SCHONS
MARDI, ILS 4 DA MARS 2014
La Nessy, igl savund tgàn (saniester), po betga curar tànt sco igl Dux. Parquegl vean ella
an acziùn cura c’igl ràng e betga schi impurtànt.
Las cursas par unfànts sco qua a Spleia en
egn’atracziùn par l’antiera famiglia.
11
Tut igls cumembers da la famiglia Tobler en infectos digl virus digl sport da tgàns cun
schlieusas. Da saniester: Birgit, Enzo, Reto a Marcel Tobler.
FOTOS MAD
«Cursas cun tgàns da schlieusa funcziuneschan
me sch’igls tgàns ân plascher»
Igl Marcel Tobler da Ziràn â egn hobi ca dariva da las tearas fredas digl nord
DA BARBARA
RIEDHAUSER-RIESCH / ANR
■ Igl Marcel Tobler a seas tgàns Dux
a Nessy sapartizipeschan a cursas da
tgàns da schlieusas. Digls 14–16 da
favrer en els stos agl campiunadi
mundial a Kandersteg, la fegn d’eanda
vargeada agl campiunadi svizer a
Gadmen. Igl tùna sco gl’urlem a giapem
d’egna roscha da lufs salvadis, ad igl fa
ampo peal gagliegna. Igl mumaint avànt
la partenza d’egna cursa da tgàns da
schlieusas e anzatge tut spezial. Igls tgàns
expriman dadòlt lur tensiùn a lur energeia acumulada. Suainter la partenza lura
egn peer cloms d’animaziùn digl publicum, ad alura durànt kilometers a kilometers me ple igl fladar digls tgàns ad anqual cumond digl musher, igl manader
da la schlieusa.
Tgapo igl virus an Norvegia
«Jou ve propi amprieu d’ancanuscher
que mund avànt anzaquànts ons durànt
vacànzas an Norvegia. Là eassan nus viagieus egn’eanda cun schlieusas da tgàns
ad jou eara totalmeing faszino», saragorda igl Marcel Tobler. Turno an Svizra â el
observo las cursas an la regiùn ad amprieu d’ancanuscher amaturs svizers a
grischùns da que sport. Anzacuras â el lura cumpro la Nessy, egn tgàn da la raza
malamut (varda stgafa). Igl â dantànt
cugl tains samusso ca la Nessy fuss pletost egn tgàn par exposiziùns, ella cura
betga enorm bugent ad e parquegl betga
fetg adatada da far cursas. «Quegl â ear
samusso quest unviern durànt egna cursa
a Spleia, noua ca la Nessy â refuso da curer igl savund gi, a nus vagn stuieu dar
sei la concurenza», saragorda igl Marcel
Tobler.
Tgàns cun egn fearm caracter
Oter e quegl tier igl Dux, igl savund malamut c’igl Marcel Tobler â cumpro vetier ple tard. Quel cura bugent, a cun el
â igl Marcel Tobler ear sapartizipo agl
campiunadi mundial a Kandersteg (ski-
jöring) ad agl campiunadi svizer a Gadmen (pulca). A Kandersteg eara egna fotografeia digl Dux parfegn sen tut igls
placats ad anzuma segl material da reclama. Me don c’igl Dux â igl savund gi betga gieu gust da curer speart. «Igl eara
megna tgòld par el lez gi. Qua sas far nut
oter ca star ruassevel a sperar c’egn oter
team passi sper te vei. Quegl sa motivar
igl tgàn da curer ple dabot.» Igl Marcel
Tobler sa ca que sport funcziunescha me
cugl plascher da curer digls tgàns a c’igl
e d’ancanuscher bagn els a da respectar
lur caracter.
Egn plascher
par l’antiera famiglia
La qualificaziùn par igls dus grànds
campiunadis â igl Marcel Tobler cuntànschieu cun bùns resultats an las cursas regiunalas ad internaziunalas da
quest unviern. «La partizipaziùn a quels
dus campiunadis e anzatge spezial ad
egn evenimaint par l’antiera famiglia»,
salegra Marcel Tobler. La duna Birgit ad
igls fegls Reto ad Enzo cumpognan adegna igl bab a las cursas. Cun la rulota va
quegl stupent. «Jou se me far que sport
parquegl c’ear els ân plascher làndervei
a sustegnan me. Igl trenamaint a las cursas drovan blear tains. Ear digl patrùn
da lavur drov’igl capientscha, parquegl
ca las cursas antschevan piglple gea igl
vendargis.»
Catar egn partenari par igl Dux
Igl Marcel Tobler planisescha da cumprar
ànc egn tgàn segl proxim unviern. Egn ca
va bagn tier igl Dux, ascheia c’els san lura
curer anzemel. Ad igl musher da Ziràn
cunstatescha: «Ca jou se viver mieus siemi
sco hobi sper mia clamada da scrinari, agl
tains liber or an la natira a cun mia famiglia mi fa fetg cuntaint ad angraztgevel.»
Fatgs tier igl sport da tgàns da schlieusas
rica/Alaska par transportar parsùnas
a roba): 1–12 tgàns davànt egna
schlieusa cun sei egna parsùna
4 razas prinzipalas da tgàns:
– igl husky da la Sibiria
– igl malamut da l’Alaska
– igl samojede
– igl tgàn da la Grönlanda
Igls huskies curan an egna categoreia par sasezs, parquegl c’els en ple
spearts ca tschellas tres razas.
– cursa cun pulca (schlieusa da la
Scandinavia par transportar roba):
1–4 tgàns davànt egna pulca ad egna
parsùna sen skis da passlùng
3 geners da sport:
– cursa cun schlieusa (da l’Ame-
– skijöring: 1 tgàn davànt egna parsùna sen skis da passlùng
■ PURTRETS DA LAS UNIÙNS DA DUNAS DA LA VAL SCHONS
Uniùn da puras Muntogna sura
«La radunànza â da dezider co igl de ir anavànt»
DA BARBARA
RIEDHAUSER-RIESCH / ANR
An Val Schons dat igl 4 uniùns da dunas near da puras. Cura a partge en ellas vagnidas fundadas? Tge funcziùn
ân ellas oz a co veza lur futur or? Igls
4 purtrets cumparan agl dacurs da
questa parmavera. Sco amprem quel
da l’Uniùn da puras Muntogna sura. Igl
Bäuerinnenverein Schamserberg e vagnieu fundo igls 1953 a veva lura 30 cumembras da las vischnàncas Vargistagn,
Lon a Maton. Oz â el egn num rumàntsch a me ple 15 cumembras. La suprastànza sacumpona da Martina Dolf,
Gelgia Frigg, Trudi Bandi ad Elisabeth
Beeli. Presidenta dat igl nigna, l’Elisabeth Beeli â dantànt la funcziùn da parsùna da contact.
La raschùn par fundar l’uniùn
L’uniùn e vagnida fundada avànt 61 ons
cugl intent da porscher a las dunas la caschùn da s’antupar durànt las lùngas seras d’unviern. Ellas sasevan anzemen
par far lavurs a màn a par raquintar da
lur plaschers a quitos, ellas organisavan
feastas, teaters, bazars a vieadis. An
l’amprema suprastànza earan Clara Camenisch, Margrith Clopath a Clara Michael, ad igl amprem vieadi â mano las
dunas igls 1958 a Turitg a la Saffa
(Schweizerische Ausstellung für Frauenarbeit). Igl davos vieadi da dus gis ân
las dunas da la Muntogna sura fatg igls
2013 agl Tessin.
Las activitads samidan
Uniùns da dunas ân igl blear ear egn
aspect sozial. Ascheia ear quella da la
Muntogna sura. Mintg’on avànt Nadal
fan las dunas bumas a radin quellas a
glieud viglia ca viva suleta. Egna grupa
da dunas s’antopa d’unviern a fa caltschol egna curveia c’ella tschincegia lu-
ra ad egna tgea da vigls near ad egn’otra
instituziùn. On â’gl do egna sera da dias
an favur digl Nepal. Speras organiseschan las dunas l’ustreia par premis da
biestga ad oters aranschamaints a fan
curs par las cumembras. Tge ca vean
betga ple nizagieu e igl talér da l’uniùn
ca stat a Maton. Avànt anunztgeavan las
dunas l’antscheata digl unviern tge ca
mintgegna vigli tesser, ad alura vagneva
urgieu l’antscheata digl unviern
100–120 meters fil.
Futur malsiir
Par uon preveza igl program da l’uniùn
egna spassageada d’unviern agl teritori
da skis da Spleia ad igl lotto intern c’â liac
mintg’on. Tge ca vean schiglioc ànc fatg
dezidan las dunas a caschùn da la radunànza anuala c’â liac gest oz margis sera.
Là discuteschan ellas ear co igl de ir anavànt an egn on, cura ca tres da las quater
suprastàntas vignan a saratrer. Dat igl
novas cumembras, dat igl dunas c’en
pruntas dad ir an suprastànza ? Igl va peia
actualmeing pigl futur da l’Uniùn da puras Muntogna sura, par l’amparada co igl
de ir anavànt.
Cafe rumàntsch
Oz margis, igls 04-03-14 da las
19.30–21.00 an l’Ustreia Bergmühle
a Masagn. Igl Gion Fravi raquenta.
L’Uniùn da puras Muntogna sura durànt igl vieadi c’â mano ellas igls 2007 agl Valais.
Cordialmeing anvida: la Lia Rumantscha
MAD