LITERATUR UND QUELLEN
(Anon.), 39 Beweistitel zur Begründung der ältesten
Geschichte Rathhausens von 1181-1298 (Der Geschichtsfreund 2/1845, S. 41-81)
AB ECCLESIA (DELLA CHIESA), Francisco Agostino:
S.R.E. cardinalium, archiepiscoporum, episcoporum et
abbatum Pedemontanae regionis chronologica historia
(Turin 1645)
ABAJO MARTÍN, Teresa: Documentación de la catedral de
Palencia (1035-1247) (Fuentes medievales castellanoleonesas 103, Palencia 1986)
ABRANCHES, Joaquim dos Santos: Summa do Bullario
Portuguez (Coimbra 1895)
ACHÉRY, Lucas d': Venerabilis Guiberti abbatis b. Mariae
de Novigento opera omnia (Paris 1651)
ACHÉRY, Lucas d': Spicilegium sive collectio veterum aliquot scriptorum qui in Galliae bibliothecis delituerant:
olim editum opera et studio D. Lucae d'ACHÉRY ...
nova editio ... Stephanus BALUZE ac ... Edmundus
MARTÈNE collegerunt ... expurgata per Ludovicum
Franciscum de la BARRE, 3 Bde (Paris 1723)
ACHT, Peter: Probleme der Mainzer Urkundenforschung:
Überlieferung und Fälschung im Kloster St. Alban
(Archivalische Zs. 55/1959, S. 51-116)
ACHT, Peter: Mainzer Urkundenbuch, Bd. 2: 1137-1200
(Arbeiten der Hessischen Historischen Kommission
Darmstadt, Darmstadt 1971)
ACHT, Stephan: Studien zur mittelalterlichen Verfassung
und Organisation des Stifts Unserer Lieben Frau zur
Alten Kapelle in Regensburg (Kollegiatstift Unser Lieben Frau zur Alten Kapelle in Regensburg 1002-2002,
hg. von Paul MAI, Kataloge und Schriften des Bischöflichen Zentralarchivs und der Bischöflichen Zentralbibliothek Regensburg 18, Regensburg 2002, S. 13-34)
Acta Romanorum Pontificum a S. Clemente I (an. c. 90)
ad Coelestinum III (†1198), 2 Bde (Pontificia commissio ad redigendum codicem iuris canonici orientalis. Fontes III/1,1-2, Rom 1943)
Acta Sanctorum Julii ex Latinis et Graecis, aliarum gentium monumentis ... collecta, digesta, commentariisque
et observationibus illustrata a Joanne Bapt. SOLLERIO,
Joanne PINIO, Guilielmo CUPERO, Petro BOSCHIO,
Bd. 4, Venedig 1748
Acta Sanctorum Maii collecta, digesta, illustrata a Godefrido HENSCHENIO et Daniele PAPEBROCHIO, Bd. 2,
Antwerpen 1680
ADORISIO, Antonio Maria: Gioacchino da Fiore a Roma e
nel Lazio (Riv. Cistercense 11/1994, S. 33-45)
AFFAROSI, Cammillo: Memorie istoriche del monastero di
S. Prospero di Reggio, Bd. 1 (Padua 1733)
AFFENTRANGER, Urban: Die Bischöfe von Chur in der
Zeit von 1122 bis 1250 (Diss. Salzburg, Chur 1975)
AFFÒ, Ireneo: Istoria della città e ducato di Guastalla, 4
Bde (Guastalla 1785-1787)
AGNELLI, Giovanni: Dei monasteri del Lodigiano: San
Pietro di Lodivecchio (Arch. storico per la città e i
comuni del territorio lodigiano e della diocesi di Lodi
26/1907, S. 145-149)
AGNELLI, Giovanni: Lodi e il suo territorio nella storia,
nella geografia e nell'arte (Lodi 1917, ND 1964)
AHLERS, Jens: Die Welfen und die englischen Könige
1165-1235 (Quellen und Darstellungen zur Geschichte
Niedersachsens 102, Hildesheim 1987)
AIRALDI, Gabriella: Note di cronologia sui 'Libri iurium'
medievali liguri (Studi genuensi 8/1970-1971, S. 38-68)
ALBANÈS, Joseph Hyacinthe/CHEVALIER, Ulysse: Gallia
christiana novissima, 7 Bde (Montbéliard/Valence
1899-1920)
ALBERZONI, Maria Pia: Gli inizi degli umiliati: una riconsiderazione (La conversione alla povertà nell'Italia dei
secoli XII-XIV. Atti del XXVII convegno storico
internazionale, Todi 14-17 ottobre 1990. Atti dei convegni dell'Accademia Tudertina e del centro di studi
sulla spiritualità medievale, nuova serie 4, Spoleto
1991, S. 187-237)
ALBUZZI, Annalisa: Pergamene inedite dei secoli X e XI
nell'archivio privato Antona Traversi di Meda (Aevum
70/1996, S. 193-210)
ALFIERI, Nereo/FORLANI, Edmondo/GRIMALDI, Floriano: Ricerche paleografiche e topografico-storiche nel
territorio di Loreto (Studia Picena 33-34/1965-1966, S.
1-77)
ALISHAN, Leonce M.: Léon le Magnifique, premier roi de
Sissouan ou de Arménocilicie, traduite par Georges
BAYAN (Venedig 1888)
ALLEVI, Flaviana: Gli ospizi e il loro incontro nella valle
del Potenza (Assistenza e ospitalità nella Marca Medievale. Atti del XXVI Congresso di studi maceratesi,
San Ginesio 17-18 novembre 1990, Studi maceratesi
26, Macerata 1992, S. 189-254)
Allgemeines historisches Magazin, hg. von Friedrich
Eberhard BOYSEN, Bd. 2 (Halle 1767)
ALLODI, Leone/LEVI, Guido: Il Regesto Sublacense del
XI secolo (Biblioteca della R. Società Romana di Storia
Patria, Rom 1885)
ALTURO i PERUCHO, Jesús: L'arxiu antic de Santa Anna de
Barcelona del 942 al 1200, Aproximació històricolingüistica, 3 Bde (Fundació Noguera. Textos i Documentòs 8-10, Barcelona 1985)
ALVAREZ PALENZUELA, Vicente-Angel: Monasterios cistercienses en Castilla (siglos XII-XIII) (Valladolid
1978)
614
Literatur und Quellen
ALZIEU, Gérard: Bref historique de l'abbaye de Joncels.
1ère partie: IXe-XIIIe s. (Bullet. de la Société archéologique et historique des hauts cantons de l'Hérault
13/1990, S. 27-34)
AMARGIER, Paul-Antonin: Abbatum Massiliensium series
ab anno 1005 usque ad annum 1788 (L'Abbaye SaintVictor de Marseille. Recueil des actes du Congrès sur
l'histoire de l'abbaye Saint-Victor de Marseille 29-30
janvier 1966. Num. spécial de Province historique
16/1966, S. 314-321)
AMARGIER, Paul-Antonin: Évêques et Prévôts languedociens de l'église de Marseille (Cahiers Fanjeaux 7: Les
évêques, les clercs et le roi [1250-1300], Toulouse
1972, S. 147-162)
AMARGIER, Paul-Antonin: Marseille et sa Major (Cahiers
Fanjeaux 30: La cathédrale [XIIe-XIVe siècle], Toulouse 1995, S. 61-77)
AMBROSIONI, Annamaria: Controversie tra il monastero e
la canonica di S. Ambrogio alla fine del secolo XII
(Rendiconti dell'Istituto lombardo. Accademia di
Scienze e lettere. Classe di Lettere e Scienze morali e
storiche 105/1971, S. 643-680)
AMICO, Antonino/STARRABBA, Raffaele: I diplomi della
cattedrale di Messina, ed. Raffaele STARRABBA (Documenti per servire alla storia di Sicilia, serie 1, Bd. 1,
Palermo 1876-1888)
AMIET, Louis: Essai sur l'organisation du chapitre cathédral de Chartres du XIe au XVIIIe siècle (Chartres
1922)
ANDENNA, Cristina: Mortariensis Ecclesia. Ein Regularkanonikerverband in Oberitalien im 12. Jahrhundert
(Regula Sancti Augustini. Normative Grundlage differenter Verbände im Mittelalter, hg. von Gert
MELVILLE und Anne MÜLLER. Tagung der Akademie
der Augustiner-Chorherren von Windesheim und des
Sonderforschungsbereichs 537, Projekt C 'Institutionelle Strukturen religiöser Orden im Mittelalter'
vom 14. bis zum 16. Dezember 2000 in Dresden,
Publikationen der Augustiner-Chorherren von Windesheim 3, Paring 2002, S. 179-217)
ANDERSON, Alan Orr: Scottish Annals from English
Chroniclers A.D. 500 to 1286 (Paul Watkins Medieval
Studies 10, London 1908, ND Stamford 1991)
ANDERSSON, Ingvar: Det lundensiska primatet över
Sverige (Historisk Tidskrift [Stockholm] 85/1965, S.
324-328)
ANDREWS, Frances: The early Humiliati (Cambridge Studies in Medieval Life and Thought, 4th series 43,
Cambridge 1999)
ANGERER, Martin: Die Kirche und Seelsorge in Schlinig
(900 Jahre Benediktinerabtei Marienberg 1096-1996.
FS zur 900-Jahrfeier des Klosters St. Maria [SchulsMarienberg], hg. vom Südtiroler Kulturinstitut, Red.
Rainer LOOSE, Lana 1996, S. 615-624)
ANGOT, Alphonse: Cartularium Sanctae Mariae de Rota
Andegavensis diocesis, 2 Bde (Laval 1904-1908) (war
nicht zugänglich)
ANGOT, Alphonse/GAUGAIN, Ferdinand: Dictionnaire
historique, topographique et biographique de la
Mayenne, 4 Bde (Mayenne 1900-1910, ND 1962)
ANKERSHOFEN, Gottlieb Freiherr von: Archiv für vaterländische Geschichte und Topographie Bd. 2, hg. vom
Geschichtsverein für Kärnten (Klagenfurt 1850)
ANKERSHOFEN, Gottlieb Freiherr von: Urkunden-Regesten zur Geschichte Kärntens (Arch. für Kunde österreichischer Geschichts-Quellen 11/1853, S. 299-350,
12/1854, S. 63-90, 14/1855, S. 109-145 und S. 147160 [Nachträge])
Annales Bremenses, ed. Philipp JAFFE (MGH SS 17, Hannover 1861, S. 854-858)
Annales Casinenses (MURATORI, RIS 5, Mailand 1724, Sp.
55-78; ed. Georg Heinrich PERTZ, MGH SS 19, Hannover 1866, S. 303-320)
Annales Ceccanenses, ed. Georg Heinrich PERTZ (MGH
SS 19, Hannover 1866, S. 275-302; als 'Chronicon
Fossae novae': MURATORI RIS 7, Mailand 1725, Sp.
855-898)
Annales Lundenses, ed. Georg WAITZ (MGH SS 29, Hannover 1892, S. 185-210)
Annales monasterii de Waverleia, ed. Henry Richard
LUARD (RS 36,2 London 1865, S. 127-411, Auszüge:
Ex Annalibus Waverleiensibus, ed. Reinhold PAULI,
MGH SS 27, Hannover 1885, S. 458-464)
Annales Placentini Guelfi, ed. Georg Heinrich PERTZ
(MGH SS 18, Hannover 1863, S. 403-581)
Annales Ratisponenses, ed. Wilhelm WATTENBACH
(MGH SS 17, Hannover 1861, S. 577-590)
Annales Reineri, ed. Georg Heinrich PERTZ (MGH SS 16,
Hannover 1859, S. 651-680)
Annales sanctae Trinitatis (Annales Veronenses), ed.
Georg Heinrich PERTZ (MGH SS 19, Hannover 1866,
S. 1-18)
Annales Stadenses, ed. Martin LAPPENBERG (MGH SS 16,
Hannover 1859, S. 271-379)
Annales Veronenses antiqui pubblicati da un manoscritto
Sarzanese del secolo XIII, ed. Carlo CIPOLLA (Bullet.
dell'Istituto storico italiano 29/1908, S. 7-81); siehe
auch CESSI
Annales veteres Mutinensium ab anno MCXXXI usque ad
MCCCXXXVI cum additamentis auctore anonymo
nunc primum prodeunt ex manuscripto codice bibliothecae Estensis (MURATORI, RIS 11, Mailand 1727, S.
50-52 und Sp. 53-86)
Annales Zwifaltenses, ed. Otto ABEL (MGH SS 10, Hannover 1852, S. 51-64)
Anonymus Zwetlensis, Historia Romanorum pontificum a
S. Petro usque ad Coelestinum III., ed. Berardus PEZ
(Thesaurus anecdotorum novissimus 1,3, Augsburg/
Graz 1721, Sp. 325-396)
ANTONA-TRAVERSI, G.: Per le nozze Ponzani – Antona
Traversi (Mailand 1919) (war nicht zugänglich)
ANTONI/MATTEINI: Chartularium Ariminense (im
Druck)
Literatur und Quellen
ARANCI, Gilberto: L'archivio della mensa arcivescovile di
Firenze (Pubblicazioni degli Archivi Arcivescovili di
Firenze, Inventari 1, Florenz 1996)
ARBAUMONT, Jules d': Notice historique sur la chapelle et
l'hôpital aux Riches (Mémoires de la commission des
antiquités du département de la Côte d'Or 7/18651869, S. 61-204)
ARBOIS DE JUBAINVILLE, Charles-Joseph: Catalogue d'
actes des comtes de Brienne 950-1356 (BECh 33/
1872, S. 141-186)
(Anon.), Archives historiques du département de la Gironde 10/1868
ARDURA, Bernard: Abbayes, prieurés et monastères de
l'ordre de Prémontré en France des origines à nos
jours. Dictionnaire historique et bibliographique (Nancy 1993)
ARHNUNG, Jens Otto: Roskilde Domkapitels Historie, Bd.
1: Tiden indtil 1416 (Roskilde 1937)
Arnold von Lübeck, Chronica Slavorum, ed. Johann
Martin LAPPENBERG (MGH SS 21, Hannover 1868, S.
115-250)
ARNOLDI, Domenico/GABOTTO, G. C./GABOTTO, Ferdinando/ROCCHI, G.: Le carte dell'archivio capitolare
di Vercelli, 2 Bde (BSSS 70/71, Pinerolo 1912-1914)
AROSTEGUI, C. I. de: Concordia Pastoralis super jure
dioecesano (Compluti 1734) (war nicht zugänglich)
As Gavetas da Torre do Tombo, Bd. 1-2 (Centro de
Estudios Históricos Ultramarinos. Gulbenkiana 1, 3,
Lissabon 1960-1962)
ÅSBRINK, Gustav/WESTMAN, Knut B.: Svea rikes ärkebiskopar från 1164 till nuvarande tid (Stockholm 1935)
ASGIAN, J.: La santa Sede e la Nazione armena XXIII
(Bessarione 7/1902, S. 188-193)
ASTEGIANO, Lorenzo: Il Comune di Cremona e il possesso di Guastalla e Luzzara nel secolo XII (Arch.
storico Lombardo 9/1882, S. 193-251)
ATKINSON, John Christopher/BROWNBILL, John: The
Coucher Book of Furness Abbey, 6 Bde (Chetham Society, N.S. 9, 11, 14, 74, 76, 78, Manchester 1886-1919)
AUBRUN, Michel: Les Cisterciens de Noirlac en Berry et la
Dîme (1178-1307) (Papauté, monachisme et théories
politiques. Études d'histoire médiévale offertes à
Marcel Pacaut, ed. P. GUICHARD u.a., Collection d'histoire et d'archéologie médiévales 1. Centre interuniversitaire d'histoire et d'archéologie médiévales, Lyon
1994, S. 208-216)
AUBUGEOIS DE LA VILLE DU BOST, Henri: Histoire du
Dorat, avec le plan de la ville (Poitiers 1880)
AUGUSTINUS, Antonius: Antiquae collectiones decretalium (Opera omnia 4, Lucca 1769)
AUSSIBAL, Amans: A travers le passé de l'ordre de Chalais
(1101-1303) (Naissance et fonctionnement des réseaux
monastiques et canoniaux. Actes du Premier Colloque
International du C.E.R.C.O.M., Saint-Étienne, 16-18
septembre 1985, ed. Nicole BOUTER, Saint-Etienne
1991, S. 151-161)
615
AUVRAY, Lucien: Notice sur le manuscrit Ottobonien
2966 et principalement sur le cartulaire de N.D. du
Bourg moyen de Blois (Mélanges d'archéologie et
d'histoire 6e année/1886, S. 429-453)
AUVRAY, Lucien: Les registres de Grégoire IX. Recueil
des bulles de ce pape, 4 Bde (Bibliothèque des Écoles
Françaises d'Athènes et de Rome, 2e série Bd. 4, Paris
1896-1955)
AUVRY, Claude: Histoire de la congrégation de Savigny
publiée avec introduction par Auguste LAVEILLE, 3
Bde (Société de l'histoire de Normandie 34,1, 35,1.2,
Rouen 1896-1898)
AVARUCCI, Giuseppe: Liber Iurium dell'episcopato e della
città di Fermo (977-1266). Codice 1030 dell' Archivio
comunale di Fermo, Bd. 2: Documenti 145-350
(Deputazione di storia patria per le Marche. Fonti per
la storia delle Marche n.s. I, 2 Ancona 1996)
AVELING, James Hobson: The History of Roche Abbey
from its Foundation to its Dissolution (London 1870)
AVISSEAU, Hélène: La société féodale en Bordelais XeXVe siècles, III: Les Abbayes (Arch. de la Gironde.
Service éducatif, Bordeaux 1966)
AVRIL, Joseph: Recherches sur la politique paroissiale des
établissements monastiques et canoniaux (XIe-XIIIe s.)
(Rev. Mabillon 59/1976-1980, S. 453-517)
AVRIL, Joseph: L'encadrement diocésain et l'organisation
paroissiale (Le troisième concile de Latran [1179]. Sa
place dans l'histoire. Communicactions présentées à la
Table Ronde du C.N.R.S., le 26 avril 1980 et réunies
par Jean LONGÈRE, Paris 1982, S. 53-74)
AVRIL, Joseph: Le gouvernement des évêques et la vie
religieuse dans le diocèse d'Angers: 1148-1240, 2 Bde
(Lille 1984)
AYLOFFE, Joseph: Calendars of the ancient charters etc.
and of the Welsh and Scottish Rolls, now remaining in
the Tower of London (London 1774)
BAAKEN, Gerhard: Die Verhandlungen zwischen Kaiser
Heinrich VI. und Papst Coelestin III. in den Jahren
1195-1197 (DA 27/1971, S. 457-513; ND: DERS.,
Imperium und Papsttum. Zur Geschichte des 12. und
13. Jahrhunderts. FS zum 70. Geburtstag, hg. von
Karl-Augustin FRECH und Ulrich SCHMIDT, Köln
1997, S. 31-80)
BAAKEN, Gerhard: Unio regni ad imperium. Die Verhandlungen von Verona 1184 und die Eheabredung
zwischen König Heinrich VI. und Konstanze von Sizilien (QFIAB 52/1972, S. 219-297; ND: DERS., Imperium und Papsttum. Zur Geschichte des 12. und 13.
Jahrhunderts. FS zum 70. Geburtstag, hg. von KarlAugustin FRECH und Ulrich SCHMIDT, Köln 1997, S.
81-142)
BAAKEN, Katrin: Papsturkunden für die Crociferi (Ex
ipsis rerum documentis: Beiträge zur Mediävistik. FS
für Harald Zimmermann, hg. von Klaus HERBERS/
Hans-Henning KORTÜM/Carlo SERVATIUS, Sigmaringen 1991, S. 335-343)
616
Literatur und Quellen
BAAKEN, Katrin/SCHMIDT, Ulrich: Chronologische und
diplomatische Aspekte bei Deperdita der Papstregesten 1181-1198 (Diplomatische und chronologische Studien aus der Arbeit an den Regesta Imperii,
hg. von Paul-Joachim HEINIG, Forschungen zur
Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters. Beihefte
zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii 8, Köln/Wien 1991,
S. 83-96)
BACKHAUS, Johann: Die Corveyer Geschichtsfälschungen
des 17. und 18. Jahrhunderts (Abh. über die Corveyer
Geschichtsschreibung, hg. von Friedrich PHILIPPI,
Veröffentlichungen der Historischen Kommission für
Westfalen 10,1, Münster 1906, S. 1-48)
BACKMUND, Norbert: Monasticon Praemonstratense, 3
Bde (Straubing 1949-1956, Bd. 1,1-2 21983)
BACKMUND, Norbert: Kloster Windberg. Studien zu
seiner Geschichte (Windberg 1977)
BADDELEY, Welbore St. Clair: A History of Cirencester
(Cirencester 1924)
BADER, Joseph: Regesta des ehemaligen Hochstifts Basel
von 999-1280 (ZGORh 4/1853, S. 208-240)
BAILLET, Pierre/MOUGIN, Charles Léon: Chronique de
l'abbaye de St-Martin de Huiron, ed. avec notes ... par
Charles Léon MOUGIN (Documents inédits sur l'histoire de la Champagne 1070-1750, Châlons-surMarne 1879)
BAITELLI, Angelica: Annali historici dell'edificatione, erettione et dotatione del serenissimo monasterio di S.
Salvatore et S. Giulia di Brescia (Brescia 1657, 21794)
(war nicht zugänglich)
BALDETTI, Ettore/GRIMALDI, Floriano/MORONI, Marco/COMPAGNUCCI, Mauro/NATALI, Anna: Le basse
valli del Musone e del Potenza nell'alto Medioevo
(Loreto 1983)
BALDUCCI, Antonio: L'Archivio della curia arcivescovile
di Salerno I: Regesto delle pergamene (945-1727) (Rassegna storica Salernitana 6/1945, S. 248-344)
BALDUCCI, Antonio: L'Archivio diocesano di Salerno, 2
Bde (Collana storica-economica del Salernitano Fonti
4, Salerno 1959-1960)
BALDWIN, John Wesley: Masters, Princes and Merchants.
The Social Views of Peter the Chanter and his Circle.
Bd. 1: Text, Bd. 2: Notes (Princeton 1970)
BALDWIN, John Wesley: The Government of Philip
Augustus: Foundations of French Royal Power in the
Middle Ages (Berkeley/Los Angeles/London 1986)
BALGY, Alexander: Historia doctrinae catholicae inter Armenos unionisque eorum cum ecclesia Romana in
concilio Florentino (Wien 1878)
BALLADORE PALLIERI, Giorgio/VISMARA, Giulio: Acta
pontificia iuris gentium usque ad annum MCCCIV
(Biblioteca dell'unione cattolica per le scienze sociali
12, Mailand 1946)
BALLARD, Adolphus: British Borough Charters 1042-1216
(Cambridge 1913)
BALLESTEROS, E.: Estudio histórico de Ávila y su
provincia (Madrid 1896) (war nicht zugänglich)
BALLETTO, Laura: In margine al cartario di San Venerio
del Tino (Liguria monastica, Italia Benedettina 2,
Cesena 1979, S. 347-358)
BALUZE, Étienne: Miscellanea novo ordine digesta et ...
aucta opera ac studio Joannis Dominici MANSI, 4 Bde
(Lucca 1761-1764)
BANDINI, Angelo Maria: Catalogus codicum Latinorum
Bibliothecae Mediceae Laurentianae, Bd. 4 (Florenz
1777)
BANDINI, Laura/FANTAPPIÈ, Renzo: L'archivio del Capitolo della Cattedrale di Prato, secolo IX-XX, Inventario (Società Pratese di storia patria, Inventari 1, Prato
1984)
BANEAT, Paul: Le département d'Ille-et-Villaine. Histoire,
archéologie, monuments, 4 Bde (Paris 1927-1930)
BANKS, Richard W.: Cartularium prioratus S. Johannis
Evang. de Brecon (Archaeologia Cambrensis, 4th series
13/1882, S. 275-308, 14/1883, S. 18-49, S. 137-168, S.
221-236, S. 274-311)
BARAUT, Cebrià: Els Documents dels anys 1151-1190 de
l'arxiu capitular de la Seu d'Urgell (Urgellia 10/19901991, S. 7-349)
BARBICHE, Bernard: Les actes pontificaux originaux des
Archives Nationales de Paris, Bd. 1: 1198-1261, Bd. 2:
1261-1304, Bd. 3: 1305-1415 (Index actorum Romanorum ab Innocentio III ad Martinum V electum, Città
del Vaticano 1975-1982)
BARBIER, Joseph: Cartulaire de l'abbaye de Floreffe de
l'ordre de Prémontré au diocèse de Namur (Analectes
pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique 17,
Namur 1881)
BARBIERI, Ezio: Per l'edizione del fondo documentario: la
ricomposizione dell'archivio antico (S. Giulia di Brescia. Archeologia, arte, storia di un monastero regio dai
Langobardi al Barbarossa. Atti del Convegno internazionale, Brescia, 4-5 maggio 1990, ed. Clara STELLA e
Gerardo BRENTEGANI, Brescia 1992, S. 49-92)
BARENNES, Jean: Une bulle suspecte concernant le prieuré
anglais de Burwell (1184) (Mélanges d'histoire offerts à
Charles Bemont, Paris 1913, S. 163-172)
BARLOW, Frank: English Episcopal Acta 11: Exeter 10461184 (British Academy, Oxford 1996)
BARRAU DIHIGO, Luis: Note sur le Tumbo viejo de
l'Église cathédrale de Lugo (Revue Hispanique 12/
1905, S. 591-602)
BARRIOS GARCÍA, Angel: La Catedral de Ávila en la Edad
Media: Estructura Socio-Jurídica y Económica (hipótesis y problemas) (Ávila 1973)
BARRIOS GARCÍA, Angel: Documentación medieval de la
catedral de Ávila (Documentos y estudios para la historia del occidente peninsular durante la Edad Media
6, Salamanca 1981)
BARROW, Geoffrey Wallis Steward: The cathedral Chapter
of St. Andrews and the Culdees in the twelfth and
thirteenth Century (Journal of ecclesiastical History
3/1952, S. 23-39)
Literatur und Quellen
BARROW, Geoffrey Wallis Steward: The Acts of Malcolm
IV, King of Scots 1153-1165 together with Scottish
Royal Acts prior to 1153 not included in Sir Archibald
LAWRIE's 'Early Scottish Charters' (Regesta Regum
Scottorum 1, Edinburgh 1960)
BARROW, Julia: English Episcopal Acta 7: Hereford 10791234 (British Academy, Oxford 1993)
BART, Jean: La juridiction de la Sainte-Chapelle de Dijon à
la fin du Moyen Age (Mémoires de la société pour
l'histoire du droit et des institutions des anciens pays
bourguignons, comtois et romands 34/1977, S. 209233)
BARTELS, Gerhard: Die Geschichtsschreibung des Klosters Corvey (Abh. über die Corveyer Geschichtsschreibung, hg. von Friedrich PHILIPPI, Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Westfalen
10,1, Münster 1906, S. 101-172)
BARTH, Médard: Handbuch der elsässischen Kirchen im
Mittelalter (Arch. de l'église d'Alsace, n.s. 11-13, Straßburg 1960-1963)
BARTHÉLEMY, Dominique: La société dans le comté de
Vendôme de l'an mil au XIVe siècle, 2 Bde (Paris
1993)
BARTHÉLEMY, Edouard de: Diocèse ancien de Chalonssur-Marne. Histoire et monuments, 2 Bde (Paris 1861)
BARTHÉLEMY, Edouard de: Analyse du cartulaire de SaintPierre de Chézy (Mémoires de la Société académique
de Saint-Quentin 4e série 1/1876-1878, S. 241-308)
BARTHÉLEMY, Edouard de: Analyse du cartulaire de l'abbaye de Foigny (Vervins 1879)
BARTHÉLEMY, Edouard de: Cartulaires de l'abbaye de
N.D. de Signy et de St-Oricle de Senuc (Travaux de
l'Académie nationale de Reims 59/1879, S. 262-290)
BARTHÉLEMY, Edouard de: Recueil des chartes de l'abbaye de Notre-Dame de Cheminon (Arcis-sur-Aube
1883)
BARTLETT, Robert: Trial by Fire and Water. The Medieval
Judicial Ordeal (Oxford 1986, ND Oxford 1990)
BARTOLINI, Antonio: I vescovi del Montefeltro. Cronotassi (826-1976) (Sogliano al Rubicone 1976)
BARUBE, Odile: L'abbaye du Mont-Saint-Eloi des origines
au XIVe siècle (Poitiers 1977)
BASCHER, Jacques: Les fondations d'Isembaud abbé de
Preuilly-sur-Claise et de l'Étoile en Poitou (Rev. Mabillon 60/1983, S. 331-352)
BASILI, Aurelia/POZZA, Luciana: Le Carte del Monastero
di San Siro di Genova dal 952 al 1224 (Collana storica
di fonti e studi 18, Genua 1974)
BATTELLI, Giulio: Rationes decimarum Italiae nei secoli
XIII e XIV: Latium. Con una carta topografica della
diocesi (Studi e testi 128, Città del Vaticano 1946)
BATTELLI, Giulio: Il più ricco fondo diplomatico delle
Marche: Le pergamene di Fiastra (Studi Maceratesi
10/1976, S. 79-104)
BAUCH, Kurt: Das mittelalterliche Grabbild. Figürliche
Grabmäler des 11. bis 15. Jahrhunderts in Europa
(Berlin/New York 1976)
617
BAUER, Hans: Schwabmünchen (Historischer Atlas von
Bayern, Teil Schwaben, Reihe I Heft 15, München
1994)
BAUERMANN, Johannes: Die Anfänge der Prämonstratenserklöster Scheda und St. Wiperti-Quedlinburg
(Sachsen und Anhalt 7/1931, S. 185-252)
BAUERMANN, Johannes: Erzbischof Norbert und die
rheinischen Güter des Erzstifts Magdeburg (Geschichtsblätter für Stadt und Land Magdeburg 6667/1932, S. 1-39)
BAUMANN, Cornelia: Die Traditionen des Klosters
Reichenbach am Regen (Quellen und Erörterungen
zur bayerischen Geschichte N.F. 38,1, München 1991)
BAUMANN, Franz Josef: Necrologia Germaniae I: Dioeceses Augustensis, Constantiensis, Curiensis (Berlin
1888)
BAUMANN, Franz Josef: Necrologia Germaniae III: Dioeceses Brixinensis, Frisingensis, Ratisbonensis (Berlin
1905)
BAUMANN, Franz Ludwig: Geschichte des Allgäus, Bd. 1
(Kempten 1883)
BAUMGARTEN, Paul Maria: Unbekannte Papstbriefe aus
der Zeit vor 1198 (Römische Quartalschrift 2/1888, S.
382-403)
BAUMGARTEN, Paul Maria: Papal Letters relating to England 1133-1187 (EHR 9/1894, S. 531-541)
BAUTIER, Robert-Henri/DUFOUR, Jean: Recueil des Actes
de Louis VI, roi de France 1108-1137, 4 Bde (Chartes
et diplômes relatifs à l'histoire de France publ. par les
soins de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres,
Paris 1992-1994)
BAUTIER, Robert-Henri/SORNAY, Janine: Les sources de
l'histoire économique et sociale du Moyen Age. (1.
Teil:) Provence, Comtat-Venaissin, Dauphiné, États de
la Maison de Savoie, 3 Bde (Paris 1968-1974)
BAUTZ, Friedrich Wilhelm (Hg.): Biographisch-bibliographisches Kirchenlexikon, Bd. 1 ff. (Hamm 1975 ff.)
BAZIN, J.-Louis: Histoire des évêques de Chalon-surSaône (Société d'Histoire et d'Archéologie de Chalonsur-Saône. Mémoires Bd. 14 sér. 2 Bd. 6, Chalon-surSaône 1914, S. 1-290)
BEAUNIER, André/BESSE, Jean-Martial Léon: Abbayes et
prieurés de l'ancienne France. Recueil historique des
archevêchés, évêchés, abbayes et prieurés de France,
Bd. 1: Province ecclésiastique de Paris; Bd. 3: Provinces ecclésiastiques d'Auch et de Bordeaux; Bd. 4:
Provinces ecclésiastiques d'Alby, de Narbonne et de
Toulouse, Bd. 5: Province ecclésiastique de Bourges;
Bd. 7: Province ecclésiastique de Rouen; Bd. 8: Province ecclésiastique de Tours (Arch. de la France
monastique 1, 10, 12, 14, 17, 19, Paris 1905-1920);
siehe auch BECQUET
618
Literatur und Quellen
BEAURAIN, Georges: Le cartulaire de l'abbaye de Selincourt (1131-1513) (Mémoires de la Société des Antiquaires de Picardie 40/1925, S. 1-479)
BEAURAIN, Georges: La léproserie du Quesne et quelques
maladreries environnantes (Bullet. de la société des
Antiquaires de Picardie 33/1929-1930 [1931], S. 171265)
BECK, Friedrich/HENNING, Eckart: Die archivalischen
Quellen. Mit einer Einführung in die Historischen
Hilfswissenschaften (Köln/Weimar/Wien 32003)
BECK, Marcel/BÜTTNER, Heinrich: Die Bistümer Würzburg und Bamberg in ihrer politischen und wirtschaftlichen Bedeutung für die Geschichte des deutschen
Ostens (Studien und Vorarbeiten zur Germania Pontificia 3, Berlin 1937)
BECKER, Irmgard Christa: Geistliche Parteien und die
Rechtsprechung im Bistum Konstanz (1111-1274)
(Forschungen zur kirchlichen Rechtsgeschichte und
zum Kirchenrecht 22, Köln/Weimar/Wien 1998)
BECQUET, Jean: Le bullaire de l'ordre de Grandmont
(Rev. Mabillon 46/1956, S. 82-93)
BECQUET, Jean: La première crise de l'ordre de Grandmont (Bullet. de la Société archéologique et historique
du Limousin 87/1958-1960, S. 283-325)
BECQUET, Jean: L'abbaye d'Hénin-Liétard. Introduction
historique, chartes et documents (XIIe-XVIe s.) (Bibliothèque d'histoire et d'archéologique chrétiennes,
Paris 1965)
BECQUET, Jean: Le bullaire du Limousin (Bullet. de la
Société archéologique et historique du Limousin 100/
1973, S. 11-149)
BECQUET, Jean: Abbayes et prieurés dans l'ancienne
France. Recueil historique des archevêchés, évêchés,
abbayes et prieurés de France, Bd. 14: Province
ecclésiastique de Cambrai, Diocèse actuel d'Arras
(Rev. Mabillon fascicules impairs à couverture rouge
du n. 241 [1970/3] au n. 259 [1975/1] = Suppl. zu Bd.
58, Ligugé 1975)
BECQUET, Jean: Abbayes et prieurés dans l'ancienne
France. Recueil historique des archevêchés, évêchés,
abbayes et prieurés de France, Bd. 16: Province
ecclésiastique de Reims, Diocèse actuel d'Amiens
(Rev. Mabillon fascicules impairs à couverture rouge
du n. 263/1976,1 au n. 283/1981,1 = Suppl. zu Bd.
59, Ligugé 1981)
BECQUET, Jean: Abbayes et prieurés dans l'ancienne
France. Recueil historique des archevêchés, évêchés,
abbayes et prieurés de France, Bd. 18: Province
ecclésiastique de Reims, Diocèse actuel de Beauvais
(Rev. Mabillon n. 315-328 hors série = Suppl. zu Bd.
61, Ligugé 1989)
BECQUET, Jean: Actes des évêques de Limoges des
origines à 1197 (Documents, études et répertoires
publiés par l'Institut de recherche et d'histoire des
textes 56, Paris 1999)
BECQUET, Jean: Les évêques de Limoges aux Xe, XIe et
XIIe siècles /1/ (Bullet. de la Société archéologique et
historique du Limousin 104/1977, S. 63-90)
BECQUET, Jean: Les évêques de Limoges aux Xe, XIe et
XIIe siècles /4/ (Bullet. de la Société archéologique et
historique du Limousin 107/1980, S. 109-141)
BECQUET, Jean: Les évêques de Limoges aux Xe, XIe et
XIIe siècles /5/ (Bullet. de la Société archéologique et
historique du Limousin 108/1981, S. 98-116)
BECQUET, Jean: Le bullaire du Limousin. Additions et
corrections (Bullet. de la Société archéologique et
historique du Limousin 109/1982, S. 53-69)
BEDOS, Brigitte: La Châtellenie de Montmorency, des
origines à 1368: aspects féodaux, sociaux et économiques (Pontoise 1980)
BEHRENDS, Peter Wilhelm: Diplomatarium monasterii
sancti Liudgeri prope Helmstede (Neue Mittheilungen
aus dem Gebiet historisch-antiquarischer Forschungen
2, Halle 1836)
BELGRANO, Luigi Tommaso: Il secondo registro della
curia arcivescovile di Genova (Atti della Società ligure
di storia patria 18, Genua 1887)
BELL, H. Idris: A List of Original Papal Bulls and Briefs in
the Department of Manuscripts, British Museum
(EHR 36/1921, S. 393-419 und S. 556-583)
BELLESHEIM, Alphons: Geschichte der katholischen
Kirche in Irland, Bd. 1 (Mainz 1890)
BELLOTTI, Luigi: La chiesa di S. Pietro in Castello di
Verona e il suo fondo archivistico (Studi storici
Veronesi 1/1947-1948 S. 99-115; 2/1949-1950 S. 7183; 3/1951-1952, S. 20-39)
BELTRANI, Giovanni: I documenti storici di Corato (10461327) con 4 facsimili in fototipia (Codice dipl. Barese
9, Bari 1923)
BENATI, Amedeo: La pieve di Buda, il monastero di S.
Adalberto in Pereo e la canonica di Cella Volana (Analecta Pomposiana 3/1967, S. 149-168)
BENATI, Amedeo: L'arimannia nella storia medievale di
Massafiscaglia (Deputazione provinciale ferrarese di
storia patria. Atti e memorie Ser. 3 Bd. 16, Ferrara
1973)
BENATI, Amedeo/SAMARITANI, Antonio: La chiesa di
Ferrara nella storia della città e del suo territorio. Bd.
1: Secoli IV-XIV (Ferrara 1989)
BENDER, Wolfgang: Zisterzienser und Städte. Studien zu
den Beziehungen zwischen den Zisterzienserklöstern
und den großen urbanen Zentren des mittleren Moselraumes (12.-14. Jh.) (Trierer Historische Forschungen
20, Trier 1992)
BENITO RUANO, Eloy: La orden de Santiago en Francia
(Hispania 37/1977, S. 5-56)
BENITO RUANO, Eloy: Estudios Santiaguistas (Colegio
Universitario de León. Unidad de Investigación. Publicaciones 8, León 1978)
Literatur und Quellen
BENNET, Austin P.: The Jurisdiction of the Archbishop of
Canterbury (Analecta Gregoriana 98, Rom 1958)
BENVENUTI, Aldo: Da Pisa alle foci dell'Arno nel Medioevo. Barbaricina, S. Rossore, S. Giovanni al Gatano, S.
Pietro a Grado dal 900 al 1500: nuovi borghi, chiese,
monasteri, paesaggi agrari, boschivi, palustri, mutamenti idrografici, spazi abitativi, realtà fondiarie,
fluttuazioni demografiche (Pisa 1996)
BERCHER, Henri/COURTEAUX, Annie/MOUTON, Jean:
Une abbaye latine dans la société musulmane: Monreale au XIIe siècle (Annales 34/1979, S. 525-547)
BERENDES, Hans Ulrich: Die Bischöfe von Worms und
ihr Hochstift im 12. Jahrhundert (Diss. Köln 1984)
BERGE, Nicole: La Maison-Dieu de Toul au moyen âge
(masch.schr. Mém.-maîtr., Nancy 1975)
BERGER, Élie: Les Registres d'Innocent IV, 4 Bde (Bibliothèque des Écoles Françaises d'Athènes et de Rome,
2e série Bd. 1, Paris 1884-1911)
BERGER, Roger: Archidiacres, officiaux, dignitaires du
chapitre d'Arras (1093-1300). Essai de Chronologie
(Bullet. de la commission départementales des monuments historiques du Pas-du-Calais 8/1970, S. 505541)
BERGH, Laurent Philippe Charles van den: Oorkondenboek van Holland en Zeeland, 1. Afdeeling (Amsterdam 1866)
BERGQUIST, Anders: The Papal Legate: Nicholas Breakspear's Scandinavian Mission (Adrian IV. The English
Pope, 1154-1159, Studies and Texts, ed. Brenda
BOLTON and Anne J. DUGGAN, Church, Faith and
Culture in the Medieval West, Aldershot 2003, S. 4148)
BERIOU, Nicole/TOUATI, François-Olivier: Voluntate Dei
leprosus. Les lépreux entre conversion et exclusion
aux XIIe et XIIIe siècles (Testi, studi, strumenti 4.
Centro italiano di studi sull'alto medioevo, Spoleto
1991)
BERLIÈRE, Ursmer/HALKIN, Léon-E.: Monasticon Belge,
8 Bde (Liège 1897-1993)
BERNARD, Auguste/BRUEL, Alexandre: Recueil des chartes de l'abbaye de Cluny, 6 Bde (Collection de documents inédits sur l'histoire de France, Paris 1876-1903)
Bernardi Cremifanensis Historiae, ed. Georg WAITZ
(MGH SS 25, Hannover 1880, S. 651-678)
BERNARDO, Silvio: Santa Severina nella vita Calabrese dai
tempi più remoti ai nostri giorni (Neapel 1960)
BERNHARD, Günther: Die Geschichte der Kartause Seiz
im Mittelalter (Diss. Graz 1987)
BERNINI, Ferdinando: Conflitti giurisdizionali fra Parma e
il Borgo di San Donnino nel medioevo (Aurea Parma
35/1951, S. 15-27)
BERTHOD: Dissertation couronnée en 1764 sur les différantes positions de la ville de Besançon (Mémoires et
documents inédites pour servir à l'Histoire de la
Franche-Comté 2/1839, S. 221-343)
BERTIN, Paul: La chronique et les chartes de l'abbaye de
Marœuil de l'Ordre de Saint-Augustin et de la congré-
619
gation d'Arrouaise au diocèse d'Arras (Lille 1959)
BERTOLDI, Francesco Leopoldo: Memorie storiche di
Argenta, 3 Bde (Ferrara 1864)
BERTONI, Giuseppina: La giurisdizione dell'abate di S.
Ambrogio di Milano sulla corte di Limonta e Civenna
(Memorie storiche della diocesi di Milano 14/1967, S.
29-189)
BERTUZZI, Guglielmo: L'abbazia di Chiaravalle della Colomba attraverso i documenti di quattro secoli. Dalla
fondazione alla istituzione della commenda 1135-1444
(Arch. storico per le province Parmensi n.s. 27/1927,
S. 17-49)
(BESCAPÉ, Carlo): Novaria seu de ecclesia Novariensi libri
2 Carolo ep. Novariensis auctore (Novaria 1612)
BESSIN, Guillaume: Concilia Rotomagensis provinciae, 2
Bde (Rouen 1717)
BESSON, Joseph-Antoine: Mémoires pour l'histoire ecclésiastique des diocèses de Genève, Tarantaise, Aoste
et Maurienne, et du décanat de Savoye (Nancy 1759,
ND Moutiers 1871)
BESTA, Enrico: La Sardegna Medioevale, Bd. 1: Le vincende politiche dal 450 al 1326, Bd. 2: Le istituzioni
politiche, economiche, giuridiche, sociali (Palermo
1908-1909, ND Bologna 1966-1975)
BETENCOURT, Pierre Louis Josef de: Cartulaire de l'abbaye d'Auchy (o.O., o.J.)
BEYER, Heinrich/ELTESTER, Leopold/GOERZ, Adam:
Urkundenbuch zur Geschichte der jetzt die Preussischen Regierungsbezirke Coblenz und Trier bildenden mittelrheinischen Territorien, Bd. 2 (1169-1212)
(Koblenz 1865, ND Hildesheim/Aalen 1974)
BIANCOLINI, Giambatista: Notizie storiche delle chiese di
Verona, 8 Bde (Verona 1749-1771)
BIANCOLINI, Giambatista: Serie cronologica dei Vescovi e
Governatori di Verona (Verona 1757)
Bibliotheca Sanctorum, 12 Bde (Rom 1961-1970)
Bibliothèque et archives du Collège héraldique et historique de France fasc. 4
BIELSKY, Wilhelm: Die ältesten Urkunden des Kanonikatstiftes Sanct Georgen in Unterösterreich von 1112 bis
1244 (Arch. für Kunde österreichischer Geschichtsquellen 9/1853, S. 235-304)
BIENVENU, Jean-M.: Les premiers temps de Fontevraud
1101-1189. Naissance et Évolution d'un ordre religieux (Thèse pour le doctorat des lettres présentée à la
Faculte des lettres de l'Université de Paris-Sorbonne, 3
Bde, 1980)
BIERBACH, Arthur: Urkundenbuch der Stadt Halle, ihrer
Stifte und Klöster, Teil 1 (806-1300) (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen und des Freistaates Anhalt, Neue Reihe 10, Magdeburg 1930)
BIEREYE, Wilhelm: Das Bistum Lübeck bis zum Jahre
1254 (Zs. des Vereins für Lübeckische Geschichte und
Altertumskunde 25/1929, S. 261-364)
620
Literatur und Quellen
BILARD, Edouard-Jean-Marie: Analyse des documents
historiques conservés dans les archives de la Sarthe, 2
Bde (Le Mans 1854-1862)
BILLIET, Alexis/ALBRIEUX, J.: Chartes du diocèse de
Maurienne (Documents publiés par l’Académie impériale de Savoie 2, Chambéry 1861)
BINDI, Vincenzo: Monumenti storici ed artistici degli
Abruzzi, con prefazione di Ferdinando GREGOROVIUS, Bd. 1: Testo, Bd. 2: Tavole (Neapel 1889, ND
1977-1978)
BINDING, Günther: Baubetrieb im Mittelalter (Darmstadt
1993)
BIPPEN, Wilhelm von: Geschichte der Stadt Bremen, Bd.
1 (Bremen 1892)
BIRKNER, Rudolf: Bischof Otto II. von Freising, der erste
deutsche Barlaamdichter (Wissenschaftliche FG zum
zwölfhundertjährigen Jubiläum des heiligen Korbinian,
hg. von Joseph SCHLECHT, München 1924, S. 285298)
BISCARO, Gerolamo: Le temporalità del vescovo di
Treviso dal secolo IX al XIII (Arch. Veneto, 5. ser.
18/1936, S. 1-72)
BISCHOFF, Frank: Urkundenformate im Mittelalter.
Größe, Format und Proportionen von Papsturkunden
in Zeiten expandierender Schriftlichkeit (11.-13. Jahrhundert) (elementa diplomatica 5, Marburg 1996)
BLANCHARD, C.: Histoire de l'abbaye d'Hautecombe en
Savoie avec pièces justificatives inédites (Mémoires de
l'Académie de Savoie 25 [3. série 1], Chambéry 1875,
S. 1-741)
BLARY, François: Le domaine de Chaalis, XIIe-XIVe
siècles. Approches archéologiques des établissements
agricoles et industriels d'une abbaye cistercienne (Mémoires de la Section d'Archéologie et d'Histoire de
l'Art 3, Paris 1989)
BLATT, Franz: Novum glossarium mediae latinitatis ab
anno DCCC usque ad annum MCC, Bd. L-N (Hafniae
1957-1959)
BLED, Oscar: Regestes des évêques de Thérouanne 5001553, 2 Bde (Saint-Omer 1904-1907)
BLIGNY, Bernard: Recueil des plus anciens actes de la
Grande-Chartreuse (1086-1196) (Grenoble 1958)
BLIGNY, Bernard: L'église et les ordres religieux dans le
royaume de Bourgogne aux XIe et XIIe siècles (Collection des cahiers d'histoire publ. par les universités
de Clermont, Lyon, Grenoble 4, Grenoble 1960)
BLISS, William Henry/TWEMLOW, Jessie Alfred: Calendar
of Entries in the Papal Registers relating to Great
Britain and Ireland, 16 Bde (London 1893-1986)
BLOCH, Herbert: Monte Cassino in the Middle Ages, 3
Bde (Rom 1986)
BLOCH, Marc: De la cour royale à la cour de Rome: le
procès des serfs de Rosny-sous-Bois (Studi di storia e
diritto in onore di Enrico Besta, Bd. 2, Mailand 1939,
S. 153-164; ND: DERS., Mélanges historiques 1, Paris
1963, S. 452-461; engl. Übersetzung unter dem Titel:
From the Royal Court, Change in Medieval Society.
Europe north of the Alps 1050-1500, ed. Sylvia
THRUPP, London 1965, S. 3-13)
BLOND, H.: Histoire de la cathédrale de Senlis (des origines au XIIIe siècle) (Comité archéologique de Senlis.
Comptes-rendus et mémoires 1866, S. 113-153)
BLOSSEVILLE, Ernest P.: Dictionnaire topographique du
département de l'Eure comprenant les noms de lieu
anciens et modernes (Dictionnaire topographique de la
France 5, Paris 1877)
BLÜM, Hubertus Maria: Ursprung und Geschichte der
Ordensstatuten der Kartäuser (Die Kartäuser. Der
Orden der schweigenden Mönche, hg. von Marijan
ZADNIKAR und Adam WIENAND, Köln 1983, S. 3849)
BLÜM, Hubertus Maria: Die Kartausen der vier ehemaligen deutschen Ordensprovinzen und die Kartause
Marienau in der Bundesrepublik Deutschland (Die
Kartäuser. Der Orden der schweigenden Mönche, hg.
von Marijan ZADNIKAR und Adam WIENAND, Köln
1983, S. 288-344)
BLUME, Friedrich: Iter italicum, Bd. 2 (Halle 1827)
BLUMENTHAL, Uta-Renate: Cardinal Albinus of Albano
and the Digesta Pauperis Scolaris Albini. Ms. Ottob.
Lat. 3057 (AHP 20/1982, S. 7-49)
BOCCHI, Francesco Girolamo: Dissertazione sopra un
antico sigillo di Adria esistente nella città di Veletri nel
celebre museo Borgiano (Adria 1799)
BOFARULL Y MASCARÓ, Próspero de: Colección de documentos inéditos del Archivo general de la Corona de
Aragón, Bd. 8 (Barcelona 1851)
BOGHEN, Jeannine: Inventaire des actes épiscopaux
originaux conservés à la Bibliothèque nationale (11211200) (A propos des actes d'évêques. Hommage à
Lucie Fossier, ed. Michel PARISSE, Nancy 1991, S. 79138)
BOGHOS ANANIAN, P.: Nerses Shnorhali – Relations interecclésiales (Bazmavep. Rev. d'études arméniennes
154/1996, S. 201-236)
OGUMIL
B
, Karlotto: Das Bistum Halberstadt im 12. Jahrhundert. Studien zur Reichs- und Reformpolitik des
Bischofs Reinhard und zum Wirken der AugustinerChorherren (Mitteldeutsche Forschungen 69, Köln/
Wien 1972)
BÖHMER, Johann Friedrich: Regesta archiepiscoporum
Maguntinensium. Regesten zur Geschichte der Mainzer Erzbischöfe, hg. von Cornelius WILL, Bd. 2: Von
Konrad I. bis Heinrich II., 1161-1288 (Innsbruck
1886)
BÖHMER, Johann Friedrich/BAAKEN, Gerhard: Regesta
Imperii IV: Ältere Staufer, 3. Abteilung: Die Regesten
des Kaiserreiches unter Heinrich VI. 1165 (1190)1197, neubearbeitet von Gerhard BAAKEN, Namenregister, Ergänzungen und Berichtigungen, Nachträge,
bearbeitet von Karin und Gerhard BAAKEN (Köln/
Wien 1972-1979)
Literatur und Quellen
BÖHMER, Johann Friedrich/OPLL, Ferdinand: Regesta
Imperii IV: Ältere Staufer, 2. Abteilung, Die Regesten
des Kaiserreiches unter Friedrich I. 1152 (1122)-1190,
Lieferung 1-3, neubearbeitet von Ferdinand OPLL
unter Mitwirkung von Hubert MAYR (Wien/Köln/
Graz 1980-2001)
BÖHMER, Johann Friedrich/OTTENTHAL, Emil von:
Regesta Imperii II: Die Regesten des Kaiserreichs
unter den Herrschern aus dem sächsischen Hause 9191024, 1. Abteilung: Heinrich I. und Otto I., neu bearb.
von Emil von OTTENTHAL (Innsbruck 1893)
BÖHMER, Johann Friedrich/WILL, Cornelius: Regesta
archiepiscoporum Maguntinensium. Regesten zur Geschichte der Mainzer Erzbischöfe, hg. von Cornelius
WILL, Bd. 2: Von Konrad I. bis Heinrich II., 11611288 (Innsbruck 1886)
BÖHMER, Johann Friedrich/ZIMMERMANN, Harald:
Regesta Imperii II: Sächsisches Haus 919-1024, Bd. 5:
Papstregesten 911-1024 (Wien/Köln/Graz 1969,
21998)
BOISSARD, Jean-Marc: Structures et attributions du
chapitre cathédral de Chalon-sur-Saône du milieu du
XIIe au milieu du XIVe siècle (Mémoires de la Société
d'histoire et d'archéologie de Chalon-sur-Saône 42/
1970-1971 [1973], S. 89-140)
BOLTON, Brenda/ROUSSEAU, Constance M.: Palmerius of
Picciati: Innocent III. meets his 'Martin Guerre'
(Proceedings of the Tenth International Congress of
Medieval Canon Law, ed. Kenneth PENNINGTON,
Stanley CHODOROW und Keith H. KENDALL, Monumenta iuris canonici, Series C: Subsidia 11, Città del
Vaticano 2001, S. 361-385)
BONA, Bartolomeo: Notizia del monastero di S. Maria
della Rocca delle Donne con documenti inediti dei
secoli XII e XIII (Turin 1852)
BONDAM, Pieter: Charterboek der hertogen van Gelderland en graaven van Zutphen 1 (Utrecht 1783)
BONELLI, Benedetto: Notizie istorico-critiche intorno al
b.m. Adelpreto vescovo della chiesa di Trento, 2 Bde,
Bd. 3,1: Notizie istorico-critiche della chiesa di Trento,
Bd. 3,2: Monumenta ecclesiae Tridentinae (Trento
1760-1765)
BONERT, René: Grundriß einer Alsatia monastica (Studien
und Mitteilungen zur Geschichte des BenediktinerOrdens 92/1981, S. 289-307)
BÖNNEN, Gerold: Die Bischofsstadt Toul und ihr Umland während des hohen und späten Mittelalters
(Trierer Historische Forschungen 25, Trier 1995)
BONNIN, Theodore: Cartulaire de Louviers. Documents
historiques originaux du Xe au XVIIIe siècle, 4 Bde (in
3) (Évreux 1870-1897)
BORCHARDT, Karl: Archbishop Gerard of Ravenna and
Bishop John of Faenza (Proceedings of the Eighth
International Congress of Medieval Canon Law, ed.
Stanley CHODOROW, Monumenta iuris canonici, Series
C: Subsidia 9, Città del Vaticano 1992, S. 573-592)
621
BORGIA, Stefano: Memorie istoriche della pontificia città
di Benevento dal secolo VIII al secolo XVIII, 3 Bde
(Benevent 1763-1769)
BORGOLTE, Michael: Petrusnachfolge und Kaiserimitation. Die Grablegen der Päpste, ihre Genese und Traditionsbildung (Veröffentlichungen des Max-PlanckInstituts für Geschichte 95, Göttingen 1989, 2., durchgesehene Auflage Göttingen 1995)
BORMANS, Stanislas: Notice d'un cartulaire du clergé
secondaire de Liège (Compte-rendu des Séances de la
Commission royale d'Histoire ou recueil de ses
bulletin, 3e série 13/1872, S. 317-370)
BORMANS, Stanislas: Une fausse bulle du pape Etienne.
Rapport à l'académie royale de Belgique sur cinq titres
de l'abbaye de Brogne (Bullet. de l'académie royale de
Belgique 2e série 47/1879, S. 271-296)
(BORME): Le culte de Marie inauguré par les disciples du
Sauveur à Pignans-en-Provence, par un solitaire de la
montagne, hg. von Charles MARTEL (Paris 1862) (war
nicht zugänglich)
BORN, Erich: Das Zeitalter des Denars. Ein Beitrag zur
deutschen Geld- und Münzgeschichte des Mittelalters
(Wirtschafts- und Verwaltungsstudien 63, Leipzig/
Erlangen 1924)
BORRI, Giammario: Le carte del monastero di Santa Maria
di Valfucina (1058-1250) (Studia Picena 55/1990, S. 583)
BORRI, Luigi: Statuti ed ordinamenti dell'antichissimo
capitolo della insigne basilica di S. Vittore in Varese
(Varese 1897)
BORST, Arno: Die Katharer (Schriften der MGH 12, Stuttgart 1953)
BORTOLAMI, Sante: 'Honor civitatis': società comunale ed
esperienze di governo signorile nella Padova Ezzeliniana (Nuovi studi Ezzeliniani, ed. Giorgio CRACCO,
Istituto storico italiano per il medio evo 21,1, Rom
1992, S. 161-239)
BORTOLAMI, Sante: Da Carlo Magno al 1200 (Diocesi di
Padova, ed. Pierantonio GIOS, Storia religiosa del
Veneto 6, Venedig/Padua 1996, S. 47-116)
BOSELLI, Pierino: Dizionario di toponomastica Bergamasca e Cremonese (Biblioteca dell' ‘Archivum Romanicum‘ 2. ser. Bd. 47, Florenz 1990)
BOSHOF, Egon: Die Regesten der Bischöfe von Passau,
Bd. 1: 731-1206 (Regesten zur bayerischen Geschichte,
hg. von der Kommission für bayerische Landesgeschichte 1, München 1992)
BOSIO, Giacomo: Dell'Istoria della sacra religione et
illustrissima militia di San Giovanni Gierosolimitano
(Rom 1594, 21621)
BOUCHARD, Constance Brittain: The geographical, social
and ecclesiastical origins of the bishops of Auxerre
and Sens in the Central Middle Ages (Church History
46/1977, S. 277-295)
622
Literatur und Quellen
BOUCHARD, Constance Brittain: Spirituality and Administration: the Role of the Bishop in twelfth century
Auxerre (Speculum Anniversary Monographs 5, Cambridge, Mass. 1979)
BOUCHARD, Constance Brittain: Sword, Miter, and Cloister: nobility and the church in Burgundy, 980-1198
(Ithaca/London 1987)
BOUILLART, Jacques: Histoire de l'abbaye royale de SaintGermain-des-Prez, contenant la vie des abbés qui l'ont
gouvernée depuis sa fondation, les hommes illustres
qu'elle a donnés à l'Eglise et à l'Etat (Paris 1724)
BOULLÉ, Jules: Recherches historiques sur la maison de
Saint-Lazare de Paris depuis sa fondation jusqu'à la
cession qui en fut faite en 1632 aux prêtres de la
Mission (Mémoires de la Société de l'Histoire de Paris
et de l'Ile-de-France 3/1876[1877], S. 126-191)
BOULLIER, Isidore: Recherches historiques sur l'église et la
paroisse de la Trinité de Laval, sur le prieuré de Prix et
sur le chapitre de Saint-Thugal (Laval 1845)
BOUQUET, Martin: Recueil des Historiens des Gaules et
de la France. Nouvelle édition publ. sous la direction
de Léopold DELISLE, 19 Bde (Paris 1869-1880)
BOURASSE, Jean-Jacques: Cartulaire de Cormery précédé
de l'histoire de l'abbaye et de la ville de Cormery
d'après les chartes (Mémoires de la société archéologique de Touraine 12, Tours 1861)
BOURRIENNE, Valentin: Antiquus cartularius ecclesiae
Baiocensis, 2 Bde (Rouen 1902-1903)
BOUSQUET, Jean-Louis-Étienne: Documents sur l'ancienne abbaye de Loc-Dieu (Villefranche 1892)
BOUSSARD, Jacques: Le gouvernement d'Henri II Plantagenêt (Paris 1956)
BOUSSARD, Jacques: Quelques documents concernant
Saint-Germain-l'Auxerrois, Sainte-Opportune et la
coutume de Paris à la fin du XIIe siècle et au XIIIe
(Bullet. de la Société de l'Histoire de Paris et de l'Ilede-France/1971, S. 29-43)
BOUSSU, Gilles Joseph de: Histoire de la ville de Mons
(Mons 1725, ND Mons 1982)
BOUTEILLER, Ernest de: Dictionnaire topographique de
l'ancien département de la Moselle (Dictionnaire topographique de la France 13, Paris 1874)
BOUTON, Jean de la Croix: Les moniales cisterciennes.
Livre premier: Histoire externe, Bd. 1: Jusqu'à la fin du
XVe siècle, Bd. 2: Du XVIe siècle à nos jours (Commission pour l'histoire de l'Ordre de Cîteaux, Grignan
1986-1987)
BOUVIER, Henri: Histoire de l'église et de l'ancien archidiocèse de Sens, 3 Bde (Paris 1906-1911)
BOVA, Magda: Inventario delle carte della chiesa di S.
Agata in Bologna conservate all'Archiginnasio (L‘Archiginnasio. Bollet. della biblioteca comunale di Bologna 74/1979, S. 81-84)
BOYD, Catherine Evangeline: Tithes and Parishes in
medieval Italy (Ithaca 1952)
BOYER, Marjorie Nice: Medieval French Bridges. A
History (The Mediaeval Academy of America, Publication 84, Cambridge [Mass.] 1976)
BOYER, Raymond: La chartreuse de Montrieux aux XIIe et
XIIIe siècles, Bd. 1: Histoire de la chartreuse aux XIIe
et XIIIe siècles, Bd. 2: Chartes des XIIe et XIIIe siècles,
Bd. 3: Index (Marseille 1980)
BOYSSAT, Pierre de: Histoire des chevaliers de l'ordre de
l'hospital de S. Jean de Hierusalem, 2 Bde (Lyon 1612
und Paris 21659)
RACKMANN
B
, Albert: Papsturkunden des Nordens, Nordund Mitteldeutschlands (GGN 1904, S. 94-138)
BRACKMANN, Albert: Papsturkunden der Schweiz. Dritter
Bericht der Wedekindschen Preisstiftung für deutsche
Geschichte. Mit kritischen Exkursen von P. KEHR
(GGN 1904, S. 417-517)
BRACKMANN, Albert: Niederrheinische Urkunden des 12.
Jahrhunderts (Annalen des Historischen Vereins für
den Niederrhein 81/1906, S. 112-130)
BRACKMANN, Albert: Zur Kanonisation des Erzbischofs
Annos von Köln (NA 32/1907, S. 153-165)
BRACKMANN, Albert: Die Kurie und die Salzburger
Kirchenprovinz (Studien und Vorarbeiten zur Germania Pontificia 1, Berlin 1912)
BRACKMANN, Albert: Papsturkunden in Deutschland. Reiseberichte zur Germania pontifica. Mit vorwort [sic]
von Rudolf HIESTAND und Register, zusammengestellt von Rudolf HIESTAND, Marianne RIETHMÜLLER und Jürgen SIMON (Acta Romanorum Pontificum 9, Città del Vaticano 2004)
BRAMATO, Fulvio: Storia dell'ordine dei Templari in Italia,
Bd. 1: Le fondazioni, Bd. 2: Le inquisizioni. Le fonti
(Rom 1991-1194)
BRANDT, Hans Jürgen/HENGST, Karl: Die Busdorfkirche
St. Petrus und Andreas in Paderborn 1036-1986. Zur
Geschichte von Kirche, Stift und Pfarrgemeinde bei
der Feier des 950jährigen Jubiläums (Paderborn 1986)
BREARD, Charles: Cartulaires de Saint-Ymer-en-Auge et
de Bricquebec (Société d'Histoire de Normandie,
Rouen 1908)
BREDERO, Adrian Hendrik: Cluny et Cîteaux au douzième
siècle. L'histoire d'une controverse monastique (Amsterdam 1985)
Die Bremische Chronik des Gerhard Rynesberch und des
Herbord Schene (Geschichtsquellen des Erzstiftes und
der Stadt Bremen, hg. von Johann Martin LAPPENBERG, Bremen 1841, S. 55-158)
BRENTANO, Robert: A New World in a Small Place.
Church and Religion in the Diocese of Rieti 11881378 (Berkeley/Los Angeles/London 1994)
BRÉQUIGNY, Louis de: Table chronologique des diplômes, chartes, titres et actes imprimés concernant l'histoire de France, Bd. 4 (Paris 1836)
BRESSLAU, Harry: Nachträge zu den beiden ersten Bänden
der Diplomata-Ausgabe. VII: Zwei Diplome Otto's
III. für das Bisthum und für St. Martin zu Worms
(DO.III. 120. 428) (NA 23/1898, S. 158-172)
Literatur und Quellen
BRIDOT, Jean: Chartes de l'abbaye de Remiremont des
origines à 1231 (Turnhout 21997)
BRINCKMEIER, Eduard: Glossarium diplomaticum, 2 Bde
(Gotha 1856-1863, ND Aalen 1967)
BRING, Sven: Monumenta Scanensia quibus varia ad antiquitates Sviogothicas pertinentia capita continentur
academicis antea disputationibus ventilata, 2 Bde
(Londini Gothorum 1744-1751)
BRIXIUS, Johannes Matthias: Die Mitglieder des Kardinalkollegiums von 1130-1181 (Diss. Straßburg, Berlin
1912)
BROM, Gisbert: Bullarium Traiectense. Romanorum Pontificum Diplomata quotquot olim usque ad Urbanum
papam VI (An. 1378) in veterem Episcopatum Trajectensem destinata, 2 Bde (Haga Comitis 1891-1896)
BROM, Gisbert: Regesten van Oorkonden betreffende het
Sticht Utrecht (694-1301), 2 Bde (Bijdragen voor een
Oorkondenboek van het Sticht Utrecht, Utrecht 1908)
BROOK, Lindsay L./CASULA, F. C./COSTA, M. M./PAVONI, R./TANGHERONI, M.: Genealogie medioevali di
Sardegna (Cagliari-Sassari 1984)
BROOKE, Christopher Nugent Lawrence: Canons of English Church Councils in the Early Decretal Collections
(Traditio 13/1957, S. 471-479)
BROOKE, Christopher Nugent Lawrence: The Date of
Gilbert Foliot's Collection of Letters (English Episcopal Acta 15: London 1076-1187, British Academy, ed.
Falko NEININGER, British Academy, Oxford 1999, S.
146-148)
BROUETTE, Emile: Le cartulaire du prieuré d'Aubigny-enArtois (Augustiniana 12/1962, S. 495-528)
BROUSSILLON, Bertrand de: Cartulaire de St-Michel de
l'Abbayette, prieuré de l'abbaye du Mont-St-Michel
(997-1421) (Paris 1894)
BROWN, A. L.: The latin letters in Ms. All Souls 182 (EHR
87/1972, S. 565-571)
BROWN, Philippa: Sibton Abbey Cartularies and Charters,
4 Bde (Suffolk Record Society, Suffolk Charters 7-10,
Woodbridge/Wolfeboro 1985-1988)
BROWN, Vivien: Eye Priory Cartulary and Charters, 2 Bde
(Suffolk Charters Series 12-13, Woodbridge 19921994)
BROWN, William: Cartularium Prioratus de Gyseburne,
Ebor. Dioecesis, Ordinis S. Augustini fundati A.D.
MCXIX, 2 Bde (Surtees Society 86, 89, Durham 18891894)
BROWN, William/HAMILTON THOMPSON, Alexander:
The Register of William Greenfield, Lord Archbishop
of York, 1306-1315, 5 Bde (Publications of the Surtees
Society 145, 149, 151-153, Leeds 1931-1940)
BRUCHMANN, Karl G.: Der Kreis Eschwege (Schriften
des Instituts für geschichtliche Landeskunde von Hessen und Nassau 9, Marburg 1931)
623
BRÜHL, Carlrichard: Fodrum, Gistum, Servitium regis.
Studien zu den wirtschaftlichen Grundlagen des Königtums im Frankenreich und in den fränkischen
Nachfolgestaaten Deutschland, Frankreich und Italien
vom 6. bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts (Kölner
Historische Abh. 14/1-2, Köln-Graz 1968)
BRUNDAGE, James A.: The Crusader's Wife revisited
(Studia Gratiana 14, Collectanea Stephan Kuttner 4,
Bologna 1967, S. 243-251; ND: DERS., The Crusades,
Holy War and Canon Law [XVI], CSS 338, Aldershot
1991)
BRUNDAGE, James A.: Law, Sex, and Christian Society in
Medieval Europe (Chicago/London 1987)
BRUNDAGE, James A.: Widows and Remarriage: Moral
Conflicts and their Resolution in classical canon Law
(Wife and Widow in medieval England, ed. Sue
Sheridan WALKER, Studies in medieval and early
modern civilization, Ann Arbor 1993, S. 17-32)
BRUNDAGE, James A.: The Lawyer as his Client's Judge:
The Medieval Advocate's Duty to the Court
(Cristianità ed Europa. Miscellanea di Studi in onore di
Luigi Prosdocimi, ed. Cesare ALZATI, Bd. 2, Rom/
Freiburg/Wien 1994, S. 591-607)
BRUNDAGE, James A.: Sin, Crime, and the Pleasures of
the Flesh. The Medieval Church Judges Sexual
Offences (The Medieval World, ed. by Peter LINEHAN
and Janet L. NELSON, London/New York 2001, S.
294-307)
BRUNEL, Clovis: Recueil des actes des comtes de Pontieu
(1026-1279) (Collection de documents inédits sur
l'histoire de France, Paris 1930)
BRUNEL, Ghislain: Bêtes sauvages et bêtes d'élevage:
l'exemple de la forêt de Retz (XIIe-XIVe siècles) (Campagnes médiévales: l'homme et son éspace. Études
offertes à Robert Fossier, ed. Elisabeth MORNET,
Publications de la Sorbonne, Histoire ancienne et
médiévale 31, Paris 1995, S. 157-162)
BRUNETTIN, Giordano: Gli istituti benedettini nella
strategia di controllo territoriale dei Patriarchi di
Aquileia durante il XII secolo (Il monachesimo benedettino in Friuli in età patriarcale. Atti del Convegno
internazionale di studi, Udine-Rosazzo, 18-20 Novembre 1999, ed. Cesare SCALON, Studi per la storia
della Chiesa in Friuli 3, Udine 2002, S. 55-106)
BRUNSCH, Swen Holger: Urkunden und andere Schriftstücke im Chronicorum liber des Klosters S. Bartolomeo di Carpineto (QFIAB 82/2002, S. 1-46)
BRUTAILS, Jean-Auguste: Cartulaire de l'église collégiale
Saint-Seurin de Bordeaux (Académie de l'église collégiale Saint-Seurin de Bordeaux, Bordeaux 1897)
BRUTAILS, Jean-Auguste: Les vieilles églises de la Gironde
(Bordeaux 1912)
BUCELINUS, Gabriel: Germania topo-chrono-stemmatographica sacra et prophana, 2 Bde (Ulm 1656-1662)
624
Literatur und Quellen
(BUCHINGER, Bernardinus): Epitome fastorum Lucellensium qua monasterii S. Mariae de Luciscella, ordinis
Cisterciensis, dioecesis Basiliensis, origo, fundatio,
progressus, privilegia, series abbatum ... explicantur
(Porrentruy 1667)
BUCHINGER, Johann Nepomuk: Geschichte des Fürstenthums Passau, Bd. 1 (München 1816)
BUCHOWIECKI, Walther: Handbuch der Kirchen Roms.
Der römische Sakralbau in Geschichte und Kunst von
der altchristlichen Zeit bis zur Gegenwart, 4 Bde, Bd.
4 von Brigitte KUHN-FORTE (Wien 1967-1997)
BUGGE, Alexander/BRINCHMANN, Chr./KOLSRUD, Oluf:
Syttende Samling Romerske Oldbreve, Andet Halvbind (Diplomatarium Norvegicum, Bd. 17,2, Oslo
1907-1913)
BUHOT DE KERSERS, Alphonse-Louis-Marie: Statistique
monumentale du département du Cher, 8 Bde (Paris
1875-1898)
BUJANDA, Fernando: Archivo catedral de Calahorra
(Berceo. Boletin del Instituto de Estudios Riojanos 76,
Año 20/1965, S. 417-478)
Bullarium equestris ordinis S. Jacobi de Spatha per annorum seriem nonnullis donationum et aliis interiectis
Scripturis congestum ..., ed. Antonio Francisco AGUADO DE CÓRDOVA (Madrid 1719)
Bullarium Lateranense sive collectio privilegiorum a sancta
sede canonicis regularibus ordinis sancti Augustini
congregationis Salvatoris Lateranensis concessorum.
Ed. novissima (Rom 1727) (war nicht zugänglich)
Bullarum diplomatum et privilegiorum sanctorum Romanorum pontificum Taurinensis editio locupletior facta
collectione novissima plurium brevium epistolarum
decretorum actorumque s. sedis a s. Leone Magno
usque ad praesens, cura et studio Aloysii TOMASSETTI
(Turin 1857-1870)
Bullarum privilegiorum ac diplomatum Romanorum pontificum amplissima collectio, ed. Charles COCQUELINES/Hieronymus MAINARDI, Bd. 3: a Lucio III ad
Clementem IV scilicet an. MCLXXXI ad an.
MCCLXVIII (Rom 1740)
(Anon.), Bulles inédites. La première année d'Honorius
III (Analecta iuris pontificii. Recueil de Dissertations
sur différents Sujets de Droit Canonique, de Liturgie
et de Théologie et d'Histoire 14, Rom/Paris/Brüssel
1875, Sp. 645-724)
BULLOCH, James: Adam of Dryburgh (Church Historical
Society, London 1958)
BULST-THIELE, Marie Luise: Templer in königlichen und
päpstlichen Diensten (FS Percy Ernst Schramm zu
seinem siebzigsten Geburtstag von Schülern und
Freunden zugeeignet, hg. von P. CLASSEN/P.
SCHEIBERT, Bd. 1, Wiesbaden 1964, S. 289-308)
BUNGE, Friedrich Georg von: Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten (Reval 1857)
BÜNZ, Enno: Gründungsausstattung und Güterteilung des
Würzburger Kollegiatstifts Haug im Spiegel der
ältesten Papsturkunden (1182-1195) (Würzburger Diözesangeschichtsblätter 57/1995, S. 33-78)
BÜNZ, Enno: Stift Haug in Würzburg. Untersuchungen
zur Geschichte eines fränkischen Kollegiatstiftes im
Mittelalter (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 128, Studien zur Germania Sacra
20, Göttingen 1998)
BUONAGURO, Carmela: Documenti per la storia di Nola.
Secoli XII-XIV (Fonti per la storia del mezzogiorno
medievale 14, Salerno 1997)
BUR, Michel et al.: Histoire de Laon et du Laonnois (Pays
et villes de France 24, Toulouse 1987)
BURATTINI, Vittorio: Sancta Svanensis ecclesia. Le origini
del vescovato di Sovana (Riv. di storia della chiesa in
Italia 49/1995, S. 393-447)
Burchard von Ursberg, Chronicon, ed. Oswald HOLDEREGGER/Bernhard von SIMSON (MGH SS rer. Germ.
16, Hannover 1916)
BURGTORF, Jochen: Die Ritterorden als Instanzen zur
Friedenssicherung? (Jerusalem im Hoch- und Spätmittelalter. Konflikte und Konfliktbewältigung – Vorstellungen und Vergegenwärtigungen, hg. von Dieter
BAUER/Klaus HERBERS/Nikolas JASPERT, Campus
Historische Studien 29, Frankfurt/New York 2001, S.
165-200)
BURNS, Charles: Papal Gifts to Scottish Monarchs: The
Golden Rose and the Blessed Sword (Innes Review
20/1969, S. 150-194)
BURNS, Charles: Golden Rose and Blessed Sword. Papal
Gifts to Scottish Monarchs (Glasgow 1970)
BURTON, Janet E.: Monasteries and Parish Churches in
Eleventh- and Twelfth-Century Yorkshire (Northern
History 23/1987, S. 39-50)
BURTON, Janet E.: English Episcopal Acta 5: York 10701154 (British Academy, Oxford 1988)
BUTLER, Constance Mary/BERNARD, John Henry: The
Charters of the Cistercian Abbey of Duiske in the
County of Kilkenny (Proceedings of the Royal Irish
Academy 35, section 3, Dublin 1918, S. 1-188)
BÜTTNER, Heinrich: Die älteste Geschichte der Abtei und
des Stiftes zu Breitungen an der Werra (MIÖG 47/
1933, S. 385-413)
BÜTTNER, Heinrich: Ein Prozeß des 12. Jh. um die
Pfarrechte zu Achkarren am Kaiserstuhl (ZGORh 90/
1938, S. 443-457)
BÜTTNER, Heinrich: Kaiserin Richgard und die Abtei
Andlau (Arch. de l'église d'Alsace 23 [=nouv. série 7]/
1956, S. 83-91)
BÜTTNER, Heinrich: Das Privileg Lucius' III. von 1182 für
das Prämonstratenserstift Rodenkirchen (ZGORh
107/1960, S. 24-39)
BÜTTNER, Heinrich: Die Pfarrei Bessenbach in der Papsturkunde des Jahres 1184 (Würzburger Diözesangeschichtsblätter 24/1962, S. 5-23)
Literatur und Quellen
CACIORGNA, Maria Teresa: Le pergamene di Sezze (11811347), 2 Bde (Codice diplomatico di Roma e della
regione romana 5, Rom 1989)
CACIORGNA, Maria Teresa: Beni comuni e istituzioni a
Sezze: problemi di gestione (Il Lazio meridionale tra
papato e impero al tempo di Enrico VI. Atti del convegno internazionale Fiuggi, Guarcino, Montecassino,
7-10 giugno 1986, Pubblicazioni degli archivi di stato,
Saggi 16, Rom 1991, S. 187-202)
CACIORGNA, Maria Teresa: Marittima medievale. Territori, società, poteri (Pagine della memoria 4, Rom 1996)
CAETANI, Gelasio: Regesta chartarum. Regesto delle pergamene dell'archivio Caetani, Bd. 1 (Documenti dell'
Arch. caetani, Perugia 1922)
CAETANI, Gelasio: Documenti dell'archivio Caetani.
Varia. Raccolta delle carte più antiche dell'archivio
Caetani e regesto della pergamene del fondo Pisano,
con introduzione di C. RAMADORI (Documenti dell'
Arch. caetani 5,1, Città del Vaticano 1936)
CAILLE, Jacqueline: Origine et développement de la
seigneurie temporelle de l'archevêque dans la ville et le
terroir de Narbonne (IXe-XIIe siècles) (Narbonne:
Archéologie et histoire, Bd. 2: Narbonne au moyenâge. XLVe congrès organisé par la fédération historique du Languedoc méditerranéen et du Rousillon,
Montpellier 1973, S. 9-36)
CAILLE, Jacqueline: Les seigneurs de Narbonne dans le
conflit Toulouse-Barcelone au XIIe siècle (Annales du
Midi 97/1985, S. 227-244)
CAIS DE PIERLAS, Eugène: I conti di Ventimiglia, il priorato di San Michele ed il principato di Seborga (Miscellanea di storia italiana 23 [ser. 2,8], Turin 1884, S. 1150)
CAIS DE PIERLAS, Eugène: Cartulaire de l'ancienne
cathédrale de Nice (Turin 1888)
CAIS DE PIERLAS, Eugène/SAIGE, Gustave: Chartrier de
l'abbaye de Saint-Pons hors les murs de Nice (Collection de documents historiques publiés par ordre de
S.A.S. le prince Albert Ier, prince souverain de Monaco, Monaco 1903)
CALANDRINI, Antonio/FUSCONI, Gian Michele: Forlì e i
suoi vescovi. Appunti e documentazione per una
storia della chiesa di Forlì, Bd. 1: Dalle origini al secolo
XIV, Bd. 2: Il secolo XV (Studia Ravennatensia 2,
Forlì 1985-1993)
CALLEBERT, P.: Ontstaan en vroegste Geschiedenis van
het Kapittel te Eversam (1091-1200) (Annales de la
Société d'Emulation de Bruges 102/1970, S. 161-216)
CALMET, Augustin: Histoire ecclésiastique et civile de
Lorraine ... avec les pièces justificatives, 3 Bde (Nancy
1728)
CALMET, Augustin: Histoire de Lorraine, nouvelle éd., 7
Bde (Nancy 1745-1757)
CAMERON, Euan: Waldenses. Rejections of Holy Church
in medieval Europe (Oxford 2000)
625
CAMICI, Ippolito Maria: Supplementi d'istorie Toscane di
Cosimo della Rema (Ossequi letterari, Florenz 1772, S.
36-102)
CAMICI, Ippolito Maria: Lebensgeschichte Christians Erzbischofs von Maynz, Kaisers Friedrichs des ersten Legaten in Toscana (Magazin für die neue Historie und
Geographie, angelegt von Anton Friedrich BÜSCHING
13/1779, S. 499-540)
CAMPAGNA CICALA, Francesca/CALANDRA, Eliane : Messina – Il ritorno della memoria (Ministero degli affari
esteri, Ministero per i beni culturali, Fondazione casa
ducale Medinaceli. Regione Siciliana, Comune di
Messina, Palermo 1994)
CAMPI, Pietro M.: Dell'historia ecclesiastica di Piacenza, 3
Bde (Piacenza 1651-1662)
CAMPS, Henrikus P. H.: Oorkondenboek van NoordBrabant tot 1312, Deel 1: De Meierij van 's-Hertogenbosch (met de heerlijkheid Gemert), eerste stuk (6901294) (s'Gravenhage 1979)
CAMUZAT, Nicolas: Promptuarium sacrarum antiquitatum
Tricassinae dioecesis (Troyes 1610)
CANELLAS LÓPEZ, Angel: Monumenta diplomatica Aragonensia. Los Cartularios de San Salvador de Zaragoza, Bd. 2 (Zaragoza 1990)
CAÑIZARES, Buenaventura: Los grandes pleitos de la iglesia de Lugo: la iglesia de Lugo y la iglesia de León (Boletín de la Comisión de Monumentos Históricos y Artísticos de Lugo 2/1946, S. 137-152)
CANZIAN, Dario: Oderzo medievale. Castello e territorio
(Triest 1995)
CAPES, William Wolfe: Charters and Records of Hereford
Cathedral (Thomas de Cantilupe Society, Hereford
1908)
CAPPEL, E. van: Zalige Desiderius von Kortrijk, bisschop
van Terwaan (†1192) (Studies over de kerkelijke en
kunstgeschiedenis van West-Vlaanderen opgedragen
aan Z.E.H. Michiel English, Brügge 1952, S. 381-397)
CAPPELLETTI, Giuseppe: Le chiese d'Italia dalla loro origine sino ai nostri giorni, 21 Bde (Venedig 1844-1870)
CAPRIOLI, Adriano/RIMOLDI, Antonio/VACCARO, Luciano: Diocesi di Mantova, testi di Roberto BRUNELLI
(Storia Religiosa della Lombardia 8, Brescia 1992)
CARABELLESE, Francesco: Il comune Pugliese durante la
monarchia normanna-sueva (Documenti e monografie
della commissione provinciale di archeologia e storia
patria 17, Bari 1924)
CARBONETTI VENDITELLI, Cristina: Margheritella. Il più
antico liber iurium del comune di Viterbo (Fonti per la
storia dell'Italia medievale. Antiquitates 6, Rom 1997)
CARDEVACQUE, Adolphe de: L'abbaye du Mont-SaintEloi (1068-1792) (Arras 1859)
CARDEVACQUE, Adolphe de: Histoire de l'abbaye d'Auchy-les-Moines (Arras 1875)
CARDINI, Franco: Leggenda di santo Galgano confessore
(I Classici cristiani 254, Siena 1982)
CARDEVACQUE, Adolphe de: Histoire de l'abbaye de Cercamp (Arras 1878)
626
Literatur und Quellen
CARETTA, Alessandro: La serie dei vescovi di Lodi dalle
origini al 1189 (Arch. storico lodigiano 114/1995, S.
103-136)
CARLESI, Ferdinando: Origini della città e del comune di
Prato (Prato 1904)
CARLONE, Carmine: Falsificazioni e falsari cavensi e verginiani del secolo XIII (Altavilla Silentina o.J. [1984])
CARLONE, Carmine: Documenti per la storia di Eboli, Bd.
1: 799-1264 (Fonti per la storia del Mezzogiorno medievale 16, Salerno 1998)
CARRASCO PÉREZ, Juan: Bulas Sanjuanistas del Gran
Priorado de Navarra (1113-1312) (Actas del Congreso
internacional hispano-portugues sobre las Ordenes
militares en la peninsula durante la edad media, Anuario de Estudios medievales 11, 1981, S. 517-548)
CARRÉ DE BUSSEROLLE, Jacques Xavier: Dictionnaire
géographique et biographique d'Indre-et-Loire et de
l'ancienne province géographique de Touraine, 6 Bde
(Tours 1878-1888)
CARRERI, Ferruccio Carlo: Memorie storiche dei diritti e
delle giurisdizioni dell'abbazia di S. Pietro in Modena
fino al secolo XIV (Atti e memorie per le provincie
Modenesi ser. 5 Bd. 2/1903, S. 149-195)
CARRICK, John Charles: The abbey of S. Mary Newbottle.
A memorial of the royal visit 1907 (Selkirk 21908)
CARRIER DE BELLEUSE, Albert Ernest: Liste des abbayes,
prieurés, églises de l'ordre de St-Ruf de Valence en
Dauphiné (Bullet. de la Société d'Archéologie et de
Statistique de la Drôme 64/1933-1934, S. 260-274, S.
306-323, S. 372-381, S. 402-423)
Le carte della abbazia di Chiaravalle di Fiastra, Bd 1 (10061200) (Fonti per la storia delle Marche 2, Ancona
1908)
Le carte dell'abbazia di S. Croce di Sassovivo pubblicate
dalla Scuola speciale per Archivisti e Bibliotecari dell'
Università di Roma, Bd. 3: 1166-1200, ed. Riccardo
CAPASSO (Florenz 1984)
CARTELLIERI, Alexander: Philipp II. August, König von
Frankreich, 4 Bde (Leipzig 1899-1922, ND 1984)
CARTELLIERI, Alexander: Regesten zur Geschichte der
Bischöfe von Constanz von Bubulcus bis Thomas
Berlower 517-1456, 2. Bd.: 1293-1383 (Regesta episcoporum Constantiensium, Innsbruck 1905)
Cartulaire des abbayes de St-Pierre de la Couture et de
Saint-Pierre de Solesmes, publ. par les Bénédictins de
Solesmes (Le Mans 1881)
CASIRAGHI, Giampietro: Da Riva di Chieri a Poirino:
Lungo il confine tra le diocesi di Torino e di Asti nei
secoli XI-XV (Bollet. storico-bibliografico subalpino
76/1978, S. 77-115)
CASIRAGHI, Giampietro: La diocesi di Torino nel medioevo (BSSS 196, Turin 1979)
CASTAGNETTI, Andrea: La famiglia Veronese degli
Avvocati (secoli XI-XIII) (Studi sul medioevo cristiano offerti a Raffaello Morghen per il 90o anniversario dell'Istituto storico italiano 1, Studi storici
fasc. 83-87, Rom 1974, S. 251-292)
CASTAGNETTI, Andrea: I da Romano e la loro ascesa
politica (1074-1207) (Nuovi studi Ezzeliniani 1, ed.
Giorgio CRACCO, Istituto storico italiano per il medio
evo 21,1, Rom 1992, S. 15-39)
CASTO, Lucio: Il fondamento patrimoniale della potenza
vescovile di Asti (Bollet. storico-bibliografico subalpino 74/1976, S. 27-66)
CASTRO, M./MARTÍNEZ SUEIRO, M.: Documentos del
archivo catedral de Orense (Orense 1923)
Catalogus imperatorum et pontificum Romanorum Cencianus, ed. Georg WAITZ (MGH SS 24, Hannover
1879, S. 102-107)
Catalogus pontificum et imperatorum Romanorum Casinensis, ed. Georg WAITZ (MGH SS 22, Hannover
1882, S. 359-367)
Catalogus pontificum et imperatorum Romanorum Tiburtinus, ed. Georg WAITZ (MGH SS 22, Hannover
1882, S. 353-358)
Catalogus pontificum Romanorum Viterbiensis, ed. Georg
WAITZ (MGH SS 22, Hannover 1882, S. 349-352)
CATTANA, Valerio: I priorati cluniacensi nell'antica diocesi
di Vercelli (Cluny in Lombardia. Atti del convegno
storico celebrativo del IX Centenario della fondazione
del priorato cluniacense di Pontida [22-25 aprile 1977]
= Italia benedettina 1 [in 2 Bdn], Cesena 1979-1981, S.
87-105)
CATUREGLI, Natale: Regesto della chiesa di Pisa (Regesta
Chartarum Italiae 24, Rom 1938)
CAUVIN, A.: Chartularium insignis ecclesie Cenomanensis
quod dicitur Liber Albus capituli (Le Mans 1869)
CAVAGNA SANGIULIANI, Antonio: L'abbazia di Morimondo (Riv. storica benedettina 3/1908, S. 589-607)
CAVAGNA SANGIULIANI, Antonio: Documenti Vogheresi
dell'archivio di Stato di Milano (BSSS 47, Pinerolo
1910)
CAVARD, Pierre: L'abbaye de Saint-Pierre (Bibliothèque
d'histoire et d'art, Vienne 1982)
CAVERO DOMÍNGUEZ, Gregoria/MARTÍN LÓPEZ, Encarnación: Colección documental de la catedral de Astorga, Bd. 2 (1126-1299) (Fuentes y Estudios de Historia
Leonesa 78, León 2000)
CAZZANI, Eugenio: Vescovi e arcivescovi di Milano (Mailand 1955, 21996 a cura di Angelo MAJO)
CECCARELLI LEMUT, Maria Luisa: Cronotassi dei vescovi
di Volterra dalle origini all'inizio del XIII secolo (Pisa e
la Toscana occidentale nel Medioevo. A Cinzio Violante nei suoi 70 anni, ed. Gabriella ROSSETTI, Bd. 1,
Pisa 1991, S. 23-57)
CECCARELLI LEMUT, Maria Luisa: Per la storia della chiesa
pisana nel medioevo: la famiglia e la carriera ecclesiastica dell'arcivescovo Uberto (1133-1137) (Società,
istituzioni, spiritualità. Studi in onore di Cinzio Violante, Bd. 1, Centro italiano di studi sull'alto medioevo,
Collectanea 1, Spoleto 1994, S. 207-219)
Literatur und Quellen
CECCARELLI LEMUT, Maria Luisa: La sede metropolitana
e primaziale di Pisa nei rapporti con i pontefici da
Onorio II a Innocenzo II (Nel IX centenario della
metropoli ecclesiastica di Pisa. Atti del convegno di
studi, 7-8 maggio 1992, ed. Maria Luisa CECCARELLI
LEMUT/Stefano SODI, Istituto superiore di scienze
religiose ,Niccolò Stenone‘ di Pisa 5, Ospedaletto
1995, S. 143-156)
CELANI, Enrico: Documenti vaticani per la storia della
contea di Celano (1184-1594) (Arch. storico per le
province Napoletane 18/1893, S. 66-91)
CELIDONIO, Giuseppe: La diocesi di Valva e Sulmona,
Bd. 3: Dal 1100 al 1200 (Casalbordino 1911)
CELIER, Léonce: Catalogue des actes des évêques du Mans
jusqu'à la fin du XIIIe siècle (Paris 1910)
CENCI, Pio: Codice diplomatico di Gubbio dal 900 al 1200
(Archivio per la storia ecclesiastica dell'Umbria 2/
1914, S. 125-534)
CESSI, Roberti: Su alcune redazioni post-parisiane degli
'Annales Veronenses' (Arch. Muratoriano 15/1915, S.
213-235)
CHAIX de LAVARÈNE, Louis Antoine Clément: Bullaire de
l'Auvergne depuis les origines de la diplomatique pontificale dans cette province jusqu'à la fin du XVIIIe
siècle (Mémoires de l'Académie des sciences, belleslettres et arts de Clermont-Ferrand 17 [= 48e volume
de la collection des Annales], Clermont-Ferrand, 1875,
S. 23-134, S. 275-340 und S. 447-789)
CHAIX DE LAVARÈNE, Louis Antoine Clément: Monumenta pontificia Arverniae decurrentibus IXo, Xo, XIo,
XIIo saeculis. Correspondance diplomatique des papes
concernant l'Auvergne depuis le pontificat de Nicolas
I jusqu'à celui d'Innocent IIIo (Clermont-Ferrand
1880)
CHANTELOU, Claude: Histoire de Montmajour, éd.
Auguste DU ROURE (Rev. historique de Provence 1/
1890-1891, S. 1-384)
CHARENCEY, Hyacinthe: Histoire de l'abbaye de NotreDame de La Grande-Trappe, publ. d'après le manuscrit de la Bibliothèque nationale, 2 Bde (Alençon
1889)
CHARMASSE, Anatole de: Cartulaire de l'évêché d'Autun
connu sous le nom de cartulaire rouge (Publication de
la Société Éduenne, Autun/Paris 1880)
CHARPILLON, M.: Dictionnaire historique des toutes les
communes du département de l'Eure: histoire, géographie, statistique, 2 Bde (Les Andelys 1868-1879)
CHARRIER, Jean-Bernard/CHABROLIN, Madeleine/STAINMESSE, Bernard: Histoire de Nevers Bd. 1: Dès origines au début du XIXe siècle (Histoire des villes de
France, Roanne/Le Coteau 1984)
CHARRIÈRE, Frédéric de: Recherches sur le couvent de
Romainmôtier et ses possessions (Mémoires et documents publiés par la Société d'histoire de la Suisse
romande 3/1841)
627
CHARROU, A.: Mémoire sur la composition et l'origine des
divers recueils de privilèges généraux de l'Ordre des
Chartreux (Rev. Mabillon 20/1930, S. 155-199)
Chartae Altaeripae (Mémorial de Fribourg 3/1856, S. 6373 und 4/1857, S. 95-112)
Chartae, Privilegia et Immunitates, being Transcripts of
Charters and Privileges to Cities, Towns, Abbeys and
other Bodies corporate 18 Henry II to 18 Richard II
(1171-1395) (Irish Record Commissioners, Dublin
1889)
(Anon.), Charte de l'évêque Pierre Lombard pour les
chanoines de Saint-Cloud (BECh 65/1904, S. 636)
CHARVIN, Gaston: Statuts, Chapitres généraux et visites
de l'ordre de Cluny, Bd. 1 (Paris 1965)
CHASSAING, Augustin: Spicilegium Brivatense, recueil de
documents historiques relatifs au Brivadois et à l'Auvergne (Paris 1886)
CHATTON, Ed.: Notice sur Relécourt commune de Moriviller du XIIe au XVIIIe siècle (Mémoires de la Société
d'Archéologie Lorraine 4. Sér. 2 [= 52]/1902, S. 22-66)
CHAULIAC, A.: Histoire de l'abbaye Sainte-Croix de Bordeaux (Arch. de la France monastique 9, Paris 1910)
CHAUME, Maurice: Histoire d'une banlieue. Églises et chapelles. Organisation des paroisses dijonnaises. Géographie des dîmeries (Mémoires de la Société pour l'histoire du droit et des institutions des anciens pays
bourguignons, comtois et romands 10/1944-1945, S.
7-67)
CHAUNEY, Martine: Chapitre contre évêque à Chalon-surSaône à la fin du XIIe siècle (Mémoires de la société
d'histoire et d'archéologie de Chalon-sur-Saône 55/
1975 [1976], S. 88-92)
CHAUVIN, Benoît: Une nouvelle liste des abbés de Balerne
au XIIe siècle (Cîteaux 22/1971, S. 105-125)
CHAUVIN, Benoît: Un cas exemplaire de l'esprit cistercien
primitif et de son évolution: l'abbaye de Balerne et la
prospérité de l'église de Cognos au XIIe siècle (Cîteaux
commentarii cistercienses 31 = Studia cisterciensia Reverendo Patri Edmundo Mikkers O.C.S.O. septuagesimum aetatis annum agenti ab amicis oblata, Bd. 1,
Abdij Achel 1980, S. 131-162)
CHAUVIN, Benoît: De la ‚villa carolingienne‘ à la grange
cistercienne: Le cas de la terre de Glénon (Arbois,
Jura) du milieu du Xe à la fin du XIIe siècle (Villa-curtis-grangia. Landwirtschaft zwischen Loire und Rhein
von der Römerzeit zum Hochmittelalter. Économie
rurale entre Loire et Rhin de l'Époque gallo-romaine
au XIIe-XIIIe siècle. 16. deutsch-französisches Historikerkolloquium des Deutschen Historischen Instituts
Paris, Xanten, 28.9.-1.10.1980, hg. von Walter
JANSSEN und Dietrich LOHRMANN, Beihefte der
Francia 11, Sigmaringen 1983, S. 164-184)
CHAUVIN, Benoît: Documents bourguignons (v. 11501312) pour servir à l'histoire de la sidérurgie cistercienne au Moyen Age (Annales de Bourgogne 70/
1988, S. 20-63)
628
Literatur und Quellen
CHAUVIN, Benoît: L'abbaye de moniales cisterciennes de
Bellerive (avant 1184-1536) (Zs. für Schweizerische
Kirchengeschichte/Rev. d'histoire ecclésiastique suisse
84/1990, S. 19-67)
CHAUVIN, Benoît: Les abbés de Balerne (Jura, Cist) au
XIIe siècle: additions et corrections (Cîteaux 44/1993,
S. 452-457)
CHAUVIN, Benoît: Papauté et abbayes cisterciennes du
duché de Bourgogne au XIIe siècle (L'église de France
et la papauté Xe-XIIIe siècle. Die französische Kirche
und das Papsttum. Actes du XXVIe colloque historique franco-allemand, Paris, 17-19 octobre 1990, hg.
von Rolf GROSSE, Studien und Dokumente zur Gallia
Pontificia 1, Bonn 1993, S. 326-361)
CHAUVIN, Benoît/VERNET, P.: Une bulle d'Alexandre III
en faveur de l'abbaye de Fontenay (1169) (Mélanges à
la mémoire du Père Anselme Dimier, Bd. 2 pt. 4,
Pupillin 1982, S. 607-614)
CHÉDEVILLE, André: Liber controversiarum sancti Vincentii Cenomannensis ou second cartulaire de l'abbaye
de Saint-Vincent du Mans. Texte édité avec introduction, notes et index (Rennes 1968)
CHENEY, Christopher Robert: Papal Privileges for Gilbertine Houses (Bullet. of the Institute of Historical
Research 21/1946-1948, S. 39-58; ND mit Ergänzungen: DERS., Medieval Texts and Studies, Oxford
1973, S. 39-65)
CHENEY, Christopher Robert: From Becket to Langton.
English Church Government 1170-1213 (The Ford
Lectures delivered in the University of Oxford in Hilary term 1955, Manchester 1956, ND Manchester 1965)
CHENEY, Christopher Robert: On the Cheltenham
(Phillipps) Manuscripts and some others, described in
PUE III, 73-87 (Traditio 23/1967, S. 512-516)
CHENEY, Christopher Robert: An Annotator of Durham
Cathedral MS C.III.3, and unpublished Decretals of
Innocent III (Studia Gratiana 11, Collectanea Stephan
Kuttner 1, Bologna 1967, S. 39-68; ND: DERS., The
Papacy and England 12th-14th centuries [III], CSS 154,
London 1982)
CHENEY, Christopher Robert: The Deaths of Popes and
the Expiry of Legations in twelfth-century England
(Rev. de droit canonique 28/1978, S. 84-96)
CHENEY, Christopher Robert and Mary G.: The Letters of
Pope Innocent III (1198-1216) concerning England
and Wales. A Calendar with an Appendix of Texts
(Oxford 1967)
CHENEY, Christopher Robert and Mary G.: Letters of
Innocent III: Additions and Corrections (Bullet. of the
Institute of historical Research 44/1971, S. 98-115)
CHENEY, Christopher Robert and Mary G.: Studies in the
Collections of Twelfth-Century Decretals. From the
Papers of the late Walther HOLTZMANN, edited, revised and translated by – (Monumenta Iuris Canonici,
Series B: Corpus Collectionum 3, Città del Vaticano
1979)
CHENEY, Christopher Robert/JOHN, Eric: English Episcopal Acta 3: Canterbury 1193-1205 (British Academy,
Oxford 1986)
HENEY
C
, Christopher Robert/JONES, Bridgett E. A.:
English Episcopal Acta 2: Canterbury 1162-1190
(British Academy, Oxford 1986)
CHENEY, Christopher R.: English Bishops' Chanceries
1100-1250 (Manchester 1950)
CHENEY, Mary G.: Roger, Bishop of Worcester 11641179 (Oxford 1980)
CHEREST, A.-A.: Vézelay. Etude historique (Bullet. de la
Société des sciences historiques et naturelles de
l'Yonne 16/1862, S. 209-525 und 22/1868, S. 5-631;
ND: Auxerre 1/1863 und 2-3/1868 sowie in
HUYGENS, Robert Burchard Constantijn: Monumenta
Vizeliacensia. Textes relatifs à l'histoire de l'abbaye de
Vézelay, Corpus Christianorum Continuatio Mediaevalis 42, Turnhout 1976, S. 1-194)
CHEVALIER, Cyr-Ulysse-Joseph: Les cartulaires de l'église
et la ville de Die (Documents inédits relatifs au
Dauphiné 2, Grenoble 1868)
CHEVALIER, Cyr-Ulysse-Joseph: Cartulaire de l'abbaye
Notre-Dame de Léoncel au diocèse de Die – ordre de
Cîteaux (Collection de cartulaires dauphinois 4, Montélimar 1869)
CHEVALIER, Cyr-Ulysse-Joseph: Notice analytique sur le
cartulaire d'Aimon de Chissé (Documents historiques
inédits relatifs au Dauphiné 3, Paris 1869)
CHEVALIER, Cyr-Ulysse-Joseph: Codex diplomaticus ordinis Sancti Rufi Valentiae publ. d'après les chartes originales conservées aux Archives départementales de la
Drôme et divers recueils manuscrits (Collection de
cartulaires dauphinois 9,1, Valence 1891)
CHEVALIER, Jules: Essai historique sur l'église et la ville de
Die, 3 Bde (1888-1897)
CHEVALIER, Jules: Un pont sur le Rhône. Document
inédit du XIIe siècle (Bullet. de la Société d'Archéologie et de Statistique de la Drôme 39/1905, S. 434436)
CHEVALIER, Ulysse: Regeste Dauphinois: ou repertoire
chronologique et analytique des documents imprimés
et manuscrits relatifs à l'histoire du Dauphiné, des
origines chrétiennes à l'année 1349, 7 Bde (Valence
1913-1926)
CHEVRAY, Jacques Marie: Vie de S. Pierre II, archevêque
de Tarentaise (Baume 1841)
CHIFFLET, Pierre-François: Lettre touchant Beatrix comtesse de Chalon, laquelle déclare quel fut son mari,
quels ses enfants, ses ancestres et ses armes (Dijon
1656)
CHODOROW, Stanley: Dishonest Litigation in the Church
Courts, 1140-1198 (Law, Church, and Society. Essays
in Honor of Stephan Kuttner, ed. Kenneth PENNINGTON und Robert SOMERVILLE, Philadelphia 1977, S.
187-206)
Literatur und Quellen
CHODOROW, Stanley: Custom, Roman Canon Law, Economic Interests in Late Twelfth-Century England
(Grundlagen des Rechts. FS für Peter Landau zum 65.
Geburtstag, hg. von Richard H. HELMHOLZ u.a.,
Rechts- und Staatswissenschaftliche Veröffentlichungen der Görres-Gesellschaft, N.F. 91, Paderborn/
München 2000, S. 291-299)
CHODOROW, Stanley/DUGGAN, Charles: Decretales ineditae saeculi XII. From the Papers of the late Walther
HOLTZMANN edited and revised by – (Monumenta
Iuris Canonici, Series B: Corpus Collectionum 4, Città
del Vaticano 1982)
CHRISTENSEN, Katherine: 'Rescriptum auctoritatis vestre':
A Judge Delegate's Report to Pope Alexander III (The
Two Laws. Studies in Medieval Legal History
dedicated to Stephan Kuttner, ed. L. MAYALI and S.
TIBBETTS, Studies in Medieval and Early Modern
Canon Law 1, Washington 1990, S. 40-54)
Christiani archiepiscopi Liber de calamitate ecclesiae
Moguntinae, ed. H. REIMER (MGH SS 25, Hannover
1880, S. 236-249)
CHROBAK, Werner (Hg.): 850 Jahre Prämonstratenserabtei
Windberg (Bischöfliches Zentralarchiv und Bischöfliche Zentralbibliothek Regensburg. Kataloge und
Schriften 9, München/Zürich 1993)
Chronicon Abbatiae Rameseiensis a saeculo X usque ad
annum circiter 1200, ed. William DUNN MACRAY (RS
83, London 1886)
Il Chronicon di S. Bartolomeo di Carpineto, ed. Enrico
FUSELLI (Deputazione Abruzzese di Storia Patria.
Documenti per la storia d'Abruzzo, L'Aquila 1996)
Chronicorum liber Monasterii sancti Bartholomei de Carpineto. Edizione critica a cura di Berardo PIO (Istituto
storico italiano per il Medio Evo. Fonti per la Storia
dell'Italia medievale. Rerum Italicarum scriptores 5,
Rom 2001)
Chronicon ecclesiae Ripensis, ed. Friedrich SUHM (Scriptores Rerum Danicarum medii aevi 7, Kopenhagen
1792, S. 182-209)
Chronicon episcoporum Arosiensium, ed. Claudius ANNERSTEDT (Scriptores rerum Suecicarum medii aevi
3/2, Upsala 1876, S. 120-128)
Chronicon fratris Francisci Pipini Bononiensis ordinis
Praedicatorum (MURATORI, RIS 9, Mailand 1726, Sp.
581-752)
Die Chronik des Klosters Kaisheim, verfasst vom Cistercienser Johann Knebel im Jahre 1531, hg. von Franz
HÜTTNER (Bibliothek des litterarischen Vereins in
Stuttgart 226, Tübingen 1902)
The Chronicle of Melrose. A complete and full-size Facsimile in Collotype, ed. Alan Orr ANDERSON/Marjorie
Ogilvie ANDERSON (London 1936)
Chronica minor Minoritae Erphordensis, ed. Oswald
HOLDER-EGGER (MGH SS rer. Germ. 42, Hannover
1899, S. 486-671)
629
Chronicon monasterii Evershamensis conscriptum per
Gerardum de Meestere, ed. Charles Louis CARTON/
Ferdinand van der PUTTE (Recueil de chroniques,
chartes et autres documents concernant l'histoire et les
antiquités de la Flandre-Occidentale, prem. série,
Chroniques des monastères de Flandres, Brügge 1852)
Chronica monasterii sancti Bertini auctore Iohanne Longo
de Ipra, ed. Oswald HOLDER-EGGER (MGH SS 25,
Hannover 1880, S. 736-866)
Chronicon pontificum et imperatorum ex codice Florentino, ed. Georg WAITZ (MGH SS 24, Hannover 1879,
S. 837-840)
Chronica pontificum et imperatorum Mantuana, ed.
Georg WAITZ (MGH SS 24, Hannover 1879, S. 214220)
Chronicon pontificum et imperatorum Romanorum
Basileense, ed. Oswald HOLDER-EGGER (MGH SS 24,
Hannover 1879, S. 142-149)
Chronica quae dicitur Hugonis de Sancto Victore, ed.
Georg WAITZ (MGH SS 24, Hannover 1879, S. 97100)
Chronica regia Coloniensis, ed. Georg WAITZ (MGH SS
rer. Germ. 18, Hannover 1880)
Chronica Reinhardsbrunnensis, ed. Oswald HOLDEREGGER (MGH SS 30,1, Hannover 1896, S. 515-656)
Chronicon sancti Clementis Mettense, ed. Georg WAITZ
(MGH SS 24, Hannover 1879, S. 492-502)
Chronik von Sinsheim, ed. Franz Joseph MONE (Quellensammlung der badischen Landesgeschichte 1, hg. von
Franz Joseph MONE, Karlsruhe 1848, S. 202-214)
Chronica Vicentina, ed. Georg WAITZ (MGH SS 24, Hannover 1879, S. 149-150)
Chronologia rerum Danicarum secunda auctore Cornelio
Hamsfortio Cimbro, ed. Jacobus LANGEBEK (Scriptores Rerum Danicarum medii aevi 1, Kopenhagen
1772, S. 266-334)
CHROPOVSKÝ, Bohuslav: Das frühmittelalterliche Nitrava
(Vor- und Frühformen der europäischen Stadt im Mittelalter. Bericht über ein Symposion in Rheinhausen
bei Göttingen vom 18. bis 24. April 1972, Teil 2, hg.
von Herbert JANKUHN, Walter SCHLESINGER und
Heiko STEUER, Abh. der Akademie der Wiss. Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 84, Göttingen 1974, S.
159-175)
CIPOLLA, Carlo: Le popolazioni dei XIII comuni Veronesi
(Monumenti storici publicati dalla R. Deputazione
Veneta di storia patria 8 = serie 4: Miscellanea pub.
dalla R. Deputazione Veneta di storia patria 2, Nr. 4,
Venedig 1882)
CIPOLLA, Carlo: Discorso del membro eff. Carlo Cipolla
(Nuovo Arch. Veneto 10/1895, S. 405-504)
CIPOLLA, Carlo/BUZZI, Giulio: Codice diplomatico del
monastero di S. Colombano di Bobbio fino all'anno
1208, Bd. 1: a. 591-1098, ed. Carlo CIPOLLA, Bd. 2: a.
1099-1208, ed. Carlo CIPOLLA und Giulio BUZZI, Bd.
3: Additamenta, emendationes et indices, ed. Giulio
BUZZI (Fonti per la storia d'Italia 52-54, Rom 1918)
630
Literatur und Quellen
CIPOLLONE, Giulio: Christianità-Islam, Cattività e liberazione in Nome di Dio, Il Tempo di Innocenzo III
dopo 'il 1187' (Pontificia Universitas Gregoriana. Miscellanea Historiae Pontificiae 60, Rom 1992)
CIROT DE LA VILLE, Abbé: Histoire de l'abbaye et congrégation de Notre-Dame de La Grande-Sauve, ordre de
Saint-Benoît en Guienne, 2 Bde (Paris/Bordeaux
1844-1845)
CLAUSSEN, Peter Cornelius: Die Kirchen der Stadt Rom
im Mittelalter 1050-1300. A-F (Corpus Cosmatorum
II,1. Forschungen zur Kunstgeschichte und christlichen Archäologie, Stuttgart 2002)
CLAVADETSCHER, Otto P.: Chartularium Sangallense, Bd.
3: 1000-1265 (Sigmaringen 1983)
CLAY, Charles Travis: Les possessions de Jumièges en
Angleterre (Jumièges – Congrès scientifique du XIIIe
centenaire, Bd. 1, Rouen 1954, S. 277-282)
CLAY, Charles Travis: York Minster Fasti, 2 Bde (Yorkshire Archaeological Society, Record Series 123-124,
Wakefield 1958-1959)
CLEMENTI, Alessandro/BERARDI, Maria Rita: Regesto
delle fonti archivistiche degli annali antinoriani (voll.
III-XVII) (Documenti per la storia d'Abruzzo 2,
L'Aquila 1980)
CLOUËT, Louis-Charles: Histoire de Verdun et du pays
Verdunois, 3 Bde (Verdun 1867-1870)
COCHIN, Claude: Les chartes de Saint-Bertin provenant de
la collection Phillipps (Bullet. de la Société des
Antiquaires de la Morinie Jg. 1911, S. 987-989)
COLKER, Marvin L.: Trinity College Library Dublin. Descriptive Catalogue of the Mediaeval and Renaissance
Latin Manuscripts. With Introduction by William
O'SULLIVAN, 2 Bde (Dublin 1991)
Collectio bullarum brevium aliorumque diplomatum sacrosanctae basilicae vaticanae, Bd. 1 (Rom 1747)
Collectio Lipsiensis, siehe FRIEDBERG, Quinque Compilationes
COLLEONI, Celestino: Historia quadripartita di Bergomo
et suo territorio, nato gentile e rinato christiano (Bergamo/Brescia 1617-1618)
COLLIN, Hubert: Guide des archives de Meurthe-etMoselle, Bd. 1 (Nancy 1984)
COLLINO, Giovanni: Sui cartolari della prevostura d'Oulx
(Miscellanea di storia italiana, R. Deputazione sovra gli
studi di storia patria per le antiche province e la Lombardia, 3. serie 9/1904, S. 169-204)
COLLINO, Giovanni: Le carte della prevostura d'Oulx
raccolte e riordinate cronologicamente fino al 1300
(BSSS 45, Pinerolo 1908)
COLORNI, Vittore: Il territorio mantovano nel sacro Romano Impero, Bd. 1: Periodo comitale e periodo
comunale (800-1274) (Mailand 1959)
COLUCCI, Mirella: Sulla politica ecclesiastica normanna nel
cartulario di S. Bartolomeo di Carpineto (Ricerche di
storia abruzzese offerte a Vincenzo Monachino, Chieti
1986, S. 158-191)
COMBA, Rinaldo: Le scelte economiche dei monaci bianchi nel regno di Sicilia (XII-XIII secolo): un modello
cistercense (I Cistercensi nel mezzogiorno medioevale.
Atti del convegno internazionale di studio in occasione
del IX centenario della nascita di Bernar-do di Clairvaux, Martano-Latiano-Lecce, 25-27 febbraio 1991,
Università di Lecce, Dipartimento di studi storici dal
medioevo all'età contemporanea 28, Saggi e ricerche
24, ed. Hubert HOUBEN/Benedetto VETERE, Galatine
1994, S. 117-164)
Compilatio 1, siehe FRIEDBERG, Quinque Compilationes
CONGAR, Yves M.-J.: Henri de Marcy, abbé de Clairvaux,
cardinal, évêque d'Albano et légat pontifical (Studia
Anselmiana 43/1958, S. 1-91)
CONRAD, Horst: Ein Kopiar des Klosters Hardehausen
aus dem 12./13. Jahrhundert (Archivpflege in Westfalen und Lippe 44/1996, S. 48-49)
CONRAD, Klaus: Pommersches Urkundenbuch, Bd. 1
(Veröffentlichungen der Historischen Kommission für
Pommern, Reihe 2, Köln/Wien 21970)
CONSTABLE, Giles: Monastic Tithes from their origins to
the 12th century (Cambridge 1964)
CONSTABLE, Giles: Baume and Cluny in the Twelfth Century (Tradition and Change: Essays in Honour of Marjorie Chibnall presented by her Friends on the
Occasion of her 70th Birthday, ed. Diana Eleanor
GREENWAY/Christopher HOLDSWORTH/Jane SAYERS, Cambridge 1985, S. 35-61)
CONSTABLE, Giles/SOMERVILLE, Robert: The Papal Bulls
for the Chapter of St. Antonin in Rouergue in the
Eleventh and Twelfth Centuries (Speculum 67/1992,
S. 828-864)
Constitutiones Concilii quarti Lateranensis Lateranensis
una cum Commentariis glossatorum, ed. Antonius
GARCÍA y GARCÍA (Monumenta Iuris Canonici, Series
A: Corpus Glossatorum 2, Città del Vaticano 1981)
CONTATORI, Dominicus Antonius: De historia Terracinensi libri 5 (Rom 1706)
COPPIETERS STOCHOVE, Hubert: Regestes de Philippe
d'Alsace comte de Flandre (Annales de la Société
d'histoire et d'archéologie de Gand 7, Gand 1906)
CORBET, Patrick: Les collégiales comtales de Champagne
(v. 1150-1230) (Annales de l'Est, 5e série, 29e année,
num. 3/1977, S. 195-241)
CORNELIUS, Flaminius: Ecclesiae Torcellanae antiquis
monumentis nunc etiam primum editis illustratae pars
1-3 (Venedig 1749)
CORNELIUS, Flaminius: Ecclesiae Venetae antiquis monumentis nunc etiam primum editis illustratae ac in decades distributae, 15 Bde (Venedig 1749)
CORRADINI, Corrado: I cartulari del monastero di San
Benedetto Polirone (Codice dipl. polironiano, ed.
Rossella RINALDI/VILLANI/GOLINELLI, Storia di San
Benedetto Polirone, Bd. 2,1: Sezione medievale, Bologna 1993, S. 19-29)
Literatur und Quellen
COSSÉ-DURLIN, Jeannine: Cartulaire de Saint-Nicaise de
Reims (XIIIe siècle) (Documents, Études et Répertoires publiés par l'Institut de Recherches et d'Histoire
des Textes, Paris 1991)
COTTINEAU, Laurent Henri: Répertoire topo-bibliographique des abbayes et prieurés, 3 Bde, Bd. 3 hg. von
Grégoire PORAS (Macon 1937-1970)
COTTON, Charles: A Kentish Cartulary of the Order of St.
John of Jerusalem (Kent Archaeological Society,
Records Branch 11, Ashford 1930)
COTURRI, Enrico: Notizie su documenti pontifici anteriori
al 1198 negli archivi lucchesi (Riv. di storia della chiesa
in Italia 6/1952, S. 379-384)
COTURRI, Enrico: Ricerche e note d'archivio intorno ai
conti Cadolingi di Fucecchio (Bollet. della accademia
degli Euteleti della città di San Miniato 36/1964, S.
107-145)
COÜARD-LUYS, Émile: Cartulaire de St-Spire de Corbeil
au diocèse de Paris (Rambouillet 1882)
COURTRAY, Albert-Marie: Documents inédits sur la
chartreuse Notre-Dame d'Oujon (Mémoires et documents publiés par la Société d'histoire de la Suisse
romande 2e série 6/1907, S. 107-263)
COUSSEMAKER, Edmond Henri de: Notice sur les archives de l'abbaye de Bourbourg (Annales du comité
flamand de France 4/1859, S. 257-342)
COUSSEMAKER, Ignace de: Un cartulaire de l'abbaye de
Notre Dame de Bourbourg. Travail posthume publ.
par A. BONVALET, Bd. 1 (o.O. 1882)
COWAN, Ian B.: The Medieval Church in Scotland, ed.
James KIRK (Edinburgh 1995)
CRACCO, Giorgio: Storia di Vicenza, Bd. 2: L'età medievale (Vicenza 1988)
CRISTIANI, Emilio: Nobiltà e popolo nel comune di Pisa.
Dalle origini del podestariato alla signoria dei Donoratico (Neapel 1962)
CROSBY, Everett U.: Bishop and Chapter in TwelfthCentury England. A Study of the Mensa episcopalis
(Cambridge Studies in Medieval Life and Thought, 4th
series 23, Cambridge 1994)
CSENDES, Peter: Heinrich VI. (Gestalten des Mittelalters
und der Renaissance 3, Darmstadt 1993)
CSÓKA, J. Lajos: Geschichte des benediktinischen Mönchtums in Ungarn (Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktiner-Ordens und seiner Zweige,
Ergänzungsband 24, St. Ottilien 1980)
CUISSARD, Charles: Les chartes originales de l'ancien
Hôtel-Dieu d'Orléans (Mémoires de la Société archéologique et historique de l'Orléanais 28/1902, S. 259388)
CUNO, Sigismund Andreas: Memorabilia Scheningensia
(Braunschweig und Leipzig 1728)
CUOZZO, Errico: Catalogus Baronum Commentario (Fonti per la storia d'Italia 101 bis, Rom 1984)
CUOZZO, Errico: I Cistercensi nella Campania medioevale
(I Cistercensi nel mezzogiorno medioevale. Atti del
convegno internazionale di studio in occasione del IX
631
centenario della nascita di Bernardo di Clairvaux, Martano-Latiano-Lecce, 25-27 febbraio 1991, Università di
Lecce, Dipartimento di studi storici dal medioevo
all'età contemporanea 28, Saggi e ricerche 24, ed. Hubert HOUBEN/Benedetto VETERE, Galatina 1994, S.
243-284)
CURRADI, Currado: Pievi Sarsinati. Documenti e problemi. (Ecclesia S. Vicinii. Per una storia della diocesi
di Sarsina, ed. Marino MENGOZZI, Studia Ravennatensia 4, Ceneda 1991, S. 67-113)
CURRADI, Currado: Regesti di documenti per la storia di
Sarsina (secc. VII-XIV) (Ecclesia S. Vicinii. Per una
storia della diocesi di Sarsina, ed. Marino MENGOZZI,
Studia Ravennatensia 4, Ceneda 1991, S. 279-307)
CURZEL, Emanuele: Il capitolo della cattedrale di Trento
dal XII secolo al 1348 (Tesi di dottorato, Università
cattolica di Milano, a.a. 1994-5) (war nicht zugänglich)
CURZEL, Emanuele: I documenti del Capitolo della cattedrale di Trento. Regesti, 1147-1303 (Rerum Tridentinarum Fontes 6, Trento 2000)
CYGLER, Florent: Das Generalkapitel im hohen Mittelalter. Cisterzienser, Prämonstratenser, Kartäuser und
Cluniazenser (Vita regularis 12, Münster 2002)
DADDER, Hans: Eine Urkunde des Papstes Lucius III.
(1181-1185) für das Kloster St. Alban in Mainz (Hessisches Jb. für Landesgeschichte 9/1959, S. 215-224)
D'ALATRI, Mariano: Il vescovo e il 'negotium fidei' (secoli
XII-XIII) (Vescovi e diocesi in Italia nel medioevo,
sec. IX-XIII, Atti del II Convegno di Storia della
chiesa in Italia, Roma, 5-9 sett. 1961, Italia sacra 5,
Padua 1964, S. 349-363; ND: DERS., Eretici e inquisitori in Italia, Studi e documenti 1, Bibliotheca Seraphico-Capucciana 31, Rom 1986, S. 113-125)
D'ALTON, John: History of the Archbishops of Dublin
(Dublin 1838)
DAL PINO, Franco: Scelte di povertà all'origine dei nuovi
ordini religiosi dei secoli XII-XIV (La conversione alla
povertà nell'Italia dei secoli XII-XIV. Atti del XXVII
convegno storico internazionale, Todi 14-17 ottobre
1990. Atti dei convegni dell'Accademia Tudertina e del
centro di studi sulla spiritualità medievale, nuova serie
4, Spoleto 1991, S. 53-125)
DAMERON, George W.: Episcopal Power and Florentine
Society 1000-1320 (Harvard Historical Studies 107,
Cambridge, Mass. 1991)
DAMIER, Pierre: Recueil de textes pour servir à l'histoire
de S. Pierre II de Tarentaise (prem. partie) (La documentation cistercienne 21 = Bibliographie générale de
l'ordre cistercien. Section 4: Personnes fasc. 2, Rochefort 1978)
DAMME, Jean B. van: La charte de charité de Chalais
(Cîteaux 14/1963, S. 81-104)
DANIEL, Emmett Randolphe: Abbot Joachim of Fiore,
Liber de Concordia Novi ac Veteris Testamenti
(Transactions of the American Philosophical Society
73,8, Philadelphia 1983)
632
Literatur und Quellen
DARLINGTON, Reginald Ralph: The Cartulary of Worcester Cathedral Priory (Register 1) (The Publications of
the Pipe Roll Society 76, N.S. 38, London 1968)
DARMSTÄDTER, Paul: Das Reichsgut in der Lombardei
und Piemont (568-1250) (Straßburg 1896)
DAUVILLIER, Jean: Le mariage dans le droit classique de
l'Église depuis le décret de Gratien (1140) jusqu'à la
mort de Clément V (1314) (Paris 1933)
DAVIES, James Conway: The Cartae Antiquae Rolls 11-20
(The Publications of the Pipe Roll Society n.s. 33,
London 1960)
D'AVINO, Vincenzio: Cenni storici sulle chiese arcivescovili, vescovili et prelatizie (nullius) del regno delle due
Sicilie (Neapel 1848)
DAVIS, Godfrey Rupert Cartess: Medieval Cartularies of
Great Britain. A short Catalogue (London 1958)
DAY, John: La Sardegna sotto la dominazione PisanoGenovese: dal secolo XI al secolo XIV (Turin 1987)
DE ANGELI, Felice/TIMOLATI, A.: Lodi. Monografia
storico-artistica (Mailand 1878)
DE BENEDETTI, Luigi: I regesti dei romani pontefici per
l'abbazia di Casamari (Miscellanea di scritti vari in
memoria di Alfonso Gallo, ed. Guido ARCAMONE,
Florenz 1956, S. 325-356)
DE BOURDÈS: Bulle du pape Lucius III à l'abbé de Beaulieu, au diocèse de Rodez, 1182 (Bullet. de la Société
archéologique du Midi de la France 42-43/1914, S.
235-238)
DE GASPARO, Antonio: L'arcidiacono e la Pieve di S.
Maria oltre But di Tolmezzo (Nuovo Arch. Veneto
16/1898, S. 33-80)
DE JESUS DA COSTA, Avelino/FERNANDES MARQUES,
Maria Alegria: Bulário Português Inocêncio III (11981216) (Coimbra 1989)
DE LEO, Pietro: Documenti imperiali e regi di età normanno-sveva in archivi privati calabresi (Bullet. dell'Istituto Storico Italiano per il medio evo e Arch.
Muratoriano 88/1979, S. 349-377)
DE POTTER, Fr./BROECKAERT, J.: Geschiedenis van de
Gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen. Tweede
reeks – Arrondissement Eekloo (Gent 1870-1872)
DE RITO, Antonio: Lucius papae III privilegium (La
chiesa Crotonese 20/1995, S. 189-198)
DE SANCTIS, M. Letizia: Insediamenti monastici nella
regione di Ninfa (Ninfa, una città, un giardino. Atti del
Colloquio della Fondazione Camillo Caetani, Roma,
Sermoneta, Ninfa, 7-9 ottobre 1988, Pubblicazioni
della Fondazione Camillo Caetani, Studi e documenti
d'archivio 2, Rom 1991, S. 259-279)
DEBOUXHTAY, Pierre-J.: Les Possessions de la Collégiale
de Saint-Paul de Liège au XIIe siècle (Leodium. Publication périodique de la société d'art et d'histoire du
diocèse de Liège 26/1933, S. 45-54)
Decretales Gregorii IX., siehe FRIEDBERG, Corpus Iuris
Canonici 2
DE-CONTI, Vincenzo: Notizie storiche della città di
Casale del Monferrrato, 11 Bde (Casale 1838-1842)
DEETERS, Walter: Die Bambergensisgruppe der Dekretalensammlungen des 12. Jahrhunderts (Diss. Bonn
1954, Bonn 1956)
Deffense des privileges de la noble et insigne Eglise de S.
Martin de Tours, sujete sans moyen au S. Siege Apostolique. Contre l'appel comme d'abus interjetté par
Meßire Mathieu Isoré d'Hervault, Conseiller du Roy es
ses Conseils, Archevêque de Tours (Paris 1708)
DEGLI AZZONI, Rambaldo: Notizie de' vescovi di Feltre e
di Belluno dopo la unione di que' vescovadi dall'anno
1116 fino al 1320 ricavate dalle carte Trivigiane
([CALOGERÀ, Angelo/MANDELLI, Fortunato], Nuova
raccolta d'opuscoli scientifici e filologici 34, Venedig
1780, S. 1-96)
DEHIO, Georg: Geschichte des Erzbistums HamburgBremen bis zum Ausgang der Mission, 2 Bde (Berlin
1877)
DEI SANTI, Michele: Studio storico sul santuario di S.
Maria Materdomini in Nocera de' Pagani, 2 Bde
(Neapel, Nocera inferiore 1905-1909)
DELABORDE, Henri-François: Chartes de Terre Sainte
provenant de l'abbaye de Notre-Dame de Josaphat
(Paris 1880)
DELABORDE, Henri-François: Jean de Joinville et les
seigneurs de Joinville suivi d'un catalogue de leurs
actes (Paris 1894)
DELABORDE, Henri-François: Recueil des actes de Philippe Auguste, roi de France, 4 Bde (Chartes et
diplômes relatifs à l'histoire de France 6,1-4, Paris
1916-1966)
DELADREUE, Louis-Eudore: Notices sur l'abbaye de
Froidmont (2) (Mémoires de la Société académique de
l'Oise 8/1871, S. 1-78)
DELAVILLE LE ROULX, Joseph: Les Statuts de l'Ordre de
l'hôpital de Saint-Jean de Jérusalem (BECh 48/1887,
S. 341-356)
DELAVILLE LE ROULX, Joseph: Cartulaire général de
l'ordre des Hospitaliers de S. Jean de Jérusalem (11001310), 4 Bde (Paris 1894-1905, ND 1980)
DELAVILLE LE ROULX, Joseph: Inventaire de pièces de
Terre Sainte de l'ordre de l'Hôpital (Rev. de l'Orient
latin 3/1895, S. 36-106)
DELAVILLE LE ROULX, Joseph: Bulles pour l'ordre du
Temple tirées des archives de S. Gervasio de Cassolas
(Rev. de l'Orient latin 11/1905-1908, S. 405-439)
DELISLE, Léopold: Le cabinet des manuscrits de la Bibliothèque nationale, 3 Bde (Paris 1868-1881)
DELISLE, Léopold: Inventaire des manuscrits latins de
Notre-Dame et d'autres fonds (BECh 31/1870, S.
463-565)
DELISLE, Léopold/BERGER, Elie: Recueil des actes de
Henri II roi d'Angleterre et duc de Normandie concernant les provinces françaises et les affaires de France,
4 Bde (Chartes et diplômes relatifs à l'histoire de
France 7,1-4, Paris 1909-1927)
Literatur und Quellen
DELLA TORRE, Renato: L'abbazia di Sesto in Sylvis dalle
origini alla fine del 1200. Introduzione storica e documenti (Triest 1979)
DELL'OMO, Mariano: Insediamenti monastici a Gaeta e
nell'attuale diocesi (Arch. storico di Montecassino.
Studi e documenti sul Lazio meridionale 5, Montecassino 1995)
DELMAIRE, Bernard: Le diocèse d'Arras de 1093 au milieu
du XIVe siècle. Recherches sur la vie religieuse dans le
nord de la France au moyen âge, 2 Bde (Mémoires de
la commission départementale d'histoire et d'archéologie du Pas-de-Calais 31, Arras 1994)
DELMAIRE, Bernard: Un acte inédit d'Innocent II pour
l'abbaye du Mont-Saint-Éloi (1139) (Licet preter solitum. Ludwig Falkenstein zum 65. Geburtstag, hg. von
Lotte KÉRY, Dietrich LOHRMANN und Harald
MÜLLER, Aachen 1998, S. 47-54)
DELUMEAU, Jean-Pierre: Arezzo. Espace et sociétés, 7151230. Recherches sur Arezzo et son contado du VIIIe
au début du XIIIe siècle, 2 Bde (Collection de l'École
Francaise de Rome 219, Rom 1996)
DEMOUY, Patrick: Les archevêques de Reims et les foires
(XIe–XVe siècles) (Le marchand au moyen âge. XIXe
Congrès de la Société des Historiens médiévistes de
l'Enseignement supérieur public, Reims, juin 1988,
Saint-Herblain 1992, S. 81-94)
DENAIX, Jean: Chartes des cisterciens de Saint-Benoît-enWoëvre, des origines à 1300 (Verdun 1959)
DENHOLM-YOUNG, Noel: The Liber Epistolaris of
Richard de Bury (Publications presented to the Roxburghe Club, Oxford 1950)
DENIS, Louis J.: Cartulaire du prieuré de St-Hippolyte de
Vivoin et de ses annexes (Paris 1895)
DENTON, Jeffrey Howard: English Royal free Chapels
1100-1300. A constitutional study (Manchester 1970)
DENTON, Jeffrey Howard: The forged Bull of St. Botholph's, Colchester (Bullet. of the John Rylands University Library of Manchester 55/1972-1973, S. 324345)
DEPOIN, Joseph: Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de
Pontoise, 5 Faszikel in einem Band (Publications de la
Société historique du Vexin, Pontoise 1895-1909)
DEPOIN, Joseph: Recueil de chartes et documents de
Saint-Martin-des-Champs, monastère parisien, 5 Bde
(Arch. de la France monastique 13, 16, 18, 20, 21,
Paris 1912-1921)
DESCHAMPS DE PAS, Justin: Cartulaire de la chartreuse du
Val-de-Ste-Aldegonde, près St-Omer (St-Omer 1905)
D'ESCLUSEAULX (DES CLOZEAULX): Privilèges de l'ordre
de Malte (Paris 1700)
DESILVE, Jules: Lettres d'Étienne de Tournai (Valenciennes/Paris 1893)
DESIMONI, Cornelio: Regesti delle lettere pontificie riguardanti la Liguria dai più antichi tempi fino all'avvenimento d'Innocenzo III (Atti della Società Ligure di
Storia Patria 19/1887, S. 41-146 und S. 463-485)
633
DESPORTES, Pierre: Reims et les Rémois aux XIIIe et
XIVe siècles, 2 Bde (Paris 1979)
DESPORTES, Pierre: Fasti ecclesiae Gallicanae. Répertoire
prosopographique des évêques, dignitaires et chanoines de France de 1200 à 1500, Bd. 3: Diocèse de
Reims (Turnhout 1998)
DESPORTES, Pierre/MILLET, Hélène: Fasti ecclesiae Gallicanae. Répertoire prosopographique des évêques, dignitaires et chanoines de France de 1200 à 1500. Bd. 1:
Diocèse d'Amiens (Turnhout 1996)
DESPY, Georges: Inventaire des archives de l'abbaye de
Villers (Brüssel 1959)
DESPY, Georges: Deux actes faux fabriqués au chapitre de
Chimay: la ‚charte d'Erlebold de 887‘ et la ‚bulle de
Lucius III de 1182‘ (Clio et son regard. Mélanges d'histoire, d'histoire de l'árt et d'archéologie offerts à
Jacques Stiennon édités par Rita LEJEUNE et Joseph
DECKERS, Lüttich 1982, S. 115-128)
ESSILANI
D
, Franco: Ricerche su Bonifacio preposito generale dell'Ordine Mortariense e vescovo di Novara
(1159-1194) (Aevum 63/1989, S. 225-247)
DEUFFIC, Jean-Luc: Répertoire topo-bibliographique des
abbayes de l'ancienne Bretagne (Britannia christiana.
Bretagne monastique. Fasc. 1, Daoulas 1981)
DEUTINGER, Martin von: Katalog der Bischöfe von Freysing (Beyträge zur Geschichte, Topographie und Statistik des Erzbisthums München und Freising 1/1850,
S. 1-209)
DEVILLERS, Léopold: Description analytique de cartulaires et de chartriers accompagnée du texte de documents utiles à l'histoire du Hainaut, 8 Bde (Mons
1865-1878)
DEVILLERS, Léopold: Mémoire sur les cartulaires de l'abbaye de Saint-Denis-en-Broqueroie (Annales du Cercle
archéologique de Mons 10/1870, S. 103-241)
DEVILLERS, Léopold: Chartes du chapitre de SainteWaudru de Mons, Bd. 1 (Collection de chroniques belges inédites et de documents inédits ... [29], Brüssel
1899)
DEVILLERS, Léopold: Notice sur un cartulaire du Chapitre
de Saint-Vincent de Soignies (Bullet. de la Commission royale d'histoire de Belgique 73/1904, S. 268-288)
DI PIETRO, Andrea: Agglomerazioni delle populazioni
attuali della diocesi dei Marsi, Bd. 1 (Avezzano 1869)
Dictionary of National Biography, Bd. 17 (London 1889)
Dictionnaire de droit canonique, Bd. 7 (Paris 1963)
Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastiques,
Bd. 1 ff. (Paris 1912-)
DIEGERICK, Isidore Lucien Antoine: Inventaire analytique
et chronologique des chartes et documents appartenant aux archives de l'ancienne abbaye de Messines
(Brügge 1876)
DIEHL, Peter: 'Ad abolendam' (X 5.7.9) and imperial legislation against heresy (Bullet. of Medieval Canon Law
19/1989, S. 1-11)
634
Literatur und Quellen
DIERCXSENS, Joannes Carolus: Antverpia Christo nascens
et crescens seu Acta ecclesiam Antwerpiensem eiusque
apostolos ac viros pietate conspicuos concernentia
usque ad seculum 18, Bd. 1 (Antwerpen 1773)
DIESBACH, Max de: Regeste Fribourgeois 515-1350 (Arch.
de la Société d'Histoire du Canton de Fribourg 10,
Fribourg 1913)
DIESTELKAMP, Adolf: Die Anfänge des Klosters Michaelstein (Sachsen und Anhalt 10/1934, S. 106-118)
DIJON, Hippolyte: L'église abbatiale de Saint-Antoine au
Dauphiné. Histoire et archéologie (Grenoble 1902)
Diplomatarium Danicum 1. Raekke 3. Bind: Diplomer
1170-1199 et Epistolae abbatis Willelmi e Paraclito, ed.
Carl A. CHRISTENSEN/Herluf NIELSEN/Lauritz WEIBULL (Kopenhagen 1976-1977)
Dizionario Biografico degli Italiani, Bd. 1 ff. (Rom 1960
ff.)
Dizionario di toponomastica. Storia e significato dei nomi
geografici italiani (Turin 1990)
DOBENECKER, Otto: Regesta diplomatica necnon epistolaria historiae Thuringiae, Bd. 2 (1152-1227) (Jena
1900)
(Anon.), Documents inédits sur le département des DeuxSèvres (Mémoires de la Société de Statistique, Sciences, Lettres et Arts du Département des Deux-Sèvres
2me série 14/1875, S. 217-318)
Documents rares ou inédits de l'histoire des Vosges Bd. 4
(Paris/Epinal 1877)
DODWELL, Barbara: The Charters of Norwich Cathedral
Priory, 2 Bde (Publications of the Pipe Roll Society
N.S. 40, 46, London 1974-1985)
DOLCH, Martin/MÜNCH, Michael: UB der Stadt Kaiserslautern, Teil 1: bis 1322 (Schriftenreihe des Stadtarchivs Kaiserslautern 2, Otterbach 1994)
DOLCINI, Carlo: I diplomi imperiali e papali di Sarsina 1
(1027?-1220) (Ecclesia S. Vicinii. Per una storia della
diocesi di Sarsina, ed. Marino MENGOZZI, Studia
Ravennatensia 4, Ceneda 1991, S. 19-66)
DOMÍNGUEZ SÁNCHEZ, Santiago: Documentos pontificios referentes a la Diócesis de León (siglos XI-XIII)
(León 2003)
DONDI DALL'OROLOGIO, Francesco Scipione: Dissertazioni sopra l'istoria ecclesiastica di Padova, 9 Bde
(Padua 1802-1817)
DOPSCH, Heinz: Geschichte Salzburgs. Stadt und Land,
Bd. 1 (Salzburg 1981)
DORMEIER, Heinrich: Montecassino und die Laien im 11.
und 12. Jahrhundert (Schriften der MGH 27, Stuttgart
1979)
DOUAIS, Célestin: Cartulaire de l'abbaye de S. Sernin de
Toulouse (844-1200) (Paris/Toulouse 1887)
DOUBLET, Georges: Recueil des actes concernant les
évêques d'Antibes (Collection de textes pour servir à
l'histoire de Provence 2, Monaco/Paris 1915)
DOUBLET, Jacques: Histoire de l'abbaye de S.-Denis en
France contenant les antiquitez d'icelle, les fondations,
prérogatives et privilèges ..., 2 Bde (Paris 1625)
DOUGLAS, David Charles: Feudal Documents from the
Abbey of Bury St. Edmunds (British Academy, London 1932)
DOWDEN, John: The medieval Church in Scotland. Its
Constitution, Organisation and Law (Glasgow 1910)
DRECHSLER, Heike: Zur Grablege Heinrichs I. in Quedlinburg (AfD 46/2000, S. 155-179)
DREI, Giovanni: Le carte degli archivi Parmensi dei secoli
X-XII. Bd. 3: Le carte degli archivi Parmensi del
secolo XII (Parma 1950)
DREYHAUPT, Johann Christoph von: Pagus Neletici et
Nudzici, oder ausführliche diplomatisch-historische
Beschreibung des ... Saal-Kreyses, Bd. 1 (Halle 1749)
DRIVAL, Eugène-François van: Cartulaire de l'abbaye de
Saint-Vaast d'Arras rédigé au XIIe siècle par Guimann
(Pièces inédites concernant l'histoire d'Artois 6, Arras
1875)
DU BOURG, Antoine: Ordre de Malte. Histoire du grand
prieuré de Toulouse et des diverses possessions de
l'ordre de Saint-Jean de Jérusalem dans le sud-ouest de
la France ... avec les pièces justificatives et les catalogues des commandeurs (Paris/Toulouse 1882; ND
1978)
DU CANGE, Charles du Fresne: Glossarium mediae et infimae Latinitatis, 10 Bde (Niort 1883-1887, ND Graz
1954)
DU MONSTIER, Arthur: Neustria pia, seu de omnibus et
singulis abbatiis et prioratibus totius Normaniae
(Rouen 1663)
DU PLESSIS, Toussaint: Histoire de l'église de Meaux, 2
Bde (Paris 1731)
DU PLESSIS, Toussaint: Description géographique et historique de la Haute-Normandie, 2 Bde (Paris 1740)
(DU ROURE): Revue historique de Provence 1 (1890/
1891), publié sous la Direction du Baron du ROURE
DUBOIS, Jacques: Moines et monastères du Bugey (Le
Bugey 49/1964, S. 1-63)
DUBOIS, Jacques: Les limites des chartreuses (Bullet. de la
Société nationale des antiquaires de France 1965, S.
186-197)
DUBOIS, Jacques: Les ordres religieux au XIIe siècle selon
la curie romaine (Rev. Bénédictine 78/1968, S. 283309)
UBOIS
D
, Jacques: Les institutions monastiques au XIIe
siècle: A propos des coutumes de Chartreuse rédigées
par Guigues et éditées par un Chartreux (Rev. d'histoire de l'Église de France 72/1986, S. 209-244; ND:
DERS., Aspects de la vie monastique en France au
moyen âge, CSS 395, Aldershot 1993)
DUBOIS, Jean: Veteris Floriacensis bibliothecae regiae laevum Xyston (Teil mit eigenem Titelblatt und Paginierung von Joannis a BOSCO, Floriacensis vetus bibliotheca Benedictina sancta ... cum utroque Xysto ad diversos [Floriacensis veteris bibliothecae regiae Xyston
dextrum; Veteris Floriacensis bibliothecae regiae laevum Xyston]; opera Joannis a Bosco primum e latebris
emersa ac antiquariorum usui exposita, Lyon 1605)
Literatur und Quellen
DUC, Joseph-Auguste: Histoire de l'église d'Aoste, 8 Bde
(Aoste 1901-1913)
UCAUNNÈS
D
-DUVAL, Ariste: Cartulaire de l'abbaye de
Sainte-Croix de Bordeaux (Arch. historiques du
département de la Gironde 27/1892, S. 1-157)
DUCHESNE, Louis: Liber pontificalis (Le Liber pontificalis. Texte, introduction et commentaire, 2 Bde, Bd. 3
ed. Cyrille VOGEL, Paris 1886-1892, 1886-1892, 1957)
DUCHET, Th./GIRY, Arthur: Cartulaire de l'église de
Térouane (Saint-Omer 1881)
DUELLIUS, Raimundus: Miscellaneorum quae ex codicibus
mss. collegit liber II (Aug. Vindel. et Graecii 1724)
DUFOUR, Jean: Recueil des Actes de Louis VI, roi de
France 1108-1137, 4 Bde (Chartes et diplômes relatifs
à l'histoire de France publ. par les soins de l'Académie
des Inscriptions et Belles-Lettres, Paris 1992-1994)
DUFOUR-MALBEZIN, Annie: Actes des évêques de Laon
des origines à 1151 (Documents, études et répertoires
publiés par l'Institut de recherche et d'histoire des
textes 65, Paris 2001)
DUGGAN, Charles: The Trinty Collection of Decretals and
the Early Worcester Family (Traditio 17/1961, S. 506526; ND: DERS., Canon Law in Medieval England
[VII], CSS 151, London 1982)
DUGGAN, Charles: Twelfth-century Decretal Collections
and their Importance in English History (University of
London, Historical Studies 12, London 1963)
DUGGAN, Charles: The Reception of Canon Law in England in the later-twelfth Century (Proceedings of the
Second International Congress of Medieval Canon
Law 1963, ed. Stephan KUTTNER and J. J. RYAN,
Monumenta iuris canonici. Series C: Subsidia 1, Città
del Vaticano 1965, S. 359-390)
DUGGAN, Charles: Bishop John and Archdeacon Richard
of Poitiers: their roles in the Becket dispute and its
aftermath (Thomas Becket, Actes du Colloque international de Sédières, 12-24 août 1973, ed. Raymonde
FOREVILLE, Paris 1975, S. 71-83, ND: DERS., Canon
Law in Medieval England [XIII], CSS 151, London
1982)
DUGGAN, Charles: Equity and Compassion in Papal
Marriage Decretals to England (Love and Marriage in
the 12th Century, ed. Willy van HOECKE/Andries
WELKENHUYSEN, Louvain 1981, S. 59-87)
DUGGAN, Charles: Decretals of Alexander III to England
(Miscellanea Rolando Bandinelli Papa Alessandro III,
Studi raccolti da Filippo LIOTTA, Accademia Senese
degli Intronati, Siena 1986, S. 85-151)
DUGGAN, Charles: Improba pestis falsitatis. Forgeries and
the Problem of Forgery in twelfth-century Decretal
Collections (with special reference to English cases)
(Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß
der Monumenta Germaniae Historica, München, 16.19. September 1986, Teil 2: Gefälschte Rechtstexte.
Der bestrafte Fälscher, MGH Schriften 33,2, Hannover 1988, S. 318-361)
635
DUGGAN, Charles: St Thomas of Canterbury and Aspects
of the Becket Dispute in the Decretal Collections (Mediaevalia Christiana XIe-XIIe siècles. Hommage à Raymonde Foreville de ses amis, ses collègues et ses
anciens élèves, ed. Coloman Etienne VIOLA, Tournai
1989, S. 87-135)
DUGGAN, Charles: Decretal letters to Hungary (Folia
theologica 3/1992, S. 5-31)
DUGGAN, Charles: English Secular Magnates in the
Decretal Collections (Proceedings of the Eighth International Congress of Medieval Canon Law, ed. Stanley
CHODOROW, Monumenta iuris canonici, Series C:
Subsidia 9, Città del Vaticano 1992, S. 593-615)
DUGGAN, Charles: Italian Marriage Decretals in english
Collections: with special Reference to the Peterhouse
Collection (Cristianità ed Europa. Miscellanea di Studi
in onore di Luigi Prosdocimi, ed. Cesare ALZATI, Bd.
2, Rom/Freiburg/Wien 1994, S. 417-451)
DUGGAN, Charles: Papal Judges Delegate and the Making
of the 'New Law' in the Twelfth Century (Cultures of
Power. Lordship, Status and Process in Twelfthcentury Europe, ed. Thomas N. BISSON, Middle Age
Series, Philadelphia 1995, S. 172-199)
DUGGAN, Charles/DUGGAN, Anne: Ralph de Diceto,
Henry II and Becket, with an appendix on Decretal
Letters (Authority and Power. Studies on Medieval
Law and Government presented to Walter Ullmann
on his 70th Birthday, ed. Brian TIERNEY and Peter
LINEHAN, Cambridge 1980, S. 59-81; ND: DUGGAN,
Charles: Canon Law in Medieval England [XIV], CSS
151, London 1982)
DÜLMEN, Richard van: Zur Frühgeschichte Baumburgs
(ZBLG 31/1968, S. 3-48)
DÜMGÉ, Karl Georg: Regesta Badensia. Urkunden des
Großherzoglich badischen Generallandesarchivs von
den ältesten bis zum Schlusse des 12. Jahrhunderts
(Karlsruhe 1836)
DUMONT, Jean-Marie: Un cartulaire de l'abbaye de
Theuley (Bullet. philologique et historique du comité
des travaux historiques et scientifiques 1955-1956
[1957], S. 27-33)
DUNCAN, Archibald Alexander McBeth: Scotland. The
Making of the Kingdom (The Edinburgh History of
Scotland 1, Edinburgh 1975, ND Edinburgh 2000)
DUNOD DE CHARNAGE, François-Ignace: Histoire des
Sequanois et de la province sequanoise, des bourguignons et du premier royaume de Bourgogne, de
l'église de Besançon ... Histoire du second royaume de
Bourgogne, 2 Bde (Dijon 1735-1737)
DUPARC, Pierre: Le comté de Genève, IXe-XVe siècle
(Mémoires et documents publiés par la société d'histoire et d'archéologie de Genève 39, Genf 1956,
21978)
DUPRAZ, Emmanuel: La cathédrale de Lausanne. Étude
historique (Lausanne 1906)
DUPUY, Jean: L'estat de l'église du Périgord depuis le
christianisme, 2 Bde (Périgueux 1841)
636
Literatur und Quellen
DURÁN GUDIOL, Antonio: La documentación pontificia
del Archivo Catedral de Huesca hasta el año 1417
(Anthologica Annua 7/1959, S. 339-393)
DURÁN GUDIOL, Antonio: La Iglesia de Aragón durante
los reinados de Sancho Ramírez y Pedro I (1062?1104) (Publicaciones del Instituto Español de Estudios
eclesiásticos en Roma, Monografias 6, Rom 1962)
DURÁN GUDIOL, Antonio: Colección diplomática de la
Catedral de Huesca, Bd. 1 (Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Fuentes para la historia del Pirineo 5, Zaragoza 1965)
DURÁN GUDIOL, Antonio: L'abat de Poblet Esteve de
Sant Martí, Bisbe d'Osca (1165-1186) (Miscellanea
Populetana, Scriptorium Populeti 1, Abadia de Poblet
1966, S. 23-50; ND: DERS., Los obispos de Huesca
durante los siglos XII y XIII, o.O. 1994, S. 97-117)
DURAND, Yves: Le diocèse de Nantes (Histoire des diocèses de France 18, Paris 1985)
DURANDO, Edoardo: Cartari Minori, Bd. 1: Cartario dei
monasteri di Grazzano, Vezzolano, Crea e Pontestura
– Cartario del Monastero di Rocca delle Donne –
Carte varie di Casale e del Monferrato (BSSS 42,
Pinerolo 1908)
DURANY CASTRILLO, Mercedes/RODRÍGUEZ GONZÁLEZ,
Maria del Carmen: El poder del monasterio de Carracedo en el Bierzo medieval (Poder y sociedad en la
Galicia medieval, ed. Hermelindo PORTELA PAZOS,
Santiago 1993, S. 47-74)
DUSA, Joan: The Medieval Dalmatian Episcopal Cities.
Development and Transformation (American University Studies, Series 9, Bd. 94, New York 1991)
(DUSE, Angelo Maria): Chronicon monasterii S. Salvatoris
Venetiarum auctore Francisco de Gratia nunc primum
editum (Venedig 1766)
DUVAL-ARNOULD, Louis, siehe WIEDERHOLD, Wilhelm:
Papsturkunden in Frankreich
DUVAL-ARNOULD, Louis: Le vignoble de l'abbaye de
Longpont (Le Moyen Age/1968, S. 207-236)
DUVAL-ARNOULD, Louis: Deux diplômes de Philippe
Auguste et de Louis VIII pour l'abbaye de Longpont
(BECh 145/1987, S. 203-209)
DUVERNOY, Charles: Notice historique sur la seigneurie
d'Héricourt (Académie des sciences, belles-lettres et
arts de Besançon. Séance publique du 30 janvier 1838,
Bd. 61, Besançon 1838, S. 77-196)
DUVERNOY, Emile: Le duc de Lorraine Matthieu Ier
(1139-1176) (Paris 1904)
DUVIVIER, Charles: Recherches sur le Hainaut ancien
(Pagus Hainoensis) du VIIe au XIIe siècle, 2 Teile
(Brüssel 1865-1866)
DUVIVIER, Charles: Actes et documents intéressant la
Belgique, 2 Bde (Brüssel 1898-1903)
Early Yorkshire Charters, being a Collection of Documents anterior to the thirteenth Century made from
the public Records, monastic Chartularies, Roger
DODSWORTH's Manuscripts and other available Sources, ed. William FARRER/Charles Travis CLAY, 12 Bde
(Yorkshire Archaeological Society, Record series,
Edinburgh/Huddersfield 1914-1965)
EASSON, David E./MACDONALD, Angus: Charters of the
Abbey of Inchcolm (Scottish History Society, third
series 32, Edinburgh 1938)
EBERL, Immo: Die Grafen von Berg, ihr Herrschaftsbereich und dessen adelige Familien (Ulm und Oberschwaben 44/1982, S. 29-171)
EBERS, Godehard Josef: Das Devolutionsrecht vornehmlich nach katholischem Kirchenrecht (Stuttgart 1906)
EDER, A.: Geschichte des Klosters Speinshardt 1163-1557
(Verhandlungen des historischen Vereins von Oberpfalz und Regensburg 25/1868, S. 32-126)
EGGER, Christoph: The Canon Regular: Saint-Ruf in context (Adrian IV The English Pope, 1154-1159, Studies
and Texts, ed. Brenda BOLTON and Anne J. DUGGAN,
Church, Faith and Culture in the Medieval West,
Aldershot 2003, S. 15-28)
EGIDI, Pietro: L'abbazia di S. Martino sul Monte Cimino
secondo documenti inediti (Riv. storica Benedettina
1/1906, S. 579-590; 2/1907, S. 161-199 und S. 481542)
EHLERS, Joachim: Heinrich der Löwe. Europäisches Fürstentum im Hochmittelalter (Persönlichkeit und Geschichte 154/155, Göttingen/Zürich 1997)
EHLERS-KISSELER, Ingrid: Die Anfänge der Prämonstratenser im Erzbistum Köln (Rheinisches Arch. 137,
Köln 1997)
EICHMANN, Eduard: Weihe und Krönung des Papstes im
Mittelalter, aus dem Nachlaß hg. von Klaus MÖRSDORF (Münchner theologische Studien III,1, München
1951)
EICKHOFF, Ekkehard: Friedrich Barbarossa im Orient:
Kreuzzug und Tod Friedrichs I. (Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 17, Tübingen 1977)
EIJÁN, Samuel: Historia de Ribadavia y sus alrededores
(Madrid 1920, ND Madrid 1981)
EISENHOFER, Ludwig: Handbuch der katholischen Liturgik, 2 Bde (Freiburg 1932-1933)
ELM, Kaspar: Italienische Eremitengemeinschaften des
12. und 13. Jahrhunderts. Studien zur Vorgeschichte
des Augustiner-Eremitenordens (L'Eremitismo in
Occidente nei secoli XI e XII: Atti della seconda Settimana internazionale di studio Mendola, 30 agosto-6
settembre 1962, Pubblicazioni dell' Università Cattolica del Sacro Cuore, Miscellanea del Centro di Studi
Medioevali IV, Mailand 1965, S. 491-559); ND: DERS.,
Vitasfratrum. Beiträge zur Geschichte der Eremitenund Mendikantenorden des zwölften und dreizehnten
Jahrhunderts. FG zum 65. Geburtstag, hg. von Dieter
BERG (Saxonia Franciscana. Beiträge zur Geschichte
der Sächsischen Franziskanerprovinz 5, Werl 1994, S.
3-53)
Literatur und Quellen
ELVEY, Gerald Ranking: Luffield Priory Charters, 2 parts
(Buckinghamshire and Northamptonshire Record
Society 22, 26, Welwyn Garden City 1968-1975)
ELZE, Reinhard: Die päpstliche Kapelle im 12. und 13.
Jahrhundert (ZRG 67 KA 36/1950, S. 145-204)
EMLER, Josef: Regesta diplomatica nec non epistolaria
Bohemiae et Moraviae, pars 4: annorum 1333-1346
(mit Addenda zu den ersten Bänden) (Prag 1892)
ENGEL, Franz/LATHWESEN, Heinrich (Hgg.): UB des
Klosters Möllenbeck bei Rinteln, Teil 1: Das Kopiar
von 896-1470 (Schaumburger Studien 10, Rinteln
1965)
ENGELS, Odilo: Papsttum, Reconquista und spanisches
Landeskonzil im Hochmittelalter (Annuarium historicum conciliorum 1/1969, S. 37-49 und S. 241-287)
ENGELS, Odilo: Zur Entmachtung Heinrichs des Löwen
(FS für Andreas Kraus zum 60. Geburtstag, hg. von
Pankraz FRIED und Walter ZIEGLER, Münchener
Historische Studien, Abteilung Bayerische Geschichte
10, Kallmünz 1982, S. 45-59)
ENZENSBERGER, Horst: Beiträge zum Kanzlei- und
Urkundenwesen der normannischen Herrscher Unteritaliens und Siziliens (Münchener Historische Studien,
Abt. Geschichtliche Hilfswissenschaften 9, Kallmünz
1971)
ENZENSBERGER, Horst: Bausteine zur Quellenkunde der
Abruzzen im Mittelalter (Contributi per una storia
dell'Abruzzo adriatico nel Medioevo, ed. R. PACIOCCO/L. PELLEGRINI, Università degli studi ‚G.
D'Annunzio‘ di Chieti, Chieti 1992, S. 133-190)
ENZENSBERGER, Horst: Zu den Papsturkunden für Messina im Archiv der Stiftung der Herzöge von Medinaceli (Studi in onore di Salvatore Tramontana, hg. von
Errico CUOZZO, Medievalia 5, Avellino 2003, S. 167180)
(Anon.), Episcopatus Pataviensis (war nicht zugänglich)
Epistolae Cantuarienses. The Letters of the Prior and
Convent of Christ Church, Canterbury from A.D.
1187 to A.D. 1199, ed. William STUBBS (RS 38,2, London 1865)
Epistolae Karolini Aevi 4, ed. Ernst DÜMMLER/Ernst
PERELS (MGH Epist. 6, Berlin 1925)
ERATH, Antonius Uldaricus: Codex diplomaticus Quedlinburgensis (Frankfurt 1764)
ERDMANN, Carl: Papsturkunden in Portugal (Abh. der
Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, phil.hist. Kl., NF 20,3, Berlin 1927)
ERHARD, Heinrich August: Regesta Historiae Westfaliae
accedit Codex diplomaticus, Bd. 1 und 2 (Münster
1847-1851)
ERLANDE-BRANDENBOURG, Alain: L'abbaye de Troisfontaines (Marne) (135e congrès archéologique France
1977, Châlons-sur-Marne 1980 [1981], S. 695-706)
Die Erstnennung des Ortes Coburg in einer Urkunde des
Papstes Lucius III. am 12. Mai 1182 (Zeugnisse zur
Coburger Geschichte im Mittelalter, hg. von HansJürgen BAIER/Alfred HÖHN/Wilhelm Freiherr von
637
LOEFFELHOLZ, Historische Gesellschaft Coburg, Coburg 1983, S. 7-9)
ERSLEV, Kristian/CHRISTENSEN, William/HUDE, Anna:
Repertorium diplomaticum regni Danici mediaevalis.
Fortegnelse over Danmarks Breve fra Middelalderen
med udtog af de hitil utrykte, Bd. 1 (Kopenhagen
1894-1895)
ESCHER, Jakob/SCHWEIZER, Paul: UB der Stadt und
Landschaft Zürich, Bd. 1: 741-1234 (Zürich 1888)
ESCOBAR PRIETO, Eugenio: Antigüedad y límites del
obispado de Coria (Boletín de la real Academia de la
Historia 61/1912, S. 314-345)
(Anon.), Essai historique sur l'abbaye de S. Jean de Cerlier
(Arch. de la Société d'Histoire du Canton de Fribourg
1/1850, S. 331-371)
EVELYN-WHITE, Hugh G.: An unpublished 14th-century
Rent Roll from Butley Priory (The East Anglian or
Notes and Queries, 2nd series 11, 1905-1906)
EVERARD, Judith Ann: Brittany and the Angevins. Province and Empire 1158-1203 (Cambridge Studies in
Medieval Life and Thought 4th series, Cambridge
2000)
EVERGATES, Theodore: Feudal Society in the Bailliage of
Troyes under the Counts of Champagne, 1152-1284
(Baltimore/London 1975)
EVERGATES, Theodore/CONSTABLE, Giles: The Cartulary
and Charters of Notre-Dame of Homblières, edited
with an introduction ... on the basis of material
prepared by William Mendel NEWMAN (The Medieval
Academy of America, Medieval Academy Books 97,
Cambridge [Mass.] 1990)
EWALD, Paul: Acht päpstliche Privilegien (NA 2/1877, S.
207-221)
EWALD, Paul: Reise nach Spanien im Winter von 1878 auf
1879 (NA 6/1881, S. 219-398)
EXCOFFON, Sylvain: Une abbaye en Dauphiné aux XIIe et
XIIIe siècles: Chalais avant son rattachement à la
Grande-Chartreuse (Rev. Mabillon n.s. 8 [= 69]/1997,
S. 115-154)
FABRE, Paul/DUCHESNE, Louis: Le Liber Censuum de
l'église romaine publié avec une introduction et un
commentaire, 3 Bde (Paris 1910-1952)
FABRI, Girolamo: Le sagre memorie di Ravenna antica
(Ravenna 1675)
FABRIS, Giovanni: Il presunto cronista padovano del sec.
XV Guglielmo di Paolo Ongarello (DERS., Cronache e
cronisti padovani. Introduzione di Lino LAZZARINI,
Scrittori padovani 2, o.O. 1977, S. 271-342)
FABRONI, Angelo: Memorie istoriche di più uomini illustri
Pisani, Bd. 4 (Pisa 1792)
FALCO, Giorgio: I comuni della Campagna e della Marittima nel medio evo (Arch. della Società Romana di
Storia Patria 42/1919, S. 537-605; ND: DERS., Studi
sulla Storia del Lazio nel medio evo, Bd. 2, Miscellanea
della Società Romana di Storia Patria 24,2, Rom 1988,
S. 419-690)
638
Literatur und Quellen
FALCONI, Ettore: Le carte Cremonesi dei secolo VIII-XII,
4 Bde (Ministero per i beni culturali a ambientali. Biblioteca Statale di Cremona. Fonti e sussidi I, 1-4,
Cremona 1979-1988)
FALCONI, Ettore: Per un codice dipl. di S. Agata di
Cremona. I Regesti fino all'anno 1200 (Fonti e studi
del Corpus membranarum italicarum. Seconda serie:
Fonti medievali 12, Rom 1986)
FALKE, Johannes Friedrich: Codex traditionum Corbeiensium (Leipzig/Wolfenbüttel 1752)
FALKENSTEIN, Ludwig: Ponitificalis maturitas vel modestia sacerdotalis? Alexander III. und Heinrich von
Frankreich in den Jahren 1170-1172 (AHP 22/1984, S.
31-88)
FALKENSTEIN, Ludwig: Zur Stellung des Reimser Metropolitankapitels in Stadt, Diözese und Kirchenprovinz
während des 12. und 13. Jh. (Proceedings of the Sixth
International Congress of Medieval Canon Law 1980,
ed. Stephan KUTTNER and Kenneth PENNINGTON,
Monumenta iuris canonici. Series C: Subsidia 7, Città
del Vaticano 1985, S. 551-562)
FALKENSTEIN, Ludwig: Alexander III. und die Abtei
Corbie. Ein Beitrag zum Gewohnheitsrecht exemter
Kirchen im 12. Jahrhundert (AHP 27/1989, S. 85-195)
FALKENSTEIN, Ludwig: Rezension von Jeannin COSSEDURLIN, Cartulaire de Saint-Nicaise de Reims (Francia
19,1/1992, S. 310-314)
FALKENSTEIN, Ludwig: Die Abtei Saint-Nicaise und die
Ausgabe ihrer Urkunden (ZRG 110 KA 79/1993, S.
433-447)
FALKENSTEIN, Ludwig: La papauté et les abbayes françaises aux XIe et XIIe siècles. Exemption et protection
apostolique (Bibliothèque de l'École des Hautes Études. Sciences historiques et philologiques 336, Paris
1997)
FALKENSTEIN, Ludwig: Das Grand Cartulaire der Abtei
La Sauve Majeure und seine Papsturkunden (Francia
26/1999, S. 155-183)
FALKENSTEIN, Ludwig: Les privilèges et les lettres de la
chancellerie pontificale dans le chartrier de Montieren-Der (XIe et XIIe siècles) (Les Moines du Der [6731790]. Actes du colloque international d'histoire, Joinville-Montier-en-Der, 1-3 octobre 1998, ed. Patrick
CORBET, Langres 2000, S. 259-294)
FALKENSTEIN, Ludwig: Radulf von Sarre als päpstlicher
Delegat und seine Mitdelegaten (Grundlagen des
Rechts. FS für Peter Landau zum 65. Geburtstag, hg.
von Richard H. HELMHOLZ u.a., Rechts- und Staatswissenschaftliche Veröffentlichungen der Görres-Gesellschaft, N.F. 91, Paderborn/München 2000, S. 301332)
FALKENSTEIN, Ludwig: Urbans Dekretale JL 15746 (WH
280) und der Streit um die Einkünfte der Kirche in
Brieulles-sur-Meuse (ZRG 117 KA 86/2000, S. 185261)
FALKENSTEIN, Ludwig: Alexandre III et la vacance d'un
siège métropolitain: le cas de Reims (Sede vacante. La
vacance du pouvoir dans l'Église du moyen âge, ed.
Jean-Marie CAUCHIES, Centre de recherches en histoire du droit et des institutions, Cahiers 15, Brüssel
2001, S. 3-37)
FALKENSTEIN, Ludwig: Zu den Anfängen der Regularkanonikerkommunität in Cheminon (Marne) (Rev.
Mabillon 73/2001, S. 5-43)
FALKENSTEIN, Ludwig: Die Sirmondsche Sammlung der
56 Litterae Alexanders III. (Hundert Jahre Papsturkundenforschung. Bilanz-Methoden-Ausblick. Akten
eines Kolloquiums zum hundertjährigen Bestehen der
Regesta Pontificum Romanorum vom 9.-11. Oktober
1996 in Göttingen, hg. von Rudolf HIESTAND, Abh.
der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, phil.hist. Kl., 3. Folge 261, Göttingen 2003, S. 267-344)
FALKENSTEIN, Ludwig: Wilhelm von Champagne, Elekt
von Chartres (1164-1168), Erzbischof von Sens
(1168/1169-1176), Erzbischof von Reims (11761202), Legat des apostolischen Stuhles, im Spiegel
päpstlicher Schreiben und Privilegien (ZRG 120 KA
89/2003, S. 107-284)
FALKENSTEIN, Ludwig: Papsturkunden in Frankreich:
Diözesen Reims und Châlons-en-Champagne (in
Vorbereitung)
FANTAPPIÈ, Renzo: Documenti papali del secolo XII
(Arch. storico pratese 43/1967 [1973], S. 3-87)
FANTAPPIÈ, Renzo: Le carte della propositura di S. Stefano di Prato. Bd. 1: 1006-1200 (Florenz 1977)
FANTUZZI, Marco: Monumenti Ravennati de' secoli di
mezzo, 6 Bde (Venedig 1804)
FARAGLIA, Nunzio Federigo: Codice diplomatico Sulmonese. Riedizione a cura di Giuseppe PAPPONETTI (Sulmona 1988)
FARINA, Federico/FORNARI, Benedetto: Storia e documenti dell'abbazia di Casamari (1036-1152) (Casamari
1983)
FARINA, Federico: Giraldo, abate di Casamari nelle relazioni con i Normanni e con gli Svevi (Riv. Cistercense
12/1995, S. 249-271)
FARLATUS, Daniele/COLETUS, Jacopo: Illyricum sacrum,
8 Bde (Venedig 1751-1769)
FARMER, Sharon: Communities of Saint Martin. Legend
and Ritual in Medieval Tours (Ithaca/London 1991)
FASOLI, Gina: I Conti e il Comitato di Imola (sec. X-XIII)
(Atti e memorie della R. Deputazione di Storia Patria
per l'Emilia e la Romagna 8 [anno 21]/1942-1943, S.
120-180)
FASOLI, Gina: Monasteri padani (Monasteri in Alta Italia
dopo le invasioni saracene e magiare, sec. X-XII, Relazioni e comunicazioni presentate al XXXII congresso
storico subalpino, III convegno di storia della chiesa in
Italia, Pinerolo 6-9 sett. 1964, Turin 1966, S. 175-198)
Literatur und Quellen
FAVREAU, Robert: La résidence dans les chapitres du
diocèse de Poitiers au moyen âge (Crises et réformes
dans l'église de la Réforme Grégorienne à la Préréforme. Comité des travaux historiques et scientifiques.
Actes du 115e Congrès des Sociétés savantes, Avignon
1990. Section d'histoire médiévale et de philologie,
Paris 1991, S. 39-54)
FAVREAU-LILIE, Marie-Luise: Die Italiener im Heiligen
Land vom ersten Kreuzzug bis zum Tode Heinrichs
von Champagne (1098-1197) (Amsterdam 1989)
FAWTIER, Robert: Note sur une bulle inédite du pape
Lucius III pour l'abbaye de Saint Evre de Toul (Bullet.
mensuel de la Société d'archéologie Lorraine et du
musée hist. Lorrain 6/1906, S. 137-143)
FAWTIER, Robert: Registres du Trésor des Chartes: Inventaire analytique, 8 Bde in 3 (Paris 1958-1984)
FAYEN, Arnold: Lettres de Jean XXII (1316-1334). Textes
et Analyses, Bd. 1: 1316-1324, Bd. 2: 1325-1334 (Analecta Vaticano-Belgica ... publ. par l'Institut historique
belge de Rome Bd. 2,1, Bd. 2,2, Rom/Brüssel/Paris
1908-1912)
FAZY, Max: Les origines du Bourbonnais. Bd. 1: Catalogue des actes concernant l'histoire du Bourbonnais
jusqu'au milieu du XIIIe siècle. Bd. 2: Histoire des sires
de Bourbon jusqu'à la mort d'Archambaut VIII (Moulins 1924)
FEARNS, James: Ketzer und Ketzerbekämpfung im Hochmittelalter (Historische Texte, Mittelalter 8, hg. von
Arno BORST und Josef FLECKENSTEIN, Göttingen
1968)
FEDALTO, Giorgio: La chiesa latina in Oriente, 3 Bde
(Verona 1973-1978)
FEDERICI, Vincenzo: I monasteri di Subiaco, 2 Bde (Rom
1904)
FEDERICI, Vincenzo: Regesto di S. Apollinare Nuovo (Regesta Chartarum Italiae 3, Rom 1907, ND 1995)
FEIGE, Peter: Die Anfänge des portugiesischen Königtums und seiner Landeskirche (Gesammelte Aufsätze
zur Kulturgeschichte Spaniens, Spanische Forschungen der Görres-Gesellschaft, 1. Reihe 29, Münster
1978, S. 85-436)
FEJÉR, Györgi: Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis, Bd. 2 (Buda 1829)
FELDMANN, Karin: Herzog Welf VI. und sein Sohn. Das
Ende des süddeutschen Welfenhauses (mit Regesten)
(Diss. Tübingen 1971)
FELIBIEN, Michel: Histoire de l'abbaye de Saint-Denys en
France (Paris 1706, ND 1973)
FELLER, Laurent: Les Abruzzes médiévales. Territoire,
économie et société en Italie centrale du IXe au XIIe
siècle (Bibliothèque des Écoles Françaises d'Athènes
et de Rome 300, Rom 1998)
FELTEN, Franz J.: Frauenklöster und -stifte im Rheinland
im 12. Jahrhundert (Reformidee und Reformpolitik im
spätsalisch-frühstaufischen Reich, hg. von Stefan
WEINFURTER, Quellen und Abh. zur mittelrheinischen
Kirchengeschichte 68, Mainz 1992, S. 189-300)
639
FELTEN, Franz J.: Verbandsbildung von Frauenklöstern.
Le Paraclet, Prémy, Fontevraud mit einem Ausblick
auf Cluny, Sempringham und Tart (Vom Kloster zum
Klosterverband. Das Werkzeug der Schriftlichkeit.
Akten des internationalen Kolloquiums des Projekts L
2 im SFB 231, 22.-23. Februar 1996, hg. von Hagen
KELLER und Franz NEISKE, Münstersche MittelalterSchriften 74, München 1997, S. 277-341)
FERGUSON, Paul Craig: Medieval Papal Representatives in
Scotland: Legates, Nuncios, and Judges-Delegate,
1125-1286 (Stair Society 45, Edinburgh 1997)
FERGUSON, Paul Craig/SOMERVILLE, Robert: Scotia
Pontificia: Additions and Corrections (Scottish Historical Review 66/1987, S. 176-183)
FERNÁNDEZ, Alonso: Historia y anales de la ciudad y
Obispado de Plasencia (Madrid 1627, ND Cáceres
1952)
FERNÁNDEZ, Luís: La Abadia de Santa María de Benevivere durante la Edad Media. Su historia, su regla
(Santander 1962)
FERNÁNDEZ, Luís: Colección diplomática de la abadía de
Santa María de Benevivere (Palencia) 1020-1561
(Madrid 1967)
FERNÁNDEZ CATÓN, José María: Indice regesta de los
documentos pontificios hasta Martin V pertenecientes
al archivo del real convento de San Marcos de León de
la Orden de Santiago (Arch. Leoneses 13/1959, S.
353-396)
FERNÁNDEZ CATÓN, José María: Colección documental
del archivo de la Catedral de León (775-1230), Bd. 5:
1109-1187, Bd. 6: 1188-1230 (Fuentes y Estudios de
Historia Leonesa 45, 46, León 1990-1991)
FERNÁNDEZ FLÓREZ, José Antonio: Colección diplomática del monasterio de Sahagún (857-1300), Bd. 4:
1110-1199, Bd. 5: 1200-1300 (Fuentes y Estudios de
Historia Leonesa 38, 39, León 1991-1994)
FERREIRA, Alexandre: Memorias e noticias historicas da
celebre ordem militar dos Templarios na Palestina
(Lissabon 1735)
FERREIRA, José Augusto: Fastos episcopaes da igreja primacial de Braga (sec. III-sec. XX), Bd. 1 (Braga 1928)
FERRERIUS, Io. Steph.: Sancti Eusebii Vercellensis episcopi et martyris eiusque in episcopatu successorum
vita et res gestae a Io. Stephano Ferrerio episc. Vercell.
collectae (Rom 1602)
FERRETTI, F.: Guido de Lomello vescovo di Savona
(1163-1184) (Atti e memorie della Società savonese di
storia patria 20/1986, S. 9-55)
FERRETTO, Arturo: Documenti Genovesi di Novi e valle
Scrivia, Bd. 1: 946-1230 (BSSS 51, Pinerolo 1909)
FERRETTO, Arturo: Cronotassi di Savona dal 660 al 1200
(Savona nella storia e nell'arte. Scritti offerti a Paolo
Boselli per la R. Deputazione sopra gli studi di storia
patria, Genua 1928, S. 285-309)
640
Literatur und Quellen
FEYS, Eusèbe/NELIS, Alois: Les cartulaires de la prévôté
de Saint-Martin à Ypres précédés d'une esquisse sur la
prévôté, Bd. 1: Essay, Bd. 2,1: Les cartulaires de SaintMartin 1102-1364 (Recueil de chroniques, chartes et
autres documents ... de la Flandre occidentale, Brügge
1880)
FICKER, Julius: Forschungen zur Reichs- und Rechtsgeschichte Italiens, 4 Bde (Innsbruck 1868-1874)
FIETIER, Roland: La cité de Besançon de la fin du XIIème
au milieu du XIVème siècle. Étude d'une société urbaine, 3 Bde (Lille 1978)
FILZ, Michael: Geschichte des Salzburgischen Benediktiner-Stiftes Michaelbeuren (Salzburg 1847)
FINDLAY, Stephen William: Canonical Norms governing
the Deposition and Degradation of Clerics. A historical Synopsis and Commentary (The Catholic University of America. Canon Law Studies 130, Washington 1941)
FINKE, Heinrich: Die Papsturkunden Westfalens bis zum
Jahre 1378. Erster Theil: Die Papsturkunden bis zum
Jahre 1304 (Westfälisches Urkunden-Buch 5,1, Münster 1888)
FISCHER, Willibald: Aus der Geschichte der Pfarrei zu
Unserer Lieben Frau in Aschaffenburg (Die Pfarrei zu
Unserer Lieben Frau in Aschaffenburg. FS zur 200.
Wiederkehr der Weihe der Muttergottespfarrkirche,
hg. von Willibald FISCHER und Alois GRIMM, Veröffentlichungen des Geschichts- und Kunstvereins
Aschaffenburg 14, Aschaffenburg 1975, S. 39-74)
FISCHER-PACHE, Wiltrud: Wirtschafts- und Besitzgeschichte des ehemaligen Kollegiatstifts St. Peter und
Alexander zu Aschaffenburg bis zum Ausgang des 14.
Jahrhunderts (Veröffentlichungen des Geschichts- und
Kunstverein Aschaffenburg 35, Aschaffenburg 1993)
FITA, Fidel: El Concilio de Lérida en 1193 y Santa Maria
la real de Nájera. Bulas inéditas de Celestino III, Inocencio III y Honorio III (Boletín de la real Academia
de la Historia 26/1895, S. 332-383)
FITA, Fidel: Doce Bulas inéditas de Lucio II, Alejandro
III, Lucio III, Celestino III, Inocencio IV y Alejandro
IV (Boletín de la Real Academia de la Historia
29/1896, S. 94-117)
FITA, Fidel: San Miguel de Escalada. Documento apócrifo
del siglo XII. Auténticos del XIII (Boletín de la Real
Academia de la Historia 32/1898, S. 25-64)
FLACHENECKER, Helmut: Schottenklöster. Irische Benediktinerkonvente im hochmittelalterlichen Deutschland (Quellen und Forschungen aus dem Gebiet der
Geschichte N.F. 18, Paderborn 1995)
FLACHENECKER, Helmut: Consuetudines und Seelsorge.
Zum Selbstverständnis der Prämonstratenser (Regula
Sancti Augustini. Normative Grundlage differenter
Verbände im Mittelalter, hg. von Gert MELVILLE und
Anne MÜLLER. Tagung der Akademie der AugustinerChorherren von Windesheim und des Sonderforschungsbereichs 537, Projekt C 'Institutionelle Struk-
turen religiöser Orden im Mittelalter' vom 14. bis zum
16. Dezember 2000 in Dresden, Publikationen der
Augustiner-Chorherren von Windesheim 3, Paring
2002, S. 295-333)
FLAMENT, A. J. A.: Diplomen en Charters der Proostdij
van Meerssen (Publications de la Société historique et
archéologique dans le Duché de Limbourg N.S. 22/
1906, S. 473-485)
FLAMMARION, Hubert: Le grand cartulaire du chapitre
cathédral de Langres (XIIIe siècle), édition critique, 2
Bde (Thèse de troisieme cycle, Université de Nancy II,
Nancy 1980)
FLAMMARION, Hubert: Une équipe de scribes au travail au
XIIIe siècle: Le grand cartulaire du chapitre cathédral
de Langres (AfD 28/1982, S. 271-305)
FLAMMARION, Hubert: Cartulaire du chapitre cathédral de
Langres (Nancy 1995)
FLASCASSOVITTI, Chiara D.: Le pergamene del monastero
di S. Pietro di Villamagna (976-1237) (Itinerari di ricerca storica 10, Galatina 1994)
FLETCHER, Richard A.: The Episcopate in the Kingdom
of León in the twelfth Century (Oxford 1978)
FLETCHER, Richard: Las iglesias del reino de León y sus
relaciones con Roma en la alta edad media hasta el
concilio IV de Letrán de 1215 (El reino de León en la
alta edad media, Bd. 6, Fuentes y Estudios de Historia
Leonesa 53, León 1994, S. 461-495)
FLEUREAU, Basile: Les antiquitez de la ville et du duché
d'Estampes avec l'histoire de l'abbaye de Morigny
(Paris 1683)
Flores temporum auctore fratre ordinis minorum, ed.
Oswald HOLDER-EGGER (MGH SS 24, Hannover
1879, S. 226-250)
FLOREZ, Henrique: España sagrada, Bd. 28: contiene el
estado antiguo de la Iglesia Ausonense, hoy Vique
(Madrid 1774)
FLORIDI, Giuliano: Le pergamene dei monasteri di San
Luca e di Sant'Agnello di Guarcino (Guarcino 1967)
FLORIDI, Giuliano: Storia di Guarcino con cenni su: Anticoli di Campagna (Fiuggi), Torre Caietani, Trivigliano,
Vico nel Lazio, Trevi nel Lazio e Filettino (Guarcino
1971)
Fontes Rerum Bernensium. Bern's Geschichtsquellen, Bd.
1 (bis 1218) (Bern 1883)
FONT-RÉAULX, Jacques de: Recueil de textes et d'analyses
concernant le chapitre de Saint-Pierre du Dorat
(Bullet. de la Société archéologique et historique du
Limousin 72/1927-1929, S. 250-367)
FONT-REAULX, Jacques de: Pouillés de la province de
Bourges publ. sous la direction de Ch.-Edmond PERRIN (Recueil des historiens de la France, Pouillés 9,1/
9,2, Paris 1961-1962)
FONT-REAULX, Jacques de: Lettres pontificales antérieures à 1198 concernant les provinces ecclésiastiques du
Sud-Est (Bullet. philologique et historique année
1973[1976], S. 61-76)
Literatur und Quellen
FOOTE, David: Lordship, reform, and the development of
civil society in medieval Italy. The bishopric of Orvieto, 1100-1250 (Publications in Medieval Studies,
Notre Dame [Indiana] 2004)
FOREL, François: Régeste soit répertoire chronologique de
documents relatifs à l'histoire de la Suisse Romande,
première série (Mémoires et documents publiés par la
Société d’histoire de la Suisse romande 19, Lausanne
1862)
FOREVILLE, Raymonde/ROUSSET DE PINA, Jean: Histoire
de l'Église, Bd. 9,2: Du premier Concile du Latran à
l'avènement d'Innocent III (1123-1198) (Paris 1953)
FOREY, Alan: Recruitment to the Military Orders (twelfth
to midfourteenth Centuries) (Viator 17/1986, S. 139171)
FORNIER, Marcellin: Histoire générale des Alpes maritimes ou cottiènes et particulière de leur métropolitaine
Ambrun ..., publ. par Paul GUILLAUME, 3 Bde (Arch.
historiques des Hautes-Alpes 3, Paris 1890-1892)
FORSTREUTER, Kurt: Der Deutsche Orden am Mittelmeer
(Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen
Ordens 2, Bonn 1967)
FORTESCUE, Adrian: The lesser eastern Churches (London 1913, ND New York 1972)
FORTUNIUS, Augustinus Florentius: Historiarum Camaldulensium pars posterior (Venedig 1579) (war nicht
zugänglich)
FOSCHI, Umberto: La badia di Urano Bertinoro (Studi
Romagnoli 15/1964, S. 41-72)
FOSSIER, Robert: Chartes de coutume en Picardie (XIeXIIIe siècle) (Collection de documents inédits sur l'histoire de France 10, Paris 1974)
FOSTER, Charles Wilmer/MAJOR, Kathleen: The Registrum Antiquissimum of the Cathedral Church of Lincoln, 9 Bde (Lincoln Record Society 27-29, 32, 34, 41,
42, 46, 51, Hereford 1931-1958)
FOULQUES DE VILLARET, Amicie de: Recherches historiques sur l'ancien chapitre cathédral de l'église d'Orléans depuis son origine jusqu'au XVIe siècle (Mémoires de la Société archéologique et historique de l'Orléanais 19/1883, S. 447-644)
FOWLER, George Herbert: A Digest of the Charters preserved in the Cartulary of the Priory of Dunstable
(Bedfordshire Historical Record Society 10, Aspley
Guise 1926)
FOWLER, Linda: Recusatio iudicis in civilian and canonist
thought (Studia Gratiana 15/1972, S. 719-785)
FRAHER, Richard M.: 'Ut nullus describatur reus prius
quam convincatur': Presumption of Innocence in Medieval Canon Law? (Proceedings of the Sixth International Congress of Medieval Canon Law, ed. Stephan
KUTTNER and Kenneth PENNINGTON, Monumenta
iuris canonici, Series C: Subsidia 7, Città del Vaticano
1985, S. 493-506)
FRAHER, Richard M.: Preventing Crime in the High
Middle Ages: The Medieval Lawyers' Search for Deter-
641
rence (Popes, Teachers and Canon Law in the Middle
Ages, ed. J. R. SWEENEY and S. CHODOROW, Ithaka/
London 1989, S. 212-253)
FRAIKIN, J.: Bulles inédites relatives à diverses églises d'
Italie tirées d'un manuscrits de la bibliothèque Barberini (Annales de Saint-Louis-des-Français 3/ 1900, S.
59-79 und S. 257-275)
FRANCESCHINI, Adriano: Giurisdizione episcopale e communità rurali Altopolesane. Bergantino, Melara, Bariano, Trecenta (sec. X-XIV) (Bologna 1986)
FRANCHI, Antonino: Ascoli pontificia (dal 342 al 1241)
(Testi e documenti 3. Istituto superiore di studi medioevali 'Cecco d'Ascoli', Ascoli Piceno 1996)
FRANCHI DELL'ORTO, Luisa: La Valle Siciliana del Mavone Bd. 1,1 und Bd. 1,2 (Documenti dell'Abruzzo Teramano, Rom 1983)
FRANCIOTTI, Cesare: Historie delle miracolose imagini e
delle vite de ' santi (Lucca 1613)
FRANKLIN, M. J.: English Episcopal Acta 8: Winchester
1070-1204 (British Academy, Oxford 1993)
FRANSEN, Gérard: Les diverses formes de la Compilatio
prima (Scrinium Lovaniense. Mélanges historiques
Étienne van CAUWENBERGH, Université de Louvain,
Recueil de travaux d'histoire et de philologie, 4e série
24, Louvain 1961, S. 235-253)
FRANSEN, Gérard: Varia ex manuscriptis (Traditio 21/
1965, S. 515-520)
FRASS, Otto: Die Kartausen von Steiermark und Krain
und ihre Immunität (Zs. des Historischen Vereines für
Steiermark 64/1973, S. 47-66)
FRAZEE, Charles A.: The Christian Church in Cilician
Armenia. Its Relations with Rome and Constantinople
to 1198 (Church History 45/1976, S. 166-184)
FREDERICQ, Paul: Corpus documentorum inquisitionis
haereticae pravitatis Neerlandicae ... Verzameling van
stukken betreffende de pauselijke en bisschoppelijke
inquisitie in de Nederlanden. Bd. 1 tot aan de herinrichtung der inquisitie onder keizer Karel V (10251520) (Hoogeschool van Gent. Werken van den practischen leergang van vaderlandsche geschiedenis 1,
Gent/s'Gravenhage 1889)
FREEDMAN, Paul: Papal Letters of the twelfth Century
from La Seu d'Urgell (Life, Law and Letters. Historical
Studies in Honour of Antonio García y García, ed.
Peter LINEHAN, Studia Gratiana 28/1998, S. 265-279)
FREEDMAN, Paul: Additions to KEHR's Papsturkunden in
Spanien (Grundlagen des Rechts. FS für Peter Landau
zum 65. Geburtstag, hg. von Richard H. HELMHOLZ
u.a., Rechts- und Staatswissenschaftliche Veröffentlichungen der Görres-Gesellschaft, N.F. 91, Paderborn/München 2000, S. 523-534)
FRIED, Pankraz/LENGLE, Peter: Schwaben von den
Anfängen bis 1268 (Dokumente zur Geschichte von
Staat und Gesellschaft in Bayern, Abt. II: Franken und
Schwaben vom Frühmittelalter bis 1800, Bd. 3, München 1988)
642
Literatur und Quellen
FRIEDBERG, Emil: Corpus Iuris Canonici, Bd. 1: Decretum magistri Gratiani (Leipzig 21879, ND Graz 1955)
FRIEDBERG, Emil: Corpus Iuris Canonici, Bd. 2: Decretalium Collectiones (Leipzig 21879, ND Graz 1955)
FRIEDBERG, Emil: Quinque Compilationes antiquae nec
non Collectio Canonum Lipsiensis (Leipzig 1882, ND
Graz 1956)
FRIEDBERG, Emil: Die Canones-Sammlungen zwischen
Gratian und Bernhard von Pavia (Leipzig 1897, ND
Graz 1958)
FRIEDLAENDER, Ernst: Ostfriesisches UB, Bd. 1 (7871470) (Emden 1878)
FRIEDLAENDER, Ina: Die päpstlichen Legaten in Deutschland und Italien am Ende des 12. Jahrhunderts (11811198) (Berlin 1928)
FRIEDMAN, Yvonne: Jämmerlicher Versager oder romantischer Held? Gefangenschaft während der Kreuzfahrer-Epoche (In der Hand des Feindes. Kriegsgefangenschaft von der Antike bis zum 2. Weltkrieg, hg.
von Rüdiger OVERMANS, Köln 1999, S. 119-140)
FRIEDMANN, Adrien: Paris, ses rues, ses parroises (Paris
1959)
FRIEDRICH, Gustav: Codex diplomaticus et epistolaris
regni Bohemiae, Bd. 1 (Prag 1907)
FROELICH, Erasmus: Specimen archontologiae Carinthiae
2 (Wien 1758)
FRÖHLICH, Walter: The Marriage of Henry VI and Constance of Sicily: Prelude and Consequences (AngloNorman Studies 15, Woodbridge 1993, S. 99-115)
FRUTAZ, Amato Pietro: Le fonti per la storia della Valle
d'Aosta. Panegirico di San Bernardo, arcidiacono di
Aosta e fondatore dell'Ospizio del Gran San Bernardo
(Thesaurus ecclesiarum Italiae I,1, Rom 1966)
FUCHS, Franz: Zur Geschichte der Alten Kapelle in Regensburg im hohen und späten Mittelalter (Das Kollegiatstift Unsere Liebe Frau zur Alten Kapelle in Regensburg, hg. von Paul MAI/Karl HAUSBERGER, Beiträge zur Geschichte des Bistums Regensburg 34,
Regensburg 2000, S. 75-82)
FUENTE, Vicente de la: España sagrada, Bd. 49: La santa
iglesia de Tarazona en sus estados antiguo y moderno
(Madrid 1865)
FÜGEDI, Erik: Kirchliche Topographie und Siedlungsverhältnisse im Mittelalter in der Slowakei (Studia Slavica
5/1959, S. 363-400)
FUHRMANN, Horst: Studien zur Geschichte der mittelalterlichen Patriarchate. 3 Teile (ZRG 70 KA 39/1953,
S. 112-176, ZRG 71 KA 40/1954, S. 1-84 und ZRG
72 KA 41/1955, S. 95-183)
FUHRMANN, Horst: Einfluß und Verbreitung der pseudoisidorischen Fälschungen. Von ihrem Auftauchen bis
in die neuere Zeit, 3 Bde (Schriften der MGH 24/1-3,
Stuttgart 1972-1974)
FUMI, Luigi: Codice diplomatico della città di Orvieto.
Documenti e regesti dal secolo XI al secolo XV (Documenti di storia italiana 8, Florenz 1884)
FURIETTI abbate di S. Eufemia di Villanova contra commun di Tombolo (o. O., o. J. [18. Jh.]) (war nicht zugänglich)
Fürstenbergisches UB. Sammlung der Quellen zur Geschichte des Hauses Fürstenberg und seiner Lande in
Schwaben, hg. von dem fürstlichen Hauptarchiv in
Donaueschingen, 7 Bde (Donaueschingen 1877-1891)
FUSELLI, Enrico: I documenti dei vescovi di Penne riguardanti il monastero di S. Bartolomeo di Carpineto (Bullett. della Deputazione abruzzese di storia patria
86/1996, S. 226-245)
FUXHOFFER, Damianus/CZINÁR, Maurus: Monasteriologia regni Hungariae, 2 Bde (Budapest 21858-1860)
FYOT DE LA MARCHE, Claude: Histoire de l'église abbatiale et collégiale de Saint Estienne de Dijon avec les
preuves et le pouillé des bénéfices dépendant de cette
abbaye (Dijon 1696)
GABOTTO, Ferdinando: Per la storia di Tortona nell'età
del comune. Documenti (BSSS 96, Turin 1925)
GABOTTO, Ferdinando/FISSO, U.: Le carte dello Archivio
capitolare di Casale Monferrato fino al 1313, 2 Bde
(BSSS 40, 41, Pinerolo 1907-1908)
GABOTTO, Ferdinando/GABIANI, Niccola: Le carte dell'
archivio capitolare d'Asti (830, 948, 1111-1237) (BSSS
37, Pinerolo 1907)
GABOTTO, Ferdinando/LEGÈ, Vincenzo: Le carte dello
archivio capitolare di Tortona, Bd. 1 (sec. IX-1220)
(BSSS 29,1, Pinerolo 1905)
GADDONI, Serafino/ZACCHERINI, Godofredo: Chartularium Imolense, Bd. 1: Archivum S. Cassiani (9641200) (Imola 1912)
GALAVOTTI, Pietro: Le più antiche fonti storiche del
duomo di Modena (Deputazione di storia patria per le
antiche provincie modenesi – Biblioteca n.s. 23, Modena 1974)
GALLAND, Bruno: Deux archevêchés entre la France et
l'Empire. Les archévêques de Lyon et les archêveques
de Vienne du milieu du XIIe siècle au milieu du XIVe
siècle (Bibliothèque des Écoles Françaises d'Athènes
et de Rome 282, Rom 1994)
GALLEGO BLANCO, Enrique: The Rule of the Spanish
Military Order of St. James 1170-1493 (Medieval Iberian Peninsula Texts and Studies 4, Leiden 1971)
GALLÉN, Jarl: Regulära domkapitel i Sverige och Finland
under medeltiden (Historisk Tidskrift för Finland
1938, S. 137-150)
GALLÉN, Jarl: De engelska munkarna i Uppsala – ett
katedralkloster på 100-talet (Historisk Tidskrift för
Finland 61/1976, S. 1-21)
Gallia christiana in provincias ecclesiasticas distributa, 16
Bde (Paris 1715-1865)
Gallia pontificia. Répertoire des documents concernant les
relations entre la papauté et les églises et monastères
en France avant 1198, Bd. 1: Diocèse de Besançon, ed.
Bernard de VREGILLE/René LOCATELLI/Gérard
MOYSE (Göttingen 1998)
Literatur und Quellen
GALLO, Alfonso: Codice dipl. Normanno di Aversa, Bd. 1
(Documenti per la storia dell'Italia meridionale 2,
Neapel 1926)
GALLO, Alfonso: L'archivio di Montecassino (Bull.
dell'Istituto Storico Italiano e Arch. Muratoriano 45/
1929, S. 116-164)
GALLO, Donato: L'episcopato di Adria nel Medioevo
(secoli VIII-XIII) (Diocesi di Adria-Rovigo, ed. Gianpaolo ROMANATO, Storia religiosa del Veneto 9,
Padua 2001, S. 71-95)
GAMS, Pius Bonifacius: Series Episcoporum Ecclesiae
Catholicae quotquot innotuerunt a Beato Petro Apostolo (Regensburg 1873)
GAMS, Pius Bonifacius: Die Kirchengeschichte von Spanien, Bd. 3,1 (Regensburg 1876)
GANDILHON, Alfred: Catalogue des actes des archevêques
de Bourges antérieurs à l'an 1200 (Bourges 1927)
GANZER, Klaus: Die Entwicklung des auswärtigen Kardinalats im hohen Mittelalter (Bibliothek des Historischen Instituts in Rom 26, Tübingen 1963)
GANZER, Klaus: Zur Beschränkung der Bischofswahl auf
die Domkapitel in Theorie und Praxis des 12. und 13.
Jahrhunderts (ZRG 88 KA 57/1971, S. 22-82 und
ZRG 89 KA 58/1972, S. 166-197)
GARCÍA LARRAGUETA, Santos: La orden de San Juan en la
crisis del Imperio hispánico del siglo XII (Hispania
12/1952, S. 483-524)
GARCÍA VILLADA, Zacarías: Catálogo de los códices y documentos de la Cátedral de León (Madrid 1919)
GARCÍA Y GARCÍA, Antonio: La Canonística Ibérica
(1150-1250) en la investigación reciente (BMCL
11/1981, S. 41-75)
GARCÍA Y GARCÍA, Antonio: Alejandro III y los reinos
ibéricos (Miscellanea Rolando Bandinelli Papa Alessandro III, Studi raccolti da Filippo Liotta, Accademia
Senese degli Intronati, Siena 1986, S. 237-257)
ARCÍA
Y GARCÍA, Antonio/GONZÁLVEZ RUIZ, Ramón:
G
Catálogo de los manuscritos jurídicos medievales de la
Catedral de Toledo (Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Delegación de Roma. Cuadernos
del Instituto Jurídico Español 21, Rom/Madrid 1970)
GARIEL, Pierre: Series praesulum Magalonensium et Monspeliensium, Teil 1 und 2 in einem Band (Toulouse
21664-1665)
GARRIDO GARRIDO, José M.: Documentación de la catedral de Burgos, Bd. 1: 840-1183, Bd. 2: 1184-1222
(Fuentes Medievales Castellano-Leonesas 13, 14, Burgos 1983)
GARUFI, Carlo Alberto: I documenti inediti dell'epoca
normanna in Sicilia, Parte 1 (Documenti per servire
alla storia di Sicilia. Prima serie: Diplomatica 18, Palermo 1899)
GARUFI, Carlo Alberto: Il Tabulario di S. Maria di Valle
Giosafat nel tempo Normanno-Svevo e la data delle
sue falsificazioni (Arch. storico per la Sicilia orientale
5/1908, S. 161-183 und S. 315-349)
643
GARZELLA, Gabriella: Pisa com'era: topografia e insediamento dall'impianto tardoantico alla città murata del
secolo XII (Neapel 1990)
GASPARRI, Françoise: Le ‚scribe G‘, archiviste et bibliothécaire de Saint-Victor de Paris au XIIe siècle
(Scriptorium 37/1983, S. 92-98)
GASSENDUS, Petrus: Notitia ecclesiae Diniensis (Paris
1654)
GATTO, Ludovico: 'Bominaco Gemendo Germinat'.
Lineamenti per una storia dell'Abbazia (Momenti di
storia del Medioevo abruzzese, Persone e problemi,
ed. Ludovico GATTO, Deputazione Abruzzese di
Storia Patria, Studi e Testi 1, L'Aquila 1986, S. 224278)
GATTO, Ludovico: Chieti e il suo territorio fra comitato e
vescovi (Momenti di storia del Medioevo abruzzese,
Persone e problemi, ed. Ludovico GATTO, Deputazione Abruzzese di Storia Patria, Studi e Testi 1,
L'Aquila 1986, S. 279-308)
GATTULA, Erasmo: Historia abbatiae Cassinensis, 2 Bde
(Venedig 1733)
GATZ, Erwin: Die Bischöfe des Heiligen Römischen
Reiches 1198-1448. Ein biographisches Lexikon
(Berlin 2001)
Gaufridi Prioris Vosiensis Pars altera Chronici Lemovicensis (BOUQUET, Recueil des historiens des Gaules et
de la France 18, Paris 21879, S. 211-223; Auszüge: ed.
Oswald HOLDER-EGGER, MGH SS 26, Hannover
1882, S. 199-203)
GAUSSIN, Pierre-Roger: L'abbaye de la Chaise-Dieu (10431790) (Paris 1962)
GAUSSIN, Pierre-Roger: Huit siècles d'histoire: L'abbaye
de la Chaise-Dieu 1043-1790 (Paris 1967)
GAUSSIN, Pierre-Roger: Le rayonnement de La ChaiseDieu. Une abbaye auvergnate à l'échelle de l'Europe
(Brioude 1981)
GAUTHIER, Jules: Notice sur l'abbaye cistercienne des
dames de Corcelles (Doubs), 1150-1609 (Annuaire du
Doubs, de la Franche-Comté et du Territoire de Belfort pour 1878, ed. Paul LAURENS et Jules GAUTHIER,
65/1878, S. 67-92)
GAY, Jean: Recherches sur l'histoire de la procédure judiciaire dans le comté de Bourgogne (XIe–XIVe siècles)
(Mémoires de la Société pour l'histoire du droit et des
institutions des anciens pays bourguignons, comtois et
romands. Faculté de droit et des sciences politiques
34/1977, S. 107-183)
GEHRT, Wolf: Die Verbände der Regularkanonikerstifte S.
Frediano in Lucca, S. Maria in Reno bei Bologna, S.
Maria in Porto bei Ravenna und die cura animarum im
12. Jahrhundert (Europäische Hochschulschriften,
Reihe 3: Geschichte und ihre Hilfswissenschaften 224,
Frankfurt/Bern 1984)
GELENIUS, Aegidius: De admiranda sacra et civili magnitudine Coloniae Claudiae Agrippinensis Augustae
Ubiorum Urbis libri VI (Köln 1645)
644
Literatur und Quellen
GEMEINER, Carl Theodor: Reichsstadt Regensburgische
Chronik, 4 Bde (Regensburg 1800-1824, ND München 1971)
GENGLER, Heinrich Gottfried: Beiträge zur bayerischen
Rechtsgeschichte, Bd. 1 (Erlangen/ Leipzig 1889)
GENSICKE, Hellmuth: Landesgeschichte des Westerwaldes (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Nassau 13, Wiesbaden 1958)
GEORGEL, Marc-Antoine: L'abbaye d'Étival, ordre de Prémontré du XIIe au XVIIIe siècle: d'après les manuscrits de l'abbé Marie-Camille IDOUX, les documents
d'archives et les travaux historiques récents (Bibliotheca Analectorum Praemonstratensium 3, Averbode
1962)
GERARD, Pierre: Le fonds des Prémontrés de SainteMarie-au-Bois et de Sainte-Marie Majeure aux archives
de Meurthe-et-Moselle (Bullet. d'Information des
Arch. départementales de Meurthe-et-Moselle 2/1978,
S. 16-29)
GERBERT, Martin: Historia Nigrae Silvae ordinis S. Benedicti coloniae, 3 Bde (St. Blasien 1783-1788)
GERCKEN, Philipp Wilhelm: Codex dipl. Brandenburgensis, Bd. 7 (Stendal 1782)
GERMAIN, Alexandre Charles: Maguelonne sous ses
évêques et ses chanoines: études historiques et archéologiques, d'après les documents originaux (Mémoires
de la Société archéologique de Montpellier 5/18601869, S. 357-668)
GERMAIN, Michel: Histoire de l'abbaye royale de NotreDame de Soissons ... avec les preuves et plusieurs
titres tirez des archives de cette abbaye (Paris 1675)
Germania pontificia I: Provincia Salisburgensis et episcopatus Tridentinus, hg. von Albert BRACKMANN (Berlin
1911)
Germania pontificia II: Provincia Maguntinensis, pars 1:
Dioeceses Eichstetensis, Augustensis, Constantiensis,
hg. von Albert BRACKMANN (Berlin 1923)
Germania pontificia II: Provincia Maguntinensis, pars 2:
Helvetia pontificia, hg. von Albert BRACKMANN
(Berlin 1927)
Germania pontificia III: Provincia Maguntinensis, pars 3:
Dioeceses Strassburgensis, Spirensis, Wormatiensis,
Wirciburgensis, Bambergensis, hg. von Albert BRACKMANN (Berlin 1935)
Germania pontificia IV: Provincia Maguntinensis, pars 4,
hg. von Hermann JAKOBS (Göttingen 1978)
Germania pontificia V,1: Provincia Maguntinensis, pars 5:
Dioeceses Patherbrunnensis et Verdensis, hg. von
Hermann JAKOBS (Göttingen 2003)
Germania pontificia V,2: Provincia Maguntinensis, pars 6:
Dioeceses Hildesheimensis et Halberstadensis, Appendix Saxonia, hg. von Hermann JAKOBS (Göttingen
2005)
Germania pontificia VI: Provincia Hammaburgo-Bremensis, hg. von Theodor SCHIEFFER/Wolfgang SEEGRÜN
(Göttingen 1981)
Germania pontificia VII: Provincia Coloniensis, pars 1:
Archidioecesis Coloniensis, hg. von Theodor SCHIEFFER (Göttingen 1986)
Germania pontificia IX: Provincia Coloniensis, pars 3:
Dioeceses Traiectensis, Monasteriensis, Osnabrugensis
et Mindensis, hg. von Theodor SCHIEFFER (Göttingen
2003)
Germania pontificia X: Provincia Treverensis 1. Archidioecesis Treverensis, hg. von Egon BOSHOF (Göttingen 1992)
Gervasius von Canterbury: Chronica, ed. William STUBBS
(RS 73,1, London 1879)
GERVERS, Michael: The Hospitaller Cartulary in the British Library (Cotton MS Nero E VI) (Publications of
the Pontifical Institute of Mediaeval Studies. Studies
and Texts 50, Toronto 1981)
GERVERS, Michael: Rez. von HIESTAND, PUU Templer
und Johanniter 2 (Speculum 63/1988, S. 167-169)
GERVERS, Michael: The Cartulary of the Knights of St.
John of Jerusalem in England. Part 2: Prima Camera:
Essex (Records of social and economic History. New
Series 23, Oxford 1996)
GESLIN DE BOURGOGNE, Jules/BARTHELEMY, Anatole
de: Anciens évêchés de Bretagne, 6 Bde (Paris 18551879)
Gesta abbatum monasterii Sancti Albani a Thoma Walsingham, regnante Ricardo secundo, eiusdem ecclesiae
praeceptore, compilata, 3 Bde, ed. Henry Thomas
RILEY (RS 28,4,1-3, London 1867-1869)
Gesta regis Henrici secundi Benedicti Abbatis. The Chronicle of the Reigns of Henry II. and Richard I. A.D.
1169-1192, known commonly under the Name of
Benedict of Peterborough, ed. William STUBBS, 2 Bde
(RS 49,1-2, London 1867)
Gesta Treverorum continuata, ed. Georg WAITZ (MGH
SS 24, Hannover 1879, S. 368-488)
GEYER, Albert: Geschichte des Cistercienserklosters
Michaelstein bei Blankenburg am Harz (Geschichte
der Burgen und Klöster des Harzes 5, Leipzig 1898)
GHAZARIAN, Jacob G.: The Armenian Kingdom in Cilicia
During the Crusades. The Integration of Cilician Armenians with the Latins 1080-1393 (Richmond 2000)
GHIGNOLI, Antonella: Un codice lucchese ritrovato e una
pergamena dispersa a Roma: due note con edizione dei
documenti solenni del vescovo di Siena Ranieri (11311168) (Bullet. Senese di Storia Patria, Accademia
Senese degli Intronati 104/1997, S. 341-356)
GIACHI, Anton-Filippo: Saggio di ricerche sopra lo stato
antico e moderno di Volterra dalla sua prima origine
fino ai tempi nostri, 2 Bde und Appendix (in einem
Band) (Volterra 1885; ND: DERS., Biblioteca istorica
della antica e nuova Italia N. 79, Sala Bolognese 1979)
Literatur und Quellen
GIAMPAOLI, Lorenzo: S. Ubaldo canonico regolare Lateranese, vescovo, patrono, cittadino di Gubbio memoria storica con documenti inediti dedicata all'episcopato cattolico da Don Lorenzo canonico Giampaoli
edita per cura e spese di Licinio CAPELLI, 2 Bde
(Rocca S. Casciano 1885-1886)
GIBBS, Marion: Early Charters of the cathedral church of
St Paul, London (Camden third ser. 58, London 1939)
GIESEBRECHT, Wilhelm von: Geschichte der deutschen
Kaiserzeit, Bd. 6, hg. von Bernhard von SIMSON
(Leipzig 1895)
GIGALSKI, Bernhard: Bruno, Bischof von Segni, Abt von
Monte-Cassino (1049-1123). Sein Leben und seine
Schriften. Ein Beitrag zur Kirchengeschichte im Zeitalter des Investiturstreites und zur theologischen Litteraturgeschichte des Mittelalters (Kirchengeschichtliche Studien 3, 4. Heft, Münster 1898)
GIGANDET, Cyrille: Bellelay. Histoire d'une ancienne abbaye de Prémontré (Intervalles 15/1986, S. 9-153)
GILBERT, John Thomas: Chartularies of St. Mary's Abbey,
Dublin with the register of its House at Dunbrody and
Annals of Ireland, 2 Bde (RS 80,1-2, London 1884)
GILBERT, John Thomas: ‚Crede mihi‘. The most ancient
Register Book of the Archbishops of Dublin before
the Reformation (Dublin 1897)
Gilberti Chronicon pontificum et imperatorum Romanorum, ed. Oswald HOLDER-EGGER (MGH SS 24,
Hannover 1879, S. 117-141)
GINGINS-LA-SARRA, Frédéric de: Cartulaire de l'abbaye de
Montheron (Mémoires et documents publiés par la
Société d'histoire de la Suisse Romande 12c, Lausanne
1854)
GINGINS-LA-SARRA, Frédéric de/FOREL, François: Recueil des chartes, statuts et documents concernant l'ancien évêché de Lausanne (Mémoires et documents
publiés par la Société d'histoire de la Suisse Romande
7, Lausanne 1846)
GIOPPO, Laura: Repertorio dei documenti diplomatici
editi riguardanti il Friuli dall'età longobarda al 1199
(Tesi di laurea, Trieste 1981/82)
GIORDANO, O.: Documenti papali dei secc. XI e XII
relativi alle diocesi di Brindisi e di Oria (Studi di storia
pugliese in onore di Giuseppe Chiarelli, ed. Michele
PAONE, Galatina 1972, S. 423-438)
GIORGI, Ignazio: Il Regesto del monastero di S. Anastasio
ad aquas salvias (Arch. della R. Società Romana di
Storia Patria 1/1877, S. 49-77)
Giraldus Cambrensis, Expugnatio Hibernica, ed. James F.
DIMOCK (RS 21,5, London 1867, S. 207-411)
Giraldus Cambrensis, De principis instructione liber, ed.
George F. WARNER (RS 21,8, London 1891)
GIRGENSOHN, Dieter: Documenti beneventani inediti del
secolo XII (Samnium 40/1967, S. 262-317)
GIRGENSOHN, Dieter: Das Pisaner Konzil von 1135 in
der Überlieferung des Pisaner Konzils von 1409 (FS
für Hermann Heimpel zum 70. Geburtstag, Bd. 2,
645
Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 36/II, Göttingen 1972, S. 1063-1100)
GIRGENSOHN, Dieter: Miscellanea Italiae pontificiae.
Untersuchungen und Urkunden zur mittelalterlichen
Kirchengeschichte Italiens, vornehmlich Kalabriens,
Siziliens und Sardiniens (zugleich Nachträge zu den
Papsturkunden Italiens XI) (GGN 1974 Nr. 4)
GIRGENSOHN, Dieter/KAMP, Norbert: Urkunden und
Inquisitionen der Stauferzeit aus Tarent (QFIAB 41/
1961, S. 137-234)
GIRONDELLI, C.: Serie critico-cronologica dei vescovi di
Cremona (Gerarchia ecclesiastica della diocesi di Cremona, Cremona 1865-1867)
GIRY, Arthur: Les châtelains de Saint-Omer (1042-1386)
(BECh 35/1874, S. 325-355)
GIRY, Arthur: Documents sur les relations de la royauté
avec les villes de France de 1180 à 1314 (Paris 1885,
ND Genf 1974)
GIULINI, Giorgio: Memorie spettanti alla storia, al governo ed alla descrizione della città e della campagna di
Milano nei secoli bassi (1. Aufl., 12 Bde, Mailand
1760-1765; 2. Aufl., note e aggiunti di M. FABI, 7 Bde
Mailand 1854-1857)
GIUSTI, Martino/GUIDI, Pietro: Rationes decimarum Italiae nei secoli XIII e XIV: Tuscia 2: Le decime degli
anni 1295-1304 (Studi e testi 98, Città del Vaticano
1942)
GLANVILLE, Léonce de: Histoire du prieuré de Saint-Lô
de Rouen, ses prieurs, ses privilèges, ses revenus,
d'après les documents authentiques tirés des archives
de la Seine-Inférieure, 2 Bde (Rouen 1890-1891)
GLEASON, Sarell E.: An ecclesiastical Barony of the Middle Ages. The Bishopric of Bayeux 1086-1204 (Harvard Historical Monographs 10, Cambridge [Mass.]
1936)
GLORIA, Andrea: Codice diplomatico Padovano dall'anno
1101 alla pace di Costanza (25 giugno 1183), 2 Bde
(Monumenti storici publicati dalla R. Deputazione
Veneta di storia patria. Serie prima documenti 4, 6,
Venedig 1879-1881)
GNOLI, Umberto: Topografia e toponomastica di Roma
medievale e moderna (Folignano 1939, ND 1984)
GOERZ, Adam: Mittelrheinische Regesten oder chronologische Zusammenstellung des Quellenmaterials für die
Geschichte der Territorien der beiden Regierungsbezirke Coblenz und Trier in kurzen Auszügen, 4 Teile
(Koblenz 1876-1886)
GOETTING, Hans: Das Privileg Hadrians IV. für Fischbeck als Spezialfall der Papstdiplomatik und die Frage
der Exemtion des Stiftes (Niedersächsisches Jb. für
Landesgeschichte 20/1947, S. 11-46)
GOETTING, Hans: Zur Echtheitsfrage des Privilegs Hadrians IV. für Fischbeck und seine Sepulturformel (DA
9/1951, S. 183-188)
GOETTING, Hans: Papsturkundenfälschungen für die
Abteien Werden und Helmstedt (MIÖG 62/1954, S.
425-446)
646
Literatur und Quellen
GOEZ, Elke: Das Zisterzienserkloster Ebrach und die
Päpste bis zu Innozenz III. (Jb. für fränkische Landesforschung 57/1997, S. 37-69)
GOEZ, Elke: Codex diplomaticus Ebracensis. Die Urkunden der Zisterze Ebrach 1136-1306, 2 Bde (Veröffentlichungen der Gesellschaft für fränkische Geschichte. 3. Reihe: Fränkische Urkundenbücher und
Regestenwerke 7, Neustadt/Aisch 2001)
GOEZ, Werner/GOEZ, Elke: Die Urkunden und Briefe
der Markgräfin Mathilde von Tuszien (MGH, Laienfürsten- und Dynastenurkunden der Kaiserzeit 2, Hannover 1998)
GOIFFON, Étienne: Bullaire de l'abbaye de Saint-Gilles,
suivi d'une notice historique sur l'abbaye, le grand
prieuré et la paroisse de ce nom, 2 Bde (in einem)
(Nîmes 1882)
GOLINELLI, Paolo: La riforma della chiesa e la lotta per le
investiture (Il Veneto nel medioevo. Dai comuni cittadini al predominio scaligero nella Marca, ed. Andrea
CASTAGNETTI e Gian Maria VARANINI, Verona 1991,
S. 209-242)
GOÑI GAZTAMBIDE, José: Catálogo del archivo catedral
de Pamplona (829-1500) (Pamplona 1965)
GOÑI GAZTAMBIDE, José: Historia de los obispos de
Pamplona, Bd. 1: siglos IV-XII (Colección historia de
la Iglesia 10, Pamplona 1979)
GONNET, Giovanni: Enchiridion fontium Valdensium.
Recueil critique des sources concernant les Vaudois au
moyen âge du IIIe Concile de Latran au Synode de
Chanforan (1179-1532), Bd. 1 (Collana della Facoltà
Valdese di Teologia, Turin 1958)
GONNET, Giovanni: Sul Concilio di Verona (Boll. della
Società di Studi Valdesi 140 [anno 97]/1976, S. 21-30)
GONZÁLES, Angel Rodriguez: Legados y jueces apostolicos en la diocesis Compostelana (siglo XI y XII)
(Compostellanum 10/1965, S. 357-383)
GONZÁLEZ, Julio: Regesta de Fernando II (Consejo
Superior de Investigaciones Científicas. Instituto Jeronimo Zurita, Madrid 1943)
GONZÁLEZ, Julio: El Reino de Castilla en la epoca de
Alfonso VIII, 3 Bde (Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Escuela de Estudios Medievales,
Textos 25-27, Madrid 1960)
GONZÁLEZ DÁVILA, Gil: Teatro eclesiástico de las iglesias
metropolitanas y catedrales de los reinos de las dos
Castillas, Bd. 1 (Madrid 1645)
GONZÁLEZ DE TEJADA, José: Historia de Santo Domingo
de la Calzada (Madrid 1702)
GONZÁLEZ PALENCIA, Angel: Los mozárabes de Toledo
en los siglos XII y XIII, 4 Bde (Instituto de Valencio
de Don Juan, Madrid 1926-1930)
GOODMAN, Arthur Worthington: Chartulary of Winchester Cathedral (Winchester 1927)
GOODMAN, Arthur Worthington: Registrum Henrici
Woodlock, diocesis Wintoniensis 1305-1316, 2 Bde
(Canterbury and York Society 43-44, Oxford 19401941)
GORHAM, George Cornelius: The History and Antiquities
of Eynesbury and St. Neot's in Huntingdonshire and
of St. Neot's in the County of Cornwall, 2 Bde (London 1824)
GORI, F.: Una lapide commemorante il matrimonio celebrato in Rieti nel 1185 tra Costanza di Altavilla ed
Enrico VI di Hohenstaufen spiegata con documenti
inediti (Rieti 1898)
GOSSE, Floride: Histoire de l'abbaye et de l'ancienne congrégation des chanoines réguliers d'Arrouaise, avec des
notes critiques, historiques et diplomatiques (Lille
1786)
Gottfried von Viterbo, Pantheon, ed. Georg WAITZ
(MGH SS 22, Hannover 1882, S. 107-307)
GOUSSET, Thomas Maria Joseph: Les actes de la province
ecclésiastique de Reims, ou canons et décrets des
conciles, constitutions, statuts, et lettres des évêques
des différents diocèses qui dépendent ou qui dépendaient autrefois de la métropole de Reims, 4 Bde
(Reims 1842-1844)
GRADL, Heinrich: Monumenta Egrana 1. Denkmäler des
Egerlandes als Quellen für dessen Geschichte (Das
Egerland. Heimatskunde des Ober-Eger-Gebietes 6.
Abteilung, Eger 1886)
GRAHAM, Rose: The Cluniac Priory of Saint-Martin des
Champs, Paris, and its dependent Priories in England
and Wales (Journal of the British Archaeological Association, Series 3, 11/1948, S. 35-59)
GRAINGER, Francis/COLLINGWOOD, William Gershom:
The Register and Records of Holm Cultram (Cumberland and Westmorland Antiquarian and Archaeological Society, Record Series 7, Kendal 1929)
GRAMATICA, Gabr.: Diario sagro antico e moderno delle
chiese di Lucca, accresc. da Joannes Domenicus
MANSI (Lucca 21753) (war nicht zugänglich)
GRANDE, Mariarosa: Cronotassi dei vescovi di Penne
dalle origini alla fine del XIII secolo (Bullet. della Deputazione Abruzzese di Storia patria 84/1994, S. 5-16)
GRANDMAISON, Louis de: Cartulaire de l'archevêché de
Tours, 2 Bde (Mémoires de la Société archéologique
de Tourraine 37, 38, Tours 1892-1894)
Gratian, siehe FRIEDBERG, Corpus Iuris Canonici 1
GRATIANUS a S. TERESIA: Castigationes Kehrianae 1. De
monasterio S. Bartholomaei de Carpineto in diocesi
Pennensi (Ephemerides Carmeliticae 3/1949, S. 351404)
(GRAVE, João): Censual do Cabido da Sé do Porto
(Biblioteca Pública Municipal do Porto, Porto 1924)
GRAYZEL, Salomon: The Church and the Jews in the
XIIIth century. A Study of their Relations during the
Years 1198-1254 based on the Papal Letters and the
Conciliar Decrees of the Period (Philadelphia 1933)
GRAZIANI, Paola: La vita cittadina fra l'abbazia di S.
Mercuriale e l'episcopio di S. Croce (Storia di Forlí, ed.
Augusto VASINA, Bd. 2: Il Medioevo, Bologna 1990,
S. 97-125)
Literatur und Quellen
GREBNER, Thomas: Expositio de ortu et progressu Cellae
Superioris sacri et canonici ord. Praemonstrat. in Franconia (Würzburg 1759)
GREENWAY, Diana E.: Charters of the Honour of Mowbray 1107-1191 (British Academy. Records of social
and economic History. New Series 1, London 1972)
GREINER, Winfried: Eine Papsturkunde für St. Moritz in
Augsburg vom Jahre 1178 (Jb. des Vereins für Augsburger Bistumsgeschichte 6/1972, S. 5-23)
GRELLET-BALGUERIE, Charles: Deux découvertes historiques. Histoire de Clovis III, nouveau roi de France,
672 ou 673 à 677-678. Authenticité et date précise de
la translation du corps de Saint Benoît en France.
Nouveaux documents, diplômes royaux (l'un de Clovis
III), bulles inédites (Orléans 1882)
GREMAUD, Jean: Documents relatifs à l'histoire du Valais,
8 Bde (Mémoires et documents publiés par la Société
d'histoire de la Suisse romande 29-33, 37-39, Lausanne
1875-1898)
GRESSER, Pierre/LOCATELLI, René/GRESSET, Maurice/
VUILLEMIN, Élie: L'Abbaye Notre-Dame d'Acey (Besançon 1986)
GRIGNON, Louis: Description et historique de l'église
Notre-Dame en Vaux de Châlons, collégiale et paroissiale, 2 Bde (Châlons-sur-Marne 1884-1885)
GRONER, Anton: Die Diözesen Italiens von der Mitte des
10. bis zum Ende des 12. Jahrhunderts (Freiburg 1904)
GROS, Adolphe: Histoire du diocèse de Maurienne, 5 Bde
(Chambéry 1946-1955)
GROSS, Thomas: Lothar III. und die Mathildischen Güter
(Europäische Hochschulschriften, Reihe 3: Geschichte
und ihre Hilfswissenschaften 419, Frankfurt/Bern/
New York 1990)
GROSSE, Rolf: Nachträge zu den 'Papsturkunden in
Frankreich, Neue Folge VI: Orléanais'. Nach Aufzeichnungen aus dem Nachlaß von J. RAMACKERS
(Francia 19/1992, S. 216-228)
GROSSE, Rolf: Papsturkunden in Frankreich. NF 9:
Diözese Paris II (Abh. der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 225,
Göttingen 1998)
GROSSE, Rolf; L'acta pontifical et sa critique. Communications présentées à la IVe table ronde sur la Gallia
Pontificia (Paris, 13 mai 2005) (im Druck)
GROSSI BIANCHI, Luciano/POLEGGI, Ennio: Una città
portuale del medioevo. Genova nei secoli X-XVI
(Genua 21980)
GROTEFEND, Hermann: Taschenbuch der Zeitrechnung
des deutschen Mittelalters und der Neuzeit, hg. von
Theodor ULRICH (Hannover 111971)
GRUBER, Johann: Zur wirtschaftlichen Absicherung des
Stifts und der Alten Kapelle (Die alte Kapelle in
Regensburg, hg. von Werner SCHIEDERMAIR, Regensburg 2002, S. 88-99)
GRUNDMANN, Herbert: Kleine Beiträge über Joachim von
Fiore 2: Joachim erklärt dem Papst eine Prophetie,
647
1184 (ZKG 48/1929, S. 140-149; ND: DERS., Ausgewählte Aufsätze 2: Joachim von Fiore, Schriften der
MGH 25,2, Stuttgart 1977, S. 74-84)
GRUNDMANN, Herbert: Zur Biographie Joachims von
Fiore und Rainers von Ponza (DA 16/1960, S. 437546; ND: DERS., Ausgewählte Aufsätze 2: Joachim
von Fiore, Schriften der MGH 25,2, Stuttgart 1977, S.
255-360)
GRUNDMANN, Herbert: Kirchenfreiheit und Kaisermacht
um 1190 in der Sicht Joachims von Fiore (DA 19/
1963, S. 353-396)
GRUNDMANN, Herbert: Religiöse Bewegungen im Mittelalter (Darmstadt 1977)
GRUNDMANN, Herbert: Ausgewählte Aufsätze 2: Joachim
von Fiore (Schriften der MGH 25,2, Stuttgart 1977)
GRUNDMANN, Herbert: Ketzergeschichte des Mittelalters
(Die Kirche in ihrer Geschichte. Ein Handbuch, hg.
von Kurt Dietrich SCHMIDT und Ernst WOLF, Bd 2,
Lieferung G, 1. Teil, Göttingen 31978)
GUALDO, Germano: Contributo per un codice diplomatico vicentino, 2 Bde (Tesi di Laurea. Facoltà di
Lettere e Filosofia dell'Università degli studi di Padova
a. acc. 1953-1954)
GUALDO, Germano: Contributo alla cronologia dei vescovi di Vicenza dal secolo VI a tutto il XII (Riv. di
storia della chiesa in Italia 10/1956, S. 1-48)
GUARINI, Marc' Antonio: Compendio historico dell'origine, accrescimento e prerogative delle chiese e luoghi
pii della città e diocesi di Ferrara (Ferrara 1621)
GUASCO DI BISIO, Francesco/GABOTTO, Ferdinando/
PESCE, A.: Carte inedite e sparse del monastero di
Tiglieto (1127-1341) (BSSS 69,4, Turin 1923)
GUDENUS, Valentin Ferdinand de: Codex diplomaticus
exhibens anecdota ab anno 881 ad 1300 Moguntiaca,
ius Germanicum et S.R.I. historiam illustrantia, Bd. 1
(Göttingen o. J. [1743])
GUÉRARD, Benjamin: Cartulaire de l'abbaye de Saint-Père
de Chartres (Collection des documents inédits sur l'histoire de France 53,1.2 = Collections des cartulaires de
France 2,1.2, Paris 1840)
GUÉRARD, Benjamin: Cartulaire de l'abbaye de SaintBertin (Collection des documents inédits sur l'histoire
de France 54 = Collections des cartulaires de France 3,
Paris 1840)
GUÉRARD, Benjamin: Cartulaire de l'Église Notre-Dame
de Paris, 4 Bde (Collection des documents inédits sur
l'histoire de France 55-58 = Collections des cartulaires
de France 4-7, Paris 1850)
GUÉRARD, Benjamin: Cartulaire de l'abbaye de SaintVictor de Marseille, 2 Bde (Collection de documents
inédits sur l'histoire de France 59-60 = Collections des
cartulaires de France 8-9, Paris 1857)
GUERRERO VENTAS, Pedro: El Gran Priorato de Castilla
y Leon de la Orden de San Juan de Jerusalen en el
Campo de la Mancha (Publicaciones del Instituto Provincial de Investigaciones y Estudios Toledanos, serie
primera: Monografias 3, Toledo 1969)
648
Literatur und Quellen
GUERRINI, Paolo: L'ospizio medioevale di S. Martino di
Castrozza (Benedictina 9/1955, S. 297-303)
UERY
G
, Charles: Histoire de l'abbaye de Lyre (Evreux
1917)
GUESNON, Adolphe: Un cartulaire de l'abbaye de St-Vaast
d'Arras, codex du XII siècle (Bullet. historique et
philologique 1896, S. 240-305)
GUIBERT, Louis: Destruction de l'ordre et de l'abbaye de
Grandmont (Bullet. de la Société archéologique et
historique du Limousin 25/1877, S. 35-385)
GUICHARD, Georges: Chartes du Forez antérieures au
XIVe s. Pièces 1 à 300, Bd. 1 (Macon 1933)
GUICHENON, Samuel: Episcoporum Bellicensium ... chronographica series (Paris 1642)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 3: Lombardia
(Mailand 81970)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 5: Veneto (Mailand 51969)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 9: Liguria (Mailand 51967)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 10: Emilia e Romagna (Mailand 41957)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 11: Toscana (Mailand 31959)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 14: Umbria (Mailand 51978)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 15: Lazio (Mailand
31964)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 17: AbruzzoMolise (Mailand 41979)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 18: Campania
(Mailand 41981)
Guida d'Italia del Touring Club italiano 22: Sicilia (Mailand 51968)
Guida generale degli Archivi di Stato italiani, 4 Bde (Rom
1981-1994)
GUIDI DI BAGNO, Laura: Orvieto tra il IX e il XII secolo:
la dinamica dell'area diocesana nella ricerca d'archivio
e nella ricognizione del territorio (Boll. dell'Istituto
storico artistico orvietano 42-43/1986-1987[1991], S.
21-60)
GUIDI, Pietro/PARENTI, Oreste: Regesto del capitolo di
Lucca, 3 Bde (Regesta Chartarum Italiae 6, 9, 18, Rom
1910-1939)
GUIDI, Pietro/PELLEGRINETTI, Ermenengildo: Inventari
del vescovato della cattedrale e di altre chiese di Lucca
(Studi e Testi 34, Rom 1921)
GUIGUE, Georges: Cartulaire des fiefs de l'église de Lyon
1173-1521 (Lyon 1893)
GUIGUE, Georges: Documents des archives de la cathédrale de Lyon récemment découverts (BECh 76/1915,
S. 532-544)
GUIGUE, Marie-Claude: Cartulaire lyonnais. Documents
inédits pour servir à l'histoire des anciennes provinces
de Lyonnais, Forez, Beaujolais, Dombes, Bresse et
Bugey comprises jadis dans le Pagus Lugdunensis, Bd.
1 (Collection de documents inédits pour servir à l'histoire du Lyonnais, Lyon 1885)
GUIGUE, Marie-Claude: Petit cartulaire de l'abbaye de
Saint-Sulpice-en-Bugey, suivi de documents inédits
pour servir à l'histoire du diocèse de Belley (Lyon
1884)
GUIGUE, Marie-Claude/GUIGUE, Georges: Origine du
pont de la Guillotière à Lyon (Bibliothèque historique
du Lyonnais 1/1886-1888, S. 128-131)
GUILLAUME, Paul: Essai historique sur l'abbaye de Cava
(Cava dei Tirreni 1877)
GUILLAUME, Paul: Chartes de Notre-Dame de Bertaud,
monastère de femmes de l'ordre des Chartreux du
diocèse de Gap, publiées sous les auspices de la Société d'études des Hautes-Alpes (Grenoble 1888)
GUILLAUME, Paul: Chartes de Durbon, quatrième monastère de l'ordre des Chartreux, diocèse de Gap (Montreuil-sur-Mer 1893)
GUILLOTIN DE CORSON, Amédée: Pouillé historique de
l'archevêché de Rennes, 6 Bde (Rennes 1880-1886,
ND Mayenne 1997)
GUILLOU, André/HOLTZMANN, Walther: Zwei Katepansurkunden aus Tricarico (QFIAB 41/1961, S. 1-28)
GUMY, Justin: Regeste de l'abbaye de Hauterive de l'ordre
de Cîteaux depuis sa fondation en 1138 jusqu'à la fin
du règne de l'abbé d'Affry 1449 (Fribourg 1923)
GUNNES, Erik: Regesta Norvegica, Bd. 1 (822-1263)
(Oslo 1989)
GÜNTHER, Wilhelm: Codex diplomaticus Rheno-Mosellanus 1 (Koblenz 1822)
GUSSONE, Nikolaus: Thron und Inthronisation des Papstes von den Anfängen bis zum 12. Jahrhundert (Bonner Historische Forschungen 41, Bonn 1978)
GUYOTJEANNIN, Olivier: Le chartrier de l'abbaye prémontrée de Saint-Yved de Braine (1134-1250) édité
par les élèves de l'École nationale des chartes sous la
direction d' – (Mémoires et documents de l'école des
chartes 49, Paris 2000)
GWYNN, Aubrey/GLEESON, Dermot Florence: A History
of the diocese of Killaloe (Dublin 1962)
GYSSELING, Maurits: Toponymisch woordenboek van
België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en
West-Duitsland (vóór 1226), 2 Bde (Bouwstoffen en
Studiën voor de Geschiedenis en de Lexicografie van
het Nederlands 6, Brüssel 1960)
HAABY, Charles: Stift Lautenbach (Alsatia Monastica. Forschungen herausgegeben von der Gesellschaft für
Elsässische Kirchengeschichte zu Strassburg 2, Kevelaer 1958)
HAARLÄNDER, Stephanie: Vitae episcoporum. Eine Quellengattung zwischen Hagiographie und Historiographie, untersucht an Lebensbeschreibungen von Bischöfen des Regnum Teutonicum im Zeitalter der
Ottonen und Salier (Monographien zur Geschichte
des Mittelalters 47, Stuttgart 2000)
Literatur und Quellen
HAAS, Claire de: Le Grand Cartulaire de Conches et sa
copie (o.O., o.J. [2005])
HABETS, Joseph: Houthem-Sint-Gerlach en het adellijk
Vrouwenstift aldaar (Publications de la Société historique et archéologique dans le Duché de Limbourg
6/1869, S. 200-203)
HABETS, Joseph: Beknopte Geschiedenis der Proostdij
van Meerssen (Publications de la Société historique et
archéologique du Limbourg 25/ 1888, S. 3-160)
HACK, Achim Thomas: Das Empfangszeremoniell bei
mittelalterlichen Papst-Kaiser-Treffen (Forschungen
zur Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters, Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii 18, Köln/Weimar/Wien 1999)
HACKETT, Benedict: Cinque eremi agostiniani nei dintorni
di Siena (Lecceto e gli eremi agostiniani in terra di
Siena, ed. Corrado FANTI, Cinisello Balsamico 1990, S.
45-72)
HADDAN, Arthur West/STUBBS, William: Councils and
ecclesiastical Documents relating to Great Britain and
Ireland, Bd. 2,1 (Oxford 1873)
HAFNER, Philipp: Die Reichsabtei Hersfeld bis zur Mitte
des 13. Jahrhunderts (Hersfeld 1889, 2. Aufl., Veröffentlichungen des Hersfelder Geschichtsvereins 2,
Hersfeld 1939)
HAGEMANN, Wolfgang: Studien und Dokumente zur Geschichte der Marken im Zeitalter der Staufer 2: Chiaravalle di Fiastra (QFIAB 41/1961, S. 48-136)
HAGENEDER, Othmar: Zur Rechtsstellung der Abtei
Vézelay um 1200 (RHM 8-9/1964-1966, S. 89-100)
HAGENEDER, Othmar: Die geistliche Gerichtsbarkeit in
Ober- und Niederösterreich. Von den Anfängen bis
zum Beginn des 15. Jahrhunderts (Forschungen zur
Geschichte Oberösterreichs, hg. vom Oberösterreichischen Landesarch. 10, Linz 1967)
HAIGNERÉ, Daniel: Les chartes de Saint-Bertin, Bd. 1
(648-1240) (Saint-Omer 1886)
HAIGNERÉ, Daniel: Les Chartes de Notre-Dame de
Licques (Mémoires de la Société académique de l'arrondissement de Boulogne-sur-Mer 15/1889-1890, S.
1-175)
HAINES, Charles Reginald: Dover Priory. A History of the
Priory of St Mary the Virgin and St Martin of the new
work (Cambridge 1930)
HAINES, Roy Martin: Calendar of the Register of Adam de
Orleton, Bishop of Worcester, 1327-1333 (Worcestershire Historical Society and Historical Manuscripts
Commission Joint Publication 27, London 1979)
HALBEKANN, Joachim J.: Die älteren Grafen von Sayn.
Personen-, Verfassungs- und Besitzgeschichte eines
rheinischen Grafengeschlechts 1139-1246/47 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Nassau 61, Wiesbaden 1997)
HALFTER, Peter: Das Papsttum und die Armenier im
frühen und hohen Mittelalter. Von den ersten Kontakten bis zur Fixierung der Kirchenunion im Jahre 1198
649
(Forschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des
Mittelalters, Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii
15, Köln/Weimar/Wien 1996)
HAMILTON, Bernard: The Armenian Church and the Papacy at the Time of the Crusades (Eastern Churches
Review 10/1978, S. 61-78)
HAMILTON, Bernard: The Latin Church in the Crusader
States: The Secular Church (London 1980)
HAMILTON, Bernard: The Latin Church in the Crusader
States (East and West in the Crusader States: Context
– Contacts – Confrontations, ed. Krijnie CIGGAAR/
Adelbert DAVIDS/Herman TEULE, Acta of the Congress held at Hernen Castle in May 1993, Orientalia
Lovaniensia Analecta 75, Leuven 1996, S. 1-20)
HAMMERMAYER, Ludwig: Die irischen BenediktinerSchottenklöster in Deutschland und ihr institutioneller
Zusammenschluß vom 12. bis 16. Jahrhundert (Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktiner-Ordens und seiner Zweige 87/1976, S. 249-338)
HAMPE, Karl: Reise nach England vom Juli 1895 bis
Februar 1896 (NA 22/1897, S. 225-415)
HAMPE, Karl: Reise nach Frankreich und Belgien im
Frühjahr 1897, Teil 2 (NA 23/1898, S. 601-665)
Handbook of British Chronology, ed. Maurice POWICKE/
Edmund B. FRYDE (Royal Historical Society, Guides
and Handbooks 2, London 21961)
Handbuch der Historischen Stätten Österreich: Alpenländer mit Südtirol, hg. von Franz HUTER (Stuttgart
1966)
Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte, hg. von
Adalbert ERLER und Ekkehard KAUFMANN, 5 Bde
(Berlin 1971-1998)
HANNA, Katherine A.: The Cartularies of Southwick Priory, 2 Bde (Hampshire Record Society 9-10, Southampton 1987-1989)
HANNAY, Robert K.: The Date of the Filia Specialis Bull
(SHR 23/1926, S. 171-177)
HANSEN, Joseph: Die Stadtarchive von Andernach, Duisburg und Linz (Annalen des Historischen Vereins für
den Niederrhein 59/1894, S. 1-170)
HANSIZ, Marcus: Germaniae sacrae. Bd. 1: Metropolis
Lauriacensis cum episcopatu Pataviensi chronologice
proposita. Bd. 2: Archiepiscopatus Salisburgensis
(Augsburg 1727-1729)
HARDY, Thomas Duffus: Rotuli Chartarum in turri Londonensi asservati, Vol. 1, pars 1: 1199-1246 (Record
Commission, London 1837)
HARPER-BILL, Christopher: The Struggle for Benefices in
twelfth-century East Anglia (Anglo-Norman Studies
XI. Proceedings of the Battle Conference 1988, ed. R.
Allen BROWN, Woodbridge 1989, S. 113-132)
HARPER-BILL, Christopher: English Episcopal Acta 6:
Norwich 1070-1214 (British Academy, Oxford 1990)
HARPER-BILL, Christopher/MORTIMER, Richard: Stoke
by Clare Cartulary, BL Cotton Appx. XXI, 3 Bde
(Suffolk Records Society, Suffolk Charters 4-6, Woodbridge 1982-1984)
650
Literatur und Quellen
HÄRTEL, Reinhard: Aggiunte al codice diplomatico istriano (Atti del Convegno di studi storici tenuto in occasione del Centenario della Società istriana di Archeologia e Storia Patria, Atti e memorie della Società
istriana di storia patria 84 [n.s. 32]/1984, S. 173-231)
HÄRTEL, Reinhard: Die älteren Urkunden des Klosters
Moggio (bis 1250) (Publikationen des Historischen
Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom.
II. Abteilung: Quellen 6. Reihe: Vorarbeiten zu einem
Urkundenbuch des Patriarchats Aquileia, Bd. 1, Wien
1985)
HARTENSCHNEIDER, Ulrich: Historische und topographische Darstellung von dem Stifte Kremsmünster (Kirchliche Topographie von Österreich, 3. Abtheilung 2.
Bd., Wien 1830)
HARTLEY, John Stephen/ROGERS, Alan: The Religious
Foundations of Medieval Stamford (Stamford Survey
Group Reports 2, Nottingham 1974)
HARTUNG, Julius: Die Territorialpolitik der Magdeburger
Erzbischöfe Wichmann, Ludolf und Albrecht 11521232 (Geschichtsblätter für Stadt und Land Magdeburg 21/1886, S. 1-58, S. 113-137, S. 217-252)
HASSE, Paul: Schleswig-Holstein-Lauenburgische Regesten und Urkunden, Bd. 1 (Hamburg/Leipzig 1886,
ND 1972)
HAUSMANN, Friedrich: Wortwin, Protonotar Kaiser Friedrichs I., Stiftspropst zu Aschaffenburg (Aschaffenburger Jb. 4/1957, S. 321-372)
HAUSWIRTH, Ernest: Abriß einer Geschichte der Benedictiner-Abtei Unserer Lieben Frauen zu den Schotten
in Wien (Wien 1858)
HAUSWIRTH, Ernest: Urkunden der Benedictiner-Abtei
Unserer Lieben Frauen zu den Schotten in Wien vom
Jahre 1158 bis 1418 (Fontes rerum Austriacarum 2.
Abtheilung 18, Wien 1859)
HAUTCŒUR, Édouard: Cartulaire de l'église collégiale de
Saint-Pierre de Lille, Bd. 1 (Lille/Paris 1894)
HAUTHALER, Willibald/MARTIN, Franz: Salzburger Urkundenbuch, 2. Bd.: Urkunden von 790-1199 (Salzburg 1916)
HAVERKAMP, Alfred: Der Konstanzer Friede zwischen
Kaiser und Lombardenbund (1183) (Kommunale
Bündnisse Oberitaliens und Oberdeutschlands im Vergleich, hg. von Helmut MAURER, Vorträge und Forschungen 33, Sigmaringen 1987, S. 11-44; ND: DERS.,
Verfassung, Kultur, Lebensform. Beiträge zur italienischen, deutschen und jüdischen Geschichte im europäischen Mittelalter, hg. von Friedhelm BURGARD,
Alfred HEIT und Michael MATHEUS, Mainz 1997)
HAYEZ, Anne-Marie: Urbain V (1362-1370). Lettres communes analysées d'après les registres dits d'Avignon et
du Vatican, 5 Bde (Bibliothèque des Écoles Françaises
d'Athènes et de Rome, 3e série, Bd. 5 bis, Paris 19541958)
HEALES, Alfred Charles: The Records of Merton Priory in
the county of Surrey, chiefly from early and unpublished documents (London 1898)
HEARNE, Thomas: Hemingi chartularium ecclesiae Wigorniensis (Oxford 1723)
HECHT, Winfried: Byzanz und die Armenier nach dem
Tode Kaiser Manuels I. (1180-1196) (Byzantion 37/
1968, S. 66-74)
HECKEL, Rudolf von: Die Dekretalensammlungen des
Gilbertus und Alanus nach den Weingartner Handschriften (ZRG 73 KA 29/1940, S. 116-357)
HECKMANN, Thierry: Recueil des actes de la chartreuse de
Portes (1115-1250) (masch.schr. Thèse de l'écoles des
chartes, Paris 1982)
HEFELE, Charles-Joseph: Histoire des Conciles d'après les
documents originaux. Nouvelle traduction française
faite sur la deuxième édition allemande, corrigée et
augmentée des notes critiques et bibliographiques
(Paris 1913)
HEFELE, Friedrich: Freiburger Urkundenbuch, 3 Bde
(Freiburg 1938-1957)
HEIDINGSFELDER, Franz: Die Regesten der Bischöfe von
Eichstätt (Veröffentlichungen der Gesellschaft für
fränkische Geschichte, 6. Reihe 1, Erlangen 1938)
HEIM, Johann Ludwig: Hennebergische Chronika, zweiter
Theil (Meiningen 1767)
HEIMB, Theophilus: Notitia historica de ortu et progressu
abbatiae sacri ordinis Cisterciensis B.M.V. ad S.
Gothardum dictae et in Hungaria sitae (Wien 1764)
HEINEMANN, Otto von: Albrecht der Bär. Eine quellenmässige Darstellung seines Lebens (Darmstadt 1864)
HEINEMANN, Otto von: Codex dipl. Anhaltinus, Bd. 1:
936-1212 (Dessau 1873-1876)
HEINEMEYER, Walter: Die Reinhardsbrunner Fälschungen (AfD 13/1967, S. 133-224)
HEINTZ, Cornelia: Anfänge und Entwicklung des Cluniazenser-Priorates St.-Martin-des-Champs in Paris
(1079-1150) (Diss. Münster 1982)
HEISER, Lothar: Die Responsa ad consulta Bulgarorum
des Papstes Nikolaus I. (858-867) (Trierer Theologische Studien 36, Trier 1979)
HELBOCK, Adolf: Regesten von Vorarlberg und Liechtenstein bis zum Jahre 1260 (Quellen zur Geschichte
Vorarlbergs und Liechtensteins 1, Innsbruck 19201925)
HELMHOLZ, Richard H.: Canonists and Standards of Impartiality for Papal Judges Delegate (Traditio 25/1969,
S. 386-404)
ELMHOLZ
H
, Richard H.: The Ius Commune in England.
Four Studies (Oxford 2001)
Helvetia Sacra. Abt. 1: Schweizerische Kardinäle, das
apostolische Gesandtschaftswesen in der Schweiz,
Erzbistümer und Bistümer, Bd. 1, hg. von Albert
BRUCKNER (Bern 1972)
Helvetia Sacra. Abt. 1: Schweizerische Kardinäle, das apostolische Gesandtschaftswesen in der Schweiz, Erzbistümer und Bistümer, Bd. 3: Le diocèse de Genève,
l'archidiocèse de Vienne en Dauphiné, hg. von JeanPierre RENARD (Bern 1980)
Literatur und Quellen
Helvetia Sacra. Abt. 1: Schweizerische Kardinäle, das apostolische Gesandtschaftswesen in der Schweiz, Erzbistümer und Bistümer, Bd. 4: Le diocèse de Lausanne
(VIe siècle-1821), de Lausanne et Genève (1821-1925)
et de Lausanne, Genève et Fribourg (depuis 1925), hg.
von Patrick BRAUN (Bern/Frankfurt 1988)
Helvetia Sacra. Abt. 3: Die Orden mit der Benediktinerregel, Bd. 1,1-3: Frühe Klöster, die Benediktiner und
Benediktinerinnen in der Schweiz, hg. von Elsanne
GILOMEN-SCHENKEL (Bern 1986)
Helvetia Sacra. Abt. 3: Die Orden mit der Benediktinerregel, Bd. 2: Die Cluniazenser in der Schweiz, hg. von
Hans-Jörg GILOMEN und Elsanne GILOMEN-SCHENKEL, Basel/Frankfurt 1991)
Helvetia Sacra. Abt. 3: Die Orden mit der Benediktinerregel, Bd. 3,1: Zisterzienser und Zisterzienserinnen,
die reformierten Bernhardinerinnen, die Trappisten
und Trappistinnen und die Wilhelmiten in der
Schweiz, hg. von Cécilie SOMMER-RAMER und Patrick
BRAUN (Bern 1982)
Helvetia Sacra. Abt. 4: Les ordres suivant la règle de SaintAugustin, Bd. 1: Les chanoines réguliers de SaintAugustin en Valais: Le Grand-Saint-Bernard, SaintMaurice d'Agaune, les prieurés Valaisans d'Abondance, hg. von Brigitte DEGLER-SPENGLER et Elsanne
GILOMEN-SCHENKEL (Bern/Frankfurt 1997)
HEMMAUER, Aemilian: Historischer Entwurf ... des ...
Klosters Oberaltaich (Straubing 1731)
HEMPEL, Polykarp Gottlieb: Inventarium diplomaticum
historiae Saxoniae inferioris et omnium ditionum
Brunsvico-Luneburgicarum 1 (Hannover/Leipzig
1785)
HEMPTINNE, Thérèse de/VERHULST, Adriaan: De Oorkonden der Graven van Vlaanderen (Juli 1128-September 1191) 2. Uitgave Bd. 1: Regering van Diederik
van de Elzas (Juli 1128-17 Januari 1168) (Commission
royale d'Histoire, Recueil des actes des princes belges
6, Brüssel 1988)
HENGST, Karl: Die St. Vituspfarrei zur Klosterzeit (Willebadessen gestern und heute. Beiträge zur Geschichte
von Kloster, Stadt und Pfarrgemeinde aus Anlaß der
Klostergründung vor 850 Jahren, hg. von Karl
HENGST/Heinrich MÜLLER, Paderborn 1999, S. 93148)
HENRIQUEZ, Crisóstomo: Regula, constitutiones et privilegia ordinis Cistertiensis (Antwerpen 1630)
HERBERHOLD, Franz: Beiträge zur älteren Geschichte des
Kollegiatstiftes St. Peter und Alexander in Aschaffenburg (Aschaffenburger Jb. 1/1952, S. 17-50)
HERBOMEZ, Armand d': Chartes de l'abbaye de SaintMartin de Tournai, Bd. 1 (Brüssel 1898)
HERDE, Peter: Der Zeugenzwang in den päpstlichen Delegationsreskripten des Mittelalters (Traditio 18/1962,
S. 255-288)
HERDE, Peter: Römisches und kanonisches Recht bei der
Verfolgung des Fälschungsdelikts im Mittelalter (Traditio 21/1965, S. 291-362)
651
HERDE, Peter: Beiträge zum päpstlichen Kanzlei- und Urkundenwesen im 13. Jahrhundert (Münchener Historische Studien, Abt. Hist. Hilfswissenschaften 1, Kallmünz 1967)
HERDE, Peter: Audientia litterarum contradictorum:
Untersuchungen über die päpstlichen Justizbriefe und
die päpstliche Delegationsgerichtsbarkeit vom 13. bis
zum Beginn des 16. Jahrhunderts (Bibliothek des Historischen Instituts in Rom 31-32, Tübingen 1970)
HERDE, Peter: Die Bestrafung von Fälschern nach weltlichen und kirchlichen Rechtsquellen (Fälschungen im
Mittelalter. Internationaler Kongreß der Monumenta
Germaniae Historica, München, 16.-19. September
1986, Teil 2: Gefälschte Rechtstexte. Der bestrafte
Fälscher, MGH Schriften 33,2, Hannover 1988, S.
577-605)
HERGEMÖLLER, Bernd-Ulrich: Die Geschichte der Papstnamen (Münster 1980)
HERKENRATH, Rainer Maria: Die Reichskanzlei in den
Jahren 1174 bis 1180 (Österreichische Akademie der
Wissenschaften, phil.-hist. Kl., Denkschriften 130,
Wien 1977)
HERKENRATH, Rainer Maria: Die Reichskanzlei in den
Jahren 1181 bis 1190 (Österreichische Akademie der
Wissenschaften, phil.-hist. Kl., Denkschriften 174,
Wien 1987)
HERKLOTZ, Ingo: 'Sepulcra' e 'monumenta' del medioevo.
Studi sull'arte sepolcrale in Italia (Collana di studi di
storia dell'arte 5, Rom 1985)
Hermannus de Lerbeke: Chronicon episcoporum Mindensium, hg. von Gottfried Wilhelm LEIBNIZ (Scriptores
rerum Brunswicensium 2, Hannover 1710, S. 157-211)
HERNÁNDEZ, Francisco J.: Los cartularios de Toledo.
Catálogo documental (Monumenta ecclesiae toletanae
historica. Ser. 1: Regesta et inventaria historica 1,
Madrid 1985)
HERTEL, Gustav: UB des Klosters Unser Lieben Frauen
zu Magdeburg (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen 10, Halle 1878)
HERVEY, Francis: The Pinchbeck Register, 2 Bde (Brighton 1925)
HESSEL, Alfred: Le bolle pontificie anteriori al 1198 per S.
Leonardo 'de lacu Verano' (Bullet. Senese di Storia
patria 8/1901, S. 333-344; ND: Paul Fridolin KEHR,
Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano 1977, S.
229-240)
HEUMANN, Hermann/SECKEL, Emil: Handlexikon zu
den Quellen des römischen Rechts, 11. Aufl. = ND
der 9. Aufl. 1907 (Graz 1971)
HEYEN, Franz-Josef: Über die Trierer Doppelwahlen von
1183 und 1242 (Arch. für mittelrheinische Kirchengeschichte 21/1969, S. 21-33)
HEYEN, Franz-Josef: Das Stift St. Paulin vor Trier (Germania sacra NF 6. Die Bistümer der Kirchenprovinz
Trier. Das Erzbistum Trier 1, Berlin/New York 1972)
HIDBER, Basilius: Schweizerisches Urkundenregister, 2
Bde (Bern 1863-1877)
652
Literatur und Quellen
HIDBER, Basilius: Diplomata Helvetica Varia. Vermischte
Schweizerische Urkunden (Bern 1873)
HIESTAND, Rudolf: Papsturkunden für Templer und Johanniter. Vorarbeiten zum Oriens pontificius 1 (Abh.
der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, phil.hist. Kl., 3. Folge 77, Göttingen 1972)
HIESTAND, Rudolf: Papsturkunden für Templer und Johanniter, Neue Folge. Vorarbeiten zum Oriens pontificus 2 (Abh. der Akademie der Wissenschaften in
Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 135, Göttingen
1984)
HIESTAND, Rudolf: Papsturkunden für Kirchen im Heiligen Lande. Vorarbeiten zum Oriens pontificus 3
(Abh. der Akademie der Wissenschaften in Göttingen,
phil.-hist. Kl., 3. Folge 136, Göttingen 1985)
HIESTAND, Rudolf: Zum Leben und zur Laufbahn Wilhelms von Tyrus (DA 34/1978, S. 345-380)
HIESTAND, Rudolf: Initienverzeichnis und chronologisches Verzeichnis zu den Archivberichten und Vorarbeiten der Regesta pontificum Romanorum (MGH
Hilfsmitel 7, München 1983)
HIESTAND, Rudolf: Nochmals Brauweiler und St. Jakob in
Lüttich (Rheinische Vierteljahrsblätter 49/1985, S.
279-282)
HIESTAND, Rudolf: Feierliche Privilegien mit divergierenden Kardinalslisten? Zur Diplomatik der Papsturkunden des 12. Jahrhunderts (AfD 33/1987, S. 239268)
HIESTAND, Rudolf: Die Integration der Maroniten in die
römische Kirche. Zum ältesten Zeugnis der päpstlichen Kanzlei (12. Jh.) (Orientalia Christiana Periodica
54/1988, S. 119-152)
HIESTAND, Rudolf: Bologna als Vermittlerin im kurialen
Zahlungsverkehr zu Beginn des 13. Jahrhunderts. Eine
übersehene Rolle der frühen Universitäten? (Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte 82/
1995, S. 332-349)
HIESTAND, Rudolf: Das feierliche Privileg Hadrians IV.
für das Kanonissenstift Fischbeck vom 11. Mai 1158.
Zugleich ein Beitrag zur Fälschungsproblematik von
Papsturkunden aus der Mitte des 12. Jahrhunderts
(AfD 41/1995, S. 73-103)
HIESTAND, Rudolf: Methodische und sachliche Probleme
des Oriens Pontificius (Hundert Jahre Papsturkundenforschung. Bilanz-Methoden-Ausblick. Akten eines
Kolloquiums zum hundertjährigen Bestehen der Regesta Pontificum Romanorum vom 9.-11. Oktober
1996 in Göttingen, hg. von Rudolf HIESTAND, Abh.
der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, phil.hist. Kl., 3. Folge 261, Göttingen 2003, S. 245-263)
HIGOUNET, Charles: Histoire de Bordeaux Bd. 2: Bordeaux pendant le haut moyen âge, par Charles Higounet avec la collaboration de J. GARDELLES et J.
LAFAURIE. Bd. 3: Bordeaux sous les rois d'Angleterre,
par Yves RENOUARD avec la collaboration de J.
BERNARD (Bordeaux 1962-1965)
HIGOUNET, Charles/HIGOUNET-NADAL, Arlette: Grand
cartulaire de la Sauve Majeure, 2 Bde (Études et Documents d'Aquitaine 8, Bordeaux 1996)
HILGER, Wolfgang: Verzeichnis der Originale spätmittelalterlicher Papsturkunden in Österreich 1198-1304.
Ein Beitrag zum Index Actorum Romanorum Ponitificum ab Innocentio III ad Martinum quintum electum
(Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.hist. Kl., Historische Kommission, Fontes rerum
Austriacarum, Abt. 2, Diplomata et acta 83, Wien
1991)
HILL, Bennett D.: English Cistercian Monasteries and
their Patrons in the Twelfth Century (Urbana 1968)
HILL, Thomas: Könige, Fürsten und Klöster. Studien zu
den dänischen Klostergründungen des 12. Jahrhunderts (Kieler Werkstücke, Reihe A, Beiträge zur
schleswig-holsteinischen und skandinavischen Geschichte 4, Frankfurt 1992)
HILLEBRANDT, Maria: Les cartulaires de l'abbaye de Cluny
(Saône-et-Loire) (Mémoires de la Société pour l'histoire du droit et des institutions des anciens pays
bourguignons, comtois et romands 50/1993, S. 7-18)
HIMMELSTEIN: Das Frauenkloster Wechterswinkel (Arch.
des hist. Vereins von Unterfranken 15,1/1861, S. 115176)
HINSCHIUS, Paul: Das Kirchenrecht der Katholiken und
Protestanten in Deutschland. System des katholischen
Kirchenrechts mit besonderer Rücksicht auf Deutschland, 6 Bde (Berlin 1869, ND Graz 1959)
HIPPEAU, Célestin: L'abbaye de St-Étienne de Caen 10661790 (Caen 1855)
HIPPEAU, Célestin: Dictionnaire topographique du département du Calvados: comprenant les noms de lieu
anciens et modernes (Dictionnaire topographique de la
France 6, Paris 1883)
HIRSCHFELD, Theodor: Das Gerichtswesen der Stadt
Rom vom 8. bis 12. Jahrhundert wesentlich nach
stadtrömischen Urkunden (AUF 4/1912 S. 419-562)
HIRSCHMANN, Frank G.: Verdun im hohen Mittelalter.
Eine lothringische Kathedralstadt und ihr Umland im
Spiegel geistlicher Institutionen, 3 Bde (Trierer Historische Forschungen 27, München 1996)
HIRSCHMANN, Stefan: Die päpstliche Kanzlei und ihre
Urkundenproduktion
(1141-1159)
(Europäische
Hochschulschriften, Reihe 3: Geschichte und ihre
Hilfswissenschaften 913, Frankfurt 2001)
Historia Cremifanensis, ed. Georg WAITZ (MGH SS 25,
Hannover 1880, S. 628-637)
Historia pontificum Salonitanorum et Spalatinorum, ed.
Lothar von HEINEMANN (MGH SS 29, Hannover
1892, S. 568-598)
Historia Salonitana des Thomas Archidiaconus, ed. Franjo
R
(Monumenta spectantia historiam Slavorum
Meridionalium 26, Zagreb 1894)
Historia Salonitana maior, ed. Nada KLAIC (Srpska Akademija Nauka i Umetnosti 399, Odeljenje Drustvenih
Nauka 55, Belgrad 1967)
Literatur und Quellen
Historiae patriae Monumenta 1: Chartarum 1 (Turin 1836)
Historiae patriae Monumenta 4: Scriptores 2 (Turin 1839)
Historiae patriae Monumenta 6: Chartarum 2 (Turin 1853)
Historiae patriae Monumenta 10: Codex dipl. Sardiniae 1
(Turin 1861)
Historical Manuscripts Commission: Report on Manuscripts in various collections 1 (London 1901)
Historical Manuscripts Commission: Reports of the Royal
Commission on Historical Manuscripts, Second Report (London 1871)
Historical Manuscripts Commission: Reports of the Royal
Commission on Historical Manuscripts, 9th Report
(London 1883)
Historical Manuscripts Commission: Reports of the Royal
Commission on Historical Manuscripts, 14th Report,
Appendix, Part 3 (London 1894)
Historical Manuscripts Commission: Reports of the Royal
Commission on Historical Manuscripts, Report on the
Manuscripts of the Corporation of Beverly, ed. Arthur
Francis LEACH (London 1900)
Historical Manuscripts Commission: Reports of the Royal
Commission on Historical Manuscripts, Report on the
Manuscripts of the Lord de l'Isle and Dudley (London
1925)
Historisch-biographisches Lexikon der Schweiz, Bd. 1, hg.
von Heinrich TÜRLER, Marcel GODET und Victor
ATTINGER (Neuenburg 1921)
Historisches Lexikon der Schweiz, Bd. 1 ff., 2002 ff. (weitere Artikel bereits im Internet abrufbar)
HLAWITSCHKA, Eduard: Studien zur Äbtissinnenreihe von
Remiremont (7.-13. Jh.) (Veröffentlichungen des Instituts für Landeskunde des Saarlandes 9, Saarbrücken
1963)
HOCKER, Ludwig: Hailsbrunnischer Antiquitätenschatz
(Onolzbach 1731), Supplementa zu dem Haylsbronnischen Antiquitätenschatz (Nürnberg 1739)
HOCKEY, Stanley Francis: Quarr Abbey and its Lands
1132-1631 (Leicester 1970)
HODENBERG, Wilhelm von: Calenberger Urkundenbuch,
7 Theile, III. Abtheilung: Archiv des Stifts Loccum,
Heft 1 (bis zum Jahre 1300) (Hannover 1855-1858)
HOFFMANN, Hermann: Die Urkunden des Reichsstiftes
Kaisheim 1135-1287 (Schwäbische Forschungsgemeinschaft bei der Kommission für bayerische Landesgeschichte Reihe 2a: Urkunden und Regesten 11,
Augsburg 1972)
HÖFLER, Constantin: Fränkische Studien 1: Die ältesten
Urkunden des Bamberger Archives über das Emporkommen der Burggrafen von Nürnberg (Arch. für
Kunde österreichischer Geschichts-Quellen 3/1850, S.
587-609)
HOFMANN, Heiner: Die Traditionen, Urkunden und Urbare des Stiftes Gars (Quellen und Erörterungen zur
bayerischen Geschichte N.F. 31, München 1983)
653
HOGG, James: The Evolution of the Carthusian statutes
from the consuetudines Guigonis to the tertia compilatio (Documents 4: Privilegia ordinis Cartusiensis et
multiplex confirmatio eiusdem. Nomina provinciarum
et domorum ordinis Cartusiensis, Analecta Cartusiana
99, ND von Teil 6 der 2. Aufl. der Nova Collectio von
1681, Salzburg 1989)
HOGG, James/LEONCINI, Giovanni/MEROLA, Michele:
La certosa di Trisulti (Analecta Cartusiana 74,2, Salzburg 1991)
HÖHL, Norbert: Wer war Johannes Faventinus? Neue Erkenntnisse zu Leben und Werk eines der bedeutendsten Dekretisten des 12. Jahrhunderts (Proceedings of the Eighth International Congress of Medieval Canon Law 1988, ed. Stanley CHODOROW,
Monumenta iuris canonici. Series C: Subsidia 9, Città
del Vaticano 1992, S. 189-203)
HOLDER-EGGER, Oswald: Handschriften der königlichen
Bibliothek zu München II (NA 9/1884, S. 543-600)
HOLLEBEKE, Léopold van: Cartulaire de St. Pierre de Loo
de l'ordre de Saint Augustin (Recueil de Chroniques,
Chartes et autres Documents concernant l'histoire et
les antiquités de la Flandre, première série, Chroniques
des monastères de Flandres, Brüssel 1870)
HOLT, James C./MORTIMER, Richard: Acta of Henry II
and Richard I. Handlist of Documents surviving in the
Original in Repositories in the United Kingdom (List
and Index Society, Special Series 21, London 1986)
HOLTZMANN, Walther: Papsturkunden in England, Bd. 1
(Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Kl., NF 25,1, Berlin 1930)
HOLTZMANN, Walther: Papsturkunden in England, Bd. 2
(Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 14, Berlin 1935)
HOLTZMANN, Walther: Papsturkunden in England, Bd. 3
(Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften in Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 33, Göttingen 1952)
HOLTZMANN, Walther: Die Register Papst Alexanders III.
in den Händen der Kanonisten (QFIAB 30/1940, S.
13-87)
HOLTZMANN, Walther: Das Ende des Bischofs Heinrich
II. von Chur. Ein Beitrag zur Geschichte von Reich
und Kirche in der Zeit Kaiser Heinrichs VI. (Zs. für
schweizerische Geschichte/Rev. d'histoire suisse/Riv.
storica suizzera 29/1949, S. 145-194; ND: DERS., Beiträge zur Reichs- und Papstgeschichte des hohen Mittelalters. Ausgewählte Aufsätze, Bonner Historische
Forschungen 8, Bonn 1957, S. 197-234)
HOLTZMANN, Walther: Die Dekretalen Gregors VIII.
(MIÖG 58/1950, S. 113-123)
HOLTZMANN, Walther: Rez. von GOETTING, Das Privileg
Hadrians IV. (DA 8/1950, S. 507-508)
HOLTZMANN, Walther: Sozial- und Wirtschaftsgeschichtliches aus Dekretalen (Rheinische Vierteljahrsblätter
15-16/1950-1951, S. 258-266)
654
Literatur und Quellen
HOLTZMANN, Walther: Die Dekretalensammlungen des
12. Jahrhunderts 1. Die Sammlung Tanner (FS zur
Feier des zweihundertjährigen Bestehens der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, II: phil.-hist.
Kl., Göttingen 1951, S. 83-145)
HOLTZMANN, Walther: Kanonistische Ergänzungen zur
Italia Pontificia I-IV (QFIAB 37/1957, S. 55-102)
HOLTZMANN, Walther: Kanonistische Ergänzungen zur
Italia Pontificia V-X (QFIAB 38/1958, S. 67-175)
(Sonderdruck beider Teile mit durchgängiger Seitenzählung Tübingen 1959)
HOLTZMANN, Walther: XII. századi pápai levelek kánoni
gyüjteményekböl (Századol 93/1959, S. 404-417)
HOLTZMANN, Walther: Der Katepan Boioannes und die
kirchliche Organisation der Capitanata (GGN 1960, S.
19-39)
HOLTZMANN, Walther: Papsttum, Normannen und griechische Kirche (Miscellanea Bibliothecae Hertzianae,
Römische Forschungen der Bibliotheca Hertziana 16,
München 1961, S. 69-76; ND: DERS., Il Papato, i Normanni e la Chiesa greca, Almanacco Calabrese 1963, S.
53-66)
HOLTZMANN, Walther: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens X. Unter Mitwirkung von Dieter Girgensohn
(GGN 1962, S. 205-247; ND: Paul Fridolin KEHR,
Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S.
561-605)
HOLTZMANN, Walther: Über die vatikanische Handschrift
der 'Collectio Brugensis' (Ottob. lat. 3027) (Collectanea Vaticana in honorem Anselmi M. Card. Albareda a
Bibliotheca Apostolica edita, Studi e Testi 219, Città
del Vaticano 1962, S. 391-414)
HOLTZMANN, Walther: Papst-, Kaiser- und Normannenurkunden aus Unteritalien III (QFIAB 42-43/1963, S.
56-103)
HOLTZMANN, Walther/KEMP, Eric Waldram: Papal decretals relating to the diocese of Lincoln in the twelfth
century (Lincoln Record Society 47, Lincoln 1954)
HOLZHERR, Karl: Geschichte der ehemaligen Benediktiner- und Reichs-Abtei Zwiefalten in Oberschwaben
(Stuttgart 1887)
HONSELMANN, Klemens: Studien zu Papsturkunden für
Klöster des Bistums Paderborn (Westfälische Zs. 90,
2. Abteilung/1934, S. 193-201)
HONSELMANN, Klemens: Zu zwei Korveyer Papstprivilegien des 12. Jahrhunderts (Westfälische Zs. 115/1965,
S. 519-520)
HOPPE, Willy: Erzbischof Wichmann von Magdeburg
(Geschichtsblätter für Stadt und Land Magdeburg
43/1908, S. 134-294)
HORE, Philip Herbert: The History of the Town and
county of Wexford, 6 Bde (London 1900-1911)
HOROY, César-Auguste: Honorii III opera omnia quae
exstant, 4 Bde (Medii Aevi bibliotheca patristica seu
eiusdem temporis patrologia ab anno 1217 usque a
concilii Tridentini tempora, Paris 1879-1880)
HOSKIN, Philippa M.: English Episcopal Acta 22: Chichester 1215-1253 (British Academy, Oxford 2001)
HOUBEN, Hubert: Il ‚libro del capitolo‘ del monastero
della SS. Trinità di Venosa (Cod. Casin. 334): una testimonianza del Mezzogiorno normanno (Università
degli Studi di Lecce. Dipartimento di Scienze Storiche
e Sociali. Materiali e Documenti 1, Galatina 1984)
HOUBEN, Hubert: Die Abtei Venosa und das Mönchtum
im normannisch-staufischen Süditalien (Bibliothek des
DHI in Rom 80, Tübingen 1995)
HOUTH, Émile: Recueil des chartes de Saint-Nicaise de
Meulan, prieuré de l'ordre du Bec (Société historique
de Pontoise et du Vexin [11], Paris 1924)
HOWLETT, Richard: Chronicles of the Reigns of Stephen,
Henry II and Richard I, Bd. 3 (RS 82,3, London 1886)
HOYER: Relatio historica de fundatione monasterii Molebeccensis (Rinteln 1626)
HUBERT, Robert: Antiquitez historiques de l'église royale
Saint-Aignan d'Orléans (Orléans 1661)
HUCHET, Albert: Les actes de souverains antérieurs au
XVe siècle conservés aux archives départementales du
Cher dans le fonds de Fontmorigny (Mémoires de la
Société des Antiquaires du Centre 45/19311933[1934], S. 5-98)
HUCHET, Albert: Le chartrier ancien de Fontmorigny abbaye de l'ordre de Cîteaux. Étude générale et catalogue
des actes antérieurs au XIVe siècle (1135-1300) (Bourges 1936)
HÜFFER, Hermann: Die Abteien und Priorate WelschBurgunds unter den Zähringern (Rev. d'histoire de
l'église de la Suisse 15/1921, S. 1-25, S. 122-145, S.
207-232, S. 261-281)
HÜFFER, Hermann: Die Territorialmacht der Bischöfe
von Lausanne in ihrer Entwicklung bis zum Ende der
Zähringer (1218) (Zs. für schweizerische Geschichte/
Rev. d'histoire suisse/Riv. storica suizzera 4/1924, S.
241-351)
HUGO, Charles-Louis: Sacrae antiquitatis monumenta historica, dogmatica, diplomatica, 2 Bde (Saint-Dié
1731)
HUGO, Charles-Louis: Sacri et canonici ordinis Praemonstratensis annales in duas partes divisi, Pars 1, 1-2
(Nancy 1734-1736)
HUILLARD-BRÉHOLLES, Jean-Louis-Alphonse: Historia
diplomatica Friderici secundi, 7 Bde (Paris 1852-1861,
ND Turin 1963)
HUILLARD-BRÉHOLLES, Jean-Louis Alphonse: Titres de la
maison ducale de Bourbon, Bd. 1 (Paris 1867)
HUISKES, Manfred: Andernach im Mittelalter. Von den
Anfängen bis zum Ende des 14. Jahrhunderts (Diss.
Bonn, Rheinisches Arch. 111, Bonn 1980)
HÜLSEN, Christian: Le chiese di Roma nel medio evo:
cataloghi ed appunti (Florenz 1927, ND Hildesheim
1975)
HUND a SULTZENMOS, Wiguleus/GEWOLD, Christophorus: Metropolis Salisburgensis, 3 Bde (München 1620;
Regensburg 1719)
Literatur und Quellen
HUTER, Franz: Tiroler Urkundenbuch. 1. Abteilung: Die
Urkunden zur Geschichte des deutschen Etschlandes
und des Vintschgaus. 1. Bd.: Bis zum Jahre 1200 (Innsbruck 1937)
HUTZ, Ferdinand: Die Urkunden des Stiftes Vorau 11611600 (Quellen aus steirischen Archiven 1, Graz 2000)
HUYGENS, Robert Burchard Constantijn: Monumenta
Vizeliacensia. Textes relatifs à l'histoire de l'abbaye de
Vézelay (Corpus Christianorum Continuatio Mediaevalis 42, Turnhout 1976)
HUYSKENS, Albert: Die Klöster der Landschaft an der
Werra. Regesten und Urkunden (Veröffentlichungen
der historischen Kommission für Hessen und Waldeck
9. Klosterarchive. Regesten und Urkunden 1, Marburg
1916)
IMPERIALE, Cesare: Codice diplomatico della Repubblica
di Genova dall 958 al 1200, 3 Bde (Fonti per la storia
d'Italia 77, 79, 89, Rom 1936-1942)
INNES, Cosmo Nelson: Liber Sancte Marie de Melros.
Munimenta vetustiora monasterii cisterciensis de Melros, 2 Bde (Bannatyne Club 56, Edinburgh 1837)
INNES, Cosmo Nelson: Registrum de Dunfermelyn. Liber
cartarum abbatie benedictine SS. Trinitatis et b. Margarete regine de Dunfermelyn (Bannatyne Club 74,
Edinburgh 1842)
INNES, Cosmo Nelson: Registrum Episcopatus Glasguensis. Munimenta ecclesie metropolitane Glasguensis a sede restaurata seculo ineunte XII ad reformatam
religionem, 2 Bde (Maitland and Bannatyne Club 75,
Edinburgh 1843)
INNES, Cosmo Nelson: The Acts of the Parliaments of
Scotland 1 (A.D. MCXXIV – A.D. MCCCCXXIII) (o.
O. 1844)
INNES, Cosmo Nelson: Liber S. Marie de Calchou. Registrum cartarum abbacie Tironensis de Kelso, 11131567, 2 Bde (Bannatyne Club 82, Edinburgh 1846)
INNES, Cosmo Nelson: Registrum S. Marie de Neubotle.
Abbacie cisterciensis beate virginis de Neubotle Chartarium vetus, accedit appendix cartarum originalium,
1140-1528 (Bannatyne Club 89, Edinburgh 1849)
INNES, Cosmo Nelson/CHALMERS, Patrick: Liber S.
Thome de Aberbrothoc. Registrorum abbacie de
Aberbrothoc, 2 Bde (Bannatyne Club 86, Edinburgh
1848-1856)
IOANNIS, Georg Christian: Res Moguntiacae, Bd. 2
(Frankfurt 1722)
Ioannis de Fordun, Scotichronicum cum supplementis et
continuatione Walteri Boweri, ed. Walter GOODALL,
Bd. 1 (Edinburgh 1747)
Ioannis Launoii opera omnia (Köln 1732)
ISRAËL, Friedrich/MÖLLENBERG, Walter: Urkundenbuch
des Erzstifts Magdeburg, Teil 1 (937-1192) (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen und des Freistaates Anhalt Neue Reihe 18, Magdeburg 1937)
Italia Pontificia I: Roma, hg. von Paul Fridolin KEHR
(Berlin 1906, ND 1961)
655
Italia Pontificia II: Latium, hg. von Paul Fridolin KEHR
(Berlin 1907, ND 1961)
Italia Pontificia III: Etruria, hg. von Paul Fridolin KEHR
(Berlin 1908, ND 1961)
Italia Pontificia IV: Umbria – Picenum, Marsia, hg. von
Paul Fridolin KEHR (Berlin 1909, ND 1961)
Italia Pontificia V: Aemilia – sive Provincia Ravennas, hg.
von Paul Fridolin KEHR (Berlin 1911, ND 1961)
Italia Pontificia VI: Liguria sive Provincia Mediolanensis,
pars 1: Lombardia, hg. von Paul Fridolin KEHR (Berlin
1913, ND 1961)
Italia Pontificia VI: Liguria sive Provincia Mediolanensis,
pars 2: Pedemontium – Liguria maritima, hg. von Paul
Fridolin KEHR (Berlin 1919, ND 1961)
Italia Pontificia VII: Venetiae et Histria, pars 1: Provincia
Aquileiensis, hg. von Paul Fridolin KEHR (Berlin 1923,
ND 1961)
Italia Pontificia VII: Venetiae et Histria, pars 2: Respublica
Venetiarum – Provincia Gradensis – Histria, hg. von
Paul Fridolin KEHR (Berlin 1925, ND 1961)
Italia Pontificia VIII: Regnum Normannorum – Campania, hg. von Paul Fridolin KEHR (Berlin 1935, ND
1986)
Italia Pontificia IX: Samnium – Apulia – Lucania, hg. von
Walther HOLTZMANN (Berlin 1962, ND 1986)
Italia Pontificia X: Calabria – Insulae, hg. von Dieter
GIRGENSOHN (Zürich 1975)
JAEGER, J.: Abbatia Ebracensis Oeconomica (Cistercienser-Chronik 12/1900, S. 14-20, S. 43-52, S. 104111, S. 137-143, S. 171-177)
JAFFÉ, Philipp: Regesta Pontificum Romanorum (Berlin
1851)
JAFFÉ, Philipp: Epistolae Moguntinae (Monumenta Moguntina, Bibliotheca Rerum Germanicarum 3, Berlin
1866, S. 316-421)
JAFFÉ, Philipp: Epistolae Bambergenses (Monumenta
Bambergensia, Bibliotheca Rerum Germanicarum 5,
Berlin 1869, S. 470-536)
JAFFÉ, Philipp: Regesta Pontificum Romanorum, editionem secundam correctam et auctam auspicii Gulielmi
WATTENBACH curaverunt Samuel LOEWENFELD/
Ferdinand KALTENBRUNNER/Paul EWALD, 2 Bde
(Leipzig ²1885, ND Graz 1956)
JAKOBS, Hermann: Eugen III. und die Anfänge europäischer Stadtsiegel nebst Anmerkungen zum Bande
IV der Germania Pontificia (Studien und Vorarbeiten
zur Germania Pontificia 7, Köln/Wien 1980)
JAKOBS, Hermann: Die Rombeziehungen im nord- und
mitteldeutschen Material der Mainzer Kirchenprovinz
(Hundert Jahre Papsturkundenforschung. BilanzMethoden-Ausblick. Akten eines Kolloquiums zum
hundertjährigen Bestehen der Regesta Pontificum
Romanorum vom 9.-11. Oktober 1996 in Göttingen,
hg. von Rudolf HIESTAND, Abh. der Akademie der
Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge
261, Göttingen 2003, S. 59-73)
656
Literatur und Quellen
JAKSCH, August von: Monumenta Historica Ducatus
Carinthiae. Bd. 1: Die Gurker Geschichtsquellen 8641232. Bd. 2: Die Gurker Geschichtsquellen 1233-1269.
Bd. 3: Die Kärntner Geschichtsquellen 811-1202
(Klagenfurt 1896-1904)
JAKSCH, August von: Geschichte Kärntens bis 1335. Bd.
1: Urzeit bis 1246 (Klagenfurt 1928)
JAMISON, Evelyn M.: Catalogus Baronum (Fonti per la
storia d'Italia 101, Rom 1972)
JANICKE, Karl: Urkundenbuch der Stadt Quedlinburg. 1.
Abtheilung (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen
und angrenzender Gebiete 2, Halle 1873)
JANICKE, Karl: UB des Hochstifts Hildesheim und seiner
Bischöfe, Bd. 1: bis 1221 (Publicationen aus den K.
Preußischen Staatsarchiven 65, Leipzig 1896)
JANNER, Ferdinand: Geschichte der Bischöfe von Regensburg, Bd. 2 (Regensburg 1884)
JANSSEN, Wilhelm: Die päpstlichen Legaten in Frankreich
vom Schisma Anaklets II. bis zum Tode Coelestins
III. (1130-1198) (Kölner Historische Abh. 6, Köln
1961)
JARNUT, Jörg: Bergamo 568-1098. Verfassungs-, Sozialund Wirtschaftsgeschichte einer lombardischen Stadt
im Mittelalter (Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte, Beiheft 67, Wiesbaden 1979)
JAROSSAY, Eugène: Histoire de l'abbaye de Micy-SaintMesmin-lez-Orléans (502-1790) (Orléans 1902)
JARRY, Louis: Histoire de l'abbaye de La Cour-Dieu, ordre
de Cîteaux, diocèse d'Orléans (1178-1793) (Orléans
1864)
JÄSCHKE, Kurt-Ulrich: Zu Breitunger Urkunden des 12.
und beginnenden 13. Jahrhunderts (AfD 15/1969, S.
1-154 und 16/1970, S. 142-213)
JASPERT, Nikolas: Stift und Stadt. Das Heiliggrabpriorat
von Santa Anna und das Regularkanonikerstift Santa
Eulàlia del Camp im mittelalterlichen Barcelona (11451423) (Berliner Historische Studien 24: Ordensstudien
10, Berlin 1996)
JASPERT, Nikolas: Die Ritterorden und der Orden vom
Heiligen Grab auf der iberischen Halbinsel (Militia
Sancti Sepulcri. Idea e istituzioni. Atti del Colloquio
internazionale tenuto presso la Pontificia Università
del Laterano 10-12 aprile 1996, ed. Kaspar ELM/ Cosimo Damiano FONSECA, Città del Vaticano 1998, S.
381-410)
JEANTIN, Jean-François-Louis: Les marches de l'Ardenne
et des Woëpvres, 2 Bde (Paris 1853-1854)
JEANTIN, Jean-François-Louis: Manuel de la Meuse, Bd. 3:
Histoire de Montmédy et des localités meusiennes
(Nancy 1863)
JENAL, Georg: Die geistlichen Gemeinschaften im Trentino-Alto Adige bis zu den Gründungen der Bettelorden (Atti dell'Accademia Roveretana degli Agiati.
Classe di scienze umane di lettere ed arti. Anno accademico 235, serie 6 Bd. 25, Rovereto 1985, S. 309-370)
JENKINS, John Gilbert: The Cartulary of Missenden Abbey, 3 Bde (Buckinghamshire Archaeological Society,
Records Branch 2, Buckinghamshire Record Society
10 und 12, London 1939-1962)
JEXLEV, Thelma: Lokalarkiver til 1559. Gejstlige Arkiver I.
Ærkestiftet og Roskilde stift (Vejledende Arkivregistraturer 17, Kopenhagen 1973)
JIMENO JURIO, José María: Documentos medievales artajoneses (1070-1312) (Pamplona 1968)
Joaquim de S. AGOSTINHO, Memoria sobre los Codices
Manuscritos e Cartario do Real Mosteiro de Alcobaca
(Memorias de Litteratura Portugueza 5, Lissabon
1793)
Jocelin von Brakelond: Cronica de rebus gestis Samsonis
abbatis monasterii Sancti Edmundi. The Chronicle of
Jocelin of Brakelond concerning the Acts of Samson
Abbot of the Monastery of St. Edmund, ed. Harold E.
BUTLER (London 1949)
JOFREDUS, Petrus: Nicaea civitas sacris monumentis
illustrata (Lugduni Batavorum 1723)
Johann Renner, Chronica der Stadt Bremen Teil 1, hg.
von Lieselotte KLINK (Bremen 1995)
Johannes Capgrave, Liber de illustribus Henricis, ed.
Francis Charles HINGESTON (RS 7, London 1858)
JOHN, Eric: The Litigation of an exempt House, St.
Augustine's, Canterbury, 1182-1237 (Bullet. of the
John Rylands Library Manchester 39/1956-1957, S.
390-415)
JONTA, Cesare: Storia di Segni, Bd. 1 (1928)
JORDAN, Karl: Heinrich der Löwe und seine Familie (AfD
27/1981, S. 111-144)
JORDAN, Karl: Heinrich der Löwe. Eine Biographie (München 1979, 41996)
JØRGENSEN, Ellen: Ribe Bispekrønike (Kirkehistoriske
Samlinger 6. Raekke 1. Bd, Kopenhagen 1933-1935, S.
23-33)
JUENIN, Pierre: Nouvelle histoire de l'abbaïe royale et
collégiale de St-Filibert de la ville de Tournus (Dijon
1733)
JUNCKER, Josef: Die Collectio Berolinensis. Ein Beitrag
zur Geschichte des kanonischen Rechts im ausgehenden zwölften Jahrhundert (ZRG 44 KA 13/1924, S.
284-426)
JUSSELIN, Maurice: Autographe et acte inédits d'Etienne
de Tournai (Le Moyen Age 22/1909, S. 29-37)
KAISER, Matthäus: Unauflöslichkeit der Ehe im Lichte der
Quellen zu c. 1056 und zu c. 1134 CIC (De Iure Canonico Medii Aevi. FS für Rudolf Weigand, hg. von
Peter LANDAU, Studia Gratiana 27, Rom 1996, S. 217247)
KAISER, Reinhold: Bischofsherrschaft zwischen Königtum und Fürstenmacht. Studien zur bischöflichen
Stadtherrschaft im westfränkisch-französischen Reich
im frühen und hohen Mittelalter (Pariser Historische
Studien 17, Bonn 1981)
Literatur und Quellen
KÅLUND, Peter Erasmus Kristian: Katalog over den Arnamagnaeanske Håndskriftsamling (Kopenhagen 1894)
KAMP, Norbert: Kirche und Monarchie im staufischen
Königreich Sizilien, 4 Bde (Münstersche MittelalterSchriften 10, München 1973-1982)
KANDLER, Pietro: Codice diplomatico istriano, 5 Bde
(Triest 1862-1865, ND 1986)
KARTUSCH, Elfriede: Das Kardinalskollegium in der Zeit
von 1181-1227. Ein Beitrag zur Geschichte des Kardinalates im Mittelalter (Diss. Wien 1949)
KASER, Max: Römisches Privatrecht. Ein Studienbuch,
16., verbessserte Aufl. (Juristische Kurz-Lehrbücher,
München 1992)
KATTERBACH, Bruno/PEITZ, Wilhelm M.: Die Unterschriften der Päpste und Kardinäle in den ‚Bullae
maiores‘ vom 11. bis 14. Jahrhundert (Miscellanea
Francesco Ehrle. Scritti di storia e paleografia, Bd. 4:
Paleografia e diplomatica. Studi e testi 40,4, Rom 1924,
S. 177-274)
KAUFHOLD, Martin: Europas Norden im Mittelalter. Die
Integration Skandinaviens in das christliche Europa
(9.-13. Jh.) (Darmstadt 2001)
KAUP, Matthias: De prophetia ignota. Eine frühe Schrift
des Joachim von Fiore (MGH Studien und Texte 19,
München 1998)
KEDAR, Benjamin Z.: The Patriarch Eraclius (Outremer.
Studies in the History of the Crusading Kingdom of
Jerusalem presented to Joshua Prawer, ed. Benjamin
Z. KEDAR/Hans Eberhard MAYER/Raymond Charles
SMAIL, Jerusalem 1982, S. 177-204)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Venedig (GGN
1896, S. 277-308; ND: DERS., Papsturkunden in
Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 1-32)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Pisa, Lucca und
Ravenna (GGN 1897, S. 175-216; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 3374)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Padova, Ferrara
und Bologna nebst einem Nachtrag über die Papsturkunden in Venedig (GGN 1897, S. 349-389; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 1, Città del Vaticano
1977, S. 137-177)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in der Romagna und
den Marken (GGN 1898, S. 6-44; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 179217)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Benevent und der
Capitanata (GGN 1898, S. 45-97; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 219271)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Apulien (GGN
1898, S. 237-289; ND: DERS., Papsturkunden in
Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 273-325)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in den Abruzzen und
am Monte Gargano (GGN 1898, S. 290-334; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 1, Città del Vaticano
1977, S. 327-371)
657
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Umbrien (GGN
1898, S. 349-396; ND: DERS., Papsturkunden in
Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 387-434)
KEHR, Paul: Urkundenbuch des Hochstifts Merseburg 1
(962-1357) (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen
und angrenzender Gebiete 36,1, Halle 1899)
KEHR, Paul Fridolin: Le bolle pontificie che si conservano
negli archivi Senesi (Bullet. Senese di Storia patria
6/1899, 1899 S. 3-54; ND: DERS., Papsturkunden in
Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 453-504)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Venetien (GGN
1899, S. 197-249; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 505-557)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Friaul (GGN
1899, S. 251-282; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 1-32)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Sizilien (GGN
1899, S. 283-337; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 33-87)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Malta (GGN
1899, S. 369-409; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 89-129)
KEHR, Paul Fridolin: Le bolle pontificie anteriori al 1198
che si conservano nell'archivio di Montecassino (Miscellanea Cassinese 2/1899, S. 1-90; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 131216)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Parma und Piacenza (GGN 1900, S. 1-75; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 217-291)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Erster Bericht (GGN 1900, S. 111-197; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 293379)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Salerno, La Cava
und Neapel (GGN 1900, S. 198-269; ND: DERS.,
Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S.
381-452)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Campanien
(GGN 1900, S. 286-344; ND: DERS., Papsturkunden
in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 453-511)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Zweiter
Bericht (GGN 1900, S. 360-436; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 2, Città del Vaticano 1977, S. 513589)
KEHR, Paul Fridolin: Diplomatische Miszellen IV. Die
Scheden des Panvinius (GGN 1901, S. 1-27; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano
1977, S. 1-26)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Turin (GGN
1901, S. 57-115; ND: DERS., Papsturkunden in Italien
3, Città del Vaticano 1977, S. 27-85)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Piemont (GGN
1901, S. 117-170; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano 1977, S. 87-140)
658
Literatur und Quellen
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden im ehemaligen Patrimonium und im südlichen Toscana (GGN 1901, S.
196-228; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città
del Vaticano 1977, S. 141-173)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Dritter
Bericht (GGN 1901, S. 239-271; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano 1977, S. 175207)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Mailand (GGN
1902, S. 57-129; ND: DERS., Papsturkunden in Italien
3, Città del Vaticano 1977, S. 241-303)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in der Lombardei
(GGN 1902, S. 130-167; ND: DERS., Papsturkunden
in Italien 3, Città del Vaticano 1977, S. 305-342)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Ligurien (GGN
1902, S. 169-192; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano 1977, S. 343-366)
KEHR, Paul Fridolin: Ältere Papsturkunden in den päpstlichen Registern I (GGN 1902, S. 393-441; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano
1977, S. 367-415)
KEHR, Paul Fridolin: Ältere Papsturkunden in den päpstlichen Registern II (GGN 1902, S. 442-495; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano
1977, S. 416-469)
KEHR, Paul Fridolin: Ältere Papsturkunden in den päpstlichen Registern III (GGN 1902, S. 496-558; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano
1977, S. 470-532)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Die römischen Bibliotheken I (GGN 1903, S. 1-49; ND: DERS.,
Papsturkunden in Italien 4, Città del Vaticano 1977, S.
1-49)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Die römischen Bibliotheken II (GGN 1903, S. 50-115; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 4, Città del Vaticano
1977, S. 50-115)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Rom. Die römischen Bibliotheken III (GGN 1903, S. 116-161; ND:
DERS., Papsturkunden in Italien 4, Città del Vaticano
1977, S. 116-161)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den römischen Berichten (GGN 1903, S. 505-591; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 4, Città del Vaticano 1977, S. 163249)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden im westlichen Toscana (GGN 1903, S. 592-641; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 4, Città del Vaticano 1977, S. 269-318)
KEHR, Paul Fridolin: Le bolle pontificie che si conservano
nell'archivio diplomatico di Firenze (Archivio storico
italiano, ser. 5, 32/1903, 1897, S. 3-20; ND: DERS.,
Papsturkunden in Italien 4, Città del Vaticano 1977, S.
251-268)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden im östlichen Toscana
(GGN 1904, S. 139-203; ND: DERS., Papsturkunden
in Italien 4, Città del Vaticano 1977, S. 319-383)
KEHR, Paul Fridolin: Die Papsturkunden für Peterlingen
(GGN 1904, S. 470-477)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens I (GGN 1905, S. 321-380; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S. 1-60)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens II (GGN 1908, S. 223-304; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S. 61142)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens III (GGN 1909, S. 435-517; ND: DERS.,
Papst-urkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977,
S. 143-225)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens IV (GGN 1910, S. 229-288; ND: DERS.,
Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S.
227-286)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens V (GGN 1911, S. 267-335; ND: DERS., Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S. 287355)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens VI (GGN 1912, S. 321-383; ND: DERS.,
Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S.
357-419)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens VII (GGN 1912, S. 414-480; ND: DERS.,
Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S.
421-487)
KEHR, Paul Fridolin: Nachträge zu den Papsturkunden
Italiens IX (GGN 1924, S. 156-193; ND: DERS.,
Papsturkunden in Italien 5, Città del Vaticano 1977, S.
523-560)
KEHR, Paul Fridolin: Kaiser Friedrich I. und Venedig
während des Schismas (QFIAB 17/1914-1924, S. 230249)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Spanien. Vorarbeiten zur Hispania pontificia, 2 Bde (Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist.
Kl., NF 18,2 und 22,1, Berlin 1926-1928)
KEHR, Paul Fridolin: Wie und wann wurde das Reich Aragon ein Lehen der römischen Kirche? Eine diplomatische Untersuchung (SB der Preuss. Akademie der
Wissenschaften, phil.-hist. Kl. 18/1928, S. 196-223)
KEHR, Paul Fridolin: Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, 6 Bde (Città del Vaticano
1977)
KELLY, John N. D.: The Oxford Dictionary of Popes
(Oxford/New York 1986)
KEMP, Brian Richard: English Episcopal Acta 18: Salisbury 1078-1217 (British Academy, Oxford 1999)
KEMP, Brian Richard: Twelfth-Century English archidiaconal and vice-archidiaconal Acta (Canterbury and
York Society 92, Woodbridge 2001)
Literatur und Quellen
KERFF, Franz: ‚Altar’ und ‚Person’. Logische Divisionsprobleme und kirchliche Rechtswirklichkeit im 11. und
12. Jahrhundert, dargestellt an Beispielen aus der ehemaligen Diözese Tournai (Dialektik und Rhetorik im
früheren und hohen Mittelalter. Rezeption, Überlieferung und gesellschaftliche Wirkung antiker Gelehrsamkeit vornehmlich im 9. und 12. Jahrhundert, hg.
von Johannes FRIED, Schriften des Historischen Kollegs, Kolloquien 27, München 1997, S. 269-296)
KERFF, Franz: Altare und ecclesia. Zur Frühgeschichte
des beneficium ecclesiasticum (Proceedings of the
Ninth International Congress of Medieval Canon Law,
ed. Peter LANDAU and Jörg MÜLLER, Monumenta
iuris canonici, Series C: Subsidia 10, Città del Vaticano
1997, S. 849-870)
KERFF, Franz: Altarbesitz und Inkorporation. Zu Vorformen der Inkorporation in Nordfrankreich während
des 11. und 12. Jahrhunderts (Licet preter solitum.
Ludwig Falkenstein zum 65. Geburtstag, hg. von Lotte
KÉRY, Dietrich LOHRMANN und Harald MÜLLER,
Aachen 1998, S. 33-46)
KERLING, Nellie J. M.: Cartulary of St Bartholomew's
Hospital founded 1123. A Calendar (London 1973)
KERSKEN, Norbert: Geschichtsschreibung im Europa der
'nationes'. Nationalgeschichtliche Gesamtdarstellungen
im Mittelalter (Münstersche Historische Forschungen
8, Köln 1995)
KETTNER, Friedrich Ernst: Antiquitates Quedlinburgenses (Goslar 1712)
KEUPP, Jan Ulrich: Dienst und Verdienst. Die Ministerialen Friedrich Barbarossas und Heinrichs VI.
(Monographien zur Geschichte des Mittelalters 48,
Stuttgart 2002)
KING, Archdale Arthur: Citeaux and Her Elder Daughters
(London 1954)
KIRSTEIN, Klaus-Peter: Die lateinischen Patriarchen von
Jerusalem. Von der Eroberung der Heiligen Stadt
durch die Kreuzfahrer 1099 bis zum Ende der Kreuzfahrerstaaten 1291 (Berliner Historische Studien 35,
Ordensstudien 16, Berlin 2002)
KLAAR, Karl-Engelhardt: Die Herrschaft der Eppensteiner in Kärnten (Arch. für vaterländische Geschichte und Topographie 61, Klagenfurt 1966)
KLEIN, Albert: Studien zur Territorienbildung am unteren
Main. Grundlagen und Anfänge des Mainzer Besitzes
im Spessart (Würzburg 1938)
KLEINDIENST, Thérèse: La topographie et l'exploitation
des ‚marais de Paris‘ du XIIe au XVIIe siècle (Paris et
Ile-de-France, Mémoires publiés par la fédération des
sociétés historiques et archéologiques de Paris et de
l'Ile-de-France 14, Paris 1963, S. 7-167)
KLEINMAYERN, Johann Franz Thaddäus von: Nachrichten vom Zustande der Gegenden und Stadt Iuvavia ...
bis zur Ankunft des heiligen Ruperts und von dessen
Verwandlung in das heutige Salzburg (Salzburg 1784)
KLEMPIN, Robert: Pommersches Urkundenbuch, 1. Band
1. Abtheilung: 786-1253 (Stettin 1868)
659
KLINGSOHR, Chr. Fr.: Kurze Geschichte des ehemaligen
Klosters Heilsbronn (o.O. 1806)
KLINKENBORG, Melle: Papsturkunden in Nonantola,
Modena und Verona (GGN 1897, S. 234-262; ND:
Paul Fridolin KEHR, Papsturkunden in Italien 1, Città
del Vaticano 1977, S. 87-115)
KLINKENBORG, Melle: Papsturkunden im Principato, in
der Basilicata und in Calabrien (GGN 1898, S. 335348; ND: Paul Fridolin KEHR, Papsturkunden in Italien 1, Città del Vaticano 1977, S. 373-386)
KLOSE, Josef: Die dem Kollegiatstift Unserer Lieben Frau
zur Alten Kapelle in Regensburg ehemals inkorporierten Pfarreien (Das Kollegiatstift Unsere Liebe Frau
zur Alten Kapelle in Regensburg, hg. von Paul MAI
und Karl HAUSBERGER, Beiträge zur Geschichte des
Bistums Regensburg 34, Regensburg 2000, S. 125-145)
KNAUZ, Ferdinandus: Monumenta Ecclesiae Strigoniensis, 2 Bde (Esztergom 1874-1882)
KNEBEL, Johann, Die Chronik des Klosters Kaisheim,
verfasst vom Cistercienser Johann Knebel im Jahre
1531, hg. von Franz HÜTTNER (Bibliothek des litterarischen Vereins in Stuttgart 226, Tübingen 1902)
KNIPPING, Richard: Die Regesten der Erzbischöfe von
Köln im Mittelalter, Bd. 2: 1100-1205, Bd. 3: 12051261 (Publikationen der Gesellschaft für rheinische
Geschichtskunde 21, Bonn 1901-1913)
KNOCHENHAUER, Theodor: Geschichte Thüringens zur
Zeit des ersten Landgrafenhauses (Gotha 1871)
KNÖPFLER, Johannes: Papsturkunden des 12., 13. und 14.
Jahrhunderts aus dem Germanischen Nationalmuseum in Nürnberg (HJb 24/1903, S. 306-318 und S.
763-785)
KNOWLES, David: Essays in Monastic History, 1066-1216,
VI: Parish Organization (Downside Review 51/1933,
S. 501-522)
KNOWLES, David/BROOKE, Christopher Nugent Lawrence/LONDON, Vera C. M.: The Heads of religious
Houses. England and Wales. 1: 940-1216 (Cambridge
1972, 22001)
KNOWLES, W. H.: The Hospital of St. Mary the Virgin,
Newcastle-upon-Tyne (Archaeologia Aeliana N.S.
5/1892, S. 194-207)
KOCH, Hal/KORNERUP, Bjørn: Den danske Kirkes
Historie, Bd. 1: Den ældre Middelalder indtil 1241
(Kopenhagen 1950)
KOCHER, Ambros: Solothurner Urkundenbuch, Bd. 1:
762-1245 (Solothurn 1952)
KOGLER, A. Chr.: Deux actes pontificaux inédits sur l'histoire de l'exemtion de l'ordre de Cîteaux (Rev.
Mabillon 18/1928, S. 186-191)
KOGLER, A. Chr.: Mémoire sur la composition et l'origine
des divers recueils de privilèges généraux de l'Ordre
des Chartreux (Rev. Mabillon 19/1929, S. 30-46 und S.
131-172)
KOLLER, Heinrich: Zur Anerkennung bayerischer Traditionsnotizen durch die Kurie (Arch. Zs. 75/1979, S.
102-116)
660
Literatur und Quellen
KÖLLNER, Adolph: Geschichte der Herrschaft Kirchheim-Boland und Stauf. Nach J.M. KREMERS und J.
ANDRÄS Manuscripten (Wiesbaden 1854)
KÖLZER, Theo: Kaiser und Vasall. Der Prozeß Heinrichs
des Löwen (Große Prozesse. Recht und Gerechtigkeit
in der Geschichte, hg. von Uwe SCHULTZ, München
1996, S. 65-76)
KÖRNER, Hans: Grabmonumente des Mittelalters (Darmstadt 1997)
KORTH, Leonard: Zur Geschichte des Klosters Dünwald
im zwölften und dreizehnten Jahrhundert (Zs. des
Bergischen Geschichtsvereins 20/1884, S. 51-83)
KORTH, Leonard: Das Kloster Dünwald (Annalen des Historischen Vereins für den Niederrhein 44/1885, S. 1122)
KORTH, Leonard: Liber privilegiorum maioris ecclesie
Coloniensis. Der älteste Kartular des Kölnischen
Domstiftes (Westdeutsche Zs. für Geschichte und
Kunst, Ergänzungsheft 3/1886, S. 101-290)
KOS, Franc: Gradivo za zgodovino Slovencev v srednjem
veku, Bd. 4 (1101-1200) (Ljubljana 1915)
KÖSTER, Friedrich Burchard: Geschichte des Klosters
Loccum (Göttingen 1822)
KOUDELKA, Wladimir J.: Neu aufgefundene Papsturkunden des 12. Jahrhunderts (Römische Historische
Mitteilungen 3/1958-1960, S. 114-128)
KOZ OWSKA-BUDKOWA, Zofja: Repertorium polskich
dokumentów doby piastowskiej, Bd. 1 (Polska AkadeKrakau 1937)
KRAFFT, Otfried: Papsturkunde und Heiligsprechung. Die
päpstlichen Kanonisationen vom Mittelalter bis zur
Reformation. Ein Handbuch (AfD Beiheft 9, Köln/
Weimar 2005)
KRARUP, Alfred: Bullarium Danicum. Pavelige Aktstykker
Vedrørende Danmark (1198-1316) (Kopenhagen
1932)
KRARUP, Alfred/LINDBÆK, Johannes: Acta Pontificum
Danica. Pavelige Aktstykker vedrørende Danmark, Bd.
4 (1471-1492) (Kopenhagen 1910)
KRAUS, Thomas R.: Die Entstehung der Landesherrschaft
der Grafen von Berg bis zum Jahre 1225 (Bergische
Forschungen 16, Neustadt an der Aisch 1980)
KRIEGER, Albert: Topographisches Wörterbuch des
Großherzogtums Baden, Bd. 1 (Heidelberg 1898)
KRINGS, Bruno: Das Ordensrecht der Prämonstratenser
vom späten 12. Jahrhundert bis zum Jahr 1227. Der
‚Liber consuetudinum‘ und die Dekrete des Generalkapitels (Annales Praemonstratenses 69/1993, S. 107242)
KRÜGER, Hans-Jürgen: Zum Streit um den Archidiakonat
Dietkirchen unter Erzbischof Arnold I. von Trier
(1169-1183) (Arch. für mittelrheinische Kirchengeschichte 24/1972, S. 67-73)
KRÜGER, Hans-Jürgen: Salinenbesitz der Abtei St.
Matthias vor Trier in Vic-sur-Seille. Ein Beitrag zur
Wirtschafts- und Sozialgeschichte der Mosellande im
12. Jh. (Jb. für westdeutsche Landesgeschichte 3/1977,
S. 89-144)
KRÜGER, Karl Heinrich: Studien zur Corveyer Gründungsüberlieferung (Abh. zur Corveyer Geschichtsschreibung 9, Veröffentlichungen der Historischen
Kommission für Westfalen 10, Münster 2001)
KRÜHNE, Max: UB der Klöster der Grafschaft Mansfeld
(Geschichtsquellen der Provinz Sachsen und angrenzender Gebiete 20, Halle 1888)
KUCHENBECKER, Johann Philipp: Analecta Hassiaca, Collectio 10 (Marburg 1736)
KUEN, Michael: Collectio scriptorum rerum historicomonastico-ecclesiasticarum variorum religiosorum ordinum, Bd. 4 (Ulm 1757)
KÜHLES, Joseph: Das Stifthauger Dekanatsbuch (Arch.
des hist. Vereins von Unterfranken 21,3/1872, S. 1-72)
KUHN-FORTE, Brigitte, siehe BUCHOWIECKI, Walther:
Handbuch der Kirchen Roms
K
, Ivan: Iura regni Croatiae, Dalmatiae et
Slavoniae, Bd. 1 (Zagreb 1862)
K
-S
, Ivan: Codex diplomaticus regni
Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae, Bd. 2: 1102-1200
(Zagreb 1874-1875)
KURTH, Godefroid: Nouveau-Virton (Annales de l'Institut
Archéologique du Luxembourg 17/1885, S. 313-315)
KURTH, Godefroid: Chartes de l'abbaye de Saint-Hubert
en Ardenne (Collection des chroniques belges inédites
31, Brüssel 1903)
KURZ, Franz: Beyträge zur Geschichte des Landes Österreich ob der Enns, Bd. 4 (Linz 1809)
KUTTNER, Stephan: Kanonistische Schuldlehre von Gratian bis auf die Dekretalen Gregors IX. (Studi e Testi
64, Città del Vaticano 1935)
KUTTNER, Stephan: La réserve papale du droit de canonisation (Rev. historique de droit français et étranger 4e
série 17/1938, S. 172-228; ND: DERS., The History of
Ideas and Doctrines of Canon Law in the Middle Ages
[VI], CSS 113, London 1980)
KUTTNER, Stephan: Pope Lucius III and the Bigamous
Archbishop of Palermo (Medieval Studies presented
to Aubrey Gwynn S.J., ed. J.A. WATT, J.B. MORRALL
und F.X. MARTIN, Dublin 1961, S. 409-454; ND:
DERS., The History of Ideas and Doctrines of Canon
Law in the Middle Ages [VII], CSS 113, London 1980)
KUTTNER, Stephan: Emendationes et notae variae (Traditio 22/1966, S. 471-482)
KUTTNER, Stephan: Raymond of Peñafort as editor: the
‚Decretales‘ and ‚Constitutiones‘ of Gregory IX
(BMCL 12/1982, S. 65-80; ND: DERS., Studies in the
History of Medieval Canon Law, CSS 325, London
1991)
KUTTNER, Stephan/RATHBONE, Eleanor: Anglo-Norman
Canonists of the Twelfth Century. An Introductory
Study (Traditio 7/1949-1951, S. 279-358)
LA FARINA, Giuseppe: Rischiarazioni e documenti sopra
nove studi storici del secolo XIII, Bd. 1 (Bastia 21857)
Literatur und Quellen
LA MAINFERME, Jean de: Clypeus nascentis Fontebraldensis Ordinis contra priscos et novos ejus calumniatores, 3 Bde (Paris 1684-1692)
LA MOTTE-COLLAS, Marie: Les possessions territoriales
de Saint-Germain du début du IXe au début du XIIe
siècle (Mémorial du XIVe centenaire de l'abbaye de
Saint-Germain-des-Prés. Bibliothèque de la Société
d'histoire ecclésiastique de la France, Paris 1959, S. 4980 [zuvor als Bd. 43/1957 der Rev. d'histoire de l'église de France erschienen])
LA RONCIÈRE, Charles Bourel de: Les Registres d'Alexandre IV, 3 Bde (Bibliothèque des Écoles françaises
d'Athènes et de Rome, 2e série Bd. 15, Paris 19021959)
L'abbaye bénédictine de Fécamp, ouvrage scientifique du
XIIIe centenaire 658-1958, 3 Bde (Fécamp 1959-1963)
LABBÉ, Philippe: Sacrosancta concilia ad regiam editionem
exacta ... nunc vero ... longe locupletior et emendatior
exhibetur cur. Nicolao COLETI, Bd. 13 (1153-1242)
(Venedig 1730)
LACOMBLET, Theodor J.: Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins, 4 Bde (Düsseldorf 18401858)
LADEWIG, Paul/MÜLLER, Theodor: Regesten zur Geschichte der Bischöfe von Constanz von Bubulbus bis
Thomas Belower 517-1456, 1. Bd.: 517-1293 (Regesta
episcoporum Constantiensium, Innsbruck 1895)
LADNER, Gerhart B.: Die Papstbildnisse des Altertums
und des Mittelalters (Monumenta di Antichità Cristiana pubblicati dal Pontificio Istituto di Archeologia
Cristiana, 2. ser. 4, Bd. 2: Von Innozenz II. zu Benedikt XI., Città del Vaticano 1970)
LAFFLEUR DE KERMAINGANT, Paul: Cartulaire de l'abbaye
de Saint-Michel du Tréport (Ordre de Saint-Benoît)
(Paris 1880)
LAFON, Victor: Histoire de l'abbaye de Saint-Antonin en
Rouergue (Mémoires de la Société des lettres, sciences
et arts de l'Aveyron 12/1879-1881[1880], S. 1-39)
LALORE, Charles: Collection des principaux cartulaires du
diocèse de Troyes, 7 Bde (Paris 1875-1890)
LAMBERT, Émile: Dictionnaire topographique du département de l'Oise (Collection de la Société de Linguistique Picardie 23, Amiens 1982)
LAMBERT, Malcolm: Häresie im Mittelalter. Von den
Katharern bis zu den Hussiten (Darmstadt 2001)
LAMI, Giovanni: Deliciae eruditorum seu veterum anekdoton opusculorum collectanea, 18 Bde (Florenz
1736-1769)
LAMI, Giovanni: Sanctae ecclesiae Florentinae monumenta, quibus notitiae innumerae ad omnigenam Etruriae
aliarumque regionum historiam spectantes continentur
(Florenz 1758)
Das Land Baden-Württemberg. Amtliche Beschreibung
nach Kreisen und Gemeinden 7: Regierungsbezirk
Tübingen, hg. von der Landesarchivdirektion BadenWürttemberg (Stuttgart 1978)
661
LANDAU, Peter: Die Entstehung des kanonischen Infamiebegriffs von Gratian bis zur Glossa ordinaria (Forschungen zur kirchlichen Rechtsgeschichte und zum
Kirchenrecht 5, Köln/Wien 1966)
LANDAU, Peter: Zum Ursprung des 'Ius ad rem' (Proceedings of the Third International Congress of
Medieval Canon Law, ed. Stephan KUTTNER, Monumenta iuris canonici, Series C: Subsidia 4, Città del
Vaticano 1971, S. 81-102)
LANDAU, Peter: Ius Patronatus. Studien zur Entwicklung
des Patronats im Dekretalenrecht und der Kanonistik
des 12. und 13. Jahrhunderts (Forschungen zur kirchlichen Rechtsgeschichte und zum Kirchenrecht 12,
Köln/Wien 1975)
LANDAU, Peter: Papst Lucius III. und das Mietrecht in
Bologna (Proceedings of the Fourth International
Congress of Medieval Canon Law, ed. Stephan
KUTTNER, Monumenta iuris canonici, Series C: Subsidia 5, Città del Vaticano 1976, S. 511-522)
LANDAU, Peter: Die Entstehung der systematischen Dekretalensammlungen und die europäische Kanonistik
des 12. Jahrhunderts (ZRG 96 KA 65/1979, S. 120148; ND: DERS., Kanones und Dekretalen. Beiträge
zur Geschichte der Quellen des kanonischen Rechts
[Bibliotheca eruditorum 2, hg. von Domenico MAFFEI
und Horst FUHRMANN, Goldbach 1997] S. 227*-255*)
LANDAU, Peter: Studien zur Appendix und den Glossen
in frühen systematischen Dekretalensammlungen
(BMCL 9/1979, S. 1-21; ND: DERS., Kanones und
Dekretalen. Beiträge zur Geschichte der Quellen des
kanonischen Rechts [Bibliotheca eruditorum 2, hg.
von Domenico MAFFEI und Horst FUHRMANN, Goldbach 1997] S. 257*-277*)
LANDAU, Peter: Die Glossen der Collectio Cheltenhamensis (BMCL 11/1981, S. 9-28; ND: DERS., Kanones
und Dekretalen. Beiträge zur Geschichte der Quellen
des kanonischen Rechts [Bibliotheca eruditorum 2, hg.
von Domenico MAFFEI und Horst FUHRMANN, Goldbach 1997] S. 279*-299*)
LANDAU, Peter: Die Leprakranken im mittelalterlichen
kanonischen Recht (Staat, Kirche, Wissenschaft in
einer pluralistischen Gesellschaft. FS zum 65.
Geburtstag von Paul Mikat, hg. von Dieter SCHWAB/
Dieter
GIESEN/Joseph
LISTL/Hans-Wolfgang
STRÄTZ, Berlin 1989, S. 565-578)
LANDAU, Peter: Kanones und Dekretalen. Beiträge zur
Geschichte der Quellen des kanonischen Rechts (Bibliotheca eruditorum 2, hg. von Domenico MAFFEI und
Horst FUHRMANN, Goldbach 1997)
LANDAU, Peter: Papst Innocenz III. und Wilhelmines
Ehe. Studien zum possessorischen Verfahren im Eherecht (Life, Law and Letters. Historical Studies in
Honour of Antonio García y García, ed. Peter
LINEHAN, Studia Gratiana 29/1998, S. 521-542)
662
Literatur und Quellen
LANDAU, Peter: Bürgschaft und Darlehen im Dekretalenrecht des 12. Jahrhunderts. Zugleich zur Biographie
des Peter von Blois und des Stephan von Tournai (FS
für Dieter Medicus zum 70. Geburtstag, hg. von
Volker BEUTHIEN u.a., Köln 1999, S. 297-316)
LANDAU, Peter: Rechtsfortbildung im Dekretalenrecht.
Typen und Funktionen der Dekretalen des 12. Jahrhunderts (ZRG 117 KA 86/2000, S. 86-131)
Der Landkreis Konstanz. Amtliche Kreisbeschreibung,
Bd. 4 (Stuttgart 1984)
LANFRANCHI, Luigi: Codice dipl. Veneziano (masch.schr.
Ms., Arch. di Stato, Venedig)
LANFRANCHI, Luigi: S. Giorgio Maggiore. Bd. 3: Documenti e notizie di documenti (1160-1199) (Fonti per la
storia di Venezia. Sezione 2: Archivi ecclesiastici 3:
Diocesi Castellana Bd. 4: S. Giorgio Maggiore 3, Venedig 1968)
LANG, Karl Heinrich von: Regesta sive rerum Boicarum
autographa ad annum MCCC, Bd. 1 (München 1822)
LANGLOIS, Ernest: Les registres de Nicolas IV, 2 Bde
(Bibliothèque des Écoles Françaises d'Athènes et de
Rome, 2e série Bd. 5, Paris 1886-1893)
LANZONI, Francesco: Cronotassi dei vescovi di Faenza dai
primordi a tutto il secolo XIII (Faenza 1913)
LAPORTE, Jean: Les possessions de Jumièges en France
(Jumièges – Congrès scientifique du XIIIe centenaire,
Rouen, 10-12 Juin 1954, Bd. 1, Rouen 1954, S. 149155)
LAPORTE, Jean: Quelques documents sur Fécamp au
temps d'Henri de Sully (1140-1189) (Studia Anselmiana 50/1962, S. 23-33)
LAPORTE, Jean/BEAUREPAIRE, Charles de: Dictionnaire
topographique du département de Seine-Maritime
comprenant les noms de lieux anciens et modernes, 2
Bde (Paris 1982-1984)
LAPPENBERG, Johann Martin: Hamburgisches Urkundenbuch, Bd. 1 (Hamburg 1842)
LARGIADÈR, Anton: Die Inedita der Urkunden von Papst
Innozenz III. in den Archiven der Schweiz (RHM 67/1962-1964, S. 17-28)
LASTEYRIE, Robert de: Cartulaire général de Paris ou recueil de documents relatifs à l'histoire et à la topographie de Paris, Bd. 1 (Histoire générale de Paris [11],
Paris 1887)
LATHWESEN, Heinrich/POSCHMANN, Brigitte: Urkundenbuch des Stiftes Fischbeck, 2 Bde (Schaumburger
Studien 39-40, Rinteln 1978-1979)
LATOUCHE, Robert: Dictionnaire topographique du département de la Sarthe, 2 Bde (Dictionnaire topographique de la France 16-17, Paris 1950-1952)
LAUNOY, Jean: Opera omnia, 5 Bde (Köln 1732)
LAURAIN, Ernest: Cartulaire Manceau de Marmoutier
publié sous les auspices de la commission historique et
archéologique de la Mayenne, 2 Bde (Laval 1911-1945)
LAURENCE, Jean-Marie: Caen aux XIe et XIIe siècles. Espace urbain, pouvoirs et société (Caen 2000)
LAURENT, Jacques: Cartulaires de l'abbaye de Molesme,
ancien diocèse de Langres, 916-1250. Recueil de documents sur le nord de la Bourgogne et le midi de la
Champagne, Bd. 1: Introduction, Bd. 2: Textes et
index (Collection de documents publ. avec le concours
de la Commission des antiquités de la Côte-d'Or 1,
Paris 1907-1911)
LAURENT, Jacques/CLAUDON, Ferdinand: Abbayes et
prieurés de l'ancienne France. Recueil historique des
archevêchés, évêchés, abbayes et prieurés de France,
Bd. 12: Province ecclésiastique de Lyon. Troisième
partie: Diocèses de Langres et de Dijon (Arch. de la
France monastique 45, Ligugé/Paris 1941)
LAURENT, Jacques/GRAS, Pierre: Obituaires de la province de Lyon, Bd. 2: Diocèse de Lyon, deuxième partie,
diocèses de Mâcon et de Chalon-sur-Saône (Recueil
des Historiens de la France publ. par l'Académie des
Inscriptions et Belles-Lettres, Obituaires 6, Paris 1965)
LAWRIE, Archibald Campbell: Early Scottish Charters
prior to A.D. 1153 (Glasgow 1905)
LAWRIE, Archibald Campbell: Annals of the Reigns of
Malcolm and William, Kings of Scotland, A.D. 11531214 (Glasgow 1910)
LAYNA SERRANO, Francisco: El Monasterio de Ovila
(Madrid 1932)
LAZZARI, Tiziana: I 'de Ermengarda'. Una famglia nobiliare a Bologna (sec. IX-XII) (Studi medievali 3. ser.
32/1991, S. 597-657)
LE BLÉVEC, Daniel/VENTURINI, Alain: Cartulaire du
prieuré de Saint-Gilles de l'hôpital de Saint-Jean de
Jérusalem, 1129-1210 (Paris 1997)
LE BLÉVEC, Daniel: La part du pauvre. L'assistance dans
les pays du Bas-Rhône du XIIe siècle au milieu du XVe
siècle, 2 Bde (Collection de l'École française de Rome
265, Rom 2000)
LE BRAS, Gabriel: Études d'histoire du droit canonique
dédiées à Gabriel Le Bras, 2 Bde (Paris 1965)
LE BRASSEUR, Pierre: Histoire civile et ecclésiastique du
comté d'Évreux (Paris 1722)
LE BRAZ, Jacqueline: Répertoire de cartulaires de l'ancienne France (Bullet. d'Information de l'Institut de recherche et d'histoire des textes 12/1963 [1964], S. 113125)
LE BRAZ, Jacqueline: Répertoire de cartulaires de l'ancienne France (Bullet. d'Information de l'Institut de recherche et d'histoire des textes 13/1964-1965, S. 101110)
LE BRAZ, Jacqueline: Répertoire de cartulaires de l'ancienne France (Bullet. d'Information de l'Institut de recherche et d'histoire des textes 14/1966, S. 97-107)
LE COUTEULX, Carolus: Annales ordinis cartusiensis ab
anno 1084 ad annum 1429 (Monstrolii 1887-1888)
LE GLAY, André: Cameracum christianum ou histoire
ecclésiastique du diocèse de Cambrai (Lille 1849)
LE LABOUREUR: Les Mazures de l'abbaye royale de l'Isle
Barbe lez Lyon (Paris 1681)
Literatur und Quellen
LE NEVE, John: Fasti Ecclesiae Anglicanae, or an Essay
towards deducing a regular Succession of all the principal Dignitaries in each Cathedral, Collegiate Church
or Chapel (London 1716)
LE NEVE, John: Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066-1300,
Bd. 1: St Paul's, London, compiled by Diana Eleanor
GREENWAY (London 1968)
LE NEVE, John: Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066-1300,
Bd. 2: Monastic Cathedrals (Northern and Southern
Provinces), compiled by Diana Eleanor GREENWAY
(London 1971)
LE Neve, John: Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066-1300, Bd.
3: Lincoln, compiled by Diana Eleanor GREENWAY
(London 1977)
LE NEVE, John: Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066-1300.
Bd. 4: Salisbury, compiled by Diana Eleanor GREENWAY (London 1991)
LE NEVE, John: Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066-1300.
Bd. 5: Chichester, compiled by Diana Eleanor
GREENWAY (London 1996)
LE NEVE, John: Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066-1300.
Bd. 8: Hereford, compiled by Julia S. BARROW (London 2002)
LEA, Henry Charles: Geschichte der Inquisition im
Mittelalter. Autorisierte Übersetzung, bearb. von
Heinz WIECK und Max RACHEL, revidiert und hg. von
Joseph HANSEN, Bd. 1: Ursprung und Organisation
der Inquisition (Frankfurt 1997)
LEBEL, Germaine: Catalogue des actes de l'abbaye de
Saint-Denis relatifs à la province ecclésiastique de Sens
de 1151 à 1346, précédé d'une introduction sur les
sources de l'histoire san-dyonisienne, les privilèges de
l'abbaye et la vie monastique (Diss. Paris 1935)
LEBEUF, Jean: Mémoires concernant l'histoire civile et ecclésiastique d'Auxerre et de son ancien diocèse continués jusqu'à nos jours avec additions des nouvelles
preuves et annotations par M[onsieur] CHALLE et
M[onsieur] QUANTIN, 4 Bde (Auxerre 1848-1855, ND
Marseille 1978)
LEBEUF, Jean: Histoire de la ville et de tout le diocèse de
Paris, 7 Bde (Paris 1883-1893)
LEBEURIER, Pierre François: Notice sur l'abbaye de la
Croix-Saint-Leufroy (diocèse d'Évreux) (Évreux 1866)
LEBLOND, Victor: Cartulaire de l'Hôtel-Dieu de Beauvais
comprenant 529 chartes la plupart originales (Paris
1919)
LECCISOTTI, Tommaso: Abbazia di Montecassino. Regesti
dell'Archivio 1: Aula 3 (Caps. 1-7) (Ministero dell'Interno. Pubblicazioni degli Archivi di Stato 54, Rom
1964)
LECCISOTTI, Tommaso: Il 'Monasterium Terrae Maioris'
(Torremaggiore 1983)
LÉCHAUDÉ d'ANISY, Amédée L.: Extrait des chartes et
autres actes normands ou anglo-normands à Calvados,
2 Bde (Mémoires de la Société des Antiquaires de
Normandie 7, Caen 1834) (war nicht zugänglich)
663
LECLER, André: Histoire de l'abbaye de Grandmont
(Bullet. de la Société archéologique et historique du Limousin 57/1907, S. 129-171 und 58/1908, S. 413-478)
LECOANET, Simone: Les actes des évêques d'Amiens jusqu'àu début du XIIIe siècle (avec éditions) (Thèse de
l'École des Chartes, Paris 1957) (war nicht zugänglich)
LEDEBUR, Leopold von: Päpstliche Bullen der Abtey
Deutz (Allgemeines Arch. für die Geschichtskunde
des Preußischen Staates 15, hg. von Leopold von
LEDEBUR, Berlin 1834, S. 282-285)
LEESCH, Wolfgang: Das Corveyer Pfarrsystem (Kunst und
Kultur im Weserraum 800-1600, Ausstellung des Landes Nordrhein-Westfalen, Corvey 1966, Bd. 1, Münster 1966, S. 43-76)
LEFRANC, Abel: Histoire de la ville de Noyon et de ses
institutions jusqu'à la fin du XIIIe siècle (Bibliothèque
de l'École des Hautes Études 75, Paris 1888)
LEGÈ, Vincenzo/GABOTTO, Ferdinando: Documenti
degli archvi Tortonesi relativi alla storia di Voghera
aggiuntevi le carte dell'archivio della cattedrale di
Voghera (BSSS 39, Pinerolo 1908)
LEGGIO, Tersilio: Fonti per la storia bassomedievale di
Farfa negli archivi sabini (Offida: dal monachesimo
all'età comunale. Il convegno del ‘Centro di Studi
Farfensi‘. Offida-Palazzo Comunale 6-7-8 settembre
1991, ed. Walter LAUDADIO, San Pietro in Cariano
1993, S. 66-75); ND: DERS., Il privilegio di Innocenzo
III del 7 settembre 1198 in favore del monastero di
Farfa (Benedictina 42/1995, S. 239-250)
LEHOUX, Françoise: Le Bourg Saint-Germain des Prés
depuis ses origines jusqu'à la fin de la guerre de Cent
ans (Paris 1951)
LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm: Scriptores rerum Brunswicensium, 3 Bde (Hannover 1707-1711)
LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm/SCHEIDT, Christian Ludwig:
Origines Guelficae, Bd. 2-3 (Hannover 1751-1752)
LEISTIKOW, Andreas: Die Geschichte der Grafen von
Cappenberg und ihrer Stiftsgründungen Cappenberg,
Varlar und Ilbenstadt (Studien zur Geschichtsforschung des Mittelalters 10, Hamburg 2000)
LELLO, Gio. Luigi/DEL GIUDICE, Michele: Descrizione
del real tempio e monasterio di Santa Maria Nuova di
Morreale: Vite de' suoi arcivescovi, abbati e signori
con sommario dei privilegi della detta Santa Chiesa
(Palermo 1702)
LEMAITRE, Jean-Loup: Cartulaire de la Chartreuse de
Bonnefoy (Documents, Études et Repertoires publiés
par l'Institut de Recherches et d'Histoire des Textes,
Paris 1991)
LEMAITRE, Jean-Loup: Les actes transcrits dans les livres
liturgiques (Les Cartulaires. Actes de la Table ronde
organisée par l'École nationale des chartes et le G.D.R.
121 du C.N.R.S., Paris, 5-7 décembre 1991, ed. Olivier
GUYOTJEANNIN/Laurent MORELLE/Michel PARISSE,
Mémoires et documents de l'École des Chartes 39,
Paris 1993, S. 59-78)
664
Literatur und Quellen
LEMAITRE, Jean-Loup: Bernard Itier, Chronique. Texte
établi, traduit et commenté par – (Les textes classiques
de l'histoire de France au Moyen Age 39, Paris 1998)
LEMARIGNIER, Jean-François/GAUDEMET, Jean/MOLLAT, Guillaume: Institutions ecclésiastiques (Histoire
des institutions françaises au moyen âge, publ. sous la
direction de Ferdinand LOT et Robert FAWTIER 3,
Paris 1962)
LEMASSON, Anne-Marie: Publication de documents antérieurs à 1200 relatifs au chapitre cathédral de Toulouse, 2 Bde (Bd. 2 ohne Seitenzählung (Thèse du 3e
cycle. Faculté des Lettres Toulouse, Toulouse 1967)
LEONARD, Émile G.: Catalogue des actes de Raymond V
de Toulouse (Diss. Nîmes 1932)
LEONARD, Émile G.: Les plus anciennes chartes originales
d'histoire normande ou anglaise de la Bibliothèque
Nationale (Normannia 8/1935, S. 427-493)
LEONCINI, Gaetano: Illustrazione sulla cattedrale di Volterra (Siena 1869)
LEOPOLD, Gerhard: St. Wiperti in Quedlinburg als Prämonstratenserstift (Prémontré des Ostens. Das
Kloster Unser Lieben Frauen Magdeburg vom 11. bis
17. Jahrhundert, hg. von Matthias PUHLE, Oschersleben 1996, S. 63-64)
LEPAGE, Henri: Cartulaire de l'abbaye de Clairlieu (Bullet.
de la Société d'archéologie lorraine 5/1855, S. 98-215)
LEPAIGE, Jean: Bibliotheca Praemonstratensis ordinis
(Paris 1633)
LÉPINOIS, Eugène de: Recherches historiques et critiques
sur l'ancien comté et les comtes de Clermont en Beauvosis du XIe au XIIIe siècle (Beauvais 1877)
LEPINOIS, Eugène de/MERLET, Lucien: Cartulaire du chapitre de Notre-Dame de Chartres, 3 Bde (Société
archéologique d'Eure-et-Loir, Chartres 1861-1865)
LERCHE, Otto: Studien zur Diplomatik und Rechtsgeschichte der älteren Papsturkunden Braunschweigerischer Klöster (FS für Paul Zimmermann, hg. von dem
Geschichtsvereine für das Herzogtum Braunschweig,
Quellen und Forschungen zur Braunschweigischen
Geschichte 6, Wolfenbüttel 1914, S. 57-70)
LERICHE, François-Louis-Henri: Mémoire et consultations pour servir à l'histoire de l'abbaye de ChâteauChalon (Besançon 21765)
LEROUX, Alfred: Chartes des archives départementales et
hospitalières de Limoges (Bullet. de la Société des
lettres, sciences et arts de la Corrèze 5/1883, S. 638647)
LEROUX, Alfred/BOSVIEUX, Auguste: Chartes, chroniques et mémoriaux pour servir à l'histoire de la
Marche et du Limousin, publ. sous les auspices de la
Société des lettres, sciences et arts de la Corrèze (Tulle
1886)
LEROUX, Alfred/MOLINIER, Emile/ANTOINE, Thomas:
Documents historiques bas-latins, provençaux et français concernant principalement la Marche et le Limousin, Bd. 1 (Limoges 1883)
LESNE, Émile: Histoire de la propriété ecclésiastique en
France, 8 Faszikel in 6 Bänden (Mémoires et Travaux
publ. par les professeurs des facultés catholiques de
Lille 6, 19, 30, 34, 44, 46, 50, 53, Lille/Paris 19101943)
LESORT, André: Chronique et chartes de l'abbaye de StMihiel (Mettensia 6, Paris 1912)
LESORT, André/PREVOST, Michel: Bulles inédites des
papes Eugène III, Lucius III, Célestin III et Innocent
III (BECh 64/1903, S. 554-566)
(LESPINASSE, René de): Chronique ou histoire abrégée des
évêques et des comtes de Nevers (Bullet. de la Société
nivernaise des sciences, lettres et arts, 2e série 5/1872,
S. 10-106)
LESPINASSE, René de: Cartulaire du prieuré de La Charitésur-Loire (Nièvre) ordre de Cluni (Paris 1887)
LESPINASSE, René de: Les chartes de Saint-Étienne de
Nevers (Bullet. de la Société nivernaise des lettres,
sciences et arts, 3e série 12/1907-1908, S. 76-130)
LESUEUR, Frédéric/MARTIN-DEMEZIL, Jean: Les églises
de Loir-et-Cher (Paris 1969)
LEVERKUS, Wilhelm: Urkundenbuch des Bistums Lübeck,
2 Bde, Bd. 2 (1220-1439) bearb. von Wolfgang
PRANGE (Veröffentlichungen des Schleswig-Holsteinischen Landesarchivs 35-36, Neumünster 1856, ND
1994)
LEVESQUE, Jean: Annales ordinis Grandimontis, nunc
primum editi et in hanc epitomen redacti (Troyes
1662)
LEVILLAIN, Philippe: Dictionnaire historique de la papauté (Paris 1994)
LEVRON, Jacques: Les possessions de l'abbaye de SaintMelaine de Rennes en Basse-Bretagne (Mémoires de la
Société d'histoire et d'archéologie de Bretagne 10/
1929, S. 67-102)
LEWIS, Andrew W.: Six Charters of Henry II and his
Family for the Monastery of Dalon (EHR 110/1995,
S. 652-665)
LEWIS, Andrew W.: Deux lettres inédites du pape Lucius
III pour la Collégiale de Notre-Dame de Mantes
(BECh 161/2003, S. 637-643).
Lexikon des Mittelalters, 9 Bde (München-Zürich 19801998)
Liber de fundatione ecclesiae Westmonasteriensis. The
History of Westminster Abbey by John Flete, ed.
Joseph Armitage ROBINSON (Notes and documents
relating to Westminster Abbey 2, Cambridge 1909)
Liber Donationum Monasterii Sorensis, ed. Jacobus LANGEBEK (Scriptores Rerum Danicarum medii aevi 4,
Kopenhagen 1776, S. 463-531)
Liber Pluscardensis, ed. Felix James Henry SKENE, 2 Bde
(The Historians of Scotland 7, 10, Edinburgh 18771880)
LICKLEDER, Hermann: Die Urkundenregesten des Prämonstratenserklosters Speinshart (Speinshartensia.
Beiträge zur Geschichte des Prämonstratenserklosters
Speinshart 1, Pressath 1995)
Literatur und Quellen
(LIDL, Berhard): Chronicon Lunaelacense iuxta seriem
abbatum trina rerum memorabilium genera recenses
(Pedeponti 1748)
LIEBERMANN, Felix: Magister Vacarius (EHR 11/1896 S.
305-314 und S. 514-515)
LIÉNARD, Félix: Dictionnaire topographique du département de la Meuse (Dictionnaire topographique de la
France 11, Paris 1872)
LILJEGREN, Johan Gustaf: Svenskt Diplomatarium. Diplomatarium Suecanum, Bd. 1: 817-1285 (Stockholm
1829)
LIRUTI, Gian-Giuseppe: Notizie delle cose del Friuli
scritte secondo i tempi, 5 Bde (Udine 1776-1777, ND
Sala Bolognese 1976)
LIZOAIN GARRIDO, José Manuel: Documentación del
monasterio de Las Huelgas de Burgos (1116-1230)
(Fuentes Medievales Castellano-Leonesas 30, Burgos
1985)
LOCATELLI, René: Papauté et cisterciens du diocèse de
Besançon au XIIe siècle (L'église de France et la papauté Xe–XIIIe siècle. Die französische Kirche und
das Papsttum. Actes du XXVIe colloque historique
franco-allemand, Paris, 17-19 octobre 1990, hg. von
Rolf GROSSE, Studien und Dokumente zur Gallia
Pontificia 1, Bonn 1993, S. 304-325)
LOCATELLI, René: Un modèle d'évêque au XIIe siècle
Pierre II de Tarantaise (1140/41-1174) (Papauté, Monachisme et Théories politiques. Études d'histoire médiévale offertes à Marcel Pacaut, ed. P. GUICHARD
u.a., Collection d'histoire et d'archéologie médiévales
2. Centre interuniversitaire d'histoire et d'archéologie
médiévale, Lyon 1994, S. 717-736)
LOCATELLI, René/MOYSE, Gérard: 'Causam dominus
papa nobis commisit terminandam.' Quatre actes de
juges délégués par Lucius III pour l'abbaye d'Acey au
lendemain du schisme victorin (1181-1184) (Inquirens
subtilia diversa. Dietrich Lohrmann zum 65. Geburtstag, hg. von Horst KRANZ und Ludwig FALKENSTEIN,
Aachen 2002, S. 85-108)
LOCRIUS, Ferreolus (LOCRE, Ferry de): Chronicon Belgicum (Arras 1616)
LODDO, F.: Le carte del monastero di Rocca delle Donne
(BSSS 89, Turin 1929)
LOEWENFELD, Samuel: Päpstliche Originalurkunden im
Pariser Nationalarchiv (NA 8/1883, S. 555-586)
LOEWENFELD, Samuel: Epistolae Pontificum Romanorum ineditae (Leipzig 1885, ND Graz 1959)
LOEWENFELD, Samuel: Kleinere Beiträge: VIII: Papstbullen in der königlichen Bibliothek zu Berlin (NA
11/1886, S. 595-616)
LOFFREDO, Sabino: Storia della Città di Barletta, Bd. 2
(Trani 1893)
LOHMANN, Hans-Eberhard: Die Collectio Wigorniensis
(Collectio Londinensis Regia). Ein Beitrag zur Quellengeschichte des kanonischen Rechts im 12. Jahrhundert (ZRG 66 KA 22/1933, S. 36-187)
665
LOHRMANN, Dietrich: Zur Vorgeschichte der Dekretale X
3.17.3: Der Prozeß zwischen Beauvais und Chaalis
(BMCL 4/1974, S. 1-7)
LOHRMANN, Dietrich: Papsturkunden in Frankreich NF
7: Nördliche Ile-de-France und Vermandois (Abh. der
Akademie der Wissenschaften in Göttingen, phil.-hist.
Kl., 3. Folge 95, Göttingen 1976)
LOHRMANN, Dietrich: Kirchengut im nördlichen Frankreich. Besitz, Verfassung und Wirtschaft im Spiegel
der Papstprivilegien des 11.-12. Jahrhunderts (Pariser
Historische Studien 20, Bonn 1983)
LOHRMANN, Dietrich: Papsturkunden in Frankreich NF
8: Diözese Paris I. Urkunden und Briefsammlungen
der Abteien Sainte-Geneviève und Saint-Victor (Abh.
der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, phil.hist. Kl., 3. Folge 174, Göttingen 1989)
LOHRMANN, Dietrich: Präskription und Postliminium
(Papstgeschichte und Landesgeschichte. FS für Hermann Jakobs zum 65. Geburtstag, hg. von Joachim
DAHLHAUS und Armin KOHNLE, Beihefte zum AKG
39, Köln/Weimar/Wien 1995, S. 349-359)
LOHRMANN, Dietrich: Stand und Plan der Gallia Pontificia (Hundert Jahre Papsturkundenforschung. BilanzMethoden-Ausblick. Akten eines Kolloquiums zum
hundertjährigen Bestehen der Regesta Pontificum Romanorum vom 9.-11. Oktober 1996 in Göttingen, hg.
von Rudolf HIESTAND, Abh. der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 261,
Göttingen 2003, S. 127-152)
LOISNE, Auguste de: Cartulaire de St-Barthélemy de Béthune (Béthune 1895)
LOISNE, Auguste de: Le Cartulaire du Chapitre d'Arras
(Arras 1896)
LOISNE, Auguste de: Bulles de papes pour l'ordre du
Temple conservées aux Archives Nationales (11551312) (Bullet. philologique et historique du Comité des
travaux historiques et scientifiques 1917, S. 171-236)
LOKEREN, Auguste van: Histoire de l'abbaye de SaintBavon et de la crypte de Saint-Jean, 2 Bde (Gent 1855)
LOKEREN, Auguste van: Chartes et documents de l'abbaye
de Saint Pierre au Mont Blandin à Gand depuis sa
fondation jusqu'à sa suppression (Gand 1868)
LOMAX, Derek W.: Don Ramón, Bishop of Palencia
(1148-84) (Homenaje a Jaime Vicens Vives, Bd. 1,
Barcelona 1966, S. 280-291)
LONDON, Vera C. M.: The Cartulary of Bradenstoke
Priory (Wiltshire Record Society 35, Devizes 1979)
LONGNON, Auguste: Dictionnaire topographique du département de la Marne (Dictionnaire topographique de
la France 21, Paris 1891)
LONGNON, Auguste: Pouillés de la province de Lyon (Recueil des historiens de la France, Pouillés 1, Paris
1904)
LOOSE, Rainer: Marienbergs Anfänge und frühe Zeit (bis
ca. 1250) (900 Jahre Benediktinerabtei Marienberg, hg.
von Rainer LOOSE, Lana 1996, S. 17-50)
666
Literatur und Quellen
LOOSHORN, Johann: Geschichte des Bisthums Bamberg,
Bd. 2: Das Bisthum Bamberg von 1102-1303 (Bamberg 1888, ND 1967)
LOPERRAEZ CORVALÁN, Juan: Descripción histórica del
obispado de Osma con el catálogo de sus prelados
(Madrid 1788, ND 1978)
LÓPEZ FERREIRO, Antonio: Historia de la Santa A. M.
Iglesia de Santiago de Compostela, 11 Bde (Santiago
1898-1909, ND 1983)
LÓPEZ, M.: Memorias historicas de Cuenca y su obispado
(Biblioteca Conquense 5, Madrid 1949)
LORENZ, Hermann: Werdegang von Stift und Stadt
Quedlinburg (Quedlinburgische Geschichte 1, Quedlinburg 1922)
LORMIER, Charles: Histoire de l'abbaye de St-Michel du
Tréport par F.-B. COQUELIN publiée par C. LORMIER,
2 Bde Rouen (1879-1888)
OSCERTALES
DE GARCÍEN DE VALDEAVELLANO, Pilar:
L
Tumbos del monasterio de Sobrado de los monjes, 2
Bde (Madrid 1976)
LOUEN, Charles-Antoine de: Histoire de l'abbaye royale
de St-Jean-des-Vignes de Soissons (Paris 1710) (war
nicht zugänglich)
LOUVET, Pierre: Histoire et antiquités du Païs de Bauvaisis, 2 Bde (Beauvais 1631)
LOVATT, Marie: English Episcopal Acta 20: York 11541181 (British Academy, Oxford 2000)
LOVIE, Jacques: Les diocèses de Chambéry, Tarentaise,
Maurienne (Histoire des diocèses de France 11, Paris
1979)
LOYD, Lewis C./STENTON, Doris Mary: Sir Christopher
Hatton's Book of Seals (Oxford and Northamptonshire Record Society 15, Oxford 1950)
LUCET, Bernard: Les bulles de Jumièges (Jumièges –
Congrès scientifique du XIIIe centenaire, Rouen, 1012 Juin 1954, Bd. 1, Rouen 1954, S. 397-434)
LUCHAIRE, Achille: Études sur les actes de Louis VII
(Paris 1885)
LUDEWIG, Johann Peter von: Reliquiae manuscriptorum
omnis aevi diplomatum ac monumentorum ineditorum adhuc, 12 Bde (Frankfurt/Leipzig 1720-1741)
LUDWIG, Uwe: Die Gedenklisten des Klosters Novalese –
Möglichkeiten einer Kritik des Chronicon Novaliciense (Memoria in der Gesellschaft des Mittelalters, hg.
von Dieter GEUENICH und Otto OEXLE, Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte
111, Göttingen 1994, S. 32-55)
LUKCSICS, Pal: XV. századi pápák oklevelei 1: V. Marton
pápa (1417-1431) (Diplomata pontificum saec. XV 1:
Martinus Papa) (Monumenta Hungariae Italica 1,
Budapest 1931)
LULLIN, Paul/LE FORT, Charles: Régeste genevois ou
répertoire chronologique et analytique des documents
inprimés relatifs à l'histoire de la ville et du diocèse de
Genève avant l'année 1312 (Genf 1866)
LÜNIG, Johann Christian: Spicilegium ecclesiasticum des
Teutschen Reichsarchivs oder Germania sacra diplomatica, 7 Bde (Leipzig 1716-1721)
LUNT, William E.: The Consent of the English lower
Clergy to Taxation, 1166-1216 (Facts and Factors in
Economic History, Articles by former Students of
Edwin Francis Gay, Cambridge [Mass.] 1932, S. 62-89)
LUNT, William E.: Papal Revenues in the Middle Ages, 2
Bde (Records of Civilization 19, New York 1934, ND
1965)
LUNT, William E.: Financial Relations of the Papacy with
England to 1327, Bd. 1 (The Mediaeval Academy of
America, Publication 33 = Studies in Anglo-Papal Relations during the Middle Ages 1, Cambridge [Mass.]
1939)
LUPO GENTILE, Michele: Il regesto del codice Pelavicino
con due fascimili e note illustrate (Atti della Società
Ligure di storia patria 44, Genua 1912)
LUPUS, Marius: Codex diplomaticus civitatis et ecclesiae
Bergomatis, 2 Bde (Bergamo 1784-1799)
MABILLE, Émile: La pancarte noire de Saint-Martin de
Tours brûlée en 1793 et restituée d'après les textes imprimés et manuscrits (Mémoires de la société archéologique de Touraine 17/1865, S. 319-540 und separat
Paris 1866)
MABILLE, Émile: Cartulaire de Marmoutier pour le Dunois (Châteaudun 1874)
MABILLON, Jean: Acta sanctorum ordinis s. Benedicti in
saeculorum classes distributa, 9 Bde (Venedig 17331738)
MABILLON, Jean: Annales ordinis S. Benedicti, 6 Bde
(Lucca 1739-1745)
MACCARINI, Stefano/GRISENDI, Alessandra: S. Prospero,
la città, il suo patrono. Un archivio in mostra tra feste
e tradizione: Reggio Emilia, 22-24 novembre 1985
(Reggio Emilia 1985)
MACCHIAVELLI, Augusto: Il Libro 'Dalle Asse' conservato
nell'Archivio Capitolare della Metropolitana di Bologna (L'Archiginnasio. Boll. della Biblioteca Comunale
di Bologna 6/1911, S. 174-213 und 7/1912 S. 37-69)
MACERATINI, Ruggero: Ricerche sullo status giuridico
dell'eretico nel diritto romano-cristiano e nel diritto
canonico classico. Da Graziano ad Uguccione (Dipartimento di Scienze giuridiche Università di Trento 19,
Padua 1994)
MADOX, Thomas: Formulare Anglicanum or a Collection
of ancient Charters and Instruments of divers kinds,
taken from the Originals (London 1702)
MADOZ, J.: Una contienda (Príncipe de Viana Jg. 1947)
MAFFEI, Domenico: Fra Cremona, Montpellier e Palencia
nel secolo XII. Ricerche su Ugolino da Sesso (Riv.
internazionale di diritto comune 1/1990, S. 9-30)
MAGALLÓN Y CABRERA, Manuel: Los Templarios de la
Corona de Aragón. Indice de su cartulario eclesiástico
del siglo XIII (Boletín de la Real Academia de la Historia 33/1897, S. 90-105)
Literatur und Quellen
MAGANI, Francesco: Cronotassi dei vescovi di Pavia
(Pavia 1894)
MAGHE, Engelbert: Chronicon Ecclesiae Beatae Mariae
Virginis Bonae Spei ordinis Praemonstratensis ex
archivis eiusdem et quibusdam auctoribus compositum (Bonne-Esperance 1704) (war nicht zugänglich)
Magistri Tolosani Chronicon Faventinum (AA. 20 av. C.1236), ed. Giuseppe ROSSINI (MURATORI, RIS, 28,1,
Bologna 21939)
MAGLIANO, Giandomenico: Considerazioni storiche sulla
città di Larino, Manoscritti del Barone Giandomenico
... pubbl. da suo nipote Alberto MAGLIANO, 2 Bde (in
einem) (Campobasso 1895)
Magnum Bullarium Romanum, 19 Bde (Luxemburg 17271758)
MAGNUS a CELSE: Apparatus ad Historiam Sveo-Gothicam, quo monumentorum et scriptorum praesertim
antiquorum, hanc illustrantium, cognitio datur (Stockholm 1782)
MAHUL, Alphonse: Cartulaire et archives des communes
de l'ancien diocèse et de l'arrondissement de Carcassonne, Bd. 1-6,2 (in 7) (Paris 1857-1882)
MAI, Paul: Das Archiv der Alten Kapelle (Das Kollegiatstift Unsere Liebe Frau zur Alten Kapelle in Regensburg, hg. von Paul MAI und Karl HAUSBERGER,
Beiträge zur Geschichte des Bistums Regensburg 34,
Regensburg 2000, S. 421-424)
MAI, Paul: Das älteste Register des Kollegiatstifts Unserer
Lieben Frau zur Alten Kapelle in Regensburg (Auxilia
Historica. FS für Peter Acht zum 90. Geburtstag, hg.
von Walter KOCH/Alois SCHMID/Wilhelm VOLKERT,
Schriftenreihe zur bayerischen Landesgeschichte 132,
München 2001, S. 235-246)
MAI, Paul: Kollegiatstift Unser Lieben Frau zur Alten Kapelle in Regensburg 1002-2002 (Kataloge und Schriften des Bischöflichen Zentralarchivs und der Bischöflichen Zentralbibliothek Regensburg 18, Regensburg
2002)
MAIER, Birgitt: Kloster Kaisheim. Rechts-, Wirtschaftsund Sozialgeschichte der Zisterzienserabtei von der
Gründung bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts (Veröffentlichungen der schwäbischen Forschungsgemeinschaft. Schwäbische Forschungsstelle Augsburg der
Kommission für bayerische Landesgeschichte, Reihe
1: Studien zur Geschichte des bayerischen Schwaben
25, Augsburg 1999)
MAILLET-GUY, Germain: Les origines de Saint-Antoine
(Isère) (Bullet. de la Société d'archéologie et de statistique de la Drôme 41/1907, S. 91-106, S. 176-186, S.
319-327 und S. 378-396; 42/1908, S. 66-78 und S. 182186)
MAILLOT, Marcel: Origine et signification du nom de
Cheminon (Marne) (Mémoires de la Société d'agriculture, commerce, science et arts du département de
la Marne 97/1982, S. 45-66)
MAISONNEUVE, Henri: Études sur les origines de l'inquisition (L'Église et l'État au moyen âge 7, Paris 21960)
667
MAJOR, Kathleen: Original papal documents in the Bodleian Library (The Bodleian Library Record 3/19501951, S. 242-256)
MALECZEK, Werner: Papst und Kardinalskolleg von 1191
bis 1216. Die Kardinäle unter Coelestin III. und Innocenz III. (Publikationen des historischen Instituts
beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom, 1. Abteilung Abh. Bd. 6, Wien 1984)
MALECZEK, Werner: Das Frieden stiftende Papsttum im
12. und 13. Jahrhundert (Träger und Instrumentarien
des Friedens im hohen und späten Mittelalter, hg. von
Johannes FRIED, Vorträge und Forschungen 43, Sigmaringen 1996, S. 249-332)
MALECZEK, Werner: Ein unbeachtetes Zeugnis für den
Kanonisten Guido da Baisio (gest. 1313) aus dem
Steiermärkischen Landesarchiv. Papst- und Legatenurkunden für die Kartausen Seitz, Geirach und Freudenthal (FS Gerhard Pferschy zum 70. Geburtstag, hg.
von der Historischen Landeskommission für Steiermark, dem Historischen Verein für Steiermark und
dem Steiermärkischen Landesarchiv, Redaktion Gernot Peter OBERSTEINER u.a., Forschungen zur geschichtlichen Landeskunde der Steiermark 42, Zs. des
historischen Vereins für Steiermark Sonderband 25,
Veröffentlichungen des Steiermärkischen Landesarchives 26, Graz 2000, S. 185-206)
MAMMARELLA, Giuseppe: Larino sacra. Cronotassi iconografica ed araldica dell'episcopato larinese (Campobasso 1993)
MAMMARELLA, Luigi: I Monumenti medievali in Abruzzo.
Abbazie e monasteri benedettini (Cerchio 1989)
MANCEAUX, Jean Baptiste: Histoire de l'abbaye de Hautvillers, Bd. 1 (Épernay 1881)
MANDELLI, Vittorio: Il comune di Vercelli nel medio evo,
4 Bde (Vercelli 1857-1861)
MANGIN, Pierre: L'abbaye de Saint-Pierremont et son cartulaire (Histoire du pays de Briey, ed. Pierre MANGIN,
Bd. 1, Verdun 1980)
MANGIN, Pierre: Bulle du pape Lucius III. pour l'abbaye
d'Autrey (Au Bord de la Mortagne 12/1984, S. 27-28)
MANN, Horace Kinder: The Lives of the Popes in the
Middle Ages, Bd. 10 (London 1925)
MANN, Horace Kinder: Tombs and Portraits of the Popes
of the Middle Ages (London 1928)
MANNI, Domenico Maria: Osservazioni istoriche sopra i
sigilli antichi de' secoli bassi, Bd. 8 (Firenze 1742)
MANRIQUE, Angelus: Cisterciensium seu verius ecclesiasticorum annalium a condito Cistercio, Bd. 3 (Lyon
1649)
MANSI, Joannes Domenicus: Sacrorum conciliorum nova
et amplissima collectio, Bd. 21 und 22 (Venedig 17761778)
MANSILLA REOYO, Demetrio: Iglesia castellano-leonesa y
Curia Romana en los tiempos del rey San Fernando
(Diss. Pontificia Universitas Gregoriana, Rom 1943,
Madrid 1945)
668
Literatur und Quellen
MANSILLA REOYO, Demetrio: La documentación pontificia del Archivo de la Catedral de Burgos (Hispania
Sacra 1/1948, S. 141-162 und S. 427-438)
MANSILLA REOYO, Demetrio: Fondos españoles de archivos romanos (Anthologica Annua 2/1954, S. 393-455)
MANSILLA REOYO, Demetrio: Disputas diocesanas entre
Toledo, Braga y Compostela en los siglos XII al XV
(Anthologica Annua 3/1955, S. 89-143)
MANSILLA REOYO, Demetrio: Catálogo documental del
Archivo Catedral de Burgos (804-1416) (Monumenta
Hispaniae Sacra. Subsidia 2, Madrid/Barcelona 1971)
MANSILLA, Demetrio: La documentación pontifícia hasta
Inocencio III (965-1216) (Monumenta Hispaniae Vaticana. Seccion: Registros 1, Rom 1955)
MANTESE, Giovanni: Memorie storiche della Chiesa vicentina, Bd. 1: Dalle origini al mille, Bd. 2: Dal Mille al
Milletrecento (Vicenza 1951-1954)
MANUEL DI S. GIOVANNI, Giuseppe: Notizie e documenti
riguardani la chiesa e la prepositura di S. Maria di Vezzolano nel Monferrato, illustrate da Ed. MELLA (Miscellanea di storia italiana 1, Turin 1862, S. 251-320)
MANZONI, Antonio Maria: Episcoporum Corneliensium
sive Imolensium historia (Faenza 1719)
MARCAILLE, Sébastien: Antiquitez du prieuré de Souvigny
en Bourbonnais (Moulins 1610)
MARCHEGAY, Paul: Archives d'Anjou. Recueil des documents et mémoires inédits sur cette province (Angers
1854)
MARCHEGAY, Paul: Cartulaires du Bas-Poitou (Département de la Vendée) (La Roche-sur-Yon 1877)
MARCHEGAY, Paul: Chartes de Saint-Florent près Saumur
concernant l'Angoumois (Bullet. de la Société archéologique et historique de la Charente 24 = 5. série 1/
1877, S. 341-363)
MARCHEGAY, Paul: Recherches historiques sur le département de la Vendée (Annuaire départementale de la Société d'émulation de la Vendée 22, 25e année/1878, S.
139-241)
MARCHEGAY, Paul: Chartes bordelaises de 1080 à 1185,
tirées des archives du monastère de St-Florent près
Saumur (Les Roches-Baritaud, o.J. [1879])
MARCHEGAY, Paul: Chartes et autres titres du monastère
de St-Florent près Saumur concernant l'Ile-de France
de 1070-1220 environ (Mémoires de la Société de
l'histoire de Paris et de l'Ile-de-France 5/1879, S. 132157)
MARCHESAN, Angelo: Treviso medievale. Istituzioni, usi,
costumi, aneddoti, curiosità, 2 Bde (Treviso 1923)
MARCOS RODRÍGUEZ, Florencio: Catálogo de Documentos del Archivo Catedralicio de Salamanca (Siglos XIIXV) (Universidad pontificia de Salamanca, Salamanca
1962)
MARGARINI, Cornelius: Bullarium Casinese seu constitutiones summorum pontificum, imperatorum, regum,
principum et decreta sacrarum congregationum pro
congregatione Casinesi ceterisque regularibus cum
eadem directe vel indirecte participantibus, 2 Bde
(Venedig/Todi 1650-1670)
MARIE, Denis-Marcel: Le pont St-Benézet, étude historique et archéologique d'un ouvrage en partie disparu,
Bd. 1 (Versailles 1953)
MARILIER, Jean: Chartes et documents concernant l'abbaye de Cîteaux, 1098-1182 (Rom 1961)
MARINI, Marino: Diplomatica pontificia ossieno osservazioni paleografiche ed erudite sulle bolle dei papi
(Rom 1841)
(MARION, A.): Le Cartulaire du prieuré de Notre-Dame de
Longpont de l'ordre de Cluny au diocèse de Paris
(Lyon 1879)
MARMOL, E. del: Mélanges historiques: Bulle donnée en
1182 (1183, avant le 6 septembre?) par le pape Lucius
III en faveur de l'abbaye de Brogne ou St-Gérard
(Annales de la société archéologique de Namur 12/
1872-1873, S. 495-499)
MAROCCO, Giuseppe: Descrizione topografica e cenni
storici di Piperno (Rom 1830)
MAROCCO, Giuseppe: Monumenti dello stato pontificio e
relazione topografica di ogni paese, 14 Bde (Rom
1833-1837)
MARRIER, Martin: Monasterii regalis S. Martini de Campis
Parisiensis ordinis Cluniacensis historia libris sex partita (Paris 1636)
MARSINA, Richard: Codex dipl. et epistolaris Slovaciae,
Bd. 1 (Bratislava 1971)
MARTÈNE, Edmond: Histoire de l'abbaye de Marmoutier,
ed. C. CHEVALIER, Bd. 2: 1104-1792 (Mémoires de la
Société archéologique de Touraine 25, Tours 1875)
MARTÈNE, Edmond/DURAND, Ursin: Thesaurus novus
anecdotorum, 5 Bde (Paris 1717)
MARTÈNE, Edmond/DURAND, Ursin: Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum
moraliumque amplissima collectio, 9 Bde (Paris 17241733)
MARTÍ BONET, J. M.: Privilegios papales del Archivo
diocesano de Barcelona (Anthologica Annua 26-27/
1979-1980, S. 779-820)
Martin von Troppau, Chronicon pontificum et imperatorum, ed. Ludwig WEILAND (MGH SS 22, Hannover
1872, S. 377-482)
MARTIN, Bruno-Jean: Histoire des moines de Tamié et de
quelques autres (Saint-Étienne 1982)
MARTIN, Jean-Baptiste: Conciles et bullaire du diocèse de
Lyon des origines à la réunion du Lyonnais à la France
en 1312 (Thèse Lyon 1905)
MARTIN, Jean-Marie: Les chartes de Troia. Edition et
étude critique des plus anciens documents conservés à
l'Archivio Capitolare 1 (1024-1266) (Codice diplomatico Pugliese. Continuazione del Codice diplomatico
Barese 21, Bari 1976)
MARTIN, Jean-Marie: Étude sur le registro d'istrumenti di
S. Maria del Galdo suivie d'un catalogue des actes
(Mélanges de l'École Française de Rome. Moyen âge –
temps modernes 92, Rom 1980, S. 441-510)
Literatur und Quellen
MARTIN, Jean-Marie: Le cartulaire de S. Matteo di Sculgola en Capitanate (Registro d'Istrumenti di S. Maria
del Gualdo) (1177-1239) (Codice dipl. Pugliese, Continuazione del Codice dipl. Barese 30, Bari 1987)
MARTÍN, José-Luis: Orígenes de la orden militar de Santiago (1170-1195) (Consejo Superior de Investigaciones
Científicas. Institucion Mila y Fontanals. Departamento de Estudios Medievales. Anuario de Estudios
medievales Anejo 6, Barcelona 1974)
MARTÍN, José-Luis: Derechos eclesiásticos de la orden de
Santiago y distribución de los beneficios económicos
(1170-1224) (Actas del Congreso internacional hispano-portugues sobre las Ordenes militares en la peninsula durante la edad media, Anuario de Estudios
medievales 11, Madrid 1981, S. 247-275)
MARTIN, Olivier: Histoire de la coutume de la prévôté et
vicomté de Paris, 2 Bde (Paris 1920)
MARTÍN, Teresa: Documentación de la catedral de Palencia (1035-1247) (Fuentes medievales Castellano-Leonesas 103, Burgos 1986)
MARTÍN LÓPEZ, Encarnación: Patrimonio documental de
San Isidoro de León (siglos X-XIII) (Diss. León 1933)
(war nicht zugänglich)
MARTÍN MARTÍN, José Luis: Documentos de los Archivos
Catedralicio y Diocesano de Salamanca (siglos XIIXIII) (Documentos y estudios para la historia del
Occidente Peninsular durante la Edad Media. Acta
Salamanticensia. Filosofia y Letras 100, Salamanca
1977)
MARTÍN MARTÍN, José Luis: Documentación medieval de
la iglesia Catedral de Coria (Acta Salmanticensia. Textos medievales 12, Salamanca 1989)
MARTINELLI, Liliana: Le Pergamene milanesi del secolo
XII conservate presso l'Archivio di Stato di Milano. S.
Apollinare, S. Catarina alla Chiusa, S. Dionigi, S. Donnino, S. Eusebio, S. Eustorgio Lentasio, S. Marco
(Pergamene milanesi dei secoli XII-XIII, 12, Mailand
1994)
ARTINET
M
, Suzanne: Montloon, reflet fidèle de la montagne et des environs de Laon de 1100 à 1300 (Laon
1972)
MARTINI, Richard: Die Trierer Bischofswahlen vom Beginn des zehnten bis zum Ausgang des zwölften Jahrhunderts (Historische Studien 72, Berlin 1909, ND
Vaduz 1965)
MARTON, Hugo: Praecipua testimonia de activitate Capitulorum Generalium saeculi XII (Analecta Praemonstratensia 39/1963, S. 209-243)
MAS, Abbé Joseph: Notes históriques del Bisbat de Barcelona, 12 Bde (Barcelona 1906-1915)
MASON, Emma: Westminster Abbey and its parish Churches: c. 1050-1216 (Monastic Studies. The Continuity
of Tradition 2, ed. Judith LOADES, Bangor 1991, S. 4365)
669
MASON, Emma: Westminster Abbey and its People, c.
1050-c. 1216 (Studies in the History of Medieval Religion 9, Woodbridge 1996)
MASON, Emma/BRAY, Jennifer/MURPHY, Desmond J.:
Westminster Abbey Charters 1066-c. 1214 (London
Record Society Publications 25, London 1988)
MASS, Josef: Das Bistum Freising im Mittelalter (Geschichte des Erzbistums München und Freising 1,
München 1986, 21988)
MATHIEU, Abel: Histoire du Saint-Mont (Dammartin
1971)
MATILE, George-Auguste: Monuments de l'histoire de
Neuchâtel, Bd. 1 (Neuchâtel 1844)
Matthaei de Griffonibus Memoriale Historicum de rebus
Bononiensium, ed. Ludovico FRATI/Albano SORBELLI (MURATORI, RIS, 18,2, Città di Castello 21902)
Matthaei Parisiensis monachi sancti Albani Historia Anglorum sive, ut vulgo dicitur, Historia minor. Item
eiusdem abbrevatio chronicorum Angliae, ed. Frederic
MADDEN (RS 44, 1-3, London 1866-1869)
Matthaei Parisiensis, monachi sancti Albani, Chronica
maiora, ed. Henry Richard LUARD (RS 57,1-7, London
1872-1883)
MATTHEW, Donald James Alexander: The Norman
Monasteries and their English Possessions (Oxford
Historical Series, Second Series, Oxford 1962)
MATTON, Auguste: Dictionnaire topographique du département de l'Aisne (Dictionnaire topographique de la
France 1, Paris 1871)
MATZKE, Michael: Daibert von Pisa. Zwischen Pisa, Papst
und erstem Kreuzzug (Vorträge und Forschungen,
Sonderband 44, Sigmaringen 1998)
MAURER, Helmut: Die Konstanzer Bischöfe vom Ende
des 6. Jahrhunderts bis 1206 (Germania sacra, NF
42,1. Die Bistümer der Kirchenprovinz Mainz. Das
Bistum Konstanz 5, Berlin 2003)
MAURER, Konrad: Vorlesungen über altnordische Rechtsgeschichte, Bd. 1: Altnorwegisches Staatsrecht und
Gerichtswesen. Bd. 2: Über altnordische Kirchenverfassung und Eherecht aus dem Nachlaß des Verfassers
herausgegeben von der Gesellschaft der Wissenschaften in Kristiania (Leipzig 1907-1908)
MAY, Georg: Ego N.N. Catholicae Ecclesiae Episcopus:
Entstehung, Entwicklung und Bedeutung einer Unterschriftsformel im Hinblick auf den Universalepiskopat
des Papstes (Kanonistische Studien und Texte 43,
Berlin 1995)
MAY, Jakob: Beschreibung und Geschichte der vormaligen Kollegiatstifts-Kirche zu den H.H. Peter und
Alexander in Aschaffenburg (Arch. des historischen
Vereins für den Untermainkreis 4, 2. Heft, 1837, S. 1210)
MAY, Otto Heinrich: Regesten der Erzbischöfe von Bremen 1 (787-1306) (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Hannover, Oldenburg, Braunschweig, Schaumburg-Lippe und Bremen 11, Hannover 1937)
670
Literatur und Quellen
MAYER, Andreas: Thesaurus novus iuris ecclesiastici potissimum Germaniae, seu codex statutorum ineditorum ecclesiarum cathedralium et collegiatarum in Germania, Bd. 4 (Regensburg 1794)
MAYER, Hans Eberhard: Die Peterlinger Urkundenfälschungen und die Anfänge von Kloster und Stadt Peterlingen (DA 19/1963, S. 30-129)
MAYER, Hans Eberhard: Bistümer, Klöster und Stifte im
Königreich Jerusalem (Schriften der MGH 26, Stuttgart 1977)
MAYER-MALY, Theo: Die Einleitung zur Concordia discordantium canonum (Ins Wasser geworfen und
Ozeane durchquert. FS für Knut Wolfgang Nörr, hg.
von Mario ASCHERI, Friedrich EBEL, Martin HECKEL
u.a., Köln 2003, S. 561-566)
MAYR-HARTING, Henry: The Acta of the Bishops of Chichester 1075-1207 (Canterbury and York Society
Series 130, Torquay 1964)
MAYR-HARTING, Henry: Henry II and the Papacy 11701189 (Journal of Ecclesiastical History 16/1965, S. 3953)
MCGUIRE, Brian Patrick: Property and Politics at Esrum
Abbey: 1151-1251 (Mediaeval Scandinavia 6/1973, S.
122-150)
MCGUIRE, Brian Patrick: Patrons, Privileges, Property –
Sorø Abbey's first half Century (Kirkehistoriske Samlinger 1974, S. 5-39)
MCNEILL, Charles: Calendar of Archbishop Alen's Register c. 1172-1534 (Royal Society of Antiquaries of Ireland, Dublin 1950)
MÉCÉRIAN, Jean: Histoire et institutions de l'église arménienne (Recherches publiées sous la direction de l'Institut de lettres orientales de Beyrouth 30, Beirut 1965)
MEDUNA, Brigitte: Studien zum Formular der päpstlichen
Justizbriefe von Alexander III. bis Innocenz III.
(1159-1216): die non-obstantibus-Formel (Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.-hist.
Kl., SB 536, Wien 1989)
MEICHELBECK, Carl: Kurtze Freysingische Chronica oder
Historia Frisingensis (Freising 1724)
MEILLER, Andreas von: Regesta archiepiscoporum Salisburgensium. Regesten zur Geschichte der Salzburger
Erzbischöfe Konrad I., Eberhard I., Konrad II., Adalbert, Konrad III. und Eberhard II. (Wien 1866, ND
Aalen 1974)
MEINERT, Hermann: Papsturkunden in Frankreich, NF 1:
Champagne und Lothringen (Abh. der Gesellschaft
der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3.
Folge 3-4, Berlin 1932-1933)
MELZER, Viktor: Zur älteren Geschichte der Benediktiner-Abtei Garsten (Linz 1907)
(Anon.), Mémoire signifié pour le prieuré et les religieuses
du prieuré royal de Saint-Genès-les-Monges (Riom
1754) (war nicht zugänglich)
Mémorial de Fribourg, siehe Chartae Altaeripae
Memorie e documenti per servire all'Istoria di Lucca, Bd.
4,2 und Bd. 5,3 (Lucca 1836, 1841)
MÉNABRÉA, Léon: Notice sur l'ancienne chartreuse de
Vallon, en Chablais, avec des chartes inédites et des
éclaircissements relatifs à la famille souveraine des
sires de Faucigny (Mémoires de l'Académie royale de
Savoie, 2e série 2/1854, S. 241-307)
MENANT, François: Les monastères bénédictins du diocèse de Crémone (Benedictina 26/1979, Anhang: Centro storico benedettino italiano. Settimo Boll. informativo 1979, S. 11*-67*)
MENAULT, Ernest: Morigny: son abbaye, sa chronique et
son cartulaire suivis de l'histoire du doyenné d'Etampes (Paris 1867) (war nicht zugänglich)
MENCUCCI, Angelo: Senigallia e la sua diocesi. Storia-fedearte, 3 Bde (Fano 1994)
MENDES DA CUNHA SARAIVA, José: Index Histórico e
Diplomático do Cartorio de Leça (Lissabon 1944)
MENDOZA EGUARAS, Mercedes/TORROJA MENÉNDEZ,
Carmen: Catálogo analitico del Archivo de la Colegiata
de Talavera de la Reina (1204-1900) (Publicaciones del
Instituto Provincial de Investigaciones y Estudios
Toledanos, Toledo 1969)
MENESTRIER, P. Claude-François: Histoire civile et consulaire de la ville de Lyon (Lyon 1696)
MENZEL, Karl/SAUER, W.: Codex diplomaticus Nassoicus. Nassauisches Urkundenbuch, Bd. 1,1 (Wiesbaden
1886)
MERCANTINI, Alessandra: Nulli ergo omnino hominum ...
Testimonianze pontificie ad Anagni (Latium. Rivista di
Studi storici 17/2000, S. 5-103)
MERCATI, Angelo/NASALLI-ROCCA, Emilio/SELLA, Pietro: Rationes decimarum Italiae nei secoli XIII e XIV:
Aemilia (Studi e testi 60, Città del Vaticano 1933)
MERING, Friedrich Everhard von/WEYDEN, Ernst: Geschichte der Burgen, Rittergüter, Abteien und Klöster
in den Rheinlanden und den Provinzen Jülich, Cleve,
Berg und Westphalen, Bd. 2 (Köln 1834, ND Wiesbaden 1973)
MERLET, Lucien/MOUTIÉ, Auguste: Cartulaire de l'abbaye
de Notre-Dame des Vaux de Cernay de l'ordre de
Cîteaux au diocèse de Paris, composée d'après les
chartes originales conservées aux Archives de Seine-etOise, 2 Bde in 3 (Paris 1857-1858)
MERLET, René: Cartulaire de Saint-Jean-en-Vallée de
Chartres (Collection de cartulaires chartrains 1,
Chartres 1906)
MERLET, René/JUSSELIN, Maurice: Cartulaire de la léproserie du Grand-Beaulieu et du prieuré de Notre-Dame
de la Bourdinière (Chartres 1909)
MERLO, Grado G.: Esperienze religiose e opere assistenziali in un'area di ponte tra XII e XIII secolo (Esperienze religiose e opere assistenziali nei secoli XII e
XIII, ed. Grado G. MERLO, Turin 1987, S. 13-42; ND:
Giuseppe SERGI, Luoghi di strada nel medioevo fra il
Po, il mare e le Alpi occidentali, Turin 1996, S. 213234)
Literatur und Quellen
MERLO, Grado G.: ‚Capella cum adiacente parrochia‘:
Sant'Ilario di Voghera tra XII e XIII secolo (Bollet.
storico-bibliografico subalpino 85/1987, S. 325-386)
MERLO, Grado G.: 'Heresis Lumbardorum' e 'Filii Arnaldi': note su arnaldismo e arnaldisti (Nuova Riv.
storica 78/1994, S. 87-102)
MERLONE, Rinaldo: Gli Aleramici. Una dinastia dalle
strutture pubbliche ai nuovi orientamenti territoriali
(secoli IX-XI) (BSSS 212, Turin 1995)
MEROLLA, Lucia: La dispersione dei codici di San Michele
di Murano (Il monachesimo italiano dalle riforme
illuministiche all'unità nazionale [1768-1870], Atti del
II convegno di studi storici sull'Italia benedittina, ed.
Francesco Giovanni Battista TROLESE, Italia benedettina 11, Cesena 1992 S. 685-699)
MESCHET, L.: Le véritable gouvernement de l'ordre de
Cîteaux (Paris 1678) (war nicht zugänglich)
MÉTAIS, Charles: Cartulaire saintongeais de la Trinité de
Vendôme (Archives historiques de la Saintonge et de
l'Aunis 22, Paris/Saintes 1893)
MÉTAIS, Charles: Les Templiers en Eure-et-Loir. Histoire
et cartulaire (Archives du diocèse de Chartres 7,
Chartres 1902)
MEYER, Carlo: Per la storia ecclesiastica di Locarno nel
1152 (Boll. storico della Svizzera italiana 37/1922, S.
73-78)
MEYER, Wilhelm: De scismate Grandimontanorum (vier
lateinische Rhythmen von 1187) (GGN 1906, S. 49100)
MEYER-MARTHALER, Elisabeth/PERRET, Franz: Bündner
Urkundenbuch, Bd. 1 (390-1199) (Chur 1955)
MEZEY, László: L'autenticità di due bolle di Alessandro
III e di Lucio III (Annali della Scuola speciale per
archivisti e bibliotecari 11/1971, S. 64-74)
MEZGER, Josephus: Historia Salisburgensis, hoc est vitae
episcoporum et archiepiscoporum Salisburgensium
necnon abbatum monasterii s. Petri (Salzburg 1692)
MIARI, Florio: Cronache Bellunesi inedite (Belluno 1865)
MICHAELI, Michele: Memorie storiche della città di Rieti e
dei paesi circostanti dall'origine all'anno 1560, 4 Bde
(Rieti 1897-1899)
MICHEL, Henri: Inventaire sommaire du cartulaire d'Arrouaise (Bullet. de la Société des Antiquaires de Picardie 28/1917-1918, S. 251-273)
MICHIELI, Adriano Augusto: Il cenobio benedettino di
Mogliano e una bolla del papa Eugenio VI (sic, statt
IV) (Arch. Veneto, 5. ser. 48-49/1951, S. 75-86)
MIERAU, Heike Johanna: Vita communis und Pfarrseelsorge. Studien zu den Diözesen Salzburg und Passau
im Hoch- und Spätmittelalter (Forschungen zur kirchlichen Rechtsgeschichte und zum Kirchenrecht 21,
Köln 1997)
MIGNE, Jacques Paul: Patrologiae cursus completus, series
latina, 221 Bde (Paris 1841-1864)
671
MILIS, Ludo: L'Ordre des chanoines réguliers d'Arrouaise.
Son histoire et son organisation de la fondation de
l'abbaye-mère (vers 1090) à la fin des chapitres annuels
(1471), Bd. 1: Texte, Bd. 2: Cartes (Travaux de la
Faculté des Lettres et de Philosophie de l'Université de
Gand 147, Brügge 1969)
MILLER, Maureen C.: The Formation of a Medieval
Church. Ecclesiastical Change in Verona, 950-1150
(Ithaca/London 1993)
MINGUELLA Y ARNEDO, Toribio: Historia de la Diócesis
de Sigüenza y de sus Obispos, 3 Bde (Madrid 19101913)
MINON, René: L'église et le cartulaire de Fesmy (Aisne)
près du Cateau (Nord) (Mémoires de la Société archéologique de l'arrondissement d'Avesnes 5,2/ 1901,
S. 1-95)
Miracula sancti Ottonis, ed. Rudolf KÖPKE (MGH SS 12,
Hannover 1856, S. 911-916)
MIRAEUS, Aubertus/FOPPENS, Joannes Franciscus: Opera
diplomatica et historica, Bd. 1-2 (Brüssel 1723), Bd. 34: Diplomatum Belgicorum nova Collectio sive
Supplementum ad opera Diplomatica Auberti Miraei
(Brüssel 1734-1748)
MIRTO, Corrado: Rollus Rubeus. Privilegia ecclesie Cephaleditane a diversis regibus et imperatoribus concessa, recollecta et in hoc volumine scripta (Documenti per servire alla storia di Sicilia ser. 1 Bd. 29,
Palermo 1972)
MITIS, Oskar von: Studien zum älteren österreichischen
Urkundenwesen (Wien 1912)
MITTARELLI, Giovanni Benedetto/COSTADONI, Anselmo:
Annales Camaldulenses ordinis S. Benedicti, 9 Bde
(Venedig 1755-1773)
Mittellateinisches Wörterbuch bis zum ausgehenden 13.
Jahrhundert, Bd. 1 redigiert von Otto PRINZ (München 1967)
MITTLER, Mauritius: Annos Heiligsprechung und Verehrung (Siegburger Vorträge zum Annojahr, hg. von
Mauritius MITTLER, Siegburger Studien 16, Siegburg
1984, S. 41-74)
MIZZI, Joseph: Di alcune bolle papali sconosciute riguardanti l'ordine Gerosolimitano (Annales de l'Ordre souverain militaire de Malte 24/1966, S. 37-43)
M
tuzija 1160-1782 Jurklo
(Maribor 1991)
MOHR, Theodor von: Codex diplomaticus ad historiam
Raeticam. Sammlung der Urkunden zur Geschichte
Cur-Rätiens und der Republik Graubünden, Bd. 1
(Chur 1848)
MOHR, Theodor von: Die Regesten der BenedictinerAbtei Disentis im Canton Graubünden (Die Regesten
der Archive in der schweizerischen Eidgenossenschaft
2, Chur 1853)
672
Literatur und Quellen
MÖHRING
xander III. und Lucius III. bei Radulf de Diceto zum
Kriegsgefangenenproblem (AfD 46/2000, S. 197-216)
MOLLAT, Guillaume: Jean XXII (1316-1334). Lettres
communes analysées d'après les registres dits d'Avignon et du Vatican, 16 Bde (Bibliothèque des Écoles
Françaises d'Athènes et de Rome, 3e série: Lettres
communes des papes d'Avignon, Paris 1921-1946)
MÖLLENBERG, Walter: Der Codex Viennensis (Sachsen
und Anhalt 3/1927, S. 149-176)
MÖLLER, Johann Heinrich: Urkundliche Geschichte des
Klosters Reinhardsbrunn: Reinhardsbrunn als Amt
und Lustschloß (Gotha 1843)
MONACHINO, Vincenzo: Guida degli Archivi diocesani
d'Italia, 3 Bde (Pubblicazioni degli archivi di stato.
Quaderni della Rassegna degli archivi di stato 61
[=Archiva Ecclesiae 32/33], 74 [=Archiva Ecclesiae
36/37], 85 [= Archiva Ecclesiae 40/41], Rom 19901998)
Monasticon Anglicanum sive Pandectae Coenobiorum
Benedictorum, Cluniacensium, Cisterciensium, Cathusianorum, 3 Bde, ed. William DUGDALE (London
1655-1673)
Monasticon Anglicanum, or: The History of the ancient
Abbies, Monasteries, Hospitals, Frieries and Cathedral
and Collegiate Churches with their Dependencies in
England and Wales, 6 Bde in 8, ed. William
DUGDALE/Roger DODSWORTH (London 1817-1830)
Monasticon Italiae 1: Roma e Lazio (eccetuate l'arcidiocesi
di Gaeta e l'abbazia nullius di Montecassino), ed. Filippo CARRATA (Cesena 1981)
Monasticon Italiae 3: Puglia e Basilicata, ed. Giovanni
LUNARDI/Hubert HOUBEN/Giovanni SPINELLI (Cesena 1986)
MONDÉXAR, Marques de: Memorias historicas de la Vida
y Acciones del rey D. Alonso el Noble octavo del
nombre, ed. Francisco CERDÁ Y RICO (Madrid 1783)
MONE, Franz Joseph: Urkunden über Lothringen
(ZGORh 13/1861, S. 55-68 und S. 410-417)
MONE, Franz Joseph: Kraichgauer Urkunden (ZGORh
13/1861, S. 1-44, S. 317-325 und S. 417-438)
MONGELLI, Giovanni: Abbazia di Montevergine. Regesto
delle Pergamene, Bd. 1 (Pubblicazioni degli Archivi di
Stato 25, Rom 1956)
MONSABERT, P. de: État sommaire des fonds concernant
l'histoire monastique conservés dans la série H des
archives départementales de la Vienne (Rev. Mabillon
7/1911, S. 76-119, S. 244-280, S. 329-372, S. 431-458)
MONTEBELLO, Giuseppe Andrea: Notizie storiche topografiche e religiose della Valsugana e di Primiero (Roveredo 1793)
MONTFAUCON, Bernard de: Diarium Italicum sive Monumentorum veterum bibliothecarum museorum etc.
notitiae singulares in itinerario Italico collectae (Paris
1702)
MONTI, Gennaro Maria/LEO, Annibale de: Codice dipl.
Brindisino Bd. 1 (429-1299) (R. Deputazione di storia
patria per le Puglie. Sezione di Brindisi 1, Trani 1940)
MONTINI, Renzo U.: Le tombe dei papi (Istituto di Studi
Romani, Rom 1957)
Monumenta Boica, hg. von der Bayrischen Akademie der
Wissenschaften, Bd. 1 ff. (München 1763 ff.)
Monumenta Germaniae historica: Constitutiones et acta
publica imperatorum et regum 1: 911-1197, ed. Ludwig WEILAND (Hannover 1893)
Monumenta Germaniae historica: Necrologia Germaniae
1: Dioeceses Augustensis, Constantiensis, Curiensis,
ed. Frank Ludwig BAUMANN (Hannover 1886-1888)
Monumenta Germaniae historica: Necrologia Germaniae
3: Dioeceses Brixinensis, Frisingensis, Ratisbonensis,
ed. Frank Ludwig BAUMANN (Hannover 1905)
Monumenta historiae Lobiensis (De fundatione et lapsu
monasterii Lobbiensis), ed. Georg WAITZ (MGH SS
14, Hannover 1883, S. 543-555)
Monumenta Sorana varia, ed. Jacobus LANGEBEK
(Scriptores Rerum Danicarum medii aevi 4, Kopenhagen 1776, S. 531-575)
MOORE, Norman: The History of St. Bartholomew's Hospital (London 1918)
MOORE, R. I.: The Reconstruction of the Chartulary of
Fontevrault (Bullet. of the Institute of historical Research 41/1968, S. 86-95)
MOORE, Stuart A.: Cartularium monasterii Sancti Johannis
Baptiste de Colecestria, 2 Bde (Roxburgh Club, London 1897)
MOR, Carlo Guido: Carte Valsesiane fino al secolo XV
conservate negli archivi pubblici (BSSS 124, Turin
1933)
MOR, Carlo Guido: Dalla caduta dell'Impero al Comune
(Verona e il suo territorio 2, Verona 1964, S. 5-226)
MORABITO, Carlo: Annalium prothometropolitanae Messanensis ecclesiae 1 (Messina 1669) (war nicht zugänglich)
MOREAU, Joseph: Dictionnaire de géographie de la Gaule
et de la France, Supplement-Bd. ed. Jean MOREAU
(Paris 1972-1983)
MOREL, Émile-Epiphanius: Cartulaire de l'abbaye de
Saint-Corneille de Compiègne, Bd. 1: 877-1216, Bd. 2:
1218-1260, Bd. 3: 1261-1383 (Société historique de
Compiègne, Cartularium monasterii Sancti Corneli
Compendiensis 3, Montdidier/Paris 1904-1977)
Literatur und Quellen
MOREROD, Jean-Daniel: Influences extérieures et innovation dans l'Église de Lausanne. Le rôle d'un évêque
‚étranger‘, Roger de Vico Pisano (1178-1212) et son
entourage (Studi Medievali 36/1995, S. 151-168)
MOREROD, Jean-Daniel: Privilèges pontificaux 'en blanc'
et règlement du schisme victorin dans la province de
Besançon (Hundert Jahre Papsturkundenforschung.
Bilanz-Methoden-Ausblick. Akten eines Kolloquiums
zum hundertjährigen Bestehen der Regesta Pontificum
Romanorum vom 9.-11. Oktober 1996 in Göttingen,
hg. von Rudolf HIESTAND, Abh. der Akademie der
Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge
261, Göttingen 2003, S. 189-204)
MORET, Jacques-J.: Notes pour servir à l'histoire des
paroisses Bourbonnaises depuis leur origine jusqu'à
nos jours, 2 Bde (Moulins 1902-1912)
MOREY, Adrian: Bartholomew of Exeter, Bishop and
Canonist. A Study in the Twelfth Century (Cambridge
1937)
MOREY, Adrian/BROOKE, Christopher Nugent Lawrence:
The Letters and Charters of Gilbert Foliot, Abbot of
Gloucester (1139-48), Bishop of Hereford (1148-63)
and London (1163-87) (Cambridge 1967)
MORICE, Pierre-Hyacinthe: Mémoires pour servir de preuves à l'histoire ecclésiastique et civile de Bretagne, 3
Bde (Farnborough 1742-1746)
MORIS, Henri: L'abbaye de Lérins. Histoire et Monuments
(Paris 1909)
MOROZZI, Ferdinando: Memorie di istoria ecclesiastica,
civile e letteraria di Colle di Valdelsa, pubbl. da Gaetano Cambiagi, Sezione 1: Istoria della badia di S. Salvadore di Spugna (Florenz 1775)
MORTET, Victor: Maurice de Sully, évêque de Paris (11601196). Étude sur l'administration épiscopale pendant la
seconde moitié du XIIe siècle (Mémoires de la Société
de l'histoire de Paris et de l'Ile-de-France 16/1889, S.
105-319)
MORTET, Victor/DESCHAMPS, Paul: Recueil de textes
relatifs à l'histoire de l'architecture et à la condition des
architects en France au moyen âge, Bd. 2: XIIe-XIIIe
siècles (Collection de textes pour servir à l'étude et à
l'enseignement de l'histoire 51, Paris 1929)
MORTIMER, Richard: Leiston Abbey Cartulary and Butley
Priory Charters (Suffolk Records Society. Suffolk
Charters 1, Ipswich 1979)
MOSCARDO, Lodovico: Historia di Verona (Verona 1668)
MOSCATELLI, Umberto: Viabilità litoranea tra Potentia e
Sacrata in età Romana (Le strade nelle Marche: il problema nel tempo. Atti del Convegno Fano, 11-14
ottobre 1984, Atti e memorie della Deputazione di
storia patria per le Marche 89/91, 3 Bde, Ancona
1987, Bd. 1 S. 395-401 und Bd. 3 S. 1333-1341)
MÖSER, Justus: Osnabrückische Geschichte, Bd. 4: Urkunden (Justus Mösers sämmtliche Werke 8, Berlin
1843)
673
MOSIICI, Luciana: Le carte del monastero di S. Miniato al
Monte (secoli IX-XII) (Deputazione di Storia Patria
per la Toscana, Documenti di storia italiana ser. 2 Bd.
4, Florenz 1990)
MOSLER, Hans: Urkundenbuch der Abtei Altenberg 1
(1138-1400) (Urkundenbücher der geistlichen Stiftungen des Niederrheins 3, Bonn 1912)
MOSLER, Hans: Die Cistercienserabtei Altenberg (Germania sacra, NF 2. Die Bistümer der Kirchenprovinz
Köln. Das Erzbistum Köln 1, Berlin 1965)
MOTTIRONI, Sergio: Le carte di S. Erasmo di Veroli, Bd.
1: 937-1199 (Regesta Chartarum Italiae 34, Rom 1956)
MOUYNÈS, Germain: Ville de Narbonne. Inventaire des
archives communales antérieures à 1790 [Bd. 1]: Série
AA (Actes constitutifs et politiques de la commune)
(Narbonne 1871)
MOZZAGRUGNO, Giuseppe: Narratio rerum gestarum
canonicorum regularium (Venedig 1622)
MUCHAR, Albert von: Geschichte des Herzogthums
Steiermark, 4. Theil (Grätz 1848)
MUCK, Georg: Geschichte des Klosters Heilsbronn von
der Urzeit bis zur Neuzeit, 3 Bde (Nördlingen 18791880)
MULDRAC, Antoine: Compendiosum abbatiae Longipontis Suessionensis chronicon (Paris 1652)
MÜLLER, Giuseppe: Documenti sulle relazioni delle città
toscane coll'Oriente cristiano e coi Turchi (Florenz
1879, ND Rom 1966)
MÜLLER, Harald: Päpstliche Delegationsgerichtsbarkeit in
der Normandie (12. und frühes 13. Jahrhundert), Teil
1: Untersuchung. Teil 2: Regesten und Edition (Studien und Dokumente zur Gallia Pontificia 4/1-2,
Bonn 1997)
MÜLLER, Harald: Rouen contra Rouen. Der Konflikt
zwischen Bürgern und Kathedralkapitel am Ende des
12. Jahrhunderts im Spiegel der Papsturkunden (Licet
preter solitum. Ludwig Falkenstein zum 65. Geburtstag, hg. von Lotte KÉRY, Dietrich LOHRMANN und
Harald MÜLLER, Aachen 1998, S. 67-90)
MÜLLER, Harald: Benefizienversprechen normannischer
Abteien in Prozessen vor päpstlichen Delegaten (12.Anfang 13. Jahrhundert) (Proceedings of the Tenth
International Congress of Medieval Canon Law, ed.
Kenneth PENNINGTON, Stanley CHODOROW und
Keith H. KENDALL, Monumenta iuris canonici, Series
C: Subsidia 11, Città del Vaticano 2001, S. 331-360)
MÜLLER, Helmut: Urkunden der Propstei Marsberg (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für
Westfalen 37. Westfälische Urkunden, Texte und Regesten 8, Münster 1998)
MÜLLER, Helmut: Urkunden des Klosters Hardehausen
(Veröffentlichungen der Historischen Kommission für
Westfalen 37. Westfälische Urkunden, Texte und Regesten 9, Paderborn 2002)
MULLER, Samuel/BOUMAN, Arie C.: Oorkondenboek van
het Sticht Utrecht tot 1301, Teil 1 (Utrecht 1920)
674
Literatur und Quellen
MÜLLER, Wolfgang P.: Huguccio. The Life, Works, and
Thought of a twelfth-century Jurist (Studies in medieval and early modern canon Law 3, Washington
1994)
MÜLVERSTEDT, George Adalbert von: Regesta archiepiscopatus Magdeburgensis, 3 Bde (Magdeburg 18761886)
MÜNCHEN, Nicolaus: Das kanonische Gerichtsverfahren
und Strafrecht, 2 Bde (Köln/Neuß 1865-1866)
MUNIER, Charles: Droit canonique et Droit romain
d'après Gratien et les Décrétistes (Études d'histoire du
droit canonique dédiées à Gabriel Le Bras, Paris 1964,
S. 943-954; ND: DERS., Vie conciliaire et collections
canoniques en Occident, IVe–XIIe siècles [XX], Collected Studies Series 265, London 1987)
MUÑOZ Y SOLIFA, Trifan: Obispos de Cuenca (Cuenca
1860)
MURATORI, Ludovico Antonio: Antiquitates Italicae medii
aevi, 6 Bde (Mailand 1738-1742)
MURAUER, Rainer: Zwei Formen der gütlichen Streitbeilegung im 12. und 13. Jahrhundert: transactio und amicabilis compositio (Handschriften, Historiographie
und Recht. Winfried Stelzer zum 60. Geburtstag, hg.
von Gustav PFEIFER, MIÖG Ergänzungsbd. 42,
Wien/München 2002, S. 38-63)
MUSCA, Gaspar: De Salernitanae ecclesiae episcopis et
archiepiscopis catalogus (Neapel 1594)
MUSSET, Georges: L'abbaye de la Grâce-Dieu (Archives
historiques de la Saintonge et de l'Aunis 27, Saintes
1898)
MUSSET, Lucien: Les actes de Guillaume le Conquérant et
de la reine Mathilde pour les abbayes caennaises (Mémoires de la Société des antiquaires de Normandie 37,
Caen 1967)
MYLN, Alexander: Vitae Dunkeldensis ecclesiae episcoporum, a prima sedis fundatione ad annum MDXV,
ed. Thomas THOMSON (Bannatyne Club, Publications
1, Edinburgh 21831)
NABERAT, Anne de: Sommaire des privilèges octroyez à
l'ordre de St. Jean de Hierusalem par les papes, empereurs, roys et princes etc. (Lyon 1642)
NADAUD, Joseph: Pouillé historique du diocèse de Limoges, manuscrits de Joseph NADAUD (1775), éd. A.
LECLER (Bullet. de la Société archéologique et historique du Limousin 53/1904, S. 9-804)
NANGLARD, Jean: Pouillé historique du diocèse d'Angoulême, 4 Bde (Angoulême 1894-1900)
NANNI, Luigi: La parrocchia studiata nei documenti
lucchesi dei secoli VIII-XIII (Analecta Gregoriana 47,
Series Facultatis historiae ecclesiasticae sectio B, 7,
Rom 1948)
NARDI, Fulgentius: Bullarium Vallumbrosanum sive tabula chronologica in qua continentur bullae illorum pontificum qui eumdem ordinem privilegiis decorarunt
(Florenz 1729)
NARDI, Paolo: Note sui rapporti tra studia e pubblici
poteri nei secoli XII-XIII (Cristianità ed Europa. Miscellanea di studi in onore di Luigi Prosdocimi, ed.
Cesare ALZATI, Bd. 1,2, Rom/Freiburg 1994, S. 609633)
NAUDÉ, Albert: Die Fälschung der ältesten Reinhardsbrunner Urkunden (Berlin 1883)
NAVARRA, Bruno: La Storia di Segni, 2 Bde (Segni 1998)
NAZET, Jacques: Les chapitres de chanoines séculiers en
Hainaut du XIIe au début du XVe siècle (Brüssel 1993)
NEININGER, Falko: English Episcopal Acta 15: London
1076-1187 (British Academy, Oxford 1999)
NELIS, H.: Études de diplomatique médiévale (Analectes
pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique 33/
1907, S. 227-274)
NELLI, Renzo: Un monastero e le sue terre: San Michele
in Forcole dalla fondazione al 1250 (Bullet. storico
pistoiese 93/1991, S. 19-40)
NEOUZE, Dominique: Le temporel de l'abbaye de SaintThierry du Xe au XIIIe siècle (Saint-Thierry. Une abbaye du VIe au XXe siècle. Actes du Colloque international d'Histoire monastique, Reims-St. Thierry, 11 au
14 octobre 1976, ed. Michel BUR, Reims 1979, S. 5163)
NEUGART, Trudpert: Codex dipl. Alemanniae et Burgundiae transiuranae intra fines diocesis Constantiensis, 2
Bde (St. Blasien 1791-1795)
NEUGART, Trudpert: Episcopatus Constantiensis Alemannicus sub metropoli Moguntiae chronologice et diplomatice illustratus, 2 Bde (St. Blasien 1803)
NEUMÜLLERS-KLAUSER, Renate: Die Kanonisation des
heiligen Anno (Sankt Anno und seine viel liebe statt.
Beiträge zum 900jährigen Jubiläum, hg. von Gabriel
BUSCH, Siegburg 1975, S. 439-445)
NEWMAN, William Mendel: Les seigneurs de Nesle en
Picardie (XIIe–XIIIe siècle). Leurs chartes et leur
histoire, 2 Bde (Bibliothèque de la Société d'histoire du
droit des pays flamands, picards et wallons 27, Paris
1971)
NEWMAN, William Mendel: Le personnel de la cathédrale
d'Amiens 1066-1306 avec une note sur la famille des
seigneurs de Heilly (Paris 1972)
NICHOLSON, Helen J.: The Knights Hospitaller (Woodbridge 2001)
NICOLAJ PETRONIO, Giovanna: Per una storia della documentazione vescovile aretina dei secoli XI-XIII. Appunti paleografici e diplomatici (Annali della Scuola
speciale per archivisti e bibliotecari dell'univeristà di
Roma 18/1978, S. 65-171)
NICQ, Augustin: Sainte Bertille de Marœuil-en-Artois, sa
vie, son histoire, son culte, ses miracles, avec l'histoire
de Marœuil, du château et de la seigneurie des évêques
d'Arras (Arras 1900)
NICQUET, Honorat: Histoire de l'Ordre de Font-Evraud
contenant la vie et les merveilles de la sainteté de
Robert d'Arbrissel et l'histoire chronologique des
abbesses (Paris 1642)
Literatur und Quellen
NIELSEN, Herluf: The Papal Confirmations for Archbishop Absalon, especially Concerning the Castle of
Havn (Copenhagen) (Archbishop Absalon of Lund
and his World, ed. Karsten FRIIS-JENSEN and Inge
SKOVGAARD-PETERSEN, Roskilde 2000, S. 103-111)
NIELSEN, Oluf August: Codex Esromensis. Esrom Klosters Brevbog (Kopenhagen 1880-1881, ND 1973)
NIERMEYER, Jan Frederik: Mediae latinitatis lexicon
minus (Leiden 1976, ND Köln 1993)
NIERMEYER, Jan Frederik/KIEFT, Co van de: Mediae
latinitatis lexicon minus. Lexique latin médiéval –
Medieval Latin Dictionary – Mittellateinisches Wörterbuch, bearb. von J. W. J. BURGERS, 2 Bde (Darmstadt
2002)
NIETO SORIA, José Manuel: La fundación del Obispado
de Cuenca (1177-1183). Consideraciones políticoeclesiásticas (Hispania Sacra 34/1982, S. 111-132)
NOBILI, M.: Alcune considerazioni circa l'estensione, la
distribuzione territorile e il signifacto del patrimonio
degli Obertenghi (metà secolo X – inizio secolo XII)
(Formazione e strutture dei ceti dominanti nel medioevo: Marchesi, conti e visconti nel regno italico, secc.
IX-XII. Atti del primo convegno di Pisa 10-11 maggio
1983, Istituto storico italiano per il medio evo, Nuovi
studi storici 1, Rom 1988, S. 71-81)
NORDÉN, Arthur: Norrköpings Medeltid ett Diplomatarium Norcopense (Stockholm 1918)
NÖRR, Knut W.: Ohne Ansehen der Person. Eine Exegese der 12. Regula iuris im Liber sextus und der Glossa
ordinaria des Johannes Andreae hierzu (De Iure
Canonico Medii Aevi. FS für Rudolf Weigand, hg. von
Peter LANDAU unter Mitarbeit von Martin PETZOLT,
Studia Gratiana 27/1998, S. 443-464)
Notae sancti Georgii Mediolanenses, ed. Philipp JAFFÉ
(MGH SS 18, Hannover 1863, S. 386-389)
NOTTARP, Hermann: Gottesurteilstudien (Bamberger
Abh. und Forschungen 2, München 1956)
Nouveau Wauters, Bd. 1: Introduction, bibliographie,
microfiches, Bd. 2: Index (Commission royale d'histoire, Brüssel 1989)
Nova Collectio Statutorum ordinis Cartusiensis (La
Correrie 21681)
NOVAK, Grga: Povijest Splita, Bd. 1 (Split 1978)
NOVARA, Paola: Il monastero di Sant'Adalberto di Pereo
(S. Alberto, Ravenna) (war nicht zugänglich).
NOVELLIS, Carlo: Storia di Savigliano e dell'abbazia di S.
Pietro (Turin 1844)
Nürnberger UB, hg. vom Stadtrat zu Nürnberg, bearb.
vom Stadtarchiv Nürnberg (Quellen und Forschungen
zur Geschichte der Stadt Nürnberg 1, Nürnberg 1959)
NUYTTENS, Michel: Inventaris van hat Archief van de
Abdij van Ename (Brüssel 1980)
NUYTTENS, Michel: Repertorium van Kloosters en Abdijen in West-Vlaanderen (Bibliografische Inleiding tot
de belgische Kloostergeschiedenis vóór 1796, Bd. 11,
Brüssel 1997)
675
NYBERG, Tore S.: Skt. Peters efterfølgere i brydningstider.
Omkring pavedømmets historie Rom og Nordeuropa
750-1200 (Odense University studies in historiy and
social sciences 58, Odense 1979)
NYBERG, Tore S.: Die Kirche in Skandinavien: Mitteleuropäischer und englischer Einfluß im 11. und 12.
Jahrhundert. Anfänge der Domkapitel Børglum und
Odense in Dänemark (Beiträge zur Geschichte und
Quellenkunde des Mittelalters 10, Sigmaringen 1986)
OBER, Leo: Die Rezeption der kanonischen Zivilprozeßformen und des Schriftlichkeitsprinzips im geistlichen
Gericht zu Strassburg (Arch. für katholisches Kirchenrecht 90/1910, S. 599-652)
ÖBERG, Jan et al.: Svenskt Diplomatarium. Diplomatarium Suecanum, Bd. 10: 1371-1375 (Stockholm 19702004)
OBERSTE, Jörg: Der 'Kreuzzug' gegen die Albigenser.
Ketzerei und Machtpolitik im Mittelalter (Darmstadt
2003)
OBERSTEINER, Jakob: Die Bischöfe von Gurk 1072-1822
(Aus Forschung und Kunst 5, Klagenfurt 1969)
O'CALLAGHAN, Joseph Francis: The Foundation of the
Order of Alcántara 1176-1218 (The Catholic Historical Review 67/1962, S. 471-486; ND: DERS., The
Spanish Military Order of Calatrava and its Affiliates
[IV], CSS 37, London 1975)
O'CALLAGHAN, Joseph Francis: The Order of Calatrava
and the Archbishop of Toledo 1147-1245 (Studies in
Medieval Cistercian History presented to Jeremiah F.
O'Sullivan, Cistercians Studies Series 13, Shannon
1971, S. 63-87; ND: DERS., The Spanish Military
Order of Calatrava and its Affiliates [VI], CSS 37,
London 1975)
ODORICI, Federico: Storie Bresciane dai primi tempi sino
all'età nostra, 11 Bde (Brescia 1853-1865)
OEHRING, Siglinde: Erzbischof Konrad I. von Mainz im
Spiegel seiner Urkunden und Briefe (1161-1200)
(Quellen und Forschungen zur hessischen Geschichte
25, Darmstadt/Marburg 1973)
OESTERLEY, H.: Denkverse bei mittelalterlichen Geschichtsschreibern (Forschungen zur deutschen Geschichte 18/1878, S. 21-45)
OEXLE, Otto Gerhard: Die Kultur der Rebellion. Schwureinung und Verschwörung im früh- und hochmittelalterlichen Okzident (Ordnung und Aufruhr im Mittelalter. Historische und juristische Studien zur Rebellion, hg. von Marie Theres FÖGEN. Ius commune.
Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für europäische Rechtsgeschichte. Sonderhefte: Studien zur
europäischen Rechtsgeschichte 70, Frankfurt 1995, S.
119-137)
OHNSORGE, Werner: Die Legaten Alexanders III. im
ersten Jahrzehnt seines Pontifikats (1159-1169) (Berlin
1928)
OLIVER, Arthur Maule: Early Deeds relating to Newcastle-upon-Tyne (Surtees Society 137, Durham 1924)
676
Literatur und Quellen
OLRIK, Hans: Absalon, 2 Bde (Kopenhagen 1908-1909)
OMONT, Henri: Bulles de Papes des XIIe, XIIIe et XIVe
siècles (Bullet. historique et philologique du comité des
travaux historiques et scientifiques 2/1915 [1916], S.
140-171)
OPLL, Ferdinand: Das Itinerar Kaiser Friedrich Barbarossas (Forschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des
Mittelalters, Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii
1, Wien/Köln/Graz 1978)
OPLL, Ferdinand: Friedrich Barbarossa (Gestalten des
Mittelalters und der Renaissance 1, Darmstadt 1990)
OPPERMANN, Charles James August: The English Missionaries in Sweden and Finland (London 1937)
OPPERMANN, Otto: Rheinische Urkundenstudien. Einleitung zum Rheinischen Urkundenbuch 1: Die kölnisch-niederrheinischen Urkunden (Publikationen der
Gesellschaft für rheinische Geschichtskunde 39, Bonn
1922)
OPPERMANN, Otto: Die älteren Urkunden des Kloster
Blandinium und die Anfänge der Stadt Gent (Bijdragen van het Instituut voor middeleeuwsche Geschiedenis der Rijks-Universiteit te Utrecht 11, Utrecht
1928)
OPPITZ, Christine: Archiv und Bibliothek des AugustinerChorherrenstiftes St. Andrä a.d. Traisen (Abgekommene Stifte und Klöster in Niederösterreich, hg. von
Thomas AIGNER/Ralph ANDRASCHEK-HOLZER, Beiträge zur Kirchengeschichte Niederösterreichs 6; Geschichtliche Beilagen zum St. Pöltner Diözesanblatt
23, St. Pölten 2001, S. 270-284)
ÖRNHJÄLM (ÖRNHIELM), Claudius Arrhenius: Historiae
Sveonum Gothorumque ecclesiasticae libri quatuor
(Stockholm 1689)
ORTEGA Y COTES, Ignacio José de: Bullarium ordinis militiae de Alcántara, olim sancti Juliani de Pereiro (Madrid 1759, ND Barcelona 1981)
ORTÍ BELMONTE, Miguel Angel: Episcopologio Cauriense
(Cáceres 1959) (war nicht zugänglich)
ORTMANNS, Kurt: Das Bistum Minden in seinen Beziehungen zu König, Papst und Herzog bis zum Ende
des 12. Jahrhunderts. Ein Beitrag zur Germania Pontificia (Bensberg 1972)
OTTENTHAL, Emil von/REDLICH, Oswald: ArchivBerichte aus Tirol, Bd. 1 (Mittheilungen der dritten
[Archiv-] Section der k.k. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Kunst- und historischen
Denkmale 1, Wien 1888)
Otto von St. Blasien, Chronik und die Marbacher Annalen, hg. von Franz-Josef SCHMALE (Ausgewählte Quellen zur deutschen Geschichte des Mittelalters 18a,
Darmstadt 1998)
OURSEL, Raymond: Le grand hôpital d'Aubrac: Une fondation flamande aux carrefours des chemins de pèlerinages (Annales de l'Ecoles des Hautes Etudes de
Gand 9, Ghent 1978)
OVERSTRAETEN, Daniel van: Inventaire des archives de
l'abbaye de Ghislenghien (Brüssel 1976)
PAATZ, Walter/PAATZ, Elisabeth: Die Kirchen von Florenz, 6 Bde (Frankfurt 1940-1954)
PACINI, Delio: Il Codice 1030 dell'archivio diplomatico di
Fermo. Liber diversarum copiarum bullarum privilegiorum et instrumentorum civitatis et episcopatus
Firmi. Edizione dei documenti più antichi (977-1030).
Elenco cronologico generale (1031-1266) (Deputazione di storia patria per le Marche 3, Mailand 1963)
PACINI, Delio: Liber Iurium dell'episcopato e della città di
Fermo (977-1266). Codice 1030 dell'Archivio storico
comunale di Fermo, Bd. 1: Introduzione – Documenti
1-144 (Deputazione di storia patria per le Marche.
Fonti per la storia delle Marche, n.s. 1,1, Ancona 1996)
PACINI, Gian Piero: L'ordine ospitaliero dei crociferi attraverso il cod. ms. 474 della biblioteca comunale di
Treviso. Contributo alla storia dell'ordine fino alla soppressione del 1656 (Riv. di storia della chiesa in Italia
50/1996, S. 399-434)
PACIOCCO, Roberto: I rapporti tra autorità regia, istituzioni monastiche e poteri locali nell' Abruzzo adriactico normanno. Le abbazie benedettine de San Clemente a Casauria e San Bartolomeo di Carpineto (Benedictina 42/1995, S. 335-374)
PADOVANI, Andrea: Monasteri e comuni in Romagna (Il
monachesimo italiano nell'età comunale, ed. Francesco
G. B. TROLESE. Atti del IV Convegno di studi storici
sull'Italia benedettina, Abbazia di S. Giacomo Maggiore Pontida, Bergamo, 3-6 settembre 1995, Italia
Benedettina 16, Cesena 1998, S. 465-506)
PAESANO, Giuseppe: Memorie per servire alla storia della
chiesa Salernitana, 4 Bde (Neapel 1846-1857)
PAGE, William: The Chartulary of Brinkburn Priory (The
Publication of the Surtees Scociety 90, London 1893)
PAILHÈS, Claudine: Recueil des chartes de l'abbaye de La
Grasse, Bd. 2 (Collection de documents inédits sur
l'histoire de France. Section d'histoire médiévale et de
philologie, Série in-8, 26, Paris 2000)
PALACIOS MARTÍN, Bonifacio: Colección diplomática medieval de la ordén de Alcántara (1157?-1494), Bd. 1:
De los origines a 1454 (Madrid 2000)
PALAZZINI, Pietro: Dizionario dei concili, Bd. 5 (Rom
1966)
PALESTRA, Ambrogio: Visite Pastorali di Milano alle pievi
Milanesi (1423-1856), Bd. 1: A-Corbetta, Bd. 2: Dairago-Porlezza (Monumenta Italiae Ecclesiastica. Visitationes 2.1, 2.2, Mailand 1971-1985)
PALLARES MÉNDEZ, María del Carmen: El Monasterio de
Sobrado: un ejemplo de protagonismo monástico en la
Galicia Medieval (La Coruña 1979)
PALMA, Niccola: Storia della città e diocesi di Teramo, 2
Bde (Teramo 31978-1981)
PALMIERI, Arturo: La montagna bolognese nel medio evo
(Bologna 1929)
PANVINIUS, Onuphrius: Antiquitatum Veronensium libri
8 (Padua 1648)
Literatur und Quellen
PAOLI, Paolo Antonio: Dell'Origine ed istituto del sacro
militar ordine di S. Giovambattista Gerosolimitano ...
Dissertazione (Rom 1781)
PAOLUCCI, D.: Pratensis iuris conferendi Summarium
(Rom 1678) (war nicht zugänglich)
PAPINI, Carlo: Valdo di Lione e i ‘poveri nello Spirito‘. Il
primo secolo del movimento Valdese (1170-1270)
(Turin 2001)
(Anon.), Päpstliche ... confirmirte Freyheiten des hochadligen freyen geistlichen Closterstifts zu Sanct Rupertsberg und Eybingen (Koblenz 1732) (war nicht
zugänglich)
PARISSE, Michel: Une carrière ecclésiastique au XIIe siècle,
Hugues de Bar (Annuaire de la société d'histoire et
d'archéologie de la Lorraine 64/1964, S. 85-111)
PARISSE, Michel: Les chanoines réguliers en Lorraine.
Fondations, expansion (XIe–XIIe siècles) (Annales de
l'Est 19/1968, S. 347-388)
PARISSE, Michel: Bullaire de la Lorraine (jusqu'à 1198)
(Annuaire de la Société d'Histoire et d'Archéologie de
la Lorraine 69/1969, S. 5-98)
PARISSE, Michel: Actes des comtes de Bar, Bd. 1: De
Sophie à Henri Ier (1033-1190) (Actes des princes lorraine, 1ère série: Princes laïques. II. Les Comtes. A.
Actes des comtes de Bar 1, Nancy 1972)
PARISSE, Michel: Les ducs et le duché de Lorraine au XIIe
siècle 1048-1206 (Blätter für deutsche Landesgeschichte 111/1975, S. 86-102)
PARISSE, Michel: Étienne de Bar (1120-1162) (Actes des
Princes Lorrains, deuxième série: Princes ecclésiastiques 1,2, Nancy 1981)
PARISSE, Michel: Une abbaye de femmes en Lorraine:
Poussay au Moyen Age (Sacris erudiri 26/1983 =
Album amicorum Nicolas-N. Huyghebaert, Bd. 2,
1983, S. 103-118)
PARISSE, Michel: A propos des actes d'évêques. Hommage
à Lucie Fossier (Nancy 1991)
PARISSE, Michel: L'Église lorraine et la papauté. Remarques sur le bullaire de la Lorraine (Inquirens subtilia
diversa. Dietrich Lohrmann zum 65. Geburtstag, hg.
von Horst KRANZ und Ludwig FALKENSTEIN,
Aachen 2002, S. 61-73)
PARKES, Malcolm Backwith: The medieval Manuscripts of
Keble College Oxford (Oxford 1979)
PARLOW, Ulrich: Die Zähringer. Kommentierte Quellendokumentation zu einem südwestdeutschen Herzogsgeschlecht des hohen Mittelalters (Diss. Freiburg
1995)
PARTENHEIMER, Lutz: Albrecht der Bär. Gründer der
Mark Brandenburg und des Fürstentums Anhalt (Köln
2001)
PASCHINI, Pio: I patriarchi d‘Aquileia nel secolo XII (Memorie storiche Forogiuliesi 10/1914, S. 1-37, S. 113181 und S. 249-305)
PASCHINI, Pio: Navi e naviganti friulani alla fine del sec.
XII (Memorie storiche Forogiuliesi 28/1942, S. 1-25)
677
PASQUI, Ubaldo: Documenti per la storia della città di
Arezzo nel medio evo, 3 Bde (Documenti di storia
Italiana 11, 13, 14, Florenz 1899-1937)
PASSOLUNGHI, Pier Angelo: Conti di Treviso e monasteri
benedettini del medio Piave (secc. XI-XV) (Benedictina 36/1989, S. 47-88)
PASSOLUNGHI, Pier Angelo: Cenetae Tarvisiique monasticon (Atti e memorie dell'Ateneo di Treviso, n.s. 10/
1992-1993, S. 161-214)
PATRUCCO, Carlo E.: Le più antiche carte dell'abazia di
Caramagna (Miscellanea saluzzese, ed. Ferdinando
GABOTTO u.a., BSSS 15, Pinerolo 1902, S. 55-129)
PATSCHOVSKY, Alexander: Feindbilder der Kirche: Juden
und Ketzer im Vergleich (11.-13. Jahrhundert) (Juden
und Christen zur Zeit der Kreuzzüge, hg. von Alfred
HAVERKAMP, VuF 47, Sigmaringen 1999, S. 327-357)
PAULUS, Johann Conrad: Geschichte des Möllenbecker
Klosters von seiner ersten Stiftung bis auf gegenwärtige Zeit (Rint 1784)
PAULUS, Nikolaus: Der Ablaß im Mittelalter als Kulturfaktor (Köln 1920; in engl. Übersetzung: Indulgences as a
Social Factor in the Middle Ages, New York 1922)
PAULUS, Nikolaus: Geschichte des Ablasses im Mittelalter.
Vom Ursprunge bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts, 3
Bde (München 1923, ND Darmstadt 2000)
PAULY, Ferdinand: Die Stifte St. Severus in Boppard, St.
Goar in St. Goar, Liebfrauen in Oberwesel, St. Martin
in Oberwesel (Germania sacra, NF 14. Die Bistümer
der Kirchenprovinz Trier. Das Erzbistum Trier 2,
Berlin 1980)
PAVILLON, Baltazar: La vie du bienheureux Robert d'Arbrissel, patriarche des Solitaires de France, et institution de l'ordre de Fontevraud (Saumur 1666)
PAVLOFF, George G.: Papal Judge Delegates at the Time
of the Corpus Iuris Canonici (Catholic University of
America, Canon Law Studies 426, Washington 1963)
PAYRARD, Jean-Baptiste: Chartes inédites concernant l'histoire du Velay (suite) (Tablettes historiques du Velay
8/1877-1878, S. 1-32 und S. 195-226)
PECHENARD, Pierre-Louis: Histoire de Gespunsart (Charleville 1877)
PECORI, Luigi: Storia della terra di San Gimignano (Florenz 1853, ND Rom 1975)
PEGEON, Annick: L'abbaye de St-Martin de Pontoise: le
temporel au Moyen-Age (du XIe au XIVe siècle) (Mémoires de la Société historique et archéologique de
Pontoise, du Val d'Oise et du Vexin 78/1994-1995, S.
1-218)
PEIGNÉ-DELACOURT, Achille: Cartulaire de l'abbaye de
Notre-Dame d'Ourscamp de l'ordre de Cîteaux fondée
en 1129 au diocèse de Noyon (Mémoires de la Société
des Antiquaires de Picardie, Documents inédits concernant la province 6, Amiens 1865)
PENNINGTON, Kenneth: Pope and Bishops. The Papal
Monarchy in the twelfth and thirteenth Centuries
(Philadelphia 1984)
678
Literatur und Quellen
PENNINGTON, Kenneth: Epistolae Alexandrinae. A Collection of Pope Alexander III's Letters (Miscellanea
Rolando Bandinelli Papa Alessandro III, Studi raccolti
da Filippo Liotta, Accademia Senese degli Intronati,
Siena 1986, S. 337-353)
PENNOTTO, Gabr.: Generalis totius s. ordinis clericorum
canonicorum historia tripartita (Rom 1624, 21630,
3
1645)
PÉRARD, Etienne: Recueil de plusieurs pièces curieuses
servant à l'histoire de Bourgogne (Paris 1664)
PERRET, Franz: Urkundenbuch der südlichen Teile des
Kantons St. Gallen (Gaster, Sargans, Werdenberg), 2
Bde (Rorschach 1961-1982)
PERTZ, Georg Heinrich/RODENBERG, Karl: Epistolae
saeculi XIII e regestis pontificum Romanorum selectae, 3 Bde (MGH Epistolae, Hannover 1883-1894)
PESCAGLINI MONTI, Rosanna: I conti cadolingi (I ceti
dirigenti in Toscana nell'età precomunale. Comitato di
studi sulla storia dei ceti dirigenti in Toscan. Atti del 1o
Convegno, Firenze, 2 dicembre 1978, Pisa 1981, S.
191-205)
PESCAGLINI MONTI, Rosanna: Nobilità e istituzioni ecclesiastiche in Valdinievole tra XI e XII secolo (Allucio da Pescia, 1070 c.a. – 1134. Un santo laico dell'età
postgregoriana. Religione e società nei territori di
Lucca e della Valdinievole, Pubblicazioni del Dipartimento di Medievistica dell'Università di Pisa 2, Rom
1991, S. 225-277)
PESCE, Luigi: La Chiesa di Treviso nel primo Quattrocento (Italia sacra 37-39, Rom 1987)
PETERS, Edward: Heresy and Authority in Medieval Europe. Documents in Translation (London 1980)
PETERS, Edward: 'Crimen exceptum': The History of an
Idea (Proceedings of the Tenth International Congress
of Medieval Canon Law, ed. Kenneth PENNINGTON,
Stanley CHODOROW und Keith H. KENDALL, Monumenta iuris canonici, Series C: Subsidia 11, Città del
Vaticano 2001, S. 137-194)
PETERS, Wolfgang: Die Beziehungen der Abtei St. Trond
zum Papsttum im 12. Jahrhundert (Rev. Bénédictine
95/1985, S. 130-145)
PETERSEN, Stefan: Der Präbendenbesitz von St-Victor
vor Paris im 12. und frühen 13. Jahrhundert. Mit Urkundenanhang (Francia 29/2002, S. 107-139)
PETERSEN, Stefan: Annatenerhebung und Patronatsrecht.
Der Annatenbesitz des Stifts Saint-Victor vor Paris im
12. und beginnenden 13. Jahrhundert (ZRG KA
88/2002, S. 159-282)
PETERSOHN, Jürgen: Otto von Bamberg und seine ersten
Biographen. Grundformen der Entwicklung des Ottobildes im hohen und späten Mittelalter (Zs. für bayrische Landesgeschichte 43/1980, S. 3-27)
PETERSOHN, Jürgen: Papst Innocenz III. und das Verjährungsrecht der römischen Kirche (SB der wissenschaftlichen Gesellschaft an der Johann Wolfgang
Goethe-Universität Frankfurt am Main, Bd. 38,3,
Stuttgart 1999)
PETIT, Jacques: Theodori sanctissimi et doctissimi archiepiscopi Cantuariensis Poenitentiale (Paris 1677)
PETKE, Wolfgang: Von der klösterlichen Eigenkirche zur
Inkorporation in Lothringen und Nordfrankreich im
11. und 12. Jahrhundert (Rev. d'histoire ecclésiastique
87/1992, S. 34-72 und S. 375-404)
PETKE, Wolfgang: Reimser Urkunden- und Siegelfälschungen des 12. und 13. Jahrhunderts für das Priorat
Meerssen und dessen Pfarrei. Mit einem Originalbrief
von 1136 und einem Urkunden- und Regestenanhang
(im Druck)
PETRELLA, Enrico Donato: La proprietà della badia di S.
Maria del Gualdo (Samnium 20/1947, S. 20-27 und S.
146-161)
ETRELLA
P
, Enrico Donato: Località scomparse del
‚Regesto Gualdese‘ (Samnium 19/1946 [1947-1949], S.
129-158)
Petri Blesensis Bathoniensis in Anglia archidiaconi Opera
omnia, ed. nova (Paris 1667)
Petri Blesensis Bathoniensis Archidiaconi Opera omnia,
Bd. 1: Epistolae, ed. I.A. GILES (Patres Ecclesiae
Anglicanae 7,1, Oxford 1867)
PETRINI, Pietro Antonio: Memorie Prenestine disposte in
forme di annali (Rom 1795)
Petrus de Ebulo, Liber ad honorem Augusti sive de rebus
Siculis. Codex 120 II der Burgerbibliothek Bern. Eine
Bilderchronik der Stauferzeit, hg. von Theo KÖLZER
und Marlis STÄHLI (Sigmaringen 1994)
PETRY, Manfred: Die ältesten Urkunden und die frühe
Geschichte des Prämonstratenserstiftes Cappenberg in
Westfalen (1122-1200) (AfD 19/1973, S. 29-150)
PEZ, Bernardus: Codex diplomatico-historico-epistolaris,
Pars 2 (Thesaurus anecdotorum novissimus 6, Augsburg 1729)
PEZ, Bernardus: Thesaurus anecdotorum novissimus Bd.
3,3 (Augsburg 1721); Bd. 6,2: Codex diplomaticohistorico-epistolaris, Pars 2 (Augsburg 1729)
PFAFF, Volkert: Die Einnahmen der römischen Kurie am
Ende des 12. Jahrhunderts (Vierteljahrschrift für
Sozial- und Wirtschaftsgeschichte 40/1953, S. 97-118)
PFAFF, Volkert: Sankt Peters Abteien im 12. Jahrhundert
(ZRG 88 KA 57/1971, S. 150-195)
PFAFF, Volkert: Hospitalaria, Scholaria, Pecuniaria und die
Päpste des späten 12. Jahrhunderts (HJb 97-98/1978,
S. 463-497)
PFAFF, Volkert: Sieben Jahre päpstlicher Politik. Die
Wirksamkeit der Päpste Lucius III., Urban III., Gregor VIII. (ZRG 98 KA 67/1981, S. 148-212)
PFAFF, Volkert: Die päpstlichen Klosterexemtionen in
Italien bis zum Ende des zwölften Jahrhunderts. Versuch einer Bestandsaufnahme (ZRG 103 KA 72/1986,
S. 76-114)
PFAFF, Volkert: Grave Scandalum. Die Eremiten von
Grandmont und das Papsttum am Ende des 12. Jahrhunderts (ZRG 106 KA 75/1989, S. 133-154)
Literatur und Quellen
PFEIFER, Gustav: Kodikologische Beschreibung (Das
Registrum Goswins von Marienberg, bearb. von Christine ROILO, übersetzt von Raimund SENONER, mit
Beiträgen von Josef RIEDMANN und Gustav PFEIFER,
Veröffentlichungen des Südtiroler Landesarch. 5,
1996, p. XXXIX-LVI)
PFEIFFER, Friedrich: Rheinische Transitzölle im Mittelalter (Berlin 1997)
PFISTER, Christian: Documents sur le prieuré de NotreDame de Nancy recueillis aux Archives départementales de la Côte-d'Or (Annales de l'Est 11/1897, S. 77122)
PFISTER, Christian: Chartes antérieures au XIVe siècle
conservées à la bibliothèque publique de Nancy (Nancy 1899)
PFLUGK-HARTTUNG, Julius von: Acta Pontificum Romanorum inedita, 3 Bde (Tübingen 1881-1886, ND Graz
1958)
PFLUGK-HARTTUNG, Julius von: Beiträge zu Jaffé's Regestensammlung (NA 7/1882, S. 85-120)
PFLUGK-HARTTUNG, Julius von: Iter Italicum, 2 Bde
(Stuttgart/Tübingen 1883-1884, ND Turin 1960)
PFLUGK-HARTTUNG, Julius von: Papsturkunden in Karlsruhe (bis zum Jahre 1198) (NA 8/1883, S. 242-249)
PFLUGK-HARTTUNG, Julius von: Päpstliche Originalurkunden und Scheinoriginale (HJb 5/1884, S. 489-575)
PFLUGK-HARTTUNG, Julius von: Die Kuldeer (Zs. für
Kirchengeschichte 14/1894, S. 169-192)
PFLUGK-HARTTUNG, Julius von: Die Anfänge des Johanniter-Ordens in Deutschland, besonders in der Mark
Brandenburg und in Mecklenburg (Berlin 1899)
PFURTSCHELLER, Friedrich: Die Privilegierung des Zisterzienserordens im Rahmen der allgemeinen Schutzund Exemtionsgeschichte vom Anfang bis zur Bulle
'Parvus Fons' (1265). Ein Überblick unter besonderer
Berücksichtigung von SCHREIBERs 'Kurie und Kloster
im 12. Jahrhundert' (Europäische Hochschulschriften,
Reihe 23: Theologie 13, Bern/Frankfurt 1972)
PHILIPPI, Friedrich: Osnabrücker Urkundenbuch Bd. 1:
Die Urkunden der Jahre 772-1200 (Osnabrück 1892)
PHILLIPS, Jonathan: Defenders of the Holy Land. Relations between the Latin East and the West 1119-1187
(Oxford 1996)
PICARD, Jean-Charles: Les chanoines dans la ville. Recherches sur la topographie des quartiers canoniaux en
France (Paris 1994)
PICASSO, Giorgio: Una lettera graziosa di Alessandro III
per il monastero di Meda (Ricerche storiche sulla
chiesa ambrosiana 2 = Archivio ambrosiano 21/1971,
S. 132-176)
PICCOLUS, Albertus: De antiquo iure ecclesiae Siculae,
Sardiniae, Corsicae (Messina 1623, 2. Aufl. in: Johannes Georgius GRAEVIUS/Petrus BURMANNUS, Thesaurus antiquitatum et historiarum Siciliae, Bd. 2,
Leiden 1733)
679
PIERANTONIO, Ugo: Il monachesimo benedettino nell'
Abruzzo e nel Molise (Documenti e Storia 5, Lanciano
1988)
Pierre le Chantre, Summa de sacramentis et animae consiliis, Troisième partie III/1, Prolegomena, ed. JeanAlbert DUGAUQUIER (Analecta mediaevalia Namurcensis 11, Louvain/Lille 1961)
PIERUCCI, Celestino/POLVERARI, Alberto: Carte di Fonte
Avellana, Bd. 2: 1140-1202 (Thesaurus ecclesiarum
Italiae 9,2, Rom 1977)
PIETTE, Amédée: Histoire de l'abbaye de Thenailles, ordre
de Prémontré (Soissons 1878)
PIFERRER, Pablo/QUADRADO, José M.: España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia [16]: Islas
Baleares (Barcelona 1888) (war nicht zugänglich)
PILONI, Georgio: Historia nella quale ... s'intendono e
leggono, d'anno in anno, con minuto raguaglio, tutti i
successi della città di Belluno (Venedig 1607); 2. Aufl.,
DERS. Historia ... (Historiae urbium et regionum
Italiae rariores 65, Bologna 1969)
PILOT DE THOREY, Emmanuel: Documents inédits. Cartulaire de l'abbaye bénédictine de Notre-Dame et Saint
Jean-Baptiste de Chalais au diocèse de Grenoble (Grenoble 1879)
PIOT, Charles: Cartulaire de l'abbaye de Saint-Trond, 2
Bde (Collection de chroniques belges inédites 15,
Brüssel 1870-1874)
PIOT, Charles: Cartulaire de l'abbaye d'Eename (Brügge
1881)
PIRRO, Raffaele: Sicilia sacra disquisitionibus et notitiis
illustrata, editio tertia emendata et continuatione aucta
cura et studio Antonio MONGITORE, 2 Bde (Venedig
1733)
PISTARINO, Geo: Le carte del monastero di San Venerio
del Tino relative alla Corsica (1080-1500) (BSSS 170,
Turin 1944)
PISTARINO, Geo: Genova e il vicino oriente nell'epoca del
regno latino di Gerusalemme (I comuni italiani nel
regno crociato di Gerusalemme. Atti del Colloquio
'The Italian Communes in the Crusading Kingdom of
Jerusalem', Jerusalem, May 24-May 28, 1984, ed.
Gabrielle AIRALDI e Benjamin Z. KEDAR, Genua
1986, S. 57-139)
PISTILLI, Pio Francesco: Il monastero di Tiglieto: cenni
storici (Riv. Cistercense 5/1988, S. 127-155)
PITZ, Ernst: Erschleichung und Anfechtung von Herrscher- und Papsturkunden vom 4. bis 10. Jahrhundert
(Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß
der Monumenta Germaniae Historica, München, 16.19. September 1986, Teil 3: Diplomatische Fälschungen I, MGH Schriften 33,3, Hannover 1988, S.
69-113)
PIVA, Paolo: Cluny e Polirone (Cluny in Lombardia. Atti
del convegno storico celebrativo del IX Centenario
della fondazione del priorato cluniacense di Pontida
22-25 aprile 1977, Italia benedettina 1 [in 2 Bdn],
Cesena 1979-1981, S. 297-330)
680
Literatur und Quellen
PIVANO, Silvio: Le carte delle case del Grande e del Piccolo San Bernardo esistenti nell'archivio dell'ordine
Mauriziano (Miscellanea Valdostana, BSSS 17, Pinerolo 1903, S. 57-238)
PLANCHER, Urbain: Histoire générale et particulière de
Bourgogne, avec des notes, des dissertations et les
preuves justificatives, 4 Bde (Dijon 1739-1741)
POECK, Dietrich W.: Longpont. Ein cluniacensisches
Priorat in der Ile-de-France (Münstersche MittelalterSchriften 38, München 1986)
POECK, Dietrich W.: Cluniacensis Ecclesia. Der cluniacensische Klosterverband (10.-12. Jahrhundert) (Münstersche Mittelalter-Schriften 71, München 1998)
POGGIOLI, P. A.: From Politician to Prelate: The Career
of Walter of Coutances, Archbishop of Rouen, 11841207 (Diss. Baltimore 1984, Ann Arbor 1989)
POIRIER-COUTANSAIS, Françoise: Gallia Monastica, Bd. 1:
Les abbayes bénédictines du diocèse de Reims (Paris
1974)
POLIZZI, Carlo F.: Ezzelino da Romano: Signoria territoriale e comune cittadino (Studi e documenti Ezzeliniani, Romano d'Ezzelino 1989)
POLOCK, Marlene: Der Prozeß von 1194 zwischen Orvieto und Sovana um das Val di Lago. Mit Edition der
Akten und der Bischofsliste von Sovana bis zum Ende
des 12. Jahrhunderts (QFIAB 70/1990, S. 46-150)
POLONIO, Valeria: Genova (Chiesa e città nel basso medioevo: vescovi e capitoli cattedrali in Liguria, ed.
Valeria POLONIO und Josepha COSTA RESTAGNO,
Genua 1988, S. 39-106)
POLONIO, Valeria: I Cisterciensi in Liguria (secoli XIIXIV) (Monasteria nova. Storia e Architettura dei Cistercensi in Liguria, sec. XII-XIV, ed. Colette BOZZO
DUFOUR und Anna DAGNINO, Genua 1998, S. 3-78)
PONCELET, Alberto: San Michele al monte Tancia (Arch.
della R. Società Romana di Storia Patria 29/1906, S.
541-548)
PONCELET, Édouard: Inventaire analytique des chartes de
la collégiale de Sainte-Croix à Liège, Bd. 1 (Brüssel
1911)
PONTOPPIDAN, Erich: Annales ecclesiae Danicae Diplomatici oder nach Ordnung der Jahre abgefassete und
mit Urkunden belegte Kirchen-Historie des Reichs
Dännemarck, 4 Bde (Kopenhagen 1741-1744)
POOLE, Austin Lane: Die Welfen in der Verbannung DA
2/1938, S- 129-148)
POREE, Adolphe-André: Histoire de l'abbaye du Bec, 2
Bde (Évreux 1901, ND Brüssel 1980)
PORT, Célestin: Dictionnaire historique, géographique et
biographique de Maine-et-Loire et de l'ancienne province d'Anjou, 3 Bde (Angers 1965-1989)
PÖSINGER, Bernhard: Die Rechtsstellung des Klosters
Kremsmünster 777-1325 (Arch. für die Geschichte der
Diözese Linz 3/1906, S. 13-133)
POSSE, Otto: Urkunden der Markgrafen von Meissen und
Landgrafen von Thüringen 1100-1195 (Codex dipl.
Saxoniae regiae, 1. Haupttheil, 2. Bd., Leipzig 1889)
POTTER, Fr. de/BROECKAERT, J.: Geschiedenis van de
Gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen. Tweede
reeks – Arrondissement Eekloo (Gent 1870-1872)
(war nicht zugänglich)
POTTHAST, August: Regesta Pontificum Romanorum inde
ab a. post Christum natum 1198 ad a. 1304, 2 Bde
(Berlin 1874-1875)
POUHAT DE TALLANS: Mémoire contre les bénédictins de
Saint-Vincent de Besançon (o.O. 1711)
POULL, Georges: La maison ducale de Bar, Bd. 1: La
maison ducale de Haute-Lorraine 942-1033. Les premiers comtes de Bar 1033-1239 (Rupt-sur-Moselle
1977)
POULLE, Béatrice: Savigny and England (England and
Normandy in the Middle Ages, ed. David BATES/
Anne CURRY, London 1994, S. 159-168)
POULLE, Béatrice: Les sources de l'histoire de l'abbaye
cistercienne de Savigny au diocèse d'Avranches (Rev.
Mabillon n.s. 7 [= 68]/1996, S. 105-125)
POUPARDIN, René: Recueil des chartes de l'abbaye de
Saint-Germain-des-Prés des origines au début du XIIIe
siècle, 2 Bde (Paris 1909-1932)
POUZET, Philippe: L'anglais Jean dit Bellesmains (11221204?), evêque de Poitiers puis archevêque de Lyon
(1162-1182/1182-1193) (Lyon 1927)
PRAROND, Ernest: Le cartulaire du Comté de Ponthieu
(1897)
PRAY, György: Dissertatio historico-critica de Prioratu
Auranae (Wien 1773)
PREDELLI, Riccardo: Antiche pergamene dell'abbazia S.
Lorenzo in Trento (Arch. storico per Trieste, l'Istria e
il Trentino 3/1884-1886, S. 33-56)
PRESSUTTI, Petrus: Regesta Honorii papae III, 2 Bde
(Rom 1888-1895, ND Hildesheim 1978)
PREUSS, Otto/FALKMANN, August: Lippische Regesten,
Bd. 1: 783-1300 (Lemgo/Detmold 1860)
PRÉVOST, Arthur Émile: Le diocèse de Troyes. Histoire et
documents, Bd. 1 (Domois 1923)
PRINGLE, Denys: The Churches of the Crusader Kingdom of Jerusalem: A Corpus, Bd. 1 A-K (excluding
Acre and Jerusalem), Bd. 2 L-Z (excluding Tyre)
(Cambridge 1993-1998)
PRINZ, Joseph: Die Urkunden des Stifts Busdorf in Paderborn, 1. Lieferung: Urkunden 1036-1380 (Westfälische
Urkunden, Texte und Regesten 1, Paderborn 1975)
PROLOGO, Arcangelo: Le carte che si conservano nello
Archivio del Capitolo Metropolitano della città di
Trani (Barletta 1877)
PROLOGO, Arcangelo: Rassegna Pugliese di scienze, lettere ed arti 2 (Rom 1885)
PROU, Maurice: Fragments d'un obituaire de St-Maur-desFossés (Mémoires de la Société de l'histoire de Paris et
de l'Ile-de-France 14/1887, S. 209-238)
PROU, Maurice: Les Registres d'Honorius IV, 4 Bde (Bibliothèque des Écoles Françaises d'Athènes et de Rome,
2e série Bd. 7,1-4, Paris 1888)
Literatur und Quellen
PROU, Maurice/VIDIER, Alexandre: Recueil des chartes de
l'abbaye de Saint-Benoît-sur-Loire, Bd. 2 (Documents
publiés par la Société historique et archéologique du
Gâtinais 6, Paris 1912)
PROVERO, Luigi: Monasteri, chiese e poteri nel Saluzzese
(secoli XI-XIII) (Bollet. storico-bibliografico subalpino 92/1994, S. 385-476)
PRUTZ, Hans: Entwicklung und Untergang des Tempelherrenordens (Berlin 1888)
PRUTZ, Hans: Malteser Urkunden und Regesten zur Geschichte der Tempelherren und der Johanniter (München 1883)
PRUVOST, Alexandre: Chronique et Cartulaire de l'abbaye
de Bergues-Saint-Winoc, Bd. 1 (Brügge 1875)
(Anon.), Publications de la section historique de l'Institut
Grand-Ducal de Luxembourg 4 (1849)
PUCCINELLI, Placido: Vita di S. Simpliciano arcivescovo di
Milano (Mailand 1650)
PUNCUH, Dino: Liber privilegiorum ecclesiae Ianuensis
(Genua 1962)
PUNCUH, Dino: I libri iurium della Repubblica di Genova,
Bd. 1,2 (Pubblicazioni degli Archivi di Stato, Fonti 23,
Fonti per la Storia della Liguria 4, Rom 1996)
(PUSCH, Sigismund/FROELICH, Erasmus): Diplomataria
sacra ducatus Styriae, Bd. 2 (Wien 1756)
PUSCHNIG, Reiner: Zur Geschichte des untersteirischen
Klosters Geirach. Fünf bisher unbekannte Urkunden
(Zs. des Historischern Vereines für Steiermark 34/
1941, S. 13-32)
PUTTE, Ferdinand van de: Pêche du Hareng sur les Côtes
de Flandre au Moyen-Age (Annales de la Société
d'Émulation pour l'Étude de l'Histoire et des Antiquités de la Flandre, 2e série 3/1845, S. 339-352)
PUTTE, Ferdinand van de: Cronica et cartularium monasterii de Dunis (Recueil de chroniques, chartes et autres documents concernant l'histoire et les antiquités de
la Flandre occidentale [40], Bruges 1864)
PYCKE, Jacques: Répertoire biographique des chanoines
de Notre-Dame de Tournai 1080-1300 (Université de
Louvain. Recueil de travaux d'histoire et de philologie,
6e série, fascicule 35, Louvain-La-Neuve/Brüssel 1988)
QUANTIN, Max: Cartulaire générale de l'Yonne, recueil de
documents authentiques pour servir à l'histoire des
pays qui forment ce département, 2 Bde (Auxerre
1854-1873)
QUANTIN, Max: Dictionnaire topographique du département de l'Yonne (Dictionnaire topographique de la
France 15, Paris 1862)
QUARTHAL, Franz: Die Benediktinerklöster in BadenWürttemberg, bearb. von Franz QUARTHAL in Zusammenarbeit mit Hansmartin DECKER-HAUFF und Klaus
SCHREINER (Germania Benedictina 5: Baden-Württemberg, St. Ottilien 21987)
QUINTANA PRIETO, Augusto: Registro de Documentos
pontificios de la Diócesis de Astorga (1139-1413) (Anthologica Annua 11/1963, S. 189-226)
681
QUINTANA PRIETO, Augusto: La reforma del Cister en el
Bierzo (León y su historia 2: Miscelánea historica,
Fuentes y Estudios de Historia Leonesa 8, Leon 1973,
S. 61-87)
QUINTANA PRIETO, Augusto: La documentación pontificia de Inocencio IV (1243-1254), 2 Bde (Monumenta
Hispaniae Vaticana, Sección Registros 7, Rom 1987)
RABOTTI, Giuseppe: Pergamene faentine dei secoli XIIXVI acquistate a Londra (Rassegna degli arch. di stato
31/1971, S. 120-122)
RACINET, Philippe: Le prieuré de Reuil-en-Brie et son réseau monastique (XIe–XVe siècle) (Papauté, Monachisme et Théories politiques. Études d'histoire médiévale
offertes à Marcel Pacaut, ed. P. GUICHARD u.a., Collection d'histoire et d'archéologie médiévale 1, Centre
interuniversitaire d'histoire et d'archéologie médiévale,
Lyon 1994, S. 319-337)
Radulf von Diceto: Opera historica. The Historical Works
of Master Ralph de Diceto, Dean of London, ed.
William STUBBS (RS 68,1-2, London 1876)
Radulf von Diceto, Ymagines Historiarum, ed. William
STUBBS (RS 68,2, London 1876)
RAFAELLI, Francesco Maria: Delle memorie ecclesiastiche
intorno l'istoria ed il culto di Santo Esuperanzio, antico vescovo e principal protettore di Cingoli, 3 Bde
(Pesaro 1762)
RAINE, John: The History and Antiquities of the Parish of
Blyth, in the counties of Nottingham and York (London 1860)
RAMACKERS, Johannes: Papsturkunden in den Niederlanden (Belgien, Luxemburg, Holland und FranzösischFlandern) (Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften
zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 8, 9, Berlin 19331934)
RAMACKERS, Johannes: Verzeichnis der in der Sammlung
Hugo der Stadtbibliothek zu Nancy überlieferten älteren Papst- und deutschen Kaiserurkunden (Analecta
Praemonstratensia 11/1935, S. 129-147)
RAMACKERS, Johannes: Eine Kassation von Papstbriefen
unter Lucius III. (1185) (HJb 55/1935, S. 547-551)
RAMACKERS, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, NF
2: Normandie (Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 21, Göttingen 1937)
RAMACKERS, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, NF
3: Artois (Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften zu
Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 23, Göttingen 1940)
RAMACKERS, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, NF
4: Picardie (Abh. der Gesellschaft der Wissenschaften
in Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 27, Göttingen
1942)
RAMACKERS, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, NF
5: Touraine, Anjou, Maine und Bretagne (Abh. der
Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist.
Kl., 3. Folge 35, Göttingen 1956)
682
Literatur und Quellen
RAMACKERS, Johannes: Papsturkunden in Frankreich, NF
6: Orleonais (Abh. der Akademie der Wissenschaften
zu Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. Folge 41, Göttingen
1958)
RANDO, Daniela: Vescovi e istituzioni ecclesiastiche a
Trento nei secoli XII-XIII. Prime ricerche (Atti
dell'Accademia Roveretana degli Agiati. Classe di
scienze umane di lettere ed arti. Anno accademico 236,
serie 6 Bd. 26, Rovereto 1986, S. 53-64)
RANDO, Daniela: Aspetti dell'organizzazione della cura
d'anime a Venezia nei secoli XI-XII (La chiesa di
Venezia nei secoli XI-XIII, ed. Franco TONON, Contributi alla storia dela chiesa di Venezia 2, Venedig
1988, S. 53-72)
RANDO, Daniela: Dall'età del particolarismo al comune
(secoli XI-metà XIII) (Storia di Treviso, ed. Ernesto
BRUNETTA, Bd. 2: Il Medioevo, ed. Daniela RANDO/
Gian Maria VARANINI, Venedig 1991, S. 41-102)
RÉDET, Louis: Tables des manuscrits de D. Fonteneau
conservés à la bibliothèque de Poitiers (Mémoires de la
Société des Antiquaires de l'Ouest 4/1839, S. 1-475)
REDET, Louis: Documents pour l'histoire de l'église de StHilaire de Poitiers (suite et fin) (Mémoires de la Société des Antiquaires de l'Ouest, série 1, 14/1847
[1848], S. 1-362)
REDET, Louis-François-Xavier: Cartulaire de l'évêché de
Poitiers ou Grand-Gauthier (Arch. historiques du
Poitou 10/1881, S. 1-424)
REDON, Odile: L'eremo, la città et la foresta (Lecceto e gli
eremi agostiniani in terra di Siena, ed. Corrado FANTI,
Cinisello Balsamico 1990, S. 9-43)
REES, Una: The Cartulary of Shrewsbury Abbey, 2 Bde
(Aberystwyth 1975)
REES, Una: The Cartulary of Haughmond Abbey (Shropshire Archaeological Society, Cardiff 1985)
RANDOLPH DANIEL, E.: Exodus and Exile. Joachim of
Fiore’s Apocalyptic Scenario (Last things. Death and
the Apocalypse in the Middle Ages, ed. Caroline WALKER BYNUM/Paul FREEDMAN, The Middle Ages
Series, Philadelphia 2000, S. 124-139)
Regesta diplomatica historiae Danicae. Index chronologicus diplomatum et literarum historiam Danicam inde
ab antiquissimis temporibus usque ad annum 1660
illustrantium, cura Societatis regiae scientiarum Danicae, series 2, Bd. 1, pars 1 (Kopenhagen 1889)
RANSFORD, Rosalind: The early Charters of the Augustinian Canons of Waltham Abbey, Essex, 1062-1230
(Studies in the History of Medieval Religion 2, Woodbridge 1989)
Regesta regum Anglo-Normannorum, Bd. 3: Regesta regis
Stephani ac Mathildis imperatricis ac Gaufridi et
Henrici ducum Normannorum 1135-1154, ed. Henry
Alfred CRONNE/Ralph Henry Carless DAVIS (Oxford
1968)
RANVIG, Svend: Sorøkrøniken, 2 Bde (Kopenhagen 19861987)
RAPETTI, Anna Maria: La formazione di una comunità
cistercense. Istituzioni e strutture organizzative di
Chiaravalle della Colomba tra XII e XIII secolo (Italia
sacra 62, Rom 1999)
RATHBONE, Eleanor: John of Cornwall. A Brief Biography (Recherches de Théologie ancienne et médievale 17/1950, S. 46-60)
RATTI, Nicola: Storia di Genzano con note e documenti
(Rom 1797)
RAUMER, Georg Wilhelm von: Regesta Historiae Brandenburgensis. Chronologisch geordnete Auszüge aus
alten Chroniken und Urkunden zur Geschichte der
Mark Brandenburg, Bd. 1 (Berlin 1836, ND Hildesheim 1975)
RAUTY, Natale: Regesta chartarum Pistoriensium: Canonica di San Zenone, secolo XII (Fonti storiche Pistoiesi 12, Pistoia 1995)
RAUTY, Natale/TURI, Pilo/VIGNALI, Vanna: Regesta
Chartarum Pistoriensium: Enti ecclesiastici e spedali
secoli XI e XII (Fonti storiche Pistoiesi 5, Pistoia
1979)
REANEY, Percy Hide: The Place-Names of Essex (English
Place-Name Society 12, Cambridge 1935)
Regestum Clementis papae V ex vaticanis archetypis ...
nunc primum editum cura et studio monachorum ordinis sancti Benedicti, 7 Bde (Rom 1885-1892)
Die Register Innocenz' III. 1. Bd.: 1. Pontifikatsjahr,
bearbeitet von Othmar HAGENEDER und Anton HAIDACHER (Publikationen der Abteilung für historische
Studien des Österreichischen Kulturinstituts in Rom.
II. Abteilung: Quellen 1. Reihe 1, Wien 1964)
Die Register Innocenz' III. 2. Bd.: 2. Pontifikatsjahr,
bearbeitet von Othmar HAGENEDER, Werner MALECZEK und Alfred A. STRNAD (Publikationen des
Österreichischen Kulturinstituts in Rom. II. Abteilung
Quellen 1. Reihe 2, Rom/Wien 1979)
Die Register Innocenz' III. 5. Bd.: 5. Pontifikatsjahr, bearbeitet von Othmar HAGENEDER, Christoph EGGER,
Karl RUDOLF und Andrea SOMMERLECHNER
(Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom. II. Abteilung Quellen 1. Reihe, Wien 1993)
Die Register Innocenz' III. 6. Bd.: 6. Pontifikatsjahr,
1203/1204, Texte und Indices, bearbeitet von Othmar
HAGENEDER, John C. MOORE und Andrea SOMMERLECHNER gemeinsam mit Christoph EGGER und
Herwig WEIGL (Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom. II.
Abteilung: Quellen 1. Reihe, Wien 1995)
Literatur und Quellen
Die Register Innocenz' III. 7. Bd.: 7. Pontifikatsjahr,
1204/1205, Texte und Indices, unter der Leitung von
Othmar HAGENEDER bearb. von Andrea SOMMERLECHNER und Herwig WEIGL gemeinsam mit Christoph EGGER und Rainer MURAUER (Publikationen
des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom. II. Abteilung: Quellen 1. Reihe,
Wien 1997)
Die Register Innocenz' III. 8. Bd.: 8. Pontifikatsjahr,
1205/1206, Texte und Indices, bearbeitet von Othmar
HAGENEDER und Andrea SOMMERLECHNER gemeinsam mit Christoph EGGER, Rainer MURAURER und
Herwig WEIGL (Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom. II.
Abteilung Quellen 1. Reihe, Wien 2001)
REIFFENBERG, Baron de: Monuments pour servir à l'histoire des provinces de Namur, de Hainaut et de
Luxembourg, 8 Bde (Collection de chroniques belges
inédites et de documents inédits relatifs à l'histoire de
la Belgique, Brüssel 1844-1848)
REIMER, Heinrich: Hessisches Urkundenbuch. Zweite
Abteilung. Urkundenbuch zur Geschichte der Herren
von Hanau und der ehemaligen Provinz Hanau, Bd. 1
(Publicationen aus den K. Preußischen Staatsarchiven
48, Leipzig 1891, ND Osnabrück 1965)
(REISCH, Grégoire): Privilegia ordinis Cartusiensis (Basel
1510)
Relatio translationis corporis Sancti Geminiani (M.XC.IXM.C.VI), ed. Giulio BERTONI (MURATORI, RIS, 6,1,
Città di Castello 21907)
REMLING, Franz Xaver: Urkundliche Geschichte der ehemaligen Abteien und Klöster im jetzigen Rheinbayern,
2. Theil (Neustadt 1836, ND Pirmasens 1973)
RENA, Cosimo della/CAMICI, Ippolito: Serie cronologicodiplomatica degli antichi duchi e marchesi di Toscana,
Bd. 5 (Florenz 1789)
RENZ, G. A.: Beiträge zur Geschichte der Schottenabtei
St. Jakob und des Priorates Weih St. Peter (O.S.B.) in
Regensburg (Studien und Mitteilungen aus dem Benediktiner- und dem Cistercienser-Orden mit besonderer
Berücksichtigung der Ordensgeschichte und Statistik
16/1895, S. 64-84, S. 250-259, S. 418-423, S. 574-581,
17/1896, S. 29-40, S. 229-239, S. 416-429, S. 629-639,
18/1897, S. 79-87, S. 263-274)
Répertoire des abbayes et prieurés de Seine-Maritime publié à l'occasion de l'année des abbayes normandes
(Rouen 1979)
Répertoire des microfilms de cartulaires français consultables à l'Institut de recherche et d'histoire des textes,
section de diplomatique, ed. Caroline BOURLET, Annie
DUFOUR, Anne-Marie LEGRAS u.a. (Institut de
recherche et d'histoire des textes, Orléans/Paris 1999)
REPETTI, Emanuele: Dizionario geografico fisico storico
della Toscana contenente descrizione di tutti i luoghi
del granducato ducato di Lucca Garfagna e Lunigiana,
6 Bde (Florenz 1833-1845, ND 1963)
683
REUTER, Johann Georg: Von Albansgulden oder kurze
Geschichte des Ritterstiftes zum heiligen Alban bey
Mainz von dessen ersten Stiftung an als Abtey bis auf
seine jetzige Verfassung mit Nachrichten von desselben Münzrechte (Mainz 1790)
REUTER, Timothy: Episcopi cum sua militia: The Prelate
as Warrior in the Early Staufer Era (Warriors and
Churchmen in the High Middle Ages. Essays presented to Karl Leyser, ed. Timothy REUTER, London/Rio Grande 1992, S. 79-94)
REUTER, Timothy/SILAGI, Gabriel: Wortkonkordanz zum
Decretum Gratiani (MGH Hilfsmittel 10, 1-5, München 1990)
REYMOND, Maxime: L'abbaye de Montheron (Mémoires
et Documents publiés par la Société d'histoire de la
Suisse romande, 2e série 10/1918, S. 1-242)
RHEIN, André: La Seigneurie de Montfort-en-Ivelines depuis son origine jusqu'à son union au duché de Bretagne (Xe-XIVe siècles) (Versailles 1910)
RHEINFELDER, Hans: Das Wort ‚persona‘: Geschichte
seiner Bedeutung mit besonderer Berücksichtigung
des französischen und italienischen Mittelalters (Zs.
für romanische Philologie, Beiheft 77, Halle [Saale]
1928)
RIANT, Paul E.: Une dépendance italienne de l'église de
Bethléem. Varazze en Ligurie (1139-1424) (Atti della
Società Ligure di Storia patria 17/1885, S. 543-698)
RIANT, Paul E.: Études sur l'histoire de l'église de
Bethléem (Gênes 1889)
RIBEIRO, João Pedro: Dissertações chronologicas e criticas sobre a Historia e Jurisprudencia Eclesiastica e
Civil de Portugal, 4 Bde (Lissabon 1810-1819)
Ex Ricardi Pictaviensis Chronica, Continuatio Itala, ed.
Georg WAITZ (MGH SS 26, Hannover 1882, S. 74-86)
Richard III évêque d'Avranches (1171-1182) (Rev. de
l'Avranchin et du pays de Granville [Avranches] 1974,
S. 235-238)
RIED, Thomas: Historische Nachrichten von dem im
Jahre 1552 demolirten Schotten-Kloster Weyh Sanct
Peter zu Regensburg, aus Archival-Urkunden verfaßt
(Regensburg 1813)
RIED, Thomas: Codex chronologico-diplomaticus episcopatus Ratisbonensis, 2 Bde (Regensburg 1816)
RIEDMANN, Josef: Vescovi e avvocati (I poteri temporali
dei vescovi in Italia e Germania nel Medioevo, ed.
Carlo Guido MOR e Heinrich SCHMIDINGER, Annali
dell'Istituto storico italo-germanico di Trento, Quaderno 3, Bologna 1979, S. 35-76)
RIEGL, A.: Alfonso Ceccarelli und seine Fälschungen von
Kaiserurkunden (MIÖG 15/1894, S. 193-236)
RIGAL, Jean-Louis: Notes pour servir à l'histoire du
Rouergue, 2e série (Publications du comité des Arch.
historiques du Rouergue, Rodez 1926)
RIGAL, Jean-Louis/VERLAGUET, Pierre-Alois: Documents
sur l'ancien hôpital d'Aubrac, Bd. 1 (1108-1341) (Arch.
historiques du Rouergue 4, Rodez 1913-1917)
684
Literatur und Quellen
RIGON, Antonio: Congregazioni del clero cittadino e
storia della parrocchia nell'Italia settentrionale: il problema delle fonti (La parrochia nel medio evo. Economia, scambi, solidarietà, ed. A. PARAVICINI BAGLIANI
und Véronique PASCHE, Italia sacra. Studi e documenti di storia ecclesiastica 53, Rom 1995, S. 3-25)
RINO SERRA, José: Inventario de los manuscritos de la
Catedral de Sigüenza (Hispania Sacra 3/1950, S. 431465)
RISCO, Manuel: España sagrada, Bd. 41: De la santa Iglesia
de Lugo: Continuacion de su Historia desde el Siglo
XII hasta fines des XVIII (Madrid 1798)
Risposta al papele intitolato Estratto delle spese attinenti
alle campane della chiesa parrocchiale del luogo di
Meda (o.O., o.J.)
RITZERFELD, Ulrich: Das Kölner Erzstift im 12. Jahrhundert. Verwaltungsorganisation und wirtschaftliche
Grundlagen (Rheinisches Arch. 132, Köln 1994)
RIU y CABANAS, Ramón: Primeros cardenales de la Silla
Primada (Boletín de la Real Academia de la Historia
27/1895, S. 137-147)
RIVAUTELLA, Ant./BERTA, Franc.: Ulciensis ecclesiae
chartarium animadversionibus illustratum (Turin 1753)
RIVERA RECIO, Juan Francisco: La Iglesia de Toledo en el
Siglo XII (1086-1208), 2 Bde (Publicaciones del Instituto español de Historia eclesiastica. Monografias 10,
22, Rom 1966-1976)
Robert von Torigni: Chronica, ed. Léopold DELISLE, 2
Bde (Publications de la Société de l'histoire de Normandie, Rouen 1872-1873); ed. Richard HOWLETT
(RS 82,4, London 1889)
ROBERT, G.: Le prieuré de Rethel en 1141 (Rev. historique ardennaise 15/1908, S. 210-224)
ROBERT, Gaston-Paulin: Documents relatifs au comté de
Porcien (1134-1464) (Monaco 1935)
ROBERT, Jean: Historia sancti Huberti (Luxemburg 1621)
ROBERT, Ulysse: Bullaire du pape Calixte II, 2 Bde (Paris
1891, ND Hildesheim 1979)
Roberti de Monte Auctarium a. 385-100, Cronica a. 11001186, ed. Ludwig BETHMANN (MGH SS 6, Hannover
1844, S. 475-535)
ROBINSON, Ian Stuart: The Papacy 1073-1198. Continuity
and Innovation (Cambridge Medieval Textboooks,
Cambridge 1990, ND 1996)
ROBOLINI, Giuseppe: Notizie appartenenti alla storia della
sua patria, Bd. 3 (Pavia 1828)
RODRÍGUEZ DE LAMA, Ildefonso: Colección diplomática
medieval de la Rioja (923-1225), Bd. 3: Documentos
(1168-1225) (Consejo Superior de Investigaciones
Científicas, Logroño 1979)
Roger von Howden, Chronica, ed. William STUBBS (RS
51,1-4, London 1868-1871)
Roger von Wendover, Liber qui dicitur Flores historiarum
ab anno domini MCLIV annoque Henrici Anglorum
regis secundi primo, ed. Henry Gay HEWLETT, 3 Bde
(RS 84, 1-3, London 1886-1889)
ROGER, Jean-Marc: Une bulle inédite du pape Lucius III
pour l'ordre de l'Hôpital (4 Novembre 1183) (BECh
132/1974, S. 97-100)
RÖHRICHT, Reinhold: Zur Geschichte der Kreuzzüge
(NA 11/1886, S. 571-579)
ÖHRICHT
R
, Reinhold: Zur Korrespondenz der Päpste mit
den Sultanen und Mongolenchanen des Morgenlandes
im Zeitalter der Kreuzzüge (Theologische Studien und
Kritiken 64/1891, S. 359-369)
RÖHRICHT, Reinhold: Regesta Regni Hierosolymitani
(MXCVII – MCCXCI) (mit Additamentum) (Innsbruck 1893-1904)
RÖHRICHT, Reinhold: Geschichte des Königreichs Jerusalem (1100-1291) (Innsbruck 1898)
ROILO, Christine: Das Registrum Goswins von Marienberg, bearb. von Christine ROILO, übersetzt von Raimund SENONER. Mit Beiträgen von Josef RIEDMANN
und Gustav PFEIFER (Veröffentlichungen des Südtiroler Landesarch. 5, Innsbruck 1996)
Rolandini Patavini Cronica in factis et circa facta Marchie
Trivixane, ed. Antonio BONARDI (MURATORI, RIS,
8,1, Città di Castello 21905)
RÖLKER, Roland: Adel und Kommune in Modena: Herrschaft und Administration im 12. und 13. Jahrhundert
(Europäische Hochschulschriften, Reihe 3: Geschichte
und ihre Hilfswissenschaften 604, Frankfurt 1994)
ROMAN, Jean-Charles: Les chartes de l'ordre de Chalais
1101-1400, Bd. 1: 1101-1200 (Arch. de la France monastique 23, Ligugé/Paris 1923)
ROMAN, Joseph: Tableau historique du département des
Hautes-Alpes, IIe partie: Inventaire et analyse des documents du moyen-âge relatifs au Haut-Dauphiné
(561-1500) (Paris 1890)
ROMANÍ MARTÍNEZ, Miguel: Colección diplomática do
mosteiro cisterciense de Santa María de Oseira
(Ourense) 1025-1310, 3 Bde (Santiago 1989-1993)
ROMBALDI, Odoardo: Il monastero di San Prospero di
Reggio Emilia (Modena 1982)
ROMMEL, Christoph: Geschichte von Hessen 1 (Marburg/Kassel 1820)
RONDININUS, Philippus: Monasterii sanctae Mariae et
sanctorum Johannis et Pauli de Casaemario brevis
historia (Rom 1707)
RONZANI, Mauro: L'organizzazione della cura d'anime
nella città di Pisa (secoli XII-XIII) (Istituzioni ecclesiastiche della Toscana medioevale, Commissione italiana
per la storia delle pievi e delle parrocchie, Studi e
ricerche 1, ed. Chris J. WICKHAM/Mauro RONZANI/
Y. MILO/Amleto SPICCIANI, Galatina 1980, S. 35-85)
RONZANI, Mauro: Aspetti e problemi delle pievi e delle
parrocchie cittadine nell'Italia centro-settentrionale
(Pievi e parrocchie in Italia nel basso Medioevo [sec.
XIII-XIV]. Atti del VI convegno di storia della chiesa
in Italia, Firenze, 21-25 sett. 1981, Bd. 1 [Italia sacra
35], Rom 1984, S. 307-349)
Literatur und Quellen
ROPER, William Oliver: Materials for the History of the
Church of Lancaster, 4 Bde (Chetham Society N.S. 26,
31, 58, 59, Manchester 1892-1906)
RÖSCH, Gerhard: Der venezianische Adel bis zur Schliessung des Großen Rates. Zur Genese einer Führungsschicht (Kieler Historische Studien 33, Sigmaringen
1989)
RÖSENER, Werner: Reichsabtei Salem. Verfassungs- und
Wirtschaftsgeschichte des Zisterzienserklosters von
der Gründung bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts
(Vorträge und Forschungen, Sonderband 13, Sigmaringen 1974)
ROSEROT DE MELIN, Joseph: Le diocèse de Troyes des
origines à nos jours (IIIe siècle-1955) (Troyes 1957)
ROSEROT, Alphonse: Dictionnaire topographique du département de la Haute-Marne (Paris 1903)
ROSEROT, Alphonse: Dictionnaire topographique du département de la Côte-d'Or (Dictionnaire topographique de la France 28, Paris 1924)
ROSEROT, Alphonse: Dictionnaire historique de la Champagne méridionale (Aube), des origines à 1790, 4 Bde
(Marseille 1942-1948)
ROSS, Charles Derek: The Cartulary of Cirencester Abbey,
Gloucestershire, 3 Bde, Bd. 3 ed. Mary DEVINE (London/Oxford 1964-1977)
ROSSANO, G. B.: Cartario della prevostura poi abazia di
Rivalta Piemonte fino al 1300 (BSSS 68, Pinerolo
1912)
ROSSI, Girolamo: Storia della città di Ventimiglia dalle sue
origini fin ai tempi notri (Oneglia 31886)
ROSSI-SABATINI, Giuseppe: L'espansione di Pisa nel
Mediterraneo fino alla Meloria (Florenz 1935)
ROSSINI, Egidio: Verona nelle carte cremonesi del medioevo (916-1329) Appunti per un regesto (Studi storici
veronesi Luigi Simeoni 18-19/1968-1969, S. 23-69)
ROTH VON SCHRECKENSTEIN, Karl Heinrich: Urkundliche Beiträge zur Geschichte der Constanzer Bischöfe
(12. Jahrhundert) (ZGORh 28/1876, S. 129-179)
Rotuli Parliamentorum; ut et petitiones et placita in parliamento, Bd. 3: tempore Ricardi II (London 1767)
ROUND, John Horace: Ancient Charters, royal and private
prior to A.D. 1200. Part 1 (Pipe Roll Society 10, London 1888)
ROUND, John Horace: Calendar of Documents preserved
in France illustrative of the History of Great Britain
and Ireland, Bd. 1: A.D. 918-1206 (Public Record
Office, Texts and Calendars, London 1899)
ROUQUETTE, Jean-Baptiste/VILLEMAGNE, Augustin: Bullaire de l'église de Maguelone, Bd. 1: 819-1203 (Montpellier 1911)
ROUSSEAU, Félix: Les chartes de Brogne du fonds de
Stassart (Bullet. de la Commission royale d'histoire
125/1959, S. 347-378)
685
ROUVIER, Pierre: Reomaus, seu historia monasterii S.
Joannis Reomaensis, in tractu Lingonensi, primariae
inter Gallica coenobia antiquitatis anno ab 425 (Paris
1637)
ROUX, Joseph: Cartulaire du Chapitre de la cathédrale
d'Amiens, 2 Bde (Mémoires de la Société des antiquaires de Picardie: Documents inédits concernant la
province 14, 18, Paris 1905-1912)
ROVELLI, Giuseppe: Storia di Como, 3 Bde (Mailand
1789-1802)
ROWE, John Gordon: The Papacy and the ecclesiastical
province of Tyre (1100-1187) (Bullet. of the John Rylands Library Manchester 43/1960-1961, S. 160-189)
ROYCE, David: Landboc, sive Registrum monasterii Beatae Mariae Virginis et Sancti Cénhelmi de Winchelcumba in comitatu Gloucestrensi ordinis sancti Benedicti, 2 Bde (Exeter 1892-1903)
ROYER-COLLARD, Albert Paul: Ordo judiciorum (o.O.
1837) (war nicht zugänglich)
RUBELLIN, Michel: Lyon et Valdè: un réexamen (Religion
et exclusion XIIe-XVIIIe siècle, ed. Gabriel AUDISIO,
Publications de l'Université de Provence, Aix-enProvence 2001, S. 51-60)
RUBEUS, Hieronymus: Historiarum Ravennatum libri 10
(Venedig 1590)
RUBNER, Heinrich: Untersuchungen zur Forstverfassung
des mittelalterlichen Frankreich (Vierteljahrschrift für
Sozial- und Wirtschaftsgeschichte, Beihefte 49, Wiesbaden 1965)
RÜCK, Peter: Die Urkunden der Bischöfe von Basel bis
1213. Vorarbeit zu den Regesta Episcoporum Basiliensium (Quellen und Forschungen zur Basler Geschichte
1, Basel 1966)
RÜCK, Peter: Inventare geistlicher Archive der Westschweiz um 1400: Die Priorate St. Maire und Lutry
(Zs. für Schweizerische Kirchengeschichte 64/1970, S.
140-152)
RUFFINI, Romano: Gli ospedali dei Crociferi nella marca
Anconitana nei secoli XII, XIII, XIV (Assistenza e
ospitalità nella Marca Medievale. Atti del XXVI Congresso di studi maceratesi, San Ginesio 17-18 novembre 1990, Studi maceratesi 26, Macerata 1992, S. 87187)
RUGGERI, Adriano: Due documenti ritrovati: i privilegi di
Celestino III (1195) e di Onorio III (1216) in favore
dell'abbazia dei SS. Quirico e Guilitta di Micigliano
(Rieti) (Riv. storica del Lazio 4 [Nr. 5]/1996, S. 3-24)
RUGO, Pietro: Documenti e regesti per la storia dell'alto
Concordiese e sui ‚de Rivo‘ di Cividale (Feltre 1963)
RUPF, Philipp P.: Das Zisterzienserkloster Tennenbach im
mittelalterlichen Breisgau: Besitzgeschichte und Aussenbeziehungen (Forschungen zur oberrheinischen
Landesgeschichte 48, Breisgau 2004)
686
Literatur und Quellen
RUSSO, Francesco: La metropolia di Santa Severina (Arch.
storico per la Calabria e la Lucania 16/1947, S. 1-20)
RUSSO, Francesco: Regesto Vaticano per la Calabria, Bd. 1
(Rom 1974)
RYAN, James D.: Toleration denied. Armenia between
East and West in the Era of the Crusades (Tolerance
and Intolerance. Social Conflict in the Age of the Crusades, ed. Michael GERVERS und James M. POWELL,
Medieval Studies, Syracuse 2001, S. 55-64)
Ryccardi de Sancto Germano Chronica, ed. Carlo Alberto
GARUFI (MURATORI, RIS, 7,2, Bologna 21938)
RYMER, Thomas: Foedera, Conventiones, Litterae et cuiscunque generis acta publica inter reges Angliae et alios
quosvis imperatores, reges, pontifices, principes vel
communitates ab ingressu Gulielmi I in Angliam A.D.
1066 ad nostra usque tempora habita et tractata, vol. 1
pars 1 (ed. tertia, Den Haag 1739, ‘Record-Edition‘,
London 1816)
SABA, Agostino: Montecassino e la Sardegna medioevale.
Note storiche e codice dipl. sardo-cassinese (Miscellanea Cassinese 4, Montecassino 1927)
SABARTHÈS, Antoine-Auguste: Dictionnaire topographique du département de l'Aude (Dictionnaire topographique de la France 5, Paris 1912)
SAIGE, Gustave/LABANDE, Léon-Honoré: Documents historiques relatifs aux seigneuries de Menton, Roquebrune et La Turbie, du XIe au XVIe siècle (Collection
de documents historiques publiés par ordre d'Albert Ier
de Monaco 6, Monaco 1909)
SAINT-VENANT, Raoul de: Dictionnaire topographique
historique, biographique, généalogique et héraldique
du Vendômois et de l'arrondissement de Vendôme, 4
Bde (Blois 1912-1917, ND 1983)
SALA, A./SPINELLI, G.: La soggezione dell'abbazia di S.
Lorenzo in Trento all'abbazia di S. Benedetto di Vallalta nel quadro dei rapporti fra Bergamo e Trento nel
medioevo (Contributi alla storia della regione Trentino-Alto Adige. Miscellanea di studi storici per il X
anniversario della rivista ‚Civis‘ e in onore di L. Menapace per l'80 genetliaco, Supplemento Civis 2/1986, S.
59-77)
SALETTE, M.: Fontevraud et la papauté d'après les actes
pontificaux du trésor des chartes de Fontevraud
(Fontevraud: Histoire – Archéologie 2/1994, S. 67-96)
SALMON, André: Recueil de chroniques de Touraine (Collection de documents sur l'histoire de Touraine 1,
Tours 1854)
SALTER, Herbert Edward: Eynsham Cartulary, 2 Bde (Oxford Historical Society 49, 51, Oxford 1907-1908)
SALTER, Herbert Edward: Newington Longeville Charters
(Oxfordshire Record Society 3, Oxford 1921)
SALTER, Herbert Edward: Cartulary of Oseney Abbey, 6
Bde (Oxford Historical Society 89-91, 97-98, 101, Oxford 1929-1936)
SALTER, Herbert Edward: The Thame Cartulary, 2 Bde
(Oxfordshire Record Society 25-26, Oxford 19471948)
SALVATORI, Enrica: Ceti sociali e struttura urbana: la
popolazione pisana delle cappelle di S. Michele in
Borgo, S. Jacopo al Mercato, S. Cecilia e S. Lorenzo
alla Rivolta nei secoli XI-XV (Pisa e la Toscana occidentale nel Medioevo. A Cinzio Violante nei suoi 70
anni, ed. G. ROSSETTI, 2 Bde, Pisa 1991, S. 231-299)
SALZMAN, Louis Francis: The Chartulary of the Priory of
St. Pancras of Lewes, 2 Bde (Sussex Record Society
38,40, London 1932-1934)
SAMARITANI, Antonio: Regesta Pomposiae (Deputazione
provinciale Ferrarese di Storia Patria, Serie Monumenti
5, Rovigo 1963)
SAMARITANI, Antonio: Le pievi 'arimanniche' di S. Vitale e
di S. Pietro in Massafiscaglia nel Ferrarese immediatamente soggette alla S. Sede (secc. XI-XIII) e la loro vicenda medievale (sino alla metà del sec. XV) (Analecta
Pomposiana 11/1986, S. 155-241)
SAMARITANI, Antonio: Cronotassi dei vescovi di Voghenza secc. V-X e di Ferrara (dal sec. VIII al pontificato di
Innocenzo III a. 1198) (Supplemento del Bollet. ecclesiastico ufficiale per l'arcidiocesi Ferrara-Comacchio
2/1988, S. 1-63)
SAMMARINI, Achille: L'antica pieve di Carpi. Memorie
storico-artistiche (Memorie storiche e documenti sulla
città e sull'antico principato di Carpi. Studi e indagini
della commissione municipale di storia patria e belle
arti di detta città, Bd. 4, Carpi 1888)
SAN MARTÍN, Jesus: Catálogo del Archivo de la Catedral
de Palencia (Publicaciones de la Institución Tello
Téllez de Meneses 50, Palencia 1983)
SANDERUS, Antonius: Flandria illustrata sive descriptio
comitatus istius per totum terrarum orbem celeberrimi, Bd. 2: Auctarium (Köln 1641-1644, ND 1978)
SANTARÉM, Manuel Francisco de/REBELLO DA SILVA,
Luiz Augusto: Quadro Elementar das relações politicas e diplomaticas de Portugal com as diversas potencias do mundo, Bd. 9 (Lissabon 1864)
SANTIFALLER, Leo: Papsturkunden für das Trientner
Domkapitel (HJb 56/1936, S. 46-58)
SANTIFALLER, Leo: Urkunden und Forschungen zur Geschichte des Trientner Domkapitels im Mittelalter 1
(Veröffentlichungen des Institus für österreichische
Geschichtsforschung 6, Wien 1948)
SANTIFALLER, Leo: Zur älteren Papstdiplomatik (Siedlung, Wirtschaft und Kultur im Ostalpenraum, FS zum
70. Geburtstag von Fritz Popelka, hg. von Fritz
POSCH, Veröffentlichungen des Steiermärkischen Landesarch. 2, Graz 1960, S. 17-20)
Literatur und Quellen
SANTONI, Pierre: Les deux premiers siècles du prieuré de
Saint-Gilles de l'ordre de l'Hôpital de Saint-Jean de
Jérusalem (Guillaume de Villaret, premier recteur du
comtat Venaissin 1274, grand-maître de l'ordre des
hospitaliers de Saint-Jean de Jérusalem Chypre 1296:
Des hospitaliers de Saint-Jean de Jérusalem de Chypre
et de Rhodes hier aux chevaliers de Malte aujourd'hui.
Actes publiés avec le concours de l'Association française des membres de l'Ordre souverain militaire et
hospitalier de Saint-Jean de Jérusalem, de Rhodes et de
Malte, Paris 1985, S. 114-183)
SANTOS ABRANCHES, Joaquim dos: Summa do Bullario
Portuguez (Coimbra 1895) (war nicht zugänglich)
SARTI, Maurus/FATTORINI, Maurus: De claris archigymnasii Bonoiensis professoribus a saecolo XI usque ad
saeculum XIV, Bd. 1, Bologna 1769 (2. Aufl., ed. C.
ALBICINI et C. MALAGOLA, Bologna 1888)
SARTORETTO, Antonio: Antichi documenti della Diocesi
di Treviso 905-1199 (Treviso 1979)
SAUER, Joseph: Symbolik des Kirchengebäudes und seiner
Ausstattung in der Auffassung des Mittelalters (Freiburg 1924)
AUERLAND
S
, Heinrich V.: Einige Metzer Urkunden und
Notizen aus zwei Trierer Handschriften (Jahrbuch der
Gesellschaft für Lothringische Geschichte und Altertumskunde 1/1888-1889, S. 81-85)
SAURWEIN, Erich: Der Ursprung des Rechtsinstitutes der
päpstlichen Dispens von der nicht vollzogenen Ehe
(Analecta Gregoriana 215, Rom 1980)
SAUVAGE, René-Frédéric-Norbert: Histoire et développement économique d'un monastère normand au moyen
âge. L'abbaye de Saint-Martin de Troarn au diocèse de
Bayeux, des origines au XVIe siècle (Mémoires de la
Société des Antiquaires de Normandie 34, Caen 1911)
SAVIGNI, Raffaele: Episcopato e società cittadina a Lucca
da Anselmo II (†1086) a Roberto (†1225) (Studi e
testi/Accademia Lucchese di Scienze, Lettere ed Arti
43, Lucca 1996)
SAVIGNONI, P.: L'Archivio storico del comune di Viterbo
(Arch. della R. Società Romana di Storia Patria 18/
1895, S. 5-50 und S. 269-318)
SAVIO, Fedele: Gli antichi vescovi d'Italia dalle origini al
1300 descritti per regioni, Bd. 2: La Lombardia Parte I,
Milano (Florenz 1913, ND Bologna 1971)
SAVIOLI, Lodovico Vittore: Annali Bolognesi, 3 Bde (in 4)
(Bassano 1784-1789)
SAYERS, Jane E.: Original Papal Documents in Lambeth
Palace Library (Bullet. of the Institute of historical Research, Special Supplement 6/1967)
SAYERS, Jane E.: Papal Judges Delegate in the Province of
Canterbury 1198-1254. A Study in ecclesiastical Jurisdiction and Administration (Oxford 1971)
SCACCIA SCARAFONI, Camillo: Le carte dell' Archivio
capitolare della Cattedrale di Veroli (Rom 1960)
687
SCALFATI, Silio P. P.: Ego episcopus firmavi hanc cartulam. Ein Beitrag zum Kanzlei- und Urkundenwesen
der korsischen Bischöfe im frühen Mittelalter (La forma e il contenuto. Studi di scienza del documento, ed.
Silio P.P. SCALFATI, Collana Percorsi 4, Ospeda-letto
1993, S. 149-173)
SCALON, Cesare: Necrologium Aquileiense (Fonti per la
storia della chiesa in Friuli 1, Udine 1982)
SCALON, Cesare: Un documento aquileiese inedito del
1183 (Studi forogiuliesi in onore di Carlo Guido Mor,
Udine 1983, S. 127-140)
SCAMMELL, Geoffrey Vaughan: Hugh de Puiset, Bishop
of Durham (Cambridge 1956)
SCANO, D.: Serie cronologica dei giudici Sardi (Arch.
storico Sardo 21, fasc. 3 e 4/1939, S. 17-125)
SCARANO, Luigi: Regesto delle pergamene del Capitolo
Metropolitano e della Curia Arcivescovile di Trani dai
Langobardi agli Angioini (845-1435) (Società di storia
patria per la Puglia – Bibliografie e fonti archivistiche
2, Bari 1983)
SCARRIONE, Federica: La chiesa di S. Ilario a Voghera
(Bollet. della Società Pavese di storia patria 46/1994, S.
33-69)
SCHAAB, Meinrad: Die Diözese Worms im Mittelalter
(Freiburger Diözesan-Arch. 86/1966, S. 94-219)
SCHAEFFER, Michèle: Chartes de l'abbaye Saint-Epvre de
Toul des origines à 1228 (Thèse 3e Cycle Hist., Nancy
2, 1984)
SCHAEPKENS, Alexandre: Cartulaires de la prévoté de
Meersen (Publications de la Société d'archéologie dans
le duché de Limbourg 1/1864, S. 135-153)
SCHANNAT, Johann Friedrich: Vindemiae literariae, hoc
est veterum monumentorum ad Germaniam sacram
praecipue spectantium collectio, 2 Bde (Fulda/Leipzig
1723-1724)
SCHARFF, Thomas: Häretikerverfolgung und Schriftlichkeit. Die Wirkung der Ketzergesetze auf die oberitalienischen Kommunalstatuten im 13. Jahrhundert (Gesellschaft, Kultur und Schrift. Mediävistische Beiträge
4, Frankfurt u.a. 1996)
SCHATEN, Nikolaus: Annalium Paderbornensium Pars 1
(Münster ²1774)
SCHAUKEGL, Joseph: Spicilegium historico-genealogicodiplomaticum ex antiquissimo et florentissimo quondam agro Billungano (Wien 1796)
SCHAUS, Emil: Zwei Bleidenstädter Urkunden (NA 31/
1906, S. 197-205)
SCHEFFER-BOICHORST, Paul: Kaiser Friedrich' I. letzter
Streit mit der Kurie (Berlin 1866)
SCHIAPARELLI, Luigi: Le carte antiche dell'archivio capitolare di S. Pietro in Vaticano (Arch. della R. Società
Romana di Storia Patria 25/1902, S. 273-354)
SCHIAPARELLI, Luigi/BALDASSERONI, Francesco: Regesto
di Camaldoli, Bd. 1-2 (Regesta Chartarum Italiae 2, 5,
Rom 1907-1909)
688
Literatur und Quellen
SCHIESS, Traugott: Quellenwerk zur Entstehung der
Schweizerischen Eidgenossenschaft. Urkunden, Chroniken, Hofrechte, Rödel und Jahrzeitbücher bis zum
Beginn des XV. Jahrhunderts. Abteilung I: Urkunden,
Bd. 1: Von den Anfängen bis Ende 1291 (Aarau 1933)
SCHILLING, Beate: Guido von Vienne – Papst Calixt II.
(Schriften der MGH 45, Hannover 1998)
SCHIMMELPFENNIG, Bernhard: Papst- und Bischofswahlen seit dem 12. Jahrhundert (Wahlen und Wählen im
Mittelalter, hg. von Reinhard SCHNEIDER und Harald
ZIMMERMANN, Vorträge und Forschungen 37, Sigmaringen 1990, S. 173-195)
SCHLEIDGEN, Wolf-Rüdiger: Theodor Josef LACOMBLET,
UB für die Geschichte des Niederrheins. Nachweis
der Überlieferung (Veröffentlichungen der staatlichen
Arch. des Landes Nordrhein-Westfalen. Reihe C:
Quellen und Forschungen 10, Siegburg 1981)
SCHMALZL, Peter: Gars. Die Geschichte des ehemaligen
Augustiner-Chorherrenstiftes. FS zur 1200-Jahrfeier
(Gars 1968)
SCHMID, Joseph: Die Urkunden-Regesten des Kollegiatstiftes U.L. Frau zur Alten Kapelle in Regensburg, Bd.
1 (Regensburg 1911)
SCHMID, Joseph: Die Geschichte des Kollegiatstiftes U.L.
Frau zur Alten Kapelle in Regensburg (Regensburg
1922)
SCHMIDT, Charles-Guillaume-Adolphe: Herrade de
Landsberg (Straßburg 1893)
SCHMIDT, Gustav: Urkundenbuch des Hochstifts Halberstadt und seiner Bischöfe, Bd. 1: bis 1236 (Publicationen aus den K. Preußischen Staatsarchiven 17, Leipzig
1883, ND Osnabrück 1965)
SCHMIDT, Tilmann: Alexander II. (1061-1073) und die römische Reformgruppe seiner Zeit (Päpste und Papsttum 11, Stuttgart 1977)
SCHMIDT, Ulrich: Königswahl und Thronfolge im 12.
Jahrhundert (Forschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters, Beihefte zu J. F. Böhmer,
Regesta Imperii 7, Köln/Wien 1987)
SCHMINCKE, Julius: Geschichte des Klosters Germerode
(Zs. des Vereins für hessische Geschichte und Landeskunde N.F. 7/1858, S. 1-28)
SCHMITT, Philipp: Die Kirche des h. Paulinus bei Trier,
ihre Geschichte und ihre Heiligtümer (Trier 1853,
41891)
SCHMITZ, Ludwig: Zwei Original-Briefe von c. 1188
(MIÖG 24/1903, S. 344-352)
SCHMITZ-KALLENBERG, Ludwig: Urkunden des fürstlich
Salm-Horstmar'schen Archives in Coesfeld und der
herzoglich Croy‘schen Domänenadministration in
Dülmen (Inventare der nichtstaatlichen Archive Westfalens. Beiband 1: Regierungsbezirk Münster, Beiheft
2. Veröffentlichungen der Historischen Kommission
der Provinz Westfalen, Münster 1904)
SCHMITZ-KALLENBERG, Ludwig: Inventare der nichtstaatlichen Archive des Kreises Büren (Veröffentlichungen der Historische Kommission der Provinz
Westfalen, Inventare der nichtstaatlichen Archive der
Provinz Westfalen, Bd. 3,1: Reg.-Bez. Minden, Münster 1915)
SCHMUGGE, Ludwig: Ministerialität und Bürgertum in
Reims. Untersuchungen zur Geschichte der Stadt im
12. und 13. Jahrhundert (Francia 2/1974, S. 152-212)
SCHNEIDER, Fedor: Regestum Volaterranum (Regesta
Chartarum Italiae 1, Rom 1907)
SCHNEIDER, Fedor: Regestum Senense, Bd. 1: bis zum
Frieden von Poggibonsi, 713-30 Juni 1235 (Regesta
Chartarum Italiae 8, Rom 1911)
SCHNEIDER, Fedor: Analecta Toscana 4: Der Einsiedler
Galgan von Chiusdino und die Anfänge von S. Galgano (QFIAB 17/1914-1924, S. 61-77; ND: DERS.,
Toskanische Studien, Aalen 1974, S. 379-395)
SCHNEIDER, Fedor: Aus San Giorgio in Braida zu Verona
(Papsttum und Kaisertum. Forschungen zur politischen Geschichte und Geisteskultur des Mittelalters.
Paul Kehr zum 65. Geburtstag dargebracht, hg. von
Albert BRACKMANN, München 1926, S. 185-206)
SCHNEIDER, Fedor: Nachlese in Toscana (QFIAB 22/
1930-1931, S. 31-86)
SCHNELLER, Josef: Urkundenlese aus den fünf Orten und
dem ehemaligen Bisthume Constanz (1186-1367) (Der
Geschichtsfreund 29/1874, S. 333-360)
SCHOEBEL, Martin: Archiv und Besitz der Abtei St. Viktor
in Paris (Pariser Historische Studien 31, Bonn 1991)
SCHOEPFLIN, Johann Daniel: Alsatia aevi Merovingici,
Carolingici, Saxonici, Salici, Suevici Diplomatica, 2
Bde (Mannheim 1772)
SCHOLZ, Sebastian: Transmigration und Translation. Studien zum Bistumswechsel der Bischöfe von der Spätantike bis zum Hohen Mittelalter (Kölner Historische
Abh. 37, Köln/Weimar/Wien 1992)
SCHÖNECKE, Walter: Personal- und Amtsdaten der Erzbischöfe von Hamburg-Bremen vom Jahre 831 bis 1511
(Greifswald 1915)
SCHÖNFELDER, Alexander: Handelsmessen und Kreditwirtschaft im Hochmittelalter – die Champagnemessen (Schriften zur Wirtschaftsgeographie und Wirtschaftsgeschichte 1, Saarbrücken 1988)
SCHÖNSTEINER, Ferdinand: Die Collectio Claustroneoburgensis (Jb. des Stiftes Klosterneuburg 2/1909,
S. 1-154)
SCHÖNTAG, Wilfried: Untersuchungen zur Geschichte des
Erzbistums Mainz unter den Erzbischöfen Arnold
und Christian I. (1153-1183) (Quellen und Forschungen zur hessischen Geschichte 22, Darmstadt/Marburg 1973)
SCHOOLMEESTERS, Émile: Les abbés de St-Gilles (à Liège)
(Liège 1886-1887)
Literatur und Quellen
SCHÖPPACH, Karl: Hennbergisches UB, 1. Theil: Die
Urkunden des gemeinschaftlichen Hennebergischen
Archivs zu Meiningen von 933-1330 (Meiningen 1842)
CHOPPMEYER
S
, Heinrich: Die spätmittelalterliche Bürgerstadt (1200-1600) (Paderborn. Geschichte der Stadt in
ihrer Region, Bd. 1: Das Mittelalter. Bischofsherrschaft und Stadtgemeinde, hg. von Jörg JARNUT, Paderborn 1999, S. 200-473)
SCHÖTTGEN, Christian: Inventarium diplomaticum historiae Saxoniae superioris, das ist: Verzeichnis derer
Uhrkunden der Historie von Ober-Sachsen (Halle
1747)
SCHÖTTGEN, Christian/KREYSIG, Georg Christoph:
Diplomataria et Scriptores historiae Germanicae medii
aevi, Bd. 2-3 (Altenburg 1755)
SCHRAMM, Percy Ernst: Der König von Frankreich. Das
Wesen der Monarchie vom 9. zum 16. Jahrhundert.
Ein Kapitel aus der Geschichte des abendländischen
Staates, Bd. 1: Text, Bd. 2: Anhänge, Anmerkungen,
Register (Weimar 21960)
SCHREIBER, Georg: Kurie und Kloster im 12. Jahrhundert. Studien zur Privilegierung, Verfassung und
besonders zum Eigenkirchenwesen der vorfranziskanischen Orden vornehmlich auf Grund der Papsturkunden, 2 Bde (Kirchenrechtliche Abh. 65/66 und
67/68, Stuttgart 1910, ND Amsterdam 1965)
SCHREIBER, Georg: Studien zur Exemtionsgeschichte der
Zisterzienser. Zugleich ein Beitrag zur Veroneser
Synode vom Jahre 1184 (ZRG 35 KA 4/1914, S. 74116; ND: DERS., Gesammelte Abh., Bd. 1: Gemeinschaften des Mittelalters, Münster 1948, S. 371-396)
(Anon.),
Schriften
der
Alterthumsund
Geschichtsvereine zu Baden und Donaueschingen
2/1849
SCHROD, Konrad: Das Kloster St. Alban bei Mainz. Ein
Beitrag zu seiner rechtsgeschichtlichen Entwicklung
vor 1200 (Mainzer Zs. 30/1935, S. 49-55)
SCHROD, Konrad: Eine Fälschung für Kloster St. Alban
bei Mainz (Beiträge zur hessischen Kirchengeschichte
11/1937, S. 167-183; ND: Arch. für hessische Geschichte und Altertumskunde NF 20/1938, S. 364379)
SCHRÖDL, Karl: Passavia sacra. Geschichte des Bisthums
Passau bis zur Säkularisation des Fürstenthums Passau
(Passau 1879)
SCHROLL, Beda: Urkundenbuch des Benedictiner-Stiftes
St. Paul in Kärnten (Fontes rerum Austriacarum 2.
Abtheilung 39, Wien 1876)
SCHUG, Peter: Geschichte der Dekanate Andernach, Gondershausen und St. Goar (Geschichte der Pfarreien
des Bistums Trier 9, Veröffentlichungen des Bistumsarchivs Trier 20, Trier 1970)
SCHUHMANN, Günther: Die ältesten Kopialbücher des
Zisterzienserklosters Heilsbronn (Jb. für fränkische
Landesforschung 11-12/1953, S. 165-175)
689
SCHUHMANN, Günther/HIRSCHMANN, Gerhard: Urkundenregesten des Zisterzienserklosters Heilsbronn. 1.
Teil: 1132-1321 (Veröffentlichungen der Gesellschaft
für fränkische Geschichte 3. Reihe: Fränkische Urkundenbücher und Regestenwerke 3, Würzburg 1957)
SCHULTES, Ludwig August: Directorium diplomaticum
oder chronologisch geordnete Auszüge von sämmtlichen über die Geschichte Obersachsens vorhandenen Urkunden, Bd. 2 (Rudolstadt 1825)
SCHULTZE, Johannes: Klöster, Stifter und Hospitäler der
Stadt Kassel und Kloster Weißenstein. Regesten und
Urkunden (Veröffentlichungen der Historischen
Kommission für Hessen und Waldeck 9. Klosterarchive. Regesten und Urkunden 2, Marburg 1913)
SCHULTZE-GALLÉRA, Siegmar von: Das mittelalterliche
Halle 1: Von der Gründung der Stadt bis zur Entwicklung des städtischen Rates (Geschichte der Stadt
Halle 1, Halle 1925)
SCHULZE, Hans K.: Quedlinburger Urkundenstudien (Studien zur Geschichte des Mittelalters. Jürgen Petersohn
zum 65. Geburtstag, hg. von Matthias THUMSER,
Annegret WENZ-HAUBFLEISCH und Peter WIEGAND,
Stuttgart 2000, S. 62-74)
SCHUSTER, Ildefonso: L'imperiale abbazia di Farfa. Contributo alla storia del Ducato romano nel Medio Evo
(Studi farfensi 1, Rom 1921, ND 1987)
SCHÜTZ, Christoph Philipp Sinold genannt von – :
Corpus historiae Brandenburgicae diplomaticum
(Schwabach o.J. [1750])
SCHWARTZ, Gerhard: Die Besetzung der Bistümer Reichsitaliens unter den sächsischen und salischen Kaisern
mit den Listen der Bischöfe 951-1122 (Leipzig/Berlin
1913, ND 1993)
SCHWARZ, Brigide: Die Originale von Papsturkunden in
Niedersachsen 1199-1417 (Index Actorum Romanorum Pontificum ab Innocentio III ad Martinum V
electum 4, Città del Vaticano 1988)
SCHWARZ, Marianne: Heiligsprechungen im 12. Jahrhundert und die Beweggründe ihrer Urheber (AKG 39/
1957, S. 43-62)
SCHWARZMAIER, Hansmartin: Lucca und das Reich bis
zum Ende des 11. Jahrhunderts (Bibliothek des DHI
in Rom 41, Tübingen 1972)
SCHWARZWÄLDER, Herbert: Entstehung und Anfänge der
Stadt Bremen. Ein Beitrag zur Geschichte des norddeutschen Städtewesens (Veröffentlichungen aus dem
Stadtarchiv der Freien Hansestadt Bremen 24, Bremen
1955)
SCHWEITZER, Casp. Ant.: Das Urkundenbuch des Abtes
Andreas im Kloster Michelsberg bei Bamberg (Bericht
über das Wirken und den Stand des Historischen
Vereins zu Bamberg 16/1853)
SCHWENK, Bernd: Calatrava. Enstehung und Frühgeschichte eines spanischen Ritterordens zisterziensischer Observanz im 12. Jahrhundert (Spanische Forschungen der Görres-Gesellschaft, 2. Reihe 28, Münster 1992)
690
Literatur und Quellen
SCHWENNICKE, Detlev: Europäische Stammtafeln. Stammtafeln zur Geschichte der europäischen Staaten.
Neue Folge Bd. 2: Die außerdeutschen Staaten. Die
regierenden Häuser der übrigen Staaten Europas, Bd.
3,4: Das feudale Frankreich und sein Einfluß auf die
Welt des Mittelalters, Bd. 13: Les familles féodales de
France 1 (Marburg 1984-1990)
SCHWERIN, Ursula: Die Aufrufe der Päpste zur Befreiung
des Heiligen Landes von den Anfängen bis zum Ausgang Innozenz IV. Ein Beitrag zur Geschichte der
kurialen Kreuzzugspropaganda und der päpstlichen
Epistolographie (Historische Studien 301, Berlin 1937,
ND Vaduz 1965)
SCHWINEKÖPER, Berent: Das Zisterzienserkloster Tennenbach und die Herzöge von Zähringen. Ein Beitrag
zur Gründungs- und Frühgeschichte des Klosters
(Forschen und Bewahren. FS zum 75. Geburtstag von
Hermann Rambach, hg. von Heinrich LEHMANN,
Waldkirch 1983, S. 95-157)
SCHWITZER, Basilius: Chronik des Stiftes Marienberg
(Tirolische Geschichtsquellen 2, Innsbruck 1880)
Scotia Pontificia, siehe SOMERVILLE
SCOTT, John/WARD, John O.: Hugh of Poitiers, the
Vézelay Chronicle and other Documents from MS.
Auxerre 227 and elsewhere (Binghamton, New York
1992)
SCRIBA, Heinrich Eduard: Regesten der bis jetzt gedruckten Urkunden zur Landes- und Orts-Geschichte des
Großherzogthums Hessen, 2. Abt.: Die Regesten der
Provinz Oberhessen enthaltend (Darmstadt 1849)
SCRIBA, Heinrich Eduard: Regesten der bis jetzt gedruckten Urkunden zur Landes- und Orts-Geschichte des
Großherzogthums Hessen, 3. Abt.: Die Regesten der
Provinz Rheinhessen enthaltend (Darmstadt 1851)
SECKEL, Emil: Canonistische Quellenstudien I. Die Westminster-Synode 1175 (Deutsche Zs. für Kirchenrecht,
3. Folge 9/1900, S. 159-189)
SEDLMEIER, Jürg: Silexbergbau (Die Schweiz vom Paläolithikum bis zum frühen Mittelalter 2, Basel 1995, S.
124-129)
SEIBERTZ, Johann Suibert: Urkundenbuch zur Landesund Rechtsgeschichte des Herzogthums Westfalen 1:
799-1300 (Landes- und Rechtsgeschichte des Herzogthums Westfalen 2, Arnsberg 1839)
SEILER, Thomas: Die frühstaufische Territorialpolitik im
Elsaß (Hamburg, teilweise Diss. Saarbrücken 1995)
SELGE, Kurt-Victor: Die ersten Waldenser. Mit Edition
des Liber Antiheresis des Durandus von Osca, Bd. 1:
Untersuchung und Darstellung (Arbeiten zur Kirchengeschichte 37/1, Berlin 1967)
SELGE, Kurt-Victor: Texte zur Inquisition (Texte zur
Kirchen- und Theologiegeschichte 4, Gütersloh 1967)
SELGE, Kurt-Victor: Die Ketzerpolitik Friedrichs II.
(Probleme um Friedrich II., hg. von Josef FLECKENSTEIN, VuF 16, Sigmaringen 1974, S. 309-343)
SELLA, Pietro: Rationes decimarum Italiae nei secoli XIII
e XIV: Aprutium-Molisium (Studi e testi 69, Città del
Vaticano 1936)
SELLA, Pietro: Glossario latino italiano. Stato della ChiesaVeneto-Abruzzi (Studi e testi 109, Città del Vaticano
1944)
SELLA, Pietro: Rationes decimarum Italiae nei secoli XIII
e XIV: Sardinia (Studi e testi 113, Città del Vaticano
1945)
SELLA, Pietro: Rationes decimarum Italiae nei secoli XIII
e XIV: Umbria I. Testo II. Indice. Carta geografica
delle diocesi (Studi e testi 161-162, Città del Vaticano
1952)
SEMAT, Joseph: La ville et le pays de Saint-Pons-de
Thomières. Essai historique (o.O. 1898)
SENSI, Mario: S. Angelo di Limigiano. Abbazia temporaneamente dipendente dal monastero di S. Pietro di
Perugia (Atti del Convegno storico per il millennio
dell'abbazia di S. Pietro in Perugia 1966, Bollet. della
deputazione di storia patria per l'Umbria 64/1967, S.
74-95)
SERENIUS, Basil.: Indulta ac privilegia apostolici Ord.
Clericorum Canonicorum Salvatoris Lateranensis regularis observantiae divi Augusti (Mailand 1606)
SERGI, Giuseppe: Lungo la via Francigena da Chambéry a
Torino. La trasformazione istituzionale fra XI e XII
secolo (Bollet. storico-subalpino 77/1979, S. 153-229)
Series episcoporum ecclesiae catholicae occidentalis ab
initio usque ad annum MCXCVIII, series 5: Germania,
tomus 2: Archiepiscopatus Hammaburgensis sive Bremensis, coadiuvantibus Helmuth KLUGER, Edgar
PACK, Rolf GROSSE curaverunt Stefan WEINFURTER
et Odilo ENGELS (Stuttgart 1984)
Series episcoporum ecclesiae catholicae occidentalis ab
initio usque ad annum MCXCVIII, series 6: Britannia,
Scotia et Hibernia, Scandinavia, tomus 1: Ecclesia
Scoticana, curavit ediditque Donald Elmslie Robertson
WATT (Stuttgart 1991)
Series episcoporum ecclesiae catholicae occidentalis ab
initio usque ad annum MCXCVIII, series 6: Britannia,
Scotia et Hibernia, Scandinavia, tomus 2: Archiepiscopatus Lundensis comitibus Odilo ENGELS, Tore
NYBERG, Stefan WEINFURTER, curavit Helmuth
KLUGER (Stuttgart 1992)
SERRANO, Luciano: El Obispado de Burgos y Castilla
primitiva del s. V al XIII, 3 Bde (Instituto de Valencia
de Don Juan, Madrid 1935-1936)
SERRURE, Constant Philippe: Cartulaire de Saint-Bavon à
Gand (o.O. 1836-1840)
SERVATIUS, Carlo: Paschalis II. (1099-1118). Studien zu
seiner Person und seiner Politik (Päpste und Papsttum
14, Stuttgart 1979)
SETTIA, Aldo Angelo: Santa Maria di Vezzolano. Una
fondazione signorile nell'età della riforma ecclesiastica
(Deputazione Subalpina di Storia Patria/BSS 198,
Turin 1975)
Literatur und Quellen
SETTIA, Aldo Angelo: Chiese, strade e fortezze nel'-l’Italia
medievale (Italia sacra. Studi e documenti di storia
ecclesiastica 46, Rom 1991)
SETTIA, Aldo Angelo: Tracce di medioevo. Toponomastica, archeologia e anitichi insediamenti nell'Italia del
nord (Le testimonianze del passato 6. Fonti e studi 6,
Turin 1996)
SETTON, Kenneth M.: The Byzantine Background to the
Italian Renaissance (Proceedings of the American
Philosophical Society 100/1956, S. 1-76; ND: DERS.,
Europe and the Levant in the Middle Ages and the
Renaissance [I], CSS 29, London 1974)
SEVERT, Jacques: Chronologia historica successionis hierarchicae illustrissimorum archiantistitum Lugdunensis
archiepiscopatus (Lugdun. Batavorum 1607)
SHEAD, Norman F.: The Administration of the Diocese
of Glasgow in the twelfth and thirteenth Centuries
(SHR 55/1976, S. 127-150)
SHEEHY, Maurice P.: Pontificia Hibernica. Medieval Papal
Chancery Documents concerning Ireland 640-1261, 2
Bde (Dublin 1962-1965)
Siberene. Cronaca mensuale del passato per l'arcidiocesi di
Santaseverina. Periodico mensile a cura dell R.ma
Curia Metropolitana di Santa Severina. Anno 1 Nummer 5 (Siena 1913)
Sicardi episcopi Cremonensis Cronica, ed. Oswald HOLDER-EGGER (MGH SS 31, Hannover 1903, S. 22-183)
SIERRA CORELLA, Antonio: El archivo de San Marcos de
León. Algunos datos para la Historia de la Orden
Militar de Caballeros de Santiago (Boletín de la real
Academia de la Historia 99/1921, S. 498-606, ND :
Arch. Leoneses 12/1952, S. 113-161)
Sigebert von Gembloux, Chronica, Continuatio Aquicinctina, ed. Ludwig BETHMANN (MGH SS 6, Hannover
1844, S. 405-438)
SILLINGARDUS, Gaspar: Catalogus omnium episcoporum
Mutinensium (Modena 1606)
SILVESTRELLI, Giulio: Città, castelli e terre della regione
Romana. Ricerche di storia medioevale e moderna
sino al'anno 1800, 2 Bde (Rom 21970)
SIMON, Pierre: Bullarium sacri ordinis Cluniacensis (Lyon
1680)
SIMON, Suzanne: Catalogue des actes des évêques d'Orléans jusqu'à l'année 1207 (École nationale des chartes.
Positions des thèses soutenues par les élèves de la
promotion de 1940, Paris 1940) (war nicht zugänglich)
SIMONS, Walter: Deux témoins du mouvement canonical
au XIIe siècle. Les prieurés de Saint-Laurent-au-Bois et
Saint-Nicolas de Regny et leurs démêlés avec l'abbaye
de Corbie (Sacris Erudiri 24/1980, S. 203-244)
SIMONSOHN, Shlomo: The Apostolic See and the Jews.
Bd. 1: Documents 492-1404, Bd. 2: Documents 13941464, Bd. 3: 1464-1521 (Studies and Texts 94-95, 99,
Toronto 1988-1990)
SIMPSON, William Sparrow: Registrum Statutorum et Consuetudinum ecclesiae cathedralis Sancti Pauli Londinensis (London 1873)
691
SINGER, Heinrich: Neue Beiträge über die Dekretalensammlungen vor und nach Bernhard von Pavia (SB
der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in
Wien, phil.-hist. Kl. 171, 1. Abh., Wien 1913)
SISTO, Alessandra: Genova nel Ducento. Il capitolo di S.
Lorenzo (Collana storica di fonti e studi 28, Genua
1979)
SITWELL, George: The Barons of Pulford in the 11th and
12th centuries and their descendants (Scarborough
1889)
SKÅNLAND, Vegard: Supplerende og kritiske bemerkinger
til Eirik Vandvik: Latinske dokument til norsk historie
fram til år 1204 (Historisk Tidsskrift 41/1961-62, S.
129-146)
SKYUM-NIELSEN, Niels: Das dänische Erzbistum vor
1250 (Kirche und Gesellschaft im Ostseeraum und im
Norden vor der Mitte des 13.Jahrhunderts, hg. von
Sven EKDAHL, Acta Visbyensia 3, Visby/Göteborg
1969, S. 118-138)
SLADE, Cecil F./LAMBRICK, Gabrielle: Two Cartularies of
Abingdon Abbey (Oxford Historical Society, N.S. 3233, Oxford 1990-1992)
SLOET, L. A. J. W. Baron: Oorkondenboek der Graafschappen Gelre en Zutfen tot op den slag van Woeringen 5 Juni 1288, 3 Bde (s'Gravenhage 1872-1876)
SMEDBERG, Gunnar: Uppsala stifts äldsta historia (The
early history of the Diocese Uppsala) (Kyrkohistorisk
Årsskrift 1983, S. 58-77)
SMET, Joseph-Jean de: Cartulaire de l'abbaye de Camberon, publiés par le baron de Reiffenberg (Monuments pour servir à l'histoire des Provinces de Namur
2,1, Brüssel 1869)
S
, Tade: Codex diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae 2: Diplomata saeculi XII continens
(Zagreb 1904)
SMITH, David Michael: English Episcopal Acta 1: Lincoln
1067-1185 (British Academy, Oxford 1980)
SMITH, David Michael: English Episcopal Acta 4: Lincoln
1186-1206 (British Academy, Oxford 1986)
SMITH, Toulmin Joshua: English Gilds. The original Ordinances of more than one hundered early English Gilds
(Early English Text Society, London 1870)
SNAPE, Michael G.: English Episcopal Acta 24: Durham
1153-1195 (British Academy, Oxford 2002)
SOHN, Andreas: Der Abbatiat Ademars von Saint-Martial
de Limoges (1063-1114). Ein Beitrag zur Geschichte
des cluniacensischen Klosterverbandes (Beiträge zur
Geschichte des alten Mönchtums und des Benediktinertums 37, Münster 1989)
SOLDANI, Fedele: Historia monasterii S. Michaelis de Passiniano (Lucca 1741)
(Anon.), Solothurner Wochenblatt 1829 (war nicht zugänglich)
SOMERVILLE, Robert: Scotia Pontificia. Papal Letters to
Scotland before the Pontificate of Innocent III
(Oxford 1982)
692
Literatur und Quellen
SOMERVILLE, Robert: Urban II's Privilege from April 16,
1097 for Hugh of Cluny and his Brothers (JL 5682)
(Ins Wasser geworfen und Ozeane durchquert. FS für
Knut Wolfgang Nörr, hg. von Mario ASCHERI, Friedrich EBEL, Martin HECKEL u.a., Köln 2003, S. 967977)
SOMERVILLE, Robert/ZAPP, Hartmut: An 'Eighth Book'
of the Collection in Seven Books (Grundlagen des
Rechts. FS für Peter Landau zum 65. Geburtstag, hg.
von Richard H. HELMHOLZ u.a., Rechts- und Staatswissenschaftliche Veröffentlichungen der Görres-Gesellschaft, N.F. 91, Paderborn/München 2000, S. 163177)
SOSSON, A.: Chartes de l'abbaye Saint-Léon IX de Toul
des origines à 1200 (Mémoire dactylographié, Nancy
1972)
SOULTRAIT, Jacques Hyacinthe Georges Richard de:
Inventaire des titres de Nevers de l'abbé de Marolles,
suivi d'extraits des titres de Bourgogne et de Nivernois
(Nevers 1873)
SOUTHERN, Richard William: Master Vacarius and the
Beginning of an English Academic Tradition (Medieval Learning and Literature: Essays presented to
Richard William Hunt, ed. Jonathan James Graham
ALEXANDER and Margret T. GIBSON, Oxford 1976, S.
257-286)
SOUTHERN, Richard William: Scholastic Humanism and
the Unification of Europe. Bd. 2: The Heroic Age
(Oxford 2001)
SOYER, Jacques: Les actes des souverains antérieurs au
XVe siècle conservés dans les archives départementales
du Cher, Bd. 1: Fonds de l'abbaye de Saint-Satur-sousSancerre (Bourges 1903-1905)
SOYER, Jacques: Les actes des souverains antérieurs au
XIVe siècle conservés dans les archives départementales du Loiret, Bd. 2: Fonds du prieuré de NotreDame de Bonne-Nouvelle d'Orléans dépendant de
l'abbaye de Marmoutier-lez-Tours, ordre de SaintBenoît (Le Bibliographe moderne 20/1920, S. 154189)
SOYER, Jacques: Les actes des souverains antérierus au
XIVe siècle conservés dans les archives départementales du Loiret, Bd. 3: Fonds de l'Hôtel-Dieu de Orléans (Le Bibliographe moderne 22/1924-1925, S. 2270)
SPEAR, David S.: Les doyens du chapitre cathédral de
Rouen durant la période ducale (Annales de Normandie 33/1983, S. 91-119)
SPEAR, David S.: Les archidiacres de Rouen au cours de la
période ducale (Annales de Normandie 34/1984, S.
15-50)
SPEAR, David S.: Les dignitaires de la cathédrale de Rouen
pendant la période ducale (Annales de Normandie
37/1987, S. 121-147)
SPIES, Hans-Bernd: Verona, Hauptwirkungsstätte Papst
Lucius' III. und Ausstellungsort seiner Urkunde vom
21. Dezember 1184 für das Stift Aschaffenburg (Mitteilungen aus dem Stadt- und Stiftsarchiv Aschaffenburg 7/2002-2004, S. 213-223)
SPIAZZI, Gianfranco: Notizie sulle canoniche della diocesi
di Aquileia nei secoli XI e XII (La vita comune del
clero nei secoli XI e XII. Atti della settimana di studio,
Mendola, settembre 1959. Miscellanea del Centro di
studi medioevali. Pubblicazioni dell'Università cattolica
del S. Cuore. Contributi Ser. 3: Scienze storiche 2,
Mailand 1962, S. 129-137)
SPICCIANI, Amleto: Le vicende economiche dell'abbazia di
S. Maria di Buggiano dalla fondazione ai tempi di papa
Onorio III (1038-1217) (Atti del Convegno sulla Valdinievole nel periodo della civiltà agricola 1, Buggiano
Castello giugno 1983, Buggiano 1984, S. 21-61)
SPICCIANI, Amleto: Pescia e la Valdinievole nella storia
religiosa ed ecclesiastica del XII secolo (Pescia e la
Valdinievole nell'età dei Comuni, ed. Cinzio VIOLANTE e Amleto SPICCIANI, Atti del Convegno Pescia,
23-25 ottobre 1986, Studi medioevali 1, Pisa 1995, S.
139-164)
SPICCIANI, Amleto: Benefici livelli feudi. Intreccio di rapporti tra chierici e laici nella Tuscia medioevale. La
creazione di una società politica (Studi medioevali 2,
Pisa 1996)
SPILCKER, Burchard Christian von: Beiträge zur älteren
deutschen Geschichte, Bd. 1: Geschichte der Grafen
von Wölpe, Bd. 2: Geschichten der Grafen von Everstein (Arolsen 1827-1833)
SPON, Jacob: Histoire de Genève, rectifiée et ... augmentée
par d'amples notes, avec des actes et autres pièces
servant de preuves à cette histoire (ed. J.A. GAUTIER),
2 Bde (quart) (Genf 1730)
SPOTTISWOODE, John: Liber S. Marie de Dryburgh. Registrum cartarum Abbacie Premonstratensis de Dryburgh (Edinburgh 1847)
SQUILLA, Gaetano: La chiesa di S. Stefano in Cività d'Antino (Frosinone 1960)
STÄLIN, Christoph Friedrich: Wirtembergische Geschichte
2: 1. Theil. Schwaben und Südfranken von der Urzeit
bis 1080 (Stuttgart/Tübingen 1847)
Stampa N. N. H. H. Monsign. Abbate di Narvesa e conti
di Collalto e S. Salvatore al Taglio (o.O., o.J.)
STAPHORST, Nicolaus: Historia ecclesiae Hamburgensis
diplomatica, das ist: Hamburgische Kirchengeschichte.
Des ersten Theils erster Band (Hamburg 1723)
STAPLETON, Thomas: Magni Rotuli Scaccarii Normanniae
sub regibus Angliae, 2 Bde (Society of Antiquaries,
London 1840-1844)
Stato personale del clero e della città e diocesi di Belluno
per l'anno 1860 (Belluno 1860) (war nicht zugänglich)
STEICHELE, Anton: Das Bisthum Augsburg, Bd. 2 (Augsburg 1864)
Literatur und Quellen
STEIN, Friedrich: Monumenta Suinfurtensia historica
(Schweinfurt 1875)
STEIN, Henri: Bibliographie générale des cartulaires français ou relatifs à l'histoire de France (Paris 1907)
STEIN, Peter: Vacarius and the Civil Law (Church and
Government in the Middle Ages: Essays presented to
Christopher Robert Cheney on his 70th Birthday, ed.
Christopher Nugent Lawrence BROOKE, David Edward LUSCOMBE, Geoffrey Haward MARTIN und
Dorothy OWEN, Cambridge 1976, S. 119-137)
STENTON, Frank Merry: Documents illustrative of the
social and economic history of the Danelaw from
various collections (British Academy. Records of the
Social and Economic History of England and Wales 5,
London 1920)
STEPHAN, Walter: Benediktinische Stätten in Skandinavien
(Münsterschwarzach 1997)
STEPHENSON, Carl: Borough and Town. A Study of urban
Origins in England (Monographs of the Mediaeval
Academy of America 7, Academy Publications 15,
Cambridge [Mass.] 1933)
STEPISCHNEGG, Jakob Maximilian: Das Karthäuser-Kloster Seiz (Marburg 1884)
STEVENSON, Joseph: Illustrations on Scottish History
from the 12th to the 16th century (Maitland Club 29,
Glasgow 1834)
STEVENSON, William Henry: Records of the Borough of
Nottingham, 9 Bde (London 1882-1900)
STHAMER, Eduard: Die Verwaltung der Kastelle im
Königreich Sizilien unter Kaiser Friedrich II. und Karl
I. von Anjou (Die Bauten der Hohenstaufen in Unteritalien. Erg.bd. 1, Leipzig 1914, ND mit einem Vorwort von Arnold ESCH, Tübingen 1997)
STHAMER, Eduard: Dokumente zur Geschichte der
Kastellbauten Kaiser Friedrichs II. und Karls I. von
Anjou, Bd. 1: Capitanata, Bd. 2: Apulien und Basilicata
(Die Bauten der Hohenstaufen in Unteritalien. Erg.bd.
2,3, Leipzig 1912-1926, ND mit einem Vorwort von
Arnold ESCH, Tübingen 1997)
STIENNON, Jacques: Étude sur le Chartrier et le Domaine
de l'abbaye de St-Jacques de Liège (1015-1209) (Bibliothèque de la Faculté de Philosophie et Lettres de l'Université de Liège, fasc. 124, Paris 1951)
STOFFEL, Georges: Dictionnaire topographique du département du Haut-Rhin (Dictionnaire topographique de
la France 25, Paris 1868)
STOOB, Heinz: Die Castelli der Colonna (QFIAB 51/
1971, S. 207-249)
Storia di Pavia, Bd. 3: Dal libero comune alla fine del principato indipendente 1024-1535. Teil 1: Società, istituzioni, religione nelle età del Comune e della Signoria
(Pavia 1992)
Storia di Prato, Bd. 1: Fino al secolo XIV (Prato 21981)
STORM, Gustav: Regesta Norvegica. Kronologisk Fortegnelse over Dokumenter vedkommende Norge, Nordmænd og den norske Kirkeprovins, Bd. 1 (991-1263)
(Christiania [Oslo] 1898)
693
STROLL, Mary: The medieval Abbey of Farfa. Target of
papal and imperial ambitions (Brill's studies in intellectual history 74, Leiden/New York/Köln 1997)
STRÖMBERG, Bengt: Uppsala ärkesäte 800 år (Uppsala
1964)
STRZEWITZEK, Hubert: Die Sippenbeziehungen der Freisinger Bischöfe im Mittelalter (Beiträge zur altbayerischen Kirchengeschichte, 3. Folge 16, München 1938)
STUMPF, Karl Friedrich: Acta Maguntina Seculi XII.
Urkunden zur Geschichte des Erzbisthums Mainz im
zwölften Jahrhundert (Innsbruck 1863, ND Wiesbaden 1973)
STUMPF-BRENTANO, Karl Friedrich: Die Reichskanzler
vornehmlich des X., XI. und XII. Jahrhunderts, Bd. 2:
Die Kaiserurkunden des X., XI. und XII. Jahrhunderts, chronologisch verzeichnet, Bd. 3: Acta imperii
inde ab Heinrico I. ad Heinricum VI. usque adhuc inedita (Innsbruck 1865-1883)
SUCKLING, Alfred: The History and Antiquities of the
county of Suffolk, 2 Bde (London 1846-1848)
SUHM, Peter Friedrich: Historie af Danmark, fra de aeldste
Tider til 1400, Bd. 7: fra Aar 1157 til 1182, Bd. 8: fra
Aar 1182 til 1202 (Kopenhagen 1800-1806)
SULKOWSKA-KURAS, Irena/KURAS, Stanislaw: Bullarium
Poloniae, litteras apostolicas aliaque monumenta Poloniae Vaticana continens, Bd. 1: 1000-1342 (Rom 1982)
SUSI, Eugenio: L'eremita cortese. San Galgano fra mito e
storia nell'agiografia toscana del XII secolo (Biblioteca
del ‘Centro per il Collegamento degli Studi Medievali e
Umanistici in Umbria‘ 9, Spoleto 1993)
SÜSSMANN, Godula: Konflikt und Konsens. Untersuchungen zu den Auseinandersetzungen zwischen cluniazensischen Klöstern und ihren rechtsanhängigen ‚burgenses‘ im Frankreich des 12. und 13. Jahrhunderts (Vita
regularis 3, Münster 1996)
SWEENEY, James Ross: Innocent III, Canon Law, and
Papal Judges Delegate in Hungary (Popes, Teachers
and Canon Law in the Middle Ages, ed. J.R. SWEENEY
and S. CHODOROW, Ithaca/London 1989, S. 26-52)
SWIETEK, Francis R./DENEEN, Terrence M.: The Roman
Curia and the Merger of Savigny with Cîteaux: the
Import of the Papal Documents (Revue Bénédictine
112/2002, S. 323-355)
SZABÓ-BECHSTEIN, Brigitte: Die Sieneser Urkunden der
Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz Berlin (12.18. Jh.). Die Fonds S. Leonardo al Lago, S. Salvatore
di Lecceto, S. Maria del Carmine und Piccolomini
(QFIAB 55-56/1976, S. 159-199)
TABBAGH, Vincent: Fasti ecclesiae Gallicanae. Répertoire
prosopographique des évêques, dignitaires et chanoines de France de 1200 à 1500. Bd. 2: Diocèse de
Rouen (Turnhout 1997)
TACCHELLA, Lorenzo: Templari e Giovanniti in S. Vitale
di Verona (Studi storici Luigi Simeoni 32/1982, S.
127-138)
694
Literatur und Quellen
TACOLI, Niccolò: Memorie storiche della città di Reggio, 3
Bde (Reggio/Parma/Carpi 1742-1769) (war nicht zugänglich)
TAGLIABUE, Mauro: Cronotassi degli abati di S. Ambrogio
nel Medioevo (784-1497) (Il monastero di S. Ambrogio nel Medioevo. Convegno di Studi nel XII Centenario: 784-1984, 5-6 novembre 1984, Bibliotheca erudita,
Studi e documenti di storia e filologia 3: Vita e
pensiero, Mailand 1988, S. 274-345)
TAIT, James: The medieval English Borough. Studies on
its Origins and constitutional History (Publications of
the University of Manchester 245, Historical Series 70,
Manchester 1936, ND New York 1968)
TAMBURINI, Ascanius: De iure abbatum et aliorum praelatorum tam regularium quam saecularium, episcopis
inferiorum, ed. tertia, 3 Bde (Lyon 1650)
TAMIS, Ferdinando: Storia dell'Agordino, Bd. 1: La comunità di Agordo dalle origini al dominio Veneto (Belluno 1978)
TANK, Gunnar: Akershusregisteret af 1622. Fortegnelse
optaget af Gregers Krabbe og Mogens Høg paa
Akershus slot over de dervaerende breve, ugivet af den
norske historiske Kildeskriftkomission (Kristiania
[Oslo] 1916)
TANNER, Norman P.: Decrees of the ecumenical Councils, 2 Bde (London/Washington 1990; in deutscher
Übersetzung unter dem Titel 'Dekrete der ökumenischen Konzilien' hg. von Josef WOHLMUTH, Paderborn 1998-2000)
TANNER, Thomas: Notitia Monastica: or an Account of
all the Abbies, Priories, and Houses of Friers heretofore in England and Wales and also of all the colleges
and hospitals founded before A.D. 1540, ed. John
TANNER (London 1744; new ed. by James NASMITH,
Cambridge 1787)
TARDIEU, Joëlle/CHAUVIN, Benoît: Léoncel présentation
des archives et bibliographie commentée (Mélanges à
la mémoire du Père Anselme Dimier, Bd. 2 pt. 4,
Pupillin 1982, S. 769-794)
TATTI, Primo Luigi: Degli annali sacri della città di Como,
2 Bde (Como 1663-1683)
TAURINO, E.: Cronotassi dei vescovi di Fermo dalle
origini alla fine del sec. XII (Studia Picena 49/1984, S.
25-34)
TAUTU, Aloysius L.: Acta Honorii III et Gregorii IX e
registris Vaticanis aliisque fontibus collegit (Pontificia
commissio ad redigendum codicem iuris canonici
orientalis. Fontes III/3, Città del Vaticano 1950)
TAYLOR, John George: Our Lady of Battersey. The Story
of Battersea Church and Parish told from original
sources (London 1925)
TEIXEIRA, Lopes: Diplomas Pontificios (Boletim da Biblioteca publica e Arquivo distrital de Braga 2/1921, S.
41-57)
TÉKÉYAN, Pascal: Controverses christologiques en Arméno-Cilicie dans la seconde moitié du XIIe siècle (11651198) (Orientalia Christiana Analecta 124, Rom 1939)
TERROINE, Anne/FOSSIER, Lucie: Chartes et documents
de l'abbaye de Saint-Magloire, Bd. 1: Fin du Xe siècle1280 (Chartriers des anciennes abbayes de la ville de
Paris 1, Paris 1998)
TERWELP, Gerhard: Breve des Papstes Urban III. (11851187) nach einer deutschen Übersetzung aus dem 15.
Jahrhundert (Jahrbücher des Vereins von Alterthumsfreunden im Rheinlande 77/1884, S. 207)
TESKE, Gunnar: Die Briefsammlungen des 12. Jahrhunderts in St. Viktor/Paris. Entstehung, Überlieferung und Bedeutung für die Geschichte der Abtei
(Studien und Dokumente zur Gallia Pontificia/Études
et documents pour servir à une Gallia Pontificia 2,
Bonn 1993)
TESTENOIRE-LAFAYETTE, Claude-Philippe: Histoire de
l'abbaye de Valbenoîte de l'ordre de Cîteaux à SaintEtienne de Furan en Forez 1184-1791 (Recueil de Mémoires et documents sur le Forez 10/1873, S. 1-218)
THEINER, August: Codex dipl. dominii temporalis s. sedis.
Recueil de documents pour servir à l'histoire du gouvernement temporel des États du Saint-Siège, 3 Bde
(Rom 1861)
THIEL, Matthias: Die Urkunden des Kollegiatstifts St.
Johann in Regensburg bis zum Jahre 1400, Bd. 1
(Quellen und Erörterungen zur bayerischen Geschichte N.F. 28,1, München 1975)
THIEL, Matthias: Das Privileg Papst Lucius' III. für das
Stift Aschaffenburg von 1184 (Beihefte zum Aschaffenburger Jb. 1, Aschaffenburg 1984)
THIEL, Matthias: Urkundenbuch des Stifts St. Peter und
Alexander zu Aschaffenburg, Bd. 1: 861-1325 (Veröffentlichungen des Geschichts- und Kunstvereins
Aschaffenburg 26, Aschaffenburg 1986)
THIEL, Matthias/ENGELS, Odilo: Die Traditionen, Urkunden und Urbare des Klosters Münchsmünster
(Quellen und Erörterungen zur bayerischen Geschichte N.F. 20, München 1961)
THILLIER, Joseph/JARRY, Eugène: Cartulaire de SainteCroix d'Orléans (Mémoires de la Société archéologique et historique de l'Orléanais 30, Paris 1906)
THIMISTER, Oliver Joseph: Chartes inédits de l'ancienne
église collégiale de Saint-Paul, aujourd'hui cathédrale
de Liège, 1086-1250 (Bullet. de l'Institut archéologique
liégeois 12/1874, S. 230-284)
Tholomei Lucensis Annales. Die Annalen des Tholomeus
von Lucca in doppelter Fassung nebst Teilen der
Gesta Florentinorum und Gesta Lucanorum, hg. von
Bernhard SCHMEIDLER (MGH SS rer. Germ. NS 8,
Berlin 1930)
Tholomeus von Lucca (Ptolomaei Lucensis), Historia
ecclesiastica (MURATORI, RIS 11, Mailand 1727, Sp.
754-1242)
Thomae Sprotti Chronica e codice antiquo ms. in bibliotheca praenobilis adolescentis domini Edvardi Dering
de Surrenden Dering in Agro Cantiano, Baronetti, ed.
Thomas HEARNE (Oxford 1719)
Literatur und Quellen
Thomas Archidiaconus, Historia Salonitana, ed. Franjo
R
(Monumenta spectantia historiam Slavorum
Meridionalium 26, Zagreb 1894)
Thomas Ebendorfer, Chronica pontificum Romanorum,
ed. Harald ZIMMERMANN (MGH SS rer. Germ. NS
16, München 1994)
Thomas von Elmham, Historia monasterii S. Augustini
Cantuariensis by Thomas of Elmham, formerly Monk
and Treasurer of that Foundation, ed. Charles HARDWICK (RS 8, London 1858)
THOMAS, Eugène: Dictionnaire topographique du département de l'Hérault (Dictionnaire topographique de la
France 8, Paris 1865)
THOME, Leonhard: Die Salzfabrikation in den lothringischen Salinen bis zur Zeit der französischen Revolution (Zs. für die Geschichte der Saargegend 20/1972,
S. 45-76)
THOMMEN, Rudolf: Urkunden zur Schweizer Geschichte
aus österreichischen Archiven, Bd. 1 (765-1370) (Basel
1899)
THOMPSON, Sally: Women Religious. The Founding of
English Nunneries after the Norman Conquest (Oxford 1991)
THOMSON, Thomas: Liber Cartarum Prioratus Sancti
Andree in Scotia (Bannatyne Club 69, Edinburgh
1841)
THORKELIN, Grimus Johannis: Diplomatarium ArnaMagnaeanum, exhibens Monumenta Diplomatica, 2
Bde (Kopenhagen 1786)
THORPE, John: Registrum Roffense or a Collection of
antient Records, Charters and Instruments of divers
Kinds necessary for illustrating the ecclesiastical
History and Antiquities of the Diocese and Cathedral
Church of Rochester (London 1769)
THUMSER, Matthias: Rom und der römische Adel in der
späten Stauferzeit (Bibliothek des DHI in Rom 81,
Tübingen 1995)
Thuringia sacra sive Historia Monasteriorum quae olim in
Thuringia floruerunt (Frankfurt 1737)
TIERNEY, Brian: Foundations of the Conciliar Theory.
The Contribution of the Medieval Canonists from
Gratian to the Great Schism (Studies in the History of
Christian Thought 81, Leiden/New York/Köln 1998)
TILLMANN, Helene: Die päpstlichen Legaten in England
bis zur Beendigung der Legation Gualas (1218) (Diss.
Bonn 1926)
TILLMANN, Helene: Ricerche sull'origine dei membri del
Collegio Cardinalizio nel XII secolo. II/1: Creazione
di Eugenio III (1145-1153) (Riv. di storia della chiesa
in Italia 29/1975, S. 363-402)
TIMSON, Reginald Thomas: The Cartulary of Blyth Priory
(Thoroton Society Record Series 27 = Royal Commission on Historical Manuscripts JP 17, London 1973)
TIRABOSCHI, Girolamo: Storia dell'augusta badia di S.
Silvestro di Nonantola, 2 Bde (Modena 1784-1785)
TIRABOSCHI, Girolamo: Memorie storiche Modenesi col
Codice diplomatico, 4 Bde (Modena 1793-1795)
695
TIRABOSCHI, Girolamo: Dizionario topografico-storico
degli stati Estensi, 2 Bde (Modena 1824-1825, ND Bologna 1963)
TOCK, Benoît-Michel: Les chartes des évêques d'Arras
(1093-1203) (Comité des travaux historiques et scientifiques. Section d'histoire médiévale et de philologie.
Collections de documents inédits sur l'histoire de
France 20, Paris 1991)
TOCK, Benoît-Michel: Monumenta Arroasiensia (Corpus
Christianorum Continuatio mediaevalis 175, Turnhout
2000)
TOMASSETTI, Giuseppe: La Campagna romana, antica,
medioevale e moderna. Bde 1-4 n. ed. aggiornata a
cura di Luisa CHIUMENTI e Fernando BILANCIA, Bde
5-7 ed. redatta sulla base degli appunti lasciati da G. e
F. TOMASSETTI (Florenz 1975-1977)
TONINI, Luigi: Rimini dal principio dell'era volgare
all'anno MCC, ossia della storia civile e sacra Riminese,
Bd. 2 (Rimini 1856)
Topographie von Niederösterreich 4: Alphabetische Reihenfolge und Schilderung der Ortschaften in Niederösterreich 3, hg. vom Verein für Landeskunde von
Niederösterreich (Wien 1896)
TORELLI, Pietro: Regesto Mantovano Bd. 1: Le carte degli
archivi Gonzaga e di Stato in Mantova e dei monasteri
Mantovani soppressi (Arch. di Stato Milano) (Regesta
Chartarum Italiae 12, Rom 1914)
TORRE, Augusto: Le pergamene istriane dell'Archivio arcivescovile di Ravenna (Atti e memorie della Società
istriana di archeologia e storia patria 41/1929, S. 101180)
TORRES Y TAPIA: Cronica de la Orden de Alcantara, Bd. 1
(Madrid 1763)
TOSTI, Luigi: Storia della badia di Monte-Cassino dall'anno di sua fondazione fino ai nostri giorni, 3 Bde (Neapel 1842-1843)
TOUATI, François-Olivier: Lèpre, lépreux et léproserie
dans la province ecclésiastique de Sens jusqu'au milieu
du XIVe siècle. Thèse sous la direction de Monsieur
Pierre TOUBERT. Bd. 3: Actes et cartulaire de la léproserie du Popelin 1108 (?)-1256 (o.O. [Paris] 1991)
TOUBERT, Pierre: Les structures du Latium médiéval. Le
Latium méridional et la Sabine du IXe siècle à la fin du
XIIe siècle, 2 Bde (Bibliothèque des Écoles Françaises
d'Athènes et de Rome 221, Paris 1973)
TOURNEBIZE, François: Histoire politique et religieuse de
l'Arménie depuis les origines des Arméniens jusqu'à la
mort de leur dernier roi (l'an 1393) (Paris 1910)
TOUSTAIN DE BILLY, René: Histoire ecclésiastique du
diocèse de Coutances, Bd. 1 (Rouen 1874)
TRABUT-CUSSAC, Jean-Paul: Les possessions anglaises de
l'abbaye de la Sauve-Majeure. Le prieuré de Burwell
(Lincolnshire) (Bullet. philologique et historique du
comité des travaux historiques et scientifiques 1958, S.
137-183)
696
Literatur und Quellen
TRAMONTIN, Silvio: La diocesi e i vescovi dall'alto medioevo al secolo XIII. Linee di sviluppo (Storia di Treviso, Bd. 2: Il Medioevo, a cura di Ernesto BRUNETTA,
Daniela RANDO, Gian Maria VARANINI, Venedig
1991, S. 359-374)
TRAMONTIN, Silvio: Cronotassi episcopale (Storia di Treviso, Bd. 2: Il Medioevo, a cura di Ernesto BRUNETTA,
Daniela RANDO, Gian Maria VARANINI, Venedig
1991, S. 552-553)
Translatio S. Annonis archiepiscopi, ed. Rudolf KÖPKE
(MGH SS 11, Hannover 1854, S. 514-518)
TRAUNER, Bruno: Goswin. Sammlung von Dokumenten
und Urkunden des Klosters Marienberg von der
Gründung bis 1390 (Bozen 1996)
TREMP, Ernst: Liber donationum Altaeripae. Cartulaire de
l'abbaye cistercienne d'Hauterive (XIIe–XIIIe siècles)
(Mémoires et documents de la Suisse romande, 3. ser.
15, Lausanne 1984)
TRIA, Giovanni Andrea: Prima diocesana synodus Larinensis (Rom 1728)
TRIA, Giovanni Andrea: Memorie storiche civili ed ecclesiastiche della città e diocesi di Larino (Rom 1744)
TRIBOUT DE MOREMBERT, H.: Quatre bulles pour l'abbaye du Paraclet (1156-1208) conservées aux archives
municipales de Metz (Annuaire de la Société d'histoire
et d'archéologie de la Lorraine 69 [année 83]/1969, S.
99-106)
TRIBOUT DE MOREMBERT, Henri: Deux bulles pour
Cîteaux aux archives de la ville de Metz (Cîteaux 21/
1970, S. 306-307)
TRIESTE, Pierantonio: Dissertazione istorica e critica
sopra le avvocazie e li feudi ecclesiastici in generale
([Angel CALOGERÀ/Fortunato MANDELLI], Nuova
raccolta d'opuscoli scientifici e filologici 16, Venedig
1768, S. 1-164)
TROMBELLI, Giovanni Crisostomo: Memorie istoriche
concernenti le due Canoniche di S. Maria di Reno e di
S. Salvatore insieme unite (Bologna 1752)
TROMBY, Benedetto: Storia critico-cronologico-diplomatica del patriarca S. Brunone e del suo ordine cartusiano, 10 Bde (Neapel 1775, ND Salzburg 1982)
TROUILLAT, Joseph: Monuments de l'histoire de l'ancien
évêché de Bâle, Bd. 1 (Porrentruy 1852)
TRUBIANI, Bruno: Regesto delle pergamene dell'Archivio
Capitolare di Atri, 2 Bde (Deputazione abruzzese di
storia patria. Documenti per la storia d'Abruzzo 4,
L'Aquila 1983-1985)
TSCHAMTSCHIAN, Mikhajel: Geschichte Armeniens, Bd. 3
(Venedig 1787)
TUCHEL, Susan: Kastration im Mittelalter (Studia humaniora 30, Düsseldorf 1998)
TÜCHLE, Hermann/SCHAHL, Adolf: 850 Jahre Rot an der
Rot. Geschichte und Gestalt (Sigmaringen 1976)
TUETEY, Alexandre: Monuments de l'histoire des comtes
de Montbéliard (o.O., o.J. [1874])
TUNC, Suzanne: Les privilèges pontificaux de l'ordre de
Fontevraud (L'Année Canonique 34/1991, S. 205-230)
TUNC, Suzanne: Les femmes au pouvoir. Deux abbesses
de Fontevraud aux XIIe et XVIIe siècles (Paris 1993)
URCHINI
T
, Angelo: La canonica riminese fra XI e XIV
secolo. Appunti sulle sue ‚consuetudini‘ ed il rapporto
con i vescovi (Ravennatensia 5/1976, S. 211-262)
TURCHUS, Octavius: De ecclesiae Camerinensis pontificibus libri VI (Rom 1762)
TURLETTI, Casimiro: Storia di Savigliano corredata di documenti, 4 Bde (Turin 1879-1890)
TURNER, Cuthbert Hamilton: Ecclesiae occidentalis monumenta iuris antiquissima. Canonum et conciliorum
graecorum interpretationes latinae, 2 Bde (Oxford
1899-1907)
TURNER, William Henry/COXE, Henry Octavius: Calendar of charters and rolls preserved in the Bodleian
Library (Oxford 1878)
TURTAS, Raimondo: L'arcivescovo di Pisa legato Pontificio e primate in Sardegna nei secoli XI-XIII (Nel IX
centenario della metropoli ecclesiastica di Pisa. Atti del
convegno di studi, 7-8 maggio 1992, ed. Maria Luisa
CECCARELLI LEMUT/Stefano SODI, Istituto superiore
di scienze religiose ,Niccolò Stenone‘ di Pisa 5, Ospedaletto 1995, S. 183-233)
TWYMAN, Susan: Papal Adventus at Rome in the twelfth
Century (Bullet. of the Institute of historical Research
69/1996, S. 233-253)
TWYMAN, Susan: The 'Romana Fraternitas' and Urban
Processions at Rome in the Twelfth and Thirteenth
Centuries (Pope, Church and City. Essays in Honour
of Brenda M. Bolton, ed. Frances ANDREWS, Christoph EGGER and Constance M. ROUSSEAU, The
Medieval Mediterranean Peoples, Economies and Cultures 400-1500, Bd. 56, Leiden/Boston 2004, S. 205221)
TYROLLER, Franz: Genealogie des altbayerischen Adels im
Hochmittelalter (Genealogische Tafeln zur mitteleuropäischen Geschichte, hg. von Wilhelm WEGENER,
Göttingen 1962-1969, S. 45-524)
UBIETO ARTETA, Antonio: Disputas entre los Obispados
de Huesca y Lérida en el siglo XII (Trabajos y
Documentos 2, Estudios de Edad Media de la Corona
de Aragón, Seccion de Zaragoza 2, Zaragoza 1946, S.
187-240)
UBL, Hannsjörg: Traismauer (Traismauer 1976)
UCCELLINI, Primo: Dizionario storico di Ravenna e di
altri luoghi di Romagna (Ravenna 1885, ND 1968)
UGHELLI, Ferdinand/COLETI, Nicolai: Italia Sacra sive de
episcopis Italiae et insularum adjacentium rebusque ab
iis praeclarae gestis deducta serie ad nostram usque
aetatem, ed. secunda, 10 Bde (Venedig 1717-1721, ND
1970)
UHRY, Georges J.: Le Mont Sainte-Odile au Moyen-Age.
Histoire de l'abbaye de Hohenbourg (Straßburg 1967)
Urkunden des Stiftes Walkenried, Bd. 1: bis 1300 (Urkundenbuch des historischen Vereins für Niedersachsen
2, Hannover 1852)
Literatur und Quellen
Die Urkunden Friedrichs I., 5 Bde, bearb. von Heinrich
APPELT (MGH Diplomata 10,1-5, Hannover 19751990)
Die Urkunden Konrads III. und seines Sohnes, bearb.
von Friedrich HAUSMANN (MGH Diplomata 9, Wien/
Köln/Graz 1969)
Die Urkunden Ottos II, hg. von Theodor SICKEL (MGH
Diplomata 2,1, Hannover 1888)
Die Urkunden Ottos III, hg. von Theodor SICKEL (MGH
Diplomata 2,2, Hannover 1893)
Urkundenbuch des Landes ob der Enns, hg. vom Museum Francisco-Carolinum zu Linz, Bd. 2 (Wien 1856)
Urkundenregister für den Kanton Schaffhausen, 1. Abtheilung: 987-1330, hg. vom Staatsarchiv (Schaffhausen 1879)
USSEGLIO, Leopoldo: I marchesi di Monferrato in Italia
ed in Oriente durante i secoli XII e XIII, 2 Bde (BSSS
100/102, Turin 1926)
USSERMANN, Aemilian: Episcopatus Bambergensis sub
metropoli Moguntina chronologice ac diplomatice illustratus (St. Blasien 1801)
VAGNER, József: Adalékok a nyitrai székes-káptalam történetéhez (Nyitra 1896)
VAGNI, Mario: L'organizzazione agricola dei cistercensi
nel medioevo: L'esperienze di Casamari (Riv. Cistercense 10/1993, S. 81-128)
VALAT, Georges: Chartes de l'abbaye de Saint-Etienne de
Dijon de 1155 à 1200 (Paris/Dijon 1907)
VALBONNAIS, Jean-Pierre Moret de Bourchenu, Marquis
de: Histoire de Dauphiné et des princes qui ont porté
le nom de Dauphins, particulièrement de ceux de la
troisième race descendus des barons de la Tour-du-Pin
..., 2 Bde (Genf 1722)
VALENTI, Filippo: Il fondo pomposiano nell' Archivio di
Stato di Modena (Analecta Pomposiana 1/1965, S.
361-376)
VALENTINI, Eugenio: L'Abbazia di S. Stefano di Vercelli
(Benedictina 22/1975, S. 119-172)
VALIÑA SAMPEDRO, Elias: El Camino de Santiago. Estudio histórico-jurídico (Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Instituto Enrique Florez. Monografias de historia eclesiastica 5, Madrid 1971, ND Lugo
1990)
VALLE, Teodoro: La città nova di Piperno edificata nel
Latio (Neapel 1646)
VALOUS, Guy de: Le monachisme clunisien des origines
au XVe siècle. Vie intérieure des monastères et organisation de l'ordre, 2 Bde (Paris 21970)
VANNUCCI, Vanna: Vita economica di un monastero alle
porte di Firenze dal sec. XI al XIII: la badia di S. Salvi
(Miscellanea storica della Valdelsa 69/1963, S. 7-77)
VARANINI, Gian Maria: La chiesa di un borgo franco.
Note su S. Pietro di Villafranca Veronese (secoli XIIXV) (Pievi, parrochie e clero nel Veneto dal X al XV
secolo, ed. Paolo SAMBIN, Deputazione di storia patria
697
per le Venezie – Miscellanea di studi e memorie 24,
Venedig 1987, S. 181-219)
VARANINI, Gian Maria: Energia idraulica e attività economiche nella Verona comunale: l'Adige, il Fiumicello, il
Fibbio (secoli XII-XIII) (Paesaggi urbani nell'Italia
padana nei secoli VIII-XIV, Studi e testi di storia medioevale 15, Bologna 1988, S.331-372)
VARIN, Pierre-Joseph: Archives administratives de la ville
de Reims, collections de pièces inédites des institutions
dans l'intérieur de la cité, Bd. 1 (Documents inédits sur
l'histoire de France 30, Paris 1839)
VARRENTRAPP, Conrad: Erzbischof Christian I. von
Mainz (Berlin 1867)
VASCONCELOS, Maria da Assunção Jácome de/SOUSA
ARAÚJO, António de: Bulário Bracarense. Sumários de
Diplomas Pontificios dos Séculos XI a XIX existentes
no Arquivo Distrital de Braga/Universidade do Minho
(Itinerarium. Rev. Quadrimestral de Cultura publicada
pelos Franciscanos de Portugal 32/1986 S. 61-278 und
S. 380-407, Separatdruck: Bulário Bracarense. Sumários de Diplomas Pontificios dos Séculos XI a XIX,
Braga 1986)
VASINA, Augusto: La valle del Reno nel Medio Evo
(L'Archiginnasio 53-54/1958-1959, S. 194-228)
VASINA, Augusto: Argenta castello arcivescovile (Romagna medievale, ed. Augusto VASINA, Ravenna 1970, S.
75-106)
VASINA, Augusto: Storia di Ravenna, Bd. 3: Dal Mille alla
fine della Signoria Polentana (Venedig 1993)
VAUCELLE, Edgar-Raphael: La collégiale de Saint-Martin
de Tours (Paris 1908)
VEDOVATO, Giuseppe: Camaldoli e la sua congregazione
dalle origini al 1184. Storia e documentazione (Pubblicazioni del centro storico Benedettino italiano. Italia
Benedettina 13, Cesena 1994)
VEDRIANI, Lodovico: Historia dell'antichissima città di
Modona, Bd. 2 (Modena 1667)
VEHSE, Otto: Aus dem Caetaniarchiv in Rom (QFIAB
19/1927, S. 389-394)
VEHSE, Otto: Benevent als Territorium des Kirchenstaates bis zum Beginn der avignonesischen Epoche
1.2. (QFIAB 22/1930-1931, S. 87-160)
VEHSE, Otto: Die älteren Papsturkunden der Großen
Karthause zu Farneta (FS Albert Brackmann, hg. von
Leo SANTIFALLER, Weimar 1931, S. 422-433)
VEISSIÈRE, Michel: Une communauté canoniale au moyen
âge. Saint-Quiriace de Provins (XIe–XIIIe siècles)
(Provins 1961)
VELO Y NIETO, Gervasio: Coria. Reconquista de la Alta
Extremadura (Cáceres 1956)
VENTURA, Leontina Domingos/FARIA, Ana Santiago:
Livro Santo de Santa Cruz. Cartulário do século XII
(História Medieval 3, Coimbra 1990)
VERCI, Giambatista: Storia della marca Trivigiana e Veronese, 7 Bde (Venedig 1786-1787)
698
Literatur und Quellen
VERDIER, Jean: Chartes de Saint-Benoît concernant le
Gâtinais et environs (Société d'émulation de l'arrondissement de Montargis. Bullet. trimestriel de ses travaux,
série 3, 32/1975, S. 25-33)
VERHULST, Adriaan E.: De Sint-Baafsabdij te Gent en
haar Grondbezit (VIIe–XIVe eeuw) (Verhandelingen
van de koninklijke vlaamse Academie voor Wetenschapen, Letteren en schone Kunsten van Belgie,
Klasse der Letteren 30, Brüssel 1958)
VERLAGUET, Pierre-Alois: Cartulaire de l'abbaye de Bonneval en Rouergue (Arch. historique du Rouergue 14,
Rodez 1938)
VERNIER, Jules Joseph: Chartes de l'abbaye de Junièges,
Bd. 1: v. 825-1204, Bd. 2: 1170-1204 (Paris 1916)
Veronensis Capitularis Thesaurus (Verona 1990)
VETERE, Benedetto: Aversa Normanna – Città e contado.
Elementi urbanistici ed emergenze cultuali (Tra Nord
e Sud. Gli allievi per Cosimo Damiano Fonseca nel
sessantesimo genetliaco, ed. Giancarlo ANDENNA/
Hubert HOUBEN/Benedetto VETERE, Saggi e ricerche
21, Galatina 1993, S. 217-260)
VETTER, P.: Nerses von Lampron's Bericht über den Tod
Kaiser Friedrichs I. (HJb 2/1881, S. 288-291)
VETULANI
poznania dziejów dawnego prawa polskiego (Les
textes relatifs à la Pologne dans les collections primitives des décrétales du XII siècle) (Czasopismo PrawnoHistoryczne 8/1956, S. 273-285)
VETULANI, Adam: Collectio Cracoviensis. Z badan nad
reakcja sredniowiecznych zbiorów przepisów prawnych (Studia Zródloznawcze 8/1963, S. 49-82)
VETULANI
mencie krakowskim (Un recueil systématique de décrétales pontificales dans le fragment cracovien) (Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, Annales de Théologie et
du Droit Canon 10,4, Lublin 1963, S. 167-176)
VETULANI, Adam: W poszukiwaniu nowych zródel (Auf
der Suche nach neuen Quellen) (Z badan nad kultura
prawnicza w Polsce piastowskiej = Aus Forschungen
über die Rechtskultur in Polen im Zeitalter der Piasten, Warschau 1976, S. 75-94)
Vetus Registrum Sarisberiense alias dictum Registrum S.
Osmundi episcopi. The Register of S. Osmund, ed.
William Henry Rich JONES, 2 Bde (RS 78,1-2, London
1883-1884)
VIAN, Paolo: Frammenti e complessi documentari nei
fondi manoscritti della Biblioteca vaticana. Qualche
esempio (Archivi e archivistica a Roma dopo l'unità.
Genesi storica, ordinamenti, interrelazioni. Atti del
convegno, Roma 12-14 marzo 1990. Pubblicazioni
degli archivi di stato, Saggi 30, Rom 1994, S. 404-441)
VIC, Claude de/VAISSETE, Joseph: Histoire générale de
Languedoc, 15 Bde (Toulouse 1872-1892)
VICINI, Emilio Paolo: Regesto della chiesa cattedrale di
Modena, 2 Bde (Regesta Chartarum Italiae 16, 21,
Rom 1931-1936)
The Victoria History of the County of Buckingham, ed.
William PAGE, Bd. 4 (London 1927, ND 1969)
The Victoria History of the County of Cumberland, ed.
James WILSON, Bd. 2 (London 1968)
The Victoria History of the County of Hertford, 5 Bde,
ed. William PAGE (London 1902-1923)
The Victoria History of the County of Kent, 4 Bde, ed.
William PAGE (London 1908-1974)
The Victoria History of the County of Leicester, ed.
William PAGE, Bd. 2 (London 1954, ND 1969)
The Victoria History of the County of Lincoln, ed.
William PAGE, Bd. 2 (London 1906, ND 1988)
The Victoria History of the County of Nottingham, ed.
William PAGE, Bd. 2 (London 1910, ND 1970)
The Victoria History of the County of Stafford, ed. M. W.
GREENSLADE, Bd. 3 (London 1970)
The Victoria History of the County of Suffolk, ed.
William PAGE, Bd. 2 (London 1911, ND 1975)
The Victoria History of the County of Wiltshire, ed. Ralph
Bernard PUGH, Bd. 1 (London 1973)
The Victoria History of the County of Worcester, 5 Bde,
ed. William PAGE (London 1901-1926)
The Victoria History of the County of York, 4 Bde, ed.
William PAGE (London 1907-1925)
VICTORIN: Une Page d'histoire du Chablais. Les chartreuses de Vallon et de Vallon-Ripaille (Mémoires de
l'Académie salésienne 51/1932, S. 1-108)
VIDAL, Henri: Episcopatus et pouvoir épiscopal à Béziers
à la veille de la Croisade albigeoise (1152-1209) (Thèse
du droit, Montpellier 1951)
VIELLARD, Léon: Document et mémoire pour servir à
l'histoire du territoire de Belfort (Besançon 1884)
VIELLIARD, Jeanne: Les tombeaux des papes du Moyen
Age à Rome et en Italie (Le Moyen Age 39/1929, S.
191-216)
VIGNATI, Cesare: Storia diplomatica della lega Lombarda.
Prefazione e aggiornamento bibliografico di Raoul
MANSELLI (Mailand 1866, ND Turin 1966)
VIGNATI, Cesare: Codice dipl. Laudense, Bd. 2 (Bibliotheca historica Italica 3, Mailand 1883)
VIGOTTI, Gualberto: La diocesi di Milano alla fine del
secolo XIII. Chiese cittadine e pievi forensi nel 'Liber
Sanctorum' di Goffredo Bussero. Prefazione di A.
PAREDI (Thesaurus ecclesiarum Italiae. 2,1: Lombardia, Rom 1974)
VILLANUEVA, Jaime: Viage literario á las iglesias de España. Tomo 11: Viage a Urgel (Madrid 1850), Tomo 16:
Viage a Lérida (Madrid 1851)
VINCENT, Nicholas: The Letters and Charters of Cardinal
Guala Bicchieri, Papal Legate in England 1216-1218
(Canterbury and York Society 83, Woodbridge 1996)
VINCHANT, François: Annales de la province et comté de
Haynaut (Mons 1648, ND 1848-1853)
VIOLANTE, Cinzio: Le concessioni pontificie alla chiesa di
Pisa riguardanti la Corsica alla fine del secolo XI
(Bullet. dell'Istituto Storico Italiano per il medio evo e
Arch. Muratoriano 75/1963, S. 43-56)
Literatur und Quellen
VISCHI, L./SANDONNINI, T./RASELLI, O.: Cronache
Modenesi di Alessandro Tassoni, di Giovanni da
Bazzano e di Bonifazio Morano secondo l'esatta lezione dei codici e con le varianti del Muratori ora per la
prima volta nella loro integrità pubblicate a cura di –
(Monumenti di storia patria delle provincie Modenesi.
Serie delle cronache 15, Modena 1888)
VISSER TRAVAGLI, Anna Maria: Ferrara nel medioevo:
topografia storica e archeologica urbana (Casalecchio
di Reno 1995)
VITI, Angelo: Note di diplomatica ecclesiastica sulla contea di Molise dalle fonti delle pergamene capitolari di
Isernia. Città e diocesi dall'età langobarda alla aragonese (Neapel 1972)
VITOLO, Giovanni: Insediamenti cavensi in Puglia (Galatina 1984)
VIVIANUS, Iulianus: De iure patronatus. Praxis iurispatronatus acquirendi conservandique illud, ac mittendi
modos breviter continens (Venedig 1670)
VLEESCHOUWERS, Cyriel: Chronologische problemen aangaande de bisschoppen van Doornik (1146-1218):
Episcopaatsjaren en jaarstijl (Genootschap voor
Geschiedenis, Handelingen 117/1980, S. 5-55)
VLEESCHOUWERS, Cyriel: De Oorkonden van de SintBaafsabdij te Gent (819-1321), 2 Bde (Commission
royale d'Histoire, Brüssel 1990-1991)
VODOLA, Elisabeth: Excommunication in the Middle
Ages (Berkeley/Los Angeles/London 1986)
VOGEL, Josef Anton: De ecclesiis Recanatensi et Lauretana earumque episcopis commentarius historicus, 2
Bde (Recineti 1859)
VOGEL, P. A.: Urkunden des Stiftes Engelberg (Der Geschichtsfreund 49/1894, S. 233-262)
VOIGT, Günther: Bischof Bertram von Metz, 1180-1212
(Jb. der Gesellschaft für lothringische Geschichte und
Altertumskunde 4, 2. Hälfte/1892, S. 1-65 und 5, 1.
Hälfte/1893, S. 1-91)
VOISIN, C. J.: Deux Confirmations papales des possessions du Chapitre de Soignies (Analectes pour servir à
l'histoire ecclésiastique de la Belgique 5/1868, S. 95104)
VOLPICELLA, Luigi: Le consuetudini della città di Amalfi
(Neapel 1849)
VOLPINI, Raffaello: Additiones Kehrianae (I) (Riv. di
storia della chiesa in Italia 22/1968, S. 313-424)
VOLPINI, Raffaello: Additiones Kehrianae II. Nota sulla
tradizione dei documenti pontifici per Vallombrosa
(Riv. di storia della chiesa in Italia 23/1969, S. 313360)
VONES-LIEBENSTEIN, Ursula: Der Verband der Regularkanoniker von Saint-Ruf. Entstehung, Struktur und
normative Grundlagen (Regula Sancti Augustini. Normative Grundlage differenter Verbände im Mittelalter,
hg. von Gert MELVILLE und Anne MÜLLER. Tagung
der Akademie der Augustiner-Chorherren von Windesheim und des Sonderforschungsbereichs 537, Pro-
699
jekt C 'Institutionelle Strukturen religiöser Orden im
Mittelalter' vom 14. bis zum 16. Dezember 2000 in
Dresden, Publikationen der Augustiner-Chorherren
von Windesheim 3, Paring 2002, S. 49-103)
VOS, Joachim: Lobbes, son abbaye et son chapitre ou
histoire complète du monastère de Saint-Pierre à Lobbes et du chapitre de Saint-Ursmer à Lobbes et à
Binche, 2 Bde (Louvain 1865)
VULLIEZ, Charles: Études sur la correspondance et la
carrière d'Étienne d'Orléans dit de Tournai (†1203)
(L'abbaye parisienne de Saint-Victor au Moyen Age.
Communications présentées au XIIIe Colloque d'Humanisme médiéval de Paris 1986-1988 et réunies par
Jean LONGÈRE, Bibliotheca Victorina 1, Paris 1991, S.
193-231)
VUOLO, Antonio: Il chartularium del monastero di S.
Maria del Gualdo e di S. Matteo di Sculcula (11771239). Indicazioni di storia monastica, sociale ed economica della media valle del Fortore (Benedictina
25/1978, S. 327-363)
(VURUM, J.): Episcopatus Nitriensis eiusque praesulum
memoria (Preßburg 1835)
WACKERNAGEL, Rudolf/THOMMEN, Rudolf: Urkundenbuch der Stadt Basel Bd. 1 (751-1267) (Basel 1890)
WAGNER, Hans: Urkundenbuch des Burgenlandes und
der angrenzenden Gebiete der Komitate Wieselburg,
Ödenburg und Eisenburg, 1. Bd.: Die Urkunden von
808 bis 1270 (Publikationen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung, 7. Reihe, Graz/Köln
1955)
WAHL, Egon Alexander: Geschichte des ehemaligen
Chorherrenstiftes St. Andrä an der Traisen mit besonderer Berücksichtigung der rechtlichen, besitz- und
personalgeschichtlichen Verhältnisse (masch.schr.
Diss. Wien 1945)
Wahrhafft- und Actenmäßige Facti Species ... die Probstey
zu Stainheimb betreffendt von dem Hochfürstlichen
Hoch-Stift Augspurg contra den Herren Praelaten
dess Closter Reichenbach ... (Dillingen 1720)
WALCOTT, Mackenzie Edward Charles: A Breviate of the
Cartulary of the priory church of St. Mary Magdalene,
Lanercost (Transactions of the Royal Society of
Literature, 2nd series 8/1866, S.434-524)
WALDMÜLLER, Lothar: Die Synoden in Dalmatien, Kroatien und Ungarn. Von der Völkerwanderung bis zum
Ende der Arpaden (1311) (Konziliengeschichte A 7,
Paderborn 1987)
WALKER, David: Register pertaining to the Churches of
the Monastery of St Peter's Gloucester (An ecclesiastical Miscellany, Publications of the Bristol and
Gloucestershire Archaeological Society, Records
Section 11, Gateshead 1976, S. 3-58)
WALMSLEY, John: Charters and Custumals of the Abbey
of Holy Trinity, Caen. Part 2: The French Estates
(Records of Social and Economic History, N.S. 22,
Oxford 1994)
700
Literatur und Quellen
WALTHER, Helmut G.: Ziele und Mittel päpstlicher
Ketzerpolitik in der Lombardei und im Kirchenstaat
1184-1252 (Die Anfänge der Inquisition im Mittelalter.
Mit einem Ausblick auf das 20. Jahrhundert und einem
Beitrag über religiöse Intoleranz im nichtchristlichen
Bereich, hg. von Peter SEGL, Bayreuther Historische
Kolloquien 7, Köln-Weimar-Wien 1993, S. 103-130)
WAMPACH, Camille: Urkunden- und Quellenbuch zur Geschichte der altluxemburgischen Territorien bis zur
burgundischen Zeit, Bd. 1: bis zum Friedensvertrag
von Dinant 1199 (Luxemburg 1935)
WANDESLEBEN: Geschichtliche Entwicklung und Bedeutung der Salinen des Seillegaues im Mittelalter (Zs. für
Bergrecht 31/1890, S. 335-355)
WAQUET, Jean/ROGER, Jean-Marc/VEYSSIÈRE, Laurent:
Recueil des chartes de l'abbaye de Clairvaux au XIIe
siècle (Collection de documents inédits sur l'histoire de
France. Section d'histoire et philologie des civilisations
médiévales. Série in-8° 32, Paris 2004)
WARICHEZ, Joseph: L'abbaye de Lobbes depuis les origines jusqu'en 1200 (Université de Louvain. Recueil de
travaux fascicule 24, Louvain 1909)
WARREN, Wilfred L.: Henry II (London 1973)
WATT, John Anthony: The Church and the two Nations
in Medieval Ireland (Cambridge 1970)
WATTENBACH, Wilhelm: Aus Handschriften (NA 7/1882,
S. 396-400)
WATTENBACH, Wilhelm: Urkunden und andere Aufzeichnungen (NA 11/1886, S. 389-403)
WATTERICH, Johann Matthias: Pontificum Romanorum
qui fuerunt inde ab exeunte saeculo IX usque ad finem
saeculi XIII vitae ab aequalibus conscriptae, 2 Bde
(Leipzig 1862, ND Aalen 1966)
WAUTERS, Alphonse: Table chronologique des chartes et
diplômes imprimés concernant l'histoire de la Belgique, Bd. 2, Bd. 7,1, Bd. 11, ed. S. BORMANS/J.
HALKIN (Commission royale d'histoire série 3, Brüssel
1868-1946), siehe auch Nouveau Wauters
WEBB, Edward Alfred: The Records of St Bartholomew's
Priory and of the Church and Parish of St Bartholomew the Great, West Smithfield, 2 Bde (Oxford 1921)
WEECH, Friedrich von: Urkundenbuch des Benedictinerklosters St. Trudpert (ZGORh 30/1878, S. 76-128 und
S. 323-399)
WEECH, Friedrich von: Urkundenbuch der Cisterzienserabtei Salem (Codex diplomaticus Salemitanus), Bd. 1:
1134-1266 (Karlsruhe 1883, zugleich ZGORh 35/
1883, S. 1-531)
WEGELER, Julius: Das Kloster Laach. Geschichte und
Urkundenbuch. Ein Beitrag zur Special-Geschichte
der Rheinlande (Bonn 1854)
WEHLT, Hans-Peter: Reichsabtei und König, dargestellt
am Beispiel der Abtei Lorsch mit Ausblicken auf
Hersfeld, Stablo und Fulda (Veröffentlichungen des
Max-Planck-Instituts für Geschichte 28, Göttingen
1970)
WEHRMANN, Peter: Kloster Kolbatz und die Germanisierung Pommerns (Beilage zum Programm des königlichen Bismarck-Gymnasiums zu Pyritz, Pyritz 1905)
WEIBULL, Lauritz: Skånes kyrka frän älsta tid til Jacob
Erlandsens död 1274 (Lunds Domkyrkas Historia
1145-1945, ed. Ernst NEWMAN, Stockholm 1946)
WEIDENBACH, Anton Joseph: Regesta Bingiensia inde ab
anno 71 usque ad annum 1793. Regesten der Stadt
Bingen, des Schosses Klopp und des Klosters Rupertsberg (Bingen 1853)
WEIERS, Hans-Josef: Studien zur Geschichte des Bistums
Münster im Mittelalter (Kölner Schriften zu Geschichte und Kultur 8, Köln 1984)
WEIGAND, Rudolf: Die Durchsetzung des Konsensprinzips im kirchlichen Eherecht (Österreichisches Arch.
für Kirchenrecht 38/1989, S. 301-314; ND: DERS.,
Liebe und Ehe im Mittelalter, Bibliotheca Eruditorum.
Internationale Bibliothek der Wissenschaften 7, Goldbach 1993, S. 141*-154*)
WEIGAND, Rudolf: Frühe Kanonisten und ihre Karriere
in der Kirche (ZRG 107 KA 76/1990, S. 134-155)
WEINRICH, Johann Michael: Kirchen- und Schulen-Staat
des Fürstenthums Henneberg (Leipzig 1720)
WEIS, Johann Nepomuk: Urkunden des CistercienserStiftes Heiligenkreuz im Wiener Walde, 2 Bde (Fontes
rerum Austriacarum, 2. Abtheilung, 11, 16, Wien
1856-1859)
(WEISENBORN, Johann Heinrich): Conclusiones aliquot
juridicae concernentes causam coram excelsissimo
consilio Caesareoimperiali aulico inter rev. dominum
dn. Ludovicum, celeberrimi monasterii Ebracensis ...
abbatem ... ex una et cels. ac rev. dominum dn. Johannem Godefridum ep. Herbipolensem et ducem Franconiae e altera parte pendentem, ‚Beylagen‘ (o.O., o.J.
[ca. 1690])
WEISS, Stefan: Die Urkunden der päpstlichen Legaten von
Leo IX. bis Coelestin III. (1049-1198) (Forschungen
zur Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters. Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii 13, Köln/
Weimar/Wien 1995)
WEISS, Ursula-Renate: Die Konstanzer Bischöfe im 12.
Jahrhundert. Ein Beitrag zur Untersuchung der reichsbischöflichen Stellung im Kräftefeld kaiserlicher,
päpstlicher und regional-diözesaner Politik (Diss. Tübingen 1974, Sigmaringen 1975)
WELLER, Tobias: Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert (Rheinisches Archiv 149,
Köln 2004)
WELVAARTS, Theodor Ignatius: Geschiedenis der Abdij
van Postel naar hare eigene archieven (Turnhout 1878)
WENCK, Helfrich Bernhard: Historische Abhandlungen,
Bd. 1 (Frankfurt/Leipzig 1778)
WENTZCKE, Paul: Regesten der Bischöfe von Strassburg,
Bd. 1,2: bis zum Jahre 1202 (Innsbruck 1908)
WENTZCKE, Paul: Ungedruckte Urkunden zur Geschichte
der Strassburger Bischöfe im 12. Jahrhundert (MIÖG
29/1908, S. 561-593)
Literatur und Quellen
WERNECK, Heinrich L.: Die St. Martinskirche zu Traisenburg bei Traismauer (Unsere Heimat. Monatsblatt des
Vereines für Landeskunde von Niederösterreich und
Wien 22/1951, S. 1-6)
WEST, James R.: St. Benet of Holme 1020-1210. The
eleventh and twelfth Century Sections of Cott. MS
Galba E II. The Register of the Abbey of St. Benet of
Holme, 2 Bde (Norfolk Record Society 2, 3, London
1932)
WESTLAKE, Herbert Francis: The parish gilds of mediaeval England (London 1919)
WESTROPP, Thomas Johnson: Carvings in St. Mary‘s Cathedral, Limerick (Journal of the Royal Society of
Antiquaries of Ireland 22/1892, S. 70-79)
WHITE, Lynn Towsend: Latin Monasticism in Norman
Sicily (The Medieval Academy of America, Publications 31, Monograph 13, Cambridge/Mass. 1938)
WHITELOCK, Dorothy/BRETT, Martin/BROOKE, Christopher Nugent Lawrence: Councils and Synods with
other Documents relating to the English Church, Bd.
1,2 (1066-1204) (Oxford 1981)
WICHNER, Jakob: Geschichte des Benediktiner-Stiftes Admont von der Zeit des Abtes Isenrik bis zum Tode des
Abtes Heinrich II. (1178-1297) (Admont 1876)
WICHNER, Jakob: Die Propstei Elsendorf und die Beziehungen des Klosters Admont zu Bayern (Altbayerische Forschungen, hg. vom Historischen Verein von
Oberbayern 1, München 1899)
WICKHAM, Chris: Courts and Conflict in Twelfth-Century
Tuscany (Oxford 2003)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Florenz
(GGN 1901, S. 306-325; ND: Paul Fridolin KEHR,
Papsturkunden in Italien 3, Città del Vaticano 1977, S.
209-228)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich I.
Franche-Comté. (GGN 1906 [1], S. 1-145; ND: DERS.,
Papsturkunden in Frankreich 1, Città del Vaticano
1985, S. 1-145)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich II:
Burgund mit Bresse und Bugey (GGN 1906 [2], S. 198; ND: DERS., Papsturkunden in Frankreich 1, Città
del Vaticano 1985, S. 147-244)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich III:
Dauphiné, Savoyen, Lyonnais und Vivarais (GGN
1907, S. 1-37; ND: DERS., Papsturkunden in Frankreich 1, Città del Vaticano 1985, S. 245-281)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich IV:
Provence mit Venaissin, Uzegois, Alais, Nemosez und
Nizza (GGN 1907, S. 38-172; ND: DERS., Papsturkunden in Frankreich 1, Città del Vaticano 1985, S.
284-418)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich V:
Berry, Bourbonnais, Nivernais und Auxerrois (GGN
1910, S. 1-179; ND: DERS., Papsturkunden in Frankreich 1, Città del Vaticano 1985, S. 419-597)
701
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich VI:
Auvergne, Poitou, Périgord, Angoumois, Saintonge,
Marche und Limousin (GGN 1911, S. 1-112; ND:
DERS., Papsturkunden in Frankreich 2, Città del Vaticano 1985, S. 599-710)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich
VII: Gascogne, Guyenne und Languedoc (GGN 1913,
S. 1-202; ND: DERS., Papsturkunden in Frankreich 2,
Città del Vaticano 1985, S. 711-912)
WIEDERHOLD, Wilhelm: Papsturkunden in Frankreich.
Reiseberichte zur Gallia pontifica. Bd. 1: 1906-1910,
Bd. 2: 1911-1913; Register zusammengestellt von
Louis DUVAL-ARNOULD (Acta Romanorum Pontificum 7 und 8, Città del Vaticano 1985)
WIEGAND, Peter: Kurie und Kloster im welfisch-staufischen Thronstreit. Zur Exemtionspraxis Papst Innocenz' III. im mitteldeutschen Raum (MIÖG 111/2003,
S. 104-145)
WIELAND, Michael: Kloster Wechterswinkel (Cistercienser-Chronik 11/1899, S. 289-299)
WIELAND, Michael: Das Cistercienserinnen-Kloster zu St.
Maria und St. Theodor in Bamberg (Haßfurt 1902)
WIENAND, Adam: Der Johanniter-Orden. Der MalteserOrden. Der ritterliche Orden des hl. Johannes vom
Spital zu Jerusalem. Seine Aufgaben, seine Geschichte
(Köln 31988)
WIESFLECKER, Hermann: Die Regesten der Grafen von
Görz und Tirol, Pfalzgrafen in Kärnten, Bd. 1 (9571271) (Publikationen des Institutes für österreichische
Geschichtsforschung, 4. Reihe, Erste Abteilung, Innsbruck 1949)
WIGRAM, Spencer Robert: The Cartulary of the Monastery
of St Frideswide at Oxford, 2 Bde (Oxford Historical
Society 28, 31, Oxford 1895-1896)
Wilhelm von Tyrus (Guillaume de Tyr), Chronicon, ed.
Robert Burchard Constantijn HUYGENS (Corpus Christianorum Continuatio Medievalis 63, 63 A, Turnhout
1986)
WILKES, Carl: Die Zisterzienserabtei Himmerode im 12.
und 13. Jahrhundert (Beiträge zur Geschichte des alten
Mönchtums und des Benediktinerordens 12, Münster
1924)
WILKINS, David: Concilia Magnae Britanniae et Hiberniae
a Synodo Verolamiensi A.D. 446 ad Londinensem
A.D. 1717, Bd. 1: 446-1265 (London 1737)
WILKINSON, Maire M.: Laïcs et convers de l'ordre de
Grandmont au XIIe siècle: La création et la destruction d'une fraternité (Les mouvances laïques des ordres religieux. Actes du troisième colloque internationale du C.E.R.C.O.R., en colloboration avec le Centre
international d'Études Romanes, Tournus, 17-20 juin
1992, Publications de l'Université de Saint-Étienne,
Travaux et recherches 8, St-Étienne 1996, S.35-50)
William of Newburgh, Historia rerum Anglicarum, ed.
Richard HOWLETT (RS 82,1-2, London 1884-1885)
702
Literatur und Quellen
William Thorne, Chronica de rebus gestis abbatum S.
Augustini Cantuariae, ed. Roger TWYSDEN (Historiae
Anglicanae scriptores 10, London 1652)
WILMANS, Roger: Westfälisches UB. Additamenta (Münster 1877)
WILMANS, Roger: Ergänzungen zu den Regesta Pontificum Romanorum von Jaffé und Potthast, vornehmlich
aus den Quellen des Königlichen Preussischen Staatsarchivs zu Münster i. W. (Archivalische Zs. 3/1878, S.
31-60)
WINROTH, Anders: Papal Letters to Scandinavia and their
Preservation (Charters, Cartularies and Archives: The
Preservation and Transmission of Documents in the
medieval West. Proceedings of a Colloquium of the
Commission Internationale de Diplomatique, Princeton and New York, 16-18 September 1999, ed. Adam
J. KOSTO und Anders WINROTH, Papers in medieval
Studies 17, Toronto 2002, S. 175-185)
WINTER, F.: Erzbischof Wichmann von Magdeburg (Forschungen zur deutschen Geschichte 13/1873, S. 113155)
WINTERS, William: Historical Notes on some of the ancient manuscripts formerly belonging to the monastic
library of Waltham Holy Cross (Transactions of the
Royal Historical Society 6/1877, S. 203-266)
WINZER, Ulrich: S. Gilles. Studien zum Rechtsstatus und
Beziehungsnetz einer Abtei im Spiegel ihrer Memorialüberlieferung (Münstersche Mittelalter-Schriften 59,
München 1988)
WIPPERMANN, Carl Wilhelm: Regesta Schaumburgensia.
Die gedruckten Urkunden der Grafschaft Schaumburg
in wörtlichen Auszügen (Zs. des Vereins für Hessische
Geschichte und Landeskunde, Supplement 5, Kassel
1853)
Wirtembergisches Urkundenbuch, Bd. 2 (Stuttgart 1858)
WISPLINGHOFF, Erich: Urkunden und Quellen zur Geschichte von Stadt und Abtei Siegburg, Bd. 1: (948)
1065-1399 (Siegburg 1964)
WISPLINGHOFF, Erich: Eine unbekannte Urkunde des
Papstes Lucius III. (Rheinische Vierteljahrsblätter 46/
1982, S. 81-84)
WISPLINGHOFF, Erich: Die Benediktinerabtei Brauweiler
(Germania sacra, NF 29. Die Bistümer der Kirchenprovinz Köln. Das Erzbistum Köln 5, Berlin 1992)
WOLFRAM, Georg K.: Ungedruckte Papsturkunden der
Metzer Archive (Jb. der Gesellschaft für lothringische
Geschichte und Altertumskunde 15/1903, S. 278-323)
WOLFSGRUBER, Coelestin: Regesten aus dem Archive des
Benedictinerstiftes Schotten in Wien (Quellen zur
Geschichte der Stadt Wien 1, hg. von Anton MAYER,
Wien 1895, S. 39-118)
WOLLASCH, Hans-Josef: Die Anfänge des Klosters St.
Georgen im Schwarzwald. Zur Ausbildung der geschichtlichen Eigenart eines Klosters innerhalb der
Hirsauer Reform (Forschungen zur oberrheinischen
Landesgeschichte 14, Freiburg 1964)
WOLTER, Heinz: Die Verlobung Heinrichs VI. mit Konstanze von Sizilien im Jahre 1184 (HJb 105/1985, S.
30-51)
WOODCOCK, Audrey M.: Cartulary of the Priory of St
Gregory, Canterbury (Camden third series 88, London
1956)
WROTTESLY, George: The Burton Chartulary (Collections
for a history of Staffordshire 5,1, London 1884)
WULLSCHLEGER, Michel: Les chartes de fusion de la
communauté de la Part-Dieu avec l'abbaye de Léoncel
(1194-1195) (Papauté, Monachisme et Théories politiques. Études d'histoire médiévale offertes à Marcel
Pacaut, ed. P. GUICHARD u.a., Bd. 1, Collection d'
histoire et d'archéologie médiévales 1. Centre interuniversitaire d'histoire et d'archéologie médiévales, Lyon
1994, S. 413-422)
WÜRDTWEIN, Stephan Alexander: Dioecesis Moguntina in
archidiaconatus distincta et comentationibus diplomaticis illustrata 1 (Mannheim 1769)
WÜRDTWEIN, Stephan Alexander: Nova subsidia diplomatica ad selecta juris ecclesiastici Germaniae et historiarum capita elucidanda ex originalibus et authenticis
documentis congesta, 14 Bde (Heidelberg 1781-1792)
YOUNG, Charles R.: Hubert Walter, Lord of Canterbury
and Lord of England (Durham 1968)
ZACCAGNINI, Gabriele: Il giuramento di fedeltà di Bernardo vescovo di Galtellì all'arcivescovo e alla Chiesa di
Pisa (Bollet. storico Pisano 63/1994, S. 35-59)
ZACCARIA, Francesco Antonio: Anecdotorum medii aevi
maximam partem ex archivis Pistoriensibus collectio
(Turin 1755)
ZACCARIA, Francesco Antonio: Laudensium episcoporum
series a Ferd. UGHELLIO primum contexta, deinde a
Nicolao COLETIO aliquantulum aucta nunc a Francisco Antonio ZACHARIA restituta et emendata (Mailand 1763)
ZACCARIA, Francesco Antonio: Series episcoporum
Caesenatium a F. UGHELLIO contexta, a N. COLETO
emendata (Caesenae 1779)
ZACCARIA, Francesco Antonio: Series episcoporum Forocorneliensium, 2 Bde (Imola 1820)
ZAHN, Josef von: Urkundenbuch des Herzogthums
Steiermark, Bd. 1: 798-1192 (Graz 1875)
ZAMMIT GABARRETTA, Antonio/MIZZI, Joseph: Catalogue of the Records of the Order of St. John of Jerusalem in the Royal Malta Library (später: National
Libary of Malta), 13 Bde (in 18) (Malta 1964-1991)
ZANELLA, Gabriele: Itinerari ereticali: Patari ed Catari tra
Rimini e Verona (Studi storici fasc. 153, Rom 1986)
ZANETTI, Giovanni: Memorie della ven. antica chiesa di S.
Lorenzo di Verona (Verona 1781)
ZANONI, Luigi: Gli Umiliati nei loro rapporti con l'eresia,
l'industria della lana ed i comuni nel secolo XII e XIII
(Biblioteca di storia economica 3, Mailand 1911, ND
Rom 1970)
Literatur und Quellen
ZATTIN, Giuseppe: Il monastero di Santa Maria delle Carceri (Padova 1973)
ZATTONI, Girolamo: Bolle pontificie inedite dell'archivio
arcivescovile di Ravenna da Lucio III (1181-1185) a
Bonifacio VIII (1294-1303) (Atti e memorie della R.
deputazione di Storia patria per le provincie di Romagna ser. 3, 25/1907, S. 378-412, ND: DERS., Scritti
storici e Ravennati, Ravenna 1975, S. 235-269)
ZAVARRONI, Antonio: Esistenza e validità de' privilegi
conceduti da' principi Normanni alla chiesa cattedrale
di Tricarico per la terre di Montemurro ed Armento
(Neapel 21750)
ZEERLEDER, Karl: Urkunden für die Geschichte der Stadt
Bern und ihres frühesten Gebietes bis zum Schluss des
dreizehnten Jahrhunderts, 3 Bde (Bern 1853-1854)
ZEISS, Hans: Reichsunmittelbarkeit und Schutzverhältnisse der Zisterzienserabtei Ebrach vom 12. bis 16. Jahrhundert (Diss. München, Bamberg 1926)
ZENKER, Barbara: Die Mitglieder des Kardinalkollegiums
von 1130 bis 1159 (Diss. Würzburg 1964)
ZICKGRAF, Eilhard: Beiträge zur Geschichte der Abtei
Herrenbreitungen (Zs. des Vereins für hessische Geschichte und Landeskunde 61/1936, S. 17-34)
ZIEGLER, Elisabeth: Das Territorium der Reichsabtei
Hersfeld von seinen Anfängen bis zur Hessischen
Kreisordnung von 1821 (Schriften des Instituts für geschichtliche Landeskunde von Hessen und Nassau 7,
Marburg 1939)
703
ZIMMER, Theresia: Das Kloster St. Irminen-Oeren in
Trier von seinen Anfängen bis ins 13. Jahrhundert
(Trierer Zs. für Geschichte und Kunst des Trierer
Landes und seiner Nachbargebiete 23/1954-1955, S.
5-180)
ZIMMERMANN, Harald: Papsturkunden 896-1046, 3 Bde
(Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.hist. Kl., Denkschriften 174, 177, 198, Veröffentlichungen der Historischen Kommission 3-5, Wien
21988-1989)
ZOEPFFEL, Richard: Die Papstwahlen und die mit ihnen
im nächsten Zusammenhange stehenden Ceremonien
in ihrer Entwicklung vom 11. bis zum 14. Jahrhundert
(Göttingen 1871)
ZOEPFL, Friedrich: Das Bistum Augsburg und seine Bischöfe im Mittelalter (Augsburg 1955)
ZORZI, Elda: Il territorio padovano nel periodo di trapasso da Comitato a Comune (Miscellanea di Storia
Veneta Tridentina 3, Venedig 1930)
ZOTZ, Thomas: Pallium et alia quaedam archiepiscopatus
insignia (FS für Berent Schwineköper, hg. von Helmut
MAURER und Hans PATZE, Sigmaringen 1982, S. 155175)
ZOVATTO, Pietro: Il monastero di S. Martino di Fanna
(Benedictina 23/1976, S. 273-285)
ZURSTRASSEN, Annette: Die Passauer Bischöfe des 12.
Jahrhunderts. Studien zu ihrer Klosterpolitik und zur
Administration des Bistums (Vorarbeiten zu den Regesten der Passauer Bischöfe) (Passau 1989)
Scarica

literatur und quellen