Scolas medias dal grischun – examen 1G 2011 – rumantsch vallader
Legia attentamaing il text seguaint e prouva da til chapir in tuot ils detagls!
Ils chavels da la duonna veglia
1
Quai chi'd es per nus il furmaint d’eira per ils Indians da vegl innan la türcha. Els nu
2
cugnuoschaivan brich amo il gran. E tuot quai cha’ls Albs faivan fingià da quel temp cun
3
gran, sco pan e dutscharias, faivan els cun farina da pulenta. Ed uossa as vöglia
4
quintar co cha quella planta es gnüda sün terra.
5
Üna jada es ida üna nona veglia cun seis abiadi tras la terra dals Indians. Ingün nu
6
savaiva dingionder ch’els gnissan ed ingio ch’els gessan. Perquai nu laiva ningün
7
invidar a la veglia da gnir a star sper il föcler. Mincha jada cur ch’ella dumandaiva,
8
dschaivna da na e tilla chatschaivan davent. Da quel temp vaivan chavà oura la sgür da
9
battaglia bod tuot ils pövels dals Indians. Els faivan guerra ün cunter tschel, e mincha
10
ester gniva resguardà sco spiun.
11
„Mo lascha be!“ ha dit la nona a seis abiadi, „nus chattain sgür a glieud amiaivla chi’ns
12
retschaiva.“
13
Ed els han cuntinuà lur viadi sur cuolms e vals e tras las grondas pastüras da la vasta
14
preria. A la fin suna rivats al lö, ingio chi abitaiva il pövel dals Alligatuors. La glieud, chi
15
d’eira pouvra ma da bun cour, ha invidà a la veglia cun seis mat da gnir a star sper il
16
föcler ed ha dat da baiver e da mangiar da quel pac ch’els vaivan. Daint-da-Dragun, il
17
capo s’ha drizzà vers ils viandants ed ha dit:
18
„Schi’s plascha, pudais star cun nus, ma nus patin suvent fom; noss reviers da chatscha
19
nu sun richs. Il pês es cha nus stuvain far l’offerta da nossas megldras boccadas als
20
draguns per restar in lur grazcha.“
21
„Nus ans cuntantain jent cun quai cha vus vais“, ha respus la veglia, „e per cha vus
22
hajat almain ün pitschen profit da nus, vöglia chürar a voss uffants dürant il di.“
23
Ed ella ha tgnü seis pled. Avant chi fetscha di, han ils chatschaders bandunà il cumün.
1
Scolas medias dal grischun – examen 1G 2011 – rumantsch vallader
24
Ün pa plü tard sun eir las duonnas idas davent. Ma üna rotscha dals uffants plü
25
pitschens es restada aint il chomp.
26
Ils pitschens d’eiran adüsats dad esser sulets e faivan stincals l’inter di, sainza cha
27
inchün tils vess perchürà. Ma per il damangiar nu savaivna pisserar svess. Els stuvaivan
28
spettar fin cha’ls genituors tuornaivan a chasa e portaivan vivondas.
29
Da quel di davent ha quai müdà. Ils uffants s’han fuats vi da la duonna sco’ls pulschins
30
suot la cluotscha e nun han fat mucs. Els tadlaivan co cha la duonna veglia tils
31
quintaiva, perche chi nu creschissan sün terra be fluors, fain e pas-ch, mobain eir bös-
32
chs gronds e ferms:
33
„Üna jada vaiva il grond Manitu cuaida da charezzar las fluors chi’s ninaivan aint il vent
34
sün lur monchs stigls. Mo el nu savaiva co far per as sbassar da sias nüvlas e per
35
ragiundscher las fluors. Perquai ha’l fat crescher ils monchs uschè ot cha las fluors
36
toccaivan seis mans stendüts. Daspö lura creschan ils tieus, ils pigns ed ils aschers cun
37
lur tschimas majestusas uschè ot chi toccan las nüvlas. Manitu, il s-chaffider, ha be da
38
stender il man cur ch’el voul charezzar las tschimas chi rumuran da bassin.“
39
La duonna veglia nu savaiva be quintar fich bain, ella savaiva eir exactamaing cur cha’ls
40
pitschens vaivan fom. Ün di è’la svanida per ün mumaint in sia tenda ed es tuornada
41
cun üna sadella; our da quella gniva ün’odur surmanaivla ed incuntschainta chi
42
stimulaiva las cuaidas dals uffants.
43
„Quai es pulenta“, ha’la dit. „e scha vus fais ils bravs, tschüffais mincha di da quella.“
44
Ils mais sun passats svelt , ed i nun ha dürà lönch cha eir l’ultim mais da l’on es passà
45
via, il mais da la lunga not. Mincha di faiva la veglia la buna pulenta per ils uffants, ma
46
l’ultim di è'la chaminada da quai maladitsch ed es ida da mal in pês sco la naiv i’l sulai.
47
Üna daman nun ha’la plü gnü la forza da star sü. Ella ha clomà a seis abiadi ed ha dit:
48
„Eu sa ch’eu stögl bainbod bandunar per adüna als umans, perquai cha’ls grans da
49
türcha, ch’eu vaiva semnà intuorn il chomp, prüjan fingià e gnaran our da la terra in
50
prümavaira. Cun quai es meis dovair accumpli. Uossa stuvais vus uffants s’occupar da
51
las plantinas. Ellas ston gnir zercladas e bognadas, uschigliö nu fana spia e nu portan
2
Scolas medias dal grischun – examen 1G 2011 – rumantsch vallader
52
früt...“
53
Da quel di davent nun ha la veglia plü dit pled. Mincha di daiva ella üna sadella cun
54
pulenta a seis abiadi. Ma il di cha’l prüm fain es gnü madür davo sia tenda, ha’la
55
bandunà il chomp sainza cha qualchün as vess inaccort. Tuot ils Indians tilla han
56
tscherchada, ma els nu tilla han mai plü vissa.
57
„Schabain ch’ella es svanida“, ha dit Daint-da-Dragun, „viva ella tantüna tanter da nus.
58
Guardai là via!“ Ed el ha muossà las spias da la türcha chi's ninaivan aint il vent.
59
„Ella s’ha müdada illa planta ch’ella ans ha portà, per cha nus nun hajan plü da patir
60
fom“, ha’l dit.
61
Uschè ha la buna veglia remunerà abundantamaing il pövel dals Alligatuors per lur
62
agüd. Daspö quel temp perchüran ils Indians lur er sco la poppa da lur ögls. Ed ils
63
chavels albs, chi’s dozzan our da las spias verdas, significhan per els ils chavels da lur
64
benefactura, la duonna veglia ch’els nun invlidaran mai plü.
3