Pretsch Fr. 1.90
19. annada, numer 93
Stgaffir amicizia
sur cunfins
Concert primavaun communabel
dal Chor dils Larischs e dal Coro
Monti da la Valtelina.
11
GA
7007 Cuira Glindesdi, ils 18 da matg 2015
La reputaziun da las
baselgias svizras
L’Institut pastoral-sociologic a Son
Gagl ha fatg in studi davart la reputaziun da las baselgias.
11
Redacziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, [email protected]
Disla ha envidau
al di dils mulins
„ (anr/hh) Mulins ein indrezs
che s’audan alla historia.
Biars ein i en decadenza, au­
ters ein svani diltut. Sch’ei ha­
vess buca dau idealists fuss quei
bein cultural da veser mo pli sin
maletgs. L’Uniun fallun e ca­
scharia Disla/Mustér ha salvau
differents indrezs sco perdetgas
da pli baul. Il fallun ei in da
quels, il mulin in auter. Leutier
ha ella restaurau la resgia veglia
che vegneva medemamein mes­
sa en funcziun pli baul cun agid
dalla forza dall’aua. La sonda
vargada ei l’uniun separticipada
danovamein al Di svizzer dils
mulins ed ha dau la caschun ad
jester e dumiesti da prender in­
vesta dils indrezs d’antruras.
¾ PAGINA 5
Nagina midada
tar il format
„ (anr/gns) La Secziun da cha­
tschaders da Bravuogn ha orga­
nisà la 101avla radunanza da
l’Uniun chantunala grischuna
dals chatschaders da patenta.
Per l’emprima giada en l’istorgia
da l’uniun avevan las 76 secziuns
fatg naginas propostas per mauns
da la radunanza da delegads. Robert Brunold, il president dals
chatschaders grischuns, ha manà
sia emprima radunanza da dele­
gads a Bravuogn ed ils delegads
han bunamain sustegnì tuttas sias
propostas. Ina dentant han els re­
fusà e quai è da far in auter for­
mat, in pli grond, per la gasetta
dals chatschaders grischuns.
¾ PAGINA 6
In eveniment singular
Tschunavel Festival da chors d’affons e giuvenils dalla Svizra a Mustér
DA HANS HUONDER / ANR
„ Duront quater dis ei Mustér
stau il center dil cant d’affons
e giuvenils dall’entira Svizra. Il
punct culminont ei la presenta­
ziun dil Chorical la sonda sera
staus. Tgi che ha vuliu sediver­
tir ils davos quater dis cun cant
d’affons e giuvenils ha stuiu se­
render a Mustér. Leu ei vegniu
purschiu concerts e producziuns
el center da sport e cultura, sin
differentas plazzas publicas ed en
baselgias e capluttas. Leutier han
ils affons e giuvenils frequentau
luvratoris. La schelta havess bu­
ca saviu esser pli gronda. Era dal­
la qualitad enneu ei il festival
staus sin in fetg ault nivel. Al fe­
stival ein 36 chors cun totalmein
rodund 1000 affons e giuvenils
separticipai. Tuttas regiuns lin­
guisticas dalla Svizra ein stadas
representadas. Denter las forma­
ziuns ein era dus chors dalla Sur­
selva stai. Il Chor d’affons Sur­
selva cun la dirigenta Rilana Cadruvi ed il Chor d’affons dalla
vischnaunca da Sumvitg cun la
dirigenta e presidenta dil comite
d’organisaziun da quei festival,
Carna Grischa
è concurs
Giast dals chatschaders da noss chantun è er stà cusseglier guvernativ
Mario Cavigelli (dretg). Qua cun Robert Brunold, il president dals cha­
FOTO G. N. STGIER
tschaders grischuns.
Festa illas
baselgias da Müstair
„ (anr/fa) Ils organisatuors dal
festival «cantars/kirchenklang­
fest» d’ingon han tschernü eir
Müstair per ün di da lur con­
certs. Dürant 12 uras han fuor­
maziuns indigenas e dal Vnuost
vaschin impreschiunà als audi­
tuors. «Don Mario chi’d es stat
pader a Müstair vaiva contacts
culs organisatuors dal Cantars, el
tils ha fat la proposta da resguar­
dar ingon eir nos cumün», decle­
10021
9 771424 749004
ra Aldo Rodigari, in suprastanza
cumünala il respunsabel pella cul­
tura, «güst i’l temp tanter las sta­
giuns es ün arrandschmaint chi
attira glieud interessada a la cul­
tura d’avantag per cumün e turis­
sem.» Ils concerts sun gnüts dats
impustüt illa baselgia da la Clo­
stra Son Jon, quella da l’Ospiz ed
illa baselgia Son Bastiaun.
¾ PAGINA 7
Servetsch d’abunents e da
distribuziun: tel. 0844 226 226
mail: [email protected]
„ (rtr) La firma possessura da
l’interpresa Carna Grischa a
Landquart, la Carnaworld Hol­
ding SA a Rotkreuz en il chantun
Zug, è bancrut. La Carnaworld
Holding SA aveva surpiglià la
Carna Grischa l’onn 2010 e tegn
fin uss la gronda maioritad da las
aczias da l’interpresa da martgan­
zia da charn da Landquart. Tenor
il manader da gestiun transitoric
da la Carna Grischa, Martin Niederberger, n’haja il concurs da la
holding nagina muntada per els.
La Carna Grischa sezza è dapi
l’avrigl en in moratori provisoric.
Ina part dil Chor d’affons da Sumvitg duront ina producziun avon casa communala a Mustér.
Flavia Walder-Hublard. La son­
da sera ei il Chorical vegnius pre­
sentaus ella halla plurivalenta dil
center da sport e cultura. Per che
la survesta seigi dada pils chors
ed aspectaturs ei ina gronda tri­
buna vegnida erigida. Al Chori­
cal – in teater en cumbinaziun
FOTO H. HUONDER
cun cant e musica – ein tuts 36
chors separticipai.
¾ PAGINAS 2 E 3
Analisau la regiuvinaziun
Interessantas constataziuns suenter ils orcans Vivian e Lothar
DA HANS HUONDER / ANR
„ Igl Institut federal per la per­
scrutaziun digl uaul, neiv e cun­
trada ha analisau la regiuvina­
ziun digl uaul els loghens don­
negiai dils orcans Vivian e Lo­
thar. En quels loghens ei igl uaul
ellas muntognas oz meins spess
ch’ella Bassa. 1990 e 1999 han ils
orcans Vivian e Lothar caschunau
considerabels donns els uauls
svizzers. Sisum la Surselva ha il
Vivian sdernau mellis plontas. 25
onns pli tard san empremas con­
clusiuns davart la regiuvinaziun,
respectivamein las mesiras pridas
da gliez temps vegnir tratgas. Te­
nor igl Institut federal per la per­
scrutaziun digl uaul, neiv e cun­
trada ei igl uaul serevegnius diffe­
rentamein en loghens dalla Bassa,
respectivamein dallas munto­
gnas. Ellas Alps ei igl uaul giuven
meins spess ed aschia ei sia func­
ziun sco uaul da protecziun aunc
limitada. Medemamein han ins
constatau che plontas plantadas
ein sesviluppadas meglier che
plontas carschidas en connex cun
la regiuvinaziun naturala.
¾ PAGINA 4
Dapli concurs
„ (rtr) L’avrigl han considerabla­
main dapli firmas en Svizra fatg
concurs. Cumpareglià cun l’avrigl
da l’onn passà è il dumber da con­
curs s’augmentà per 18% sin 340.
Tenor il servetsch d’infurmaziuns
economicas Bisnode èsi vegnì en
ils emprims quatter mais da l’onn
a 1415 cas d’insolvenza. Quai cor­
respunda ad in augment dad 1%
cumpareglià cun la perioda da
l’onn avant. 13 662 interpresas no­
vas èn vegnidas registradas ils em­
prims quatter mais da l’onn en il
register da commerzi, quai che
correspunda ad in regress da 3%.
A Cavorgia denter Mustér e Sedrun prosperescha igl uaul. Cheu ei la pli gronda surfatscha d’uaul cumpacta en
FOTO H. HUONDER
Svizra vegnida donnegiada igl onn 1990 digl orcan Vivian.
2
SURSELVA
GLINDESDI, ILS 18 DA MATG 2015
Ils mattatschs e
giuvens ein stai
ella minoritad,
mo han tonaton
era fatg ina buna
cumparsa.
Il Chor d’affons
Surselva cun la
dirigenta Rilana
Cadruvi duront
ina producziun en
baselgia parochiala S. Gions.
La presidenta dil comite d’organisaziun Flavia Walder-Hublard
ensemen cun cussegliera federala Eveline Widmer-Schlumpf
che ha visitau il festival la sonda sera.
Il Chorical cun «La melodia absoluta» la sonda sera el center da sport e cultura ei staus il punct culminont dil festival. 1000 cantaduras e cantadurs, mo era varFOTOS H. HUONDER
ga 500 aspectaturs, han assistiu a quel.
Baselgias e capluttas han surviu sper il center da sport e cultura sco loghens da concert.
Ils luvratoris
han fascinau
ils affons e
giuvenils.
Mustér ei stau duront quater dis cumpleinamein ell’enzenna dil
cant.
Ils chors han buca mo mussau grondiusas prestaziuns da cant, mobein era cumbinau quellas cun elements plein fantasia.
Ina cantadura dil Chor da giuvenils svizzers, aschidadir la formaziun d’elita dils affons e
giuvenils.
SURSELVA
GLINDESDI, ILS 18 DA MATG 2015
3
In festival cun bia glieud cuntenza e legra
Ver 1000 affons e giuvenils da tuttas regiuns linguisticas dalla Svizra han cantau a Mustér
tut per motivs da plaz», declara la presidenta dil comite d’organisaziun. In laud
ha ella era per la populaziun: «Nus havein
saviu sefidar da tut quels ch’ein sedeclarai
promts da segidar, mo era igl auditori ei
staus plein fiug. Las baselgias ein stadas
per gronda pleinas duront tut ils concerts.» In element essenzial dil festival ei
la claustra stada per Flavia Walder-Hublard: «Dad ina vart ei quei la baselgia
claustrala, dall’autra vart la cuschina dalla claustra che ha procurau il proviant per
tuts.»
DA HANS HUONDER / ANR
„ D’Anceinza entochen la ier ha il
tschunavel Festival da chors d’affons e
giuvenils dalla Svizra giu liug a Mustér.
Ver 1000 cantaduras e cantadurs han
delectau in vast publicum ton cun lur
producziuns el center da sport e cultura sco era en auters loghens. Ils organisaturs tilan ina bilanza fetg positiva
da quei eveniment naziunal. Cun concerts finals ei il tschunavel festival ius a fin
la ier da miezdi a Mustér. Duront quater
dis ha il publicum gudiu biaras presentaziuns dils 36 chors participonts. Quels
ein denton buca mo stai da veser ed udir,
mobein ein era stai engaschai en luvratoris. Igl ei stau in arranschament d’ina dimensiun nunusitada e d’ina variaziun fascinonta. Cun bialas regurdientschas vegnan ils chors a returnar a casa e bialas regurdientschas vegnan era ad accumpignar il publicum ed ils organisaturs. L’impurtonza dil festival ei vegnida suttastrihada la sonda dalla preschientscha da cussegliera federala Eveline Widmer-Schlumpf
e dil president dalla regenza grischuna
Martin Jäger.
Grond program
Tgi che ha vuliu veser ed udir ils chors duront quels quater dis ha giu biaras caschuns leutier. Ils chors ein sepresentai els
concerts el center da sport e cultura, mo
era en baselgias e capluttas e leutier sin
plazzas publicas. Las formaziuns derivontas da tuttas regiuns linguisticas dalla
Svizra han denton era embelliu survetschs
divins. Igl interess per ils concerts e las
producziuns sin plazzas publicas ei staus
fetg gronds. Differentas gadas ein la baselgia parochiala e la baselgia claustrala
stadas pleinas. Mo era la fascinaziun per
ils concerts en baselgias pli pintgas e sin
las plazzas publicas ei stada gronda. La
qualitad musicala da quels chors ei stada
per gronda part sin in fetg ault nivel, gie
schizun pli aulta ch’avon dus onns a S.
Gagl. Quei constatescha il president dalla cumissiun da musica dil festival, Chris-
Il plascher dils affons e giuvenils pil cant ei staus nunsurveseivels.
tian Klucker: «Cheu ein ils megliers chors
d’affons e giuvenils separticipai. Pli impurtonta che la qualitad ei denton la participaziun stada, il plascher da cantar.»
Neginas bands
En cumparegliaziun cun il festival d’avon
dus onns a S. Gagl constatescha Christian
Klucker oravontut ina differenza: «Avon
dus onns ei mintg’auter chor sepresentaus
communablamein cun ina band. Quella
ga gnanc in sulet. Eventualmein ei quei in
trend, ei sa denton era esser ch’igl ei stau
memia bia bands tschella ga al festival.»
FOTO H. HUONDER
Probablamein ha quei denton era da far
cun l’elecziun dallas localitads quella ga a
Mustér. «Ils chors han cantau cheu savens
en baselgias e capluttas. Cheutras han els
vuliu dar dapli peisa al tun ed alla melodia», manegia Christian Klucker. El e la
presidenta dil comite d’organisaziun, Flavia Walder-Hublard, ein satisfatgs cumpleinamein da quei festival: «Naven digl
emprem mument – pia cura ch’ils chors
ein arrivai a Mustér – havein nus giu ina
grondiusa atmosfera. Gnanc la schliata
aura dil venderdis ha giu in effect negativ
sin quei festival.» Il plascher da saver se-
participar ad in tal arranschament naziunal ei staus screts en fatscha als affons e
giuvenils. Il menaschi sco tal ha funcziunau senza pli gronds incaps. «Jeu saiel trer
ina bilanza trasatras positiva. Igl ei stau
super. Ils chors e lur dirigentas e dirigents
han schau plascher nossa purschida e leutier ei il grond engaschament da tut ils gidonters e voluntaris vegnius. Donn che
tut ei gia finiu», puntuescha Flavia Walder-Hublard. A S. Gagl ein 1500 affons e
giuvenils separticipai al festival, a Mustér
1000. «Nus havein stuiu limitar il diember. 1500 fuss stau per nus damemia, sur-
Chorical cun 36 chors
Il punct culminont dil festival ei il Chorical cul tetel «La melodia absoluta» staus.
La sonda sera ein tuts 36 chors participonts al festival sepresentai communablamein ella halla plurivalenta. Vid la
cumposiziun da quei toc han differentas
persunas cooperau: Christian Klucker,
Ludger Nowak, Felix Benesch, Sara Gmür
e Betty la Gachette. All’entschatta da quei
toc ei l’idea d’ina ovra communabla stada: Mintga chor separticipescha ed ei
aschia ina part dil puzzle che sedat la fin
finala la sonda sera alla presentaziun el
center da sport e cultura. Ton per ils affons e giuvenils sco per las dirigentas ed
ils dirigents eis ei stau in experiment,
pertgei negin che saveva per propi sch’el
reusseschi la fin finala era. Ina partitura
cun varga 200 paginas cun canzuns e
texts en tuts quater lungatgs naziunals,
cant el chor e solo, clavazin e percussiun
e leutier scenas giugadas. La pintga e
svegliada Ursina fa in viadi atras las Alps
communablamein cun professer Derendinger ch’ei disoccupaus. Il viadi meina
els millennis. Els anflan la melodia absoluta. Accumpignai ein els vegni da 1000
vuschs. L’emprema emprova communabla da quei toc ei era stada la davosa –
aschidadir la premiera e derniera il medem mument. Ils dirigents han capiu da
fascinar ils affons e giuvenils per quei spitachel. La fin finala ha negin pli vuliu calar da cantar. In supplement ei suandaus
l’auter.
RECLAMA
Passape atras il quartier da
S. Clau a Glion è avert
„ (rtr) 36 onns pli tard è l’idea finalmain
daventada realitad. Ussa pon ils peduns
ir atras il quartier senza stuair ir sin via.
Ina via fitg privlusa, stretga e cun bler
traffic. Grazia a quest passape duess il
quartier da S. Clau vegnir pli attractiv per
fatschentas u era sco quartier per abitar.
Il davos toc dal passape ha custà radund
100 000 francs. 2/3 dals custs surpiglia la
vischnanca da Ilanz/Glion, 1/3 in manader da fatschenta che ha sia fatschenta a
S. Clau. Cun ina pitschna ceremonia
d’avertura è il davos toc dal passape tras
il quartier S. Clau vegnì inaugurà. Suenter la benedicziun entras sr. Herta Handschin da la claustra da Glion han represchentants dals iniziants taglià la fascha
cotschna ed avert uschia uffizialmain il
passape. Ils vischins han festivà l’avertura cun ina festa da quartier che ha gì lieu
sin la via atras il quartier, ch’è vegnida serrada a posta per la festa.
La muntada dalla claustra
per la Surselva
„ (anr) Dacuort ha igl avat dalla claustra
da Mustér visitau Tarcisi Venzin a Dardin. Il spiritual en pensiun ha mussau a
Vigeli Monn entgins scazis dalla vischnaunca da Breil, denter auter la caplutta s. Clau al pei dil Grep da Plaids.
Cun quella caschun han ils umens risdau
dalla muntada dalla claustra da Mustér
per la regiun. Culla muntada actuala dalla claustra per la Surselva ein era Roland
Scherer e Ralph Lehner digl institut pil
management sistemic dalla Universitad
S. Gagl sefatschentai dacuort e constatau
che la claustra hagi bia potenzial buca nezegiau. La muntada dalla claustra da
Mustér ei denton buca da maniera economica, mobein da maniera spirituala.
Tarcisi Venzin ha envidau igl avat Vigeli
Monn ad ina scuntrada da quei tema a
Breil. La scuntrada ha liug ils 29 da matg
allas 19.00 el Hotel Kistenpass. Envidai
ein in e scadin.
WIR LÜFTEN DAS GEHEIMNIS