La Quotidiana 10-12-2014, p. 2
Las regiuns ston sa concentrar sin l’essenzial
Il cussegl grond è sa fatschentà cun la promoziun economica
DAD ANDREAS CADONAU
■ Quant sustegn statal basegna l’economia grischuna? Quai è stada ina da
las dumondas che han fatschentà il
cussegl grond ier. Deputadas e deputads han discutà il rapport da la regenza grischuna davart il svilup economic
dal chantun Grischun. «Vus na decidis
oz betg davart ina nova lescha e vus na
decidis betg davart in nov credit.» Malgrà ils pleds dal cusseglier guvernativ
Hansjörg Trachsel ha il rapport davart il
svilup economic dal chantun Grischun
fatschentà intensiv deputadas e deputads. Gia la debatta d’entrada a la fatschenta ha intimà ils commembers dal
parlament grischun ad explicaziuns detagliadas davart la strategia chantunala
areguard l’economia. Ina strategia circumscritta en in messadi da 300 paginas
e concentrada en curtas directivas per
promover ils singuls secturs economics
en il futur. Ina pretensiun formulada en
il messadi ha leventà reacziuns principalmain da represchentants da la periferia. Il deputà Robert Heinz (pbd Avras)
ha titulà l’expressiun «planisaziun da desister» per il pled il pli trid da l’onn. Ulteriuras deputadas è deputads han exprimì lur quitads che la strategia da promover l’economia grischuna quintia da sustegnair sulet ils ferms e da tralaschar regiuns economicamain flaivlas. Tant il
president da la cumissiun per economia
e taxas Urs Marti (pld Cuira) sco il cusseglier guvernativ Hansjörg Trachsel èn
sa spruvads da quietar las temas da deputadas e deputads. Tenor Hansjörg Trachsel vul il chantun adossar dapli responsabladad a las regiuns da definar lur strategia economica. Quai pretenda dentant
da las regiuns da tschentar prioritads e da
sa concentrar sin igl essenzial. «Nus essan
da l’avis che las regiuns ston formular lur
basegns economics e betg il chantun.»
Tenor il cusseglier guvernativ saja il
Il cussegl grond ha discutà las perspectivas economicas e las incumbensas dal chantun da promover quella economia.
chantun pront da sustegnair las stentas
economicas da las regiuns. El ha taxà per
impurtant che las regiuns defineschian
centers regiunals cun ina buna purschida
tant da servetschs sco da plazzas da lavur.
Sco in bun exempel ha Hansjörg Trachsel numnà la citad da Glion che prestia
quella incumbensa da center.
Buna notas per il rapport
En general ha il rapport dal departament
da Hansjörg Trachsel retschavì bunas notas da deputadas e deputads uschia che
la decisiun dad entrar en la fatschenta
nun è stada dispitaivla. Il rapport è vegnì
pretendì dal president da la fracziun cristiandemocratica Marcus Caduff (pcd
Lumnezia) a chaschun da la sessiun d’a-
vrigl. Da princip è er il deputà lumnezian
cuntent cun il rapport. El avess dentant
giavischà ch’il rapport sa focusseschia pli
fitg e defineschia ina pli clera posiziun en
ils singuls secturs. A Reto Crameri (pcd
Belfort) mancan cleras strategias envers
la depopulaziun ed el ha discurrì da depressiuns provotgadas da la lectura dal
rapport. Era Jürg Kappeler (pvl Cuira) ha
discurrì dad in maletg trist designà da la
regenza. In pau surstà è il deputà dals
verd liberals da la conclusiun da la regenza da renviar la necessitad da reveder la
legislaziun sin fundament da las conclusiuns economicamein pauc agreablas.
Schizunt ils represchentants da la pps
han vesì aspects positivs en la lavur dal
departament da Hansjörg Trachsel. An-
FOTO Y. BÜRKLI
drea Davaz (pps Maiavilla) ha pretendì
da la regenza da spargnar e tuttina investar en il futur. Dapli libertad per l’economia privata ha pretendì Rudolf Kunz
da la pld (Cuira). El ha discurrì dad ina
surreglamentaziun da l’economia. Or da
sia optica na vegn la promoziun economia betg dal stadi, mabain dals privats ed
els stoppian posseder in bun clima e spazi
da sa sviluppar. Per exempel ha menziunà Rudolf Kunz in bun clima fiscal. Nagin spazi per sbassar las impostas ad interpresas vesa dentant il deputà Jon Pult
(ps Cuira). L’innovaziun muventa tenor
ses avis l’economia ed el vul investar
principalmain en la furmaziun per promover in spiert innovativ en il chantun
Grischun e quai sin tut ils secturs.
Dretgs umans – in segn per ina democrazia madira
40 onns convenziun europea per ils dretgs umans
■ (anr/vi) Il president dal tribunal da
Strassburg Dean Spielmann lauda la
Svizra. Avant 40 onns ha noss pajais
ratifitgà la convenziun europea dals
dretgs umans. Entras l’opposiziun da
la pps vegn discurrì oz savens da
quests dretgs. Mo mintga quatter tempras capiti ch’ina persuna d’ordaifer dastga pledar avant il parlament federal: Il
secretari general da l’ONU Ban Ki-Moon
ha gì la cuida ed ina giada l’anteriur
president da l’Uniun sovietica Michail
Gorbatschow. Dapi ier stat era Spielmann
en questa retscha da prominents. A
chaschun dal giubileum da 40 onns han
ins envidà el da tegnair in pled. «I n’è
betg in derschader ester che discurra oz
qua. Jau discur sco ami da voss pajais»,
ha ditg il president da la dretgira da
Strassburg.
Tenuta exemplarica
La Svizra saja adina stada ina piuniera
dals dretgs umans, ha ditg Spielmann.
Quai saja sa mussà en il 19avel tschientaner cun la crusch cotschna e cun il svilup da la democrazia directa. «Nus savain
che la Svizra na prenda mai a la leva contracts internaziunals.» Gia avant che ratifitgar la convenziun dals dretgs umans
haja la Svizra surpiglià tscherts dretgs.
Suenter la ratificaziun saja la tenuta
da las autoritads svizras stada exemplarica. La dretgira federala haja considerà las garanzias da la convenziun sco
cuntegns che stattan a pe a la constituziun.
Ed er il parlament haja resguardà en
sia legislaziun las sentenzias da Strassburg, per exempel tar il dretg da famiglia.
Betg sulet ils agens cas hajan influenzà la
Svizra. En il fratemp sajan ils dretgs
umans era francads en la nova constituziun federala.
Mintgin tutga tar ina minoritad
L’ONU haja relaschà la convenziun sin
fundament da las experientschas da la
Segunda guerra mundiala, ha fatg attent
il president dal cussegl naziunal Stéphane
Rossini (ps/VS). Ils emprims artitgels da
la convenziun cuntegnian ils drets elementars: il dretg da vita, il scumond da
tortura, il scumond da sclavaria, il dretg
da libertad, il dretg sin proceduras fairas,
il dretg sin sfera privata e vita da famiglia,
la libertad da religiun e la libertad d’opiniun.
Ils dretgs umans protegian oravant tut
las minoritads. «Mintgin da nus tutga
ina giada en sia vita tar ina minoritad»,
ha ditg Rossini. Ins na dastgia betg scumbigliar la democrazia cun ils dretgs
umans. La democrazia sa sviluppeschia
l’emprim e pli tard pir ils dretgs umans.
Lezs sajan in segn per ina democrazia
madira.
Il president dal tribunal da Strassburg Dean Spielmann ha pledà ier avant il parlament federal. Avant 40 onns ha la Svizra ratifitgà la
convenziun europeica dals dretgs umans.
KEYSTONE
Critica da la pps
La festivitad da 40 onns croda en in temp
ch’ils derschaders da Strassburg vegnan
crititgads a moda vehementa da la pps.
La partida ha annunzià ina iniziativa populara che vul limitar l’adiever dal dretg
internaziunal en Svizra. L’iniziativa sa
drizza explicit cunter la convenziun dals
dretgs umans.
La pps ha crititgà ier ch’il parlament
fetschia reverenzas vers «derschaders
esters». Las sentenzias da Strassburg
daventian adina pli politicas. La pps
giuvna ha protestà cunter la festivitad
ed ha pretendì d’extrar da la convenziun.
La Svizra fa pulit –
cumpareglià
cun auters
La Svizra sto tadlar mo darar ina
reprimanda da Strassburg. 93
giadas ha il tribunal per dretgs
umans sentenzià la Svizra. 5940
giadas han ins purtà plant a
Strassburg encunter la Svizra
tranter il 1974 ed il 2013. Sulet
trais pertschient da quests plants
ha il tribunal laschà tiers. En 93
cas è la Svizra vegnida sentenziada cumplainamain u parzialmain. Cumpareglià cun auters
pajais è quai pauc. La Tirchia è
per exempel vegnida sentenziada
2600 giadas, la Russia 1300 giadas e la Frantscha 700 giadas.