Petru Ilieşu
Scrisoare deschisă despre fratele meu, Domnului Gorbaciov
Lettera aperta su mio fratello, a domnul Gorbaciov
Malfermita letero pri mia frato, al sinjoro Gorbaĉov.
Davide Astori (a cura di)
Petru Ilieşu,Scrisoare deschisă despre fratele meu, Domnului Gorbaciov
© Copyright 2014 FEI – Federazione Esperantista Italiana / Itala Esperanto-Federacio, Milano
Riproduzione vietata / Kopiado malpermesita
ISBN - 978-88-96582-09-1
2
Introduzione
Con l’occasione della presenza di Petru Ilieşu in Italia, fra i più significativi intellettuali della
Romania contemporanea, il neonato Rotary eClub Esperanto incarna la sua vocazione eminentemente interlinguistica ed interculturale nella presentazione, per la prima volta in lingua internazionale, di una lirica del poeta, a venticinque anni dalla rivoluzione di cui egli è testimone
privilegiato.
La traduzione italiana della poesia qui presentata è apparsa per la prima volta in: D. Astori,
“Qui in Romania si muore sotto i proiettili, signor Gorbaciov!”, in Palazzo Sanvitale 28 (2009),
pp. 195-213. La breve presentazione qui fornita nasce dalla rielaborazione dell’introduzione di
quell’articolo e di altri due in cui è stata ulteriormente offerta al pubblico italiano la produzione
del Nostro, fra l’altro rotariano (e ospite anche dei Rotary Club Parma Farnese, lunedì 29
settembre, e Rotary Club Cremona, mercoledì 1 ottobre): D. Astori, “Petru Ilieşu. La Romania
verso il futuro”, in Poesia 224 (anno XXI, febbraio 2008), pp. 65-69; D. Astori, “Petru Ilieşu.
România. Post-scriptum”, in: L. Dolfi, a cura di, Tradurre il Novecento. Antologia di inediti,
MUP, Parma 2014, pp. 183-209, in stampa. La traduzione in esperanto della lirica è di Renato
Corsetti, della presentazione di Renato Corsetti ed Enrico Brustolin.
Enkonduko
Okaze de la ĉeesto en Italio de Petru Ilieşu, unu inter la plej signifoplenaj intelektuloj de la
nuntempa Rumanio, la novnaskita Rotaria eKlub Esperanto enkorpigas sian elstare interlingvan kaj -kulturan inklinon per la prezento, la unuan fojon en la internacia lingvo, de liriko de
la poeto, dudek kvin jarojn post la revolucio pri kiu li estas privilegiita atestanto.
La itala traduko de la poemo ĉi-tie proponata aperis unue en: D. Astori, “Qui in Romania si
muore sotto i proiettili, signor Gorbaciov!”, in Palazzo Sanvitale 28 (2009), pp. 195-213. La
mallonga prezento donita tuj malsupren estas la prilaborado de la enkonduko de tiu artikolo kaj
de du aliaj, en kiuj estis anoncita al la itala publiko la verko de nia Aŭtoro, interalie rotariano li
mem (kaj ankaŭ gasto de Rotary Club Parma Farnese, lundon la 29-an de septembro, kaj de
Rotary Club Cremona, merkredon la 1-an de oktobro): D. Astori, “Petru Ilieşu. La Romania
verso il futuro”, en Poesia 224 (j. XXI, feb. 2008), pp. 65-69; D. Astori, “Petru Ilieşu. România.
Post-scriptum”, en: L. Dolfi (red.), Tradurre il Novecento. Antologia di inediti, MUP, Parma
2014, pp. 183-209, eldonota. Esperantigis la poemeton Renato Corsetti, la prezentadon
Renato Corsetti kaj Enrico Brustolin. Apartan dankon al speciala leganto, Jozefo E. Nagy, kiu
sindone kaj esperantanime donis al mi valorajn sugestojn redaktadvidpunkte.
3
Presentazione
Quando giunse in Occidente, nel 1989, tramite Dan Petrescu, il testo-manifesto (“poem
radical” fu definito quando fu trasmesso e letto a ‘Radio Europa Libera’ nei giorni della Rivoluzione) Scrisoare deschisă despre fratele meu, domnului Gorbaciov, che lo rese celebre come
autore dissidente, Petru Ilieşu non era uno sconosciuto al regime.
Nato Petru Nicolae Ilies il 12 settembre 1951 a Timişoara (‘Mica Vienă’, la piccola Vienna
romena), Petru ha conosciuto, per il suo impegno civile e democratico, il carcere durante il
periodo di Ceauşescu: nel 1982 per ‘activitate subversivă’ in quanto oppositore del regime (gli
furono confiscati da casa i manoscritti e, dopo il rilascio, cercarono di screditarlo e di isolarlo
sul piano sociale) e il 21 dicembre 1989, a ridosso della caduta del dittatore, per essere uno
fra “cei mai periculoşi instigatori ai revoluţiei din ‘89”, a detta degli archivi della Securitate, e
“permanent în atenţia Ministerului de Interna”, come testimonia Roland Vasilievici, ex ufficiale
dei servizi, nel suo Piramida umbrelor (dopo la liberazione si guadagnò il certificato di ‘Luptator
activ’ e l’iscrizione all’Associazione ‘Altar’ degli ex-rivoluzionari); e, dopo la rivoluzione del
1989, ha abbandonato una brillante e certa carriera politica per dedicarsi totalmente ad azioni
umanitarie, dopo avere dichiarato, da vero idealista: “eu am visat ceva cu totul diferit”, avevo
sognato qualcosa di totalmente diverso …
A ridosso degli ‘Evenimente’ del 1989 (così li chiama ancora, esorcizzandoli, chi li ha vissuti
direttamente sulla propria pelle) Petru Ilieşu era là. Con l’incredulità stupefatta e dolorosamente felice di Timişoara, no comment? (Ed. Planetarium, Timişoara 2003), eloquente titolo di un
suo volume di fotografie di quei giorni (da cui sono state scelte le fotografie per la mostra che
si è tenuta dal 23 al 28 settembre 2014 presso l’associazione culturale cremonese ADAFA),
che hanno cambiato la vita a lui e al suo Paese. Era là, in nuce il suo futuro prossimo: di non
voler essere un politico ma di impegnarsi nel sociale, di riscattare il valore di intellettuale in un
Paese da ricostruire (nel suo tessuto sociale ed etico, prima che economico). Era là con il
sogno di contribuire al miglioramento della qualità della vita delle persone “vulnerabili” e in
difficoltà (orfani, anziani, malati, handicappati, poveri) e, insieme, di incrementare il livello
spirituale del tessuto comunitario circostante: e di ciò fece la finalità sociale della ‘Fundaţia
Timişoara ’89’, costituita in data 30 dicembre 1989 (all’inizio sotto il nome di ‘Societatea de
Caritate Ecumenică Romană’) e riconosciuta come prima organizzazione socio-umanitaria costituitasi nella Romania post-rivoluzionaria.
È un uomo piccolo, Petru, che porta sul suo corpo segnate le difficoltà della vita e il coraggio
con cui le ha affrontate, sempre senza compromessi. Ma è un grande nella sua generosità, nel
suo slancio umano. Chi lo conosce personalmente ne resta affascinato. Dalla storia della sua
vita, prima ancora che dalla sua poesia, si evince la salda concezione di cultura come
impegno politico (nel senso più squisitamente aristotelico): forte presenza sociale, partecipazione in associazioni e collaborazione con le istituzioni, e insieme quel ‘destin protestatar’
che si profilava già dai tempi universitari della giovinezza, quando l’attività del gruppo di teatro
sperimentale da lui diretta fu proibita dopo appena qualche performance per il contenuto di
protesta sociale presente nei testi.
4
Prezentado
Kiam ĝi atingis la Okcidenton, en 1989, pere de Dan Petrescu, la teksto-manifesto (poem
radical, radikala poemo, ĝi estis nomumita, kiam oni legis kaj dissendis ĝin ĉe la ‘Radio Libera
Eŭropo’ dum la tagoj de la Revolucio), Scrisoare deschisă despre fratele meu, domnului
Gorbaciov, kiu igis la aŭtoron fama kiel malsamopinian aŭtoron, Petru Ilieşu ne estis nekonato
por la reĝima registaro.
Li naskiĝis kiel Petru Nicolae Ilies la 12-an de septembro 1951 en Timişoara (Mica Vienă, la
malgranda rumana Vieno). Petru spertis pro sia civitana kaj demokrata partoprenemo
malliberejon dum la periodo de Ceauşescu: en 1982 pro activitate subversiva (ŝtatrenversa
agado) kiel opozicianto al la reĝimo. Oni konfiskis hejme la manuskriptojn kaj, post la liberigo,
oni provis malbonfamigi kaj izoligi lin en la socio. Tio okazis la 21-an de decembro 1989,
preskaŭ ĉe la falo de la diktatoro, ĉar li estis unu inter la cei mai periculoşi instigatori ai
revoluţiei din ‘89 (unu el la plej danĝeraj instigantoj de la revolucio de 1989), laŭ la arĥivoj de la
sekurec-polico, kaj permanent în atenţia Ministerului de Interna (daŭre en la atento de la
Ministerio pri Internaj Aferoj), kiel atestas Roland Vasilievici, eksa oficiro de la policaj servoj, en
sia libro Piramida umbrelor. Post la liberiĝo li gajnis la ateston de Luptator activ (aktiva
luktanto) kaj la enskribon en la Asocio ‘Altar’ de la eksaj revoluciuloj, Post la revolucio de 1989
li forlasis brilan kaj sekuran politikan karieron kaj dediĉis sin nur al hom-helpa agado,
deklarinte kiel vera idealisto: eu am visat ceva cu totul diferit, mi revis ion tute malsaman…
Ĉe la ‘Evenimente’ de 1989 (‘Okazaĵojn’ ankoraŭ nomas ilin tiu, kiu vivis ilin persone sur sia
haŭto, por formalbeni ilin) Petru Ilieşu estis tie. Kun la nekredemo miranta kaj dolore feliĉa de
Timişoara, no comment? (Planetarium, Timişoara 2003), multon diranta titolo de lia fotolibro de
tiu periodo, kiu ŝanĝis la vivon de li kaj de lia lando (el kie oni elektis la fotografiojn por la
ekspozicio aranĝita de la 23-a al la 28-a de septembro en Cremona ĉe la kultura asocio
ADAFA). Esence estis tie lia posta estonta situacio: ne voli esti politikisto sed labori en la socia
vivo por revalorigi la valoron de intelektulo en rekonstruenda lando rilate al ĝia socia kaj etika
kunteksto, antaŭ ol ekonomia). Li estis tie kun la revo kontribui al plibonigo de la vivo de
malfortaj homoj en malfacilaĵoj (orfoj, maljunuloj, handikapitoj, malriĉuloj) kaj, samtempe, pli
altigi la spiritan nivelon de la ĉirkaŭanta socio. Tio iĝis la socia celo de ‘Fundaţia Timişoara
’89’, ekstarigita la 30-an de decembro 1989 (komence kun la nomo ‘Societatea de Caritate
Ecumenică Romană’). Ĝi estis rekonata kiel unua organizaĵo socia kaj hom-helpa ekestinta en
la post-revolucia Rumanujo.
Petru estas malgranda viro, kiu kunportas sur sia korpo la malfacilaĵojn de la vivo kaj la
kuraĝon, per kiu li alfrontis ilin, ĉiam sen kompromisoj. Sed li estas granda pro sia malavareco
kaj pro sia homa elano. Tiu, kiu konas lin persone, estas ĉarmita de tio. El la rakonto pri lia
vivo pli ol el lia poem-arto oni ricevas la firman konvinkon ke kulturo estas politika agemo (en
la plej pura aristotela senco): forta socia ĉeesto, partopreno en asocioj kaj kunlaborado kun
instancoj kaj samtempe tiu protesta destino (destin protestatar), kiu ektrajtis jam en la
universitata tempo dum la juneco, kiam la agado de la teatra universitata kaj eksperimenta
grupo, kiun li gvidis, estis malpermesata post kelkaj prezentoj pro la enhavo de socia protesto,
kiu estis en la tekstoj.
5
‘Anticonformista’ è termine che ben riflette il carattere insieme dolce e severo di Petru. Il
critico letterario Ion Bogdan Lefter così ne traccia le linee essenziali: scrittore di grande notorietà nazionale, amante dell’arte underground, ‘boem de factură “hippiotă”’, ‘nonconformist’, già
dagli anni Settanta scriveva poesia al modo della beat generation americana, abbracciando
una visione occidentale caratterizzata da uno stile anti-establishment che gli costò, nel 1980,
la censura della seconda opera poetica per mancanza di collaborazione dell’autore con la
linea letteraria di quella che si definiva, con le parole di Ceauşescu, “viziunea patriotică a
Epocii de aur”: la prima, autosponsorizzata, già delineava il tema forte della “devianţă”,
dell’handicap, che si faceva cifra di lettura del reale anche sul piano simbolico. Poeticamente
stimolato da Ginsberg, Ferlinghetti e altri, propone una poetica omogenea un po’ più
aggressiva, stando alle valutazioni di Lefter, di quella dei beat, per arrivare, nella maturità degli
anni Novanta, a una “poezie concretă” o “cinetică”, da cui emerge una particolare sensibilità
all’immagine tanto bene valorizzata proprio nell’ultimo Performance, e un profondo amore per
la musica, concretizzatosi in un libro sul beat (Jazzul ca stare de spirit, 2009).
In una carrellata, tanto rapida quanto iniqua, della vastità e della ricchezza dell’attività di
Petru Ilieşu, fra le tappe più significative della sua vita, ricordiamo almeno: bibliotecario alla
Biblioteca Judeţeana Timiş (1978-90) – incarico che perse per le ragioni politiche sopra
accennate –, giornalista per il quotidiano Timişoara (1990-96), presidente della ‘Federazione
delle Organizzazioni Umanitarie’ di Timişoara (1991), già membro del consiglio della ‘Fundaţia
Soros pentru societatea deschisă’, appartenente all’ ‘Asociaţia Internaţională a Scriitorilor şi
Artiştilor Români’ (con sede in USA) e della ‘Uniunea Scriitorilor din România’ (nonché
fondatore della Societatea culturală ‘Banatul’, della ‘Fundaţia pentru Teatrul Naţional –
Timişoara’, della Fundaţia ‘Generaţia Pop ’70’) alterna all’impegno culturale frequenze a corsi
su problematiche sociali e di gestione di ONG che dal 1991 lo hanno portato in mezzo mondo
(dalla Danimarca – è fondatore della ‘Asociaţia de prietenie Romano-Danesă’ – alla Svezia,
dalla Russia all’Inghilterra, dall’Ungheria alla Francia) per riportare in Patria competenze che
ha speso nella fondazione e organizzazione di più di una realtà sociale, dalla ‘Alianta Civică
din România’, alla ‘Fundaţia Sfânta Maria’ per vedove e orfani. E in mezzo a tutto questo –
quasi nerbo ideale – si dipana l’attività letteraria, fra cui la non indifferente produzione poetica,
di cui citiamo solo i volumi più significativi: Pastel H, Ed. Litera, Bucureşti 1978; Autoportret cu
foxterrier, Ed. Litera, Bucureşti 1980; Camera de mercur, Ed. Albatros, Bucureşti 1982;
Intrebare despre intoarcerea acasa, Ed. Cartea Româneasca, Bucureşti 1975; Confesiune
asupra labirintului, Ed. Marineasa & Planetarium, Timişoara 1995; Indreptar pentru constituirea
(de ONG-uri…), Ed. E.K.S., Timişoara 1991; România, Ed. Marineasa & Planetarium,
Timişoara 1996; Petru, Ed. Planetarium, Timişoara 1997; România Post-Scriptum, Editura
Planetarium, Timişoara 1998; Revoluţia, Ed Planetarium, Timişoara 2000; Timişoara –
Monografie istorică, Planetarium, Timişoara 2003 (edizione aumentata con traduzioni nelle
maggiori lingue europee); Timişoara 1989 – No Comment?, Planetarium, Timişoara 2003,
dedicato ai giorni della rivoluzione nella sua città, sublimi (nel senso greco del deinos) pagine
di una memoria che porta segnata dentro, nell’anima, e sul corpo. Fino all’ambìto “Diploma de
Excelenţă” della città di Timişoara, riconoscimento tributatogli il 20 dicembre 2005 direttamente
dalle mani del sindaco Gheorghe Ciuhandu, che lo elogiò con commozione in consiglio
comunale per l’attività di promozione dell’immagine della sua città natale.
6
‘Kontraŭkonformisma’ estas vorto, kiu bone kongruas kun la karaktero samtempe dolĉa kaj
rigora de Petru. La literatura kritikisto Ion Bogdan Lefter tiel priskribas ĝiajn esencajn liniojn:
verkisto de granda nacia konateco, ŝatanto de la 'subtere kaŝita' arto, boem de factură
‘hippiotă (boemulo hipieca), nonconformist (kontraŭkonformisma), jam en la jaroj 1970-aj li
skribis poemojn laŭ la usona beat generation (generacio beat), kaj tiel li akceptis okcidentecan
vizion kun kontraŭ-rega stilo, kiu kostis al li en 1980 cenzuradon de lia dua poema verko pro
manko de kunlaborado de la verkinto pri tiu, kiu estis difinita, laŭ la vortoj de Ceauşescu,
viziunea patriotică a Epocii de aur (patriota vizio de la ora epoko): la una verko, memsubtenita,
jam pritraktis la fortan temon pri devianţă [socia eksternormo], de handikapo, kiu iĝis legmaniero pri la realo ankaŭ je la simbola nivelo. Poem-arte influita de Ginsberg, Ferlinghetti kaj
aliaj, li proponas koheran poem-arton iom pli agreseman, laŭ la takso de Lefter, rilate al tiu de
la usonaj beat, por alveni en sia matureco de la jaroj 1990-aj al poezie concretă [konkreta
poem-arto] aŭ cinetică [moviĝa], el kiu oni vidas apartan sentemon al la bildoj, kiu estas tiom
valorigita ĝuste en la lasta Performance, kaj profundan amon al muziko, kiu aperas en libro pri
la epoko beat (Jazzul ca stare de spirit, 2009).
Per panoramfilmado de la vasteco kaj de la riĉeco de la aktiveco de Petru Iliesu kies
rapideco igas ĝin malbona, inter la plej konsiderindaj etapoj de lia vivo ni devas rememori
almenau: bibliotekisto ĉe biblioteko Judeţeana Timiş (1978-90) – tasko kiun li perdis pro la
antaŭe indikitaj politikaj kialoj –, ĵurnalisto ĉe tagĵurnalo Timişoara (1990-96), prezidanto de la
‘Federacio de homaranaj Organizaĵoj’ de Timişoara (1991), jam membro de Konsilantaro de
‘Fundaţia Soros pentru societatea deschisă’, ano de ‘Asociaţia Internaţională a Scriitorilor şi
Artiştilor Români’ (havanta sidejon en USONO) kaj de ‘Uniunea Scriitorilor din România’ (sen
forgesi lian rolon kiel fondinto de Societatea culturală ‘Banatul’, de ‘Fundaţia pentru Teatrul
Naţional – Timişoara’, de Fundaţia ‘Generaţia Pop ’70’) li alternigas al kultura sinokupomomentojn partoprenon al kursoj pritraktantaj sociajn temojn de ong-administradoj kiu ekde
1991 igis lin viziti bonan parton de la tuta mondo (el Danlando – li estas fondinto de la
‘Asociaţia de prietenie Româno-Daneză’ – al Svedujo, de Rusio al Anglujo, de Hungarujo al
Francujo por fine reporti en sia patrujo kompetentecojn kiujn li utiligis okaze de fondado kaj
organizado de pli ol unu socialaj realaĵoj de la ‘Alianta Civică din România’, al la ‘Fundaţia
Sfânta Maria’ por vidvinoj kaj georfuloj. Kaj inter ĉio ĉi – kvazaŭ kernidealo – malplektiĝas la
literatura aktiveco, ene de kiu troviĝas konsiderinda poezia produktaĵo konsistanta interalie el
citindaj, plej signifaj volumoj: Pastel H, Ed. Litera, Bucureşti 1978; Autoportret cu foxterrier, Ed.
Litera, Bucureşsti 1980; Camera de mercur, Ed. Albatros, Bucureşti 1982; Intrebare despre
intoarcerea acasa, Ed. Cartea Româneasca, Bucureşti 1975; Confesiune asupra labirintului,
Ed. Marineasa & Planetarium, Timişoara 1995; Indreptar pentru constituirea (de ONG-uri…),
Ed. E.K.S., Timişoara 1991; România, Ed. Marineasa & Planetarium, Timişoara 1996; Petru,
Ed. Planetarium, Timişoara 1997; România Post-Scriptum, Editura Planetarium, Timişoara
1998; Revoluţia, Ed Planetarium, Timişoara 2000; Timişoara – Monografie istorică, Planetarium, Timişoara 2003 (eldonaĵo plifortigita per tradukaĵo el plej utiligataj eŭropaj lingvoj);
Timişoara 1989 – No Comment?, Planetarium, Timişoara 2003, dediĉita al la revoluci-tagoj en
sia urbo, sublimaj (en la greka senco de l’ deinos) paĝoj de memoro kiujn li havas gravurite en
la animo, kaj sur la korpo. Ĝis al ambiciita “Diploma de Excelenţă” de la urbo de Timişoara,
rekono aljuĝita en la dato 20-a de decembro 2005 rekte el la manoj de la urbestro Gheorghe
Ciuhandu kiu lin emocie laŭdis okaze de urba konsilantarkunveno pro lia aktiveco favore al
diskonigo de l’imago de sia naskiĝurbo.
7
A 25 anni da quelle giornate, proponiamo il ricordo poetico di tale testimone privilegiato, oggi
annoverato fra le personalità culturali più significative del Paese, precedendo la lirica da una
nota di presentazione dello stesso Autore, un Post-scriptum apparso in Orizont 2 (gen. 1990), p. 5:
“In una conversazione con dei giornalisti della BBC, che mi chiedevano delle
circostanze e del significato di Scrisoare deschisă despre fratele meu, domnului
Gorbaciov, poema sulla rivoluzione apparso sul n. 1 del 6 gennaio 1990 della rivista
“Orizont”, spiegavo che questo testo aveva raggiunto l’estero attraverso un contatto
fortuito della radio “Europa Liberă”, già nell’ottobre 1989, ma era stato sfortunatamente
ricevuto solo all’ultimo momento (proprio il primo giorno della rivoluzione). Il poema fu
allora rispedito – con un corriere diplomatico, nei giorni del 18 e 19 dicembre (1989) –
accompagnato da un P.S. disperato: “Ora in Romania si muore sotto i proiettili, signor
Gorbaciov!”, nella certezza che ciò sarebbe stato inteso come segnale d’allarme. Gli
eventi poi sono precipitati in modo imprevedibile, è caduta la dittatura, la Romania è
cambiata bruscamente, la rivoluzione ha preso il controllo della situazione.
Il mio appello, se da un lato accusa la situazione interna della Romania, dall’altro si
sforza di stimolare una politica di riforma e di democratizzazione, un politica di mano
tesa, offerta in modo esemplare, un gesto di saluto-invito alla Casa dell’Europa, in contrasto con quanto avviene qui da noi.
Nell’intervista alla BBC ho anche dichiarato che, avendo la possibilità di proporre un
candidato a Premio Nobel per la Pace (senza sminuire il valore di proposte altre), indicherei il signor Gorbaciov, per un insieme articolato di ragioni che, se dovessi condensare in una sola, essenziale a mio vedere, sarebbe la seguente: l’intera ristrutturazione dei Paesi dell’Europa orientale, che in ultima istanza ha minato sistemi dogmatici,
fallimentari, anti-umani, è stata propulsata (e dunque resa possibile) dalla politica di
Mihail Gorbaciov.
La percezione dei blocchi si è risolta nella coscienza europea.
La sua personalità, davvero benefica, si è fatta da molto tempo anche nell’inconscio
collettivo romeno punto di riferimento per l’idea di riforma e liberazione.
Cerco di non pensare al fatto che l’Unione Sovietica di ieri, breznieviana, rigida, imperialista, aggressiva, avrebbe soffocato la rivoluzione romena di oggi (con il patto complice del clan Ceauşescu) con la fascia rossa della cortina di ferro.
Dal momento però che questa cortina non esiste più, e che il MURO è andato in
briciole, e il bagno di sangue romeno è stato – speriamo – l’ultimo prezzo da pagare
alla libertà, una purificazione nel sangue della nostra coscienza, possiamo indirizzare
al signor Gorbaciov, con affetto e nella semplicità, un meritato pensiero buono, di cui
sappiamo egli avere bisogno”.
8
Dudek kvin jarojn post tiuj tagoj, ni reproponas la rememoron de tiu ĉi privilegiita atestanto,
troviĝanta inter la plej etstaraj politikaj reprezentantoj de la Lando, antaŭigante la lirikon de
notprezento de la aŭtoro mem, Post-scriptum aperinta en Orizont 2 (jan. 1990), p. 5:
“Okaze de konversacio kun ĵurnalistoj de BBC, kiuj pridemandis min rilate la cirkonstancojn kaj la signifon de Scrisoare deschisă despre fratele meu, domnului Gorbaciov,
poemo aperinta en n. 1 de la 6-a de januaro 1990 de la revuo “Orizont”, mi klarigis ke
tiu ĉi teksto estis atinginta eksterajn landojn pere de hazarda kontakto per Radio
“Libera Eŭropo” jam en Oktobro de la jaro 1989 sed malfeliĉe oni ĝin ricevis nur je la
lasta momento (ĝuste la unuan tagon de la revoluciperiodo). La poemo do estis
reelsendita – per diplomata kuriero, dum la tagoj 18 kaj 19 decembro (1989) – kun
P.S. senespera: “Nun en Rumanio oni mortas sub kugloj sinjoro Gorbaciov!”, kun la
certeco ke oni estus kaptinta la alarmsignalon.
Sekve, la eventoj ŝanĝiĝis neantaŭvideble, falis diktaturo, Rumanio subite ŝanĝiĝis,
revolucio sukcesis ekkontroli situacion.
Mia alvoko, se ĝi iuflanke akuzas la internan situacion de Rumanio, aliflanke faras ĉion
eblan por stimuli politikon favore al reformo kaj al demokratiigo, al helppolitiko, imitinde
proponata, invito al Eŭropa Domo, malsimile ol tio kio okazas ĉe ni.
Okaze de la intervjuo al BBC, mi ankaŭ asertis ke havante la eblecon proponi kandidaton al Nobel premio pri paco, mi indikus Gorbaciov sen per tio senvalorigi aliajn
proponojn lige kun aro da kialoj kiŭjn se mi devus kondensi en unu nura, esenca laŭ
mia vidpunkto estus la jena: la kompleta retransformo de la Landoj de Orienta Eŭropo
kiu lastinstance minis dogmajn sistemojn, bankrotajn, kontraŭ-homaranajn, (estis
elpuŝita kaj do ebligita) dank’ al politiko de Mihail Gorbaciov.
La percepto de la blokoj trovis sian solvon en la eŭropa konscio.
Lia personaleco, vere bonfara, de longa tempo fariĝis rigardinda ankaŭ en la nekonscio de rumanoj. Mi faras ĉion eblan por ne pensi ke pasinta Sovetunio, Breznjeva,
rigida, imperiala, agresema, estus sufokinta la hodiaŭan rumanan revolucion (kun la
komplica interkonsento de klano Ceauşescu) per la ruĝa bendo de la ruĝa kurteno.
Tamen, ĉar ĝi ne plu ekzistas, kaj ke la muro eriĝis, kaj la rumana sangobano estis – ni
almenaŭ esperas – la lasta prezo pagenda al libereco, purigo en la sango de nia
konscio, ni povas sendi al sinjoro Gorbaciov, kun amsento kaj en la simpleco, favoran
bonan penson kiun li, ni ja scias, nepre bezonas”.
9
10
Scrisoare deschisă despre fratele meu, Domnului Gorbaciov.
M-am născut din întâmplare aici, domnule Gorbaciov,
deşi puteam foarte bine să mă nasc doar cu 100 km mai spre vest.
Carnea, oasele şi sângele nu cunosc şi nu au nevoie să cunoască
geografie, domnule Gorbaciov.
Carnea, oasele şi sângele meu s-au născut fără apartenentă politică.
Carnea, oasele şi sângele meu nu sunt un simplu număr pentru nici o ideologie,
domnule Gorbaciov.
Carnea, oasele şi sângele meu nu sunt simplu număr al unui ostatic,
prizonier, şoarece pentru experienţe, animal de prăsilă ori sac de box.
Cine a agătat în dreptul numelui meu un întâmplător număr, domnule
Gorbaciov?
Ce se întâmplă cu cel care face comert cu oasele, carnea şi sângele meu?
Ce se întâmplă cu cel care face comert cu oasele, carnea şi sângele fratelui
meu, domnule Gorbaciov?
Ce se întâmplă cu cel care sfarmă cuibul păsării?
Ce se întâmplă cu cel care sfarmă cuibul fratelui meu?
Cuibul păsării nu poate fi sistematizat, domnule Gorbaciov.
Dar ce ne facem cu cel care în locul cuibului urzeşte cazarma coliviei?
Gratiile nu sunt un punct de reper pentru o zonă geografică, domnule
Gorbaciov.......
Lagărul este un cuvânt care prefigurează masacrul....
Ce se întâmplă atunci, cu cel care ucide pasărea cântătoare?
De ce lentila colorată peste ochiul care vrea să privească cerul, domnule
Gorbaciov?
De ce ţipătul frenetic în locul sfintei rugăciuni?
De ce geamătul durerii şi spaimei în locul soaptei fericite?
De ce să hotărască lumina obscură a noptii pentru faptele zilei?
De ce altul, pentru mine, domnule Gorbaciov?
Mama şi tatăl meu nu fac politică,
ei care si-au măcinat vârsta la căpătâiul suferinţelor mele, nu m-au vândut drept copil
de trupă.......
Nu sunt un luptător teleghidat, domnule Gorbaciov,
vocaţia armei materiale îmi e străină
şi totusi am lăsat câte un strop din sângele meu
peste tot pe unde ne vindem bine armele........
Stiu că o baionetă în plus înseamnă un gram de pâine în minus, domnule Gorbaciov,
Stiu că raidul ideologic al unui patriotic avion de vânătoare consumă curentul
electric al oraşului nostru, domnule Gorbaciov.........
11
dar eu nu sunt un luptător teleghidat
căci a fi un luptător teleghidat înseamnă a fi împotriva fratelui meu, domnule Gorbaciov,
căci a fi un luptător înseamnă a fi împotriva cuiva,
Cu ce drept să fiu eu împotriva cuiva, domnule Gorbaciov?
Cu ce drept să hotărăsc eu culoarea fratelui meu?
Fratele meu nu este sclavul meu.
Fratele meu nu este sclavul şi ostaticul capriciilor mele.
Fratele meu poate deschide uşa când vrea,
Fratele meu are buzele lui care şoptesc cuvintele lui
şi nu le repetă (trebuie) pe cele ale mele, domnule Gorbaciov
Ce se întâmplă cu linia din palma fratelui meu?
Frontiera este sub degetul mare, semnul etern.........
Ce se întâmplă cu fratele nostru, domnule Gorbaciov,
căci fratele nostru moare (se spune....) de foame
fratele nostru moare de frig într-o Europă fierbinte,
fratele nostru moare de frate, într-o galaxie a iubirii, domnule Gorbaciov
Dar ce ne facem cu Herr Komisar, care spune că fratele meu este spionul meu......
Herr Komisar spune că fratele meu are întotdeauna un cuţit ascuns la spate....
Herr Komisar spune că fratelui meu nu-i trebuie lumina, nu-i este foame, nu-i
este frig....
Herr Komisar spune că, împreună, trebuie să schimbăm culoarea fratelui meu “Totul pentru binele său” spune Herr Komisar, căci iubirea lui Herr Komisar nu are limite,
domnule Gorbaciov,
căci singur Herr Komisar cunoaşte sensul vieţii fratelui meu.......
“Fratele tău TRRRRREBUIE” spune Herr Komisar, “Munca înseamnă
libertate”, spune Herr Komisar, “Libertatea înseamnă muncă” spune Herr Komisar.
“Fratele tău TRRRREBUIE”
Dar de ce, domnule Gorbaciov, în locul cuvântului trebuie, nu spunem: - e
firesc? Cuvântul trebuie, ar fi bine să nu fie rostit.
Căci fratele meu nu trebuie să facă ce vrem noi.
Căci fratele meu nu trebuie să creadă în ce credem noi.
Fratele meu este o planetă care se învârteste în jurul axei sale.
De aici arta de a fi, domnule Gorbaciov. Dumneavoastră ştiţi că lumea nu este o cazarmă
pentru planete. Dumneavoastră cunoaşteţi cerul limpede unde soarele nu pune condiţii pe cine
să lumineze.
Dar ce ne facem cu cei care ne spun că ei au inventat raţiunea zilei şi a nopţii,
domnule Gorbaciov?
Dar ce ne facem cu cei care au multiplicat zidul chinezesc
pe harta cerului, domnule Gorbaciov,
Fratele meu este o planetă, domnule Gorbaciov,
Zidul chinezesc nu poate opri o planetă, dar dacă glonţul lui Herr Komisar o să omoare
planetele, cerul va rămâne pustiu, domnule Gorbaciov.
12
Planeta fratelui meu nu face parte din Partid, domnule Gorbaciov,
Planeta fratelui meu nu face parte din Siguranţa Statului,
Planeta fratelui meu nu face parte dintr-o familie genială de planete,
şi totuşi, din întâmplare, fratele meu este şi el un om care poate înţelege şi ştie ce vorbeşte,
Dar de ce nu încercaţi să îl chemaţi la dumneavoastră, domnule Gorbaciov, să staţi de
vorbă, asa, ca între doi oameni maturi?
Ar avea lucruri foarte grave să vă spună...
Ar vrea să vă întrebe ce se întâmplă cu familia vecinului dumneavoastră,
domnule Gorbaciov (această problemă sunt sigur că vă priveşte personal...)
Ce se întâmplă cu familia vecinului dumneavoastră de apartament, domnule
Gorbaciov?
Nu simţiţi cum cum pereţii emană o demonică tensiune?
Nu auziţi plânsetul ţevilor goale de calorifer?
Nu auziţi geamătul conductelor îngheţate?
Nu auziti în bezna odăilor bocetul uscatelor fire electrice?
Nu auziti chicotul foamei?
Fratele meu v-ar putea descrie locatarii bâjbâind prin mormanele de gunoi şi negăsind
iesirea...
Fratele meu v-ar putea descrie cum locatarii se strivesc,
unii pe alţii, se devoră unii pe alţii, în viermuială, beznă, miasmă şi moarte...
Fratele meu v-ar putea povesti despre acest apartament cu o odaie anume. Şi în
această vecină odaie anume, la vedere, v-ar putea povesti cum cineva se arată zilnic, îşi ia
masa în sala cu oglinzi a cârciumei din cartier, înghite decoraţii din tuburi de medicamente,
prizează oxigenul din spaţiul cosmic, se sprijină în bastonul cu care dresează câinii turbaţi şi
mai târăste după el o imensă legătură cu chei.
Atunci când nu vrea să fie zărit se ascunde după o umbrelă mare şi rosie şi într-adevăr
nimeni nu pare să-l vadă...
Dar dacă priveşti totuşi cu atenţie poţi vedea în urma sa o harpie cu vârstă, fără
vârstă ducând în lesă personaje cu ecusoanele apartamentului. Ele se hlizesc, se gudură pe
lângă câini,
burtile lor sunt rotunde şi răsfrânte,
picioarele lor sunt goale, scurte şi groase,
mâinile lor asudate se frământă ferite în mânjite mănuşi albe,
fundul lor fleşcăit şi lăsat poartă urma scaunului,
spatele lor de lup poartă blana oii,
privirea lor de smerenie şireată se acoperă din când în când cu o pieliţă
de prudenţă şireată,
de pe obrajii lor puhavi picură vopseaua zilei, domnule Gorbaciov,
de pe buzele lor unsuroase - un hămăit ovaţional,
- un chiorăit de hămeseală,
- o blobloială senilă,
nasul lor ascuţit şi păros poartă belciugul de aur,
urechea lor zdrenţuită e cusută cu cabluri de microfon,
din megafonul lor curge miasma salivei,
13
într-o mână poartă hârdăul,
în alta o pensulă,
în alta o bâtă,
în alta o carte de telefon cu un singur nume,
cu o mână înghiontesc,
cu o mână cotrobăie în buzunarele trecătorilor,
cu o mână cerşesc,
cu o mână se ţin de mână, domnule Gorbaciov,
iar dumneavoastră, domnule Gorbaciov nu cred că îi salutaţi diplomatic respectuos în fiecare
dimineaţă, nu cred că asistaţi la expedierea discretă a coletelor, nu cred că daţi din umeri, nu
cred că daţi de foarte multe ori din umeri şi vă gândiţi la fratele meu ca la cineva care are
nevoie de vizita lui Herr Komisar...
iar eu,
scriu acest poem, domnule Gorbaciov, ştiind că n-are de ce să-mi fie frică de Herr Komisar,
dumneavoastră mi-aţi spus că n-are de ce să-mi fie frică de Herr Komisar...
Mi-ati spus, şi “ştiu” că Herr Komisar doarme cu Constituţia sub pernă,
Ştiu că n-o să mă lase să mor de infarct,
Ştiu că prietenii săi n-o să-mi sfarme oasele prin vre-un subsol şi n-o să-mi facă
“binefăcătoare injecţii” în creier,
fiindcă, domnule Gorbaciov –
Herr Komisar l-a cunoscut şi-l detestă pe doctorul
Mengele,
Herr Komisar nu tolerează amintirea din Haiti şi nici
revoluţia “culturală” chineză şi nici moartea părintelui
Popjelusko,
Herr Komisar comisar nu are nicio legătură cu ororile
staliniste, cu înscenările penale, cu Nurnbergul viitor...
fiindcă Herr Komisar este cel mai bun personaj din
apartamentele noastre, domnule Gorbaciov...
El ocroteste Constituţia,
Ochii săi stau deschişi la viitorul luminos,
El aşteaptă cu bucurie şi încredere ziua de mâine când numele său va fi rostit şi abia
atunci i se vor cunoaşte - recunoaşte meritele,
Abia atunci copiii săi îl vor putea recunoaşte. Acesta este bunul meu tată, vor spune ei
cu mândrie! Fie-i batrânetea linistită şi ostenelile lui răsplătite! Omenia, bunele sale purtări şi
trusa de ajutor ce-o poartă la piept, sub haină, alături de inutilul pistol pe a cărui ţeavă
asteaptă inutilul glonte
pe care e scris numele meu...
Herr Komisar iubeşte Poezia, domnule Gorbaciov!
Herr Komisar îşi riscă viaţa pentru Poezie, domnule Gorbaciov!
fiindcă el n-o să mă calce pe trotuar cu maşina
şi nici un automobil personal al istoriei nu va fi împins, pe şosea, sub un uriaş camion ...
14
Orizontul e roz, Herr Komisar!
Îţi multumesc anticipat pentru poemul pe care îl primeşti, îl respiri.
Domnul Gorbaciov este martorul voluntar al acestei faceri necesare care se cheamă:
un poem cu totul întâmplător în Europa.
Şi orice asemănare între persoanele cunoscute şi faptele cunoscute şi faptele faptelor
noastre cunoscute este pur întâmplătoare?
Chiar fratele meu pur întâmplător... şi totuşi există.
Atunci
ce se întâmplă cu fratele meu şi fratele nostru,
domnule Gorbaciov,
Ce se întâmplă cu fratele nostru, domnule Gorbaciov,
despre care fratele meu are lucruri foarte grave să vă spună...?
octombrie 1989, Timişoara
P.S.
Acum se moare de glonţ în România, domnule Gorbaciov!
18 decembrie 1989, Bucureşti
15
Lettera aperta su mio fratello, a domnul Gorbaciov.
Il caso mi ha fatto nascere qui, domnule Gorbaciov,
anche se potevo meglio nascere solo 100 km più a ovest.
La mia carne, le ossa e il mio sangue non conoscono né hanno bisogno di conoscere la
geografia, domnule Gorbaciov.
La mia carne, le ossa e il mio sangue sono nati senza appartenenza politica.
La mia carne, le ossa e il mio sangue non sono un semplice numero per una qualche
ideologia, domnule Gorbaciov.
La mia carne, le ossa e il mio sangue non sono il semplice numero di un ostaggio, di
un prigioniero, un sorcio da esperimento, un animale da riproduzione o un sacco per la box.
Chi ha appeso dietro al mio nome un numero a caso, domnule Gorbaciov?
Che ne sarà di chi fa commercio della mia carne, delle ossa e del mio sangue?
Che ne sarà di chi fa commercio della carne, delle ossa e del sangue di mio fratello,
domnule Gorbaciov?
Che ne sarà di chi distrugge il nido all’uccello?
Che ne sarà di chi distrugge il nido di suo fratello?
Il nido dell’uccello non può essere ‘sistematizzato’, domnule Gorbaciov.
E che fare con chi al posto del nido ordisce caserme-gabbia?
Le inferriate non sono un punto di riferimento per una zona geografica, domnule
Gorbaciov ...
Lager è termine che prefigura il massacro ...
Che ne sarà allora di chi uccide l’uccello in canto?
A che scopo la lente colorata per l’occhio che vuole guardare il cielo, domnule
Gorbaciov?
A che scopo il grido frenetico in luogo della santa preghiera?
A che scopo il gemito di dolore e di sgomento in luogo del bisbiglio gioioso?
Per che ragione lasciare che la luce oscura della notte decida dei fatti del giorno?
Per che ragione altri per me, domnule Gorbaciov?
Mio padre e mia madre non fanno politica,
loro, che hanno logorato la loro età al capezzale delle mie sofferenze, non mi hanno venduto
direttamente bambino al circo ...
Non sono un lottatore teleguidato, domnule Gorbaciov,
la vocazione della lotta fisica mi è estranea
eppure ho già lasciato una goccia del mio sangue
in ogni luogo in cui vendiamo bene le armi ...
So che una baionetta in più significa un grammo di pane in meno, domnule Gorbaciov,
So che il raid ideologico di un aereo da caccia patriottico consuma la corrente elettrica
della nostra città, domnule Gorbaciov ...
16
Malfermita letero pri mia frato, al sinjoro Gorbaĉov.
Pro hazardo mi naskiĝis ĉi tie, sinjoro Gorbaĉov,
kvankam mi povus naskiĝi pli bone nur 100 kilometrojn pli okcidente.
Mia karno, miaj ostoj kaj mia sango ne konas, nek bezonas koni, geografion, sinjoro
Gorbaĉov.
Mia karno, miaj ostoj kaj mia sango naskiĝis sen politika aparteno.
Mia karno, miaj ostoj kaj mia sango ne estas nura numero por ajna idearo, sinjoro
Gorbaĉov.
Mia karno, miaj ostoj kaj mia sango ne estas simpla garantiulo-numero, de kaptito, de
kobajo, de reproduktobesto aŭ de sako por boksado.
Kiu pendigis ĉe mia nomo hazardan numeron, sinjoro Gorbaĉov?
Kio okazos al tiu, kiu komercas pri mia karno, miaj ostoj kaj mia sango?
Kio okazos al tiu, kiu komercas pri la karno, la ostoj kaj la sango de mia frato, sinjoro
Gorbaĉov?
Kio okazos al tiu, kiu detruas la neston de birdo?
Kio okazos al tiu, kiu detruas la neston de sia frato?
La birdo-nesto ne povas esti sistemigita, sinjoro Gorbaĉov.
Kaj kion ni faru pri tiu, kiu, anstataŭ krei neston, kreas kaĝo-kazernojn?
La fenestraj ferkradoj ne estas renkonto-punkto por geografia regiono, sinjoro
Gorbaĉov.
Koncentrejo estas vorto, kiu antaŭmontras masakron...
Kio okazos, do, al tiu, kiu mortigas kantantan birdon?
Kiucele la kolora lenso por okulo, kiu volas rigardi la ĉielon, sinjoro
Gorbaĉov?
Kiucele la freneza krio anstataŭ la sankta preĝo?
Kiucele la dolor- kaj konstern-ĝemo anstataŭ la ĝoja mumuro?
Kiukiale lasi la malluman noktolumon decidi pri la tagaj faktoj?
Kiukiale aliaj por mi, sinjoro Gorbaĉov?
Mia patro kaj mia patrino ne politikumas,
ili, kiuj konsumis sian aĝon ĉe la lito de miaj suferoj, ne rekte vendis min, kiam mi estis infano,
al la cirko...
Mi ne estas luktisto de fore gvidata, sinjoro Gorbaĉov,
la voko de korpa lukto estas fora de mi
kaj tamen mi jam lasis guton de mia sango
en ĉiu loko, kie ni bone vendas armilojn...
Mi scias, ke plia bajoneto signifas gramon da pano malplia, sinjoro Gorbaĉov,
mi scias, ke la pro-ideara atako de patriota aviadilo konsumas la elektron de nia urbo,
sinjoro Gorbaĉov...
17
ma io non sono un lottatore teleguidato
ché essere un lottatore teleguidato significa essere contro mio fratello, domnule Gorbaciov,
ché essere un lottatore significa essere contro qualcuno.
Con che diritto sarei contro qualcuno, domnule Gorbaciov?
Con che diritto deciderei io il colore di mio fratello?
Mio fratello non è il mio schiavo.
Mio fratello non è né lo schiavo né l’ostaggio dei miei capricci.
Mio fratello può aprire la porta quando vuole,
Mio fratello ha le sue labbra a sussurrare le sue parole
e non a ripetere (deve) le mie, domnule Gorbaciov.
Che ne è della linea del palmo della mano di mio fratello?
Il confine è sotto il pollice, il segno eterno ...
Che ne sarà di nostro fratello, domnule Gorbaciov,
ché nostro fratello muore (si dice ...) di fame
nostro fratello muore di freddo in un’Europa che ribolle,
nostro fratello muore di fratellanza, in una galassia d’amore, domnule Gorbaciov.
E che facciamo con Herr Komisar, che dice che mio fratello è la mia spia ...
Herr Komisar dice che mio fratello ha sempre un coltello nascosto sotto la manica ...
Herr Komisar dice che mio fratello non ha bisogno di luce, non ha fame, non ha
freddo ...
Herr Komisar dice che insieme dobbiamo cambiare il colore di mio fratello –
“Tutto per il suo bene”, dice Herr Komisar; ché l’amore di Herr Komisar non ha limite, domnule
Gorbaciov,
ché solo Herr Komisar conosce il senso della vita di mio fratello ...
“Tuo fratello DEEEEEEEVE”, dice Herr Komisar, “Il lavoro significa
libertà”, dice Herr Komisar. “La libertà significa lavoro”, dice Herr Komisar.
“Tuo fratello DEEEEEEEVE”.
Ma perché, domnule Gorbaciov, invece della parola deve non diciamo: - è naturale? La
parola deve non andrebbe pronunciata.
Perché mio fratello non deve fare quello che vogliamo noi.
Mio fratello non deve credere in quello in cui crediamo noi.
Mio fratello è un pianeta che gira intorno al suo proprio asse.
Di qui viene l’arte di vivere, domnule Gorbaciov. Voi sapete che il mondo non è una caserma
per pianeti. Voi conoscete il cielo limpido dove il sole non pone condizioni a chi dà luce.
Ma che facciamo con chi dice di aver inventato il senso del giorno e della notte,
domnule Gorbaciov?
Ma che facciamo con chi ha moltiplicato la muraglia cinese nella carta del cielo,
domnule Gorbaciov?
Mio fratello è un pianeta, domnule Gorbaciov.
La muraglia cinese non può fermare un pianeta, ma se il proiettile di Herr Komisar
ucciderà i pianeti, il cielo rimarrà deserto, domnule Gorbaciov.
18
sed mi ne estas de fore gvidata luktisto
ĉar esti defore gvidata luktisto signifas kontraŭi mian fraton, sinjoro Gorbaĉov,
ĉar esti luktisto signifas esti kontraŭ iu.
Pro kia rajto mi kontraŭu iun, sinjoro Gorbaĉov?
Pro kia rajto mi decidu la koloron de mia frato?
Mia frato ne estas mia sklavo.
Mia frato estas nek la sklavo nek la garantiulo de miaj kapricoj.
Mia frato rajtas malfermi la pordon, kiam li volas,
mia frato havas siajn lipojn por murmuri siajn vortojn
kaj li ne devas rediri la miajn, sinjoro Gorbaĉov.
Kio pri la linio de la manplato de mia frato?
La limo estas sub la dika fingro, la eterna signo...
Kio okazos al nia frato, sinjoro Gorbaĉov,
ĉar nia frato mortas (laŭ onidiroj...) pro malsato
nia frato mortas pro malvarmo en Eŭropo kiu bolas,
nia frato mortas pro frateco, en amo-galaksio, sinjoro Gorbaĉov.
Kaj kion ni faru pri la sinjoro komisaro, kiu diras, ke mia frato estas mia spiono...
La sinjoro komisaro diras, ke mia frato ĉiam havas kaŝitan tranĉilon sub la maniko...
La sinjoro komisaro diras, ke mia frato ne bezonas lumon, ne malsatas, ne
malvarmas...
La sinjoro komisaro diras, ke kune ni devos ŝanĝi la koloron de mia frato –
“Ĉio pro lia bono”, diras la sinjoro komisaro; Ĉar la amo de la sinjoro komisaro estas senlima,
sinjoro Gorbaĉov,
Ĉar nur la sinjoro komisaro konas la sencon de la vivo de mia frato...
“Via frato DEEEEEEEVAS”, diras la sinjoro komisaro, “La laboro signifas liberecon”,
diras la sinjoro komisaro. “La libereco signifas laboron”, diras la sinjoro komisaro.
“Via frato DEEEEEEEVAS”.
Sed kial, sinjoro Gorbaĉov, anstataŭ la vorto “li devas” ni ne diras: estas nature? La
vorto “li devas” ne estas prononcenda.
Ĉar mia frato ne devas fari tion, kion ni volas.
Mia frato ne devas kredi je tio, je kio ni kredas.
Mia frato estas planedo, kiu turniĝas ĉirkaŭ sia akso.
De ĉi tio venas la arto vivi, sinjoro Gorbaĉov. Vi scias, ke la mondo ne estas kazerno por planedoj. Vi konas la klaran ĉielon, kie la suno ne metas kondiĉojn al tiuj, al kiuj li donas la lumon.
Sed kion ni faru pri tiu, kiu diras, ke li inventis la sencon de la tago kaj de la nokto,
sinjoro Gorbaĉov?
Sed kion ni faru pri tiu, kiu multobligis la ĉinan muregon en la mapo de la ĉielo, sinjoro
Gorbaĉov?
Mia frato estas planedo, sinjoro Gorbaĉov.
La ĉina murego ne povas haltigi planedon, sed se la kuglo de la sinjoro komisaro
mortigos la planedojn, la ĉielo restos dezerta, sinjoro Gorbaĉov.
19
Il pianeta di mio fratello non fa parte del Partito, domnule Gorbaciov.
Il pianeta di mio fratello non fa parte della Sicurezza dello Stato,
Il pianeta di mio fratello non fa parte di una famiglia geniale di pianeti, e allora, per
caso, mio fratello è anch’egli un uomo che può intendere e sa cosa dice.
Ma perché non cercate di chiamarlo da Voi, domnule Gorbaciov, a parlare un po’, così,
fra uomini maturi?
Avrebbe cose molto serie da dirVi ...
Avrebbe da domandarVi che succede con la famiglia del Vostro vicino, domnule
Gorbaciov (questo problema sono certo che Vi riguarda personalmente ...).
Che succede alla famiglia del Vostro vicino di casa, domnule Gorbaciov?
Non percepite come le pareti emanano una tensione demoniaca?
Non sentite i singhiozzi dei tubi vuoti del termosifone?
Non sentite il gemito delle condotte ghiacciate?
Non sentite nel buio delle stanze la nenia dei cavi elettrici bruciati?
Non sentite il ghigno della fame?
Mio fratello potrebbe descriverVi gli inquilini che brancolano in mezzo a montagne di
spazzatura e non trovano l’uscita ...
Mio fratello potrebbe descriverVi come gli inquilini si pestano l’un l’altro, si
cannibalizzano l’un l’altro, brulicando, nel buio, nel miasma, nella morte ...
Mio fratello potrebbe raccontarVi di questo appartamento con una certa stanza. E in
questa certa stanza vicina, apertamente, potrebbe raccontarVi di come qualcuno si presenta
giornalmente, pranza nella sala a specchi da bar di quartiere, inghiotte medaglie dai tubetti di
medicinali, assorbe l’ossigeno dello spazio cosmico, si appoggia sul bastone con cui doma i
cani rabbiosi e trascina dietro di sé un’immensa catena di chiavi.
Allorquando non vuole essere scorto, si nasconde dietro un grande ombrello rosso e
davvero nessuno sembra vederlo ...
Ma quando guardi con attenzione, puoi vedere dietro di lui un’arpia, vecchia e senza
età, che conduce al guinzaglio personaggi con gli stemmi dell’appartamento. Con un sorriso
ebete scodinzolano come i cani,
i loro ventri sono gonfi e lucidi,
le loro gambe sono vuote, corte e tozze,
le loro mani sudate soffrono ferite nei lordi guanti bianchi,
il loro culo flaccido e slasso porta l’impronta della sedia,
le loro spalle di lupo indossano pelli d’agnello,
il loro sguardo umile è ricoperto di quando in quando di uno strato di
prudenza sorniona,
dalle loro guance gonfie e cascanti gocciola la tinta del giorno, domnule
Gorbaciov,
le loro bocche insozzate – un latrato d’ovazione
– il brontolio della fame
– una salmodia senile
il loro naso appuntito e peloso porta un anello d’oro,
il loro orecchio di cencio è cucito con i cavi del microfono,
20
La planedo de mia frato ne estas parto de la Partio, sinjoro Gorbaĉov.
La planedo de mia frato ne estas parto de la Ŝtata Sekureco,
La planedo de mia frato ne estas parto de genia planed-familio, kaj do, hazarde, ankaŭ
mia frato estas homo, kiu povas kompreni tion, kion li diras.
Sed kial vi mem ne provas voki lin, sinjoro Gorbaĉov, por paroli iomete, nu, inter
plenkreskaj viroj?
Li havas tre seriozajn aferojn por diri al vi...
Li povus demandi vin, kio okazas pri la familio de Via najbaro, sinjoro Gorbaĉov (mi
certas, ke ĉi tiu problemo persone tuŝas Vin...).
Kio okazas ĉe la familio de Via najbaro, sinjoro Gorbaĉov?
Ĉu vi ne perceptas, kiel la vandoj elsendas diablan streĉon?
Ĉu vi ne rimarkas la singultojn de la malplenaj tuboj de la radiatoro?
Ĉu vi ne rimarkas la ĝemon de la glaciiĝintaj flu-tuboj?
Ĉu vi rimarkas en la mallumaj ĉambroj la kanton de la elektrokabloj bruliĝintaj?
Ĉu vi ne rimarkas la mok-ridon de malsato?
Mia frato povus priskribi al Vi la loĝantojn, kiuj baraktas inter rubo-montoj kaj ne trovas
la elirejon...
Mia frato povus priskribi al Vi, kiel la loĝantoj batas unu la alian, kanibale voras unu la
alian, formike moviĝante en la mallumo, en la odoraĉoj, en la morto...
Mia frato povus rakonti al Vi pri ĉi tiu apartamento kun difinita ĉambro. Kaj en ĉi tiu
difinita apuda ĉambro, malferme, li povus rakonti al Vi, kiel iu venas ĉiutage, tagmanĝas en la
salono kun speguloj, kiel en kvartala trinkejo, englutas medalojn el la kuracilaj tuboj, enspiras
la oksigenon de la kosma spaco, subtenas sin per la bastono, per kiu li dresas rabiajn hundojn,
kaj kuntrenas enorman ĉenon de ŝlosiloj.
Kiam li ne volas esti vidata, li kaŝas sin malantaŭ granda ruĝa ombrelo kaj vere neniu
ŝajne vidas lin...
Sed, se vi rigardas atente, vi vidas malantaŭ li sorĉistinon, maljunan kaj sen difinita aĝo,
kiu gvidas per rimenoj homojn kun la emblemo de la apartamento. Kun malplena rideto ili
movas sian voston kiel hundoj,
iliaj ventroj estas plenaj kaj brilaj
iliaj kruroj estas malplenaj, mallongaj kaj dikaj,
iliaj ŝvitaj manoj suferas pro vundoj en la malpuraj blankaj gantoj,
iliaj postaĵoj molaj kaj pendantaj enhavas la formon de la seĝo,
iliaj lupaj ŝultroj surhavas ŝafidajn peltojn,
iliaj humilaj rigardoj de tempo al tempo estas kovritaj per tavolo de
prudento malice flegma,
de iliaj ŝveliĝintaj kaj pendantaj vangoj elgutas la taga koloro,
sinjoro Gorbaĉov,
iliaj malpuraj buŝoj - bojado de aplaŭdo
- la murmuro de la malsato
- maljunula galimatio
iliaj pintaj kaj vilaj nazoj havas oran ringon,
iliaj ĉifonaj oreloj estas kudritaj per la mikrofonaj kabloj,
21
dal loro altoparlante sbava un miasma di saliva,
in una mano porta la borraccia,
nell’altra un pennello,
nell’altra una mazza,
nell’altra una rubrica telefonica con un nome solo,
con una mano spintonano,
con una mano frugano le tasche dei passanti,
con una mano mendicano,
con una mano si tengono per mano, domnule Gorbaciov,
ma Voi, domnule Gorbaviov, non credo che li salutiate con diplomatico rispetto ogni mattina,
non credo assistiate all’invio discreto dei pacchi, non credo Vi stringiate nelle spalle, non
credo Vi stringiate sistematicamente nelle spalle e pensiate a mio fratello come a qualcuno
che ha bisogno della visita di Herr Komisar …
e io,
scrivo questo poema, domnule Gorbaciov, sapendo di non avere ragione alcuna di temere
Herr Komisar, mi avete detto Voi che non ho ragione alcuna di temere Herr Komisar …
Mi avete detto, e “so” che Herr Komisar dorme con la Costituzione sotto il cuscino,
So che non mi lascerà morire d’infarto,
So che i suoi amici non mi romperanno le ossa in nessun interrato e non mi faranno
“iniezioni benefiche” nel cervello
Perché, domnule Gorbaciov, –
Herr Komisar ha conosciuto e disprezzato il dottor Mengele,
Herr Komisar non sopporta il ricordo di Haiti né la rivoluzione
“culturale” cinese né la morte di Padre Popjelusko,
Herr Komisar non ha connivenze con gli orrori stalinisti, con
processi politici farsa, con la futura Norimberga …
Perché Herr Komisar è la presenza migliore nelle nostre case,
domnule Gorbaciov …
Lui protegge la Costituzione,
i Suoi occhi stanno, aperti, al futuro luminoso,
Egli attende con serenità e fiducia il domani quando il suo nome risuonerà e solo allora
i suoi meriti conosciuti – e riconosciuti,
e solo allora i suoi bambini saranno in grado di riconoscerlo. Questo è il mio buon
padre, diranno fieri! Possa la sua vecchiaia essere tranquilla e le sue fatiche ricompensate!
L’umanità, le sue buone maniere e la trousse di primo soccorso che porta al petto, sotto il
cappotto, a fianco della sua pistola inutile, la cui canna aspetta il proiettile inutile
su cui è scritto il mio nome …
Herr Komisar ama la Poesia, domnule Gorbaciov!
Herr Komisar rischia pure la vita per la Poesia, domnule Gorbaciov!
Ché non mi investirà in macchina sul marciapiede
né un’automobile personale della storia sarà spinta, per strada, sotto un enorme camion…
22
el iliaj laŭtparoliloj elgutas malbonodora salivo,
en unu mano ili portas la lad-botelon,
en la alia penikon,
en alia bastonon,
en la alia telefon-libreton kun nur unu nomo,
per unu mano puŝas,
per alia serĉas en la poŝoj de la irantoj,
per unu mano ili almozpetas,
per la alia ili mantenas unu la alian, sinjoro Gorbaĉov,
sed Vi, sinjoro Gorbaĉov, mi ne pensas, ke vi salutas ilin kun diplomatia respekto ĉiumatene,
mi ne pensas, ke vi ĉeestas la diskretan sendon de pakaĵoj, mi ne pensas, ke vi kuntiras la
ŝultrojn, mi ne pensas, ke vi daŭre kuntiras la ŝultrojn kaj pensas pri mia frato kiel pri iu, kiu
bezonas la viziton de sinjoro la komisaro.
kaj mi,
skribas ĉi tiun poemon, sinjoro Gorbaĉov, ĉar mi scias, ke mi ne havas kialon por timi la
sinjoron komisaron, Vi diris al mi, ke mi ne havas kialon por timi la sinjoron komisaron.
Vi diris al mi kaj mi scias, ke la sinjoro komisaro dormas kun la konstitucio sub la
kuseno,
Mi scias, ke vi ne lasos min morti pro kor-atako,
Mi scias, ke viaj amikoj ne rompos miajn ostojn en iu ajn subtera ĉambro kaj ne
boncele injektos ion al mi en la cerbon
Ĉar, sinjoro Gorbaĉov, la sinjoro komisaro konis kaj malestimis la doktoron Mengele,
la sinjoro komisaro ne toleras la memoron pri Haitio nek la ĉinan
“kulturan” revolucion, nek la morton de Pastro Popjelusko,
la sinjoro komisaro ne estas kunligita kun la stalina teruro, kun
politikaj ŝajn-procedoj, kun la estonta Nürnberg
Ĉar la sinjoro komisaro estas la plej bona ĉeestanto en niaj domoj,
sinjoro Gorbaĉov.
Li protektas la konstitucion,
Liaj okuloj restas malfermitaj al la luma estonta tempo.
Li atendas serene kaj fine la moragaŭon, kiam lia nomo sonos kaj nur tiam liaj meritoj
estos konataj kaj admirataj,
kaj nur tiam liaj infanoj povos rekoni lin. Ĉi tiu estas mia bona patro, ili diros fiere! Ke lia
maljuneco estu trankvila kaj lias penoj kompensataj! La hom-amo, lia ĝentila konduto kaj la
sako por la unua helpo, kiun li portas sur la brusto, sub la mantelo, flanke de sia senutila
revolvero, kies paftubo atendas la senutilan kuglon, sur kiu estas skribita mia nomo.
La sinjoro komisaro ŝatas poemojn, sinjoro Gorbaĉov!
La sinjoro komisaro endanĝerigas sian vivon pro poemoj, sinjoro Gorbaĉov!
Ĉar li ne surveturos min per aŭtomobilo sur la trotuaro,
nek persona historia aŭtomobilo estos puŝata, en la strato, sub grandegan kamionon…
23
L’orizzonte è roseo, Herr Komisar!
Ti ringrazio in anticipo per il poema che ricevi, che respiri.
Domnule Gorbaciov è testimone volontario di quest’opera necessaria che si chiama: un
poema per puro caso in Europa.
E ogni rifermiento a persone conosciute e fatti conosciuti e fatti di fatti nostri conosciuti
è puramente casuale?
Anche mio fratello è pura coincidenza …, eppure esiste.
Dunque
che ne sarà del mio e nostro fratello,
domnule Gorbaciov,
che ne sarà del nostro fratello, domnule Gorbaciov,
di cui mio fratello ha cose molto serie da dirVi …?
Ottobre 1989, Timişoara
P.S.
Ora in Romania si muore sotto i proiettili, domnule Gorbaĉiov!
18 dicembre 1989, Bucureşti
24
La horizonto estas rozkolora, sinjoro komisaro.
Mi dankas Vin anticipe pro la poemo, kiun vi ricevas kaj enspiras.
Sinjoro Gorbaĉov estas laŭvola atestanto pri ĉi tiu necesa verko, kies nomo estas:
poemo pro vera hazardo en Eŭropo.
Kaj ĉu ĉiu aludo al konataj homoj, al konataj faktoj kaj al konataj faktoj de niaj faktoj
estas pure hazarda?
Ankaŭ mia frato estas pura hazardo..., kaj tamen li ekzistas.
Do,
kio okazos al mia kaj nia frato,
sinjoro Gorbaĉov,
kio okazos al nia frato, sinjoro Gorbaĉov,
ĉar mia frato havas aferojn tre seriozajn priparolindajn kun Vi...?
Oktobre 1989, Timiŝoara
Postskripto:
Nun en Rumanujo oni mortas pro kugloj, sinjoro Gorbaĉov!
18-a de decembro 1989, Bukureŝto
25
26
Indice / Enhavo
3
Introduzione / Enkonduko
4/5
Presentazione / Prezentado
11
Scrisoare deschisă despre fratele meu, Domnului Gorbaciov.
16 / 17
Lettera aperta su mio fratello, a domnul Gorbaciov
Malfermita letero pri mia frato, al sinjoro Gorbaĉov.
27
Indice / Enhavo
27
Il Rotary eClub Esperanto nasce il 17 giugno 2014
con l’intento di coniugare i valori esperantisti con
quelli rotariani, che molto hanno in comune, come ha
testimoniato, nel 1928, la nascita della prima
fellowship, il RADE, la Rotaria Amikaro de Esperanto.
Fra i principali comuni sottolineiamo almeno: lotta in
favore della democrazia, impegno all’alfabetizzazione,
attenzione alla comunicazione e alla collaborazione internazionale, coscienza piena dei valori del rispetto, della tolleranza e del dialogo, tutela di ogni cultura (e, di
conseguenza, di ogni lingua), consapevolezza dell’importanza dello scambio (allo stesso tempo di uomini
e di idee), lungimiranza per un futuro sostenibile (dall’ecologia tout court all’ecologia linguistica).
La Rotaria eKlubo Esperanto naskiĝis la 17-an de junio
2014 kun la intenco kunmeti la valorojn de Esperanto
kun tiuj de Rotario, kiuj havas tre multe enkomune,
kiel atestis, en 1928, la naskiĝo de la unua fellowship,
la Rotaria Amikaro de Esperanto (RADE).
Inter la ĉefaj ni emfazas almenaŭ la lukton favore al
demokratio, la engaĝiĝon je alfabetigo, la atenton al
komunikado kaj al internacia kunlaboro, la plenan
konscion pri la valoroj de respekto, tolero kaj dialogo,
la protekton de ĉiu kulturo (kaj, sekve, de ĉiu lingvo),
la konscion pri la graveco de la interŝanĝo (samtempe de homoj kaj de ideoj), la klarvidecon por
daŭrigebla estonteco (de ekologio tout court al ekologio lingva).
Appartenente al Distretto 2050, si incontra settimanalmente online all’indirizzo:
Apartenanta al la Distrikto 2050, la Klubo renkontiĝas
ĉiusemajne enrete ĉe:
www.rotaryeclubesperanto.org
Per maggiori informazioni:
Por pli da informoj:
Davide Astori
320 2914608
[email protected]
28