss mé. La bela fiöla del
cont Aogàder la ghéra méle inamoràcc è, sura ‘l marcàt, l’éra buna dè diga
dè no a nigü’. La bela Bianca la pödarà vìghen giü’ dè piö’. E la ghè l’arà:
mé, Lorens!
Gerolem
Ma ölel stopàm la boca a töcc?
Lorens
Ser, dìga risù è vedarìff quat l’è àsen!
Pierulì
Bastian, nom, basta co’ le ciacere...
Gerolem
Ser, perdon, öna domanda: l’iff mai vista la fiöla dè Batesta?
Pasquì
No, ser, gó sintìt chè ‘l ghè nà dóe: giöna ciciaràda per la sò lengua
sgrafignùna, lótra per el sò dulzòr e la belessa dè alabàster.
Pierulì
Ser, ser, lassìm la prima a mé!
Gerolem
Eh sè, lassómega quèla fadiga qué a Erculì dè Veröla.
Pierulì
Ser, scultìm bé mé: la fiöla zovina chè va fa möer töt el sentiment, el pater
suo el la té a la larga dè töcc i muscù chè ghè ronza ‘ntùren è no ‘l völ
prumitìghela a nigü’ fino a quando la piö madüra (sospira) ma dura bé, la
sarà mia naridàda. Apena alura la piö’ zovina la sarà libera è mia ante.
Pasquì
Sè l’è issé, ser, vobis siff l’homen chè ga dè fa bel a töcc, mè
compréss. Sè vobis rumpì ‘l giàss è conquisté la prima, quel chè ‘mpalmerà
la segonda no ‘l sarà tam sbilènc è tacàgn dè mostràss engràt.
Bastian
Parole sante è ben pensade. E siccomechessia cosicchè vobis, ser,
vülìff ésser dè la banda dei cortegiadùr, garì dè compensà quel zentil homen
qué tam dispòst al sacrifìz.
Pasquì
Angeloto
e Biondèl
Bastian
No resteró ‘ndré, è per daff repente el segn dè la magna anima mea, vè
piàsess dè passà ‘nsèma a mé quest postdisnà è vödà l càles a la salutis
dè la nòssa bela, è fa come j aocàcc chè j sè scurtìga, j sè sgrimpéta i caèi
j sè bàja dré come cagnàss è po' i maja è j trinca come vècc compàr.
Porposta sana è ‘unduinàda. Nom, nom, prima chè ‘l sè pentéssess.
Bacco, ribacco tacco, l’idea l’è mìa dè bötà... Pierulì, mè saró el tò
protetùr... (escono).
PRIMO QUADRO
Una stanza in casa di Batesta. Entrano Efisia e Bianca
Bianca
Cara la me siròchia, fam mìa tort è nó fat tort a té a tratàm dè serva. Mé
faró töt quel chè tè piàss a té, meteró le treèrse piö’ sbindàde, lasseró l’or
è l’arzentum...
Efisia
(interrompendo brusca) Nom, nom, mocómela lé! Dim en pó, è varda dè
mìa contà strambàtole, qual el el cortegiadùr chè tè piàss dè piö’?
Bianca
En fide, siròchia mea, en vita nó go mai encontràt l’homen, la facia speziàl
chè piö’ dè töcc j óter la pödarèss envaghìm.
Efisia
Bosiàdra è falsa come ‘n traditùr, el mìa forse Bastian?
Bianca
Sè l’è Bastian chè ta piàss, siròchia mea, züre chè faró dè töt perchè ‘l
vègness con teco.
Efisia
O forse, malignùna, tè miret a le sostanse è al denàr è tè ölet spuzà
Gerolem per fa la bela vita?!
Bianca
El per lü chè tè sì geluza dè mé? Alura tè schèrset, ma n’incòrse adèss chè
tè ghé schersàt.
Efisia
Mé schersà? Alura (la percuote) ciàpa, varda sè l’è ‘n schers...
S C E N A IX
Entra Batesta
Batesta
Per omnia mödanda mödandorum, chè sücét? (separa le figlie). Vè dat
dè ólta ‘l zervèl? Bianca va vià. Póera pötèla, tè l’è fada piànser. Va, va
a daga dè mà ai tö ricàm è lassà pèrder quèla lé! (rivolto ad Efisia)
E té vergògnet, biólca ‘ndiaolàda, perchè la tràtet come ‘n ca’ rugnùss sè la
ta mai fat negót? Quando mai t’ala dit ‘na parola bröta, t’ala fat öna
sgarbàda?
Efisia
L’è propess a fa sito chè la mè tira per el nàss è mé alura mè vèndiche.
(rincorre Bianca).
Batesta
Amò turna amò? propess sota i mé öcc? (tiene lontano Efisia) Bianca, va
‘n camera tò (Bianca esce).
Efisia
Eco, eco la pröa chè vobis, pater meo, mè püdì mìa éder. Bianca l’è ‘l vòss
tesauro. A le ghè tocherà marìt è mé resteró pöta pötanenta. Disìm piö’
negót. Mè senteró zó è pianzeró enfina chè nó mè saró vendicada. (si siede)
Batesta
Chè gàroi mai fat dè mal mé per troàm ön tramonére rabiùss sbiziùss del
gèner? (guardando da un lato) Ma chéj chè rìa?
SCENA X
Entrano Gerolem e Lorens vestito dimessamente; Pierulì con Bastian travestito da musico;
Pasquì con Biondèl recante dei libri e un liuto (può andare bene un madolino o una mandòla)
Gerolem
Salüde, compàr Batesta!
Batesta
Salve, compàr Gerolem, Crist Domino noster el vè benedéssess töcc.
Pierulì
E po' a vobis, car el mé ser. Disìm en pó, siff mìa vobis chè ga ‘na pötèla
chè sè ciàma Efisia, bela è piena dè virtudes?
Bastian
Sè, go ‘na... pötèla, ser, chè sè ciàma Efisia...
Gerolem
(sottovoce) A belàse, curì tròp, porca bombarda, procedamus cum ordine.
Pierulì
Mè fì tort, ser Gerolem, lassìm fa a mé. (rivolto a Batesta). Mè só ‘n zentil
homen dè Veröla, ser Batesta. Go sintìt favelà ‘n gran bé dè la vòssa pötèla,
dè la sò belessa, del sò spirit, del sò dulzòr, del sò fa semper sito, dè töte
le sò mirabilia virtudes chè la öl en fina mai scundì, del sò caracter chè par
chè la dìsess: fì dè mé tö quel chè vülì. Perdon l’ardìr. M’entromète ‘nde la
vòssa cà per véder coi mé öcc è tocà (fa un rapido segno di botte) co’ le mé
mà le tante laudi è töt el bé chè go sintìt sö dè le. E mè permete, etiam, dè
presentàff ön mé homen (indica Bastian) müsic müsicàt, magno (fa il segno
del pazzo) matematic per strüì a la perfectione la pötèla vòssa en quèle
siense chè mé só chè la ghè sa... zamò. Ciapì el sò servésse o mè farì en
tort. El sò nom l’è Cinto è ‘l vé dè Piöbèc dè Limezanis.
Batesta
La mé cà l’è töta deèrta per vobis è po' a per ser... Limezanis ... ser
Piö...bèc o quel chè l’è. Ma per quel chè völ dì Efisia l’è mìa mestér per
vobis è domine Crist el sa quàt chè ma dispiàss.
Pierulì
El perchè vülìff mìa separàff dè le o perchè mé só mìa ‘n bu partìt?
Batesta
No, no, mìa capì bò per vaca. Mè ciacùle come pense. Dè ‘ndoe vignìff, ser,
è qual el el vòss nom?
Pierulì
Mé so Pierulì, fiöl dè ser Gioàn Fransèss Nocivèl, zentil homen cunussìt en
töta la Bassa Brissiana.
Batesta
El conósse bé po' a mé, è alura la mé cà l’è amò piö’ deèrta.
Gerolem
Pardon, ser Pierulì, adèss chè ghiff dit la vòssa, lassì chè disóm la nòssa
po' a nóter questüàncc. Ghiff en pó del sfonda braghe, ser, ma adèss largo!
Pierulì
L’è per quel chè örèss pucià denter l’argomènt...
Gerolem
No ghè döbe, ser, ma mé go ‘ndel co’ chè malediré el vòss cortegiamènt.
(a Batesta) Compàr, so sicür chè quel chè vè fó l’è ‘n regàl magno, è mé chè
vè so obligàt piö’ dè töcc, vè regale quel zòvin qué (indica Lorens) chè ga
stüdiàt a Pàdoa è l’è spert en grec, en latì è... è... en ótre lengue, quat come
l’óter l’è spert en müsica è (fa il segno del folle) ‘n matematic. El sè ciàma
Le-mìa-lü’ è vè preghe dè acetà el servitius suo.
Batesta
Gratias, gratias, ser Gerolem, e barvus el noster Lelù... Leló... sé, ‘nsoma
quel chè l’è, ma (rivolto a Pasquì) vobis, zentil homen, mè par chè ghiff l’aria
dè foresto. Pöde permitìm dè domandàff perchè siff qué en da mé cà?
Pasquì
Perdon, ser, müss tolàt l’è ‘l mé chè, foresto, què a Brissia vègne a
domandàff la manus dè la pötèla vòssa, la bela, dolzissima Bianca. So
bé chè antea vülìff maridà la pötèla piö’ granda, ma mé nó domande chè dè
ésser mitìt coi cortegiadùr dè vòssa fiöla è ìga l’istèss ipso tratamènt dè lur.
Per aidà l’edücassiù dè le vòsse fiöle, mé vè offfre ön istrumentum
modestum, ön pac dè liber grec è latì. Sè vobis j a ülì i pöderà ésser
presiùss,
Batesta
Vè ciamìff Lorens, sè nó mè ‘mbròje. Dè ‘ndoe vignìff?
Pasquì
Dè Edol, ser, so fiöl dè Vincens.
Batesta
Ah nobil homen è dè magna (fa il segno di soldi) sbürsa. El conósse dè
fama, La mé cà la pàress la vòssa. (Rivolto a Lorens e Bastian) Ciapì el
vòss mandulì è i vòss liber chè va fó éder le vòsse discipule. Ön servus meo
el vè compagnerà dè le mé fiöle è ‘l ghè diserà chè siff i sò professores et
maghister. Nom, nom (accompagna fuori Lorens e Bastian, seguiti da
Biondèl con i libri ed il madolino, poi rientra subito). Perdon, messer, só qué
töt per vobis. Adèss naróm en giardì a fa quater pass è po'
meteróm le gambe sota la tàola è vè preghe dè sta qué töcc a fam unùr.
Pierulì
Ser Batesta, el mé afare l’è dè quèi chè pùcia, perchè mé pöde mìa vègner
töcc i dè a faga la corte a la vòssa fiöla. Ghiff cunussìt bé el pater meo è mé
só istèss ipso come lü. Mè só erede dè töte le sò tere è dè töcc i sò
possedimèncc chè mé go slargàt piö chè scürtàt, Disìm sè, ‘na ólta chè garó
l’amùr dè la vòssa fiöla, chè dote chè la mè porterà a spuzala.
Batesta
Postea, dopo la mé mort (fa le corna di nascosto) la metà dè le mé tere;
sübit , palanca sö palanca, sent mila lire planet.
Pierulì
Bonum, bonum. E mé en cambe, (fa le corna pure lui) sè la resterà vedova,
lasseró a le töte le mé tere è i mé... fic. Metóm negher sö biànc, fóm en
bel contràt, issè nó ghè döbe è cunfüsiù.
Batesta
Perfectum, ma quando garì scarpàt vià l’amùr a la mé fiöla. Ante omnia, prim
dè töt, quèl; postdopo el contràt.
Pierulì
Bah, quest l’è negót, perchè vè dìse, pater meo, chè mé saró piö’ mül è
àsen è piö’ dür d’ön lanzichenèk tugnì, piö rabiùss dè la sò rabia. E quando
dù föc rabiùss i sè ‘ncontra j brüsa ‘nsema è con lur po' a la füria chè j a
té ‘mpìss. E sè per caso ön föc picinì el diènta gross per ‘na sloffia dè vent,
l’è pör vera chè le rafiche gajàrde le smorsa föc è töt. Mé faró issé co’ Efisia
è la cröderà come ‘na zöbia madüra, perchè mé só màscol, mìa ‘n pütilì dè
lat!
Batesta
Magari, magari! Aànti co’ la corte, alura, è chè müi, àsegn, föc è töt el rest, j
sàpess dè la tò banda, ma sta ‘n campana, parécc a ciapà seciàde dè
parolasse è de sacramentade.
Pierulì
El sarà come faga gatìcol al mort.
S C E N A XI
Rientra Bastian tenendosi la testa
Batesta
Chè ghè? Chè sücét chè tè sé smort come ‘n mort?
Bastian
Ohi, ohi... chè mal, chè fifa, ah só mort, sé!
Batesta
Chè disìff, la fiöla mea saràla ‘na buna sunadùra?
Bastian
Crede chè la farèss mèi soldàt. Forse, forse, el fer l’è apena piö’ dür
dè le, ma el mandulì no...ohi...ohi...
Batesta
Alura la sarà mai ‘na sunadùra?
Bastian
Per via de sunà la suna, ma söl mé có. Ghére apena finìt dè diga chè la
sbagliàa a mèter i digiti è ghè piegàe la manus per ensegnaga el tóc,
quando co ‘na rabia dè gata rugnùsa l’è sbalsada ‘n pé (imitando la voce
femminile, in falsetto): <El ciamìff tóc? El mè fa ‘nda föra dei stragàngher>,
è dictum factum la ma squirternàt ‘na mandulinada söl có chè só restàt
encolleonìt. E le chè mè usàa dré: <Sunadùr dè la malùra, strimpela péi
pagàcc, scarfòi> è ótrre caàgne dè paruline del gèner chè le parìa stüdiàde
aposta per mé.
Pierulì
Poffardincibacco ribacco tacco! Ma l’è ‘na pötèla straordinaria, en gamba dè
rìder. Mè par dè ülìla déss fiàte dè piö’. Chè òja dè nà a discòrer con le!
batesta
Nom, nom, vignì con meco è... sö, sö col moràl. Pröóm co’ la pötèla piö’
zòvina chè quela la ‘mpara per bé è la ga ön’ótra riconosensa. Ser Pierulì,
vülìff vègner o gój dè mandàfela qué la mé... Efisia?
Pierulì
El sarèss mèj mandamela qué chè la spete. (escono Batesta, Gerolem,
Pasquì e Bastian). Apena la sarà qué vòi faga ‘na corte trincia fiàt è sè
le la mè spüda male parole, mé ghè diseró chè la canta come ‘na sguisseta;
sè la farà la facia düra mé ghè diseró chè l’è ciàra come ‘na rösa dè matina
apena slinguada dè la rösàda; sè la farà sito è la völ mìa dèrver boca, ghè
diseró chè mai ghére sintìt ön discòrs del gèner è ghè diseró gratias, come
sè la ghèss dit dè staga apröff ‘na setimana.. Sè la völ mìa spuzàm, ghè
domamderó dè segnà el dé è l’ura dè quando faróm el matrimonium...ma
eco chè la rìa... Pierulì, toca a tè!
S C E N A XII
Entra Efisia
Pierulì
Salüt, buna zornada, Efì, vist chè quest l’è ‘l nom chè go sintìt.
Efisia
Sè vèt chè ghiff le olane nete perchè ghiff sintìt giöst come ‘n surt. Quei
chè i ciacùla dè mé j mè ciama Efisia.
Pierulì
Gne manco per el patèl d’en patilù! Cüntìff po' a le fròtole, adèss? Perchè
i vè ciama Efì, la bela Efì è quàc volte Efì la peste, ma per töcc Efì, la piö’
cirimbàcola dè töcc i cris-cià, Efì dè Castèl Öfisì, la mé puina, la mé pasta
dè stringulaprécc. Efì perchè töte le Efì j è dè buna pasta. Efì, alura, té ‘n
ment! Efì, consolatione mea, perchè mé go sintìt el tò dolzór, è ‘n töte le sità
è i paéss ciacolà magnamente dè le virtudes tua è dè la tò belessa, ma
gnamò assé segónd el mèrit. Mè medésem ipso mè só sintìt puciàt a
cortegiàt per fat mé moér.
Efisia
Crist, chè quel chè va puciàt qué el vè pùcièss vià. Gó vist sübit chè siff ön
bel mòbil!
Pierulì
E chè sarèssel ön bel mòbil?
Efisia
Ön trespol!
Pierulì
Magnificus, vé, alura, a sentàt zó què, sö dè mé.
Efisia
I àsegn j è facc per portà, issé vobis.
Pierulì
(facendo il segno di donna incinta) Le femine j è fade per portà, issé vobis.
Efisia
Mé só mìa ‘n àsen come vobis.
Pierulì
Oh mé bela Efì, mé vòi mìa cargàt perchè tè sé tròp zòvina è lezera.
Efisia
Tròp lezera, sé perchè ‘n pelandrù come vobis el pödess ciapàm, lezera
come ‘na frafrala.
Pierulì
Frala, frala, la frafrala!
Efisia
Vobis nó capì chè sfrafralàde.
Pierulì
E vobis nó capì chè soràde.
Efisia
Soràde cho sora i suradùr come vobis.
Pierulì
Nom, nom, bela apis chè fa la mèl...
Efisia
Apis? Sé, sé, ma òculo, chè gó la spina è fùre è sbüse.
Pierulì
Assé strepà la spina chè ghè ‘nda cùa.
Efisia
‘Nda cùa? No eh, mé spine co’ la lengua.
Pierulì
E mé ciàpe per la cùa.
Efisia
Cùa è lengua, lengua è cùa, ma nì ‘n pó ad Piffionem a alsàga la cùa
a l’àsen! Salüde, sè vedaróm gna piö’! (accenna ad uscire)
Pierulì
‘Ndoe ülìff nà? Propess adèss chè va ülìe mèter la lengua sota la cùa...
Nom, nom, cara la mé Efì, mé só ‘n zentil homen, mé...
Efisia
Fim véder (incomincia a picchiarlo)
Pierulì
(scansandosi) Sè la muchì mìa dè picà, züre chè vè mòle dóe s-ciafàsse.
Efisia
Ah. bel zentil homen! S-ciafàsse envece dè carèsse! Ghiff la gresta piö’
magna dè quela del gal.
Pierulì
Ön gal có la gresta sflogna, sè Efì l’è la mé galiina.
Efisia
Chè gal è gal, vidìff mìa chè siff ön capù?
Pierulì
(accomodante) Nom, nom Efì, ghiff mìa dè ésser semper issé acida.
Efisia
Semper issé quando vède ön póm pass.
Pierulì
Ma qué dè póm pass ghè n’è mìa.
Efisia
Ghè n’è, ghè n’è...
Pierulì
Fìmei véder!
Efisia
El farèss sè ghèss qué ‘n spècc.
Pierulì
Vülìff dì el mé müss?
Efisia
(scrutandolo ironicamente) Mìa mal per ön simiòt.
Pierulì
A ghè’n vörèss, per vobis só ‘nfina mai trop löster.
Efisia
Mé dise chè siff pass passèn.
Pierulì
J è i pensér.
Efisia
Dè chèi chè pensa mai.
Pierulì
Nom, cara la mé Efì, (Efisia accenna ad andarsene e Pierulì la trattiene)
Narìff mìa vià propess adèss?
Efisia
Mulìm, sè stó qué nom en bestia tüj dù.
Pierulì
Ma no, ma no... ve tróe issé zentìl... J m’éra dit chè sièff rugnùsa,
sgalbédera è petarda, ma j è töte slambròtole. Per mé sìff dolza, lezera,
zentìl, alegra, amabilis ‘n del ciacolà, bela come ‘n fiùr dè primaéra. Mai
vè ‘nrabì, mai ‘n’öciàda a treèrs, mai piàss j àer come le pötèle carognete,
mai risponder a quèi chè tè ciacùla ‘nsema. Semper amabilis coi cortegiadùr
parole dolze per töcc, caresse co j öcc quando j óter i ciacùla mal. E po',
perchè dìsei chè la mé Efì l’è sopa, porcus mundus infingardus è bosjàder!
Efì l’è longa è sitila come ‘na bacheta dè nissöla, stess culùr dè la nissöla,
dolza come ‘na màndola. Fim véder a caminà. Ma no chè siff mìa sopa!
Efisia
Va vià, stüpit saiòt., comanda quèi chè ghè a la tò paga!
Pierulì
Ghè mai stat femina o dea chè ga ‘n’andadüra piö’ regàl, ön pass piö’
lezér, el corpus piö’ suave?
Efisia
Chè bele parole, en doe j ét emparàde?
Pierulì
Le ma vé issé, ereditade dè l’intelighentia dè la mater mea.
Efisia
Mater piena dè intelighentia è fiöl macù.
Pierulì
Mé macù?
Efisia
Sè, per vìa dè stüpiditudine stì al calt.
Pierulì
Corpus dè Baccus straccus, l’è quel chè öle, sta al calt en del vòss let.
Basta ciàcole. El pater voster el permèt chè vobis deentìghess mé moér.
La dote l’è zamò segnada. El vülìff el vülìff mìa, mè so propess el marìt fat
aposta per vobis a Butisì. E per la lüss chè mè fa éder la tò belessa, chè
mè piàss dè piö’ dei spàress co’ j öff, té tè ghè mìa dè spuzà nigü’ föra dè
mé, perchè mè natus sum, só nassìt per domàt, cara la mé Efì, è per
trasformàt dè gata selvadega en miceta mio-mio. miao-miao. Ma eco qué
el pater tuo chè ‘l rìa. Tè sarì la mé spuza, tè ‘l züre è strazüre!
S C E N A XIII
Entrano Batesta, Pasquì e Gerolem
Bastesa
Oh, ser Pierulì, vala bé co’ la mé pötèla?
Pierulì
Come un sibiòt col botér. L’éra tam naturalis chè l’éress issé!
Batesta
(rivolto ad Efisia) Eh, Efisia, fiöla del pater tuo, mè par chè tè gàpet el
müss long come quel dè ‘n cabàl.
Efisia
E mè ciamìff fiöla del pater meo? Ah, bel vülì bé dè pater fam spuzà con dè
‘n mess lünatic, ön zó dè zervèl co’ la segadüra dènter , ön bestemmiadùr
chè a forse dè mòcoi ghè piö’ bisògn dè ‘mpissàga neènt a la Madona,
Mater Dei.
Pierulì
Pater meo, le robe le sta issé: vobis è töcc j óter chè ga ciacolàt mal dè le,
ghiff ciapàt ‘na cantunada. Sè Efì l’è ‘na peste l’è perchè la le fa aposta, l’è
‘na tatica, quando al contrarium, la sò natüra l’è come quela dè ‘n pissù, dè
‘na colomba. L’è mìa rabiusa, ma paciuna come ‘na matina col sul chè spìa.
La sò pasiensa la smerderèss el póer Giobe, l’è piö’ intemerada dè santa
Gnéss. ‘Nsoma, nóm tam d’acorde chè duminica chè vé sè spuzòm.
Efisia
Piöntera tè ède ‘mpicàt!
Gerolem
Pasquì
Ghiff sintìt Pierulì? La diss chè piöntera la va èt empicàt...
Chè sücèss dei mé colleones... ah... speranse vè salüde...
Pierulì
Calma è calsina, domini, mè l’ó sernìda per mé. Sè mé è le è ‘n va d’acorde
chè vè ‘n fa? Mé è le gom decidìt chè quando ghè vergü’ le la va dré a fa la
carogna, ma mé vè dìse chè l’è mìa dè créder quat l’è magno el sò amùr.
Oh la zentilissima Efì, la mè sè tacàda vià al col è basì sura basì, quasi ‘na
slaaciàda, ön sofocamènt chè ‘n dè ‘n amen la ma fat enamorà. Póer gnagni
chè siff! Ghè öl dè éder quando l’homen è la femina j è sùi, quel póer diàbol
qué come ‘l fa a scaessà la piö’ düra dè le sbèteghe. Dam la manus, cara
Efì. Naró a Veruna a comprà la dote per el dé dè spuze. (Rivolto a Batesta)
Pater meo, preparì el banchèt è mandòm le invitationes. Só sicür chè la mé
Efì la sterlüserà.
Batesta
Gerolem
e Pasquì
(mezzo imbarazzato) Mè...mè... só mìa chè dì, ma dim le vòsse manus è
chè Domine Deo el tè dàghess töt el bé dè quel mond qué, Pierulì. Afare
fat!
Amen, è nóter faróm i compàr!
Pierulì
Pater, moér è voter messer, ariidìss. Vó a Veruna perchè düminica la fa
prest a rià. Porteró anèi, gioèi è ‘n sac dè robe. Dam ön basì, Efì, chè
düminica saróm spuss. (Efisia esce stizzita da un lato, Pierulì dopo un attimo
di incertezza esce dall’altro).
Gerolem
Mai vist ön matrimonium scarfojàt ensema issé a la svelta.
Batesta
Mè somèa dè ésser ön mercànt chè vent per la disperassiù.
Pasquì
Quela l’è ‘na mercansia chè va ‘n malura a sta qué dè vobis, la vè porterà
guadàgn è mal chè la àghess la sè perderà ‘n del mar.
Batesta
El guadàgn chè mé serche l’è chè i sa öless bé.
Gerolem
Ghè mìa dubium chè Pierulì el l’ha sgambössàda en quater è tre set, ma
adèss, ser Batesta, vegnóm a lótra pötèla. El dé chè spetàem col fiàt gross
l’è qué. Mè só ‘l vòss visì dè cà è só stat el primus a cortegiala.
Pasquì
Mé adore Bianca piö’ tant dè mé quando mè specie.
Gerolem
Sbarbàt cacasót, té tè pölet mìa inondala dè amùr come mé.
Pasquì
Barbagrisa, chè öt mai inondà co’ l’amùr dè pipirót?
Gerolem
Zovin, le femine le öl mìa el dù è dù quater dei sbarbàcc, l’è l’età
a tignìle ‘nsema.
Pasquì
E chè rìa co’ la flema... Per Bianca ghè öl zent dè pèl tirada, mìa...
Batesta
(interrompendo) Bando a le zentilèsse. Le parole le cönta come ‘n starnüt.
i facc i cönta, quèi sè! Quel dè vobis chè porta la dota piö’ magna a la mé
Bianca el la spuzerà. Ser Gerolem, föra la vòssa.
Gerolem
Prim dè töt, come töcc i brissià j sa, la mé cà l’è piena dè piàcc, cortèi, pirù,
cögià, càless, bicér d’arzentum è d’or, dè cadì, broche, bocài per laàss pè è
mà delicàcc. Tapé, cultrine, brocàcc i vè töcc dè Pont San Péder è dè la
filanda dè Gambara. I cassitù, i baüj, i forziér j è dè rùer stagiunàt; le
prepunte j è fade a mà dè Margi dei stremàss; i vistìcc chè costa tre öcc del
có j è del sartòr venessiàn, Dorian Malamàn; baldachì, lì, lensöj, fodreghète
co’ le perle è le sfranze d’ore, pilter, ram, mortér dè brons j empenéss la
cà. En piö’ go ‘n da mé campagna dè Calvisanus sento vache dè lat, séss
quindizine dè bò aradùr è töt el rest chè ghè va dré. Mé só aànti co’ j agn,
è go dè dìl, è sè ghèss dè mörer (corna furtive), töt quest el sarà sò de
Bianca, ma entàt chè scampe le la sarà töta sò dè mé.
Pasquì
Quel apena dit l’è ben dit. Adèss scultìm mé. Mé só erede del pater meo è
sensa fradèi. Sè garó la vòssa pötèla en moér, mé ghè lasse a Edol trèi
o quater cà bele come quele chè ser Gerolem el ga qué a Brissia, en piö’
dù mila dücàcc è vint mila lire planet a l’an dè tera fitàda. Töt quest el va en
sùer dote. Eh, ser Gerolem, vói puciàt?
Gerolem
Du mila dücàcc a l’an dè fic! Töte le mé tere mitìde ‘nsema le val mìa tat,
ma mé ghè j à daró töte, en piö’ ön galeù chè ghè ‘ndel port dè Venessia.
Eh, ser Lorens, vói puciàt assé?
Pasquì
Töt el mond marinàr el sa che ‘l pater meo nó ‘l ga dè manco dè tre galeù,
dòi galeasse è dùdess galere calatafade a doér. Mè pöde daga töt quest è
dòi ólte tat töt quel chè ölarì daga vobis.
Gerolem
(grattandosi la testa e poi il sedere) Pota, mé go mitìt lè töt quel chè go.
Pöde mìa daga quel chè go mìa, ma sè vè piàss, ser Batesta, Bianca la garà
mé è töt quel chè go.
Pasquì
Alura la pötèla l’è la mé dè mé è Gerolem l’è ströpiàt.
Batesta
Go dè dì chè la vòssa dote l’è magna. El pater voster el fàghess garansia,
è la mé fiöla la sarà vòssa, perchè sè no, fom i córegn, sè vobis mürì prim
dè lü, vala a finì ‘ndoe la dote?
Pasquì
Ma quest l’è ‘n cavìl, ‘na spissigàda dè culum. El pater meo l’è vecc è mé
zovin.
Gerolem
E i zovign pödei mìa defungere prim dè i vecc?
Batesta
Optimum, go decidìt issé. Düminica chè vé, la mé fiöla Efisia la sè spuza. Sè
vobis, Lorens, mè fì la garansia del pater voster, la düminica dopo pödaré
‘mpalmà la mé Bianca, sè no el la empal... el la spuzerà Gerolem. Ariidìss
(esce).
Gerolem
Salüde, ser Bat... (rivolto a Pasquì) Adèss mè ‘n fó ‘n bafo po' a dè té, zovin
dè lat. El pater tuo el sarèss sunàt a dat töt è finì a mèter i pè sota la tò
tàola propess adèss chè l’è vecc. Tè ghé sunàt qué dòi bele frotole, ma mé
só ‘na volp brissiana, ghè ‘n völ dè sbarbàcc per mitìm el péer sota la
cùa (esce).
Pasquì
Cancher co’ la pelassa sflogna, balossàss del Carmen. Nè vedaróm dè bele
prima dè molà. E alura ön Lorens traistìt è fals el pöl vìga ön pater Vincens
fals, dè còmot . Ma arda chè tè ö ‘na a dì: j è semper stacc i pater a fa i fiöj
è adèss el sarà ‘n fiöl a creà el pater (esce sbuffando).
S C E N A XIV
Interno della casa di Batesta. Entrano Lorens, Bastian e Bianca
Lorens
Viulinér, firmìff. Ghiff en po’ del cassa nàss. Ghiff zamò dismentegàt le
caresse chè la va fat Efisia?
Bastian
Udiùss rompi öf. (rivolto a Bianca). Questa l’è la mé armunia. Vià, vià,
lassìm el pass. Quando chè garóm fat ön’ura dè müsica, alura farì la vòssa
lissiù.
Lorens
Musicus cacoleolatus montàt en scragna chè tè sè gne manco perchè la
müsica l’è stata fada. L’ hai mìa enventada forse per fa polsà i homegn dopo
i gratacó dè töcc i dé è dopo chè j ga stüdiàt? Alura, antea vè la filosofia è
quando garóm finìt, servì la vòssa müsica.
Bastian
Sgarabòcia idèe, sàra quela boca lé dè articiòc.
Bainca
Messer, messer, fim mìa el tort dope dè begà per ‘na facenda chè toca a mé
decìder. Só mìa ìn scolàr chè sè scülàssa a scöla, so mìa ligada a orare è
a impégn precìss. Pöde ciapà le mé lissiù quando mè piass. E per fala cürta
(a Lorens) sentómess zó qué. E vobis (a Bastian) ciapì el vòss instrumentum
è sunì, entàt. La sò lissiù la sarà finida antea chè vobis garì encordàt.
Bastian
La lissiù la fenesserà quando chè garó finìt dè ‘ncordà?
Lorens
Alias, mai! Encurdì, encurdì!
Bianca
En doe sìrem restàcc?
Lorens
(aprendo un libro) Qué, car...a la m...é (alzando la voce) Oculus meus vagat
lubricum super vobis et amor amoris datus nunquam restituitus... se non
mul...tiplicatus.
Bainca
Tradüsì.
Lorens
Oculus meus... mé vó zamò dit, vagat lubricum... mé só Lorens, super
vobis... fiöl dè Vincens dè Edol, et amor amoris... traistìt issé per ciapà
‘l vòss amùr, datus numquam restituitus... è quel Lorens chè ‘l vé a faff la
corte, se non... multiplicatus l’è ‘l servus meo vistìt coi mé vistìcc per tirà
per i pantalù el.. vecio... pantalù.
Bastian
Eco,el mé instrumentum l’è ‘ncordàt.
Bianca
Fim sènter (Bastian strimpella), ma no, mè par chè ‘l cantì el stùness.
Lorens
Spüdega ‘nsìma è ‘ncordel dè bel nöff.
Bianca
E adèss fim pröà sè só buna dè tradücì. Oculus meus... mé va conósse mìa,
vagat lubricus... vè crede mìa, super vobis... stom atenti chè ‘l mè sèntess
mìa, et amor amoris... sti mìa spetàff neènt, datus numquam restituitus...
Bastian
Eco, el instrumentu l’è ‘ncordàt dè bel nöff.
Lorens
Meno ‘l bass!
Bastian
El bass l’è giöst. (tra sè) L’è quel bass lé (indica nascostamente Lorens) chè
stuna dè matt. Arda, arda come l’è fucùss el filoso...mòcol. Per töte le
mödande dè lana sgreza, quel strumbù el ghè fa la corte. Propess al mé
amùr. Föra j öcc, car el mé Bastian, föra j öcc.
Bianca
Col temp pödaró cridìff, ma adèss go dè sta ‘n campana.
Lorens
Cridìm, cridìm...
Bianca
Va bé, ma basta, perdon sè go schersàt en momènt.
Bastian
(rivolto a Lorens) Vobis pöderèssess ‘na a fa dù pass è ‘ntat lassàm liber.
Ensègne mìa müsica a spissighì.
Lorens
Per töcc i càa spì dè Brissia, quat siff delicàt! Vörà di chè speteró. (tra sè)
E ‘ntàt casseró föra j öcc perchè sè ‘l mé nass l’è ‘n bù nass, mè sa chè ‘l
nòss müsicadùr l’è dré chè ‘l sè ‘namura. (rimane seduto in disparte).
Bastian
Cara la mé Bianca, prima dè tocà el instrumentum, ghè öl dè cumincià col
cominciamèn, per mèi desgarbòjà i digiti chè j ga dè córer sö è zó, zó è sö
(scorre con la mano sui capelli di Bianca). Ergo, ghè öl dè pàrter co’ la solfa,
‘na solfa piö’ sveltusa, brevis, chè nigü’ maghister j ga mai döpràt. Eco,
quest l’è ‘l metodo nöff el mèi del mèi.
Bianca
Ma la solfa l’è ‘na... solfa è mé l’ó zamò ‘mparada temporibus illis.
Bastian
Sé, sé, ma la mé solfa ghè öl dè lizìla per sènter ‘na müsica nöa.
(apre un libro di musica)
Bianca
(legge) Do... mé só ‘l fondamènt dè töcc j acorde. Re... per diff töt
el mé amùr. Mi...chè òja dè spuzàff söi dù pè. Fa... fa quel chè tè par
ma spuzem mé. Sol... mé su ‘n sol sul söl sicür. Si... si, si, si daànti a
l’altàr... Chè rassa dè solfa. La mè piàss gne manco ‘n friss. Preferésse
quela vecia è só mìa tam loffia dè lassà el vècc per el nöff strampalàt.
Lassóm sta töt al sò posto. Adèss go dè ‘nà a mèter en festa la camera
dè la mé sirochia Efisia. Domà, come töcc i sa, la se spuza. Ariidìss
maghistri dè la... solfa. Go dè ‘nà... (esce).
Lorens
Eh sé, ghè mìa risù dè sta qué, adèss (esce).
Bastian
Chè rabia, go dè spià quel gramaticus qué. El mè par propess cott come ‘n
polàster brüsàt. Sè però Bianca ta ghé öcc po' a per quel trumbù lé, va ‘n pó
a fat stagnà. Va con chi tè ciàpa. El vörà di chè mé, sè ta ma öleré mìa,
tè ‘mpiante lé è ne troeró ön’ótra. (esce).
fine del primo tempo
SECONDO TEMPO
SCENA I
Davanti alla casa di Batesta. Entrano Pasquì, Batesta, Bianca, Efisia e Lorens
Batesta
(a Pasquì) Ser Lorens, quest l’è ‘l dé chè Efisia è Pierulì i ga dè spuzàss
è gom mìa nöe del nòss zèner. Chè dì? Chè fa? Chè schers dè capelano
el sarèss, propess quando ‘l pret l’è lé chè speta dè benedì la spuza! Chè
dizìff, ser Lorens, dè questa ümiliassìù chè mè rìa?
Efisia
L’ümiliassiù l’è töta mea. A mé mè toca daga la mà sensa òja a ön
tramonere, biòlc è schifùss è pié dè stramberie chè per dè piö’ el ma fat ‘na
corte füriusa è adèss, a quel chè somèa, el völ spuzàm con còmot. Vè l’ire
dit mé chè quel l’è matt dè ligà, chè ‘l sò fa col birignào nó l’è chè ‘na fòza
dè tirà töcc per el patèl. E gó po' al sospèt chè ‘l garà fat la corte a milanta
pötèle, el garà prumitìt dè spuzàle è po', söl piö’ bel, zachete, lü ‘l fila vià.
Adèss la zent la segnarà col dit la póera Efisia è la diserà: varda la femina
dè Pierulì, el matt zó dè zervèl, la ‘na làze dè spetà chè ‘l vègness a
spuzàla.
Pasquì
Calmìff, Efisia, è po' a vobis, ser Batesta. En fide crede chè Pierulì el ga
‘ncontràt ön quac rebelòt, ma só sicür chè l’è ‘n homen dè parola. Po' a sè
l’è ‘n pó sgrèss, l’è mìa ‘n baiòc, è sè ghè piàss a schersà l’è però honèst.
Efisia
El sarèss stat mèi chè l’arèss mai vist . Chè ‘l diàbol el la brüse (esce in
lacrime seguita da Bianca).
Batesta
Va, va, Efisia. E staólta sè tè piànset pöde mìa dit neènt. Ön schers del
gèner el farèss piànser po' a ‘n cherübì, figüròmess ‘na sbètega.
S C E N A II
Entra Biondèl
Biondèl
Ser padrù, ser padrù, vecie nöe è nöe vecie dè saùr saurìt è mai sintìt.
Batesta
Nöe vecie è vecie nöe? Chè scaessàt dè zervèl set mai?
Biondèl
Ela mìa ‘na nöa sintì chè Pierulì l’è dré chè ‘l rìa?
Batesta
El riàt?
Biondèl
No, ser!
Batesta
E alura?
Biondèl
L’è dré chè ‘l rìa.
Batesta
E quando saràl qué?
Biondèl
Quando lü ‘l rierà en doe só mé è ‘l vè vedarà lé ‘n doe siff vobis.
Pasquì
Sé, sé. fòmela mìa longa. Föra le vecie... nöe!
Biondèl
Pierulì l’è dré chè ‘l rìa con dè ‘n capèl nöff, ön crosèt vecc, ön pér dè
braghe sbindade, rioltade dòi o trei ólte, ön pér dè scarpasse chè somèa ön
nì dè sorèc, giöna sligassàda è l’ótra co’ la s-ciöba. El sò cabàl el ga ‘na
sela sgagnada è piena dè pölèc. El ga ‘l simùr è la morva, i vèrem è ‘l
lampàss, le petéce, l’è strümìt, ghè nat dè sìma la fél, l’è sgiónf dè vìvole,
stremàt del capogàtt, sbregàt en del di dré, deslogàt en da schena. Le
sànfe daànti quasi le sa ‘ncrùsa, la caèssa piena dè gróp a forsa dè
rumpìss per tignìl sö è per mìa fal burlà zó; el sót pansa tacàt enséma séss
vólte è ‘n gròpa ‘na coerta dè vilüt tacognàda col refursì come ‘n polàster
empinìt.
Batesta
E chi chè l’è compagna?
Biondèl
Oh, ser, el sò palafrenér, bardàt propess come ‘l sò cabàl, ön calsèt dè
fil dè Manèrbe sö ‘na gamba è pesse dè pè sö l’ótra, coi làstic chè tira
sö è zó. El porta ‘n capelàss con méle sghiribìss è ‘na pena dè galina.
Ön monster, ön monster spaentùss, mìa ön servus dè cris-cià o ön
palafrenér dè zentìl homen.
Pasquì
La sarà la stramberia mata dè ‘n momènt, però l’è mìa chè la ghè fàghess
tròp bela creànsa.
Batesta
El vègness come ghè par è piàss, ma chè ‘l vègness!
Biondèl
Ma ser, el vè mìa!
Batesta
Ma ghét mìa apena dit chè ‘l vé?
Biondèl
Chi, Pierulì?
Batesta
Sé, Pierulì.
Biondèl
No, ser, go dit chè l’è ‘l sò cabàl chè ria co’ Pierulì ‘nsìma.
Batesta
El mìa l’istèss?
Biondèl
No, per santa Genobeffa dè le piatole, ghè fó sura ‘na scomèssa chè
ön homen söl cabàl piö’ del dópe el la vàl, perchè giü’ el fa mìa dù, j la
capéss po' ai macù!
S C E N A III
Entrano Pierulì e Angeloto
Pierulì
En doe èj töcc quancc? Ej töcc seràcc sö ‘n cà?
Batesta
(gli va incontro) Ah, ben riàt, ser.
Pierulì
Per rià rìe, ma mìa tat bé.
Batesta
Siff ensopetàt?
Pasquì
Nó mè parìff tròp en gamba è gne manco consàt sö a bìgol dè porzèll.
Pierulì
L’éra mèi vègner issé è dè fressa piötòst chè vègner mìa. Ma ‘ndoe ela la
mé Efì, en doe ela la mé spuza dolza? Messér, ma someì strümìcc. Chè ghiff
dè fissàm come ‘n lóc, come sè födès ön striù, ön cerüsìc embruiù o ‘n tòc
dè Beelzebù.
Batesta
Nom, ser, el siff chè ancö’ l’è el dé del voster matrimonium, sérem
en pensér perchè riàess mìa, ma adèss som amò piö’ strambössàcc en del
vidìff consàt sö come ‘n boàro, ön cata fic dè àsen. Nom, nom, caìff föra quel
vistìt lé chè ‘l fa tort a la vòssa cundissiù è l’è come ‘na boàssa söl müss
en quèla festa qué tam solennis.
Pasquì
Dizìm en pó, chi chè va tignìt issé delóns dè la vòssa femina è vè porta qué
issé s...trass... figüràt?
Pierulì
A cöntàfela l’è longa è po' l’è mìa ‘n bel sènter. Basta è vansa chè só vignìt
per mantegnér la parola, po' a sè a sèrte robete gàpess mìa püdìt
faga fide enfina ‘n font. Per quèst vè domande perdòn è vè daró sudisfassiù
piö’ aànti. Ma ‘ndoe ela la mé Efì, tròp tant temp só stat delóns dè lé! La
matina l’è quasi passada è l’è ura dè nà ‘n giesa.
Pasquì
Volarì mìa comparì deànti a la vòssa spuza consàt sö en quèla fòza lè neh?
Nì ‘nda mé camera è mitìff i mé vistìcc.
Pierulì
No, no, cridìm, vòi vidìla tal è qual come só, al naturalis.
Batesta
Ma issé püdì mìa spuzala!
Pierulì
No, no, el va bé issé. Basta col ciciaramènt, la mè spuza mé, mìa j mé
vistìcc, Ma chè salàm dè Valsabia, sto qué a ciciarà, quando garèss dè
ésser co’ la mé spuza a diga... a daga ön gran basì strabössa cör (esce
seguito da Angeloto).
Pasquì
Per mé el ga ‘n ment vergóta con quel vistìt dè l’óter mond. Ghè ölerà
dè cunvincìl a cambiàss fò antea dè ‘nà ‘n giesa.
Batesta
L’è mèi chè ghè tègness dré, só curiùss dè éder come la va a finì (esce).
Pasquì
Per püdì ‘npalmà la bela Bianca, ser padrù, ghè öl el consensum del pater
suo. Ghè olerèss dè troà ön homen chè fa aparì dè ésser el pater voster,
Vincens dè Edol è chè qué a Brissia el garantéssess a ser Batesta amò
piö’ tante palanche è denàr dè quel chè gó prumitìt mé. Issè
vobis püdì spuza la bela Bianca co’ la garansia del pater voster. L’homen
chè ocór fom prest a troàl è a strüìl, co’ la fam dè denàr chè ghè ‘n gir.
Lorens
Sè ‘l födèss mìa chè ‘l mé colega maghister el segügia pass per pass
Bianca, el sarèss mèi spuzàss dè niscùss, quando l’è fada l’è fada è ‘l
la pöl fa turnà ‘n dré gne manco San Costàns dè Cuche è mé tegnerèss
la mé Bianca a dispètt dè töt el mond.
Pasquì
Quest lassómel en banda, al momènt, pöl dass chè ‘l sàpess mìa
nessessare. Mè par, piötòst, chè a fàghela a Gerolem barbagrisa, a ser
Minöla mal fidét è tacàgn è al musicus rincolleonitus el sàpess mèi del
rosolio dei fra’ del convent dè Sant’Ana. E töt quest per amùr del mé
padrù Lorens...
SCENA V
Entra Gerolem
Pasquì
Vignìff dè la giesa, ser Gerolem?
Gerolem
E con tam piasér quat gó mai pröàt!
Pasquì
El marìt tùrnel co’ la spuza?
Gerolem
El marìt, disìff? Ön maràn, piötòst, ön scarafàss schifùss, péla gate è
‘ndrissa òss. La sta ‘n calda po' a Efisia!
Pasquì
Amò piö’ spina sorèc dè le? No, impossibilis est.
Gerolem
Dibù, dibù! L’è ‘n diàbol, ön demòn, ön concentràt dè töte le bestie.
Pasquì
L’è mìa chè ghè ‘n manchess gne manco a le, öna strega sgrafigna homen è
slarga capöcie.
Gerolem
Machè, machè, le l’è ‘n angel, ‘na colomba, ‘na söpa dè bröt dè nedra
grassa rispètt a lü. Ma sè vè dìse, ser Lorens, chè ‘l pret quando ’l ga
domandàt sè ‘l vülìa chè Efisa la deentàess la sò spuza <Sicür - el ga
respundìt - porca vaca spössoleta, piena dè zèche è dè pètole> è zó
madonasse a piöa chè ‘l prèt el ga lassàt burlà zó el missalis è quando el sè
sbassàt per catàl sö, el spusì, töt delicàt, el ga ‘mpiantàt ön pissatù in tel
culum chè prèt è liber, liber è prét j è nacc a gambe ‘n ciél. <E adèss -el ga
dìt co’ la boca dè röse - el j càtess sö chi n’ha òja>.
Pasquì
E la pötèla chè gala dit?
Gerolem
La tremàa come ‘n condanàt a la furca en piassa Lòza. E Pierulì, dür
come ‘l có dè ‘n cavrù, a pestà i pè è sacramentà cone ‘n caretér come sè ‘l
prét el ghèss tiràt lü el pissatù ribalta homen. A la fì, dopo milanta manfrine
è scancherade, el ga ülìt el vì è ‘l sè mitìt dré a usà: <Salüt, salüt >, è zó
brindisis è rotezade dè fa tremà le olane, è zó pét, repét, contrapét, sloffie,
pavane, bombarde e minuètt, con fracàss è romòr dè culum
nauseabundum. Quel chè ghè restàt en font al càless el ghè l’ha trat söl
müss al sagrestà chè ‘l stàa lé a vardàl come ‘n saiòt. Postea el ga ciapàt
en del col la spuza el l’ha basada sö la boca con dè ‘n basutù chè quando ‘l
ga molàt la sangueta la ga rimbombàt töta la giesa. Mé só scapàt,
vergugnùss come ‘n nobil homen col deretà nüt è biòt. E adèss j è dré chè j
rìa töcc. Matrimonium piö’ matt sè na mai sintìt, ma eco, eco che j rìa.
SCENA V
Entrano Pierulì, Batesta, Efisia, Bianca, Bastian, Angeloto e, volendolo, comparse
Pierulì
(trionfale) Ser, messer, compàr, homegn e slambròcc, gratias a töcc per le
magne pene chè va siff dacc per me. Só chè ancö’ vülì banchetà con meco
è chè ghiff preparàt ön banchèt dè fa s-ciopà ‘n camèl, ma mé go dè partì
sübit è vè lasse qué töcc söi du pè.
Batesta
El sta ‘n pé gne manco co’ la cica dè bàgol chè ghiff dè partì propess adèss!
Pierulì
Sé, sé, sübit, sübit è sensa le maraèe dè nigü’. Go tat dè quel masnà ‘n volta
chè sè garèssess dè saìl, vobis ma puciarèssess vià piötòst chè tignìm qué.
Amò gratias a la bela compagnia chè ga mìa ülìt mancà a la ‘mpalmada dè
la piö’ dolza, la piö’ pasienta, la piö’ culma de virtudes dè töte le spuze.
Banchetì col messér meo, trinché a la mé sguanza, ma mé go dè ‘na sübit
sübitìssim. Salüde töcc!
Pasquì
Spitì, ser Pierulì, stì qué ‘nfina la fì del banchèt.
Pierulì
Pöde mìa.
Gerolem
Ve preghe po' a mé.
Pierulì
Pöde mìa.
Efisia
Ve preghe po' a mé.
Pierulì
Va bé!
Efisia
Stiff qué?
Pierulì
Va bé chè töcc i mè préghess, ma pöde mìa restà qué.
Efisia
Sti qué sè ma ülì bé.
Pierulì
Angeloto, el mé cabàl!
Angeloto
Sé, ser padrù, i cabài j è proncc è ‘l fè el ga maiàt i cabài...
Efisia
Va bé, fa quel chè tè ö, ma mé parte gne manco ancö’ gne manco domà,
gne manco fin quando mè piaserà a mé. La strada l’è lé, indì finchè ghiff i pè
bù, vilànc magnus è prepotènt!
Pierulì
Efì, calmet, mìa ‘nrabìt!
Efisia
Envece vòi rabìm, rabìm, rabìm. Pater meo, sta schiss chè ‘l parterà
quando völe mé.
Pasquì
El mestér el sè ‘nföga.
Efisia
Adèss, ser, messér, amis, töcc al banchèt dè spuze. ‘Na femina l’è
‘na sgranéra sè ghè manca ‘l fiàt dè risponder.
Pierulì
Lur i va aànti come tè ghé dit té, Efì, voter töcc fì quel chè la va dit la
spuza. Nì a banchèt, maì, s-ciupì, trinché a canaröss slargàt, stì alegher è
macc è nì a faff binidì. La mé buna Efì, ‘nvece, la ga dè ègner con meco.
Nom, nom fì mìa quel müss dè cabàl, mìa pestà i pè, mìa vardàm a
strassacàz quel chè l’è mé l’è mé è vòi vésser padrù. L’è le el mé bé, i mé
stremàss, la mé cà, i mé mòbij, i mé pracc, el mé finìl, el mé cabàl, el mé bò,
el mé töt. Vardèla lé: prüì a tocala sè ghiff fìdec! El prim chè fa ‘n pass ghè
sbrimbùle j öcc, ghè càe i mostàcc. Angeloto, vé qué è parécet a fa ‘na i
manù chè qué l’è pèss chè coi lader. E té, dolzissima Efì, mìa iga pora, nigü’
i ta tocherà. Mé saró el tò scüt. (escono Pierulì, Efisia trascinata per mano e
Angeloto).
Batesta
(rassegnato) Chè gói mai dè fa? Chè i vàghess quela copia dè macc.
Gerolem
Ghè mancàt ’na scorengeta chè s-ciopàess fò a rider!
Pasquì
Le copie piö balurde dè l’orbeteracqueo j è la sapientia perfecta al confrònt.
Lorens
Zentìl Bianca, chè disìff dè la vòssa sirochia?
Bianca
Dise chè l’è mata dè ligà è chè la s’è ligada a ‘n matt.
Gerolem
Vöt véder chè Pierulì el sè... efisiàt?
Batesta
Amis è compàr, sè Pierulì è Efisia j è macc è j è nacc, el corpus noster
el ga mìa dè suffrì. Nom a banchèt endoe ghè bondansa dè gulaciùnade,
pernìss co’ la patuna, gardene co’ l’empiöm, capù dè squartassà è oche dè
Calvisà. E ‘nsìma, per cumudà el cör ferìt, ‘na piöa dè vì dè Cavreà, clinto
làa bödele, ross dè Mompià, schissàt coi mé pè è ‘na spissigàda dè pissì per
daga sal, è, a la fì, ciarèt dè Calvagéss chè fa rotezà cum jubilo. Lorens,
vobis narì al post del marìt è Bianca a quel dè la spuza.
Pasquì
La dolza Bianca farala la part dè la spuza?
Batesta
Sicür. Lorens, nom föra de le bombarde!
S C E N A VI
La casa di campagna di Pierulì. Entra Angeloto.
Angeloto
En galera töte le vache strache, töcc i padrù macc, töte le strade
sconquassade. Chè discül, chè fadigassa lassa. I ma mandàt aànti per
empizzà ‘l föc, perchè j völ troà bel calt, ma entàt mé so zelàt come ‘n strons
mantoà. J àer i sente piö’, j è tacàcc ai dencc, la lengua la somèa
‘ngropetada, el cör l’è finìt söi colleones. Ah, ma ‘mpisseró ‘l föc è a forse dè
soffiaga ‘nsima mè scalderó bé po' a mé. Ma ‘ndoe el Tone. (Chiama) Tone,
Tone!..
Entra Tone, servitore di Pierulì
Tone
Chi mè ciàma con la üss empestada dè fridùr?
Angelot
Ön tòc dè giàss. (porgendogli le mani) Sènt come scòte dè fret. Föc, föc,
Tone bilòne!
Tone
(come se non avesse sentito) Rìei el ser padrù è la sò spuza?
Angeloto
Sé, sé, j è dré chè j rìa, fa föc, fa föc, o bestia dè cadena.
Tone
(imperterrito) Ela del dibù quela rögna chè töcc j diss?
Amgeloto
L’éra, l’éra, car el mé Tone, prima dè questa zelada qué. Tè sé chè l’inveren
el consa sö a doér l’homen, la femina, la bestia. Arda sè ‘l ga mìa dè consà
l’homen nòss padrù, la femina nòssa padruna è té, servus bestia.
Tone
Va là, giupì dè pèssa, meza cachina, mé só mìa ‘na bestia.
Angeloto
Meza caca a mé? I tò coregn j è alcc déss spane è mé piö’ alt amò. E adèss,
öt fa föc o goi dè lamentàm co’ la padruna quando la rìa è diga dè scaldàss
le sò mà sö la capela del tò có?
Tone
(come se nulla fosse) Ma dim en po’, come vàl el mond?
Angeloto
El va a fret è a zél, alura Tone, fa föc.
Tone
Móchela lé con sté föc dè i mé colleones. Dè là j dré chè j è ‘mpissà po'
a lè sloffie.
Angeloto
Domine Crist, naró a scaldàm el nass, sgossolét come chè l’è! Ma ‘ndoe él
el cógo, éla parécia la sena, ghiff scuàt la cà, fregàt i paimèncc, tiràt zó le
talamore? I servidores gai mitìt i vistìcc nöff è i calzècc bianc è töcc i famèi
gai mitìt i vistìcc dè spuze?
Tone
Töt a posto come ‘n mort en del sò let. Dài, Angeloto, föra le nöe!
Angeloto
(solenne) Tè ghé dè saì, prim dè töt, chè ‘l mé cabàl l’è strac è chè ‘l padrù
è la padruna i ga pirdìt le staffe.
Tone
Ej rabìcc come giü’ chè ghè ‘na gne manco giü’?
Angeloto
J è burlàcc zó dè sela en mèss a la fanga. Ah, chè storia!
Tone
Cöntamela, cöntamela, Angeloto.
Angeloto
Vé visì co’ le olane.
Tone
(si avvicina) Eco, só töt uriciù.
Angeloto
(gli molla un ceffone) Ciàpa!
Tone
Ma questa l’ó sintìla, mìa scultàla...
Angeloto
Aposta l’è ‘na bela storia. (canticchia) Tone, Tone l’è nat a fa l’erba, el sè
‘mpinìt le braghe dè merda, la mater sua l’è nada a töl la s’è ìmpinìda el
begaröl. (ridacchia compiaciuto).
Tone
(canticchiando a suo volta) Angeloto, Angeloto, bé chè la àghess el ga ‘l
cagòto. (ride a singhiozzo).
Angeloto
Ghét vist chè go fat bé a petenàt le olane? Go domandàt gne manco
permèss issé tè sèntet mèi.
Tone
Vöt cüntàm come l’è nada o goi dè domandàt permèss po' a mé?
Angeloto
Dunque: en primis, noter en vignìa zó dè ‘na rata fangusa. El padrù
l’éra söl cabàl di dré dè la padruna.
Tone
En du sö ‘n cabàl sul?
Angeloto
E a té chè tè ‘mporta?
Tone
A mé negótt, ma al cabàl...
Angeloto
Alura cönta sö té, malnàt dè ano fistolàt. Sè ta garèsset tignìt seràt quela
bocassa lé, tè garèsset saìt chè ‘l cabàl l’è burlàt zó è chè la padruna l’è
restada sota. Tè garèsset saìt quata fanga chè ghéra è quat chè la padruna
la s’è smerdada è lü, el padrù, a lassàla lé sota ‘l cabàl è a picàm mé
perchè ‘l cabàl el s’è ‘nsapelàt è l’è cümartelàt en dè la fanga. Tè garèsset
saìt chè la padruna la ga sfangat en dè la fanga per tiràm fò dè le sgrinfie
ruinuse del padrù. E lü el bestemmiàa come saracén, le la pregàa come ‘na
Madona, le chè la ghìa mai è po' mai pregàt, mé chè usàe come giü’
impalàt, i cabài chè scapàa è chè pirdìa la sela è la gropéra... töt en cincèll
chè l’è mèi desmentegà. E té, malnàt, chè tè gàpet dè finì ‘n dela fòssa
della cagoléra con töta la tò ‘gnoransa.
Tone
A sta a quel chè tè dìset lü el someerèss piö’ rugnùss chè le.
Angeloto
Adèss ghè rìet? Té è töcc i malcagàcc chè ghè què vè ‘nincosarì bé
quando ‘l sarà a cà. Ma perchè tè dìse töte sté robe. Mèt en campana
Pieroto, Josep, Felép, Picio, Pacio, Pecio, Paciòto, Pancète, Panciògo,
Pancì è töte le femine. E chè i gàpess i caèi a posto, le giöbete snetàde
i crosècc sensa ónt, è j fàghess la reerènsa co’ la gamba mansina è chè
prim dè basà la cùa al cabàl i bàsess la ma del padrù. Ej töcc a posto?
Tone
Töcc, compréss quèi fò dè posto.
Angeloto
Ghè daró ‘n’öciàda.
Tone
(spoostandosi verso le quinte) O servi servorum dè Pierulì, mitìff en
campana chè ‘l rìa Angeloto del Pola a controlà sè ghiff sulàt la sòla.
Angeloto
Poc ciciarà. J garà dè naga ‘ncontra a la padruna è faga bela cera.
Tone
Bela cera sè ghè n’éra, co’ la fam chè j ga.
Angeloto
Cera o mìa cera, mè par dè sènter la uss del padrù. Miserere mei l’è dré
chè ‘l rìa.
S C E N A VII
Entrano Pierulì ed Efisa
Pierulì
En doe ej töcc, gagllòff, förfàncc, slambröcc? Nigü’ a la porta a tignìm la
stafa, nigü’ a ciapàm el cabàl?
Angeloto
Som qué noter, ser padrù, j óter j è dré chè i parécia ‘l föc, el majà, el
let, el paiù...
Pierulì
(alzando la mano per picchiarlo) Móchela con quela bocassa, bestia dè
masna, t’ére mìa comandàt dè ignìm encontra con töcc i servi al purtù?
Angeloto
Sé, sé, ma ‘l giöbett dè cöràm dè Picio l’éra gnamò finìt, le scarpe dè Pacio
j éra discusìde söj calcàgn, gom mìa troàt el calì per daga ‘l négher al capèl
dè Pacioto, el spadì dè Panciògo el vülìa mìa ègner fò del föder. Parìa chè
j éress proncc Pacète, Pancì e Felép è ‘nvece j ghèra amò dè sulàss sö le
braghe... Però, ser padrù, som qué mé è Tone (fanno un inchino a distanza)
bèi come dù... salàm.
Pierulì
Filì vià, farabücc schifùss! Purtìm sübit qué el disnà! (escono Angeloto è
Tone. Pierulì canticchia) En doe éla la bela vita chè fàe ‘na ólta co’
Margherita? Ah, Efì, s’ére dré a dismetigàm dè té. Vé qué, sèntet zó con mé
(Efisia gli si siede accanto, mentre rientra Tone col pranzo). Ah, Deo gratias.
E adèss, cara la mé Efì, sö alegra. Tone, càem le scarpe. (Tone si arrabatta
attorno ai piedi di Pierulì mentre questi canticchia) Ghéra ‘na ólta en frà
capüssì chè ghè piasìa j öff coi ridicì... Ah chè mansinàss dè la lipa, vèdet
mìa chè tè ma storzégnet el pè? Sérca dè caàm mèi l’ótra. Sö, sö alegra, Efì,
sö alegra. En doe él Luigioto, el mé ca’ spagnöl? Tone, tè dè qué ‘n
momènt tè né a diga al mé cüsì zermà Cescù chè ‘l vègness qué. L’è giü’,
cara la mé Efì, chè tè ghé dè conósser è dè basà... en doe éle le mé saàte?
Angeloto, portem en po’ dè àigua. (Angeloto entra tutto tremante con una
bacinella). Qué, Efì, laìff le mà. ( Angeloto lascia cadere la bacinella). Fiöl
dè ‘na bagàssa, sè pöl fala burlà zó? (picchia il servo).
Efisia
En po’ dè patientia, Pierulì, el la mìa fat aposta.
Pierulì
Có dè panaròt, strümìt dè méme... Vignì qué, Efì, el só chè ghiff ‘na fam
dè lionfànt. Tone, va a tö ‘l disnà, svelto! (Tone esce è poco dopo rientra
con un vassoio e del cibo). El benedicite el dìse mé, dolza Efì, o vobis?
(Annusa rumorosamente la carne) Chè roba éla, càren dè bec spüssù?
Tone
(tremante) S..ssé...
Pierulì
L’è töt brüsàt. Chè rassa dè cagnàss dè San Piero, gó dè tiraga ‘l col al cógo
è faga sö ‘l grop. E té, Tone spüssù, chè coragio ghét vit a portàm qué ön
bec spössolét è servìmel? Portel vià sübit o ribalte la cà con töcc voter
dènter.
Efisia
Marìt, vè preghe, mìa ‘nrabìff a quela fòza qué. La càren dè bec l’éra buna
sè va contentàess.
Pierulì
Vè dìse, Efì, chè l’éra seca sparada, brüsada, è a mé, chè só delicàt dè
stomèc, la mè fa mal, la mè fa égner el nervùss è col nervùss la rabia,
è vist chè som rabiùss tüj dù, mèi fa sensa majà quela càren chè fa
‘nrabì. Patientia (si alza e con lui Efisia), domà majeróm dè mèi, ma stasera
saltóm la sena en compagnia, eh? Nom, nom, chè ta fó éder la camara
matrimonialis. (la trascina via ed escono).
Angeloto
Ghét mai vist ‘na matana del gèner?
Tone
El la còpa co’ la sò carogneria (cerca di ascoltare allungando l’orecchio
dalla parte dove sono usciti Pierulì ed Efisia). Sènt, sènt, Angeloto.
Angeloto
Tone
Chi, chè roba?...
Ssss... sito, porzèll dè porca (si sente in lontananza Pierulì parlare
concitato). Quel malnàt dè padrù l’è dré chè ‘l ghè fa la predica a la moér
söl piasér del majà mìa. Sènt come smòcola... L’è dré chè ‘l rìa, nom, nom
prima dè troàssel tra copa è gropa (fa il segno delle botte. Escono)
S C E N A VIII
Rientra Pierulì solo
Pierulì
(sfregandosi le mani) Gom cuminciàt a penèl è ardòm dè finì mèi amò.
La mé belva la ga fam è ‘l véter el bruntùla pèss dè mé. Enfina mài quando
la sarà sfibrada come ‘n strass bagnàt la cüra la sarà el disü’. Però l’è
gnamò assé. Go mìa dè lassàla dormer. La ga gnamò maiàt en töt el dé,
la not passada la ga mìa seràt öcc, è stanòtt la faró mìa dormer en momènt.
Cuminceró a dì chè ‘l let el ga le gobe. Cambieró cussì, mè meteró di pè,
böteró per aria lensöj, perpute, bocàl è po' ghè piegheró sota le coerte per
faga éder chè so premürùss. E le la pöderà mìa serà öcc, a costo dè
spissigaga i dicc dei pè. Sè per disgrassia la sè ‘mpisùla, mè meteró a usà
come giü’ chè i ghè càa le önge è böteró turna per aria töt quant è ghè
domanderó perdòn con dolzòr, issé sè scaèssa el sò caracter bilùss. (rivolto
al pubblico) Chè sè po' ghè vergü’ chè bù dè ‘ndrissà mèì dè mé ‘na sbètega
el mè la dìse chè ‘l mè farà magna caritate. (si oscura la scena e si cambia
quadro).
S C E N A IX
Ritorna la scena davanti alla casa di Batesta. Entrano Pasquì e Bastian.
Pasquì
Chè disìff mai chè la bela Bianca nó la pensa chè a Lè-mìa-lü’, el
maghister dè latì? Pöde sicüràf chè con mé la sè tira mìa ‘ndré.
Bastian
Ghè mìa tat dè spetà. J è dré chè j rìa. Metómess dè la banda è vardì come
quel maghister el ghè fa lissiù.
Entrano Bianca e Lorens
Lorens
E alura, ghiff emparàt vergota söi mé liber?
Bianca
Pirma disìm, ser maghister, chè lisìff vobis?
Lorens
Lèse quel chè mè pùcia qué denter, larte dè l’amùr.
Bianca
E alura go dè pensà chè siff maghister en amùr...
Lorens
Finchè vobis, cara la mé Bianca, sarìff la regina del mé cör... (si appartano
e si lasciano andare a qualche effusione).
Bastian
(rivolto a Pasquì) Ghiff finìt le parole? Ghiff capìt dè chè banda la
burla zó?
Pasquì
Ah, amùr dispetùss, femine è caprésse, la facenda la mè sconquassa.
bastian
Basta co’ le sorade. Mé só mìa en maghister dè müsica, ma giü’ chè ghè fa
schife dè sta en quèi vistìcc qué, è töt per conquistà ‘na pötèla chè lassa
ön zentil homen per nà... nà...con quel menadùr lé. El mé nom l’è Bastian!
Pasquì
Ser Bastian? Go sintìt tate ólte dì chè ghiff ‘na meza cota per Bianca. Ma
conciòssiacomecchè go vist chè l’è la mè öl (fa una breve pausa) mìa, alura
züre sö la tomba dè la mé bess-bess-bess àola, chè la ‘mpiante lé söi
dù pè po' a mé.
Bastian
Vardì, vardì, quate caresse, disgrass... züre... züre po' a mé sö la... mé...
tomba chè mai è po' mai faró la corte a Bianca chè po', a vardà dè fì, l’éra
mìa chè la mè piasìess en fina ‘n font.
Pasquì
E mé ghè’n tàche: züre è strazüre chè mai la spuzeró, gne manco sè la mè
pregherà co’ le mà sota i zönöcc. Vardì, vardì quat j è schifùss... caresse,
basì, sbrassadàde...
Bastian
El mond entréc è töt l’universo mundo el ghè crödess adòss! El sa la tègne!
E mé, per ésser sicür chè la öle propess piö’, dènter dè tre dé, spuzeró ‘na
vedova palancusa, piena dè sostanse come ‘n capù dè Nedàl è chè mè öl
bé dè piö’ dè quel chè ghè ülìe mé a quela... quela... sücùna, disdignusa,
bel...va lé. Salüde, ser Lorens. El mé cör el narà con la zentilessa chè l’è
mèi dè la belezza. Vó è quel chè go züràt l’è züràt. (esce)
Pasquì
(avvicinandosi ai due) Zentìl Bianca, Domine deo el benedéssess vobis con
töte le grassie chè pöl tocaga a ön inamoràt felìz.. Vó catàt sö la brochèla,
cara la mé sguissseta. Po' a mé, come Bastian, vòi piö’ saìghen del vòss
amùr.
Bianca
(fingendo sorpresa) Vülìff schersà? Del dibù ghiff lassàt pèrder tüj dù?
Pasquì
Col cör strassàt, sé!
Lorens
Alura gom mitìt söl granér quel tochèl dè müsicànt!
Pasquì
Sè, sé, adèss el ga ‘na vedova dè pèl sflogna è dè sbürsa sgionfa. El ga dit
chè ‘l völ spuzala dènter dè tré dè.
Bianca
Chè la ghè fàgess bù rüt!
Pasquì
El ga dit po' a chè ‘l völ endrissàla.
Bianca
Gal dit issé?
Pasquì
Parola dè zentìl homen. L’è nàt a scöla dè scaèssa femine.
Bianca
Eh? Scaèssa chi? Ma ghè po' a ‘n posto del gèner adèss?
Pasquì
Sicür, Pierulì l’è ‘l mèi maghister chè ghè. Lü l’è pié dè trüc per sbachetà ‘na
sbètega è faga sö ‘l grop a la sò lengua.
SCENA X
Entra Biondèl
Biondèl
Oh ser padrù, padrù, só stat en campana per ure è ure chè só qué scaèss
come ‘n magüt. A la fì go vist giü’ dè quèi zentìl homegn chè ghè la sa longa
è bù dè remenàla dè fa sènter mal. L’è dré chè ‘l vé è mè par chè ‘l bùrless
zó a bìgol per el nòss mestér.
Pasquì
Chi el, Biondèl?
Buiondèl
Mè par chè ‘l sàpess ön mercànt o ‘n ciacolànt chè ciacùla po' a dè nòtt.
Però l’è vistìt dè scür è ‘l ga töta l’andada dè ‘na litania.
Lorens
Chè gom dè fa, Pasquì?
Pasquì
Ghè öl dè cöntàghela suavis è faga béer en po’ dè balote. Só sicür chè a la
fì (fa il segno dei soldi) el deenterà ontéra el pater Vincens, issé el pöderà
garantì a Batesta Minöla töt quel chè ‘l völ. E adèss purtì en cà el vòss amùr
è lassìm sul ( escono Lorens e Bianca).
Entra il Ciacolànt
Ciacolànt
Domine Deo el va conserve, ser.
Pasquì
Etiam vobis, ser. Siff en viàss o siff riàt?
Ciacolànt
Só riàt per ‘na setimana o dòi, ma postea naró aànti col viàss en fina a
Roma è po' a Tripol, sè Domine Crist el mè darà vita.
Pasquì
Dè ‘ndoe vignìff?
Ciacolànt
Dè Berghem.
Pasquì
Dè Berghem, ser? Cancher d’ön bergamas-c, è siff vignìt a Brissia sensa
pora dè lassàga la ghirba?
Ciacolànt
La gjirba, ser? Perchè, chè goi fat?
Pasquì
Per töcc i bergamas-c chè vé a Brissia ghè la pena mort. Dé sé, dé no, en
piassa Loza j ghè tira ‘l col a ‘n quàc valbrembana. E siff mìa el perchè?
El vòss düc, en po’ mamalüc, el ga ölìt misüràss col cont Martinèng nòss
padrù, chè l’è rapresentànt del doge. El venessiàn el ga sübit sistemàt la
facenda è ‘l ga urdinàt chè a töcc i bergamas-c chè rìa a Brissia ghè dè
faga la cocócia. E mè par strambo chè le vòsse olane le gàpess mìè sintìt el
comandamènt del doge. Sè capéss chè siff apena riàt.
Ciacolànt
Ah Crist en cruss, piagàt è fragelàt. Pèss dè issé la pödarèss mìa nà.
Go ‘n sac dè debicc chè gó de onorà qué a Brissia è so mìa come fa.
Pasquì
Spitì a piànser, el vörà di chè naró mé a pagài, sè ülìff. Ma disìm en po’, siff
mai stat a Edol, en sìma la Alcamonega?
Ciacolànt
Figüròmess, milanta ólte a comprà i cabài.
Pasquì
Ghiff mai sintìt ciacolà dè Vincens?
Ciacolànt
Piö tant chè ‘l prèt en giesa. L’è ‘l mercànt. El ga piö tante lire planet lü chè
pipiulì el polér.
Pasquì
L’è ‘l pater meo, ser, è adèss chè va arde bé, go dè diff chè ‘l va somèa,
‘nfina mai.
Biondèl
(a parte) Sé, come ‘l porzèll a mé.
Pasquì
Per salvàff dè töt, mè vè faró ‘n piasér dè piö dismentegà. En piö’ ghiff la
fürtüna spüdàda dè someàga a ser Vincens. Sintì qué. Vobis, dè adèss,
ciapì el nom dè Vincens con töt el sò unùr el sò credit è starì còmot, còmot
en da mé cà, Ma vardì dè fa la part mèi del pater meo, se nò...(fa il segno
del taglio del collo). Issé pödaré sta a la mé cà ‘nfina chè i vòss mestér i va
a posto. Sè la va par ‘na robeta fada a bìgol, sota.
Caicolànt
Sota, è come! E per töte le ache dè Ghét è dè Roàt, no ‘l sièss mai dit chè
mé desmentegheró ön piàser piö’ magno dè Brissia è del sò castèll.
Pasquì
Vignì con meco chè tiróm zó la scorsa al pom granàt. Ah, dismentegàe, el
pater meo el ga dè rià qué a Brissa dè ‘n dé co’ l’oter per dà garansia dè
la dote è del contràt dè spuze dè mé è dè la pötèla dè Batesta Minöla
Rampinèl... va bé chè ghè temp per ciacolà dè sté robe...nom, ghiff dè vistìff
come ‘n mercànt dè bestie palancùss... nom... nom (escono).
S C E N A XI
Una stanza della casa di Pierulì. Entrano Efisia e Angeloto
Angeloto
Eh no, eh no, zentìl gne manco per ön òss del col nöff dè zeca.
Efisia
Piö ‘l mè fa sufrì è piö ‘l da föra dè matt. El m’avrà mìa spuzàt per fam
mürì dè fam neh? Quando quèi chè domanda la limosna i va a löss del
pater meo i tróa semper vergota, ma mé go mai domandàt neènt a nigü’,
go mai vit bisògn dè sbirignà. So ché morta dè fam è ‘nciochetàda dè sòn.
Quel salàss el mè té dessedàda a bestemmie el mè dà dè majà parole è
parolasse. Ma quel chè mè fa straacà la fél, l’è chè quel sgarabòcc dè
homen el diss dè fa töt per el mé amùr. Dai, Angeloto, tè preghe, va a töm
vergota dè majà, emporta mìa chè roba, sè no cröde come ‘n fic pass.
Angeloto
Narèssel bé ‘n tòc dè ciàpa dè porzèll?
Efisia
Fam mìa strabössà. Dai, dai, va a tömel!
Angeloto
Mah, go pora chè ‘l sapess tròp gref è chè la catìa digestiù la vè fàghess
enrabì. E sè ghèssem dè fa scüsà ‘na bela tripa con tant sèlino, patate è
‘na braca dè gnuchitì bötàcc lé come sè ‘l föss negótt?
Efisia
La mè piàss dè mörer. Va a tömela, Angeloto!
Angeloto
Mah, so mìa, la tripa la pöl fa möer le bödele è faff vègner la rabia è ‘l simùr.
Sarèssel mìa mèi ön pér dè òss büss con ‘n dè ‘na sbadilada dè regorsele
nostranine?
Efisia
Pòrtem j òss, j büss quel chè tè ölet, ma pòrtem vergota.
Angeloto
Eh no, go pora chè i fons i sapess greff è chè i vè scàldef el corp.
Efisia
Va bé, pòrtem j òss sensa i fons.
Angeloto
Eh no, j òss sensa i fons j è come i fons sensa j òss.
Efisia
Pòrtem i fons, j òss, la salsa el catàr ma porta, porta, porta.
Angeloto
La salsa? Magari ‘na pita dè òjo co’ la pestadina dè perdersèm, eh?
Efisia
(Picchiandolo) Va vià, vilànc, fürfànt, lanz chè tè ölet dam dè majà i nom dè
le pietanse. Chè va ègness le perdite cagarine, le morene a töcc voter chè
gudì a fa mörer dè fam. Fila, go dit, fil vià!
S C E N A XII
Entrano Pierulì e Bastian con una vassoio di vivande
Pierulì
Arda qué la mé Efì, perchè sét issé móca?
Bastian
Domina Efisia, va sintìff bé?
Efisia
Assé dè sta ‘n pé.
Pierulì
Sö, sö contenta. Varda què quat chè mè preocupe per té. Go pareciàt co’
le mé mà el majà per té è tè ‘l porte mé. So sicür, dolza Efì, chè quest el tè
farà dì: gratias. Eh? gne manco ‘na parola? Ma alura el tè piàss mìa, con töt
el dè fa chè mè so dat. Va bé, Angeloto, porta vià töt.
Efisia
(disperata) No, no, lassìl qué.
Pierulì
Po' a per ön piasirì sè rent gratias.
Efisia
Gratias, ser Pierulì!
Bastian
Eh, Pierulì, ta sèt mìa propess dè vantà. Sö, domina Efisia, sö mangì, mé
vè tegneró compagnia.
Pierulì
(in disparte) Bastian, màja töt té. (Bastian tira il vassoio verso di sè e lo
protegge con le braccia). Va bé, Efì, màja a la svelta perchè dè qué en
momènt, mé bel süchirì, en narà del pater tuo con capèi, vistìcc dè seda,
colècc, anèi, maneghècc, s-ciarpe, ventài, cianciabài, colane, fròcole è
merdicole...
(respingendo il piatto che non ha toccato) Ah, Pierulì , no propess mìa òja dè
majà.
Bastian
Pierulì
Fa negótt, Bastian, tè capesse, issé föra dè past! Angeloto porta vià ‘l piàt è
porta qué ‘l vistìt è ‘l capèl dè Efì. (Angeloto esce)
Efisia
(tra sè) Vilànc, malnàt, copa femine, ruina zent, spaca anima, rospaciù,
sgarabòcc, verem pelùss, sétol è panaròt... (si prende la testa fra le mani).
Rientra Angeloto con cappello e vestito
Angeloto
Eco qué capèl è vistìt fres-c dè capelér è dè sartòr taja è cuss.
Pierulì
(prendendo in mano il cappello) Ma no, domine Deo, troni, dominationes
è fanfalucas. Quest el sarèss ön capèl? L’è ‘na scödela rioltada, ‘na
cunchiglia, ‘n göss dè nuss, ‘na scöffia, ‘na sbadaciada storta. Vià, vià, ghè
n’è mìa giü’ larg è magno come ‘n ombrelù dè prevòst?
Efisia
El vòi mìa piö’ larg, quest el va bé, l’è dè moda è töte le zentìl domine le
porta i capèi come quest qué.
Pierulì
Quando tè saré zentìl tè ghè n’avré giü’ po' a tè!
Bastian
(a parte) E alura sübia!
Efisia
Eh no, adèss basta, ser padrù dei mè balù! Vòi ciacolà, ciacolà, ciacolà. So
mìa piö’ bambòssa gne manco pötèla. Zent mèi de vobis la ma lassàt dì la
mé è sè vobis vülìff mìa sintì, stupì le olane. Oj dì la mé rabia, òi dì chè so
dré a s-ciopà come ‘n mortér, òi dì quel chè mè par è piàss.
Pierulì
Opstimum, l’è propess vera, l’è ‘n capèl dè olta stòmec, ‘na grösta dè
pagnòca, ‘na turta dè bìgoi d’ài. Ah quat chè ta òi bé ‘ndel véder chè ‘l tè
piàss propess mìa come a mé.
Efisia
Bé o mìa bé, el capèl el mè piàss. Vòi quest o neènt.
Pierulì
El tò vistìt? Ah, verum, verissimum! Dai, Angeloto, fa éder po' a quel. Crist
en cruss chè rassa dè carnealada éla mai questa? Ma l’è ‘n canunsì (solleva
una manica) mìa ‘na mànega, pieghe sura pieghe, sfrapolade, spàchi.
sgarbòi, büss, roèrs. Chè roba éla mai?
Bastian
( a parte) Go pora chè la bela Efisia la gàpess dè sübià ön’otra ólta.
Angeloto
Ma vobis m’iress comandàt dè fal fa bé a la moda dè ancö’ dé.
Pierulì
Sè, a la moda, pòrteghel endré sübit a quel maja stoffa chè l’ha fat sè no vè
tire ‘l col a tüj du.
Efisia
No, no, mé go mai vist ön vistìt piö’ bel, piö’ legànt, piö fì. Mè somèa chè mè
ülìghes fam fa ‘l giupì.
Pierulì
Eco, propess en giupì, quel vistìt el vè fa someà ‘n giupì.
Angfeloto
L’è le chè diss chè vobis ülìff fala deentà ‘n giupì.
Pierulì
Sfassàt, snasàt, matricolàt! Tass mèss mèter dè homen, pölèc, sorèc, bec o
tè dó ‘na cöntada a le coste.
Angeloto
Ser padrù, mé go portàt la stoffa è go dit dè fa ‘l vistìt come vobis ghìref dit
dè fal fà.
Pierulì
E come l’àl fat?
Angeloto
Col fil è la ùgia (Pierulì alza la mano per picchiarlo, Angeloto si ritrae,
prende dalla tasca un foglio) Go qué po' a la nota chè m’ìref dit dè daga al
sartòr.
Pierulì
Lèsela!
Angeloto
In primis, ön vistìt a pieghe.
Pierulì
Mai dit a pieghe. Ghére dit ön vistìt è basta.
Angeloto
‘Na mànega a botarèl.
Pierulì
Conferme dò màneghe.
Angeloto
Le màneghe töte sgiònfe, enressade, ‘mp...
Pierulì
(interrompendolo) Töte storie... è po' òj gne manco saìl, el vistìt el fa
mìa per mé.
Angeloto
Certo, ser padrù, l’è per domina, la padruna.
Pierulì
Pòrtel vià è diga a quel mess sentézem dè sartòr chè ‘l sè la mètess lü.
Angeloto
Sé, a fa issé el sartòr el mè misüra mé.
Pierulì
(in disparte, a Bastian) Diga chè ‘l pagóm l’istèss. Angeloto, porta vià o
tè misüre mé sübit!
Angeloto
Ser padrù, go pora dè biöscà.
Pierulì
Biösca, poche ciàcole!
Angeloto
Dè biöscà en quela tenera chè mè fó adòss.
Bastian
Va vià, sunàt! Diga al sartòr chè ghè daròm el dope dè quel chè ‘l costa.
(esce Angeloto).
Pierulì
Cara la mé Efì, nom. El vörà dì chè naróm del pater tuo coi vistìcc chè gom
endòss. Mèi viga i vistìcc slaàcc chè la sbursa col sbadàcc. El sul el sbüsa i
nìgoi piö’ négher, l’unùr el vé föra po' a dei vistìcc piö’ strassàcc. El lögarì el
mèi dè la sarlòda perchè ‘l ga le pène piö’ bele? No. Efì, la tò belessa la
sbüsa i vistìcc; è po', té dam la culpa a mé. Sö alegher, po' a sè ‘l vistìt l’è
négher! Nom, nom del pater tuo, fóm parecià i cabài è nom. Mèi vésser là a
l’ura dè disnà.
Efisia
Mè permete, ser marìt, dè faff saì chè adèss j è i dù bòcc è chè, a naga sö
coi calcàgn, saróm là a ura dè séna, sè ghif mìa otre manfrine.
Pierulì
Ma porco prozèll è porche scrofasse dè töta Veröla, töt quel chè dise tè ‘l
contrabàtet. Lassóm pèrder! Adèss parte piö’. Parteró quando mè farà còmot
a mé.
Bastian
Va bé. Partóm sensa pàrter è quando saróm partìcc en parterà co’ la
partensa. (escono tutti)
S C E N A XIII
Davanti alla casa di Batesta. Entrano Pasquì e il Ciacolànt vestito da Vincens.
Pasquì
Questa l’è la cà, ser. Goi dè ciamà?
Ciacolànt
Eh sé, sé... Speróm chè Batesta el sa ricórdess mìa dè mé. Vint agn
fa góm durmìt ensèma a la Locanda del nasù, a Gardù trumpiù.
Pasquì
Ve racomande, en pó dè südissiù come ön pater austerio è rigorosio.
Ciacolànt
Pòta, pòta, pòta, ghè la mète sö töta!
Entra Biondèl
Ciacolànt
Eco el servus voster, el sarèss mèi maestràl.
Pasquì
Neènt póra. No sè trema gne manco per el frèt. Biondelàss, sta atento a fa ‘l
tò doér. Tè ghé dè fa è dì come sè quest el födèss ser Vincens en caren è
òss.
Biondèl
Ghè só, ghè só, so concentràt maxime è maximissime.
Pasquì
Ghet dìt töt a Batesta?
Biondèl
Go dit chè ‘l pater voster l’è ‘n viàss è chè ‘n zornàda el sarèss riàt qué a
Brissia.
Pasquì
Bravus, ghè faróm sura ‘na sbaracada. Ma eco chè rìa ser Batesta. (rivolto
al Ciacolànt) Ciapì ‘n’aria gréa, dè pater en po’ str... (la parolaccia gli si
smorza in bocca perchè entrano Batesta e Lorens). Ser Batesta, salüt a
vobis. (presentando il Ciacolànt) Eco, ser, el zentìl homen chè vére dit. E
adèss, ser Batesta, dim la bela Bianca en cambe dè töcc i mé bé.
Ciacolànt
Lente impelle, pùcia abelàse, filio meo. Perdon, ser, mé só qué a Brissia a
riscöder serti denàr è ‘l filio meo, Lorens, el ma dit dè serti afari dè cör
piötòst gref co’ la pötèla vòssa. Töcc i ma ciacolàt magnamente bé dè vobis,
l’amùr dè lü per le, l’è tat come quel dè le per lü, è son a la perfectione, ma
per mìa fala piö’ longa dè ‘na missa pontificalis cantada è sunada, só felìz
chè i sè smurùsess. Gó sintìt ciacolà töt en maiùscol dè vobis, ser Batesta, è
sè l’afare ‘l va, mè só parécc a tajà le ciàcere è le biriciàcole.
Batesta
Perdon, ser Vincens, mè piàss la cürtessa è la franchessa. Verum est, sè nó
j è ‘mpustùr, chè ‘l filio voster, Lorens, l’è ‘namuràt dè la pötèla mea è le dè
lü. Per mé sufficit, l’è assé chè mitìghess ‘na suer dote per la mé pötèla è ‘l
matrimonium l’è sübit straacàt lé cum onnes benedictiones.
Pasquì
Gratias, pater meo, gom dè ‘na ‘ndoe a firmà el contràt dè matrimonium?
Batesta
Mìa a la mé cà, ser Lorens, perchè j ga le olàne po' po' ai mür, coi servi è ‘l
vècc Gerolem semper suspitùss.
Pasquì
A la mé cà. Lé el sta logiàt po' al pater meo è stasera pöderèssem fa ‘l
contratì. Biondèl, va a sercà ‘l nodér è fal vègner a cà!
Batesta
Biondèl, va a la mé cà è diga a Bianca chè la sè paréce è la sè fàghess
compagnà a la cà dè Lorens dè tre servi. Diga pör quel chè gom decidìt
è chè la spuzerà Lorens.
Bioncèl
Speróm chè la àghess issé.
Pasquì
Dì mìa sö batàcole è fila vià. (Esce Biondèl) Pöde faff strada, ser Batesta?
Batesta
Aànti chè vè ègne di dré (escono Pasquì, Batesta e il Ciacolànt).
Rientra Biondèl e si rivolge a Lorens che stava uscendo, trattenendolo per mano
Biondèl
Ehi, ehi, spitì!
Lorens
Chè ghét Biondèl?
Biondèl
Pasquì el ma lassàt endré per diff quel chè ghiff dè tramà.
Lorens
Spüda töt, è ‘n fressa!
Biondèl
Eco, ser Batesta l’è sistemàt adèss chè ‘l ga ciacolàt col pater dè ‘n filio
chè l’è mia filio...
Lorens
Fàla cürta!
Biondèl
Siff vobis chè ghiff dè menà la pötèla a séna.
Lorens
E po'?
Biondèl
El prevòst dè la giesa dè San Nazér, monsegnòr Mingòt l’è al vòss
piasér a töte le ure.
Lorens
Chè ölet dì?
Biondèl
Quest l’è töt quel chè só. Entàt chè lur j dré a fa ‘n contràt fals, vobis ghiff
dè ciapà la pötèla, na a San Nazér, ciapà monsegnòr, el cèrec è ‘n oter
testemóne chè ìl ghè stàghess, è spuzàf. El mìa quest chè vè sta a cör?
E alura sota co’ la bela Bianca è buna nòt sunadùr.
Lorens
Sculta ‘n momènt, Biondèl...
Biondèl
Go mìa làze. Go cunussìt ‘na pötèla chè s’è spuzada ‘na matina chè l’éra
nada ‘n dè l’ort a catà ‘l pedersèm per fa l’impiöm. Istèss fate vobis, ser.
Vó, go dè ‘na a San Nazér a mèter en campana monsegnòr Mingòt (esce).
Lorens
El sàpess quel chè ‘l sàpess, vó a spuzàla! (esce)
S C E N A XIV
Entrano Efisia Pierulì e Bastian
Pierulì
Nom, bestie dè cadena, nom a la cà del pater noster (s’arresta di botto
e guarda in alto) Crist, domino ‘n cruss sgrapelàt, vardì la lüna come
l’è ciàra è la sterlüss.
Efisia
La lüna, ma l’è ‘l sul! Va someèl ciàr dè lüna quest qué?
Pierulì
E mé dise chè l’è la lüna.
Efisia
E mé ‘l sul!
Pierulì
Per el fiöl dè la mater mea, chè po' saerèss mé ipso medèzem, la sarà la
lüna la stela o quel Crist chè tè par, ma mé tè fó turnà ‘ndré ‘n campagna.
Pöde mìa dì ‘na roba chè té ta dìset sübit el contrare. Nom, turnóm endré!
Bastian
(a Efisia) Disì come ‘l völ lü sè no ‘n sè möf piö’.
Efisia
Vist chè som qué, nom aànti è chè la sàpess la lüna o ‘l sul o quel chè vè
par. E sè va piàss ciamàl mòcol el ciameró mòcol.
Pierulì
Mé dise chè l’è la lüna.
Efisia
Sé, sé, l’è la lüna!
Pierulì
No, l’è ‘l sul benedictus.
Efisia
Deo benedictus, l’è ‘l sul benedictus, ma ‘l sarà mìa ‘l sul sè vobis disìf
chè l’è la lüna chè la cambia come la vòssa crapa.
Bastian
Tiróm aànti, Pierulì, la guera l’è vinsìda.
Pierulì
Aànti perchè l’àigua la passa semper zó. Oh, rìa zent!
Entra Vincens
Pierulì
(rivolto a Vincens) Salüde zentìl pötèla, endoe ‘n dif? Efì, dolza Efì, ghét
mai vist madona piö’ bela è fresca? Varda chè pomèi bianc è ross sö le
sguanze, en ciel ghè mìa stela chè la sterlüsess piöt tant dei sò öcc. Ah
plena dè gratia, adorabil madona, salüde amò. Efì, dài, embràssela sà
en unùr dè tata belessa.
Bastian
Al confrònt i macc j è amò aocàcc!
Efisia
Zovin vergin, bòssol fresc et suavis, endoe net? Endoe éla la tò cà? Beati
‘l pater è la mater tui è amò piö’ beàt l’homen chè tè garà compagna dè let.
Pierulì
Chè dìset sö, Efì, set dré a ègner mata? Quest qué l’è ‘n homen vècc, pass,
rügùss, sbilènc, mìa ‘na pötèla ‘n fiùr.
Efisia
Oh perdon ser marìt, car el mé vecèto, el sul el ma tólt la vista.
Peruliì
Perdunìla, nono, ma endoe ‘ndif?
Vincens
Só qué chè smaturìt, mè someìf töcc zó dè zervèl! Mé so Vincens dè Edol è
so qué a Brissia a troà el filius meo.
Pierulì
E chi el?
Vincens
Lorens, ser.
Pierulì
Varda chè fürtrüna è piö’ fürtüna amò per el filio voster. La sircohia dè la mé
spuza è Lorens i sè spuza. Sö, sö, neènt svenimèncc o cüjmartèi, l’è ‘na
pötèla a posto, co ‘na buna dote, dè nòbil faméa è töta degna dè ‘n zentìl
homen come Lorens. Ah nom, nom a troà el filio voster chè ‘l sarà felìz dè
vidìff.
Vincens
El ön oter schers come quel dè prima?
Bastian
No, no, staolta l’è ‘na roba giösta.
Pierulì
Nom, chè spetóm? (escono tutti).
S C E N A XV
Davanti alla casa di Lorens
Entrano dal fondo Bianca, Lorens e Biondèl
Biondèl
A la svelta è piano, ser, chè monsegnòr l’è parécc.
Lorens
Ule, Biondèl, ma adèss té va chè magari i tè serca a cà.
Biondèl
Eh no, òj vidìga la cùa al gat po' a mé! (escono tutti)
Entrano Efisia, Pierulì, Vincens e Angeloto
Pierulì
Eco qué, questa l’è la cà dè Lorens. Vó ülìt portà qué prima amò dè na del
pater meo, ma adèss vè lasse.
Vincens
No prim beóm ön calicì dè quel saurìt. Ardòm sè ghè vergü’. Oh, zent, ghè
nigü’ ‘n cà?
Angeloto
Sè èt chè j è dré a fa i mestér è j ghè sent mìa. Pröe mé. (lancia un fischio
tremendo e poi, con una vocetta in falsetto) Ghè nigü’ en cà?
Si affaccia il Ciacolànt
Ciacolànt
Chèi chè sübia come ‘n sibiòt? Som mìa surcc qué, neh!
Vincens
Ser Lorens el lé denter?
Ciacolànt
Sè, ma ‘l völ ciacolà con nigü’.
Vincens
Po' a sè giü el ghè porta doi mila planet lire per fal sta mèi?
Ciacolànt
Tignì pör le vòsse planet lire, finchè scampe mé ghè ocór negòtt.
Pierulì
Vè l’ire mìa dit mé chè al filius voster töcc chè ga öl bé qué a Brissia? Sintì,
ser, per mìa slongala tròp,disìga a ser Lorens chè ‘l pater suo l’è riàt dè
Edol, è l’è qué chè ‘l völ ciacolàga ‘nsema.
Ciacolànt
Bosiàder dè méme, el pater suo l’è qué chè tè arda.
Vincens
Set té el pater suo?
Ciacolànt
Za, issé la diss la mater sua, sè pöde cridiga.
Pierulì
Oh, oh, ser meo (rivolto a Vincens) l’è ‘na bela scarfoiàda, robà el nom a ön
oter.
Ciacolànt
Diga ‘na tiradina dè col a quel balòss lé. Go ‘n del có chè ‘l völess enciapetà
vergü’ qué a Brissia.
Entra Biondèl
Biondèl
J ó viscc en giesa ‘nsema, chè Domine Deo el ghè tègness ‘na mà söl có.
(accorgendosi di Vincens) Ah Crist en mèss ai dù ladrù!, ghè qué ‘l mé
vecc padrù. Ser Vincens, som ruinàcc è ben lisciàcc...
Vincens
Vé qué pendài dè furca!
Biondèl
Spere chè vè sbaglìghess, ser padrù.
Vincens
Vé qué, rospaciù, ghiff dismentegàt chè ghè só po' a mé?
Biondèl
Dismentegàf? Pöde mìa dismentegàf perchè vó mai vist prim dè adèss.
Vincens
Chè bàiet, porcus magnus et matricolatus, ghét mai vist el pater del tò
padrù?
Biondèl
Chi, el mé vecc padrù? (indicando il Ciacolànt) Ardìl lé come l’è bel.
Vincens
Ah éla issè? (picchia Biondèl)
Biondèl
Aiùt, ausiliom, curì, salvìm ghè ‘n matt füriùss chè mè öl copà.
Ciacolànt
Ausiliom, curì, ser Batesta ( e si ritira)
Pierulì
Ardóm come la va a finì, metómess en banda (si ritirano)
S C E N A XVI
Escono il Ciacolànt, Batesta e Pasquì
Pasquì
Chi siff, smanaciù chè vè ciapì el còmot dè sberlacià el servus meo?
Vincens
Chi sói mé? Chi siff vobis, piötòst... Oh, Domino Crist mort e ressüssitàt,
oh tòc dè galera spössoleta, àrdel come ‘l sè consàt sö! Ah ruina dè mé è dè
le mé sostanse. El filius meo col servus meo q ué a Brissia a spernegà töte
le mè sostanse!..
Pasquì
Chè cüntìff sö mai?
Batesta
Ma el burlàt zó dfè la lüna?
Pasquì
Vobis ma someì ‘n zentìl homen, ma le vòsse parole le vè fa someà ‘n matt.
Chè vè ‘nteressa sè só vistìt come domino deo comanda? El pater meo el
pöl permitìmel.
Vincesn
El pater, el pater? Oh maja piöcc, el pater tuo el fa ‘l malgéss a Putdelègn.
Batesta
Ser, ghiff ciapàt ‘na quadrelada. Chè cridìff chè ‘l sè ciàmess quest qué?
Vincens
Come ‘l sè ciàma? L’ó tiràt sö mé fin dè quando ‘l ghéra tri agn: el sè ciàma
Pasquì!
Ciacolànt
Nom, nom, mocòmela lé! El nomen suo l’è Lorens è l’è ‘l filius meo unicus
et eredis dè tötas la sostansias meas dè mé, Vincens dè Edol.
Vincens
Oh no, vöt véder chè ‘l ga copàt el sò padrù? Vardìl, ciapìl, tignìl, mitìl en
galera. Ah el filius meo, endoe él el mé fiöl Lorens?
Pasquì
Ciamì j sbirr chè j pòrtess quel marràn qué en galera!
Vincens
En galera mé?
Arriva trafelato Gerolem
Gerolem
Alto là! Firmìff töcc quancc. Quel ser qué el ga mìa bisògn dè galera.
Batesta
Ser Gerolem, sti föra dei colleones perchè en pó dè galera la ghè farèss mìa
mal.
Gerolem
Öcc è nass, ser Batesta, zürerèss chè quest qué l’è ‘l Vincens quel giöst.
Ciacolànt
Zürel sè ta sé bù!
Pasquì
Alura perchè dìset mìa chè mé só mìa Lorens?
Gerolem
No, té tè set Lorens.
Batesta
E alura metòm en galera el vècc barbagóss!
Vincens
Bel tratamènt per i foresti. Questa l’è ‘na fürfanteria dei brissian putàn.
Rientrano Biondèl, Lorens e Bianca
Lorens
Perdunìm, pater meo (s’inginocchia davanti)
Vincens
Set vif? (Biondèl, Ciacolànt e Pasquì se la danno a gambe).
Bianca
(genttandosi ai piedi di Batesta) Perdunìm, pater meo.
Batesta
Chè goi dè perdunàt? Tè mé fat neènt! Piötòst endoe el Lorens?
Lorens
Lorens so mé, el filius verus del verus Vincens è chè ga spuzàt la vòssa
pötèla entàt chè i nòss servi i va sbatìa la polver en dé j öcc.
Gerolem
Complòt, tradimènt, enfingarderia maramalda per tirà per el patèl töcc
quancc.
Vincens
Endoe el quel vilànc quadràt dè Pasquì chè ‘l sè permitìt dè mancàm dè
rispèt è chè ‘l ma tratàt come l’ültim dei mé servi?
Batesta
Ma alura quest qué l’è mìa el latinér, el maghister... Lè-mìa-lü’?!
Bianca
L’è Lorens..
Batesta
El cör el sè strens...
Lorens
J è i miràcoi dè l’amùr. Per Bianca mé go fat cambe co’ Pasquì. Lü l’è
deentàt mé, è mé lü. Pater meo, perdon per mé è per lü.
Vincens
Oi tajàga vià ‘l nass a quel cagnù chè ülìa strassàm en galera.
Batesta
Ma.. ma... ghìff spuzàt la mé pötèla sensa domandàm permèss a mé?
Vincens
Bè, bé, bé, ser Batesta, vè daró sudisfassiù. Adèss vòi ‘na lé denter per
mèter a posto le robete (esce).
Batesta
E mé per vidìga la cùa a l’àsen (esce).
Lorens
Mìa deentà bianca, Bianca, tè vedaré chè ‘l pater meo l’è bù come ‘n
salmì dè legor (escono).
Gerolem
Ah chè ströcada dè bödele! Töt envèrs, töt a cüjmartèi. Vo denter po' a mé.
Perdìde le speranse òi mìa perder po' a la festa (esce).
Efisia
E po' a noter, marìt, sè ölòm véder la fì del bel mestér.
Pierulì
Prima dam ön basì.
Efisia
Què, en mèss a la vià?
Pierulì
Ghet vergogna dè mé?
Efisia
Mìa dè té, del basì.
Pierulì
Va bé, nom a cà. (ad Angeloto) Zovin sunàt come ‘n baciàcol, nom a cà.
Efisia
E po', è pò pöde amò dàtel el basì ( lo bacia)
Pierulì
Ela mìa ‘na domina d’ora? Nom dolza Efì, chè l’è mai trop tarde per ön basì
(escono tutti).
S C E N A XVII
Interno della casa di Lorens. Entrano Batesta, Vincens, Gerolem, el Ciacolànt, Lorens,
Bianca, Efisia, Pierulì, Pasquì, Bastian, Biondèl, Angeloto e la Vedova.
Lorens
Ahh, deo gratias, mé bela Bianca, salüda el pater meo (Bianca abbraccia
Vincens) chè mé salüde el noster Batesta (accenna ad un abbraccio). Ah
Pierulì car, sirochia Efisia è té, Bastian, co’ la tò vedova, stì còmocc en da
mé cà come sè la födèss la vòssa.
Batesta
Eh sé, Brissia l’è la cità dè le zentilesse.
Bastian
(stringendo la vedova) Speròm chè ‘l sàpess vera po' a per noter dù.
Pierulì
Bastian, tè trema ‘l véter, eh?
Vedova
Alura el ga pora dè mé?!
Pierulì
Ma chè pora è pora, l’è tremarela dè contentèssa.
Vedova
A chi ghè gira ‘l có el crèt chè la sàpess la tera chè gira.
Batesta
Bela giràda.
Efisia
Domina, chè ülìff dì?
Vedova
Issè lü el ma fat fà.
Pierulì
Gala fat per mé? Ohè, Bastian, gom zamò i coregn?
Bastian
Oh Pierulì, la mé domina la völ dì chè l’amùr el fa girà ‘l có piö’ tant chè la
tera.
Pierulì
Se l’è issé, daga ‘n basì.
Efisia
Gira ‘l có, gira la tera, chè ülìff dì, ‘nsoma!
Vedova
El vòss marìt, tormentàt dè ‘na sbètega, el misüra el sò fastide sö quel del
mé. Ma ‘l mé marìt l’è üss en pó mèi.
Efisia
Üss a stopà i büss!
Vedova
A cumudàf el müss.
Pierulì
Adòss, Efì.
batesta
Mòla mìa, vedovota dè la mé coràda!
Pierulì
Scomete sent palancù d’arzènt chè Efì la l’è mèt col fiurù a tera.
Bastian
Eh no, el fiurù a tera ghè ‘l mete mé.
Pierulì
Chè la tè àghess bé.
Batesta
Gerolem, tè piàss?
Gerolem
Vaca capella ovis et leo! Le sa té có mìa dè rìder!.
Bianca
Có è cùa è per vobis coregn.
Vincens
Arda, arda, la spuzina chè la sè dessedàda?
Bianca
Sè, ma pöde turnà a ‘ndomentàm, sè ocór.
Pierulì
Oi tiràt po' a mé dò o tre tunàde.
Bianca
Mèi cambià ram, alura, è vobis curìm drè, sè siff bù (escono Efisia, Bianca
e la Vedova, sempre discutendo).
Pierulì
Arda ‘n pó, la m’ha ‘nciapetàt. Eh Pasquì, Pasquì, po' a té tè ghé miràt
sensa ciapàla.
Pasquì
Ser Lorens el ma sguinzagliàt mé come ‘n ca’ chè cor per cönt sò, ma chè ‘l
ciàpa per cönt del padrù.
Pierulì
Bel paragunamènt, en pó dè ca’, neh...
Pasquì
Mèi ön ca’ chè ön cervo... è la bela Efisia la va ciapàt per i coregn.
Batesta
Staolta, Pierulì, l’è ‘na s-ciopetada.
Lorens
Optimum, Pasquì, tràga a balì.
Bastian
Eh sé, staolta el ga fat centro!
Pierulì
El ma gne manco sgrafignàt, i balì j è saltàcc vià è i va ‘nciapetàt voter töcc.
Batesta
Schersà l’è schersà, ma car el mé Pierulì, go pora chè tè capitàt la sbètega
piö’ sbètega dè töte le sbéteghe è chè sbétega dè è nòtt.
Pierulì
Fom issè: töcc i ciama qué la sò femina spuza. Quela chè vè qué piö’ a la
svelta dè töte la ghè fa ènser la scomessa al marìt suo.
Bastian
Ghjè stó. Quat éla la posta?
Lorens
Dozènt palancù con en sìma el müss del doge Gransèola.
Bastian
E dozènt i sìess!
Pierulì
Dozènt palancù? J è scometerèss gne manco per el mè ca’ Luigioto, ma
dozènt ólte tat pöde scomèter per la mè belvassa dè femina.
Lorens
Esageróm mìa, fóm méle.
Bastian
Méle!
Pierulì
Afare fat!
Bastian
Chi cumincia?
Lorens
Mé. Biondèl, va a ciamà Bianca è diga dè égner qué.
Biondèl
Sübit (esce).
Batesta
Lorens fom a mèss, tanto Bianca la vè dè sicür.
Lorens
Fó a mèss con nigü’. Oj töta la sudisfassiù palanchèra per mé.
Rientra Biondèl
Lorens
Chè sücét?
Biondèl
La domina la diss chè la pöl mìa vègner perchè la ga dè fa.
Pierulì
Che rassa dè risposta éla, la ga dè fa? (ridacchia).
Gerolem
En vederà quel chè la vè manda a dì la bela Efisia.
Bastian
Biondèl, va a pregà la mé moér dè vègner qué sübit.
Biondèl esce
Pierulì
Oh, oh, a pregala, alura no la pöl chè rià col fiatù.
Bastian
Go idea, car el mé Pierulì, chè la vòssa la sè farà mìa pregà.
Rientra Biondèl
Biondèl
La diss chè l’è mìa cöca è chè le la boca mìa ai schers è che vobis ghiff dè
nà dè le, sè va piàss.
Pierulì
(scimiottando) Va a pregà mé moér... e lé la ta ‘mpintàt ‘na risposta schifuza
dè püdì gne manco pensà. Angeloto, va dè Efì è diga chè ‘l marìt, padrù suo,
el ghè urdìna dè ègner qué sübitissìm. (Angeloto va)
Bastian
So zamò la risposta.
Pierulì
Quala?
Bastian
Nì a catà le sicorie söl lac.
Pierulì
Sè la sarà issé tant pèss per mé è buna nòtt.
Batesta
Per töcc i capù capunàcc, vardì Efisia chè la cor qué.
Rientra Efisia
Efisia
Chè ülìff, marìt, domino meo?
Pierulì
Endoe éla la tò sirochia, chè fala la spuza dè Bastian?
Efisia
Le ciciara daànti al föc.
Pierulì
Va a ciamàle è pòrtele què a stropesàde sè ocór.
Lorens
Adèss ghè crede ai miràcoi.
Batesta
Pierulì tè ghè vinsìt la somèssa è mé, dè la contentessa, ghè tache amò
vint mila palancù col doge Gransèola.
Pierulì
L’è gnamò finida. Oj faff véder quat l’è pasienta, übidienta, sotomessa,
servadùra. Vardìla come la vé co’ le dò moér sgrafignùse.
Efisia rientra com Bainca e la Vedova
Pierulì
Erfì, quel capèll lé el tè sta mal, bötel vià è pèstega ‘nsìma (Efisia
obbedisce).
Vedova
(a Bastian) Tè möret dèss volte prim dè ridüzìm a quela fòza lé!
Bianca
Ma questa l’è übidiensa stüpida.
Lorens
Sè, chè la ma fat perder méle palancù.
Pierulì
Efì, tè comande de diga a quele dò sbéteghe què chè rispèt lè ga dè ìga per
i sò domini marìcc.
Vedova
Ülìff tiràm per le quartàne? Gom mìa bisògn dè lissiù.
Pierulì
Sö, sö è cumincia propess dè le.
Vedova
Maginàsssss...
Efisia
Vergogna, slarga quel müss caballinus è löstra j öcc chè adora el tò domino,
re è governadùr. El broncio el ruina la tò belessa come ‘na zelàda la riuna i
pracc. Na femina rabiùsa l’è come ‘na surtìa trübia, piena dè pàcera, sensa
belessa è propess per quest nigü’ i va a béer. El marìt tuo l’è la vita tua, el
guardian tuo, el capo, el sultàn sovràn. L’è giü’ chè laura al calt è al frèt
entàt chè té ta sté ‘ncuada en cà a polsà è nol völ dè té chè amùr, öcc dolz,
übidiensa come ‘n cabàl al sò caballér. E piö le l’è sücùna, düra, smanfrùsa,
rebelòta, è piö la tradéss el domino suo chè le adora. Envéce dè fa la guera
purtì la pass, perchè som nassìde per amà, sèrver, übidì. Le nòsse lance j
è dè paja, la nòssa debolessa l’è la nòssa forsa. Mitì le ma’ sota i pè dei
marìcc voster. Mé só qué parécia a fal sè lü ‘l comanda.
Pierulì
Per bacanasso scasso, questa sé chè l’è ‘na femima. Vé qué, Efì, dam ön
basutù. (la bacia).
Lorens
Compàr, tè garé semper l’ültima parola.
Vincens
Sé, finchè la düra!
Vedova
Go schifo apena a pensaga.
Bianca
Perdissiù è enferen.
Bastian
Chè rassa dè scaèssa femine... trac (fa il segno dello spezzare) en dù tòc.
Pierulì
Nom, Efì, nom en dèl letù. (A Lorens) Mé go vinsìt la scomèssa, ma adèss
va en del let po' a té sè no tè passet ‘na nòtt... bianca. (escono tutti, da
ultimo Pierulì che tiene per mano Efisia. Questa, prima di scomparire, si
sporge dalle quinte)
Efisa
Ma col mé marìt go gnamò finìt!
cala velocemente il sipario