mars 2013 | accents nr. 1
nr. 1
mars 2013
annada 4
radio | televisiun | multimedia | www.rtr.ch
Editorial
50 onns Televisiun
Rumantscha:
reflectar – festivar – entupar.
Quest
motto avain nus dà a quest
giubileum. In’emprima part è
passada. Il favrer èn ils programs da RTR stads en l’ensaina da quels 50 onns: Blera
nostalgia, bleras piunieras,
anecdotas ed istorgias d’antruras tut a dubel. Mo era
contribuziuns reflectadas e
parzialmain autocriticas sur
dal svilup da las emissiuns e
la moda e maniera da realisar
e producir quellas. Savens è
vegnida tschentada la dumonda da la “raison d’être”.
Quai spezialmain da collegas
d’ordaifer la chasa RTR. Apparentamain na basta la basa
constituziunala,
francada
uschè ferm avant 75 onns dal
suveran svizzer, betg per legitimar emissiuns rumantschas. Bastar na bastan era
betg arguments d'egualitad
sco per las trais autras cuminanzas linguisticas naziunalas da la Svizra. Ed era l’argument da promover lingua e
cultura vegn chapì mo parzialmain. Na, la “raison d’être”
per emissiuns rumantschas,
èn lur necessitad e lur qualitad schurnalistica per la
Svizra rumantscha. L’attractivitad da noss programs, la
relevanza da quels per noss
public èn e restan noss trumf.
Mariano Tschuor
Jau sun cuntent da
lavurar en la regiun
paginas 3
Moderar e moderar e
moderar... na finescha
quai mai pli?
pagina 7
Da sautunzs, trocchists
e chantadurs da professiun
pagina 9
Duri Bezzola (dretg) ha surdà l'entschatta da l'onn il presidi da la SRG.R ad Oscar Knapp.
Oscar Knapp surpiglia il presidi
(mt) Tar la SRG SSR vegnan ils cu-
cun ses president Raymond Loretan
Oscar Knapp sez sa participà a dif-
miads celebrads: Al partent vegni
ha fatg quai a chaschun da sia sesi-
ferentas radunanzas e sedutas tant
rendì stima ed onur, a quel ch'arriva
da champestra a Cuira, ils 15 da de-
naziunalas sco era regiunalas, ed ha
fatg in cordial bainvegni. Uschia
cember. Ils 19 da december ha Duri
era prendì part a la dieta da lavur
han la suprastanza da la SRG.R e la
Bezzola surdà uffizialmain ses uffi-
dal cader e da la direcziun RTR il
direcziun da RTR prendì cumià dal
zi ad Oscar Knapp. Quai ha el fatg en
settember a Sedrun. Nus schain:
president partent, Duri Bezzola, ils
ils biros da la chasa da medias a Cu-
grazia fitg a Duri Bezzola e cordial
30 da november 2012 cun ina
ira ed en preschientscha da la secre-
bainvegni ad Oscar Knapp.
pitschna festivitad interna a Lai. Il
taria da la societad purtadra, Clara
(guarda discurs cun Oscar Knapp,
cussegl d’administraziun da la SRG
Gerber. En il decurs da l’atun 2012 è
pagina 10 ed 11)
2
mars 2013 | accents nr. 1
Giubileums da
fatschenta
Mars 2013
Esther Bigliel - 20 onns
Avrigl 2013
Josefina Gaudenz - 25 onns
Gioni Alig - 10 onns
Curdin Fliri - 5 onns
Matg 2013
Umberto Camathias - 5 onns
Cordiala gratulaziun e grazia
fitg per la lavur e la fidaivladad.
Partenzas
Radiotelevisiun Svizra Rumantscha rapporta l'avrigl dal giubileum da 150 onns dal Club alpin svizzer.
Fin d’avrigl 2013
150 onns Club alpin svizzer CAS/SAC
Simon Denoth – el surpiglia la
(rs) Il CAS è cun 140‘000 comme-
ed il 5avel grond entaifer ils clubs
nottaziuns ad onn è el er in grond
terpresa da la posta svizra e da
bers il pli grond club alpin en Svizra
da sport svizzers. Cun 300‘000 per-
ustier e hotelier. E quest onn festi-
la posta franzosa.
communicaziun interna ed externa da la firma Asendia, in’in-
vescha il CAS ses 150avel anniversari. Fundà avevan il club 35 umens
RTR rapporta
svizzers cun l’intent da „betg surla-
Nus engraziain cordialmain per
...al Radio Rumantsch:
schar las Alps als alpinists da l’exte-
la lavur prestada e giavischain
dals 8 fin ils 13 d’avrigl: anecdotas ed istorgias da 6 differentas chamo-
riur“.
ad el tut il bun per l'avegnir.
nas dal CAS
Radiotelevisiun Svizra Rumantscha
ils 14 d’avrigl: la Marella, il privel e la bellezza da las muntognas
prenda l’anniversari dal CAS per
...en la Televisiun Rumantscha :
rapportar da quel, da sias secziuns,
ils 14 d’avrigl: Cuntrasts: las pli veglias secziuns grischunas, Terri e
da sias istorgias da chamonas, da
Bernina
ses curs e dal sport dad ir en munto-
dals 15 fin ils 18 d’avrigl: il Telesguard mussa differents aspects dal
gna. En il center stat la fascinaziun
CAS: augment dal dumber d’accidents en las muntognas, il salvament,
da raiver sin las pli autas munto-
las turas da secziun, e.a.
gnas, l’attracziun dal privel e las ac-
Glindesdi - venderdi:
tivitads da salvar persunas en diffi-
10:30 Famus e glorius
cultads.
Nagin na legia las gasettas da bou-
Ils purschels da
Renzo
levard, nagin na guarda las emis-
RTR a las exposiziuns regiunalas a Scuol ed ad Andeer
siuns da promis en la televisiun! E
tuttina èn la frisura da la princessa
Kate, la nova amia da George Cloo-
da l'EBEXPO a Scuol ed è preschent
En la Val Schons
ney ed ils purschels da Renzo Blu-
bleras persunas s’inscuntran du-
cun in stan d’infurmaziun. Collavu-
Ils 3 – 5 da matg è RTR a la MUMA
menthal temas da discussiun a min-
rant paucs dis: in da quels èn las ex-
raturas da RTR infurmeschan sur
ad Andeer. Er en la Val Schons vala:
tga maisa radunda. En la rubrica
posiziuns regiunalas da commerzi e
da lur lavur, preschentan gieus, nua
rapportar, baterlar, infurmar e sa
“Famus e glorius” dal Radio Ru-
mastergn. Dapi intgins onns èsi tra-
ch’ins po gudagnar in bel premi e
divertir cun RTR – ed emprender a
mantsch udis Vus tut las istorgias e
diziun ch'era RTR è preschent là.
prendan temp da dar ina baterlada
conuscher il nov correspundent dal
famas regiunalas, chantunalas, na-
cun ils visitaders. Quest contact
Grischun Central, Federico Belotti
ziunalas ed internaziunalas.
A Scuol
vegn apprezià tant dad RTR sco er
ch’è per l’emprima giada a la MUMA
RTR rapporta dals 26 – 28 d’avrigl
dal public.
sco correspundent dad RTR.
(bb) I dat paucs lieus, nua ch'uschè
3
mars 2013 | accents nr. 1
"Jau sun cuntent da pudair
lavurar en la regiun"
Tgi vegn – tgi mida
Il december
2012 ha Daniela Hein-
Ussa ha entschet mes temp sco cor-
glia vulp en il schurnalissem – ma
Suenter hai jau fatg in stage sco re-
rich (*1973)
respundent dal Grischun Central.
guarda sur la spatla l’emprim temp.
dactur tar la SBB-Zeitung e fatg il
cumenzà en
Jau hai pudì rimnar mias emprimas
Ensemen pudain nus sviluppar ide-
diplom da schurnalissem a l’Institut
il stab pro-
experientschas en la regiun. Ina
as ed elavurar las contribuziuns –
da medias e communicaziun a Cui-
gram. Ella è
gronda sfida per mai, cunquai che
adina cun la finamira d’esser ma-
ra. Cunquai ch’in da mes gronds ho-
creschida si
jau hai lavurà ils ultims trais onns a
naivel al public. Grazia al sistem da
bis è fotografar, duessan franc er
ad Ardez, ha fatg la matura a
Cuira, en la centrala, en la redac-
rotaziun per il 2013 cun in segund
cumparair sin nossa pagina d’inter-
l’Institut Otalpin a Ftan. Suen-
ziun da novitads ed online. Jau poss
correspundent per il Grischun Cen-
net rtr.ch en l'avegnir dapli fotogra-
ter 2 semesters a la ETH a Turi-
gia ussa dir: La lavur è cumpletta-
tral, poss jau er profitar da las expe-
fias da mes temas. E quai è puspè la
tg ha ella fatg la scola interna-
main differenta. A Cuira eran novi-
rientschas da mes collegas, dal re-
punt tar mia lavur d’ina giada sco
ziunala da turissem IST a Turi-
tads da l’entir mund mia lavur dal
dactur Raffael Müller e dal modera-
redactur online.
tg. Dal 2005 fin l’atun 2012 ha
mintgadi, ed ussa èn novitads mo
tur Sergio Guetg.
Jau sun cuntent da pudair lavurar
ella lavurà en l’ospital a Bülach.
ina part da la lavur. Sco correspun-
Mintgin dad els vegn per lavurar sco
en la regiun, nua ch'jau sun creschì
dent fatsch jau tut, vul dir: far
correspundent temporarmain en la
si. Sco correspundent vuless jau
A partir da
retschertgas, ir ad arranschaments
regiun, quai mintgamai dus mais.
rapportar da tut quai che capita en
l’entschatta
e far lunderor contribuziuns, inter-
La finamira per l’auter onn è dad oc-
la regiun, ed era far gust a persunas
da
vistas e reportaschas per radio ed
cupar il Grischun Central cun ina se-
dad auters lieus da visitar il Gri-
2013 lavura
online.
gunda plazza da correspundent.
schun Central. Uschia èn ils temas
Bianca Ma-
Cun lavurar ussa sco correspun-
Actualmain è la plazza publitgada.
multifars, sch'jau pens per exempel
yer (*1979)
dent, è mia lavur sa midada cum-
Mes emprims pass schurnalistics
a las regiuns Surses, Alvra, Lai, Val
sco
plettamain. Perquai sun jau fitg
hai jau fatg cun fotografar e scriver
Schons e Tumleastga.
cuntent che Tona Poltera – ina ve-
artitgels per diversas gasettas.
Federico Belotti
favrer
mode-
ratura
dal
Radio Rumantsch. Ella è creschida si a Scuol, ha fatg la matura, il 1996 in semester a Seattle (USA) e dal 2000 fin 2005 il
studi a la Scol’auta da musica a
Turitg (ZHdK). Dal 2005 fin
2008 ha ella instruì a la scola da
musica a Wädenswil ed dal
2006 fin il 2012 a la scola da
musica Engiadina Bassa/Val
Müstair. Dasperas è Bianca Mayer enconuschenta sco musicista cun il num d’artista Bibi Vaplan.
Il favrer 2013 ha Valentin Schmed midà funcziun ed è daventà producent dal Radio Rumantsch.
Violanta Rominger mida il mars
2013 en la redacziun regiunala
da l’Engiadina e rapporta davent dal studio a Samedan.
Cordial bainvegni, buna midada
Dapi il december 2012 è il biro per il Grischun Central a Savognin puspè occuppà cun Federico Belotti (dretg)
e blera satisfacziun en la nova
che ha lavurà trais onns en la redacziun da novitads ed online RTR. Daspera el rapportan era Toni Poltera,
plazza.
Sergio Guetg e Rafael Müller quest onn dal Grischun Central.
4
mars 2013 | accents nr. 1
Dus Grischuns en il Kasachstan
(sp) Ils 18 da december 2012 è stada
en la sala da la chasa da medias RTR
a Cuira la preschentaziun publica
dal film “Vent e desert – ed ina glisch
da speranza”, in film realisà da Mariano Tschuor e dad Ingo Mainka
sur dals dus missiunaris grischuns
en il nord dal Kasachstan, p. Matthias Beer da Danis-Tavanasa e p.
Joseph Maria Schnider da Val S.
Pieder. Preschents a questa premiera eran commembers da las famiglias Beer e Schnider, mo era
plirs conventuals da la claustra dad
Uznach, la claustra-mamma dals
dus paders en il Kasachstan. Da
quest film exista ina DVD venala tar
RTR. Sin la DVD è publitgada la contribuziun che Daniel Pünter ha realisà sur da p. Joseph Maria Schnider
ed emess en “Schweiz aktuell” dals
20 da december. En il pachet da la
DVD, è il diari che Mariano Tschuor
ha publitgà dals 20 da november fin
Nossa foto mussa da sanester a dretg: Serafin Beer, medi per neurologia a Bogn Ragaz e Valens (frar da p.
ils 28 da december 2012 en La Quo-
Matthias), p. priur Adelrich Staub, uvestg auxiliar ed anteriur avat dad Uznach, Marian Eleganti, Ingo Mainka,
tidiana.
p. Jeanmarc Stoop, Opus JSS, stà vicari general da la diozesa dad Astana da 2001-2009 e Mariano Tschuor.
Cun 99 onns l’emprima gia als Dis da film da Soloturn
Era quest onn è la Televisiun Rumantscha stada
di, il medem fan era ils Tessinais ed
ti dapi 16 onns a Soloturn era ina fa-
preschenta cun films a Soloturn.
ils films da la Svizra tudestga. Gra-
nestra per dar in'egliada sin la
zia a la Televisiun Rumantscha dat-
Svizra rumantscha.
(bg) Sonda, ils 27 da schaner suen-
Soloturn per la preschentaziun da
termezdi è vegnì mussà il film “Ca-
ses film, è stà il star. Cun ses scharm
norta – Resuns dad in viadi ru-
ha el conquistà il public en in hui.
mantsch” dad Aline Suter e Céline
Laud hai dà per l’autura Susanna
Carridroit, e dumengia, ils 28 da
Fanzun ed in cumpliment spezial
schaner, il film “Pur forever – il pli
per la musica dal film, cumponida
vegl pur svizzer“ da Susanna Fan-
da Valentin Kessler e Heinz Girsch-
zun. Omadus films han carmalà
weiler.
mintgamai var 300 aspectaturs ed
Per la Televisiun Rumantscha èn ils
aspectaturas en il kino Canva.
Dis da film a Soloturn adina puspè
Mussar in film da televisiun en ina
ina buna chaschun da vegnir en
sala da kino dat al film ina nova di-
contact cun auturs ed auturas da
mensiun: las reacziuns immediatas
film da l’entira Svizra e da pudair
dal public. Da quellas hai dà bleras,
preschentar ils films rumantschs ad
cunzunt en il film “Pur forever”. Ils
in public betg rumantsch. Ils Dis da
raschienis da Carl Jenal han stimulà
film da Soloturn èn in spievel da la
bain inquala risaglia. Il pur da 99
vita en Svizra. Ils Romands mussan
Valentin Kessler, Carl Jenal e Susanna Fanzun avant il kino Canva a
onns ch’è vegnì aposta da Zernez a
en lur films realitads da lur mintga-
Soloturn.
5
mars 2013 | accents nr. 1
L’arsuc va cun la plima
Ils 12 da december 2012
Pleds rumantschs dals
onns 2004 - 2012
2004
ha il Radio Rumantsch
• MESIRAS DA SPARGN, pled
puspè envidà a la tscherna
rumantsch da l’onn
dal “Pled rumantsch”.
• GIRATUTONA (Wendehals),
Passa 100 propostas èn
• FAR CUN, pli trid pled da
pli bel pled da l’onn
l’onn
vegnidas inoltradas; la
giuria ha fatg ina emprima
2005
selecziun ed il public da
• PORTA ALPINA, pled da
RTR Radiotelevisiun
• ARCUNAR, pli bel pled da
l’onn
l’onn
Svizra Rumantscha ha
• Nagin “victur” en la catego-
alura decidì definitiva-
ria, pli trid pled rumantsch
main.
(ea) Arsuc è quel cundriz per gidar il
2006
La giuria dal pled rumantscha: Marga A. Secchi, DRG, Silvana Derungs,
• SESSIUN, pled da l’onn.
ULR, Guadench Dazzi, RTR, Daniel Telli, LR (da sanester).
• ALLEGRA, pli bel pled da
pe en il chalzer – quest cundriz che
l'onn gida gist era da far la ramur ch’il pe
mantsch 2012 cun Marga A. Secchi
Il premi va ad Andeer
fa, cura ch’el va en il chalzer – arsuc.
(Dicziunari Rumantsch Grischun),
Gudagnà il premi per il pled da l’onn
Tenor la giuria è arsuc in pled che
Silvana Derungs (Uniun per la litte-
2012 ha suenter trair la sort Marcel
funcziuna en tut ils idioms ru-
ratura
Bass dad Andeer.
2007
mantschs. Plinavant è “arsuc” in
Dazzi (RTR Radiotelevisiun Svizra
En sia stagnaria na producescha
• ELECZIUNS, pled da l’onn
pled che giaja plaunet en emblidan-
Rumantscha) e Daniel Telli (Lia Ru-
Marcel Bass betg mo las famusas ti-
• GIANELLAS, pli bel pled
za.
mantscha) han dà lur preferenza als
bas che vegnivan duvradas fin la
• Nagin “victur” en la catego-
suandants trais pleds: “Tschappa-
mesadad dal 20avel tschientaner
ria, pli trid pled rumantsch
Numerusas propostas
tegn”, “arsuc” e “nadalisar”. Il public
sco instrument da signal sin las
Sin la glista da las propostas sa
da RTR ha la finala dà las bleras
alps, mabain novissimamain era
2008
chattavan era pleds sco: “giangili-
vusch al pled “arsuc”. Proponì al
quest instrument ch’ins dovra per
• EUROPEADA, pled da l’onn
tis”, “lindornar”, “sufflà briclas” e
avevan plirs auditurs dal Radio Ru-
gidar il pe en il chalzer – il cundriz
• la PAPARDET (Hungerast),
“grecofobia”. La giuria per il pled ru-
mantsch.
ch’ins numna per rumantsch arsuc.
rumantscha),
Guadench
• GAILIRA, pli trid pled
rumantsch
pli bel pled da l’onn
• Nagin “victur” en la categoria, pli trid pled rumantsch
Or dal Dicziunari
Rumantsch Grischun
2009
• VACCINAZIUN, pled da l’onn
• FIFFERLOTTA, pli bel pled
ARSUC m. surselv. ‘Schuhlöffel’.
• INVETERAZIUN (Überalte-
Herkunft unbekannt. GENELIN
rung), pli trid pled rumantsch
leitet das Wort von alem. Herzug ab, HUONDER denkt an
2010
Hornzug, TUOR führt arsuc auf
• GNOCHERGNAR, pled da
HERZOG zurück (Euphemisums
l’onn
für Knecht?), doch konnte für
‘Schuhlöffel’ laut Mitteilung der
2011
Redaktion des Schweizerischen
• TGUTGLAR, pled da l’onn
Idiotikons ein solches Wort im
Alemannischen nicht festge-
2012
stellt werden.
• ARSUC, pled da l’onn
Arsuc producì da Marcel Bass d'Andeer e tramess a RTR.
6
mars 2013 | accents nr. 1
Ella gnarà eir qua
50 onns Televisiun Rumantscha – Ivettas or da l’istorgia
“Eir la televisiun (TV) ha dat andit a bleras debattas a
emissiun ufficiala ha giu liug las
antant imponder nign mezs finan-
boccà ed in scrit. Intant cha’ls spierts as spartan in da
empremas minutas suenter mesa-
ziars, tant daple tgi la CRR vegia er
notg da Daniev, nua las represen-
betg anc da s’occupar cun la televi-
tantas da tuttas quater parts dalla
siun siva la conzessiun oz existen-
Svizra han tarmess lur salids ed au-
ta.”
quels per, ed in da quels cunter, la TV marcha inavant.
guris als teleaspectaturs svizzers.
La fin da l’an 1955 vaivan nus in
onns: L’emprim Balcun tort vegn
Dunna Paulina Caduff-Vonmoos ei
Il signet
Svizzra 10’507 abunents da la TV
emess dumengia, ils 17 da favrer
aposta serendida si Tavau nua
Nus tuts enconuschain il famus si-
(7’927 privats e 2’580 ustarias),
1963, a las 16:15.
l’equipa dalla televisiun sesanflava
gnet accustic che ha annunzià min-
casualmein en quei mument, per da
tga emissiun dal Balcun tort. Ils pli
quai significha ün augmaint da
L’onn nov cumenza per
rumantsch
leu anora salidar las autras parts
paucs san da raschun dentant che
Tschert, nus in Grischun nu vain
dalla Svizra. Ils Romontschs ein en-
quest signet è ina sequenza or da la
amo la pussibilità d’artschaiver la
L’èra da la televisiun rumantscha
graziaivels per quei risguard e quel-
cumposiziun “Folklore d’Engiadi-
televisiun. Mo ella gnarà eir qua.
n'ha dentant betg cumenzà pir ils
la capienscha davart la televisiun;
na” d’Otmar Nussio (*23 d'october
Perquai aise nom star a l’erta eir
17 da favrer 1963. La premiera è gia
els san che tras quei mied modern
1902 a Grosseto en l’Italia; †22 da
nus !”
stada l’entschatta da l’onn. Perditga
dalla tecnica san biars novs amitgs
fanadur 1990 a Lugano). Nussio,
da quai dat in rapport en La Casa
vegnir acquistai”.
figl da randulins, è stà musicist,
6’050 abunents cunter l’an 1954.
(ea) Quai constatescha Tista Murk,
Paterna dals 3 da schaner:
il parsura da la Cuminanza Radio
“Dils 1963 naven duei la Televisiun
La "marca" dal Balcun tort
Svizzera italiana. L’intervista che
Rumantsch (CRR), en ses rapport
svizra mintg’onn purtar entginas
En il protocol da la CRR dals 19 da
Burtel M. Bezzola ha fatg cun Otmar
annual da l’onn 1955. Quai è alura
emissiuns che tractan dil Ro-
favrer 1964 è vegnì nudà il suan-
Nussio, è vegnida emessa en il Bal-
era la prima giada che la CRR – fun-
montsch. Quei fatg seresultescha
dant: “Tista Murk vess gugent, schi
cun tort dals 9 da settember 1973.
dada 1946 - prenda notizia da la TV
buc il davos che gia numerus aspec-
la CRR finanztgess en signet per las
Sper bleras autras truvaglias or da
en in rapport. Fin ch’ella - l’emprima
taturs suondan ella Val dil Rein en-
emissiuns da televisiun digl Gri-
l’archiv, pon ins era guardar quella
emissiun rumantscha – vegn alura
tuorn Cuera, en Surselva, Tumlias-
schun rumantsch. La suprastanza è
en il dossier „Guardar rumantsch -
per propi en la televisiun, ston ins
ca e Muntogna als programs sviz-
unanimamaintg da l’opiniun, tgi
50 onns Televisiun Rumantscha“
dentant anc spetgar ulteriurs 8
zers
par la televisiun possa la CRR per
sin la pagina d’internet dad RTR.
da
televisiun.
L’emprema
cumponist e directur dal Radio della
La cultura è stada preschenta en bleras emissiuns da la Televisiun Rumantscha: Quà ils picturs-artists Dea Murk, Alois Carigiet e Matias Spescha.
7
mars 2013 | accents nr. 1
Moderar e moderar e moderar...na finescha quai mai pli?
Ina damaun da december ils 2012.
chau. Curt suenter in sguard en la
Il telefon scalina. “Bien di Ernst,
reschia. Tge progress che la tecni-
cheu ei Otmar Seiler, teidla, nus
ca ha fatg! Tut è nov! Alura giu en
vulessen far zatgei cun tei...” Jau
il studio, las primas provas… ”bain-
taidl. I vulessan far moderar mai in
vgnü aint illa camera ün, novitats
Telesguard per il giubileum da 50
aint illa duos”. Bler è nov. Ma bler è
onns
da la Televisiun Ru-
er vegl, oravant tut il moderar. In
mantscha. Ch'ils detagls possian
stumpel d’adrenalin, la glischetta
nus discutar il schaner, che l’emis-
cotschna da la camera e lura - sco
siun vegnia ils 8 da favrer. Jau di
in chavagl da sella – surmuntaina
spontanamain gea. (Che la TV ru-
ils obstachels. A la fin ün “… a re-
mantscha ma fetschia in pla-
vair ed üna bella fin d’eivna”. Sco
schair, na dia al telefon, uschglio
pli bod èsi stà. Flot èsi stà. Ed ils re-
craini propi anc ch’jau saja nar-
suns da qua e da là fan anc adina
cist). Quai che ma fa surstar paucs
bain al cor, tenor il vegl proverbi
dis avant l'emissiun, è l'interess da
“dar e tour fa bun cour”.
las medias. Sabrina dal Bündner
In pèr dis pli tard vegn Johann Clo-
Tagblatt vul far in’intervista, Dia-
Isabella Wieland ed Ernst Denoth snizzan suenter l'emissiun la turta
path cun la dumonda da scriver in-
na dal Regionalschurnal era. In
d'anniversari.
satge sur da quest Telesguard da
collega dals radios privats da la
giubileum. “Nu crajast cha quista
Svizra franzosa ha survgnì mes
per las moderaziuns, Claudio è re-
ziuns per la saira. Igl è sco da tur-
chosa vegna exagerada ün pa”, ma
numer da telefon: “Je voudrais fai-
dactur dal di. Tuts ma gidan nua
nar enavos en in ambient, nua
dumonda mia dunna. “Na mia cha-
re quelque chose avec vous…” Tge
ch'i san e pon. Tranteren – suenter
ch’jau ma sent anc adina bain. La
ra” – di jau – “scha tü est persuna
dianter èsi be capità? Pertge fani
in café – anc svelt tar il radio a far
cordialitad, la bainvulientscha e
publica schi stoust star a dispusi-
tant tam-tam pervia da quest mo-
in pau publicitad per la saira. Livio
l’amicizia da tut quels enturn mai
ziun a las medias”. Tgi sa – forsa
deratur reciclà?
ma retschaiva cun bratscha aver-
ma fa bain al cor. Tar il bellet avant
suna baud madir per la politica.
Ils 8 da favrer èsi alura uschè in-
ta e vista rienta. Alura puspè ena-
l’emissiun guard jau en il spievel.
avant. Isabella è mes maun dretg
vos per metter en net las modera-
Patratgs da pli baud ma van tras il
Ernst Denoth
50 onns
Televisiun Rumantscha
Ils 17 da favrer 1963 è vegnida
mussada l’emprima emissiun televisiva rumantscha: il Balcun tort.
Dapi 50 onns cumpara il rumantsch
ussa regularmain en televisiun - oz
cun var 100 minutas d’emissiun per
emna.
En la memoria e sin ils films da RTR
Radiotelevisiun Svizra Rumantscha
èn da chattar ina massa istorgias anecdotas da 50 onns televisiun per
ed or dal mund rumantsch. E quellas istorgias emetta RTR durant il
mais da favrer 2013. Nus raquintain 50 differentas istorgias, per
mintg’onn ina! Quellas èn da vesair,
udir e leger tar RTR al radio, en la televisiun e sin nossa pagina d’interL'anteriur moderatur da la Televisiun Rumantscha, Ernst Denoth, ha moderà l'emissiun da giubileum dal TSG.
net rtr.ch.
8
mars 2013 | accents nr. 1
Sche glistas raquintan istorgias
"Ateliers de programme“ a Cuira
Tge è “Data
Journalism”?
Il schaner 2013 s’han scuntrads var 100 redacturs e
na mantegnair ina buna distanza
Tge pomai è «Data Journali-
redacturas da l’entira SRG SSR a Cuira. En ina dieta da
critica. Da la partida als ateliers a
sm»? Schurnalissem cun datas?
Cuira era però era in dals auturs da
Quai fan gea tuts, u betg? Tge
dus dis han els discutà, co ch’ins pudess e stuess
la seria “Borgen”, ina seria televisi-
che «Data Journalism» è propi,
„raquintar istorgias“. Tranter auter han els fatg quai
va dal Danemarc che ha actualmain
ha Simon Rogers, in dals gronds
in enorm success en l’entira Europa
en ses metier explitgà. Simon
era cun agid da glistas, quai che para sin l’emprim
ed en l'America.
Rogers lavura tar «guardian.
co.uk/data», probablamein la
sguard nunpussaivel.
Atgnadads dal mund
rumantsch
pagina da schurnalissem da datas la pli populara dal mund. E
(dt) Raquintar in’istorgia – quai sa
buziun e redacziun. La rait n’è betg
Als „Ateliers de programme“ da
co funcziunescha ussa quest
atgnamain mintgin. Atgnamain.
mo ina smanatscha – anzi, plitost
quest onn ha era Radiotelevisiun
«Data Journalism»? Ditg fitg
Però i dat persunas che san raquin-
ina sfida che po pussibiltar novas
Svizra Rumantscha gì la pussaivla-
simpel: ins prenda datas, per
tar meglier. Pertge quai? Grev da
furmas da raquintar. Ina pussaivla-
dad da sa preschentar als collegas
exempel quellas davart ils sui-
dir, schebain ch’i dat intgins tips e
dad ha mussà a Cuira Simon Rogers,
da las autras chadainas. La „Carte
cidis en l’armada dals Stadis
trics co far bun „storytelling“. Ed
in uschenumnà „data-schurnalist“
blanche“ dad RTR han realisà il ca-
Unids, analisescha e visualise-
exact en tschertga da quels trics dal
dal „The Guardian“ da Manchester.
barettist Flurin Caviezel ed il redac-
scha quellas datas, uschia che
El e sia pitschna squadra redacziu-
tur Martin Cantieni. Els han fatg
mintgin po chapir ellas, e fa or-
nala raquintan sin la pagina dal
quai en ina furma divertenta, mus-
dlonder in'istorgia. Per exem-
Guardian di per di curtas istorgias
sond intginas ivettas ed atgnadads
pel: Che dapli schuldads da l’ar-
cun agid da datas, graficas ed ani-
dal mund rumantsch e dal program
mada dals Stadis Unids èn
maziuns (guarda artigel separà da
dad RTR. Dad emetter p. ex. min-
morts 2012 tras lur agen maun
Maria Victoria Haas).
tg’onn il settember ils „Salids da
che tras il maun da l’inimi. E
RTR en
l'internet:
www.rtr.ch
chatscha“, cun giavischs da musica
ch’il suicidà tipic da l’armada ha
dals Jauers enfin Rammstein, quai
tranter 25 e 29 onns, è alv e di-
„storytelling“ èn ids ils „Ateliers de
Corifeas da tut l’Europa a
Cuira
para a nus Grischuns il pli normal
vorzià e na sa mazza betg forsa
programme“ ch'èn stads quest onn
Dasper Simon Rogers eran anc au-
dal mund. Per noss collegas ro-
en l’Afganistan u en l'Irak. Na, el
ils 16-17 da schaner a Cuira.
ters perits da la partida a Cuira,
mands, talians e tudestgs percunter
fa suicidi en ils Stadis Unids.
tranter auter Hubert Seipel, redac-
è quai in’idea radiofonica bunamain
Per analisar datas dovri enco-
Novas furmas da raquintar
tur da la ARD, che ha gia realisà pur-
archaica, forsa perfin in zichel scur-
nuschientschas da statistica.
Il mund medial electronic è en ina
trets filmics da e cun Wladimir Pu-
rila. Ma gist ils „Salids da chatscha“
Dapli istorgias e visualisaziuns
fasa da midadas – entant ch'il web
tin e Joe Ackermann. El ha raquintà
rimnan mintg’onn istorgias da
da datas interessantas datti sin
gudogna cuntinuadamain impur-
da la sfida schurnalistica da s’avi-
chatschaders, istorgias en ina fur-
www.guardian.co.uk/datablog.
tanza, ston radio e televisiun ir en
schinar ad ina persunalitad dispi-
ma speziala, e che valan la paina da
Maria Victoria Haas
tschertga da novas vias per distri-
taivla sco Wladimir Putin e da tutti-
vegnir raquintadas.
Ina tradiziun da la SRG SSR
Mintg’onn sa scuntran collavura-
visiun en tuttas quatter chadai-
turs da la SRG SSR per in barat
nas (SRF, RSI, RTR ed RTS) colla-
professiunal. Ils uschenumnads
vuran pli stretg, sa participe-
„Ateliers de programme “ èn gia
schan era redacturs/as da radio
tradiziun dapi var 20 onns. Pli
ed online a quels ateliers ch'èn
baud sa scuntravan mo schurna-
mintgamai en il domicil dad ina
lists da televisiun da la SRG SSR, e
da las quatter chadainas, a Luga-
quai mintgamai a Montreux. Per-
no, Genevra, Turitg u Cuira.
quai avevan ils ateliers perfin
Quest onn èn ils „Ateliers de pro-
num „Ateliers de Montreux“. Dapi
gramme“ stads per l’emprima
che las redacziuns da radio e tele-
giada tar RTR a Cuira.
Il cabarettist Flurin Caviezel ha raquintà atgnas istorgias.
9
mars 2013 | accents nr. 1
Da sautunzs, trocchists e chantadurs da professiun
Il Magazin da cultura dal RR preschenta la cultura grischuna
Cultura è tenor ina
definiziun generala tut
quai che l’uman creescha
sez, quai cuntrari a la
natira che n’è betg creada
da l’uman.
(rs) Il magazin da cultura preschenta e spievla la cultura grischuna/rumantscha a moda profunda, reflectanta, prospectiva e da “longue
durée”. Uschia statti scrit en il manual che descriva il Magazin da cultura dal Radio Rumantsch, in’emissiun ch'i dat dapi il favrer 2012. La
glista dals temas ch’èn vegnids tematisads l’ultim temp emplaina
Il team da cultura dal Radio Rumantsch sa preschenta en glisch speziala. Da sanester: Angela Hendry, Esther
questa definiziun cun cuntegns:
Krättli, Anna Serarda Campell e Chasper Pult.
(weekly) jazz a Cuira, teater sin via,
grafica ed art, la promoziun da cul-
spectrum da cultura: analisond, de-
egliada in zic elitaras, duain vegnir
larmain è er la litteratura d’uffants
tura en il Grischun, ils Dis da littera-
clerond, discutond ed adina fundà.
preschentadas en ina moda chapai-
in tema, quai en la Pippiloteca.
tura u er las preschentaziuns da las
Uschia daventa er il Magazin da cul-
vla e clera.
Mintga emissiun dal magazin da
chanzuns novas dal Top Pop Ru-
tura fitg variant: in’emissiun sur da
Ina plazza stabla en il magazin da
cultura preschenta 2-3 tips cultu-
mantsch, mo er la seria mensila da
giugar troccas ha tut in’autra fur-
cultura ha la litteratura. La redactu-
rals per l’emna proxima, tips per
num e da pum, tgirada da Chasper
ma, structura ed atmosfera ch’ina
ra Esther Kraettli preschenta min-
concerts, films, vernissaschas u
Pult.
emissiun sur da musica improvisa-
tg’emna novas or dal mund da la lit-
mintgatant er tips per films che ve-
La finamira principala dal magazin
da da David Sonton-Caflisch. Er te-
teratura, fa criticas ed analisas da
gnan mussads a la televisiun.
da cultura è da preschentar l’entir
maticas che paran sin l’emprima
cudeschs, poesias ed essays. Regu-
Las redacturas responsablas dal magazin da cultura
Angela Hendry-Hitz (1982)
Anna Serarda Campell (1983)
Esther Krättli (1967), Casti/Cuira
Sedrun/Panaduz
Lavin/Berna
scolaziun: matura a Cuira, studi da
scolaziun: matura a Mustér, studi
scolaziun: matura a Ftan, studi da
romanistica (rumantsch e talian) a
da magistra secundara a l’univer-
scienzas da teater e saut, commu-
l’universitad da Turitg e Firenze,
sitad da Friburg (rumantsch, en-
nicaziun ed istorgia d’art a Berna e
divers segiurns linguistics
glais, tudestg)
Paris
lavur: magistra da linguas, dapi 12
lavur: dapi 2008 redactura tar Radiotelevisiun
lavur: dapi 2011 redactura da cultura tar RTR.
onns redactura da litteratura tar RTR (tavulin
Svizra Rumantscha, cunzunt sco redactura
Organisatura e reschissura da divers projects
litterar, preziosa litterara), collavuratura
da cultura e societad, ma er sco reportra dad
da saut, teater e performance.
sporadica tar RSI e SRF, redactura e collavura-
auters temas.
cultura: art e cultura èn ina part essenziala da
tura en differents projects culturals
cultura: in text, in teater, in concert, in purtret,
la vita ch'e inspirescha, enritgescha ed
cultura: fascinaziun per la litteratura. Legia
ina sculptura, in film, ina performance che
animescha adina puspè a ponderar, meditar e
fitg bler (rumantsch, talian e tudestg). Passiun
tutga mes cor, che fa patratgar, che fa rir u che
discutar. Art funcziuna savens sco spievel da
speziala per la litteratura d’uffants (posseda
mussa in’autra vista.
la societad, astga irritar, vilentar e mintgatant
ina biblioteca da litteratura per giuvens
simplamain er mo divertir.
da passa 1000 cudeschs)
10
mars 2013 | accents nr. 1
Premura individuala e d
Intervista cun il nov president, da la SRG.R, Oscar Knapp
Oscar Knapp presidiescha per l'emprima giada la radu-
vegn questa intervista fatga per val-
nanza da la SRG.R ils 25 da matg 2013 a Salouf. Nus
lader, la transcripziun dad ella vegn
avain discurri cun il nov president da la SRG.R.
RTR tracta e dovra RG chat jau ra-
dentant ad esser en RG. Sco quai che
schunaivel.
Intervistader Simon Denoth
Vus discurris dal rumantsch cun terms
Durant 35 onns avais Vus lavurà en il
Vus l’avegnir dals idioms e dal ru-
fitg affectivs. Però, bastan amur ed in
servetsch diplomatic da la Svizra. Voss
mantsch grischun?
tschert idealissem per dotar la Svizra
mandat entaifer la SRG.R, respectiva-
La Svizra rumantscha exista – ella
rumantscha d’in fundament ferm per
main la SRG SSR è dentant puramain re-
viva. Ella discuta, fa dispita, fa pro-
l’avegnir?
giunal/naziunal. Tge cumparegl datti
postas e vegn savens er tar solu-
Igl è fitg impurtant che mintga singu-
tranter quests dus ambients differents?
ziuns. Quai è forzas. Quai mussa che
la persuna s'engaschia per sia lingua,
Ch’ina activitad saja internaziunala,
lur lingua e cultura èn impurtanta
e dovria era quella en la vita dal min-
naziunala u regiunala: atgnamain sa
sper ils Rumantschs e per las Ru-
tgadi. Sche la glieud daventa indiffe-
tracti adina dad activitads che pre-
mantschas. L’ultim exempel è quel
renta envers ses agen linguatg, è
tendan abilitads fitg sumegliantas,
da la chasa editura rumantscha:
quai l’emprim pass envers sia mort.
numnadamain la cumpetenza socia-
eclat, dispita, discussiun e soluziun.
Per fortuna constatesch jau che nus
la, savair tadlar la cuntrapartida, re-
Ed il fatg che nus dispitain sur dal RG
essan bler pli conscients da l’impur-
sguardar ils arguments, respect,
è tenor mai ina schanza. Sche nus na
tanza da noss rumantsch ch’avant in
enatiralmain
enconu-
discutassan betg pli intensiv sur da
pèr decennis. Nus savain che, senza
schientschas dal dossier. La differen-
bunas
l’avegnir da nossa lingua materna
la tgira da nossa lingua, giess ella en
za è forsa quella ch’ina activitad in-
fiss quai trist. Tschert, nus na vulain
malura e nus perdessan nossa basa,
ternaziunala sa fa en ina lingua
betg mantegnair nossa lingua be ar-
nossas ragischs.
estra, l’activitad naziunala en ina lin-
tifizialmain. Perquai ma pari impur-
Ils meds da massa rumantschs han
gua naziunala e quella regiunala en
tant che nus discurrin vinavant noss
perquai ina rolla fitg decisiva, sch’i sa
sia lingua materna. Tge ch’è pli sim-
idioms ch’èn nossa lingua dal cor.
tracta da mantegnair la relevanza e
sair tge ch’ins fa en laRumantschia, e
pel, è anc grev da giuditgar.
Cun quai na manegel jau betg ch’il ru-
la vivacitad dal rumantsch. Plina-
che quella prova da chattar siner-
Oscar Knapp ha dà pled e fatg a Simon
mantsch grischun na valia nagut. El
vant sto la Svizra rumantscha era
gias. A la fin finala po mo la cumbina-
Tge forzas e schanzas ha la Svizra ru-
ha ses lieu e ses niz, ma il RG na po
mussar anoravers ch’ella existia e
ziun da quests dus aspects, la premu-
mantscha ord Vossa optica? Co vesais
betg remplazzar ils idioms. Uschia
sustegna sia lingua. La Bassa sto ve-
ra individuala sco era la buna colla-
Staziuns da la vita dad Oscar Knapp
Oscar Knapp (64), dr. oec. HSG, ha
2012 è el vegnì elegì president da
cumenzà sia carriera diplomatica
la SRG.R per la perioda d’uffizi
il 1978 a Berna. El è stà ambassa-
2013-2016. En questa funcziun è
dur da la Svizra en Brasilia ed en
el era commember dal cussegl
l'Austria sco era delegà per cun-
d’administraziun da la SRG SSR.
vegnas commerzialas en il Secre-
Oscar Knapp è maridà cun Elisa-
tariat da stadi per l’economia
betta e bab da duas figlias, Fluri-
(Seco). Dapi il 2010 fa el part da la
na e Ladina. El è fitg gugent en las
direcziun dal Secretariat da stadi
muntognas, va savens cun skis, e
per dumondas finanzialas inter-
s’interessa per la litteratura clas-
naziunalas (SIF). Il zercladur
sica e moderna.
L'anteriur president da la SRG.R, Duri Bezzola e sia consorta Susanne
ensemen cun il nov president, Oscar Knapp e sia consorta Elisabetta.
11
mars 2013 | accents nr. 1
dapli collavuraziun
n Denoth.
En il decurs dals ultims onns han tut
antecessur, Duri Bezzola. Ed jau ma
las medias ed ils meds da communi-
legrel zunt fitg da surpigliar questa
caziun fatg tras in svilup straordina-
funcziun dubla, tant sco represchen-
ri. Tgi avess cret ch’il SMS, facebook,
tant da la Svizra rumantscha sco era
ils blogs, il telefonin furber (“smart-
defensur dals interess da l’entira
phone”) u il tablet vegnissan accep-
SRG SSR. Igl è dal rest in grond pla-
tads en ina tala maniera. Ozendi na
schair da vesair che RTR dispona
consumescha la glieud, e surtut las
d’ina equipa fitg professiunala e mo-
generaziuns giuvnas, betg pli televi-
tivada che vegn manada cun premu-
siun u radio en la medema moda sco
ra e cumpetenza.
quai ch’ins fascheva pli baud. Ins de-
Jau ves dentant era che nus avain in
cida sez, cura ch’ins vul tadlar u
temp difficil cun duas sfidas eviden-
guardar las ultimas novitads u apun-
tas: D’ina vart èsi da segirar las fi-
ta, leger online. Quai ha natiralmain
nanzas che permettan a RTR da
consequenzas per ils meds audiovi-
mantegnair e sviluppar sia purschi-
suals. Nus avain da preveder il svilup
da. Da tschella vart essan nus con-
per decider ad ura, nua ch’igl è dad
fruntads cun midadas e svilups im-
investir per l’avegnir. Perquai stuain
mens en il sectur da multimedia. Mia
nus concentrar ils meds a nossa di-
mira persunala è alura da trair las de-
sposiziun
ru-
cisiuns ch’ans mainan en la dretga
mantschas. Ma nus stuain duvrar els
direcziun. Quai pretenda ch’ins ha
a moda anc pli conscienta. Sco quai
tut las infurmaziuns necessarias e
ch’jau hai ditg: ina collavuraziun pli
disponiblas en quest mument. Jau
stretga tranter las organisaziuns ru-
n’hai betg tema da trair ina decisiun,
mantschas daventa indispensabla.
sch'jau
per
las
medias
hai
bunas
enconu-
schientschas dal dossier.
vuraziun tranter ils acturs-clav da
DRG, dotar la Svizra rumantscha d’in
Tge vulessas Vus accumplir durant Vos-
lingua rumantscha, numnadamain
fundament solid per l’avegnir.
sa perioda d’uffizi al timun da la SRG.R?
Per finir, pudessas Vus anc As descriver
RTR, l’Agentura da novitads ru-
En emprima lingia vuless jau, ense-
en paucs pleds?
mantscha, ANR, la Lia Rumantscha
Tge avegnir han las medias ru-
men cun la suprastanza, manar ena-
Direct, transparent, consensual e
ed il Dicziunari Rumantsch Grischun,
mantschas?
vant la buna lavur ch’ha prestà mes
senza saramonas.
Sin viseta en la Chasa alva a Washington tar l'anteriur president ameri-
Excursiun cun la famiglia en las muntognas. Da sanester las duas figlias
can, George W. Bush senior e sia consorta Barbara Bush.
Flurina e Ladina, ensemen cun lur geniturs, Elisabetta ed Oscar.
12
mars 2013 | accents nr. 1
Impressum
editura : Radiotelevisiun
Svizra ­Rumantscha, 7002
Cuira
gremi editorial : Mariano
Tschuor ( mt ), Esther Bigliel
( eb ), Johann Clopath ( jc )
gremi redacziunal : Bernard
Bearth ( bb ), Esther Bigliel ( eb ),
Umberto Camathias ( uc ),
Johann Clopath ( jc ), Gaby
Degonda ( gd ), Armin Gruber
( ag ), Mariano ­Tschuor ( mt ),
Daniel Wasescha ( dw )
Giasts en il Hotel Bären durant l'emissiun speziala dal Radio Rumantsch a Berna.
Direct da Berna – il rumantsch è dapi 75 onns linguatg naziunal
Ils zains n’han betg tutgà ils 20 da
Svizra Rumantscha è quest giubi-
Las intervistas, contribuziuns e fo-
favrer 2013 sco il di da la votaziun
leum dentant tuttina stà la raschun
tografias da quest di chattais vus
avant 75 onns, cura ch'il suveran
da rapportar directamain da Berna
era sin l’internet http://www.rtr.
svizzer ha acceptà cun gronda ma-
e da sa regurdar dals schabetgs e da
ch/home/dossiers/actual/75-onns-
ioritad il rumantsch sco linguatg
las consequenzas da quest GIE/
rumantsch.html
naziunal.
SCHI dal 1938.
Per
Radiotelevisiun
per questa ediziun han er
collavurà : Erwin Ardüser (ea ),
Alexi Baselgia (aba), Federico
Belotti, Ernst Denoth, Simon
Denoth, Gabriela Desax, Clara
Gerber (cg), Bertilla Giossi
(bg), Victoria Haas, Gion
Hosang, Manuela Morgenthaler (mm), René Spescha (rs),
Servetsch da pressa rtr (sp),
David Truttmann (dt), Beni
Vigne (bv)
grafica e cumposiziun :
Johann Clopath
correctorat : Clau Solèr
stampa : Südostschweiz Print,
Cuira
data da publicaziun : 4 giadas
l’onn ( 1-3 / 1-6 / 1-9 / 1-12 )
ediziun : 3000 exemplars
Georgina Janki en discurs cun il correspundent da
Philipp e Gian Ramming en discussiun cun la
l'ANR en Chasa federala, Lucas Deplazes.
cussegliera federala Eveline Widmer-Schlumpf.
contact : accents @ rtr.ch,
Radiotelevisiun Svizra
Rumantscha,
Via da Masans 2, 7002 Cuira
tel. 081 255 75 75
era sin : www.rtr.ch/accents
Gugent resguardain nus Voss
giavischs per ulteriurs abunaments, midadas d’adressa
euv.
Rico Valär dat pled e fatg a Georgina Janki. Entamez
Jon Carl Tall, da l'Uniun da las Rumantschas e dals
il tecnicist dad RTR, Alois Beer.
Rumantschs en la Bassa (URB).
13
mars 2013 | accents nr. 1
Grond interess per l'acziun dal battaporta a Trun.
Fraid, glatsch e 9'323.90 francs per "mintga rap quinta"
Dals 17 fin ils 22 da december 2012 ha SRF 3 rimnà cun
Cun biscuits tras il Grischun
fradaglia han els chantà e sunà lur
l’acziun “Jeder Rappen zählt” a Lucerna daners per
Avant ch’ir sin viadi èsi dentant stà
instruments, era sch’i n’avevan
da far dis en e dis ora biscuits, nu-
betg pli sentiment en la detta.
projects d’aua. Battaporta e Minisguard han sustegnì
merus telefonats e scriver plunas e-
cun success l’acziun.
mails per organisar tut quai ch’i do-
Las stentas èn sa pajadas
vra. Quai è stà la part simpla da la
Las stentas dal team èn la fin finala
lavur. L’autra part è la turnea stada.
sa pajadas. Ils inscunters cun la
(mm) Trais dis han ils teams da Bat-
sicist da la regiun s'engaschà. Bibi
Ils teams da Battaprota e Mini-
glieud al lieu èn stads cordials, la
taporta e Minsguard visità 5 lieus en
Vaplan, Flurin Bezzola, Casper Nic-
sguard han cumbattì cun tempera-
simpatia per l’acziun gronda. Quai
il Grischun. Els han purschì punsch,
ca, Leander Albin, Gino Carigiet e
turas da fin minus 15 grads C° sco
conferman il meglier era ils 9'323.90
café, pettas e biscuits fatgs sez. Per
Pascal Gamboni han dà a l'eveni-
era cun naiv e glatsch. Anc mender
francs ch’ils dus teams han pudì re-
buna atmosfera è mintgamai in mu-
ment in’atmosfera singulara.
èsi stà per ils musicists. Da tutta
caltgar e surdar a Lucerna.
Currer cun ina pluna raps ed ina camera sut bratsch tras Lucerna
La fin da l’acziun «Mintga rap
tervista, stuain nus cuntinuar il
quinta» da Battaporta e Mini-
viadi a pe. L’um da camera ed jau
sguard è anc adina en buna memo-
bandunain l’auto e surlaschain
ria a mai. Quai segir pervi dals
quel a nossa praticanta. Cun ca-
blers daners che nus avain pudì
mera e daners sut bratsch essan
rimnar, ma er pervi da la surdada
currids tras la citad da Lucerna en-
da quella summa a Lucerna.
fin sin il Europaplatz avant il KKL.
La gievgia da mezdi, cura che nus
Nus essan vegnids beneventads
essan puspè arrivads a Cuira suen-
dal producent e curt suenter er
ter nossa acziun, er'jau cuntent
dals moderaturs en il container da
che tut è gartegià e ch’il team è ar-
vaider. Kathrin Hönegger e Nik
rivà saun e salv. Mo i n’è stà nagut
Hartman han gì vaira plaschair da
cun far patgific. SRF 3 vul la saira Gion Hosang da RTR (dretg) surdat ils daners rimnads a Nick Hartmann,
nossa visita. Era els èn stads sur-
in’intervista. Il Telesguard dovra il moderatur da SRF 3.
stads quants daners ch’èn vegnids
intginas infurmaziuns e purtrets.
or da la tastga. In inscunter fitg
Per il Radio Rumantsch èsi planisà
passa 9'000 francs. Perquai deci-
Il producent dal radio SRF 3 telefo-
simpatic che resta segir en buna
suenter las tschintg in discurs e
dain nus spontan da gist purtar ils
nescha e vul savair, sche nus ve-
memoria a mai.
mintgin ch’entaupa nus vul savair:
daners a Lucerna.
gnian ad uras per l’intervista u
Sin battaporta.ch pudais Vus
«Quant avais rimnà?». Quai n’è
L’intervista al Radio Rumantsch
betg. Ma nus n’avain betg idea
guardar co ch’ils dus moderaturs
dentant anc betg enconuschent ed
hai perquai dà live or da l’auto. A
quant ditg ch’i va anc. Insacura èsi
sa
uschia è la surpraisa gronda, cura
Lucerna regiva dentant quella sai-
cler, sche nus vulain arrivar ad ura
mantsch.
che nossa praticanta di ch’i saja
ra il caos; las vias eran stuppadas.
en il container da vaider per l’in-
sprovan
da
discurrer
ru-
Gion Hosang
14
mars 2013 | accents nr. 1
Saira da fatschenta – cun casino
(dw) Tradiziunalmain datti avant
na en las localitads da la Chasa RTR,
ferentas maisas da gieu sco black
il persunal. Mintgin ha tschertgà sia
Nadal l’inscunter per il persunal da
servida da collegas da lavur. E lura
jack, roulette u poker. Mintgin ha
facultad. Ma bler pli impurtant eran
RTR. Ils 14 da december 2012 avain
avain nus provocà la fortuna en la
retschet in satgin cun munaida da
il gaudi e la cumpagnia. Igl è stà ina
nus cumenzà la saira cun ina tschai-
stanza multifuncziunala vid las dif-
plastic e spert ha la tensiun tschiffà
sairada gartegiada.
31avel Top Pop Rumantsch: Il zambregiader da Zernez
Il Top Pop Rumantsch entra en ina nova stagiun.
Ed il zambregiader solitari ha er gist
Top Pop Rumantsch è ina seria da
Eremit alias Luca Besio da Zernez chanta «La vita
chattà ses num d’art adequat: Ere-
producziuns da musica, lantschada
mit. Dacurt ha il Radio Rumantsch
da RTR Radiotelevisiun Svizra Ru-
tuoch’a tai».
scuvert las chanzuns d’Eremit sin la
mantscha l’onn 2005. Tut ils titels
plattafurma Mx3 ed ha suggerì al
da la seria èn d’udir sin la pagina
(bv) Luca Besio ha cumenzà a far
gust da crear atgnas chanzuns. Il
musicist da sa participar a la
d’internet da RTR sut:
musica sunond melodias da Nadal
2001, cun 20 onns, è Luca partì per
retscha dal Top Pop Rumantsch. E
http://www.rtr.ch/home/dossiers/
sin in clavazin da termagl. Ma igl è
la Bassa ed è sa chasà en l’Argovia.
Luca Besio ha scrit gist ina nova
actual/Top-Pop-Rumantsch.html
lura la battaria ch’ha sveglià tar
Ma el ha purtà cun sai l’anim d’ina
chanzun ad hoc, dond a quella sia
Las emprimas 30 chanzuns èn ussa
l’adolescent zernezin la vaira pas-
ritga tradiziun ladina che tanscha
tonalitad melanconica preferida ed
era disponiblas sin ils disc cum-
siun per la musica, e passond tras la
da Paulin Nuotclà sur ils Bulais en-
in tema bainvis en la retscha: «La
pacts “Top Pop Rumantsch vol. 1 e
band usitada da scola ha el lura bat-
fin tar Cha da Fö: Sias cumposi-
vita tuoch’a tai». Qua resti be anc
2”. Dapli sin: www.rtr.ch/butia
tì in’urella il tact tar ils giuvens Sky-
ziuns, fixadas oramai sin il compu-
d’agiuntar: La musica er!
wards da Schlarigna. Cun scuvrir la
ter chasan, èn chantadas per gron-
finala la ghitarra ha el era survegnì
da part per rumantsch.
Nov en la butia da RTR
Top Pop Rumantsch vol. 2
Questa segunda collecziun da Top Pop Rumantsch preschenta ussa ils
tocs ils pli novs, 18 perlas, naschidas tranter la
primavaira 2008 e l'atun 2012. Il nov disc documentescha ina giada dapli ch'il Top Pop è
ina ballantscha tranter vuschs novas e
fatschas enconuschentas, tranter tradiziun
ed experiment.
CHF 20.00 (+ porto e spediziun)
Dapli detagls, l’entira offerta ed empustaziuns sin www.rtr.ch/butia.
Luca Besio da Zernez ha chantà l'ultim top-pop da RTR.
15
mars 2013 | accents nr. 1
Il project archiv RTR è terminà
E tuttina mai a fin ...
Il project archiv RTR ha cumenzà il 2007. Documents
da televisiun, mo 10 onns vegls, avevan maletgs plain
sbagls. Sin quai ha la direcziun RTR giavischà da la
partiziun d'archiv D+A ina survista dals documents
periclitads.
(aba) Sper las cassettas da televi-
Las emissiuns dal 1998 fin il 2002
siun eran era ils bindels da radio e
èn stadas archivadas sin disc cum-
da musica periclitads, en prima lin-
pact, in portatun fitg periclità. Dals
gia pervi da la vegliadetgna. Per sal-
var 1’000 discs n’èn 20 discs betg
var quests documents è il Project
stads copiabels.
archiv RTR vegnì lantschà. Sustegn
finanzial ha RTR survegnì da la di-
Ritga collecziun da musica
recziun generala SSR, dal chantun
Registrar musica indigena ha ina
Grischun e da Memoriav, l’ Associa-
gronda tradiziun per RTR. Davent
Per pudair mantegnair las emissiuns ch'èn vegnidas registradas sin bin-
ziun per il salvament da la cultura
dals onns 1950 ha il radio da Turitg
dels, han quellas stuì vegnir copiadas sin sistems digitals.
audiovisuala da la Svizra. Dal 2008
SRF registrà bler sin incumbensa.
fin il 2012 ha RTR pudì copiar blers
Ils onns 1980 ha RTR surpiglià la
pagina www.fonoteca.ch da la Fo-
l’idea dad avrir ils archivs ensemen
documents. Dentant, era vinavant
plima e cuntinuà da registrar musi-
noteca naziunala. Ulteriurs docu-
cun auters studios da la SSR.
hai num da salvar documents – per-
cas instrumentalas, chors ed autras
ments (musica, televisiun) n’èn per
quai che la lavur d'archivar è mai a
gruppas da musica. En il Project ar-
il mument betg accessibels. Ra-
fin.
chiv RTR èn var 11’000 tocs da mu-
schuns èn dumondas da dretg e
sica rumantscha e grischuna ve-
Mancanzas en l’archivaziun
gnids copiads.
Dals onns 1950 fin 1998 èn las emissiuns da radio vegnidas archivadas
Ina schelta
sin bindel. Quai che fa surstar è
Las emissiuns da la Televisiun Ru-
ch'ina pulita part da las emissiuns
mantscha dals prims 25 onns exi-
da duas periodas manca, ina giada
stan sin film. Damai ch’ils custs da
ils onns 1960 e pli surprendenta-
copiar film èn fitg auts, ha RTR elegì
main ils onns 1990. En tut ha RTR
ils 500 documents impurtants.
digitalisà 4’300 bindels.
Davent dal 1988 fin 2006 èn tut las
emissiuns sin cassettas. Var 500
cassettas ha RTR laschà copiar, il
Newsletter RTR
RTR trametta a Vus mintga
gievgia infurmaziuns davart il
program e l'actualitad or da la
chasa da medias. Pustar la
newsletter è fitg simpel. Il
formular chattais Vus sin la
pagina d'internet www.rtr.ch.
Per dumondas en connex cun
la newsletter p. pl. contactar
[email protected].
rest procura la televisiun da Turitg
SRF.
Access al material d’archiv
Novas producziuns RTR nizzegian
adina puspè material d’archiv. Per
chattar e tadlar documents da radio
e da musica sa preschentan duas
La concurrenza
Quest onn festivescha la Televisiun Rumantscha ses anniversari da
□ 50 onns
□ 55 onns
Premis:
In bon da 150.- CHF, sponsurà da Schutz Filisur Alpin
Gartencenter
In bon da 150.- CHF, sponsurà da Fluors Malgiaritta-Defilla, Scuol
Trametta tia resposta fin ils 31 da mars 2013 a:
[email protected] u a
Radiotelevisiun Svizra Rumantscha
Accents
Via da Masans 2, 7002 Cuira
bancas da datas internas (Archiv
RR e PlayinfoPlus). Las emissiuns
da televisiun sa chattan per gronda
part en la banca da datas Faro da
SRF.
Il public po duvrar ina part da las
emissiuns da radio copiadas sur la
□ 60 onns
Ils victurs da la davosa concurrenza:
Clau Defuns-Farrér, Cuira
Clara Pazeller, Surava
Riet Vital, Susch
16
mars 2013 | accents nr. 1
Adattaziuns a favur da l’auditur
(bb) Ils 30 da schaner 2012 ha RTR
Adattar per optimar
mess ensemen cun la meteo. Ella
Uschia vegn il program pli flexi-
lantschà ses nov program da radio.
A RTR eri cler che pir l’expe-
vegn l’emprima giada las 6:50 e
bel er per arranschaments spe-
Narrativ – flexibel – actual eran ils
rientscha, il mintgadi redacziunal,
repetida en in versiun pli elavu-
zials, e tranter las 10.00 datti
trais chavazzins ch'han definì la na-
possia mussar, nua ch’il nov pro-
rada las 7:50. Cun quai less RR
in’ura moderada cun gieus e ru-
tira da la transfurmaziun dal pro-
gram surmuntia il test cun la reali-
porscher in pachet da service
bricas.
gram. Dar dapli spazi al raquintar,
tad, e nua che nus stuain al adattar.
trategnair cun l’actualitad e la met-
Sin basa da tut questas infurma-
• L’actualitad a mezdi vegn en ina
la dumengia, il Concert sin gia-
ter en connex, debattar ed analisar,
ziuns avain nus adattà ed optimà
furma pli cumpacta e finescha
visch ha survegnì ses vegl plaz
quai era las finamiras.
noss’offerta ils ultims mais.
adina cun ina resumaziun da
d’emissiun. El vegn danovamain
l’actualitad da la damaun. A blers
las 11:00. Quai correspunda ad in
auditurs mancava questa furma
grond giavisch da noss public. La
cumpacta per s’infurmar.
Marella ha fatg midada sin las
En general ha il program gì success.
cumpact.
• Quest'ura moderada datti uss er
Suenter las analisas internas, ils pa-
Las midadas las pli impurtantas èn:
rairis dal cussegl dal public SRG.R e
• Ils Impuls vegnan emess nov a
resuns dal public insumma, ha RTR
las 6:40 enstagl da las 5:55. Il pu-
• La sonda han Magazin da cultura
9:00 e la Classica va sur l’emettur
adattà en tscherts lieus il nov pro-
blic ha resentì il termin da las
e Profil barattà la plazza. Il Profil
l’emprima gia a las 19:00 e vegn
gram.
5.55 sco memia baud.
vegn emess nov a las 9:00, il Ma-
repetida
gazin da cultura a las 11:00.
mezdi, che suonda.
• La Revista da medias avain nus
dumengia
suenter-
Ils protagonists dal film represchentan las differentas partiziuns da RTR. Da sanester: Maurus Dosch, gestiun commerciala, Alice Bertogg, radio, Curdin Fliri, televisiun, Ulrica Morell, regiuns, e Marina Morgenthaler, administraziun.
RTR en la vitrina - In nov film da la chasa
(mt) RTR realisescha in nov film da
enconuscha bain RTR, è el gea l’au-
dus collavuraturs: Maurus Dosch,
sa fin a la plazza da lavur, explitge-
la chasa, in film che purtretescha
tur da la campagna “Taidlas bler –
Curdin Fliri, Alice Bertogg, Marina
schan lur vista persunala da la
l’interpresa e sia funcziun. Il film
vesas cler”. Felix Schaffert è il reali-
Morgenthaler ed Ulrica Morell. Que-
plazza da lavur e finalmain era lur
vegn realisà da la firma Contrast.
satur. RTR vegn purtretà cun
stas persunas vegnan accumpa-
incumbensa.
Ivan Madeo maina questa firma. El
l'exempel da trais collavuraturas e
gnadas cun la camera da lur dacha-
Nov en la butia da RTR
chant au tour
Sin quest album dubel sa chattan
registraziuns fatgas durant la turnea
"chant au tour" l’onn 2012: chanzuns
scrittas a posta per la turnea, muments
CHF 30.00 (+ porto e spediziun)
unics dals concerts e collavuraziuns
Dapli detagls, l’entira offerta ed em-
excepziunalas tranter ils chantauturs
pustaziuns sin www.rtr.ch/butia.
rumantschs.
17
mars 2013 | accents nr. 1
Program Radio Rumantsch 2013
Glindesdi - Venderdi
Sonda
00.00
00.03
01.00
01.03
03.00
03.03
04.00
04.03
05.00
05.03
00.00
00.03
01.00
01.03
03.00
03.03
04.00
04.03
05.00
05.03
SRF novitads
Grischun sonor
SRF novitads
Sat R Classica
SRF novitads
Grischun sonor
SRF novitads
Musica populara
SRF novitads
Musica populara
Dumengia
SRF novitads
Grischun sonor
SRF novitads
Sat R Classica
SRF novitads
Grischun sonor
SRF novitads
Musica populara
SRF novitads
Musica populara
00.00
00.03
01.00
01.03
03.00
03.03
04.00
04.03
05.00
05.03
SRF novitads
Grischun sonor
SRF novitads
Sat R Classica
SRF novitads
Grischun sonor
SRF novitads
Musica populara
SRF novitads
Musica populara
*Nossa musica
Glindesdi:
La stailalva
Mardi:
Noss chors
Mesemna:
L’instrumentala
Gievgia:
La populara
Venderdi:
Las perlas
Repetiziun il proxim di suenter las
novitads da las 22.00.
Actualitad da la damaun
06.00 Novitads
06.30 Novitads
06.40 Impuls dal di
06.50 Revista da medias/Meteo
07.00 Novitads
07.30 Novitads
07.40 Kikeri6
07.50 Meteo/Revista da medias
08.00 Novitads
08.30 Novitads
08.40 Il chavazzin dal di
Actualitad da la damaun
06.00 Novitads
06.30 Novitads
06.40 Impuls dal di
06.50 Revista da medias/Meteo
07.00 Novitads
07.30 Novitads
07.40 Kikeri6
07.50 Meteo/Revista da medias
08.00 Novitads
08.30 Novitads
08.40 Il chavazzin dal di
Accumpagnament da la damaun
06.00 Novitads
06.30 Novitads
06.40 Impuls dal di
06.50 Revista da medias/Meteo
07.00 Novitads
07.06 Radionovela cumpact
07.30 Novitads
07.40 Radionovela cumpact
07.50 Meteo/Revista da medias
08.00 Novitads
08.06 Vita e cretta**
Accumpagnament da la damaun
09.00 Novitads
09.03 La cuppina
09.15 Chalender
09.30 La truvaglia
09.45 Tge chaussas
10.00 Novitads
10.15 Radionovela
10.30 Famus e glorius
10.55 Impuls dal di (rep.)
Accumpagnament da la damaun
09.00 Novitads
09.03 Profil**
10.00 Novitads
10.03 La cuppina
10.15 Chalender
10.30 La truvaglia
10.45 Tge chaussas
10.55 Impuls dal di (rep.)
Accumpagnament da la damaun
09.00 Novitads
09.03 Marella**
10.00 Novitads
10.03 La cuppina
10.15 Chalender
10.30 La truvaglia
10.45 Tge chaussas
10.55 Impuls dal di (rep.)
Actualitad da mezdi
11.00 Novitads
12.00 Novitads
12.20 Cumpact a mezdi
12.25 Avis al Telesguard
12.30 SRF Rendez-vous
Actualitad da mezdi
11.00 Novitads
11.03 Magazin da cultura**
12.00 Novitads
12.15 Ils auters
12.30 Palaver**
Accumpagnament da la damaun
11.00 Novitads
11.03 Concert sin giavisch
12.00 Novitads
12.06 Sportissimo
12.30 Forum**
Accumpagnament da mezdi
13.00 Las gratulaziuns
14.00 Novitads
14.03 Musica
15.00 Novitads
15.03 Musica
16.00 Novitads
16.03 Semperverds
16.30 Program da kino
16.45 Verd per semper
16.50 Avis al Telesguard
Accumpagnament da mezdi
13.00 Las gratulaziuns
14.00 Novitads
14.03 Parada da hits
15.00 Novitads
15.03 Parada da hits
16.00 Novitads
16.03 Semperverds
16.30 Program da kino
16.45 Verd per semper
Accumpagnament da mezdi
13.00 Las gratulaziuns
14.00 Novitads
14.03 Artg musical
15.00 Novitads
15.03 La classica (rep.)
16.00 Novitads
16.03 Semperverds
16.30 Program da kino
16.45 Verd per semper
Actualitad da la saira
17.00 Novitads
17.30 Sport
17.50 Meteo
18.00 Novitads
18.06 Cumpact - survista dal di
18.15 SRF Echo der Zeit
Actualitad da la saira
17.00 Novitads
17.06 Sportissimo
18.00 Novitads
18.15 SRF Echo der Zeit
Actualitad da la saira
17.00 Novitads
17.06 Sportissimo
18.00 Novitads
18.15 SRF Echo der Zeit
Accumpagnament da la saira
19.00 Nossa musica*
20.00 Novitads
20.03 Emissiuns** (rep.) u sport live
21.00 Novitads
21.15 Album da l'emna
21.45 Radionovela (rep.)
22.00 Novitads
22.03 Nossa musica* (rep.)
23.00 Novitads
23.03 Grischun sonor
Accumpagnament da la saira
19.00 Soundcheck
20.00 Novitads
20.03 Palaver (rep.) u sport live
21.00 Novitads
21.15 Album da l'emna
21.45 Ils auters (rep.)
22.00 Novitads
22.03 Las perlas (rep.)
23.00 Novitads
23.03 Grischun sonor
Accumpagnament da la saira
19.00 La classica
20.00 Novitads
20.03 Vita e cretta (rep.) u sport live
21.00 Novitads
21.15 Album da l'emna
22.00 Novitads
22.03 Soundcheck (rep.)
23.00 Novitads
23.03 Grischun sonor
**Emissiuns (rep.)
Mintga saira 20.03. En cass da "sport live" suenter las novitads da las 23.00.
Glindesdi:
Magazin da cultura
Mardi:
Marella
Mesemna:
Profil
Gievgia:
Radioarchiv
Venderdi:
Forum
Sonda:
Palaver
Dumengia:
Vita e cretta
Televisiun Rumantscha 2013
Telesguard
Glindesdi - venderdi 17.40 SRF 1
18.10 SRF info (rep.)
18.35 SRF info (rep.)
19.00 SRF info (rep.)
19.15 SRF info (rep. suppl. a partir dal mars 2013)
22.00 SRF info (rep.)
05.50 SRF info (rep. suppl. a partir dal mars 2013)
11.50 RSI LA2 (rep.)
Cuntrasts
Dumengia 17.25 SRF 1
08.30 SRF info (rep. mesemna)
09.30 SRF info (rep. mesemna)
12.50 SRF info (rep. mesemna)
11.00 SRF info (rep. gievgia)
13.20 RSI LA2 (rep. venderdi)
17.10 SRF 1 (rep. sonda)
07.00 RTS 1 (rep. dumengia
07.30 RSI LA1 (rep. dumengia)
Minisguard
Sonda 17.40 SRF 1
18.00 SRF info (rep.)
19.05 SRF info (rep.)
11.50 RSI LA2 (rep. dumengia)
17.15 SRF 1 (rep. dumengia)
Pled sin via
Venderdi sontg
Tschuncaisma
Emprim d’avust
Nadal
19.20
19.55
19.55
19.20
SRF 1
SRF 1
SRF 1
SRF 1
18
mars 2013 | accents nr. 1
Gion Deplazes survegn 95 onns
Ils 22 da mars cumplenescha Gion Deplazes 95
onns. Gion Deplazes è in
dals pli activs scrivents
rumantschs e forsa il pli
popular da la Surselva. Ed
el è er s’engaschà en
cumissiuns e gremis
regiunals e naziunals da
la SSR SRG.
Culpa e destin, tradiziun e modern:
Quai è il rom enturn l’ovra da Gion
Deplazes. Cun sia ovra èn entiras
generaziuns da Sursilvans creschids si. Scolars sursilvans l’han
emprendì d’enconuscher ed en ses
romans e sias istorgias sco p. ex. “La
bargia dil tschess” u “Marlengia” . E
Gion Deplazes festivescha ses 95avel anniversari.
cun ses cudesch da scola “Wir sprechen deutsch” l’ han tut ils scolars
Lavur per la CRR e per RTR
uras (1965) e Glisch nuviala (1988).
Toni cun el ina femna giuvna isola-
rumantschs entupà. Ma Gion Depla-
Gion Deplazes ha er sez lavurà per il
Per la televisiun ha el translatà e
da da la societad. Quai na plascha
zes ha era fatg reflectar ils cre-
radio e la televisiun rumantscha. El
commentà films e sin fundament da
betg a Meltger e las tensiuns tranter
schids sur da dumondas sco la culpa
ha fatg contribuziuns per l’emis-
ses romans han ins era fatg films
els trais èn programmadas.
ed il destin: Ha l’uman ina tscherta
siun ”per nus da 6 a 16”, in’emis-
sco p. ex. Levzas petras (1991),
El è stà commember en la cumissiun
atgna libertad, u è el suttamess ad
siun
d’uffants divertenta ed in-
in'istorgia che raquinta da la vita
da programs da la Cuminanza ru-
in destin, pia lià vid ses caracter, sia
structiva ed ha gist er proponì quest
basegnusa dals purs muntagnards:
mantscha radio e televisiun CRR
educaziun? Gion Deplazes n’ha betg
titel, el ha fatg gieus auditivs per il
Cura ch’il pur Toni va cun ses figl
dals 1953 fin 1984; dals 1975 fin
mo scrit sez, el ha era scrit sur da la
radio sco Sut cruschs (1950), Avon
Meltger en las muntognas per cha-
1988 ha el represchentà la CRR en
litteratura rumantscha, p. ex. sur
ch’il paster suni la tiba (1959), Igl ei
var rischs da giansauna, prenda
la Cumissiun regiunala da pro-
da l’identitad dals Rumantschs en
grams da la SSR e da la DRS. Ina da
la litteratura e l’istorgia da la litte-
sias davosas ovras è cumparida
ratura rumantscha (Funtaunas).
avant 10 onns: “Sco igl effel va
ell’onza”. La chasa editura OVRAS
Sias funcziuns
scriva en la prefaziun: “ Sco igl effel
Gion Deplazes ha instruì passa 40
va ell’onza” è sco in viertgel sur
onns en il seminari da scolasts a
l’entira ovra litterara da Gion De-
Cuera, è stà conrectur da la Scola
plazes, sco ses davos “amen”.
chantunala, president da la Socie-
Ils 22 da mars festivescha Gion De-
tad retorumantscha, president da
plazes ses 95avel anniversari. Nus
l’Uniun da scripturas e scripturs ru-
gratulain cordialmain ed engrazia-
mantschs, suprastant en la Lia Ru-
in ad el per sia preziusa collavura-
mantscha, redactur da la Vusch dils
ziun cun RTR e cun la societad pur-
mats e dal Tschespet, ha repre-
tadra SRG.R, che ha undrà el 1968
schentà ils Rumantschs en l’ Aca-
– ensemen cun Cla Biert – cun il pre-
demia svizra da las scienzas uma-
Gion Deplazes l'entschatta dals onns 1970 en discurs cun il redactur da
nas.
la Televisiun Rumantscha, Hendri Spescha.
mi da la CRR.
Gabriela Desax
19
mars 2013 | accents nr. 1
Da cumpagnia e radunanza annuala SRG.R
Venderdi e sonda, ils 24 e 25 da matg 2013 a Salouf
La SRG SSR Svizra Rumantscha (SRG.R), la societad
Riom e Donat Nay, scolast secundar
gaschi a favur da la lingua e cultura
purtadra da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR),
e president communal da Trun.
rumantscha. L’uniun da dunnas da
Suenter la part statutarica surdat la
Salouf procura per il bainstar dals
organisescha sias radunanzas annualas mintg’onn en
SRG.R il premi 2013 a Rina Steier-
giasts. Nus ans legrain da s’entupar
in’autra regiun. Il 2013 è il Grischun Central en roda.
Peduzzi da Savognin ed a Rest Mar-
cun vus a Salouf.
tin Cabalzar da Cumbel per lur en-
(cg) La suprastanza ha decidì dad ir
cumpognan tras la saira. La popula-
quest onn a Salouf. Ir en la regiun
ziun è envidada en sala communala
per tgirar il contact cun il public da
a star da cumpagnia.
RTR. Perquai organiseschan la
Tractandas radunanza da commembras e commembers
“Da cumpagnia” en sala communala
Radunanza e surdada Premi
SRG.R
1. Bainvegni
a Salouf.
Sonda tegna la SRG.R sia radunanza
2. Salid dal president communal da Salouf, Gian Sonder
Il venderdi saira envidain nus da
annuala per l’emprima giada sut il
3. Elecziun dals dumbravuschs
star da cumpagnia cun chant, musi-
presidi dad Oscar Knapp. El ha cu-
4. Protocol da la radunanza generala dals 2 da zercladur 2012
ca e films or da noss archiv. Films
menzà ses uffizi l’entschatta da
5. Rapport annual da la SRG.R per 2012
che mussan persunas ed eveni-
2013. Part da la suprastanza fan
6. Quint e bilantscha da la SRG.R sco societad commembra per 2012 e
ments dal Surses ed en spezial da
Beatrice Baselgia, presidenta com-
rapport dal revisurat
Salouf. La musica instrumentala
munala Domat; Duri Blumenthal,
7. Surdada dal Premi SRG.R 2012 a Rina Steier-Peduzzi ed a Rest Martin
Salouf-Mon-Stierva, il chor viril Sa-
president communal da Lumnezia;
Cabalzar
louf e (C’est si) B.O.N, la furmaziun
Gion Cola, manader da l’uffizi da
8. Varia
da famiglia da Curdin Janett ac-
scussiun e da concurs Alvra, da
SRG.R e RTR ina sairada populara
Il premi SRG.R 2013 va a Rina SteierPeduzzi ed a Rest Martin Cabalzar
(cg) La societad purtadra da RTR
cialas e per dar in avegnir a linguatg
Undrar e demussar stima
SRG.R ha grond plaschair d’astgar
Radiotelevisiun
e cultura.
Onn per onn surdat la societad pur-
render uschia stima a Rina Steier-
Svizra
Ruman-
tadra SRG SSR Svizra Rumantscha
Peduzzi ed a Rest Martin Cabalzar
cun il premi primarmain per lur en-
Per la pressa rumantscha
in premi dotà cun 8’000 francs to-
che collavuran dal rest era dapi
gaschi a favur da la lingua e cultura
Rest Martin Cabalzar da Cumbel
tal. Quest premi va a persunalitads
onns per ils programs da RTR. Il
rumantscha.
retschaiva il premi per sia remar-
u ad instituziuns ed organisaziuns
premi vegn surdà durant la radu-
tscha distingua las duas persunas
tgabla lavur schurnalistica e publi-
ch’èn sa distinguidas a moda parti-
nanza generala da la SRG.R, ils 25
Dunna engaschada
cistica da passa quatter decennis
culara sin in champ spezial. La
da matg a Salouf.
La suprastanza da la SRG.R, timu-
per la pressa rumantscha insumma,
nada dapi il schaner 2013 dad Oscar
per la Gasetta Romontscha e La
Knapp da Scuol, surdat il premi a
Quotidiana en particular. Questa la-
Rina Steier-Peduzzi da Savognin
vur è caracterisada da cuntinuitad,
per ses engaschi solid ed endinà en
fidadadad ed entras in’auta etica
differentas domenas da la vita pu-
professiunala per la qualitad mate-
blica insumma, per la promoziun da
riala, furmala e linguistica. Qua tras
las dunnas, per la cultura e per il lin-
ha Rest Martin Cabalzar contribuì
guatg en spezial. Quest engaschi da
essenzialmain a l’existenza ed al
Rina Steier-Peduzzi è caracterisà
svilup da la pressa rumantscha e
d’ina ferma voluntad persunala per
promovì
meglierar situaziuns politicas e so-
schientscha rumantscha.
linguatg,
cultura
e
Rina Steier e Rest Martin Cabalzar survegnan il premi da la SRG.R.
la davosa
RTR per la giaglioffa
Pli baud schev’ins «In vair buob ha in cuntè da satg en
giaglioffa!» Ozendi è il cuntè vegnì barattà cun in
telefonin. Quests telefonins pon ins er duvrar per bler,
perfin per avair RTR en giaglioffa.
Grischun e sin l’entir mund, tadlar
In mussavia per l'auditur e
per l'aspectatur
radio, guardar e tadlar emissiuns e
La finamira da l’applicaziun che
contribuziuns ch’ins ha manchen-
RTR ha realisà ensemen cun Swiss-
tà, ubain era trametter ina gratula-
TXT, è da porscher ils cuntegns da
ziun. Quai è intginas chaussas
radio e televisiun e da la pagina
ch’ins po far cun la nova applica-
d’internet spezialmain per telefo-
ziun (app) da telefonin che Radiote-
nins. Cun l’applicaziun vegn den-
levisiun Svizra Rumantsccha ha re-
tant era la pussaivladad da contri-
alisà.
buir material a RTR pli simpla. Sche
(gh) S’infurmar tge che capita en il
Neu er ti amitg dad
RTR sin
Bainvegni ad “In
café cun ...”
Umberto Camathias e Gion Hosang cun la nova app che possibilitescha
da viagiar atras ils programs da RTR.
vus vesais insatge interessant pu-
L’applicaziun è gratuita ed è dispo-
...ils 21-3-2012, las 9-11 e las
dais vus fotografar u filmar quai ed
nibla per iPhone e telefonins cun si-
13-14 cun Gaby Degonda en il
al trametter a RTR cun agid da l’ap-
stem operativ Android. Telechar-
Café La Carsuot ad Ardez.
plicaziun. La rubrica persuenter sa
giar pon ins ella en las butias da
numna “Voss sguard”.
iTunes e Google Play.
Sentupada e gentar cun las pensiunadas ed ils pensiunads
(dw) Ils 11 da favrer 2013 ha RTR
envidà ils anteriurs collavuraturs
da RTR per l’inscunter annual.
Avant il gentar ha il directur Mariano Tschuor dà ina survista da l’onn
passà, dà in sguard en l’avegnir e
surtut dumandà ils preschents davart lur opiniun tar ils products da
RTR.
Da sanester: Gieri Albin, Theo
Haas, Lina Adank Viletta, Antonia
Desax, Esther Simeon, Baldina
Kobi Cantieni, Men Steiner,
Paulina Caduff-Vonmoos, Niculin
Bezzola, Giusep Decurtins,
Andreas Joos, Maria Cadruvi,
Ernst Denoth, Bernard Cathomas,
Maria Rensch, Richard Cavigelli,
Jon Manatschal