In lingia directa
2
cudesch principal
+ cudesch d'exercizis
soluziuns
vallader
Lia Rumantscha
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
2
TRANSCRIPZIUN DALS TEXTS DAL DISC CUMPACT E SOLUZIUNS DALS EXERCIZIS
Remarcha:
Importants per fixar las structuras sun eir in quist seguond tom da IN LINGIA DIRECTA impustüt
las soluziuns da las lezchas aint il cudesch d’exercizis. Il cudesch d’exercizis pussibiltescha
üna lavur d’approfuondimaint e da repetiziun chi – per gronda part – po gnir fatta a chasa,
individualmaing. Las lezchas dal cudesch principal han ün oter caracter. Ellas vegnan
trattadas dürant las lecziuns e servan ad illustrar las structuras ed a tillas vivifichar üna
prüma jada. Per quel motiv vegnan las soluziuns dals exercizis dal cudesch principal
sportas be in möd selectiv.
Lecziun 11
Transcripziun dal text
Che fuormaziun ha'L? / Che fuormaziun ha'La?
>
<
>
>
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
<
>
<
Esa permiss?
Ch'El vegna be aint, sar Filli. Ch'El piglia plazza.
Allegra, duonna Dora.
Schi ch'El rapporta, sar directer. El ha gnü hoz divers candidats chi s'han preschantats.
Co sun its ils discuors da preschantaziun?
Schi. Id es stat divers candidats. Duos impustüt am paran da gnir in dumonda.
E quai füssan?
Ün es ün hom da vainchot ons, José Casparis ed üna duonna da ..., da vainchases
ons, Suzette Gantenbein.
Va bain. Che rapporta'L?
Eu cumainz cul hom.
D'accord.
Dimena. Sar Casparis ha üna fuormaziun ün pa speciala. El ha fat il gimnasi cun roms
fundamentals lingua, davo ha'l stübgià matematica a l'università da Neuchâtel, in tuot
quatter semesters. Lura ha'l vis la pussibiltà da passantar ün on da stüdi in America. I
nu va lönch ch'el interrumpa il stüdi e's metta a far da guida turistica cun turists tudaischs, frances e talians. Quellas trais linguas discuorra'l bain.
Interessant.
Ma na be quai. Cun quai cha sia mamma es spagnöla, ha'l discurri a chasa spagnöl e
tudais-ch da pitschen insü. Sia agenzia da viadi ha profità da quai e til ha surdat da
manar a turists americans in America dal süd.
Fa impreschiun.
Schi. Eu n'ha gnü l'impreschiun d'üna persuna fich flexibla e dinamica. I's sainta ch'el
es viagià e ch'el sa ir intuorn culla glieud.
Bain. Co es il nom? El m'es schmütschà.
José Casparis.
José pervi da la mamma spagnöla. E uossa la duonna.
Suzette Gantenbein ha üna fuormaziun plü professiunala. Ella ha fat il gimnasi cul rom
fundamental economia e dret e davo üna scoul‘ota da turissem. Las scoulas primaras
ha'la fat in Svizra francesa. Il gimnasi ad Aarau. Ella es dimena bilingua per quai chi
reguarda il tudais-ch ed il frances. Inglais ha'la gnü al gimnasi. Ma ella ha fat eir ün
stage in Ingalterra, cun quai ch'ella ha paraints chi han ün hotel a Brighton.
In lingia directa 2, vallader
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
Soluziuns
3
Quant lönch è'la statta in Ingalterra?
Ch'Ella spetta. Eu stögl verer davo. Mez on.
E co staja cul talian?
Ün cuors intensiv a Siena. Ma ella ha dit ch'ella füss pronta da's perfecziunar
successivmaing. Dal rest. Ella s'interessa pella plazza pervi cha seis hom ha surtut üna
lavur quia in nossa regiun.
Perche tilla propuona'L pella stretta tscherna?
I'm para cha duonna Gantenbein saja üna persuna fich seria e fidada. Ils attestats da
lavur sun tuots positivs e las persunas ch'ella ha dat aint sco referenzas han dat bunas
infuormaziuns.
Co fess El uossa la rangaziun?
Ma quai nun es uschè simpel. Las qualificaziuns sun bunas per tuots duos. L'hom es
plü dinamic, quai nun es ingüna dumonda. Ma pro la duonna vaina intunà ch'ella saja
fich cooperativa e cha'l clima da lavur saja gnü influenzà tras quai in ün möd fich
favuraivel.
In quel cas pensa chi füss bun cha nus fessan ün seguond discuors.
Eu vess eir jent, scha nus pudessan reagir uschea. Eu faiva quint da far quista
proposta. Sch'Ella es pro, schi vezzarana plü cler.
Bun. Lura tschercha'L da fixar il termin per marcurdi davomezdi o per gövgia a bunura.
Subit ch'eu sa, che termin chi va a tuots duos, Tilla dun eu part.
Va bain. Lura vezzarana, chenün dals candidats chi s'affà propi per nos intent.
Bun. Eu nun ha otras tractandas ch'eu stuvess preschantar.
Bain. Lura a bun ans vera, per intant.
Adieu. E buna lavur!
Soluziuns
Cudesch principal
1.
a. scoula ota da turissem: ella / università: el // gimnasi culs roms fundamentals lingua:
el / gimnasi cul rom fundamental economia e dret: ella // in Ingalterra: ella / in
America: el // in ün’agenzia turistica: el / in ün hotel: ella // spagnöl e tudais-ch: el /
frances e tudais-ch: ella // maridà: ella / nubil: el
b. dinamic, flexibel: el / seria, fidada, cooperativa: ella
c. per marcurdi davomezdi o per gövgia a bunura
3.
a. Quel dal büro da trafic
b. Be il büro d’advocatura tschercha be ad üna duonna
c. Quel dal büro da trafic e quel da la Lia Rumantscha
d. Quel chi metta in vendita la chasa a Trun-Darvella
e. Strictamaing be quel chi metta in vendita la chasa a Trun-Darvella; indirectamaing
forsa quel da l’architect
5.
a. s’ha preparada
c. s’han annunzchats
e. s’han fats pissers
b. s’ha ingionada
d. s’ha agitada a mort
f. s’han / decisas / s’han decis
6.
a. stetta
c. tscherchan
e. dettast oura
g. giaja
b. dorma
d. tuornat
f. fetscha
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
7.
a. vegna
c. cumainzan
e. partan
b. stettan
d. giaja
f. fetscha
8.
a. cha no (varianta: nus) passaintan
c. cha vo (varianta: vus) s’interessat
e. cha Jon stetta / cha lura tuorna’l
g. cha duonna Mengia surdetta
b. cha vo (varianta: vus) surpigliat
d. cha Martina s’annunzcha
f. cha tü fetschast
h. cha no (varianta: nus) piglian
4
12. primaras / fat in Svizra francesa / gimnasi ad Aarau / es dimena bilingua / chi reguarda il
tudais-ch / il frances / Inglais / gnü al gimnasi / ella ha eir fat / in Ingalterra / quai ch’ella
ha / chi’d han ün hotel / lönch è’la statta in / Ella spetta / Eu stögl verer / Mez on / co
staja cul talian? / cuors intensiv a / ella ha dit ch’ella füss / da’s perfecziunar
successivmaing / Ella s’interessa pella plazza / seis hom / üna lavur quia in nossa
regiun
14. a. haja
c. haja
e. haja
g. saja
b. haja
d. saja
f. haja
h. sajan
18. a. Cura s’ha José miss a far ...
b. ... s’ha Martina missa a lavurar ...
c. ... s’han sar Jon e duonna Corina miss a spordscher ...
d. Claudia s’ha missa a fümar ...
e. ... s’ha Armin miss a far commerzi ...
f. ... s’han las commembras da vossa società missas a güdar ...
21. a. til / b. tilla / c. til / d. tilla / e. tils / f. tillas
23. a. füss / scrivessast
c. acceptess / füss
e. pudess / pudessa
g. dumandess / pudessa
i. Tramettessat / finissat
b. gniss / füss
d. vessast / pudessna
f. Gnissast / gessan
h. plovess / mangessna / füss / pudessna
25I.
Urgiaint! / Avertüra in quindesch dis /Restaurant nouv tschercha camariera svelta ed
amiaivla. Per infuormaziuns telefonar sur mezdi o tanter las 17.30 e las 22.00 / tel.
081 864 15 80
25II.
ha fini / ha’la interruot / es viagiada / ha / cumanzà / è’la ida / ha’la fat / es stat / ha
dumandà / ha’la chattà
25III
a. t’hast / sdruaglià (feminin: sdruagliada)
b. m’ha preschantà (feminin: preschantada)
c. m’ha indurmanzà (feminin: indurmanzada)
d. m’haja insömgià (feminin: insömgiada)
25IV. a. tuornat
c. vegna (varianta: gnia)
b. saja / vöglia
d. hajan / hajan
In lingia directa 2, vallader
25V.
Soluziuns
e. saja
f. haja
a. til / til
c. Tilla
e. tils
b. tils
d. tillas
25VI. a. da / in
c. da / da / a / tras
e. A / per
g. per
5
b. a / da / cun
d. culla
f. da / per
h. per
Cudesch d’exercizis
1. Anmerkungen: 1a. Im Jahr 2003, als dieses Lehrbuch in Druck ging, waren die
Organisations-strukturen für die Schulen und für den Tourismus noch weitgehend lokal.
Heute sind sie regional konzipiert. Es ist kaum mehr realistisch, dass die Gemeinde Susch
in einem Inserat eine Lehrperson sucht. Es wird sich eher um das Consorzi da scoula
Susch-Lavin-Guarda-Ardez handeln. – 1c. Annahme: Das Inserat des Hotel Bernina richtet
sich an Interessentinnen aus dem Unterengadin und dem Val Müstair. Sprache: aus diesem
Grund vallader. – 1d. Annahme: Das Verkehrsbüro der Gemeinde S-chanf sucht einen
Leiter/eine Leiterin. Sprache: puter.
1.
a. Il consorzi da scoula Susch-Lavin-Guarda-Ardez tschercha pel prossem on da
scoula ün magister / üna magistra pel s-chalin bass. Annunzchas culs allegats
necessaris p. pl. fin als 31 mai al president dal cussagl da scoula
b. Tscherchà üna vendadra. Butia da s-charpas Wergles AG, Stradun, 7550 Scuol.
Infuormaziuns tel. 081 864 11 53
c. Tscherchà üna recepziunista flexibla ed amiaivla. Entrada plü svelt pussibel. Hotel
Bernina Samedan, Plazzet 20, 7503 Samedan. Infuormaziuns tel. 081 852 12 12
d. Büro da trafic S-chanf tschercha ün mneder/üna mnedra da la gestiun. Entreda
cumanzamaint d’october. Plazza: 40%. Premissas: Pratcha sül champ dal turissem.
Bunas cugnuschentschas linguisticas: tudas-ch, rumauntsch, taliaun, inglais,
frances. Infuormaziuns tel. 081 854 22 55
e. Cumün da Tarasp. Cun quai cha nos chanzlist vain pensiunà per la fin da l’on es sia
plazza vacanta. Nus tscherchain dimena üna persuna cun bunas qualificaziuns sco
chanzlist/chanzlista in plazza parziala (70%). Entrada plü svelt pussibel. Premissas
vegnan bunas cugnuschentschas da rumantsch, tudais-ch e talian. Infuormaziuns dà
la Chanzlia cumünala tel. 081 861 20 50.
2.
a. m’ha eu (Variante: m’haja) sdruaglià (feminin: sdruagliada) / n’ha / telefonà
b. m’ha eu (Variante: m’haja) ragolà (feminin: ragolada)
c. s’ha stramantada
d. s’han s-chüsats
e. s’ha allegrada / vo tilla vaiva invidada (Variante: vus tilla vais invidada)
f. s’han annunzchats
g. sun rivats (feminin: rivadas) / s’han ingionats (feminin: ingionadas)
h. s’ha preparada / ha / gnü
i. s’han dats fadia
k. m’ha imaginà (feminin: imaginada)
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
6
3.
sun / i (feminin: ida) / vaiva / surtut / ha plaschü / ha stuvü (Variante: stü) / s’ha el
(Variante: s’ha’l) / occupà / ha imprais / ha / vis / ha telefonà / ha’l preschantà / ha
dumandà / sun i (feminin: ida) / eschan nus (Variante: eschna) / its
4.
star: stetta, stetta, stettan, stettat, stettan
dar: detta, dettast, detta, dettan, dettan
far: fetschast, fetscha, fetschan, fetschat, fetschan
ir: giaja, giajast, giajan, giajat, giajan
avair: n’haja, hajast, haja, hajan, hajat
esser: saja, sajast, saja, sajat, sajan
gnir: vegna, vegnast, vegna, vegnat, vegnan; gnia, gniast, gnia, gniat, gnian
dir: dia, diast, dian, diat, dian
pudair: possast, possa, possan, possat, possan
savair: sapcha, sapcha, sapchan, sapchat, sapchan
stuvair: stopcha, stopchast, stopcha, stopchan, stopchat; stöglia, stögliast, stöglia,
stöglian, stögliat
(vu)lair: vöglia, vögliast, vöglian, vögliat, vöglian
5.
a. haja / possa
c. vegnan (Variante: gnian) / saja
e. giaja / haja
6.
cumanzar: cumainza, cumainzan, cumainzast
sentir: sainta, saintan, saintast
baiver: baiva, baivan, baivast
dudir: doda, dodan, dodast
dumandar: dumonda, dumondan, dumondast
discuorrer: discuorra, discuorran, discuorrast
nodar: nouda, noudan, noudast
cusgliar: cussaglia, cussaglian, cussagliast
7.
a. I dischan cha Martin vöglia ....
b. I dischan cha’l magister dal s-chalin d’immez nun haja ...
c. I dischan cha tü nu taidlast ...
d. I dischan cha no dumondan ...
e. I dischan cha la suprastanza da cumün nun haja inclet il problem ed haja ...
f. I dischan cha’l sviamaint nu possa gnir fat ...
8.
Daniel Schmid es nat a Flem ... / Cun ses ons ... / Davo avair fat il gimnasi ... / Eu
m’algord co cha ... / Heute Nacht oder nie ... / La structura dal film ... / Meis films sun in
contrast ... / Far films voul dir per mai ...
9.
es nat / ha fat / es el entrà (Variante: è’l entrà) / ha el fat (Variante: ha’l fat) / ha el
cumanzà (Variante: ha’l cumanzà) / ha fini / s’ha / decis / ha el surtut (Variante: ha’l
surtut) / s’ha dat / ha offert
b. stetta / saja / haja
d. fetscha
f. vöglian
10. Schneider Jost / 14-05-1966 / CH / nubil / Genevra / Scoulas obligatorias a Segl,
matura 1986, Stüdi d’economia a San Galla e cumplettaziun da la fuormaziun in
America / City Banc a Londra e lura a Genevra / tudais-ch / rumantsch / frances /
inglais (a bocca ed in scrit)
11. a. Cura ed ingio es nada Corin Curschellas?
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
7
b. Che fuormaziun ha gnü Corin Curschellas (Variante: ha’la gnü) davo las scoulas
obligatorias?
c. Cura ha Corin Curschellas cumanzà (Variante: ha’la) a chantar musica da rock cun
texts ingaschats?
d. Che ha Corin Curschellas (Variante: ha’la) vuglü gnir professiunalmaing?
e. Cura es Corin Curschellas ida (Variante: è’la ida) a Berlin?
f. Che ha tscherchà e tschercha Corin Curschellas (Variante: tscherch’la) aint illa
musica?
g. Cura ha Corin Curschellas (Variante: ha’la) sur(v)gni ün agen grammofon ed üna
platta da Ray Charles?
h. Ingio ha Corin Curschellas (Variante: ha’la) dat concerts?
i. Da chi d’eira la chasa ingio cha Corin Curschellas (Variante: ch’ella) sta, cur ch’ella
es a Rueun?
k. Ingio viva Corin Curschellas (Variante: viv’la) daspö ons?
Anmerkung: Für die Formulierung der letzten zwei Fragen eignet sich das perfet nicht.
12. ... eu nu sa ir ... / ... eu nu poss malavita ... / Eu nu poss gnir. / Eu nu sa nodar ... /
/ ... nu tilla sa far ... / Ma nu sast far ...
13. haja / vain stuvü (Variante: stü) / staiva / vain / eschna its / vain fat / s’ha missa / vaivan
preparà / n’ha provà / vessast / telefonar / vessna (Variante: at vessna) / laina
14. a. da / per / b. da / c. a / - / d. - / e. a / f. da / g. da
15. Inquelcaspensa / chifüssbun / schanofessan ünseguonddiscuors. // E(u)vesseirjent /
schanopudessan reagiruschea. // E(u)faivaquint dafarquistaproposta. // Sch’Ellaespro /
schivezzaranaplücler. // Bun. / Luratschercha’L / dafixarüntermin /
permarcurdidavomezdi / opergövgiaabunura. // Subitche(u)sa / che terminchivapertuots
/ Tilladunapart.
16. a. Tilla / m’ / b. tils / c. tils / tils / d. til / e. am / ’m / f. as / g. till’ / ans / tilla
17. a. scrivessast
c. füss
e. pudessan
g. pudessat
i. servissast
b. Gnissat (Varianten: Gnivat, Gnis)
d. savess
f. controlless
h. invidess
18. a. Eu n’ha nom / n’ha / ida / fat // ha vuglü / fat // n’haja gnü / m’haja decisa // lavura //
tut / n’haja cumanzà / n’haja surtut / cliantella / interessanta / fich bun / eu jent / n’ha
fat / stun (Variante: e’m saint) / avuonda / quint
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
8
Lecziun 12
Transcripziun dal text
Üna chasa da bellezza
>
0
>
0
>
0
>
0
>
0
>
0
>
0
>
0
>
0
>
0
>
0
Che disch da la chasa cha Jon e Tina han fabrichà? Ün vaira palazi!
Schi schi. I varan eir pajà la suondscha la la giatta. Ma ella nun es be gronda, ella es
eir fich bella. Üna chasa da bellezza.
I'm vain bod mal a pensar cha nus hajan da tuornar aint il stret da nossa abitaziunetta
da trais stanzas. Ün pover tabausch.
Ma uschè mala nun è'la, nossa abitaziun.
Ponderescha ün pa. Uossa cha noss duos uffants sun pitschens, vaja güsta amo. Ma
cur chi van a scoula, sto minchün avair sia aigna stanza. I nu va bod oter. E lura. Nus
nu savain bod ingio metter la roba. I manca ün local aposta per depositar alch. Ün
tschoc o ün sgabuz.
Pervi dals uffants hast radschun e pervi dal deposit eir. Ma da tschella vart, schi s'ha
massa bler lö, as tegna sü üna pruna schera.
Cler ch'eu n'ha radschun. Nus pudessan bain verer intuorn ün pa scha nus nu
chattessan da cumprar alch. Ün'abitaziun plü gronda o lura üna chasa.
Ma co voust cha nus fetschan?
Jon e Tina han eir gnü il curaschi da fabrichar.
Schi. D'accord. Ma quels han gnü la famiglia chi ha güdà cullas finanzas.
Ma nus vain eir nus noss raps spargnats a la banca. E cun teis bap n'haja eir discurri
fingià ün pêr jà. El füss pront da'ns güdar.
Nu crajer ch'eu nun haja fingià fat il quint. Eir scha meis bap ans güda, schi nu vaina
avuonda. Nus stain ir pro la banca.
Perche hast tanta temma da tour sü il prüm ün credit da fabrica e davo ün'ipoteca? Eir
scha nus cumprain ün'abitaziun, vaina da far quint cun ün'ipoteca.
Eu sun architect. Eu vez co chi va, scha'l debit sün ün stabel es massa grond. Eu nu
vögl avair da volver mincha tschincher.
Ma nus pudessan far la chasa o tscherner l'abitaziun uschea cha nus integressan teis
büro. Lura crouda davent il fit cha tü pajast uossa pels locals dal büro.
Quai n'haja pensà eir eu.
A mai nu faja oura nöglia da spargnar ün pêr ons a la lunga. In trais ons, cur cha'ls
uffants sun plü gronds, possa lura cumanzar a lavurar eir eu daplü co be quels 20%
ch'eu lavur uossa. Sast. I fa cuaida da ris-char, schi's vezza che cha Jon e Tina han fat.
E quant lö chi han.
Schi. schi. Ma id han eir ün clap spazi per pulir. Bom bom! Nun invlidar cha tü nun est
üna chi pulischa jent.
Hai, hai. Rafüda cun quists detagls. I dà firmas da pulir o eir singulas duonnas chi han
jent da guadagnar ün pêr raps sperapro.
Mo bain. Lura telefona daman cun meis bap. Lain verer che ch'el disch.
Radschun cha tü hast. Ils fits pels raps in banca nu sun al mumaint uschè ots. I nun es
mal fat dad investir ils raps.
Bain. Uossa guardaina. Decis nu vaina amo nöglia. Ma i füss agreabel.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
9
Cudesch principal
1.
a. Lavur: L’hom es architect. La duonna ha ün’occupaziun da 20%. / Uffants: Lur duos
uffants sun amo pitschens. / Abitaziun: Id abitan in ün’abitaziun da trais stanzas. I
manca ün local per depositar alch. Ün tschoc o ün sgabuz. / Finanzas:
Id han raps spargnats a la banca. Ma schi voulan fabrichar, stona finanziar la chasa
eir cun agüd da la banca e cun agüd dal bap da l’hom.
b. L’abitaziun da trais stanzas cumainza a gnir stretta. Cur cha’ls uffants sun plü gronds
sto minchün avair sia stanza. I nu sun amo decis schi voulan fabrichar. Ma i
cumainzan a sclerir il problem da la finanziaziun.
3.
a. ch’eu stögl (varianta: stöglia, stopcha) avair pront ...
b. ch’üna chasa d’üna famiglia vain (variantas: vegna, gnia) a cuostar ...
c. cha no (varianta: nus) stuvain (varianta: stopchan) ...
d. cha no (varianta: nus) nu vain (varianta: nun hajan) il curaschi ...
e. cha no’ns (varianta nus ans) vain (varianta: hajan) interessats ...
f. no nu’ns (nus nun ans) pigliain (varianta: piglian) il temp ...
4.
Diminutivs sün -et, -etta:
a. maisetta / b. chasetta / c. plazzetta / d. mattetta / e. uffantet / f. naivetta
Diminutivs sün -in, -ina:
a. veloin / b. töfin / c. autoin / d. glümina / e. trenin / f. panin
6.
ün feivrun (eir: üna feivruna) / ün chasun (eir: üna chasuna) / ün locomotivun (eir: üna
locomotivuna) / ün maschinun (eir: üna maschinuna) / ün duonnun (eir: üna duonnuna)
/ ün portun (eir: üna portuna) / Remarcha: Cun dovrar la fuorma masculina +-un
s’ingrondischa daplü co cun laschar la fuorma feminina +-una. / üna lavuratscha / ün
pulloveratsch / ün ventatsch / ün problematsch
8.
I fa dabsögn cha no (varianta: nus) tscherchan ... / Marta pretenda cha no (varianta:
nus) hajan ... / Ella giavüscha cha no (varianta: nus) guardan ... / Id es meglder cha no
(varianta: nus) nu fetschan ... / No (varianta: Nus) fain attenziun cha no (varianta: nus)
nun ans laschan ... / Ma. Id es ura cha no (varianta: nus) ans sduvlan.
9.
a. Eu crai ch’el /dia
b. Eu crai ch’el vöglia pajar
c. Eu crai chi possan far müdada
d. Eu crai ch’el / haja pronta
e. Eu crai cha no (varianta: nus) stopchan avair
f. Eu crai ch’eu possa lavurar
g. Eu crai cha nos büro haja
10. a. chatta / possa
b. investischa / guadogna / perda
c. hajan
d. hajan / possast
11. far la chasa / uschea cha nus / teis büro / pensà eir eu / A mai nu faja oura nöglia / ün
pêr ons / lunga / trais ons / cha’ls uffants sun plü gronds / lura cumanzar a lavurar / co
be quels / ch’eu lavur uossa / I fa / da ris-char / vezza / Tina e Jon han fat / quant lö /
han
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
13. a. pudessan / chattessan
c. less / integress
e. lessan
g.Vessan / as sentissan
b. füssan
d. pudess
f. Vessast
10
14. a. ... avant co cha vo (varianta: vus) partat.
b. ... per cha tü nu sforzast ...
c. ... avant co cha tü nu sajast sgürà.
d. ... per cha no (varianta: nus) possan
e. ... per ch’ella saja buna.
f. ... avant co cha tü nu cugnuoschast ...
16.
avantags: el füss patrun da sia lavur / el guadagness daplü / el pudess dispuoner da
seis temp // dischavantags: el vess daplü ri-sch / el stuvess sdir sü la plazza, tant
inavant sgüra, pro la banca / el nu vess plü üna paja fixa / el nu füss plü sgür da
pudair far minch’on sias quatter eivnas vacanzas / el vess pisser ch’el dependess
damassa da la famiglia da sia duonna
a. Schimun scriva cha Bastian stuvess lavurar daplü. Forsa eir la saira. Forsa eir la fin
d’eivna. El manaja cha lavurar ad agen quint vöglia dir chi’s stopcha investir adüna
darcheu temp e raps. El manaja eir cha Bastian pudess ir pro üna banca per raps,
sch’el ha pisser dad esser massa dependent da la famiglia da sia duonna. Ma cha
las bancas nu sajan uschè culantas sco seis sör e sia söra.
17. a. dess + eu (varianta: dessa) / dessa / dess / dess / dessa / dessa / dessa / dess
b. dess / pudess / dessa / possa (varianta: dessa) / dess / possa / dessa / dessa
(varianta: possa)
18. a. La lavur da quist’eivna es plü interessanta co quella da l’eivna passada. La lavur da
quist’eivna es uschè interessanta sco quella da l’eivna passada.
b. Il guadogn sün quist tip da software es plü grond co il (varianta: co’l) solit. Il guadogn
da quist tip da software es uschè grond sco il (varianta: sco’l) solit.
c. Il proget da l’architect Quadri es plü raffinà co quel da teis ami. Il proget da l’architect
Quadri es uschè raffinà sco quel da teis ami.
d. Quist tip da computer es plü cumadaivel co quel ch’eu n’ha muossà avant. Quist tip
da computer es uschè cumadaivel sco quel ch’eu n’ha muossà avant.
e. Il stampader da meis frar es plü bunmarchà e plü svelt co teis. Il stampader da meis
frar es uschè bunmarchà e svelt sco teis.
19. a. Ingio sun ils plans cha no (varianta: nus) vain fotocopchà ... ? / È’la tia, la disketta
chi’d es restada .... ? / Chi es pront dad analisar ils plus ed ils minus dal proget cha
no (varianta: nus) vain fini d’elavurar? / Eu at poss far verer üna fotografia da la glüm
chi voulan (varianta: vöglian) cumprar. / Quant crajast chi cuosta üna chasa da paur
na renovada chi’d es libra e bain situada ... ? / Cura ans muossaivat (varianta:
muossais) la ruta cha vo vaivat (varianta: cha vus vais) tschernü ... ? / Am pudessast
tü trametter inavo ils cudeschs ch’eu at vaiva dat ... ?
20. a. ingio ch’el lavura ...
c. ingio ch’eu passaint ...
e. ingio ch’el ha gnü ...
g. ingio chi nun es ...
b. ingio chi van ...
d. ingio ch’el es i ...
f. ingio cha teis amis ...
h. dingionder cha sia famiglia ...
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
11
22I. a. I para cha Andri haja ...
b. I para chi possan cumprar ...
c. I para cha la duonna dad Angelo nu saja plü statta ...
d. I para cha Martin e Miriam vöglian ...
e. I para cha Daniela nu sapcha ...
22II.
a. Per cha tü sapchast ...
b. ... per cha no (varianta: nus) nun invlidan ...
c. per cha tuot saja ....
d. per cha vo (varianta: vus) nu vegnat (varianta: gniat) ...
e. per cha no (varianta: nus) nu perdan ...
22III. a. dess / dess
b. dessan
c. no (varianta: nus) dessan
d. dessan els (varianta: dessna)
Cudesch d’exercizis
1.
Chedistdalachasa / chaJoneTinaanfabrichà? Ünvairapalazi. // Schi /schi. //
Ivaraneirpajà / lasuondschadalagiatta. // Maellanunesbegronda. Ellaeseirfichbella. //
Ünachasadabellezza. // Imvainbodmalapensar / chanoajandatuornaraintilstret /
danossaabitaziunetta. Ünpovertabausch. // Ma / uschemalanunela / nossaabitaziun. //
Pondereschaünpa. // Uossachanossduosuffants sunpitschens / vajagüstaamo.
Macurchivanascoula / stominchünavair / si(a)aignastanza. // Inuvabodoter. //
2.
a. s’ha preparà
b. s’inaccordschan
c. s’haja sdruagliada
d. No (Variante: Nus) ans vain ingionats (feminin: ingionadas)
e. s’haja insömgiada
f. No (Variante: Nus) ans vain impissats (feminin: impissadas)
3.
verkleinernd: cudaschin, veloin (Variante: veloïn), uffantet, maisin da not /
vergrössernd: muos-chun (Brummer) / vergröbernd: oratscha (Sauwetter), ventatsch
(heftiger Wind)
4.
a. üna tschavattada
c. üna baracca
e. ün sdratsch
5.
butietta / chaistuns / üna camiunetta / ventatsch / robettas / piculezzas
6.
gratular: gratulescha, gratuleschast, gratulescha, gratulescha, gratuleschan,
gratuleschat / partir: partast, parta, parta, partan, partan / ir: giaja, giajast, giaja, giajan,
giajat, giajan / vender: venda, venda, venda, vendan, vendat, vendan / n’haja, hajast,
haja, haja, hajat, hajan
b. crom
d. üna carampana
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
12
7.
a. Id es ura cha quista lavur vegna a fin, ...
b. I fa dabsögn cha no (Variante: nus) cloman agüd ....
c. Fa attenziun cha tü nu fallast pè, ...
d. I pretendan cha’ls Monschs hajan vendü la chasa, ...
e. El giavüscha cha vo (Variante: vus) vegnat (Variante: gniat) a temp ...
f. Flurina voul per forza cha Claudia lascha ...
8.
a. ... per ch’els tils possan ...
b. ... avant co cha la gronda part dals collavuraturs saja ...
c. ... sainza chi detta ...
d. ... per cha no (Variante: nus) rivan ...
e. ... sainza cha tü giajast ...
f. ... avant co cha’l tren parta.
9.
a. Eu nu crai cha Martina survegna ... / oder: No (Variante: nus) sperain cha Martina
survegna ... / oder: I’s disch cha Martina survegna ...
b. Eu nu crai cha’l daintist at possa ... / oder: No (Variante: nus) sperain cha’l daintist at
possa ...
c. No (Variante: nus ) sperain chi nu saja massa chod ...
d. I po esser ch’eu n’haja sbaglià ... / oder: Id es pussibel ch’eu n’haja sbaglià ...
e. Pensast cha la ruta a schnestra saja ...
f. Id es pussibel chi saja ... / oder: I po esser chi saja ...
10. a. dess / Dess eu (Variante: Dessa) / dess eu (Variante: dessa)
b. dessa
c. Dessan no (Variante: nus) (Variante: dessna)
d. dess ella (Variante: dess’la)
e. dessan ellas (Variante: dessna)
11. a. pudessat / fess
c. füss / stuvess (Variante: stess)
b. vessna / vessan
d. Vessat / 11e. No (Variante: nus) vessan
12.1 S-CHAFFA / 12.2 CURUNA / 12.3 PULTRUNA / 12.4 PON / 12.5 SOPCHA / 12.6 CURUNA DA
CUDESCHS / 12.7 MAISIN DA NOT / 12.8 MAISA // FURNARIA
13. lessast / pudess / guadagness / mettess+eu (Variante: mettessa) / vess+eu (Variante:
vessa) / lessast / füss / güdess / stuvess / guadagness / imprendess / vess / füss /
giress / fess / bastess / less / gessast / less / lessast / bastessan / vess / durmiss /
dovress+eu (Variante: dovressa) / dess / lavuress+eu (Variante: lavuressa) / chattess /
fessast /
14. a. plü / co
c. plü / co
e. sco
g. daplü / co
i. listess / sco
b. plü / plü / co
d. main / co
f. plü / co
h. listess / sco
15. a. L’hotel Aurora nun es situà uschè bain sco l’hotel Rezia.
b. El nun es uschè sportiv sco sia amia.
c. Il viadi cul auto nun es uschè pachific sco il viadi cul tren.
d. Abitaziuns aint illa part nouva nu sun uschè charas sco ün’abitaziun aint il cumün
vegl.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
13
e. Il fit da l’abitaziun nun es uschè ot sco il fit pels locals da büro.
f. Las chombras da durmir dals uffants nu sun uschè grondas sco la chombra da
durmir dals genituors.
g. L’affar da la concurrenza nun es frequentà uschè bain sco la butietta da meis quinà.
16. a. dingionder cha
c. cha
e. chi
g. chi / chi
i. cha
b. chi
d. ingio cha
f. ingio cha
h. ingio cha
Lecziun 13
Transcripziun dal text
Fa sco scha tü füssast da chasa!
>
0
>
0
>
<
>
<
>
<
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
Schii...
Schi. Allegra. Es là la firma Müller?
Na. I'm displascha. El sto avair tschernü fos. Quia es Fontana.
Ch'El s-chüsa.
Nu fa nöglia. Ch'El fetscha ün bel di. A revair.
Firma Müller. Allegra.
Allegra. Eu vess jent da discuorrer cun duonna Claudia Vital.
Schi jent. Ma chi n'haja da dir chi saja al telefon?
Ch'Ella s-chüsa. Eu n'ha invlidà da dir chi ch'eu sun. Meis nom es Martin Gritti.
Be ün mumaint, per plaschair.
Schi. Quia es Claudia.
E quia es Martin. Chau Claudia.
Eu sun stutta cha tü telefonast. Esa alch da special?
Schi, propi. Taidla. Eu sun a la staziun, in üna cabina. Meis tren parta in paca pezza.
Ma co? Partast? E nus chi vaivan fat giò ch'eu gniss pro tai per ün pêr dis.
I nu güda grazchas. Eu stögl ir giò la Bassa per affars.
Co faina cullas clavs da tia abitaziun?
Eu n'ha pensà landervia e n'ha dat las clavs a la vaschina.
Aha.
Id es tuot simpel. Cur cha tü rivast, sunast ed ella ta dà las clavs.
D'accord. Ma eu stögl savair co ch'ella ha nom, tia vaschina.
Ella ha nom Champell.
Champell, bain.
Amo alch. Taidla bain e fa sco ch'eu di. Mia abitaziun ha ün alarm.
Til hast miss aint?
Schi. Eu nu til vess miss aint, schi nu's vess let ultimamaing chi vegna adüna darcheu
ruot aint. Sast amo co cha tuot funcziuna?
Ma na. Id es lönch ch'eu nu sun plü statta pro tai.
Cur cha tü rivast aint a dretta chattast la büschla. La clav es sü. Tü stordschast duos
jadas a schnestra.
A schnestra.
Scha tü fessast tant da stordscher a dretta, lura suna l'alarm. E quai füss pac agreabel.
In lingia directa 2, vallader
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
>
+
Soluziuns
14
Bain. Eu tegn adimmaint : Stordscher la clav duos jadas a schnestra.
In uorden. Eu at n'ha eir laschà ün bun pa roba aint illa frais-chera. Piglia quai chi't
gusta. Fa insomma sco scha tü füssast da chasa.
Grazcha.
Amo alch. Ils jogurts, quels füssa bun, scha tü tils mangessast. Uschigliö vana a mal.
Eir la data dal lat stuvess scrodar bainbod, sch'eu m'algord inandret.
Va bain. O. K.
S-chüsa. Amo alch pervi da la duscha. Eu n'ha stuvü tour giò la tenda veglia. Ella
d'eira da l'impussibel. E uossa nun es sü ingüna. Piglia pazienza.
Hai. Hai. Eu sun buna da'm randschar. Ingün pisser.
Amo alch. La platta es veglia. I va lönchezzas fin cha las plattas sun chodas La plü
svelta es quella davovart a schnestra. Douvra quella, schi'd es möd e pussibel.
Va bain.
Amo üna piculezza. La fanestra gronda da stüva. Nu tilla drivir. Fa il bain. La serradüra
es ruotta e tü nu gnissast plü da tilla serrar.
Nu't far pissers, Martin. Eu n'ha notà quai cha tü hast dit. Fida't ün pa eir da mai.
Va bain. Nus nu gnaran gnanca da'ns verer. Eu sun davent per daplü co duos eivnas.
In uorden. Cur ch'eu part, che dessa far cullas clavs?
Tillas dà darcheu a la vaschina, quai va il meglder.
Bain. Grazcha fichun ch'eu poss star in tia abitaziun. Eu nu vess savü co far, scha tü nu
vessast fat la sporta.
Ma che t'impaissast! Quai s'inclegia da sai. Eu at telefon darcheu a verer scha tü t'hast
chasada aint bain.
Va bain. Fa buns affars.
Soluziuns
Cudesch principal
1.
a. Da la staziun in üna cabina.
c. Stordscher duos jadas a schnestra.
e. Pro la vaschina.
b. La vaschina.
d. la duscha / la fanestra (gronda) da stüva
4.
Quia es Claudia / E quia es / Chau Claudia / Eu sun / cha tü telefonast / Esa / da
special / propi / Taidla / Eu sun a la staziun / üna cabina / tren parta in paca pezza / Ma
/ Partast / E no (varianta: nus) chi vaivan fat giò / gniss pro tai per ün pêr dis / nu güda
grazchas / Eu / ir giò la Bassa per / Co / cullas clavs da / abitaziun / n’ha / landervia /
n’ha dat las / a la vaschina
5.
a. Eu sun a la staziun. / Est cha tü pigliast il tren? / Eu stögl tuornar in Spogna / e sper
da chattar üna couchette.
b. Eu sun a l’eroport da Cointrin. / Est cha tü partast? / Eu stögl ir a Cairo / e stögl amo
far il check-in.
c. Eu sun al port da Napoli. / Est cha tü partast? Eu stögl ir in Sicilia / e stögl amo ir pel
bigliet.
d. Eu sun in viadi cul auto. / Est cha tü vast dal Tessin vers Turich? / Eu am stögl amo
fermar a Turich pro ün cliaint / ed id es fingià ün pa tard.
6.
a. ... culs bigliets? / e n’ha giavüschà ... / ... ch’eu nu poss ir svess.
b. ... cul baby-sitter? e n’ha dumandà ... / .... ch’eu stögl avair ...
c. ... cull’adressa da Peider? ... e tilla n’ha datta ... / ch’eu nu tilla chat plü.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
15
d. cul video? / e n’ha giavüschà ... / ... cha meis figl ha tut sü ...
e. ... culla tschaina? ... e n’ha pinà ... / ... ch’eu stögl lavurar ...
8.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
sco scha nöglia nu füss
sco scha Martina vess telefonà hoz fingià plüssas jà
sco scha tü lessat cumprar üna
sco schi füss ün’ura plü tard
sco scha tü nu dudissast
sco scha tü vessast üna temma naira
sco scha tü nu vessast ingün’idea
sco scha seis amis füssan fingià partits
9.
a. quels / tils / vana
c. quellas / tillas / vana
e. quel / til / va’l
g. quella / tilla / va’la
i. quel / til / va’l
10. a. metta aint
c. Til baiva
e. Til piglia e til metta
b. quel / til / va’l
d. quella / tilla / va’la
f. quellas / tillas / vana
h. quel / til / va’l
b. Tillas metta
d. Tils mangia
f. Tillas mangia
12. a. Il fuornin da la platta da gas. Nu til dovrar. Fa il bain. Il ventil dal gas es vegl. I füss
ura e temp da til cumadar.
b. Il clavazin. Nu sunar davo las ot la saira. Fa il bain. Il vaschin recloma e tü nu gnissat
plü da til calmar.
c. L’üsch dal bogn. Nu til serrar culla clav. Fa il bain. La serradüra es ruotta e tü nu
gnissat plü da tilla drivir.
d. Meis töf. Nu til tour. Fa il bain. Ils frains sun ruots e tü nu gnissat plü da’t fermar.
e. La fanestra da piertan. Nu tilla drivir. Fa il bain. Il rom s’ha trat e tü nu gnissat plü da
tilla serrar.
Remarchas:
1. Il segn d’exclamaziun pro l’imperativ nun es obligatori.
2. Il pronom „til“ nu po gnir dovrà in connex cun l’expressiun „sunar il clavazin“.
13. a. Dosta’t (varianta: At dosta)
b. as sduvlai
c. Muainta’t (varianta: At muainta)
d. as sdruagliai
e. Piglia’t insembel (varianta: At piglia insembel)
15. a. Eu at telefoness amo quista saira, sch’eu vess temp. / Eu at vess telefonà amo
quista saira, sch’eu vess gnü temp.
b. Id es in uorden (varianta: bun), scha tü mangiast ils jogurts. / I füss bun, scha tü
mangessast ils jogurts.
c. Scha tü stordschast la clav a dretta, suna l’alarm. / Scha tü vessast stort la clav a
dretta, vess sunà l’alarm.
d. Scha Martin nun vess da partir, passantessna ün bel temp insembel. / Scha Martin
nu vess gnü da partir, vessna passantà ün bel temp insembel.
e. Vo nu gnivat (varianta: Vus nu gnis) plü da serrar la fanestra, scha vo tilla drivivat
(varianta: vus tilla drivis). / Vo (varianta: Vus) nu füssat plü gnüts da serrar la
fanestra stüva, scha vo (varianta: vus) tilla vessat drivida.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
f. Id han temp da gnir, schi voulan (varianta: vöglian). / I vessan temp da gnir, schi
lessan.
g. Scha teis amis vessan vöglia, schi pudessna ir a giovar ... / Scha teis amis vessan
gnü vöglia, schi vessna pudü ir a giovar ... .
16. a. I partissan jent / pudessan
b. No (varianta: Nus) cumpressan jent ün / no (varianta: nus) pudessan
c. Eu gess jent / pudess
d. No (varianta: nus) fessan jent ün viadi in Israel / no (varianta: nus) pudessan
e. I gessan jent / pudessan
f. Eu giovess jent / pudess
g. El lavuress jent / pudess
16
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
17
17. a. füssa i in üna fosa direcziun
b. füss capità ün accidaint
c. vessna pers il tren
d. vessna pudü passantar las vacanzas insembel
e. vessna fat a temp per ir a verer il matsch a Tavo
f. füssa i amo ün’eivna in muntogna
g. (schi) vessast chattà plü svelt il museum
h. vessna pudü cumprar l’abitaziun
19. a. Imperativs: Fa / Serra / Nu sforzar / Louva / metta aint / Fa il bain / dà ajer / Fa il
bain / Dà aua / Guarda / fa il bain / Telefona
b. Fras cundiziunalas: ... sco scha tü füssast da chasa / Sch’eu vess pensà temp
landervia, vess eu fat gnir al falegnam. / Schi vess da gnir fraid .../ Scha tü
laschessat avert las fanestras ... schi füss eu
20. a. serra bain la spina / guotta
b. lava giò subit / sun las furmias subit in chadafö
c. serra bain ils uschöls / po disturbar la glüm da la via
d. nu dovrar a listess temp eir la maschina da lavar / nu basta la forza
21. a. Tascha / lascha
b. Fat il bain dad orientar (varianta: Orientai)
c. Piglia sü
d. Reservai
e. Sduvla’t (varianta: At sduvla)
22.1 cumporta’t (varianta: at cumporta) / nu pericilitar / nu far don // as cumportai / nu
periclitarai / nu farai don / 22.2 adatta // adattai / 22.3 tscherna / nu periclitar // tscherni /
nu periclitarai / 22.4 surpassa / mantegna // surpassai / mantgnai // 22.5 atscherta’t
(varianta: t’atscherta) // s’atschertai / 22.6 nu’t fermar / nu’t trategner (varianta:
tratgnair) / tschercha da bandunar (varianta: banduna) // nu’s fermarai / nu’s tratgnarai /
tscherchai da bandunar (varianta: bandunai) / 22.7 douvra / banduna // dovrai /
bandunai / 22.8 observa // observai / 22.9 güda // güdai / 22.10 indicha // indichai
23I a.
b.
c.
d.
e.
f.
fümar, fümarai
metta’t (varianta: at metta)
pigliai
Sdaisda’t (varianta: At sdaisda)
Fa / nu far (varianta: nu laschar)
tour / Va
23II.a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
est
pigliessa
vess gnü
füssat partits
vessan tramiss
fain
füss
pudessna
füssan nus (varianta: füssna)
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
18
Cudesch d’exercizis
1.
a. Eu stögl ir uossa, uschigliö riva massa tard. Eu stögl ir uossa, perche cha’l tren nu
spetta.
b. Uossa metta sü la tschaina, uschigliö la pulenta nu po gnir buna. Uossa metta sü la
tschaina, perche cha noss giasts vegnan a las set.
c. Martina voul s’annunzchar pella plazza, uschigliö craj’la d’avair manchantà
ün’occasiun. Martina voul s’annunzchar pella plazza, perche ch’ella ha vöglia da
müdar.
d. Eu vegn amo svelt a la banca, uschigliö suna sainza raps. Eu vegn amo svelt a la
banca, perche ch’eu stögl avair dollars.
2.
a. Vè
c. Metta
e. Reserva
g. Finischa
b. Telefona
d. Discuorra
f. Dà
3.
a. cumprar
c. tadlarai
e. invlidarai
b. pigliai
d. dà
f. bavarai
4.
a. Fida’t
c. As sdruagliai
e. Dosta’t (Variante: At dosta)
b. ’t stramantar
d. Piglia’t insembel
f. muainta’t (Variante: at muainta)
5.
a. Gni (Variante: gnit)
c. Stat
e. Hajast oder: Hajat
g. It (Variante: Giai)
b. Fat
d. dit (Variante:dschai)
f. dat (Variante: dai)
6.
a. Schi nu cuosta damassa, faina (Varianten: faina no, fain nus) ün viadi ...
b. Scha Martin vess vöglia, pudess el gnir ...
c. Scha Claudia füss statta a chasa, vessna (Varianten: vessan no, vessan nus) pudü
...
d. Sch’eu vess gnü temp, füssa (Variante: füss eu) passà ...
e. Scha no vessan savü ...., nu vessna (Varianten: vessan no, vessan nus) disturbà ...
f. Sch’els pon, fana (Variante: fan els) jent ...
g. Scha tü vessat dit plü bod, nu füssa stat ...
h. Scha la sandà permetta, fa’la quint ...
i. Scha tü lessast cumprar la chasa, stessast tour sü ...
7.
a. Ella gniss ..., scha tü tilla dessast ...
b. No (Variante: nus) gessan ..., scha la plazza füss libra.
c. Tü stuvessast ..., scha tü lessast ...
d. Eu pudess drizzar ..., sch’eu less.
e. No (Variante: Nus) pudessan ..., scha Jon füss ...
f. Claudia cumpress ..., sch’ella vess ...
g. Edgar tscherchess ..., scha seis auto nu passess ....
h. I fümessan ..., schi crajessan ...
8.
a. Scha vo (Variante: vus) füssat currits (Varianten: cuors, currüts) ..., vessat gnü ...
b. Scha Bastian vess müdà plazza, vess el gnü ...
In lingia directa 2, vallader
9.
Soluziuns
19
c.
d.
e.
f.
g.
Scha no (Variante: nus) vessan invidà ..., nu vessna (Variante: vessan nus) gnü lö.
Schi vessan tramiss ..., schi vessna savü ...
Scha Manuela füss ida ... / vess’la (Variante: vess ella) pudü ...
Sch’eu vess gnü ..., / vessa (Variante: vess eu) cumprà ...
Schi füss stat liber ..., schi Andri as vess annunzchà.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Lura gessa (Variante: gess eu) a durmir
Lura fessa (Variante: fess eu) üna posa
Lura gessa (Variante: gess eu) a chasa
Lura drivissa (Variante: driviss eu) üna pezza la fanestra
Lura nu pigliessa (Variante: pigliess eu) amo ün pêr dis las masdinas
Lura decidessa (Variante: decidess eu) plü svelt pussibel
10. Anmerkung: Bei dieser sehr einfachen Übung geht es darum, durch die Beispiele das
Gefühl für die Verwendung des einleitenden „schi“ zu wecken. Zum Vergleich:
Schweizerdeutsch: „Wenn du nit wit, denn (oder: so) kasch as si lo.“
a. schi lascha ...
b. schi tils stuvaina ...
c. schi di ...
d. schi vess’ün schimmel ...
e. schi drizza oura ...
f. schi til poust ...
g. Scha vo nu laivat ..., schi staivat (Variante: scha vus nu lais ..., schi stais) telefonar...
11. füssast / vessast / stuvessa (Variante: stuvess eu) / füss / chattess / guardess / pudess
/ füss / füss / vessast / pudessast
Tü tils vessast stuvü (Variante: stü) trar giò. / Tü vessast gnü da dar aua (Anmerkung:
Das Pronomen „tillas“ in Kombination mit „dar aua a las fluors“ ist möglich, aber kaum
üblich). / Tü tilla vessast pudü metter a lö. / Tü tilla vessast stuvü (Variante: stü) serrar
giò. / Tü tillas vessast gnü da lavar giò. / Tü til vessast pudü metter in garascha e
serrar.
12. Cumainza ad imprender üna lingua nouva. / Nu fümar daplü / Taidla ün pa musica. /
Guarda ün pa televisiun. / Nu star massa bler sulet. / Va a far sport. / Nu pensar adüna
be a l’amia. / Va a ballar cun cuntschaints. / Tschercha ün’otra amia. / Nu star serrà aint
in chasa. / Legia ün cudesch chi’t plascha. / Va a tramagl pro inchün. / Va far ün bel
viadi. / Nu cumanzar a baiver per invlidar. / Nu tour calmants. / Nu laschar pender las
alas. / Surpiglia üna lavur implü. / Cumpra alch chi’t fa plaschair.
13.1 ALARM / 13.2 VASCHINA / 13.3 PLATTAS / 13.4 FIDAR / 13.5 FANESTRA / 13.6 CLAVS / 13.7
PAZIENZA / 13.8 JOGURTS / 13.9 DAVOVART / 13.10 TELEFON / 13.11 VITAL / 13.12 FRAISCHERA / 13.13 SCHNESTRA // ASPIRAPUOLVRA
14.
Die zwei Vorschläge sind als mögliche Lösungen zu betrachten.
14.1
Sco abitant o sco abitanta da la Baviera muoss eu plaschair da la vita. Eu discuor
magari dad ot e dun qua là grassas risadas. Eu sun pel solit da buna glüna e quint
jent sü üna. Sch’eu vegn in ün restaurant, schi posta natüralmaing il prüm üna biera
gronda. Sco hom port eu ün tschop verd taglià al möd dal pajais e chotschas da pel.
Eu n’ha ün chapè cun üna bella penna. Sco duonna porta, üna blusa alba, ün giacca
da lana cun büttels da corna ed ün schocca splaina, trais quarts lunga. Schi’d es
trid’ora n’haja aint ün bel mantel da loden ed ün chapè chi’s cunfa. Eu stun jent da
cumpagnia.
In lingia directa 2, vallader
14.2
Soluziuns
20
Sco Frances e sco Francesa discuor eu bler e magari svelt. Eu fetsch jent skerzs.
Da la politica nun haja üna buna impreschiun. I’m plascha da far opposiziun. Ma eu
discut listess jent sur da la politica. Posiziuns criticas am fan plaschair. Eu dun jent
üna baderlada e tizch jent. Mangiar, mangia jent bain. Pro ün bun mangiar tocca, a
meis avis, eir üna buna butiglia vin. Eu am tir aint in möd sportiv e dafatta in möd ün
pa salop. Sch’eu vegn al restaurant a mangiar, schi piglia il prüm ün apéro e per finir
ün cognac.
Lecziun 14
Transcripiziun dal text
Eu sarà da retuorn pür in gövgia
>
<
>
<
>
<
>
<
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
Dimena, duonna Tina. Eu stögl ir uossa. Eu sarà da retuorn pür in gövgia intuorn las
tschinch. Sch'inchün telefona, schi fa'La il bain da dir ch'eu cloma inavo venderdi.
Bun.
I sarà bun be ün pa. Sia collega es amalada ed Ella sto far hoz tuot be suletta.
I giarà eir a far la lavur be suletta. Eu am randscharà.
Va bain. Sün meis pult chatt'la il dictafon cun ün pêr chartas. Ch'Ella tillas scriva cul
computer e ch'Ella guarda da tillas metter amo hoz a la posta.
In uorden. Ingün problem. Ch'El nu's fetscha pissers.
E lura. Quels duos artichels sur dal nouv proget da ledscha sur da la fuormaziun
professiunala, quels fa'La il bain da fotocopchar. Duos fotocopchas da minchün. Ch'Ella
piglia nota.
D'accord. Eu fess quai plü co jent. Ma l'apparat da fotocopchar nu funcziuna. I'm
displascha da dir.
Darcheu! Cha'l diamper!
Schi. El s'ha bloccà be avant. Eu n'ha guardà davo e fat tuot quai cha nus pudain far.
Che dessa far uossa? Dessa clomar al montör?
Schi. D'accord. Ch'Ella til cloma.... Ma, na. Oramai esa uschea cha nos apparat da
fotocopchar es vegl.
Schi. I dà adüna darcheu disturbis.
Id es ün pantizi. Chi sa scha nus nu guardessan d'ün nouv. El es eir plan, nos apparat.
Ma eu vögl savair las cundiziuns. Cun quai cha nus vain ün schmerdsch fich grond, as
pudessa tuot tenor verer schi nu valess la paina da tour a fit ün apparat.
Che dessa far dimena?
Ch'Ella telefona da manar subit ün apparat nouv. Quist teater cul apparat vegl nu
pudaina avair. L'apparat nouv però be sco soluziun provisorica. Nus stuvain avair temp
da decider che model cha nus pigliain.
E co fetscha cun sias fotocopchas?
Mo. Ch'Ella giaja sül plan sura, pro l'architect Fravi. Quel sgüra nu tilla maglia sü,
sch'ella dumonda ün servezzan. Quai nun es la prüma jada ch'el ans güda our da la
stoppa.
Va bain. Eu farà uschea.
Bain. Oter nu vaina dad evader.
Schi. Ch'El taidla. Her ha telefonà la firma da software. I lessan far gnir a lur
rapreschantant.
In lingia directa 2, vallader
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
Soluziuns
21
Che soft ware? Nu vegn gnanca in dumonda. Per quels nun haja temp..... Eu nun ha
ingüna vöglia da müdar darcheu tuot nos sistem.... Ch'Ella scriva üna charta, in meis
nom. Ella sa co ch'eu manaj. Üna charta amiaivla, ma clera. Eu nu vögl plü esser
disturbà da quella firma.
Bain. Eu n'ha notà. N'haja dad evader amo alch?
Oter co. Bod ch'eu vess invlidà. Il daintist. Hoz a bunura n'haja fat giò cul daintist ün
termin, per puschman. Oramai nu saraja probabelmaing qua. Ch'Ella til telefona e dia
da spostar il termin süll'eivna chi vain. Ella po verer davo in meis chalender e til fixar
dad Ella oura.
In uorden.
Forsa il meglder per l'eivna chi vain, in gövgia davomezdi.
Va bain. Uossa n'haja eir eu amo alch. In venderdi davomezdi finiss eu jent la lavur
intuorn las trais, sch'El nun ha nöglia incunter....
Na, na. Quai stuvess funcziunar. Ma ch'Ella guarda da far giò cun sia collega ch'ella
saja qua. Il secretariat sto esser occupà, sainza fal. Sia collega pudess lura güsta amo
implir oura il formular d'annunzcha pel cuors dals 9 december ingio cha nus vain
reservà üna plazza per ella. Eu til suottacriv lura cur ch'eu tuorn.
Eu farà meis pussibel. Nus nu Til laschain in imbarraz.
Bain. Lura vaina tuot. Ch'Ella fetscha buna lavur. A bun ans vair. Fin l’eivna chi vain.
Adieu. Fin plü tard.
Soluziuns
Cudesch principal
1.
a. In gövgia intuorn las tschinch.
b. Scriver chartas cul computer. / Metter las chartas a la posta. / Fotocopchar duos
artichels.
c. L’apparat da fotocopchar.
d. Ella giarà pro l’architecta Fravi, sül plan sura.
e. I nu vain in dumonda per el da müdar tuot il sistem.
f. Il schef voul spostar il termin pro seis daintist.
3.
a. implirà
c. pigliarà a fit
e. giarà
5.
a. Ch’Ella til trametta amo hoz a bunura. b. Ch’Ella tilla corregia.
c. Ch’Ella tilla detta ...
d. Ch’Ella tilla driva e scumparta.
e. Ch’Ella scriva a’m s-chüsar.
f. Ch’Ella tilla fotocopcha.
6.1
6.2
6.3
6.4
esa brav tard / ir in sortida / star a chasa
vaina manchantà / verer schi’s po amo ir aint / ir in ün oter kino
vaina pers / spettar fin chi vegn (varianta: vain) tschel tren / tour l’auto
vaina dit tuot quai chi d’eira da dir / discuorrer inavant / laschar chi tuna
8.
a. ... sarà ida ...
c. ... cumprarà ...
e. ... varast ...
g. finirà ... / tuornarà e tschercharà ...
b. cuostarà
d. farà vacanzas
b. ... giarà ...
d. ... dscharà ...
f. ... farà ...
In lingia directa 2, vallader
9.
Soluziuns
22
a. No (varianta: Nus) giaran a til far üna visita
b. I’s scrivaran
c. tilla reservaran
d. dumandarà
e. pigliarà
f. No (varianta: Nus) büttaran
10. a. telefonarà ...
c. prepararà ...
e. dscharast ...
b. respuondarast ...
d. Vo (varianta: Vus) pigliarat ...
f. giarà ... / tschercharà ...
11. a. til dia ch’el dess verer cha’l montör vegna davomezdi
b. Duonna Martina, ch’Ella fetscha ...
c. Duonna Mengia, ch’Ella reserva ... (varianta: ch’Ella fetscha il bain da reservar ...)
d. Ch’Ella dia a sar Fadri da muossar ... (varianta: ch’el dessa muossar ...)
e. Ch’Ella telefona a duonna Rita e tilla dia ch’eu vess jent ...
f. Ch’Ella telefona a sar Robert e til dia ch’eu vess jent ...)
13. a. saraja
c. varast
e. sarat
g. partirà’l
b. farana
d. pigliarana
f. telefonarà’la
14. a. larà
c. stuvarana
e. gnarà
g. laraja
b. sarà
d. varan
f. giarà
15. davomezdi finiss eu jent la lavur / las trais / nun ha nöglia incunter / na / Quai stuvess
funcziunar / Ma ch / ella guarda / far giò cun sia collega ch / ella saja / Il secretariat /
esser occupà / sainza fal / Eu / meis pussibel / Nus / til laschain in imbarraz / vaina tuot
/ Ch / Ella / buna lavur / bun ans vair (variantas: vera, verer) / l’eivna chi vain
16. a. Ch’El nu’s fetscha pissers. / Ingün problem. / Eu n’ha notà. / In uorden. / Eu farà
meis pussibel. / Eu am randscharà.
b. ... sainza fal. / Cha’l diamper! / Ch’Ella taidla! / Dimena. / E lura. / Oter co!
17. a. Oter co,
c. Dimena
e. Cha’l diamper
g. n’ha notà
b. Eu am randscharà
d. Eu farà meis pussibel
f. Ch’El nu’s fetscha pissers
h. Ingün problem
19. cun attenziun – manüdamaing / gronds avantags – avantags indubitabels / da nu
cumprar ... ün program nouv – da nun entrar ... sün Lur proposta / far – elavurar /
piglian contact cun nus – ans contacteschan / avant man – datta / voulan els – han els
intenziun
21I. a. Ch’Ella fetscha
c. ch’Ella giaja
e. ch’El detta
b. Ch’El haja
d. Chi’d hajan
f. Ch’El dia (varianta: scriva)
21II.a. giarà
b. as randscharà
In lingia directa 2, vallader
c. faran
e. dscharan / lascharan
g. gnarat
Soluziuns
23
d. saraja
f. stuvaran
h. pensarast
Cudesch d’exercizis
1.
a. gnarà
c. telefonarà
e. passarà
g. giodarà
b. stuvarà
d. sarà
f. sarast
h. giarà
2.
Sünmeispult / chattla ildictafoncunünpêrchartas. // ChEllatillasscrivaculcomputer
echEllaguarda / datillasmetteramohoz / a la posta.
Inuorden. // Ingünproblem. // ChElnusfetscha pissers.
Elura. Quelsduosartichelsdalnouvporgetdaledschasurdalafuormaziunprofessiunala /
quelsfaLailbain dafotocopchar. // Duosfotocopchas daminchün. // ChEllapiglianota.
Daccord.
3.
a. Eu nu sa schi vala la paina da far amo ün gö. I sarà meglder dad ir in let.
b. Eu nu sa schi vala la paina dad ir uossa amo in butia. I sarà meglder da cumprar aint
quista saira.
c. Eu nu sa schi vala la paina da preparar la buscha. I sarà meglder da suspender la
gita.
d. Eu nu sa schi vala la paina da star in chasa. I sarà meglder dad ir our i’l liber.
e. Eu nu sa schi vala la paina dad ir a nodar. I sarà meglder da far ün gir cul velo.
f. Eu nu sa schi vala la paina da cumanzar alch nouv. I sarà meglder dad ir a far üna
spassegiada.
4.
a. fetscha
c. giaja / dumonda
e. detta
g. haja
5.
varan / sarà / surgnaran / sarà / darà / varà / mettarà / stuvarà / farà / dscharan /
plascharà
6.
far: farà / farast / faran / farat /faran
ir: giarà / giarast / giarà / giaran / giarat
dir: dscharast / dscharà / dscharan / dscharat / dscharan
avair: varà / varast / varà / varat / varan
implir: implirà / implirà / impliran / implirat / impliran
gnir: gnarà / gnarast / gnarà / gnaran / gnaran
esser: sarà / sarast / saran / sarat / saran
tour: pigliarà / pigliarast / pigliarà / pigliaran / pigliarat
7.
a. telefonarà
c. giaran / sarà (Variante: es)
e. stübgiarà
g. varana
b. piglia
d. dia
f. stettan
h. saja
b. saran bler plü praticas
d. cumanzaran
f. saran
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
8.
a. Hai, hai. Eu giarà lura
c. Hai, hai. Eu tils implirà lura oura
e. Hai, hai. Eu tilla prepararà lura
b. Hai, hai. Eu tillas farà lura
d. Hai, hai. Eu til controllarà lura
9.
a. varà
c. sarà
e. dovrarà
g. stuvaran
b. stuvaran
d. faran
f. dscharat
h. crajarast
24
10. Chi sa scha no (Variante: nus) cumpressan ün apparat nouv / No (Variante: nus)
stuvain decider che model cha no (Variante: nus) pigliain / No (Variante: nus) vain
examinà sia proposta per quai chi reguarda ün nouv program da contabilità / Ch’El dia
quantas fotocopchas ch’El sto avair. / Ch’Ella guarda da trametter las chartas amo hoz
11. a. mangiarana
c. farà’l
e. varana
g. pudarà’la
b. stuvaraja
d. plovaraja
f. Sarat
h. pigliarast
12. eu: daraja / faraja / pigliaraja / vendaraja
tü: sarast / darast / pigliarast / vendarast
el: sarà’l / darà’l / farà’l / vendarà’l
ella: sarà’la / darà’la / farà’la / pigliarà’la
i: saraja / faraja / pigliaraja / (as) vendaraja
no (Variante: nus) sarana / darana / pigliarana / vendarana
vo (Variante: vus): darat / farat / pigliarat / vendarat
els, ellas, i: sarana / darana / farana / vendarana
13. LARANA / FARAJA / SERVIRÀ / INVIDARAT / GNARANA // LAVIN
14. giaraja / pigliaran sü / varan lö
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
25
Lecziun 15
Transcripziun dal text
Quai nu savaiva!
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
>
>
>
<
>
<
>
<
>
<
Chau, Robert.
Chau, Marta.
Co vaja?
Cun mai vaja bain.
E cun tai?
Tuot in uorden.
Eu n'ha dudi cha tü sajast stat in Frantscha.
Schi. Eu sun stat ün mais in Frantscha.
Eu pens cha tü varast giodü.
E co. Id es stat stupend.
Ma s-chüsa. I'm dà da buonder. Che hast fat in Frantscha?
Eu n'ha tut ün cuors da frances.
Lura bain.
Schi. Ün cuors da frances da prüma qualità.
Dimena, organisà bain.
Schi. Il cuors d'eira organisà fich bain.
Ed ingioa hast fat il cuors?
A Montpellier, giò'l süd. Nus vaivan scoula da la bunura fin al bod davomezdi.
Lura bain.
A mezdi vaivna üna posa pel giantar. Lura vaivna amo ün o tschel cuors. Il rest da la
davomezdi as vaiva liber. Tuot tenor as staiva a l'università o chi's giaiva a verer alch.
Interessant, dimena. E mangiar? Vais mangià bain?
Schi. I's mangiaiva bain. Eu in mincha cas n'ha adüna gnü l'impreschiun cha'l mangiar saja
bun. Natüralmaing d'eira da quellas e da quels chi vaivan adüna darcheu alch da reclomar.
Ma sast. In Frantscha as mangia pel solit bain.
Ed ingioa staivast? A l'università?
Schi. Aint il campus. Mincha partecipanta e mincha partecipant vaiva sia chombra, bella
clera, üna maisa, üna s-chaffa e curunas.
Dimena. Tuot sco giavüschà.
I's po dir uschea.
Hast fat bleras cugnuschentschas in quel temp?
Ma s'inclegia. I d'eira partecipantas e partecipants da bleras naziunalitats. Tudais-chs,
Spagnöls, Svedais, Americans, Inglais e vaira blers Svizzers.
Hast imprais a cugnuoscher eir a Frances?
Malavita main. Als magisters ed a las magistras natüralmaing. Ma uschigliö, quai d'eira ün
cuors per esters chi voulan imprender frances e na per Frances. E lura, la gronda part da la
glieud giuvna d'eira da quel temp in vacanzas. Il cuors ha gnü lö il mais d'avuost.
Dimena. Dürant l'eivna d'eirast cha tü imprendaivast. E che faivast la fin d'eivna, la sonda e
la dumengia?
Eir là as pudaiva profitar dal program dal cuors. Pel solit as giaiva o la sonda o la dumengia
cun ün car da qualche vart. Üna jada sur sonda e dumengia. Sast, ils contuorns da
Montpellier, quai es üna bellezza.
Quai tuna bain.
Schi, schi. Nus eschan eir ist giò vers il süd, a la Côte d'Azur. A Nizza eschna stats, per
exaimpel.
In lingia directa 2, vallader
>
<
>
<
>
<
>
<
>
>
>
<
>
Soluziuns
26
Vais vis eir museums ed ouvras d'art?
Quai s'inclegia. Nus vain vis il museum da Chagall. Tuot in tuot, ourdvart bel.
Dimena hast pudü imprender frances e giodair.
Uschea nu's poja dir. Frances savaiva fingià.
Voul quai dir cha tü discurrivast fingià avant bain frances?
Gnanca mal. Sast, eu n'ha stübgià frances a l'università e dun scoula.
Aha, lura bain.
Eu n'ha eir fini il stüdi da romanistica e fat meis examens.
Tü stoust be s-chüsar. Quai nu savaiva.
Sast, eu sun i in Frantscha, per rinfrais-char ün pa meis frances.
Schi. Nö mal e cumbinà cun bellas vacanzas.
I's po dir uschea. In mincha cas n'haja profità bler per la lingua e e gnü ün bel temp. Eu sun
cuntaint.
Propcha ün bun resultat. I'm fa plaschair per tai.
Soluziuns
Cudesch principal
1.
a. f / b. f / c. f / d. g / e. g / f. f / g. g
3.
Problems pon causar be las preposiziuns in connex cullas indicaziuns dal lö. Las
soluziuns sortan da l’idea cha’l dialog haja lö in Engiadina.
a. a Roma
b. in Svizra francesa / giò’l Jura
c. a Londra
d. a Siena
e. our illas Dolomitas talianas
f. in Carinzia (Kärnten)
5.
a. D’eir’la bain organisada, la lavur?
b. D’eira’l organisà bain, il viadi?
c. D’eira’l organisà bain, il congress? d. D’eira’l organisà bain, il cuors da stà?
f. D’eirna organisadas bain, las excursiuns?
6.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
7.
là as pudaiva profitar dal program dal / Pel solit / giaiva o la sonda / la dumengia / ün
car da qualche vart / jada sur sonda e dumengia / ils contuorns da / quai es üna
bellezza / Quai tuna bain / No (varianta: nus) eschan eir its vers il süd, a la / A / eschna
stats, per exaimpel
8.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Eu, per
Eu, per
Eu, per
Eu, per
Eu, per
Eu, per
mia part, n’ha adüna durmi bain ...
mia part, n’ha adüna lavurà fich ...
mia part, n’ha adüna imprais bler ...
mia part, n’ha adüna gnü bler contact ...
mia part, sun adüna stat bain ...
mia part, n’ha adüna discurri bler ...
mangiaiva / vaina mangià
giaiva / eschna stats (feminin: stattas)
partiva / eschna partits (feminin: partidas)
guardaiva / eschna its (feminin: idas)
lavuraiva / vaina fat
giovaiva / vaina giovà
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
12. a. quintaiva’l jent
c. nu cugnuschaiva
e. navaiva
b. giaiv’la bler in muntogna
d. d’eira plü fraid co hoz
13. a. giaivna
c. pigliaivna
e. giaivna
b. ans divertivna
d. düraivna
14. a. pensaivast
c. laivast (tü)
e. faivast
b. faivat
d. Laivat
15. a. g / b. f / c. g / d. f
17. a. Vo (varianta: vus) nu savaivat cha Martin ha vendü sia chasa.
b. est (tü) gnü a savair
c. nu savaiva / Ella ha imprais
d. cugnuschaivan / ha imprais a cugnuoscher
e. discurriva
18. Eu nu savaiva / eu sun stat (feminin: statta) / hast tü imprais / lavuraiva eu / hast tü
lavurà (varianta: lavuraivast) / d’eira / hast (tü) profità
21. a.
c.
e.
g.
i.
l.
il bazegner / la nona
la söra
il cusdrin / cusdrina
ils neivs / ils cusdrins
la sour
la quinada
b. ils abiadis (e las abiadias)
d. il sör
f. nezza
h. figlioul
k. il quinà
23I.
es stat / rinfrais-char / cuors d’eira / vaivna / Davo / liber / nun ha’l imprais /
partecipants e partecipantas / naziunalitats / Tudais-chs, Spagnöls, Americans,
Inglais / Svizzers / dumengia / its cul car / visità
23II.a. Savaivast
c. eschat (vo) gnüts a savair
b. savaivan
d. sun gnüts a savair
23IIIa. neiv
c. bazegner
e. figlia
b. figlioula
d. la brüt
f. figl
Cudesch d’exercizis
1.
ESSER: d’eira / d’eirast / d’eiran / d’eirat / d’eiran
PARTIR: partiva / partiva / partivan / partivat / partivan
IR: giaiva / giaivast / giaiva / giaivan / giaivat
TOUR: pigliaiva / pigliaivast / pigliaiva / pigliaivan / pigliaivan
VENDER: vendaivast / vendaiva / vendaivan / vendaivat / vendaivan
SAVAIR: savaiva / savaivast / savaiva / savaivat / savaivan
FAR: faiva / faivast / faiva / faivan / faivat
AVAIR: vaiva / vaivast / vaivan / vaivat / vaivan
27
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
28
2.
Eu sun gnü (feminin: gnüda) a savair / Mia amia ha decis / es quai stat / Ella pigliaiva /
giaiva / Eu durmiva / legiaiva / faiva / ch’eu giaiva / giaivna (Varianten: giaivan no,
giaivan nus) / Quai d’eira / faivat / faivna (Varianten: faivan no, faivan nus) / no
(Variante: nus) invidaivan / chastöraivna (Varianten: chastöraivan no, chastöraivan nus)
/ eschat gnüts
3.
lung sco l’on da la fom / esser oura süls fiers / far l’uraglia da marchadant / far pajar la
suondscha da la giatta (Variante: char ed insalà)
4.
a. Andri e Claudia: No eschan stats in Grecia. La bunura durmivna pel solit lönchezzas,
lura mangiaivna alchet, giaivan al mar e staivan pel solit là fin las ses. Lura
tuornaivna a chasa e davo giaivna a far las cumpras. Lura tschnaivna e giaivan cun
cuntschaints in üna discoteca.
b. Tumasch: Eu n’ha fat ün gir cul töf in Spogna. Eu staiva pel solit sü bod, faiva
culazchun e partiva. Cur ch’eu rivaiva in üna cità o in ün cumün, guardaiva il prüm
che chi’d es da special, lura mangiaiva ün panin e partiva darcheu. Qua o là faiva
(Variante: faiva eu) fotografias. La saira giaiva fin in qualche cità, tscherchaiva üna
buna pensiun, tschnaiva e giaiva lura in let.
c. Anna: Eu sun ida in muntonga. Pel solit staiva (eu) sü bodezzas e faiva culazchun
culla gruppa d’alpinists. Lura giaivna davent da la chamonna dal club alpin svizzer e
rivaivan in general tanter las nouv e las desch sül piz. Là giodaivna la vista,
pigliaivan üna boccada ed ans inscrivaivan aint il cudesch. Per ir aval tschernivna
pel solit ün’otra ruta, giantaivan e chaminaivan lura fin pro la prosma chamonna dal
CAS.
d. Marisa e Cla: No eschan stats a Londra. Pel solit nu staivna sü massa tard e faivan
üna culazchun a l’inglaisa. Lura giaivna a verer la cità, in ün museum, in üna
baselgia o eir in üna gronda butia. A mezdi mangiaivna alchet e faivan lura üna posa
in ün parc. No guardaivan il trafic e la glieud, laschaivan chi tuna e legiaivan la
gazetta. Vers saira giaivna lura planet vers chasa e tschnaivan. Davo tschaina
giaivna qua o là a concert o cha no faivan üna spassegiada aint il center.
6.
a. passantaivna
c. durmiv’la
e. nu d’eirat
g. plovaiva
7.
Dimenaastpudüimprenderfrances egiodair. // Uscheanuspojadir. // Voulquaidir /
chatüdiscurrivastfingiàavant bainfrances. // Gnancamal. // Sast /
eunastübgiàfrancesaluniversità / edunscoula. // Aha. / Lurabain. Eunafini
ilstüdidaromanistica efatmeisexamens. // Tüstoustbes-chüsar. / Quainusavaiva.
8.
d’eira / vaiva / faivan / tadlaivan / legiaivan / giaivna / guardaivan / faivna (Varianten:
faivan no, faivan nus / giaivna / vaivna (Varianten: vaivan no, vaivan nus) / gnivan /
9.
suna stattas / n’ha tut / n’ha gnü / ch’eu sun statta / es / es / vaivna (Varianten: vaivan
no, vaivan nus) / as giaiva / n’ha mangià / schi’d ha / mangian / as vaiva / i’s lavuraiva /
as bavaiva / as vaiva / chi d’eira / as giaiva / chi’d es / giaiva (eu) / mangiaivna
(Varianten: mangiaivan no, mangiaivan nus) / bavaivan / ch’eu n’ha imprais / sun
stattas
b. staivna
d. nu mangiaiva (eu)
f. gniva’l
h. d’eira
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
29
10. Man beachte die Aussprache der Imperfektformen: ei bzw. e
a. faivast
b. Pensaivat
c. laivat
d. Crajaivast
e. Pensaivast
f. Vaivat / pensaivat
11. a.
b.
c.
d.
e.
stuvaraja / schi rivan
ha imprais / ch’el d’eira
savaivast (tü) / nu lavura / I sarà (Variante: Id es) / ch’el ha müdà
ch’eu sun i (feminin: ida) / savaiva (eu) / es quai stat
No (Variante: Nus) nu vaivan / no (Variante: nus) eschan rivats / ha ris / dit (Variante:
ed ha dit) / i po / hajat
f. funcziuna / I cumpraran
12. a. Silvia ha ün cusdrin
b. Rica es la tatta
c. Marc es il tat / Lisa nun ha ingünas tantas / Tina es la duonna da seis cusdrin / Anna
es la brüt da Marc
13. Waagrecht: 2. DSCHENDER / 4. SOUR / 6. BARBA / 8. NEIV / 10. TANTA / 12. CUSDRINA / 14.
SÖRA
Senkrecht: 1. QUINÀ / 3. CUSDRIN / 5. NEZZA / 7. FRAR / 9. BRÜT / 11. ABIADIA / 13. NONA /
15. QUINADA
14. genituors / bap / mamma / frar / sour / hom / quinà / figl / brüt / frar / quinada / nezzas
neivs / üna figlia / hom / dschender / figlia / bazegner / nona / abiadia / figlia /
dschender
15. ... eu incleg ch’Ella ... / ... las fotografias ... tilla pon ... / ... sco ch’Ella vezza ... / ... nu
cugnuosch’La ... / ... davo tants ons ch’Ella es ... / ... sper nos frar Fadri vezz’La /
Davo Fadri vezz’La ... / sper „bazegner“ vezz’La .../ S’algord’La amo ... / Sper mai
vezz’La / ... da tuot tschels ch’Ella vezza ... / Ella tils cugnuoscha ... / Ch’Ella scriva ... /
... ch’Ella trametta ... / sch’Ella e tuot la famiglia gnissan ... / stessan / Ch’Ella salüda ...
16. laiva / savaiva / vaiva / savaivan / vivaivan / dumandaiva / maridan / riaiv’la /
dumandaiva / dschaiva’l (Variante: dschaiva el) / spetta / maridaina / vaivan / spettaiva /
ha fixà / ha invidà / d’eiran / vaivan / d’eira / ha / annunzchà / hajan / saran / ha dürà /
es statta / esa / stat
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
30
Lecziun 16
Transcripziun dal text
A mai capitan da las tuottas!
•
•
•
•
-
•
•
•
•
•
•
•
-
Quinta Erna, co esa cun quel'istorgia cha tü hast cumanzà a quintar her?
Chenüna? Quella da l’accidaint ch’eu n’ha gnü cul auto da meis genituors?
Schi. Eu n’ha dudi güsta be il cumanzamaint.
Bain. Ma sapchast Duri, tü stoust avair ün pa pazienza.
Uschè lunga nu sara’la.
Na quai brich. Mo magari cumplichada è’la. Eu vaiva da far alch giò'n Val Suot - e plü
precis a Ramosch - e n’ha pensà da cumbinar quai cun üna visita a meis genituors chi
stan a Lavin.
Tü sast ch’eu n’ha pel mumaint ningün auto. Dimena, eu riv cul tren da las 9.00 giò da
San Murezzan e’m ferm a Lavin. Nus fain üna bella baderlada. Martin, meis neiv riva e
quinta da sias gittas cul velo. Il temp passa svelt. Cun quai ch’eu vaiva dad esser a l’üna
e mez a Ramosch dumonda a meis genituors sch’eu nu pudess avair l’auto. Chi saja plü
comad co dad ir cul tren e cul auto da posta e ch’eu tuorna darcheu vers saira. Mamma
ha be subit dat dal cheu da schi. Ma bap nu vaiva blera vöglia. Tü sast ch’el es ün da
quels chi ha üna chüra immensa per seis auto. Guai, scha l'auto nun es nettischem o
schi vess da dar üna bügna o ün sgraffel. Uossa ch’el es vegl es quai amo bler pês.
Öö, chara tü. Eu sa bain avuonda co cha quai es. Meis frar - el es amo giuven - es eir ün
da quels pedants. Crajast ch’el am pigliess cun sai, sch’eu n’ha eir a meis chan. Nu vain
gnanca in dumonda. Privel chi restan ün pêr pails sül sez. Mo per finir t'ha’l listess dat
l’auto teis bap?
Schi schi, cun tuc e dai e cun ün pêr skerzs cha mamma ha fat. Nus vain amo giantà
insembel ed intuorn las 12.30 suna partida.
Ün'ura da Lavin a Ramosch. Lura hast propcha pudü ir pachific.
Eu nu laiva neir na far prescha. I d’eira ün bel di da stà. Sur mezdi probabelmaing pac
traffic. Davo il chant d’Ardez cun ir da Plandè inoura vers Nairs davo üna storta es
dandettamaing ün tractor davant mai. Eu sarà ida var 80. Vegn cun forza sül frain, l’auto
tira a dretta, sainza ch’eu poss far alch. Là, per furtüna, tanter dus pösts da plastic sur
l’ur da la via oura e davo i giò da la costetta as ferma’l aint illa frus-chaglia.
Mo co diavel? Che hast tut a man?
Eu nu savaiva in che muond ch’eu füss. Eu nu vaiva fat nüglia da spezial. Eu d’eira
sgüra ch’eu d’eira pro la chosa e ch’eu nu giaiva pella bos-cha culs impissamaints.
Est statta buna da rivar darcheu sün via o t’hana stuvü strar oura?
Na na, our d’aigna forza nu d’eira pussibel da gnir oura. Eu n’ha subit telefonà a
Ramosch a dir ch’eu vegna plü tard ed a Scuol in üna garascha per far gnir ad inchün
per am strar oura.
Tü varast gnü üna vaira spettada güst sur mezdi?
Na na, i sarà stat l’üna ch’eu n’ha telefonà. Intuorn la mezza d’eirna fingià sül lö.
E l’auto? Ingüns dons?
Ün pêr trids sgraffels pervi da la frus-chaglia, mo uschigliö - da na crajer - eu n’ha pudü ir
inavant. In garascha a Scuol hana fat üna pitschna controlla e las 14.45 d’eira fingià a
Ramosch.
Tü nu sarast statta güst concentrada pro vossas trattativas.
Mo, eu nu craj chi saja stat da mal. Eu n’ha quintà il prüm che chi d'eira capità e davo
vaina fat giò noss affars.
Nun hast adüna darcheu stuvü pensar a la reacziun da teis bap?
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
31
• Insè brich ma uossa vain la plü bella.
- Tü nu varast gnü amo üna jada ün accidaint?
• Na quai brich. Ma sül traget tanter Ramosch e Scuol, là ingio chi va guliv, n’haja pensà:
eu vögl tantüna verer, scha l’auto nu tira tort cun frenar. E baincomal cun frenar traiva’l a
dretta e quai ferm.
- Est lura ida a Scuol amo üna jada in garascha?
• S’inclegia e la diagnosa es statta fatta vaira svelt. Il sistem ABS d’eira our sgara.
- Pac agreabel. Sfigüra't scha quai füss capità d’inviern.
• Schi, il sistem es uschè sgür chi nu’s pensa chi pudess dar qualche defet. Insomma cur
ch’eu sun rivada a Lavin n’haja quintà mi’aventüra.
- E co ha reagi teis bap?
• Sast che ch’el ha dit? Per furtüna cha quai es capità a tai e nüglia a mai cun meis 76
ons. Chi sa che chi vessan cret ch’eu vess fat fos.
- E dals sgraffels, che ha’l dit?
• Pac e nüglia, simplamaing quels cumodarana. Eu telefon be subit a la garascha.
- Da star stut. Üna buna reacziun.
• Ma l’istorgia nun es amo a fin.
- Schi che esa amo capità?
• Eu sun partida cul ultim tren e rivada a chasa, m’inacordscha cha - sainza lair - vaiva tut
cun mai las clavs da l’auto da meis genituors. Eu telefon be subit am s-chüsar. Quist es
lura ün’affar dal tonder, disch mamma. Eu n’ha miss in salv las clavs da reserva e nu sun
plü buna da tillas chattar. Daman a bunura a las 7.15 voul bap partir per ir a cumadar
l’auto. Ma eu ta dun ün cussagl: va a la staziun da San Murezzan e dà las clavs al
capotren. Eu tillas pigl in consegna quia a Lavin.
- Disfurtüna e furtüna in üna as pudessa dir.
• Hai, hai, tü vezzast, a mai capitan da las tuottas.
Soluziuns
Cudesch principal
1.
a. perche chi tilla paraiva plü comad per ir da Lavin a Ramosch / 1b. perche ch’el nu dà
jent our d’man seis auto / 1c. perche cha’l sistem ABS d’eira our sgara / 1d. cun quai
ch’el d’eira cuntaint cha l’accidaint nu d’eira capità ad el. /1e. tut cun sai las clavs da
l’auto da seis genituors / al capotren / piglia in consegna
2.
a. bescha
c. frütta
e. maila
g. muos-chom
3.
a. töf / frain
b. velo / roudas / sez / manis / giavagls / spaits / ajer
c. glüsch / lac / part / paracuolps / chasparets / fanestras
6.
Remarcha: Davant ün nom, eir sch’el cumainza cun vocal, as poja far l’elisiun dal cha o
eir desister da tilla far. Dimena: Sper la pronunzcha: chErna as poja dudir eir la
pronunzcha: chaErna
a. ingio cha
b. cur cha
c. a las quanta cha
d. perche cha
e. quant svelt ch’
f. ingio cha / a chi ch’
b. grippa
d. paira
f. palperom
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
7.
a. Sainza ch’
c. Fin chi’d
e. Davo ch’
b. Per ch’
d. Avant co cha
8.
a. Cun quai cha
c. Cun quai cha’l
e. Cun quai
b. Cun quai ch’
d. Cun quai cha’l
32
10. a. El es vesti tuot in pel naira glüschainta (giacca, chotschas, s-charpas, manetschas).
El ha üna chaplina cotschna.
b. El fa passuns. Ils pass sun plü lungs co quai cha la chomma less. / El metta il prüm
las manetschas, la chaplina ed ils ögliers sülla credenza. El metta las chommas in
crusch e volva il cheu uschea cha las mattas vezzan seis profil. / El baiva be plan. /
El nu da bada a las mattas, el nu volva il cheu. / El fa üerlar il motor, il prüm da bass,
lura dad ot e darcheu da bass. El parta cun schlantsch. I dà üna spuolvrada cha la
glera siglia.
c. Seis public sun las mattas.
d. Las mattas guardan cur ch’el vain aint dad üsch e spetta ün pa per ch’ellas til
guardan.
15. a. branclada
c. durmida
e. rumida
b. tscherchada
d. svolada
f. scrauvgiada
16
I. a. cha / chi
c. chi
e. sainza ch’eu
g. per as
b. ch’ / sch’
d. sch’
f. che ch’
h. cun
II.
a.
c.
e.
g.
vaiva / n’ha pensà
laiva / d’eira
hana fat
vaiva tut
III. a. da / cun / a
c. sur / davo / da / aint illa
e. da
g. Cun
b. ha dat / vaiva
d. sun / d’eira / giaiva
f. es capità / manisaivast
h. ha miss
b. in
d. sur
f. pro (varianta: dürant)
h. in
Cudesch d’exercizis
1.
a.
c.
e.
g.
frütta
dainta
fögliom
föglia
b. bescha
d. narramainta
f. fierramainta
h. frus-chaglia
2.
a. quantas uras chi’s douvra ...
b. cur chi fan quint ...
c. ingio chi giajan ... (Variante: ingio chi van ...)
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
33
d. a chi ch’eu n’ha imprastà ...
e. perche ch’el nun ha ...
f. quant lönch chi’d es ...
3.
a.
c.
e.
g.
perche chi
perche chi
perche cha
perche cha
b. Cun quai chi
d. pervi ch’
f. Cun quai ch’
4.
a. fermar
c. sglischar
e. sbotschà
5.
a. Forsa chi’d es ...
b. Forsa chi nu’m füss capità ...
c. Forsa ch’ella s’ha laschada distrar ... d. Forsa cha Ladina vess stuvü ...
e. Probabel cha tü hast cupichà ...
f. Probabel ch’eu vess stuvü ...
b. laschar la precedenza
d. frenast
6.1 CHASPARETS / 6.2 SPEJEL / 6.3 FNESTRA DAVANT / 6.4 ROUDA / 6.5 PORTA / 6.6 PARACUOLPS
/ 6.7 NUMER / 6.8 TET / Soluziun: CHEVROLET
7.
Id es capità / vaiva / stuvaiva / haja / dudi / m’ha sdasdà (verkürzt für: am n’ha sdasdà) /
m’haja ragolà / m’ha trat aint / culazchunà / n’ha tut / d’eira / n’haja dat / mancaiva(n) /
rivaiva / sun passà / sun i / ha traversà / n’ha frenà / plovaiva / d’eira / n’haja / sbotschà
/ d’eira / es / han gnü / esa / m’ha chattà / n’ha stuvü / vaiva / n’ha stuvü
8.1 grond / 8.2 majer / 8.3 lungs / 8.4 mustazs / 8.5 s-chür / 8.6 cun striblas / 8.7 nairas /
8.8 s-charpas da gimnastica
9.1 Quai es üna matta chi sezza vi da la maisa e scriva. Forsa fa’la la lezcha. Ella varà var
10 ons. Ella ha chavels blonds ed ha aint ün bel pullover cun striblas.
9.2 Quai es ün skiunz in plaina mandura da skis. El sta in positura culs skis, ün pa sco
sch’el tils preschantess per far recloma per la marca. Forsa va’l a far üna tura.
9.3 Quai es üna snowbordista. Ella ha üna fatscha cuntainta e preschainta si’assa.
9.4 Quai es üna giuvna duonna chi’s preschainta sco model. In man ha’la üna rösa.
9.5 Quai es ün alpinist o ün’alpinista. El o ella ha üna clap buscha sülla rain. I nu’s vezza
bain sch’el o ella ha eir bastuns cun sai.
9.6 Quai es ün hom dal pajais chi sezza a maisa. El ha üna bella barba e sül cheu ha’l üna
chapütscha cun ala. El ha aint ün pullover cun striblas e suraint ün spezcha da brastoc
nair.
10. a. glischs
b. nasun güz (Variante: a piz)
c. culuri(ts) a (Varianten: pitturà(ts) a, tit(s) a) / (bis) uragliunas / lavazzas
d. spennada
e. strets (Variante: stigls)
f. badaiva inavo
g. pitschens / svelts (Variante: furbers)
11. a. stendüda
c. durmida
e. chaminada
g. blastemmada
b. lavurada
d. mangiada
f. pulida
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
34
12. Cun quai cha / ch’ / perche chi / perche ch’ / ch’ / Avant co ch’ / sch’ / ch’ / ch’ / Cur ch’ /
cha / ingio ch’ / Cha’l / sch’ / davo ch’ / cha / Ch’ / scha / sainza ch’ / Cun quai cha / Cur
ch’ / ch’ / Davo / chi
Lecziun 17
Transcripziun dal text
Forsa suna propcha ün pa pedant!
• Taidla a sbragir! Quista jada sto la squadra naziunala svizra avair gudagnà.
- Lura gnaran Flurin e Silvia in paca pezza our da stüva a quintar co cha la partida es ida
a finir.
• I varan bain da trattar amo ün mumaint la partida. Tü poust esser sgür chi va amo üna
pezza. Pür dà amo ün cuc süllas curunas da cudeschs, forsa chattast alch chi
t’interessa.
- Doda, i vegnan fingià.
• Öö, Flurin. Guarda chi’d es qua teis cusdrin Tumasch.
< Schi, be ün mumaint. Silvia ha prescha dad ir. Eu vegn subit.
- Chau Tumasch, che fast da bun?
< Tü vezzast, eu guard tias curunas da cudeschs. Eu sun gnü ün pa sbuondragiond. Tü
hast üna vaira collecziun da cudeschs rumantschs. Da nu crajer chi detta tants.
- Mo sast, eu n’ha ramassà da qua e da là e daspö ons ed ons. Eu n’ha tuot la collecziun
da la Chasa paterna, tuot ils Chalenders ladins, tuot las Annalas. Ed eir da singuls
scripturs guarda d’avair tuot las publicaziuns, scha pussibel.
< Schi, schi. Eu n’ha vis: Cla Biert, Silvio Camenisch, Reto Caratsch, Selina Chönz, Gion
Deplazes, Pader Alexander Lozza, Göri Klainguti, Giacun Hasper Muot, Jon Nuotclà,
Andri Peer, Oscar Peer, Leo Tuor, Men Rauch, Balser Puorger, Schimun Vonmos.
- Hai, hai. Id es ladins, valladers e puters, sursilvans, surmirans. Eu n’ha eir cudeschs
vegls. Guarda quà. E quist es la curuna dals cudeschs in rumantsch grischun.
< Dad Oscar Peer nun haja amo let "Viadi sur cunfin". Pudessa avair quel cudesch ad
impraist? Scha tü nu til douvrast güst. Eu n’ha dad ir daman giò Solothurn e, fond viadi,
impè da leger la gasetta o üna illustrada, vessa plaschair da pudair leger quel roman.
- Eu incleg fich bain. Ma tü hast vis. Eu n’ha be quel exemplar. Eu stögl esser sgürischem
cha tü til dast inavo. Roba imprastada es svelt invlidada. Sch’eu nu tgness uorden, schi
in pac temp vessa dapertuot ün o ch’el chi mankess. Üna babilonia.
< Guarda. Eu at garantisch ch’eu til main inavo, apaina tuornà sü da Solothurn.
• Da Tumasch at poust fidar. Quai nun es il prüm cudesch cha tü til impraistast.
- Hai, hai. Ma tschella jada cun quels tocs teater da Jon Nuotclà n’haja stuvü stangunar e
stanguanar. Davo trais mais n’haja pür survgni inavo la broschüretta. E lura - forsa suna
eir ün pa ün pedant - hast ün adüs dal tonder: impè da dovrar ün segn da cudeschs fast
mincha jada, cha tü til mettast dvart, ün’uraglia süsom a dretta. Ün adüs schmaladi per
dir la vardà.
< Öö, be nüglia t'agittar. Tü hast radschun. Da quinder invia vöglia far attenziun. Mo sast,
sch’eu met aint üna cartulina sco segn, schi’m vegnan adimmaint ils prüms ons da
scoula cur cha - legiond - as vaiva dabsögn d’üna cartulina per nu sbarattar lingia.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
35
- Hai, hai. Ma uossa est creschü. Tü stoust s-chüsar. Quai es oramai meis esser. Ch’eu
disch be gualiv oura quai ch’eu pens. Meis cudeschs stoust trattar bain. Eu sun ün
collecziunader.
• Spetta, spetta, Tumasch. Eu crai cha nus vain da qualche vart üna tera reserva da segns
da cudeschs. Üna libraria tils vaiva dats üna jada sco reclama.
- Schi, schi. Eu sa precis. Quels sun süll’ultima curuna sül quart tablar. Và e guarda e tü
tils chattast.
• Lura ta daina il cudesch ed ils segns da cudesch.
- Eu vess bod vöglia da far sco aint illas bibliotecas da far dar üna retschavüda. Lura füssa
sgür dad avair uorden. Forsa suna propcha ün pa pedant.
< Forsa bain. Ma intant, il pedant, m'ha dat il cudesch. Ed eu sun cuntaint. Eu’t quint lura
co cha "Viadi sur cunfin" m’ha plaschü. Eu sa ch’eu vaiva let fich jent il raquint "Accord".
- Eir "Viadi sur cunfin" es scrit bain, tü vezzarast. Dal rest, hast fingià la versiun filmada
dad "Accord"?
< Na. Nüglia ch’eu m’algordess.
- Mo bain. Cura cha tü am mainast inavo il cudesch, schi guardaina güsta insembel "Il
retuorn". Quai es il titel dal film. Eu til n’ha sün video. I’m dà da buoder che cha tü dist.
Soluziuns
Cudesch principal
1.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
sbuondragiond
guarda dad avair serias cumplettas da periodics / ha chüra da seis cudeschs
da far ün’uraglia cul chantun süsom da la pagina
exacta / precisa / conscienziusa / (ün pa) pedanta / directa
fidada / pachifica
roman
3.
a. va jent fond
c. va’la chantinond
e. va chavond
g. va’la ramassond
b. va spuolvrond
d. va’la fond oura / svutrond
f. va squittond
4.
a. blastemmond
c. dond
e. fond viadi
g. giond
b. dschond
d. serrond
f. as fermond e discurrind
5.
a. Vuliond far
c. Fond
e. Stampond
g. Trond a nüz
b. Calculond
d. Saviond
f. Vuliond
7.
a.
c.
e.
g.
i.
b. qua o là
d. da cumpagnia
f. monumaint
h. tschögnar
pachific
verer / contemplar
ingün(ischem)
stübgiar
ir davent
In lingia directa 2, vallader
8.
Soluziuns
36
nun haja amo let / cudesch ad impraist / Scha tü nu til / daman giò / fond viadi / da leger
be la gazetta / vessa plaschair / incleg / tü hast vis / be quel exemplar / cha tü til dast
inavo / imprastada es svelt invlidada / Sch’eu nu / in pac temp / dapertuot / babilonia /
at garantisch ch’eu til / tuornà sü da
10. avar, ma eu nu pigliess ün taxi ... / sentimental, ma cur ch’eu dod a chantar ... / testun,
ma sch’eu n’ha trat üna decisiun ... / van, ma cur cha la roba ... / conservativ, ma quista
musica ... / gulus, ma eir sch’eu n’ha giantà fich bain ...
11. a. Doda clomond
c. Guarda branclond
e. Guarda giond da quai sü
b. Guarda dond
d. Doda sbragind (varianta: sbragiond
12. a. Siond statta
c. Aviond installà
e. Aviond scrit e rendü attent
b. Aviond fat ... ha Silvio
d. Aviond vivü
f. Siond cha la firma pitschna indigena vaiva
fat (varianta: la firma pitschna indigena ha
surgni la lavur, aviond fat l’offerta la plü
favuraivla)
13. a.
c.
e.
g.
Cun quai cha
Siond ch’ (varianta: Cun quai ch’)
Cun quai cha’ls
Cun quai cha
b. Siond
d. Cun quai chi
f. Siond cha
h. Cun quai
15.
I
a.
c.
e.
g.
avara
conservativa
sentimentals
indecisa (varianta: titubanta)
b. gulus
d. testun (variantas: testard)
f. van
II
a. Saviond
c. chantond
e. Siond
g. Giond
i. mangiond
b. fond
d. Vuliond
f. riond
h. fond
III
a. i per seis fat
c. da cumpagnia
e. ha fat segn
b. ponderar
d. pachific
Cudesch d’exercizis
1.
I va amo üna pezza. – Spetta ün mumaint! / Eu dun ün cuc sülla curuna da cudeschs. –
Eu n’ha dat ün tschüt giò’n schler per verer chi saja stüz la glüm. / Tü hast üna vaira
collecziun da cudeschs rumantschs. – El ha üna tera pruna da cudeschs vegls. / Eu
n’ha dad ir daman a Solothurn. – Eu stögl star amo duos dis giò la Svizra Bassa. / Quist
es üna babilonia. – Ün bel dischuorden vaivat (Variante: vais vus) quia! / El ha ün adüs
dal tonder. – Che möd dal diamper es quist? / Claudia disch be guliv oura quai ch’ella
pensa. – Martina disch dret oura che ch’ella resguarda sco güst. / I’m dà da buonder
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
37
che cha tü dist. – I m’interessa da savair co ch’ella ha reagi. / Malavita nu possa star.
Eu n’ha amo da far cumischiuns. Eu stögl ir currond. – Eu stögl ir in prescha.
2.
guadagnà – pers / Forsa – dal sgür / cha tü hajast radschun – hast tort / daspö ons ed
ons – be d’incuort / ün uorden exemplaric – üna babilonia / fingià – pür / pedant –
generus
3.
a. fnestra davant / chasparets / vierchel (dal sfradantader) / glüms / paracuolps / portas
/ spejels / roudas / pneus (da stà, d’inviern) / numer (Variante: placca)
b. sez / manis / glüm / frains / talèr / fuorcha / pedals / rouda davant / rouda davo /
spaits / giavagl / ala davant / ala davo / chadaina / marchas
4.
a. töffist
c. chaplina
e. attenziun
g. partida
5.
a. laivna (Variante: laivan nus) / navaiva / sbischaiva / han stuvü / No vain decis
(Variante: Nus vain decis)
b. ha Flurin fat (Variante: ha fat Flurin) / ha’l chattà / laiva’l / ha dit / ha’l manià
c. pensaiva / ha seis ami fat / sun partits / faivan / i sun gnüts
d. Hast vis / No pensaivan (Variante: Nus pensaivan) / ha dit / ha plaschü
6.
a. detta
c. saja
e. s’haja stopcha (Variante: stöglia)
7.
IR: no giain (Variante: nus) / giond / eu giarà
PARTIR: no partin (Variante: nus) partind / eu partirà
SAVAIR: no savain (Variante: nus) / saviond / eu savarà
DIR: no dschain (Variante: nus) / dschond / eu dscharà
b. manetschas
d. sbof
f. squadra
h. ballapè
b. sapcha / hajan
d. saja / gnia
f. fetschan / vöglia / hajan
AVAIR: no vain (Variante: nus) / aviond / eu varà
ESSER: no eschan (Variante: nus) / siond / eu sarà
FAR: no fain (Variante: nus) / fond / eu farà
STUVAIR: no stuvain (Variante: nus) / stuviond / eu stuvarà
GIODAIR : no giodain (Variante: nus) / giodond / eu giodarà
8.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
El va tavellond
va’l dond
Marianna e Claudia d’eiran idas dschond
No (Variante: nus) eschan its (feminin: idas) tscherchond
Eu vegn guardond
va’l marmuognond e blastemmond
9.
giond / bajond e gesticulond / gnond / sforzond / stond / Nun aviond / Mangiond / stond
/ El es i girond / Riond dschaiva’l / svanind / e’s stabilind / Aviond lavurà / va’l dond /
10.2 Id han said ... / 10.3 „Cha’l diavel porta“ .... / 10.4 Davo paca pezza ... / 10.5 Flurin ha
dubis ... / 10.6 I va lönch ... / 10.7 Cur cha Silvia e Flurin ... / 10.8 „Vezzast Silvia“ ...
/ 10.9 „Öö, char tü! ...“ /
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
38
11. a. Marmuognond es Flurin i per seis fat.
b. Dumeng e Chatrina sun ist baderlond da quai giò (Variante: Baderlond sun Dumeng
e Chatrina its da quai giò).
c. Impizzond la püpa ha barba Jachen cumanzà a quintar sia aventüra da chatscha.
d. Muossond cul daint muossader sül frunt ha Claudia fat incleger ch’ella nu piglia sül
seri quai cha Martin disch
e. Blastemmond e riond ha sar Andri clet insembel il cuntgnü da la tas-cha da palperi
chi’s vaiva s-charpada.
f. Cridond ha Carlin quintà ch’el haja pers ils raps cha sia mamma til vaiva dat per ir in
butia.
12. üna collecziun da cudeschs / ün püschel flurs (Variante: ün maz flurs) / ün mantun
grascha / üna gruppa da giuvenils / ün tröp chamuotschs / üna scossa da bescha / üna
schurma d’utschels / ün s-chandler laina
Lecziun 18
Transcripziun dal text
Est tü adüna rafradida?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ma che esa cun tai, Marta? Est tü adüna rafradida?
Taidla, quai ch’eu n’ha para be ün dafraid. Inclegiast che ch’eu manai?
Na, per dir la vardà, eu nun incleg. Che esa lura, schi nun es ün dafraid?
Eu nu sa neir na che chi’d es.
Ma esa lura uschè cha tü est allergica?
Schi, cler ch’eu sun allergica. Eu sun allergica sün da tuot ils pollens pussibels. Eu sun
allergica sün puolvra, sül pail da giats e da chans, da chavagls e che sa eu tuot.
Ma qua pro tai nu vezza ne giats ne chans ne chavagls e puolvra nu para neir chi saja. I
vain puli cun tschüra e quai mincha di.
Vezzast, quai es apunto meis problem.
Eu m’impais cha tü sajast statta pro ün specialist o üna specialista?
Cler ch’eu sun statta. Chi stopcha esser ün’allergia ha’la dit, mia doctoressa. Ma precis
sün che nu's saja.
Ma uschè es quai impussibel, chara Marta. Ün vaira ströz. Tü est practicamaing adüna
cun ün fazöl da palperi vi dal nas o suot il nas. Tü stoust far alch.
Schi, ma uossa m’ha’la tramiss pro ün allergolog. Quel ha fin uossa dit circa il listess sco
mia doctoressa. Ma el m’ha dat otras masdinas. Quellas am stessan imunisar cunter il
pollen. Sast, l’on passà n’haja gnü eir attachas d’astma. Quai es fich dischagreabel.
Hai, schi, uossa am vegna adimmaint. Üna jada l'onn passà t’hana stuvü manar
d’urgenza a l'ospidal.
E lura m’hana curada cun cortison, il prüm. Eu vaiva dit, per l’amur da Dieu, chi’m dettan
alch per chi nu capita mai plü alch uschea. Üna simila attacha d’astma nu vulessa avair
mai plü.
Quai inclegia.
Uossa am curna apunto cullas masdinas ch’eu n’ha dit.
Hast fiduzcha in teis allergolog? E’l infuormà eir sur dal plü nouv?
Eu sper. Oter nu possa far.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
39
- Nun hast mai ponderà da prouvar eir cun mezs omeopatics? In cas da reacziuns
allergicas hana success, sco chi para.
• Ma... Eu nu sa. Per ta dir la vardà, eu nu’m fid massa da l’omeopatia. Eu nu crai cha
quai saja alch chi's possa propcha tour sül seri.
- Perche?
• Eu nu sa. Tü rivast illa stanza da consultaziun e stast là sün üna sopcha. E lura
cumainzna a far üna pruna dumondas chi nun han dachefar propcha nüglia cun quai cha
tü hast. I nu’t fan üna visita sco chi tocca. I nu’t piglian il sang per far las prouvas
necessarias.
- Schi, d’accord. Quai nun es üna visita sco chi’s es adüsà. Ma a verer bain è’la fich
precisa. T’algordast amo dal cas da mia sour?
• Aaa. Schi schi. Ella vaiva adüna darcheu mal il stomi.
- Schi. E lura mal il cheu. Ella tgnaiva üna dieta severischma, ella mangiaiva tuot roba na
cundida. Lura pigliaiv'la masdinas, ün di schi, ün di na, ün di daplüssas, ün di plü pacas,
cuccuns, guots, insomma ün inter masdügl da prodots. Dit cuort e bön: ün pover
masdinöz. Finalmaing, eu nu sa chi chi tilla ha cusgliada, è’la ida pro ün omeopat e quel
ha chattà la storta. El tilla ha dat las masdinas ch’ella piglia hoz amo schi fa dabsögn e
mia sour es statta bain.
• Sta’la propcha bain?
- Schi. Dafatta fich bain.
• Nun esa uschea, cha tia sour s’ha forsa laschada sugerir alch?
- Quai po esser, sanz’oter. Ella as lascha influenzar facilmaing. Ma ella ha laschà trattar
eir a seis figl dal listess omeopat. Quel vaiva per main da che dafraids, starveras e mal
las uraglias. Uossa, apaina ch’el sainta chi va vers ün dafraid, til dà'la masdinas
omeopaticas e davent esa. Ed uffants, schi nu’s fa ün'inter'istorgia landroura, nu's
laschan sugerir alch uschea uschè svelt.
• Quai nu craja be uschea. Pro’ls uffants as svilupa il sistem imunitari cun ir dal temp.
Dimena cul crescher suna lura eir vieplü resistents.
- I nu’m para uschè liger da't persvader.
• Tü hast radschun. Eu per mia part, stögl avair ün meidi chi inclegia alch e chi’d es bun
da’m declerar precis che ch’eu n’ha e che effet ch’üna masdina po avair. Eu n’ha ün chi
prouva ün pa da qua, ün pa da cha. Fin uossa n’haja gnü l'impreschiun chi m’han
trattada ün pa sco chi gniva.
- Eu pos incleger a tai. Ma tü stoust verer eir la part finanziala. Scha tü vast pro ün
omeopat schi at cuosta quai ün bun pa plü pac sco quai cha tü hast spais fin uossa.
• Mo bain. Scha la cura, ch’eu fetsch uossa, nu vess da funcziunar lura forsa provaraja.
- Eu at dun l’adressa .
• Jent. Grazcha fich.
Soluziuns
Cudesch principal
2.
a.
c.
e.
g.
i.
l.
cura
scumandà
enorma
curiusa
cas
tass
3.
a. Che buntà
b. attenziun
d. nöglia
f. dafatta
h. in prescha
k. sdaisda
m. cun chüra
b. Che lungurella
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
c. Che chalurs
e. Che dischillusiun
g. Che delizcha
d. Che clerità
f. Che fraidüra
4.
a. Eu n’ha provà
c. ha’la fat
e. suna gnü clomà
b. ha’la dit
d. n’haja dit
f. es quai explodi
6.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
9.
a. sunöz
c. chantöz
e. riöz
g. cloccöz
40
sün pollen / sül pail da tschertas bes-chas / sün puolvra
ün fazöl da palperi vi dal nas o suot il nas
mal il stomi
tuot be roba na cundida
perche cha’ls meidis provaivan ün pa da qua ün pa da tscha
Na dal tuot. Ella disch ch’ella provarà forsa, scha la cura ch’ella fa uossa nu vess da
funcziunar.
b. ströz
d. squittöz
f. briclöz
h. stumplöz
12. amo dal cas da / Ella / adüna darcheu mal il / e lura mal il cheu / üna dieta severischma
/ mangiaiva tuot / roba na cundida / pigliaiv’la masdinas / schi / ün di na / di daplüssas /
di plü pacas / guots / insomma ün inter masdügl da prodots / ün pover masdinöz / eu nu
sa chi chi / è’la ida / ha chattà la storta / las masdinas / piglia amo hoz schi fa dabsögn
/ statta bain / propcha bain / Dafatta fich bain
13. Remarcha: L’accord cul dativ nun es la regla. El po gnir fat in cas d’üna nüanza
affectica.
a. A quels tils n’haja dits meis parair.
b. Eu nu sa chi chi tilla ha quintada uschè grossas.
c. Nossa nona ans ha dat bels regals.
d. Barba Jon tils ha muossats las quantas chi’d es.
e. Sast tü perche ch’el ans ha cusgliadas.
f. Ella as sto avair ingionada, ...
15. a.
c.
e.
g.
i.
mal la gula
ruot chomma
puoncha
ha missa our d’lö
pizch
b. surchatschà il ravel
d. da büttar sü e diarrea
f. dschelà
h. tuoss chanina
k. gialdüm
16. a. Ün’oculista es üna duonna chi’d es meidi specialisà per problems medicinics chi
reguardan ils ögls.
b. Ün ortoped es ün meidi chi s’ha specialisà per trattar defets in connex cul apparat da
locomoziun.
c. Ün chirurg es ün meidi specialisà per trattar malatias tras intervenziuns operativas.
d. Ün’internista es üna duonna chi ha stübgià medicina e chi s’ha specialisada per
trattar malatias internas.
e. Ün generalist es ün meidi chi s’occupa da tuot ils problems da sandà dad üna
paziainta o dad ün paziaint. Sch’el chatta cha quai fetscha dabsögn trametta’l a la
paziainta o al paziaint pro üna specialista o pro ün specialist.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
41
f. Üna veterinaria es üna duonna chi ha stübgià medicina veterinaria e chi tratta
malatias dal muvel gross e da bes-chas pitschnas.
g. Üna ginecologa es üna duonna chi ha stübgià medicina e chi s’ha specialisada sün
malatias da duonnas.
h. Ün cardiolog es ün meidi chi s’ha specialisà sün malatias dal cour.
i. Üna psichiatra es üna duonna chi ha stübgià medicina e chi s’ha specialisada sün
disturbis da l’anim.
k. Ün pediater es ün meidi chi s’ha specialisà sün malatias d’uffants.
20
I. a. ha fat
c. es il meidi gnü
e. es stat
II.
a. chantöz
c. cloccöz
e. sbeclöz
III. a. ha ruot
c. metta our d’lö
e. surchatschà
b. ha pudü / ha stuvü
d. ha dit
f. sun rivats / hana (varianta: han els) fat
b. briclöz
d. masdinöz
b. ed ha stort
d. ün pizch
Cudesch d’exercizis
RIVAR: rivet / rivettast / rivettan / rivettat / rivettan
VENDER: vendet / vendettast / vendet / vendettan / vendettan
GIODAIR : giodet / giodet / giodettan / giodettat / giodettan
PARTIR: partit / partittast / partit / partittan / partittat
ESSER: füttast / füt / füttan / füttat / füttan
DAR: det / dettast / det / dettan / dettan
FAR: fet / fettast / fettan / fettat / fettan
IR: (Anmerkung: die Form ‚gettan’ ist in
der Tabelle fälschlicherweise in der Kolonne VUS
aufgeführt. Selbstverständlich gehört sie in in die Kolonne NUS) get / gettast / get / gettat /
gettan
STAR: stet / stettast / stet / stettan / stettat / stettan
GNIR: gnittast / gnit / gnittan / gnittat / gnittan
VERER: vezzet / vezzettast / vezzettan / vezzettat / vezzettan
2.
a. da la quarta persuna dal preschaint
b. -ain: -et / -ettast / -et / -ettan / -ettat /
-ettan / -in: -it / -ittast / -it / -ittan / -ittat / ittan /
3.
Anmerkung: Die Rechtschreibung dieser Übung entspricht dem Text in der
engadinerromanischen Bibel aus dem Jahr 1953. avaiva / dschet / partit / ramasset /
partit / sguazzet / avaiva / gnit / cumanzet / get / s’attachet / tramettet / magliaivan /
daiva / dschet / stet / get / eira / vezzet / laschet / cuorrit / abratschet / bütschet / dschet
/ dschet / cumanzettan
4.
staiva / vaivan / vaiva / ha Maria tut / es ida / ha’la vis / s’ha’la sgobada / ha’la trat /
manaiva / es ida giò / s’ha la falla serrada / nun es plü statta buna / esa restà / es
rivada / ha’la cumanzà / vaiva / s’ha inaccorta / stuvaiva / ha dat / ris-chaiva /
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
42
tremblaiva / ha Elisabetta Travers dit / sun passats / ha fat / vaivan / vezzaiva / d’eira /
d’eira / vaiva / staivan / vezzaiva / gnivan / d’eiran / ha Maria provà / nun es stat / ha’la
stuvü
5.
el m’ha tramissa – el m’ha fat ir / eu sun rafradi – eu n’ha dafraid / el nu cumporta – el
nu tegna oura / tuot il pussibel – da las tuottas / ün pa sco chi vain – ün pa a la buna
/ tü hast radschun – tü nun hast tüert / ella nun ha ingüna fiduzcha – ella nu’s fida
per nöglia / inclegiast – chapischast / sco chi tocca – inandret / eu scriv sü – eu not
(Variante: eu tegn nota)
6.
serrar – drivir / furtünà – disfurtünà / dutsch – asch / precaut – curaschus, perguajà,
temerari / posà oura – stanguel mort / s’indurmanzar – as sdasdar, as sdruagliar /
invlidar – tgnair adimmaint / scumandar – permetter / sezzer giò – star sü / manzögna
– vardà / l’on passà – l’on chi vain / resposta – dumonda / scusgliar – cusgliar /
sgürezza – malsgürezza
7.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
8.
a. nu s’ha amo petnada
b. s’han fermats / hana pudü
c. s’haja laschada
d. nu s’han ris-chats
e. tils han dat
f. nu s’ha laschada
g. I m’ha parü (feminin: parüda) / nun hast tut / t’ha dat (feminin: datta)
h. I m’es gnü
8i. es ida / hana trattada /
9.
a.
c.
e.
g.
i.
quellas pennas dal tonder (Variante: dal diamper)
exercitar e repeter adüna darcheu la listessa passada
las prunas da palperis
cuschina a la svelta
quistas schmaladidas muos-chas
co chi tramplunan
saja
haja
vöglia / fa / güda
es (Variante: saja)
possa / vegna (Variante: gnia)
b. saja
d. n’ha
f. stopcha (Variante: stöglia)
h. sun
10.1 Id ha adüna darcheu dat persunas .... / 10.2 Ün guaridur cun plantas fich renomnà ... /
10.3 sch’ün „paziaint“ gniva pro meis bap .... / 10.4 E cun sia pazienza sainza fin ...10.5
A mai dschaiva’l: ... / 10. 6 Noss meidis dal pajais .... / 10.7 Quista parantella tanter
plantas ed umans ... / 10.8 Eu chat cha’ls umans sumaglian a las plantas ... / 10. 9 La
chaminella romana ... / 10.10 O il vendschatössi ... / 10.11 O il tigl ... 10.12 S’inclegia
cha’l umans .... 10.13 Sch’eu di: ...
10. a. sainza fin – infinita
b. Eu chat – eu sun da l’avis
c. Eu am dost – Eu nu sun d’accord ... d. Il möd da viver ed il corp sun per Messegué
duos chosas chi van üna in tschella.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
43
Lecziun 19
Transcripziun dal text
Uschè frais-ch fingià la bunura?
Prüm inscunter: la bunura in büro
• Bun di Mario. Taidla, hast fingià vis ils plans dal hotel nouv chi han progettà? I sun
stupents.
- Lascha'm cun pos cun teis schmalajà plans. Eu n’ha da far avuonda cun mia statistica.
• Ööö, Mario. Che reacziun?! Est gnü our da let cul pè fallà?
- Eu at disch amo üna jada: NA! Eu at rouv: lascha'm cun pos.
< Taidla Rita. Discuorra davo sur dals plans dal hotel nouv. Tü stoust savair cha fin intuorn
las desch, i nu’s das-cha gnanca improvar da discutar cun Mario. El douvra seis temp fin
ch’el es sdruoglià e ch'el as sainta bain. El ha fadia la bunura. Da las jadas riva’l dafatta
massa tard. Pel solit cun üna tscheruna. El salüda malapaina. I’s sto acceptar ad el sco
ch’el es e na tscherchar da til müdar. Tü sast ch’el fa buna lavur.
- Che impertinenza da discuorrer cun mai e sur da mai fingià da quistas uras. Spettai fin
chi’d es mezdi. Lura sun sdruoglià eir eu!
Seguond inscunter: a mezdi pro’l giantar
• Hoz a bunura vaivast la glüna culs pizs amunt.
- Ma na na. Eu sun adüna uschè la bunura. Eu douvr meis temp per am sdruogliar e per
m’integrar. Che vöglia far: eu sun oramai ün dormigliun.
< Nu güda nüglia, neir schi’s es plü co amiaivel cun tai?
- Na. Cha’l diavel porta. Quai lura am fa gnir las 24. Crajast ch’eu nu m’inaccordscha cha
quai es tactica davart da quel o quella chi’d es amiaivla. E quai nu cumporta dafatta
brich.
• Co es quai lura a chasa pro tai, la bunura?
- Co cha quai es? Cur cha’l svagliarin sclingia intuorn las ses e mezza, vaja lönch fin ch’eu
til dod. Pel solit til piglia in man. Cur ch’eu til n’ha tut in man, invüd eu la glüm e splintr
aint pel quadrant per verer las quantas chi’d es. Eu am dun tuotta fadia da nu
m’indurmanzar, intant ch’eu tscherch d'identifichar la posiziun dals bratschs da l'ura. La
battosta cunter la sön es guadagnada, pür cur ch’eu sun propcha gnü our d'let. Sch’eu
fetsch tant da restar in let, schi sgür ch’eu m’indurmainz amo üna jada.
< E scha quai capita, rivast massa tard. Nun esa?
• Nun hast ün seguond svagliarin chi va giò ün pa plü tard?
- Schi. Ma quel n’haja pür daspö duos eivnas. Nu vaivat s’inaccords ch’eu nu sun plü gnü
massa tard daspö duos eivnas? Avant capitaiva per main che, ch’eu m’indurmanzaiva e
durmiva inavant sco ün tass. E cur ch’eu am sdasdaiva - bleras jadas pür lönch davo las
ot - gniva grit e malpazchaint e giaiva per quai d'intuorn sco üna muos-cha sainza cheu.
Ün pouver esser. Üna confusiun intera. Üna jada mancaivan ils ögliers, üna jada las
clavs chasa e per finir invlidaiva da tour la buorsa o las clavs da l’auto.
• Eu nu craj chi saja agreabel dad esser pro tai a chasa la bunura.
- Nun exagerar Rita. Sch’eu am sdaisd a temp, lura suna tuot pachific. Eu vegn mez
sönantà per quai d'intuorn, am ruel tuot pachific. Ma eu nu cumport, sch’eu vegn
disturbà. Meis corp douvra simplamaing daplü temp per gnir sün turas.
< Cur ch’eu faiva meis giarsunadi vaiv’eir eu üna fadiatscha la bunura. Üna jada cha meis
genituors d’eiran its in vacanzas e ch’eu d’eira sulet a chasa nu n’haja dudi il svagliarin e
In lingia directa 2, vallader
<
•
<
<
<
•
-
Soluziuns
44
m'ha sdruoglià pür a mezdi. Che far? Inventar üna s-chüsa marscha o dir cler e net a
meis patrun che chi d’eira capità?
Vaivast ün patrun sever?
Schi, fich. Ma el vaiva eir umor. Tü sast sco ch’el es, sar Giacumin. Davo avair pasà il
pro ed il contra n’haja pensà ch’eu dia precis che chi d’eira capità.
E co ha’l reagi?
El ha fat üna tschera seriusa, ha dit cha quai nu das-cha capitar plü e ch'eu stopcha
verer da tour davo la lavur plü svelt pussibel. Ch’el nu tolerescha retards.
Es quai stat l'ultima jada?
Schi. Quai es stat üna scoula. Davo fini il giarsunadi n’haja cumanzà a star sü fich a
temp la daman. Avant co culazchunar vegna a cuorrer, cun tuot las oras.
Uschè frais-ch fingià la bunura?
Schi. Eu m’allegr dafatta da far ma cuorsa.
Eir eu fetsch daspö ün pêr ons gimnastica la bunura. Quai am fa bain.
Ed eu per mia part stuvarà tour in cumpra ch'eu vegn be plan sün turas. Minchün nun es
listess. Eu am stögl laschar ün pa temp e scha vus pigliaivat nota da quai nun haja
nüglia incunter. Il plü jent vessa üna plazza ingio ch’eu pudess cumanzar a lavurar pür
intuorn las desch a bunura. I’m füss listess da lavurar plü lönch la saira, magari fin a las
set o las ot. Chi sa, sch’eu n’ha la furtüna da chattar alch uschea?
Soluziuns
Cudesch principal
3.
a.
b.
c.
d.
dormigliun
mamvagliera
objectiva / positiva pel clima da lavur
cun preschantar avertamaing quai chi’s resainta
4.
a.
c.
e.
g.
i.
stupends – fich bels
tscherchar – provar
eu splintr – eu püf
nu tolerescha – nun accepta
stupend – fich bun
b. tscheruna / la glüna culs pizs amunt
d. vainchequatter – la fotta
f. per main da che – adüna darcheu
h. ha fadia / ha problems
k. schmalajats plans / plans dal tonder
5. amiaivel – impertinent / disturbar – laschar cun pos / motiv valabel – s-chüsa marscha /
star sü – ir in let / crescher – chalar / autarc – dependent / star sü – sezzer giò, as
tschantar / agrar, rural – urban, citadin / tscheruna – bella tschera / as sdruagliar –
s’indurmanzar / pachific – seccà / furtüna – disfurtüna / discuorrer – taschair / fallà –
güst / fingià – pür
8.
a. La bunura, cur cha no eschan stats sü, giaina a cuorrer. / La bunura cur cha no
d’eiran stats sü, giaivna a cuorrer.
b. Il mardi e la gövgia, davo ch’ella ha tschnà va’la a Scuol a nodar. / Il mardi e la
gövgia davo ch’ella vaiva tschnà, giaiv’la a Scuol a nodar.
c. A mezdi, cur cha tuots han mangià, vegna (varianta: vegn eu) a far ün sönin. / A
mezdi, cur cha tuots vaivan mangià, giaiva (varianta: giaiva eu) a far ün sönin.
d. Cur ch’ella es statta in viadi, quinta Martina tuot per lung e per larg. / Cur ch’ella
d’eira statta in viadi, quintaiva Martina tuot per lung e per larg.
e. La saira, cur chi han guadagnà üna partida da hockey, fana üna bella festa. / La
saira, cur chi vaivan guadagnà üna partida da hockey, faivna üna bella festa.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
45
f. Cur cha no vain fini la prouva da teater, staina a tramagl amo fin tardezzas. / Cur
cha no vaivan fini la prouva da teater, staivna a tramagl amo fin tardezzas.
g. Cur cha Sara ha surgni quai ch’ella voul, è’la quieta e tascha. / Cur cha Sara vaiva
surgni quai ch’ella laiva, d’eir’la quieta e taschaiva.
9.
a. Davo chi vaivan fini la lavur, faivna pel solit amo ün bel gir cul velo.
b. Che hast fat, davo cha tü est tuornà da l’Ingalterra?
c. Sast tü quantas jadas ch’el ha müdà plazza, davo ch’el s’ha specialisà sün
applicaziun da soft ware?
d. Davo ch’ella vaiva fat il jass e pers il gö, vaiv’la per üna tera pezza la glüna culs pizs
amunt.
e. Davo cha no (varianta: nus) vaivan mangià, schi d’eira bun’ora, giaivna amo üna
pezza cull’assavela.
f. Nun esa ch’eu n’ha radschun: davo cha vo eschat its a star a Turich, passantaivat
(varianta: passantais) las vacanzas adüna in Engiadina.
g. Ella nu laiva plü savair nouvas dad ir cul töf, davo cha seis ami es disgrazchà sün
üna gita in Italia.
11. a. varà invlidà
c. I varan dat
e. Vo (varianta: vus) sarat stats
g. saran rivats / varan decis
b. sarà statta
d. No (varianta: nus) varan gnü
f. sarà stat
12. a bunura / culs pizs amunt / Ma na na / Eu / adüna uschea / bunura / douvr meis temp /
sdruagliar e per m’integrar / vöglia far / sun oramai / dormigliun / güda nöglia / schi s’es
plü co amiaivel / l diavel porta / am fa lura / las vainchequatter / ch’eu nu m
inaccordscha / tactica davart / quel / quella chi’d / amiaivla / quai nu
13. a. n’haja gnü manzunà
c. ha gnü cumprà
e. ha gnü fat
g. vess gnü glivrà
b. vaiva gnü vis
d. vain gnü dit
f. vess gnü scrit sü
h. varà gnü
14.
I. a. vaiva fini
c. vaiva dudi
e. d’eira / stat
b. vaivan tramiss / d’eira rivà
d. vaivan dit
f. d’eira / gnü
II.
a. varan manchantà
c. sarà stat
e. saran stats
III. a.
c.
e.
g.
vaiva gnü dit
vaiva eu gnü let
No (varianta: Nus) varan gnü bavü
vess gnü tramiss
b. varà vuglü
d. Vo (varianta: vus) varat gnü
f. varà gnü
b. varà gnü scrit
d. I saran / stats partits
f. varà gnü invlidà
Cudesch d’exercizis
1.
ELS, ELLAS, I: varan dit / varan gnü dit / han dit
EL, ELLA: vaiva manzunà / varà gnü manzunà /
ha manzunà
In lingia directa 2, vallader
EU:
Soluziuns
46
vaiva dudi / varà dudi / varà gnü dudi
NO, NUS: vaivan vendü / varan vendü / vain vendü
TÜ: varast invidà / varast gnü invidà / hast invidà
VO, VUS: vaivat inclet / varat gnü inclet / vaivat (Variante:
vais) inclet
2.
a. El nu sarà stat
c. I sarà gnü
e. La battaria sarà statta s-chargiada
g. I varan suspais
b. Ella varà durmi
d. I varan invlidà
f. Ella varà gnü
h. I varan müdà
3.
a.
c.
e.
h.
b. vaivan dit
d. vaivan scrit
g. vaiva / fat / vaiva gnü / d’eiran rivats
4.
a. Eu füss i be subit a star in Scozia, sch’eu vess chattà üna plazza chi’m plaschaiva.
b. No (Variante: nus) vessan cumprà quista chasa, scha no (Variante: nus) vessan gnü
avuonda raps a disposiziun.
c. Scha vo (Variante: vus) vessat garanti cho vo (Variante: vus) hajat lavur per almain
set ons, schi vessa fat müdada.
d. Rita füss ida schmalajà jent a verer quist film.
e. Sch’ella füss gnüda tschernüda sco manadra da l’affar, schi vessna fat üna gronda
festa.
f. I vessan vendü l’hotel, schi vessan chattà ün cumprader.
g. Scha no (Variante: nus) füssan gnüts da far oura l’ingiavinera, schi vessna
guadagnà üna fin d’eivna in ün hotel sü Segl.
h. Scha seis bap füss i a radunanza, schi, probabelmaing, as vess el agità a mort.
4.
guadagnaiva / ha’l ponderà / d’eira / s’interessaiva / es i / è’l i / ha pers / es stat / ha’l
pensà / mancaivan / ha’l pudü / ha’l dat / ha vis / ha inclet / spordschaiva / ha gnü / ha
pudü / vaiva / d’eira / es stat / vaiva (Variante: ha gnü) / fluriva / ha / cumanzà / ha fat /
ha’l installà / d’eira (Variante: es stat) / ha’l invidà / sun stats (Variante: d’eiran) / d’eiran
/ es / dvantà / d’eira / d’eiran / sezzaivan / ha’l dumandà / han tut / ha’l fat / ha invidats /
hana (Variante: han els) fat / mettaiva / ha’l pensà / ha gnü (Variante: vaiva) / sun
tuornats / suna tuornats / pajan / ha’l (Variante: ha el) pers / mangiaivan / sezzaivan /
manaiva / valaiva / i’s vaivan inaccorts / gniva / han dimena decis / han preschantà /
ha’l dit / tils ha’l drivi
5.1
CORDIALA / 5.2 ORIENTAR / 5.3 NOM / 5.4 CURA / 5.5 RINFORZÀ / 5.6 ACCLAMAR
DOLURUSA / 5.8 IMAGINAR / 5.9 NOTIZCHA / Soluziun: CONRADIN DE FLUGI
6.
a.
c.
e.
g.
h.
i.
l.
7.
a. d’eira / ha / stuvü
b. es stat / es / tuornà
c. d’eiran partits
d’eira stat / vaiva gnü
vaiva gnü
vaivan passantà / vaivan tschüf
vaiva impromiss
/ 5.7
gnivan / es stat
b. giaja
possa
d. haja
saja / haja
f. ha fat
es
d’eira i / vegna (Variante: gnia) / possa / tocca
sajan
k. hajan / d’eiran (Variante: füssan)
possa / saja / sajan
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
47
d. es stat / d’eira
e. vaiva / gnü / d’eira
f. han pudü / saja (Variante: d’eira) / s’ha sviluppà
g. vaiva tadlà / vaivan / ha’l reagi
h. d’eiran / s’hana dit (Variante: dits) / saja stat
i. hajan
Lecziun 20
Transcripziun dal text
Co as discha snowboard per rumantsch?
• Chau Tumasch. Vast eir tü in viadi?
- Schi eu n’ha dad ir giò Aarau per l’affar. Ün cuors da perfecziunamaint. E tü, Luzia?
• Eu vegn ad üna seduta da l’organisaziun dals magisters e da las magistras da musica
giò Turich. Eu profitarà güsta eir amo da far ün pêr cumpritas.
- T’esa dret, scha nus fain insembel viadi?
• Plü co dret. Ma eu drouvr amo ün ter temp per am preparar.
Minchün piglia seis bigliet. Aint il tren sezna ün visavi a ch’el.
• Hast guardà la discussiun aint illa televisiun rumantscha in dumengia saira?
- Oter co. Daspö ün temp guarda regularmaing. I fan bunas emischiuns ed eu m’allegr da
tillas verer. Avant ons d’eira plü problematic.
• Hast fat surasen co chi discurrivan?
- Nüglia da spezial. Sco al radio: minchün in seis idiom. Il mainadiscussiun discurriva
sursilvan, sch’eu nu’m sbagl. Ün dals perits discurriva vallader. La duonna, chi d’eira fich
critica, i’m para ch’ella discurriva surmiran, ün rapreschentant da la politica discurriva
rumantsch da Schons.
• Nu t'haja disturbà chi vaivan invidà eir ad ün da lingua tudais-cha? Cha quel inclegiaiva,
ma ch'el nu discurriva rumantsch?
- A mai am para quai bain fat. I vess mancà alch, scha quel da lingua tudais-cha nu vess
tut part a la discussiun. L’opiniun da la part dal chantun chi discuorra tudais-ch d’eira
importanta, impustüt pro’l problem da la scoula.
• I s'ha vis chi’s po trattar in rumantsch eir problems plü cumplichats. E quai eir sainza
dovrar per main da che ün pled tudais-ch.
- Ma cur chi sun rivats pro l’economia, sun gnüts ils "global players" ed oters pleds inglais.
I’m para cha quai nu disturba. Esser es quai alch tuot natüral impustüt pro l’economia e
pro’l sport. Eu nu füss bun da chattar motivs per pretender chi’s stuvess chattar per forza
ün term rumantsch pel computer.
• Eu sun dal listess avis: zoom, shampoo, cocktail eir OK am paran pleds chi nu disturban.
Pel "Snowboard" es stat quà, "l’assa" tuot natüralmaing e per il "Surfbrett" "l’assa a vela".
- "Snowboard" ed assa vegnan douvrats tuots duos. E quai nu’m para mal. Ma quia am
vain adimmaint alch ch’eu stögl bod manzunar, ün pa per skerz: pro nus nu vaja adüna
glisch pro’ls pleds inglais. Ün vegl barba chi nu vaiva ingün’idea d’inglais quel
dumandaiva a seis neiv, sch’el haja tut il "schwobord"?
• Hai, hai. Ün stupend exaimpel. Pro’l "Jeep" es stat il pled scrit chi ha gnü influenza il
prüm. Quel veicul ha lönch gnü nom il jep in Engiadina. Ma schi’s pensa co cha la vita
s’ha müdada in nos cumüns i'ls ultims ons, schi esa listess da star stut cha’l rumantsch
es stat bun da s’adattar.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
48
- Pro tschertas expressiuns douvra seis temp. Mia tatta, da quai m’allgorda amo bain,
quella giaiva cul "Zug" e dschaiva cha seis cusdrin Dumeng lavura pro la "Bahn". A mai
para chi sia i magari lönch fin cha'l "tren" e la "viafier" sun gnüds douvrats generalmaing.
• Hai, hai. Fin pro la viafier es il svilup i magari pachific. Ma davo ils ons 60 es quai gnü
sco üna lavina. Il prüm la müdada da structura pro las paurarias, lura il turissem. A
listess temp in circa la derasaziun dals mezs da massa electronics ed uossa l’economia
chi’s globalisescha. Tuot svilups chi nu cugnoschan cunfins linguistics o politics. A mai
para cha’l rumantsch saja gnü brav aint illas strettas.
- Scha tü guardast che cha scoula, radio e televisiun han prestà in quel temp a favur dal
rumantsch, schi’s poja sgüra dar notas vaira bunas.
• Schi, schi. Quai dschess eir eu. Ma, scha tü taidlast bain aint il tren, a l’ustaria, pro la
lavur, schi dessast probabelmaing notas main bunas. Scha’l pled rumantsch manca schi
dai aint cun ün pled tudais-ch ed il rumantsch es minchatant eir nüglia mal tudais-chà.
- Eu tuorn amo üna jada pro mia tatta. I'd ha douvrà ün pêr generaziuns fin cha’l
"Schreiner" es stat ün "falegnam". Il pled nouv rumantsch as sto propcha chasar aint.
Sch’el vain resenti sco artifizial, schi’s douvra plü jent il pled tudais-ch o inglais.
• Schi. I’m vain güst’adimmaint cha mia nona discurriva adüna dal "Reissverschluss". E
lura es gnüda la proposta "zip" e quella ha gnü success be subit.
- Per mai sun quai cas da furtüna. Per mai neir il lift nu mangla gnir rimplazzà tras
l’ascensur. Ascensur ha per mai alch artifizial, da purist e da gronder.
• Eu resaint eir uschea. Ma cur ch’eu dod a dumandar "hast bun?" Per stast bain? co
stast? co vaja?, lura am para cha’m stopcha dostar.
- Hai, hai. Quai es precis "hesch es guet?". I surpiglian la fuormla sainza s’inaccordscher
che chi capita. Ün'interferenza tipica. Forsa sco in Svizra francesa cun lur "tu viens
avec?" chi’d es precis "chunsch mit?".
• Ma di tantüna cler e net: che fast lura in da quels cas? Laschast chi tuna o rendast
attent?
- Eu per mia part rendes attent, ma na cun tun d’imbüttamaint o culla pretaisa da savair
meglder. E lura, il temp muossarà chenüna fuorma chi’d es plü ferma e plü vitala.
• Eu pens, cha quai saja eir ün pa üna dumonda dal tact. Cultivar üna lingua e tscherchar
da tilla discuorrer bain, sto esser alch chi fa plaschair. Quai nu vaglia be pel rumantsch.
Quai sto restar ün gö chi fa gust. Gust da chattar p. ex. ün’expressiun chi’s cunfà. Schi’s
intiva cun quels e cun quellas chi cun lur smagna da mantegner il rumantsch
impedischan a tschels dad esser spontans e da giodair da s’exprimer, schi sgür cha tuot
la chüra fa plü don co nüz.
- Eu crai cha nus sajan dal listess avis in quist reguard. Ma pervi dal rumantsch grischun,
là nu suna uschè intusiastic sco tü.
• Tü sbagliast, scha tü dist ch’eu saja ün’intusiasta. Eu crai ch’eu saja simplamaing üna
realista. I faiva dabsögn d’üna lingua scritta chi tendscha sur las singulas vals oura e chi
po valair per tuot ils Rumantschs in Grischun. Eu pens cha la lavur pel rumantsch
grischun cul post da lingua da la Lia Rumantscha haja güdà a sviluppar bunas strategias
per cha la lingua rumantscha possa star a pêr ed a pass cul svilup actual.
- Quai crai eir eu. - Schi’s chatta ün pled nouv in rumantsch grischun esa pel solit magari
simpel da til transfuormar in ün dals idioms existens: in puter, in vallader, in sursilvan, in
surmiran o in rumantsch da la Val Schons.
• Lura pensast eir tü cha cudeschs per uffants scrits in rumantsch grischun sco per
exaimpel quel bellischem cudesch sur dals mammals sajan üna buna chosa.
- Eu nu sa quant derasats chi sun e co chi vegnan douvrats. In mincha cas suna bain fats;
actuals e fichun infuormativs.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
49
• I sarà da spettar amo ün pà per avair ün güdicat. In ün pêr ons as savaraja dal sgür
daplü. Ma uossa stoust be s-chüsar. Eu stögl tour pro meis palperom per am preparar
uschigliö vegna tuot nervusa.
- Ma il tema da discussiun es stat interessant. Nu gnissat tü e teis hom in sonda saira pro
nus a tschaina? Nus vain invidà eir amo duos collavuraturs da l’ANR.
• Eu crai cha quai possa funcziunar. Grazcha fich.
Soluziuns
Cudesch principal
2.
a. multilingual – chi discuorra plüssas linguas
b. etappa – fasa
c. interferenza – influenza chi fa cha construcziuns vegnan vertidas e surtuttas interas
ed intrattas d’üna lingua in tschella
d. bilingual - chi discuorra duos linguas
e. germanisaziun – intudais-chamaint
f. tradiziunalmaing – da lönch innan
g. quadrilinguità – il Stadi svizzer recugnuoscha e chüra quatter linguas sco linguas
naziunalas
h. mez linguistic – lingua per s’exprimer
i. integrar – far cha quai chi separa svanischa
k. promouver – sustgnair cun tuotta forza
l. immigrant, -a – ün o üna chi vain dad oura nan in ün pajais, in üna cità, in ün cumün
m. ütilità – chi ha seis sen e serva ad alch
4.1 pionier / 4.2 tatsch / 4.3 Silvester / 4.4 durmida / 4.5 agüz / 4.6 rafradi / 4.7 urban / 4.8
polivalenta / 4.9 libraria / 4.10 biblioteca / 4.11 sdun / 4.12 assa a vela / 4.13 nezza /
4.14 preferida, prediletta / 4.15 fraidüra / 4.16 zip e büttels / 4.17 l’arbiter / 4.18
svagliarin / 4.19 la planta dal pè / 4.20 respuondader
6.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
Esser nu schmarisch’la quista culur. / Schmarir nu schmarisch’la quista culur.
Critichar critichna davorouda. / Esser critichna davorouda.
Svustrar svutrna daspö lönch per butia intuorn, ma cumprar nu cumprna nöglia.
Ma cusir nu cus’la jent.
Ballar nu ballna. / Esser nu ballna.
Esser è’l ün pover tamberlan.
Salüdar salüd’la be cur chi tilla plascha. / Esser salüd’la be cur chi tilla plascha.
Mangiar mangia’l tuot quai chi vain sün maisa. / Esser mangia’l tuot quai chi vain sün
maisa.
i. Esser ha’l üna baja per tschient.
7.
Eu sun dal listess / shampoo, cocktail eir OK / pleds chi nu disturban. Es stat qua / tuot
natüralmaing / „l’assavela“ / ed „assa“ vegnan dovrats / duos / quai nu’m para mal / Ma
schi’s pensa co cha / vita s’ha nüdada / noss cumüns / ultims ons / esa listess da star
stut cha’l / es stat bun da s’adattar / tschertas expressiuns douvra / temp / da quai m
algorda amo bain / giaiva cul / dschaiva cha seis cusdrin lavura pro la / mai para chi
saja / magara lönch / cha’l / „viafier“ sun gnüts dovrats generalmaing
8.
a. No (varianta: nus) vain stuvü spettar per far il glatsch fin chi’d es gnü üna perioda da
fraid.
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
50
b. Id es gnü blera glieud.
c. Id es restà amo trais gruppas
d. El ha giovà sia rolla chi d’eira ün plaschair. I paraiva propcha chi vegna sia ultima
uretta.
e. gniva pro bod tuot la giuventüna
f. Quai es stat üna strapatschada. / Ma id ha fat plaschair.
g. Dumeng nun es stat bun da declerar co cha la disgrazcha es capitada.
h. es stat la resposta
9.
perfecziun / pretender / svilup / infuormar / adöver / emetter / agüd / discussiun /
derasar / concepziun / propuoner / disturbi / s’algordar / preparaziun, preparativs
10. a. 1. sursilvan / 2. sutsilvan / 3. surmiran / 4. puter / 5. vallader
12. a. dad (varianta: d’)
c. a / da
e. da / dad / a
g. dad
i. a
b. dad
d. a’s
f. a
h. da / da / da
k. a / da
13. portar – portada, port / derasar – derasaziun / discuter – discussiun / exprimer –
expressiun / innovar – innovaziun / dürar – dürada / simplificaziun – simplifichar /
publicaziun – publichar / impissamaint – pensar / guadogn – guadagnar /
arcugnuschentscha – arcugnuoscher / administraziun – administrar
14.
I. a.
c.
e.
g.
II.
il respuondader
immigrant / indigens
urban
predilet, preferi
a. Esser
c. Far
e. Dir
g. Tadlar
III. a. a
c. a / da
e. da
b. integraziun
d. polivalenta
f. l’adolescenza / la giuventüna
b. Esser
d. cuschinar
f. Capitar / (varianta: Esser)
b. da / per
d. a
f. a / da
Cudesch d’exercizis
Anmerkung: Entscheidend für die Wortwahl ist der spontane Sprachgebrauch. Layout –
acceptar / baby-sitter – acceptar / check-list – acceptar, evtl. glista da controlla / drink –
impè da ‚tour ün drink’: baiver alch, baiver üna / show – acceptar / event – po gnir acceptà
sper: evenimaint / shareholder-value – acceptar (lingua da l’economia) / sandwich –
acceptar (dovrà da lönch innan) / half-pipe – evtl. mezza püpa
2.
a. il tragliun – ün char chi ha roudas be davantvart / la nouda – il segn da la chasa, pon
eir esser las inizialas dal nom dal patrun chà / il buonder – la schmaina da gnir a
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
51
savair alch / il mulet – güzzacurtels, vagant / tretlar – toffar / ziplar – far giò gials –
tagliar giò s-chalizzas / il buttatsch – il vainter / pover gross – pover pluffer
b. Sco varianta linguistica socialmaing bassa e d’ün temp passà.
c. verkaufen – vendiera – vender / denken – pensiera – pensar / gehen – chaminiera –
chaminar / hangen – pendiera – pender / anstellen - impiegiera – impiegar /
Holzspäne wegschneiden (um dem Holz eine Form zu geben) – zipliera – ziplar
d. La lecziun tratta la situaziun dal rumantsch in general, ma eir la convivenza tanter il
rumantsch e’l tudais-ch aint il minchadi.
3.
a.
c.
e.
g.
da durmir
da lavar
entrar / sortir
mangiar
b. da cusir
d. savair / pudair
f. far / fain
h. esser
4.
a. craja dad esser
b. pensa dad esser preparada bain
c. No (Variante: Nus ) vain dumanda da pudair
d. cusglià a Riet da vender
e. Tilla vaivat (Variante: vais vus) giavüschà da telefonar
f. es fich stut da nun avair tschüf
g. Ursina spetta da gnir eletta.
h. til stuvessan laschar ir
5.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
6.
a. Cun tadlar
c. cun imprender
e. cun discuorrer
7.
a.
Per esser preparada bain
avant co ir our d’chasa
ant di
Per gnir da far valair
Davo avair gnü fat il cuors da rumantsch
Sainza s’inaccordscher
Davo il concert (Variante: Davo la fin dal concert)
sainza avair stübgià a fuond il problem.
avant co decider
b. Be cun s-chaffir
d. cun verer
f. cun far commerzi
ESSER: el es / ch’El saja / ch’el saja / el d’eira / el es stat
AVAIR: eu varà / ch’eu n’haja / eu vaiva / eu n’ha gnü
GNIR: tü vainst / tü gnarast / cha tü vegnast (Variante: gniat) / tü gnivast
DIR: ella disch / ch’Ella dia / ella dscharà / ella dschaiva / ella ha dit
IR: i van / chi giajan / i giaran / chi giajan / i giaivan
FAR: tü fast / fa / tü farast / cha tü fetschast / tü hast
STAR: no (Variante: nus) stain / - / no (Variante: nus
/ tü est gnü
fat
staran / cha no (Variante: nus)
stettan / no (Variante: nus) staivan / no (Variante: nus) eschan stats
PUDAIR: vo pudaivat (Variante vus pudais) / vo (Variante: vus) pudarat / cha vo
(Variante: vus) possat / vo (Variante: vus) pudaivat / vo vaivat pudü (Variante: vus
vais)
STUVAIR: ellas ston / ellas stuvaran / ch’ellas stopchan (Variante: ch’ellas stöglian) /
ellas stuvaivan / ellas han stuvü
DAR: els dan / ch’Els dettan / els daran / ch’els dettan / els daivan / els han dat
In lingia directa 2, vallader
Soluziuns
52
Anmerkung: Bei den letzten vier Verben ist die Person nicht vorgegeben. Die Tabelle
wird mit den Formen ergänzt, welche no (nus), vo (vus), ellas, els entsprechen.
b. vaiva / è’l gnü tramiss / d’eira / vaiva / d’eira / faivan / nun ha tgnü oura / è’l parti / es
girà / s’ha’l laschà / partiva / esa capità / es intivà / è’l mütschà / è’l dvantà / es parti /
ha’l cumanzà / vaiva / es ida suot / ha’l chattà / han retschevü / es darcheu dvantà /
es parti / ha’l maridà / ha cumanzà / ha’l gnü / s’ha’l decis / è’l tuornà / vaiva resisti /
ha maridà / è’l dvantà
8.
a. – 7 / b. – 5 / c. – 4 / d. – 6 / e. – 1 / f. – 8 / g. – 3 / h. – 2