settember 2015 | accents nr. 3 ACCENTS nr. 3 settember 2015 annada 6 radio | televisiun | multimedia | www.rtr.ch Cun il Cussegl grond a l’expo a Milaun pagina 3 La fasa decisiva avant las elecziuns da l’october paginas 12+13 Rätoromanisches OnlineLehrmittel pagina 16 Inscunter rumantsch a Turitg paginas 20+21 Cineasts rumantschs - u l’autra perspectiva Era sch’i dat mo paucs films da kino per rumantsch, datti ils cineasts rumantschs. E quels collavuran cun Radiotelevisiun Svizra Rumantscha. L’istorgia d’ina cooperaziun fritgaivla. Dapi 15 onns profitan las cineastas mentarists libers en Svizra. Uschia ed ils cineasts rumantschs sco era emettan er ils Cuntrasts dad RTR, RTR dal Pacte de l’audiovisuel. sper ils films realisads da nossa Quai è ina cunvegna tranter la SRG squadra en chasa, mintg’onn var SSR e las differentas associaziuns tschintg fin sis films d’auturs li- d’interess da la branscha da film bers. Entant che noss collegas da en Svizra. L’intent central è da las autras regiuns han la pus- promover la preschientscha e la saivladad da sa laschar inspirar u Er els tutgan tar ils reschissurs che realiseschan films per la Televisiun qualitad dal film svizzer. La SRG lura cumprar producziuns estras Rumantscha: Claudia Knapp, Hercli Bundi, Susanna Fanzun, Christian SSR sustegna onn per onn cun pas- en Germania, la Frantscha u l’Ita- Schocher, Manfred Ferrari, Gieri Venzin, Samir ed Ivo Zen. sa 20 milliuns francs mintgamai lia, èn per RTR las producziuns dal var 200 films da televisiun e kino Pacte ina da las paucas pussaivla- en tut las quatter linguas naziuna- dads da barat. E viceversa è RTR Stimul, barat e fanestra von Aarburg, Christoph Schaub, las. Per l’ina s’engascha ella sco co- per cineasts rumantschs pli u main Cineastas e cineasts independents Samir u Fred van der Kooij, han ils producenta e per l’autra è ella in l’unica plattafurma per cuntan- sco p.ex. Hercli Bundi, Manfred ultims onns dà impuls impurtants chanal da distribuziun impurtant scher directamain in public ru- Ferrari, Gieri Venzin, Ivo Zen, Urs al mund dal film rumantsch. Per per ils films da cineastas e docu- mantsch. Frei, Christian Schocher, Daniel l’ina è quai lur optica d’ordaifer sin (cuntinuaziun pag. 2) Editorial Be il public dat valur a las medias Tge SRG SSR vulain nus en Svizra? Tge RTR en Svizra rumantscha? Quant ans valan ils programs da qualitad en quatter linguas? Ans valan els insumma insatge? Quant ans vala RTR? Vulain nus che nossas medias publicas en Svizra porschian era programs che diver- teschan u che quellas cuntanschian er il public giuven? Talas dumondas han acutalmain conjunctura auta en tut l’Europa. Tar nus en Svizra ha la debatta cumenzà per propi a chaschun da la votaziun davart la nova lescha da radio e televisiun LRTV/RTVG (guarda era pag. 22). E la discussiun vegn a cuntinuar ils proxims onns. Questa debatta è impurtanta e sauna. Medias – oravant tut medias publicas ed independentas – han be valur per ina democrazia, sch’il public enconuscha e renconuscha lur valur. Jau crai che RTR è ina pitga fundamentala per il mund da las medias en il Grischun ed er ina pitga purtadra per nossa lingua rumantscha e nossa Svizra quadrilingua. En quest temp da debattas vivas vali da cumbatter vinavant per questa pitga. I vala da crear e tgirar il dialog, d’infurmar davart nossa incumbensa e nossa prestaziun – en Svizra rumantscha ed ordaifer la Svizra rumantscha. E per nus collavuraturas e collavuraturs da RTR – d’esser di per di il meglier RTR che nus pudain esser per noss public. Ladina Heimgartner 2 settember 2015 | accents nr. 3 L’infurmaziun duai vegnir tar il consument Tge che capita en la regiun interessescha per gronda part era las giuvnas ed ils giuvens che discurran rumantsch. Tschertgar activamain las infurmaziuns na vulan els dentant betg. Quai resulta d’in studi che Gion Hosang ha fatg en il rom da sia lavur da master cun Rumantschas e Rumantschs da 25 fin 35 onns che vivan en Surselva. La retschertga hai jau fatg en il rom consumà adina dapli videos en la da mia lavur da master en multime- rait ed era che RTR augmenta il dia e communicaziun a la Scola auta dumber da videos per la pagina d’in- da tecnica ed economia (HTW) a Cu- ternet. Ina retschertga cun intervi- Gion Hosang, redactur Surselva, staziunà a Mustér, ha terminà sia ira. stas qualitativas cun indesch persu- scolaziun da master a la HTW a Cuira. La lavur s’occupa da la dumonda co nas giuvnas rumantschas che vivan che novitads ed infurmaziuns da la en Surselva dueva cumprovar que- vens èsi il lieu, respectiv la disa nua plazzar infurmaziuns. Uschia sa du- regiun han da vegnir preparadas e sta tesa. Ils resultats da las indesch ch’i vegn consumà infurmaziuns mondan plirs, pertge che RTR na derasadas da las medias electroni- intervistas ch’èn vegnidas fatgas ch’è relevant. Uschia n’èsi a chasa plazzeschia betg novitads sin face- cas per cuntanscher in public giu- per questa retschertga na verifitge- nagin problem da guardar in video. book. Il messadi è cler. Las infurma- ven. La tesa formulada pretenda che schan dentant betg la tesa. Igl è cumadaivel, damai ch’ins po be ziuns duain vegnir derasadas là, guardar e tadlar. En biro ubain en il nua che la giuventetgna è. questas infurmaziuns avessan da vegnir derasadas en furma da vi- Video è attractiv tren po quai esser in disturbi. Là èsi deos en la rait per chattar dapli con- Igl è fitg different schebain ina per- pli cumadaivel da leger in curt text e Ils giuvens enconuschan RTR suments Argumentada suna guarda pli gugent in video u da guardar intginas fotografias. Passa la mesadad dals dumandads vegn questa tesa cun il fatg ch’i vegn sch’ella legia pli gugent in text. Sa- Uschia prefereschan tschintg da las inditgeschan ch’els taidlian mintga indesch persunas intervistadas da di Radio Rumantsch. Quai dad ina guardar in video entant che quatter vart sco accumpagnament, dentant persunas prefereschan texts cun fo- era per savair tge che capita en la re- tografias. Per duas persunas n’è l’in- giun. Regularmain guardan els era giuvens. Cineasts rumantschs - u l’autra perspectiva (cuntinuaziun da pag. 1) dis pli tard ha Susanna Fanzun gu- ternet nagina funtauna d’infurma- las emissiuns da la Televisiun Ru- istorgias rumantschas e grischu- dagnà cun „Kühe, Käse und 3 Kin- ziuns. mantscha. Otg da las indesch persu- nas che pon porscher in nov ac- der» il premi dal public al Cuneo cess, e per l’autra è quai lur know- Montagna Festival. Il punct da par- how filmic, vul dir la moda e maniera co raquintar e visualisar nas dumandadas han inditgà da guardar ina fin duas giadas l’emna tenza per quest film, ch’è vegnì Il pli gugent là, nua ch’ins è gia mussà questa stad en ils kinos da Giavischs co ch’il cuntegn duai ve- na d’internet da RTR vesi ora tut au- questas istorgias. Sper ils films re- la Svizra tudestga e pli tard sin gnir producì n’èn betg vegnids a la ter. Be quatter persunas visitan alisads da nossas redacturas e da SRF, era ina versiun pli curta fatga glisch tras la retschertga. Impurtant mintga di u ina fin duas giadas per noss redacturs èn questas pro- il 2013 per RTR: «Up in the sky – 3 èsi dentant ch’ins na sto betg emna la pagina rtr.ch. Las autras set ducziuns er ina fanestra impur- uffants ad alp». E l’istorgia da coo- tschertgar las infurmaziuns. Stuair persunas visitan main savens fin in- tanta vers in public pli vast, ordai- peraziun e coproducziun va vina- avrir cun il telefonin ina pagina d’in- summa mai questa pagina. Quai fer il Grischun. Lur films vegnan vant era l’onn proxim tranter au- ternet n’è betg giavischà. Ils duman- cumprova il fatg che las giuvnas ed preschentads regularmain als Dis ter cun la segunda part dal misteri dads giavischan in’applicaziun che ils giuvens giavischan che las infur- da film a Soloturn ed èn preschents da Bargun (Gieri Venzin), u l’istor- porscha sin in’egliada las novitads maziuns vegnian tar els e quai a als differents festivals en l’Europa. gia incredibla da la princessa da da lur regiun e che fa gist attent cun moda uschè simpla sco pussaivel. Il Uschia ha il film «Canorta – resun Samedan (Claudia Knapp). ina novitad da «push» ch’i dat insat- pli gugent sin lur telefonins, cun ina Televisiun Rumantscha. Tar la pagi- ge nov. Per las giuvnas ed ils giu- applicaziun ubain era via las medias dad Aline Suter e Céline Carridroit Guadench Dazzi vens che guardan bleras giadas per socialas. gudagnà il premi da la giuria al David Truttmann, di tge che capita en las medias socia- Trento Film Festival 2015, e paucs producents Reflexiun RTR las, fissan era quellas in bun lieu per dad in viadi rumantsch» (2013) Gion Hosang, redactur Surselva 3 settember 2015 | accents nr. 3 Filmar cun telefonin – emprimas experientschas Igl è stà in tema ideal per far in film cun il telefonin: la pendiculara da Mustér transporta ina crana en il territori da skis. Jau hai cumenzà a filmar gia en la cabina, in pau per exercitar. E sa chapescha che jau hai era vulì filmar l’entira procedura da vegnir cun la crana sut la pendiculara, da fixar ella en la dretga posiziun e silsuenter da pender ella suten vi da la cabina. E sa chapescha che jau avess era vulì filmar, co che la pendiculara sa metta sin via en direcziun da la staziun a val. Ma oha! L’accu ha dà si il spiert pli spert che quai che jau aveva quintà, ed uschia n’hai jau betg pudì filmar tut quai che jau avess atgnamain vulì. Per cletg èsi dentant tuttina stà pus«La bella polenta»: las chantaduras ed ils chantadurs dal parlament grischun chantan sut la direcziun saivel da metter online il filmin cun d’Alice Bertogg, redactura RTR. las sequenzas che jau aveva registrà avant. «La politica chanta pulenta» Hubert Giger, redactur Surselva Giubileums da fatschenta «Pertge ma vegnan adina puspè da questas ideas sturnas? In giudiment per tuts Quai è i a mai tras il chau la damaun dals 10 da zercladur. Arrivads al pavigliun svizzer a October 2015 l’expo a Milaun hai dà in act festiv. Oscar Flepp – 25 onns Là hai jau er entupà ils parlamen- Nadja Cadonau – 10 onns taris ch’eran vegnids cun il bus Elin Batista – 5 onns Vegn jau da motivar deputadas e deputads Grischuns da chantar la chanzun da la pulenta a l’expo a Milaun?» davent da Cuira e ch’avevan era «Quai è ina vaira pulenta», hai jau Politichers cun ambiziuns exercità la chanzun. Damai ch’il November 2015 pensà, cura che jau sun charrada Suenter il stop a Tusaun era il bus bus da l’Engiadina ha gì retard, è Christa Soliva – 30 onns quella damaun cun l’auto vers la quasi plain. Per mai eri ussa temp l’entira ceremonia s’entardada e Prisca Bigliel – 20 onns staziun da La Punt/Reichenau. In- da cumenzar cun l’emprova da la tuttenina n’eri betg pli uschè se- Casper Nicca – 5 onns sacura aveva jau gì l’idea d’ac- chanzun tessinaisa «La bella po- gir, sche nus hajan insumma anc cumpagnar cun il microfon ils lenta». Nagin n’ha refusà las no- peda per nossa acziun musicala. Cordiala gratulaziun e grazia parlamentaris grischuns durant tas ed immediat han els chantà en Tuttenina ha il responsabel dal fitg per la lavur e la fidaivladad. lur visita a l’expo a Milaun. E betg duas vuschs. Cler, tranter ils poli- Chantun, Markus Haltiner, sup- mo quai! Nus da RTR vulevan pre- tichers avevi era chantaduras e plitgà nus tuts sin tribuna per schentar en la metropola taliana chantadurs da vaglia. Ed els eran chantar «La bella polenta». Depu- ina chanzun chantada dals politi- fitg ambizius. «Chantain nus su- tadas e deputads e commembers Fin da fanadur 2015 chers. Jau aveva grondas resalvas lettamain questa chanzun?», «Na da la Regenza èn sa fultschads sin Walter Kopatz e na saveva betg co che las depu- vuls betg empruvar d’intunar in tribuna, jau sun stada davant mes tadas ed ils deputads dal chantun mez tun pli aut?» e «Lessas propi chor, hai dà en il tun – e lura hani Fin d’october 2015 Grischun reageschian sin questa mo chantar quatter da las otg chantà. E co ch’els han chantà! In Daniela Heinrich acziun. Ils politichers ch’eran strofas?», uschia ils resuns a nos- vair giudiment per mai – ed jau hai pronts sper il bus m’han beneven- sa emprova en il bus. vis en lur fatschas – er ils politi- Fin da november 2015 chers han giudì «La polenta». Flurina Andriuet tà cordialmain ed els savevan era gia da la sfida che spetgava nus. Alice Bertogg Partenzas 4 settember 2015 | accents nr. 3 «La maschina da dumbrar na funcziunava betg» L’entschatta da settember 2011 hai jau mess sin posta mia annunzia per la plazza d’emprendista commerziala tar RTR. Ed ussa, la fin da fanadur 2015, cumenza insatge nov. Jau hai adina gì plaschair da la lin- Suenter il temp da las introducziuns gua rumantscha ed uschia ma sun ed infurmaziuns hai jau lura cu- jau annunziada suenter la scola se- menzà a lavurar en las partiziuns cundara en in lieu, nua ch’il ru- logistica, redacziun da musica e re- mantsch è omnipreschent. Bain- sursas umanas. La scola commer- spert hai jau lura pudì ma preschen- ziala a Glion ha cumenzà e la lavur tar a Cuira e silsuenter era survegnì tar RTR è daventada ina part da mia la plazza. Ussa, quatter onns suen- vita da mintgadi. ter mes emprim contact cun RTR, va mes temp en l’interpresa a fin ed Tut ha da far cun cifras uschia vali la paina da guardar ena- Il segund onn hai jau lavurà vina- Daria Flury (sanester) cun Andrina Luzio, la responsabla per las vos sin ils onns d’emprendissadi. vant en la redacziun da musica, tar emprendistas commerzialas tar RTR. las resursas umanas e da nov era tar L’emprim pass è il pli grev las finanzas. Mia lavur aveva ussa nov, oravant tut per il servetsch da Tut va a fin Jau ma regord anc bain da mes em- savens da far cun cifras e quai ha multimedia cun tut ses programs. Ils Suenter 1085 dis e blers lungs viadis prim di da lavur. Tut era nov per mai plaschì a mai. Ina chaussa da quest onns avant èn plitost stads emple- a la lavur e puspè a chasa va ussa pia ed jau ma sentiva fitg pitschna en la onn è stada bain en memoria a mai: nids cun lavur administrativa, ma tut a fin. Jau less engraziar fitg a tut gronda chasa RTR. Ils Engiadinais mintga duas emnas aveva jau dad ir quest onn sun jau era vegnida en quels che han gidà e sustegnì mai en na chapiva jau betg bain ed hai a la banca cun munaida, ma buna- contact savens cun las medias e cun quests trais onns e sun cuntenta dad uschia stuì dumandar inqual giada main mintga giada na funcziunava la tecnica. La pagina da RTR è stada avair fatg quest’experientscha. Mia tge ch’els hajan propi ditg. Nus es- la maschina da dumbrar ils daners ina buna amia da mai durant quest vita professiunala maina mai uss en san dentant adina ans chapids en betg endretg. Uschia hai jau passen- onn. E cura che RTR ha fatg in’autra direcziun. Durant in onn e ina moda u l’autra. Era da tegnair en tà intginas uras en la banca fin ch’ils l’entschatta dal 2015 ina nova pagi- mez fatsch jau in praticum tar la memoria ils nums da tut las persu- problems eran mintgamai schliads. na d’internet, hai jau puspè empren- Banca Chantunala Grischuna – lain nas è stà ina sfida per mai, oravant dì insatge nov. guardar, sche la maschina da dum- tut durant il servetsch da retschavi- Tut va en la rait Ils examens finals èn adina ve- brar daners funcziunescha ussa. ment. Quel temp da malsegirezza è Il segund onn è passà spert e gia hai gnids pli datiers ed uschia hai per fortuna passà svelt e plaun a jau cumenzà en la partiziun dal stab plaunsieu gì num da ma metter da- plaun gieva tut meglier e meglier. program. Igl è stà d’emprender bler vos ils cudeschs. Daria Flury Nova responsabla dal ressort communicaziun e marketing RTR A partir dal 2016 surpiglia Tamara Deflorin, oriunda da sia funcziun represchenta ella RTR Mustér, il ressort communicaziun e marketing da RTR. er en gremis naziunals da la SSR. (rtr) Suenter l’emprendissadi com- gram ed events. Sco manadra da la ra d’Esther Bigliel che ha manà la merzial cun matura professiunala e partiziun communicaziun e marke- partiziun ils ultims onns, e che sur- la scolaziun sco spezialista da mar- ting è Tamara Deflorin responsabla piglia en il futur cun in pensum da keting ha ella lavurà en la branscha en spezial per la realisaziun d’oc- lavur parzial novas incumbensas da turissem e hotellaria. Dapi il currenzas, il marketing da program, en il team da communicaziun e 2012 lavura ella tar RTR sco refe- il contact cun las medias e la com- marketing da RTR. rendaria per la promoziun da pro- municaziun interna ed externa. En Tamara Deflorin daventa successu- 5 settember 2015 | accents nr. 3 Oceana tar SRF Virus a Turitg L’avrigl hai jau visità l’emissiun da citad fitg persunala. E tge vul insum- la finamira è ch’il discurs tuna sco ils mai en mintga cas. Jau crai che nus radio SRF Virus #Rehmann e ses ma dir «esser autentic, esser sincer»? discurs da maisa radunda durant tuts hajan in sentiment en noss ven- moderatur Robin Rehmann. L’emis- Quai tuna magari banal – nagin na baiver la saira sontga ina biera cun ter – ed i dovra curaschi da tadlar sin siun en furma da talk è relativamain raquinta manzegnas. Per mai simpel tes collegas. Gea, absolut, jau sun era quel. I vala tschient pertschient la nova ed ina da las meglras emis- da respunder: mes sentiments èn da quest avis. Ma quants discurs dal paina. siuns da talk – chat jau. El e ses side- adina autentics. Quels èn adina reals. radio e da la televisiun rumantscha kick, per uschè dir ses assistent, be- Perquai era gists – ditg a moda exa- èn propi uschia? Jau crai ch’i dovria neventan gerada. Per mai è quai il punct il pli curaschi per esser autentic. Curaschi Directamain tar l’emissiun: Robin impurtant che jau vuless purtar a da far dumondas banalas, simplas, #Rehmann: http://www.srf.ch/ Rehmann discuta davart temas fun- chasa da mia visita en l’emissiun sinceras. Sche jau n’hai betg propi radio-srf-virus/rehmann damentals da la vita, sco per exem- #Rehmann da SRF Virus. Ma quant chapì in cudesch d’in autur renumà pel l’amur, siemis, amicizias, ma era autentic è il program da RTR? ed enconuschent, lura dumond jau temas da tabu sco drogas, suicid e Mintgin da nus sa che bler è inscenà. suenter. Sche jau hai l’impressiun En il rom da la scolaziun visi- pornografia. L’emissiun è d’udir adi- Per part è quai inevitabel. Ma il pli ch’in musicist professiunal haja pers tan collavuraturs da RTR adi- na la mesemna da las 19:00-21:00 ferm bad jau quai tar intervistas, di- la motivaziun, lura dumond jau na era puspè autras chasas da sin SRF Virus cun in livestream sin scurs, discurs da moderaziun, euv. suenter. Sche jau hai l’impressiun medias. La finamira è d’em- YouTube. Gea, duas uras tras. Senza Cura che jau hai cumenzà a lavurar ch’in sportist fetschia in’impressiun prender d’enconuscher diffe- musica. Grondius! tar RTR hai jau adina udì: la finamira arroganta, lura dumond jau sch’el rents formats, novas emis- L’emissiun viva d’ina vart fitg ferm è da raquintar istorgias uschia sco saja arrogant. Quai capita en mintga siuns ed autras furmas da la dal moderatur Robin Rehmann. Ma che ti raquintassas a tes amis; la fina- cas en mia imaginaziun. En la situa- lavur schurnalistica. era da l’autenticitad. Da sia autenti- mira è che ti tunas natiral en il radio; ziun concreta però memia pauc – tar tschintg en fin mintga set emissiun giasts. Oceana Galmarini, stagiaira RTR Gian-Marco tar EinsLive a Cologna Livio tar BBC Radio 1 a Londra Avant 20 onns ha il Westdeutscher La finamira principala: divertir ed in- Gia la bun’ura baud puprogna Radio I saja per l’auditur pli simpel da sta- Rundfunk WDR decidì da puspè vu- furmar l’auditur e quai entaifer curt 1 ses auditurs cun musica da Royal bilir ina relaziun persunala cun il ra- lair cuntanscher la giuventetgna. temp. Per ordinari vegn discurrì ma- Blood. Per quels che na san betg: dio e l’emissiun sch’els pon s’identi- Quai cun ina nova furma da far radio. ximalmain duas minutas tranter ina quai è musica uschè dira ch’ella fitgar cun paucs moderaturs, usche- Far tut nov, ristgar e provocar ed ora- chanzun. Per il pli basta dentant pli chatscha schizunt mai or da letg la numnads «anchormann», che han vant tut empruvar senza pensar: pauc ch’ina minuta. Uschia na datti damaun marvegl. lura savens era status da cult. Pia ina quai han ins adina fatg uschia. 20 nagin «blabla». Il pli interessant ed il Quai n’è dentant betg casualitad. La filosofia plitost cuntraria a quella dal onns pli tard tutga EinsLive tar ils ra- pli impurtant vegn ditg, il rest pon ins glieud taidla la «breakfast show» per Radio Rumantsch. dios da giuventetgna exemplarics. alura leger online. En quel reguard po sa svegliar, e pli dira che la musica è Ils teams che fan radio èn repartids il Radio Rumantsch segir anc em- e pli preschent ch’è l’emettur en las fix sin las emissiuns. Pia igl è adina il prender inqual chaussa. ureglias englaisas. Insumma para medem team che fa la «breakfast tut fatg fitg sapientivamain. Sco show». Quest team sa cumpona ultra Simplamain in auter mund Tge ch’è spert stà cler: EinsLive e Radio Rumantsch èn dus munds diffe- La musica è decisiva quai ch’ins spetga dad ina maschina- dal moderatur da pliras persunas rents. Sche la musica na plascha betg, mida ria uschè gronda sco la BBC. che organiseschan e produceschan Il Radio Rumantsch ha 12’000 audi- la glieud l’emettur. Perquai laschan Stgars diesch milliuns auditurs ha mo per quella emissiun. turs per di, EinsLive 3,5 milliuns. Las els ir blera musica actuala. Quella BBC Radio 1 mintg’emna. Quest E natiralmain: jau hai inscuntrà fitg pussaivladads tar in emettur da ra- taidlan ils blers, uschiglio na fiss ella emettur da radio s’orientescha a las flotta glieud che ha mussà gugent a dio uschè grond èn natiralmain bler betg uschè enconuschenta. audituras ed als auditurs giuvens. E mai ils studios futuristics e laschà pli grondas. Tuttina pudess ins surpi- La dumonda che resta a mai: a quants quels vulan la bun’ura oravant tut guardar mai co ch’els lavuran. E da gliar tschertas structuras. Mai ha plascha anc la musica da chors u la musica e betg grondas baterladas, las tschigulattas da Lindt han els era spezialmain fascinà che far radio è musica populara ch’ins auda al Radio han ditg ils responsabels. Ils modera- gì plaschair. per els ina show. Ils moderaturs da- Rumantsch? turs stattan tuttina en il center da lur stgan e duessan mussar lur persunalitad ed èn vers anora «stars». emissiuns, sa stentan dentant era da Gian-Marco Maissen, stagiari RTR tegnair fitg curtas las infurmaziuns. Livio Chistell, stagiari RTR 6 settember 2015 | accents nr. 3 In meglier plaz per Alberto En il rom da nossa scolaziun Curs sent a Cuira, aveva rimnà durant cheu giun plaun. Quei ei bein des- Gaby: «Gie, in per tei ed in per mei. da certificat rumantsch avain nus si’entira vita art e documents dal segns d’Alberto Giacometti?» Ed in scheinsa cheu. Segir negin visità la Fundaziun Capauliana a Grischun. En il decurs dals onns è Gaby: «Ti battas. Quei sa buc esser che sefa en che quels ein naven. la collecziun creschida sin passa (Gaby va en schanuglias e prenda Jeu savess zuppar quels dessegns 25’000 maletgs, dissegns, cartas enta maun in dals trais dissegns da sut miu pullover gries. Ni tgei ma- Ils ultims dus onns han ils collavu- geograficas, rispli cun la fatscha d’ina dunna). negias?» raturs da RTR, Federico Belotti, chartas postalas, placats, pro- Ah bein. Ti has raschun! Quei ei in Claudia: «Jeu crei è buc che zatgi Claudia Cathomen, Gaby Degonda spects, cudeschs ed insaquantas Giacometti. In original?» s’encurschess. Ed a casa anflassen e Rafael Müller, fatg il curs «furma- sculpturas. (Claudia va en schanuglias e pren- nus segir in meglier plaz che quel ziun rumantscha CAS» a la Scola Suenter la guida e l’instrucziun uf- da enta maun in auter dissegn) ch’ei han cheu giun plaun.» auta da pedagogia dal Grischun. fiziala avain nus dastgà dar in Claudia: «Tgei caussas! Quels met- Ma eba: nus n’avain betg prendì Quest curs intermediescha ina fur- sguard individual sin las ovras en tan quels maletgs semplamein cun nus ils Giacomettis, era sche la maziun generala sut il titel lingua, las differentas stanzas. Gaby De- cheu giun plaun sco sch’ei fussen tentaziun è stada gronda. Baud u cultura e societad rumantscha. gonda e Claudia Cathomen, nus dad in valanuot. Sas tgei, Gaby? tard avess insatgi chattà ora noss duas eran tuttenina en ina stanza Quels maletgs vessen flot plaz en enguladitsch – il pli tard cun leger tut persulas, tut persulas cun trais mia tastga da scola. Jeu savess gie quest’ediziun dals Accents. Cuira. Il giurist Duri Capaul (*1923 preziusadads! schar cheu enstagl in cudisch ni Claudia Cathomen – †2009), oriund da Lumbrein e se- Claudia: «He Gaby, mira ina ga miu bloc da scriver.» Gaby Degonda fotografias, dias, La cumpetenza linguistica tar RTR Tge è pli impurtant? La cumpetenza sto elavurar quels texts schurnalisti- collavuraturs da RTR vegn magari schurnalistica u la cumpetenza lin- camain e linguisticamain. Ma tge è pli crititgada, n’è quella tenor mias guistica? In zic è quai sco la dumonda impurtant? Omadus! RTR fa pro- retschertgas betg mala. La lingua sa suenter l’ov e la giaglina e tge ch’era ducts schurnalistics ed uschia ston mida. Ils giuvens discurran halt au- l’emprim. ils products esser elavurads schur- ter ch’ils vegls. Quai è mes facit. En mia lavur finala dal Curs da certi- nalisticamain correct. Ma senza ina Ed il facit da la scolaziun: bunas cha- ficat rumantsch sun jau ma fatschen- buna cumpetenza linguistica na vai schuns per far networking, empren- tada cun la cumpetenza linguistica era betg. La lingua è numnadamain dì fitg bler, avert mes orizont – ma tar RTR. RTR survegn la pli gronda l’instrument per transportar ils cun- jau avess anc ina u l’autra dumonda. part da las infurmaziuns, da texts, e- tegns. Ed era sche la cumpetenza lin- mails ubain novitads per tudestg e guistica da las collavuraturas e dals Claudia Cathomen Acceptanza dal rumantsch grischun en il Surmeir En mia lavur da diplom ma fatschent ina scola secundara per guardar, instruids gia da l’emprima classa jau cun l’acceptanza dal rumantsch sch’ils scolars han insumma pla- primara davent en trais linguas, vul grischun en il Surmeir. En il Surses schair dal rumantsch grischun. dir en ladin, talian e tudestg. E fatg ed en Val d’Alvra vegnan ils uffants Il punct culminant da la scolaziun surstar mai ha ch’il Dolomitan da da scola alfabetisads en rumantsch Curs da certificat rumantsch è stà standard – ch’è vegnì elavurà sco il grischun e la Pro Idioms n’ha fin per mai l’excursiun en las Dolomi- rumantsch grischun dal professur ussa betg anc fitgà pe en las duas tas. Jau hai emprendì bler dal pievel Heinrich Schmid – è scumandà per vals. En mia lavur examinesch jau, ladin ch’è fitg sumegliant al pievel publicaziuns pertge che l’acceptanza dal ru- rumantsch, da l’autra vart però tut- duvrà mo per paucs artitgels en La mantsch grischun è meglra en il tina fitg different. M’impressiunà ha Usc di Ladins, la revista emnila per Surmeir che per exempel en la Sur- per exempel che scolaras e scolars las regiuns da las Dolomitas. selva u en l’Engiadina. Tranter au- da la scola Urtijëi (St. Ulrich in ter hai jau fatg ina retschertga en Gröden) en il Tirol dal Sid vegnan uffizialas, e vegn Federico Belotti 7 settember 2015 | accents nr. 3 Leger, e betg mo sfegliar Impressum Rapportar senza propi enconuscher mantscha. Oramai che jau aveva da bain il tema? – Sco schurnalist uni- leger il mez cudesch per in referat en versal ston ins era far quai. Uschia er il rom dal CAS. Ma! Jau hai legì l’entir avant bun dus onns, cura che l’isto- cudesch. Uschè interessant po esser richer Rico F. Valär ha preschentà sia tut quai che sa zuppa davos l’effi- ovra «Weder Italiener noch Deutsche! zienza schurnalistica. E tge hai jau – Die rätoromanische Heimatbewe- emprendì? – Impurtants connexs e gung 1863 – 1938». Il cudesch da 432 detagls – e quai betg be davart il mo- paginas è er arrivà fin tar il redactur viment rumantsch per la patria. Era dal Radio Rumantsch. E la medema la societad rumantscha actuala è sta- saira hai jau fatg per l’autra damaun da tema en il Curs da certificat ru- ina contribuziun radiofonica da la mantsch. vernissascha dal cudesch. Forsa hai è il cudesch vegnì sin curuna, e quai Ed en la lavur da diplom ma fatschent jau sfeglià in pau en il cudesch. Forsa per prest in onn. Fin al curs Curs da jau cun il pader surmiran Alexander era be guardà sin il viertgel per scri- certificat rumantsch (CAS). Alura è el Lozza e la dumonda co ch’ins ha vesì ver giu correctamain il titel. Uschè «renaschì», il cudesch davart l’u- il pader original pli baud e co ch’el exact na sai jau betg pli quai. Suenter schenumnada renaschientscha ru- vegn percepì ozendi. Rafael Müller Rumantschs da l’ester en Surselva Els han bandunà lur patria avant ca. success e naufragis en lur vita. Tuts 50 onns. Els èn arrivads en Surselva han emprendì fitg bain sursilvan e cun ina valisch ed in giavisch: chat- dastgan esser loschs da lur vast stga- tar in meglier futur. Els han chattà la- zi da pleds. Els han sincerà d’avair gì vur, els èn sa chasads, han maridà, èn insaquantas difficultads d’empren- s’integrads socialmain ed er lingui- der sursilvan. Surtut la furma da cur- sticamain. Ed il bel – els han chattà taschia saja stada difficila d’empren- ina segunda patria. En mia lavur da der. Quest fatg resplenda lur tenuta finiziun sun jau ma fatschentada mi- envers ils indigens e la cultura ru- nuziusamain cun la cumpetenza lin- mantscha. Citats: «En curtin sgu- guistica da duas dunnas e trais latscha la bandiera svizra», «Mes pa- umens da l’Italia e da l’anteriura Ju- tratgs ein romontschs» – Tge bella goslavia. Els han raquintà da lur vita, experientscha! Grazia fitg! dal laschar encrescher, ma era da Cordiala gratulaziun (rtr) Ils 27 d'avust ha la regenza gri- datas da publicaziun : 4 giadas l’onn ( 1-3 / 1-6 / 1-9 / 1-12 ) era lavurà per la Televisiun Ru- Tranter ils onuradas chattain nus era mantscha. Uschia ha el realisà per ils dus collavuraturs dad RTR. Cuntrasts il 1998 «Paun jester ha siat crustas», 2001 «Giuventetgna, In premi da renconuschientscha schuna communitgà ils nums da las (20'000 frs.) vegn surdà a Chasper Pult (redactur «Forum» e «Da num e persunas che vegnan onuradas il da 2015 cun in premi da cultura. Il premi schientscha da ses engaschament grischun da cultura, dotà cun 30'000 passiunà e multifar per la cultura e francs, va a Christian Schocher. Il ci- per sia activitad creativa en favur da neast da Puntraschigna survegn il la plurilinguitad e da la convivenza premi en appreziaziun da sia ovra da da las culturas, ed in premi da promo- pum» RTR) en renconu- ziun (20'000 frs.) va a la musicista anora cun films documentars enga- promoziun per Chasper Pult ed schads e cun films dramatics stinads. Astrid Alexandre. per questa ediziun han era collavurà : Roger Alig (ra), Federico Belotti, Alice Bertogg, Sabrina Bundi, Adrian Camartin, Claudia Cathomen, Livio Chistell, Guadench Dazzi, Michel Decurtins, Gaby Degonda, Daniela Derungs, Daria Flury, Oceana Galmarini, Hubert Giger, Manfred Gross (MG), Gion Hosang, Oscar Knapp, Linus Livers, Marionna Lombriser (ml), Andrina Luzio (al), Gian-Marco Maissen, Alexi Monn, Rafael Müller, Jachen Prevost (jp), David Spinnler, David Truttmann, Flavio Tuor stampa : Somedia Production, Cuira dultsch utschi» ed il 2012 «Egliadas». Premis da renconuschientscha e gremi redacziunal : Patrick Alig (pa), Erwin Ardüser (ea), Bernard Bearth ( bb ), Esther Bigliel ( eb ), Johann Clopath ( jc ), Tamara Deflorin (td), Armin Gruber ( ag ), Ladina Heimgartner (lh), Daniel Wasescha ( dw ) correctorat : Lia Rumantscha Adina puspè ha Cristian Schocher enritgì il film svizzer dal Grischun gremi editorial : Ladina Heimgartner (lh), Erwin Ardüser (ea), Esther Bigliel ( eb ), Johann Clopath ( jc ) grafica e cumposiziun : Johann Clopath Gaby Degonda la vita sco artist che ha influenzà ed editura : Radiotelevisiun Svizra Rumantscha, 7002 Cuira Astrid Alexandre (redactura «Marella» e «Magazin da cultura» RTR). ediziun : 3’300 exemplars contact : accents @ rtr.ch, Radiotelevisiun Svizra Rumantscha, Via da Masans 2, 7002 Cuira tel. 081 255 75 75 Gugent resguardain nus Voss giavischs per ulteriurs abunaments, midadas d’adressa, euv. era sin : www.rtr.ch/accents 8 settember 2015 | accents nr. 3 Musica grischuna al festival da folk da l’UER a Krakau Il festival da folk da l’Uniun Europeica da Radio e Televisiun (UER/EBU) è in eveniment tradiziunal ch’è vegnì organisà gia per la 36avla giada. (jp) Regularmain è RTR preschent al festival da l’UER cun furmaziuns da musica dal Grischun. Uschia p. ex. il 2007 a Cork (Irlanda) cun ils Fränzlis da Tschlin, e l’onn passà a Rättvik (Svezia) cun Corin Curschellas. La finamira è da preschentar la varietad da la musica populara e dal folk en l’Europa, e da far il pussaivel per preservar e sviluppar quellas tradiziuns. Il festival da La furmaziun da musica grischuna a Krakau (da sanester): Lukas von Flüe (battaria, percussiun); Florian quest onn ha gì lieu dals 8 fin ils 11 Mächler (ghitarra); Pirmin Huber (cuntrabass) e Robin Mark (orgelin). (Foto: Piotr Krochmal) da fanadur a Krakau. La furmaziun grischuna che RTR ha tramess en ga», il project da Gergana Dimitro- trio che fa musica tradiziunala, cun baum» fa el musica populara e cun Pologna: in quartet zunt innovativ. va, chantadura da la furmaziun re- violina, ghitarra e nickelharpa, ina il quartet, cun il qual el è stà a Kra- numada «Le Mystere des Voix Bul- spezia d’arpet). Quellas èn sa pre- kau, surpassa el cunfins musicals In festival cun musica da tut il gener gares», Kalaniemi, schentadas sin quatter tribunas si- ed integrescha era tuns ed ele- in’accordeonista da renum da la tuadas en in museum, en il center ments da folk e jazz en la musica Il festival da folk da l’UER cun 23 Finlanda ch’interpretescha musica da congress resch nov, en la basel- populara tradiziunala. Ses concert gruppas ed interprets è stà integrà tradiziunala da ses pajais ed er tocs gia da s. Catharina e sin ina tribuna en il museum da la tecnica da Kra- en ils festivals da musica Cross- ro- innovativs ch’ella ha cumponì sez- plazzada sin la plazza Wolnica, ina kau, in concert cun blera tensiun e ads ed EthnoKrakow, als quals par- za. Ulteriuras furmaziuns zunt in- gronda plazza amez il quartier gi- dinamica, ha procurà per bler ap- ticipeschan passa 200 furmaziuns teressantas èn stadas: «Sher on dieu da Krakau. plaus e bunas reacziuns era dals da tut il mund. Da la partida èn sta- Sher» da la Germania (klezmer, das p.ex. l’Austria cun la furmaziun musica gidieua), la «Góbé Band» (musica tradiziunala da l’Ungaria), Il quartet grischun: innovativ ed engaschà ropa che han persequità il festival. «Madame Baheux», in quartet da dunnas da Vienna che fa jazz ed ina Gro Marie Svidal (violinista, musica Robin Mark da Razén fa musica cun ils 19 da settember, a las 19:00 al maschaida da rock e musica da tut tradiziunala da la Norvegia), Ahl- differentas furmaziuns. Cun las Radio Rumantsch. il mund, la Bulgaria cun «Belono- berg, Ek & Roswall da la Svezia (in chapellas «Bodaguat» e «Purzel- e Maria schurnalists da musica da tut l’EuQuest concert pon ins tadlar sonda, DAVENTAI COLLAVURATUR DA RTR Sin rtr.ch/plazzas pudais Vus abunar las plazzas libras da RTR. 9 settember 2015 | accents nr. 3 A l’Open Air Lumnezia datti ... ... buna musica, Mando senza Diao, era main buna musica, Bruno der Kameramann, VIPs cun uffants, VIPs senza uffants, tendas, terra sitga, buglia, glieud da RTR, Lumnestgians, gervosa, tortellinis cun u senza charn, blera gervosa, umans che baivan memia bler alcohol, one-night-stands senza condom, isteria, trumpadas, umans cun restanzas dal mangiar tranter lur dents, umans che dorman memia pauc, one-night-stands cun condom, «bialestga» muments, betg uschè bels umans, umans (dunnas) cun memia bler make-up, onenight-stands che n’han betg gì lieu, collaps, pops cun pamir, decadenza, artists che mangian disgustusamain lur lasagne, crème brûlée backstage, zagrenders e pomfrits, tuffien da suà, umans che savuran glieud ch’ins na vul betg vesair, bler containers cun en stars, memia ... e tut quai è da vesair en la reporta- or da bucca, in bindel d’argient per (memia bler) small talk, flirtim, mal paucas tualettas, scumond da far scha da l'Open Air Lumnezia sin ir sin tualetta, umans che fan brutal il chau, accidents, bitschergnim, fieu, glieud che sa gida, umens oben battaporta.rtr.ch la chaja, umans che dattan en ven- chaussas che van a perder, stans ohne, giuvnas cun chautschas cur- ter, drogas, capuns, festas, umans che vendan faziels, chapels e cha- tas ch’ins vesa las tgilattas, tattoos, che taidlan in concert en l’emprima dainas, relaziuns ruttas, chaussas selfies, esters ed indigens, gidan- retscha e cloman «buh» (categoria che vegnan chattadas, café e ciga- ters e da quels che stattan enta pes, «umans che fan brutal la chaja»), rettas, controllas, night-liners, se- frisuras curiusas, canera. tuffien, rir e bragir, sascagnim e curitas, glieud che fa barlot, cac e burlim, baterladas e sentupadas, pisch e vomits, nettegiatualettas, Directamain al film: Daniela Derungs La stad è passada – ils hits restan Cura discurr’ins d’in hit da stad? hits. Ord vista dal consument è Gist sco emprim – cleras reglas na quai atgnamain er il pli logic, datti betg. I dat simplamain crite- pertge che la parada da hits re- ris. Uschia dovri en emprima lin- flectescha il gust actual sin il gia ina melodia che va spert en martgà. l’ureglia, in simpel text ed in rit- Il favurit per il hit da stad 2015 è mus che fa sautar. La chanzun dal reminent Alvaro Soler cun «El duess derasar atmosfera da va- mismo sol». Cun quella chanzun canzas e far buna luna. En il me- ademplescha el tut ils criteris per glier cas vegn il hit d’in artist anc survegnir il titel. Uschia vegn el a nunenconuschent che vegn enco- sa metter en colonna cun semper- nuschent ord atgna forza, pia verds sco «In The Summertime», betg tras in eveniment grond sco «Lambada», «Macarena» ed anc per exempel ils gieus olimpics. Il blers auters. factur il pli decisiv è dentant che Flavio Tuor, la chanzun vegnia en la parada da producent musica RTR Sin invit da RTR ha ina gruppa sursilvana pudì dar in’egliada davos las culissas da l’Open Air Lumnezia 2015. 10 settember 2015 | accents nr. 3 Tge far per render pli attractiva la sortida a Cuira? Discussiun animada Tut sut controlla. Andy Schmid (davos) fa la reschia cun l’iPad e Konrad (da san.): Adrian Camartin cun Beat Nay (PPS Cuira), Ueli Caluori (cuman- Weber prepara las inserziuns e las tavlas da num e tegna al current ils dant da la polizia da la citad da Cuira) e Stefan Parpan (Glista libra Cuira). chanals da social media. Sin viadi cun la politbox – live è live «Achtung, Kamera eis – Top» - Jau guard direct en l’objectiv suenter ch’ils da Cuira han acceptà ì ensemen cun il collega Ursin Ca- da la camera. Ussa sun jau sin l’emettur. «Cordial beinvegni ina lescha da polizia pli rigurusa disch per las giassas. Igl è stà ina sfi- avant set onns?» da da persvader las giuvnas ed ils Quai che suonda è lavur schurnalisti- giuvens da dar resposta en il micro- ca. Rimnar infurmaziuns, sfegliar las fon ed anc sa laschar filmar. A chasa alla politbox, live dil «Polenta Jam» a Grüsch.» Bun trais mais essan nus gia ense- live è live. Jau dun perquai anc ina gasettas da lez temp, sa far in maletg lura tagliar tut ad in bel filmin. Sto es- men. Schurnalistas e schurnalists da egliada sin mias cartas per betg da quai ch’è schabegià e tschertgar ser pront per l’emissiun il proxim di. tut las unitads d’interpresa da la SSR. scumbigliar ils nums da mes giasts. ils dretgs giasts. En quest cas il cu- Enavos a Grüsch. Plaunet va la di- mandant da la polizia da la citad da scussiun a fin. Facit dals envidads: Cuira e dus politichers. betg la lescha da polizia è il problem, Ils blers lavuran tar la partiziun online. Qua sun jau, schurnalist da la Preparaziun è l’A e l’O Chasa federala, bain in exot. La ma- 10 dis avant avevan nus cumenzà schaida è però fitg fritgaivla. Nus cun la planisaziun. Quai cun in «brainstorming» davart il tema «sor- A la chatscha da tuns e purtrets Jau engraziel a mes giasts e finesch profitain da las fermezzas individualas. tida e spazi public». Suenter duas En mia discussiun vi jau era laschar «Stei leghers!» Il «Polenta Jam» a Grüsch è la uras tatgavan numerus cedelins vi vegnir a pled las giuvnas ed ils giu- «Uuund dusse. Danke. Guet gmacht.» tschintgavla fermada da noss bus. da la paraid. Jau surpigl la discussiun vens che van en sortida en la chapi- Ina tscherta rutina è pia gia avant cun ils giasts. Tema: «Co è la sortida tala grischuna. Perquai hai jau pren- Adrian Camartin, maun. Mo gnervus sun jau tuttina: sa midada en la chapitala grischuna, dì mes telefonin ed in microfon, e sun redactur Bassa/Chasa federala mabain la lescha da gastronomia. mia moderaziun sco mintga giada. Tge vul insumma dir documentar material d’archiv? Ussa duessi esser cler! RTR na met- e ch’ins sappia insumma che quel è ch’ins ha udì ina contribuziun, cura lettamain uschia pon ins per exem- ta betg tut quai che redacturas e re- là. In vegl proverbi di: ti pos metter che quella è vegnida emessa, tgi che pel chattar la contribuziun da la si- dacturs produceschan en l’archiv, tant sco quai che ha fatg ella e tgi tuaziun finanziala da l’Institut Otal- quai che vegn però en l’archiv sto ti vuls en l’archiv, che ha dà in’inter- pin Ftan da l’onn 1988. Perquai ston esser documentà – ma tge vul in- sch’i n’è betg do- vista u declerà in- ils collegas da l’archiv sa fatschen- summa dir «documentar»? Atgna- cumentà n’existi satge en la contri- tar pli da radent cun la contribuziun main nagut auter che guardar ch’ins betg. buziun. Anc pli ch’els documenteschan – ma dapli chattia puspè il material che svane- noda l’archivari u l’archivaria en la impurtant èsi dentant da descriver scha en las profunditads da l’archiv banca da datas p.ex. en tge emissiun il cuntegn da la contribuziun – su- 1000 segns da l’archiv Perquai da quai en ils proxims Accents. Alexi Monn, responsabel d+a 11 settember 2015 | accents nr. 3 Tgi vegn – tgi mida Selda Cavegn–Cathomas prendissadi mercantil e lavurà di- (*1964) cumenzà vers onns sco manader da l’admi- l’entschatta da fanadur ha nistraziun en il biro d’architectura Lavuratori FAR MEDIAS 2015 sco responsabla Bezzola & Co. e lura sco manader dal ressort logistica. Ella vegn da dal marketing/da l’infurmaziun RTR organisescha duas giadas l’onn in lavuratori da far medias. Breil, ha fatg l’emprendissadi mer- per ils giasts tar Engiadina Scuol Quel porscha a tuttas persunas interessadas in’invista en la lavur cantil e lavurà dal 2003 fin il 2011 Turissem. Ils ultims nov onns è el schurnalistica. La finamira dal lavuratori d’in di è d’emprender da sco manadra da l’administraziun e stà chanzlist da la vischnanca da far ina contribuziun per il microfon u in film per multimedia e da dal persunal tar las pendicularas Ramosch/Valsot. Ultra da quai ha far emprimas experientschas persunalas en quest sectur. da Breil. Ils ultims onns ha ella la- el il diplom federal da planisader vurà sco manadra da l’administra- da marketing. ziun e dal persunal a la claustra da Il lavuratori far medias sa drizza ad absolventas ed absolvents da la maturitad gimnasiala u d’in em- * Mustér, sco manadra da finanzas Anna Serarda Campell prendissadi (da preferenza cun maturitad professiunala) che s’in- da la Sennaria Surselva e l’ultim (*1983) moderescha a teressan per in praticum u stage (scolaziun accumpagnada supe- tar la Spitex Foppa. partir settember riura da schurnalissem al MAZ). Per questas persunas vala il lavu- 2015 ils Cuntrasts maga- ratori sco emprim pass per sa recumandar sco praticanta futura u * dal Urban Coray (*1981) cu- zin. Quel survegn il medem mu- menza l’entschatta da ment ina nova structura. november 2015 sco col- * proxim stagiaire. Per interessentas ed interessents cun ina scolaziun solida ed experientscha da lavur che tschertgan ina nova sfida professiunala u lavuratur da la pro- Claudia ducziun radio (100%). El è oriund (*1968) la ina plazza sco redactura u moderatur porscha il lavuratori in’invi- da Laax, ha fatg l’emprendissadi nova disponenta dal sta en la lavur dal mintgadi schurnalistic e furnescha bleras infur- sco electromontader e la scolaziun program (50%) e resta maziuns per in’eventuala decisiun da midar professiun. sco tecnicist da tun. El ha lavurà dasperas producenta dal Radio dus onns sco tecnicist d’occurren- Rumantsch (50%). La midada suc- Il lavuratori sa drizza a persunas a partir da 18 onns che han gust zas tar Dr. W.A. Günther Media ceda successivamain durant l’a- da far dumondas, da retschertgar, rapportar, moderar ed experi- Rent ad Erlenbach, silsuenter tar la tun 2015. mentar. Prisma e tar Hemmisound a Cuira. Cathomen daventa * Il lavuratori è gratuit. A partir dal 2011 è el stà emploià Ursin Cadisch (*1969) sco tecnicist d’apparats dal te- surpiglia a partir da gnairchasa tar la Miele AG. l’entschatta da scha- Program: ner • in curt input teoretic «Tge è schurnalissem?» funcziun dal curatur multimedia. • lavur individuala: producir ina contribuziun/novitad da radio menza l’entschatta da * • lavur en gruppa: producir ina contribuziun/film per multime- schaner 2016 sco redac- Cordial bainvegni , buna midada e tur Engiadina (100%). El blera satisfacziun en la nova • discurs persunal (intervista) ed elavurar questiunari plazza. • infurmaziuns davart las offertas e pussaivladads da lavur che * Georg Luzzi (*1969) cu- vegn da Ramosch, ha fatg l’em- 2016 la nova dia RTR porscha • Dals canedels a las liongias gentar cuminaivel Termin: Sonda, 21 da november 2015, 8.30 - 17.30 Regularmain envida RTR ses collavuraturs ad in Lieu: gentar communabel. Il Chasa RTR, Via da Masans 2, Cuira zercladur han collavuratu- ras e collavuraturs da RTR Per dumondas: laschà gustar las liongias Post da scolaziun e furmaziun brassadas da Beat Lozza [email protected] ed [email protected] (sanester) e Daniel Wase- 081 255 75 75 scha. Guarda era l’inserat sin pagina 23. 12 settember 2015 | accents nr. 3 Tgi va per il Grischun a Berna? Ils 18 d’october elegia il suveran grischun la delegaziun per il parlament federal a Berna. Entant ch’i na dat nagin cumbat per il Cussegl dals chantuns, datti per trais da tschintg mandats dal Cussegl naziunal gronda concurrenza. (bb) Radiotelevisiun Svizra mocratica svizra, ha analisà Rumantscha (RTR) deditge- il cumbat electoral e Werner scha en pliras emissiuns da Reimann da Demoscope ha radio e televisiun e sin las preschentà ina retschertga paginas d’internet rtr.ch e davart las elecziuns en il battaporta.ch bler temp a Grischun. L’occurrenza è quellas elecziuns – quai du- era vegnida mussada sco li- rant il mais da settember ed vestream sin rtr.ch, sin il cumenzament d’october. SRF+ e sin la pagina da la Südostschweiz. Sis scolas, sis candidats Gia ils 28 d’avust han RTR e La dumengia da la decisiun la chasa editura Somedia Sin tut noss vecturs infur- organisà communablamain main nus ils 18 d’october a in podium d’elecziuns ed partir da las 12:00 al radio han envidà la topcandidata, cun in emprim magazin, ils topcandidats ed ils presi- suandà d’in program ac- dents da las partidas ad ina cumpagnant che porscha ils debatta politica. L’idea è resultats dal Grischun sco er stada da laschar vegnir a ils resultats naziunals, re- pled la giuventetgna e per- acziuns ed analisas. Online quai avain nus contactà sis sin rtr.ch actualisain nus differentas scolas medias e permanentamain ils resul- professiunalas dal Chantun. tats. Quellas han tematisà en lecziuns sto bandunar SRF classa pus- 1, survegn persuenter dapli saivlas als candidats ed a la temp d’emissiun sin SRF candidata e definì ina per- info a partir da las 18:00 fin suna che dastga far quellas las 18:45. Tut en tut lavuran dumondas durant l’occur- quel di passa 30 schurnali- renza en l’auditori da la stas, schurnalists e tecni- Banca Chantunala Grischu- cists da RTR en il center da na dumondas Il Telesguard d’e- pre- medias a Cuira ed en las re- schientscha da bunamain giuns e – cunquai che la cha- 300 persunas han ils politi- sa RTR è il center d’elecziuns chers dà pled e fatg, argu- per tut ils meds da massa – mentà e debattà. Franz era numerus collegas da Sura (da san.): Isabella Wieland (moderatura da la saira, RTR); Luca Fanconi ed Elena Riedi da la S Steinegger, l’anteriur presi- RSI, SRF e da la chasa da me- saira, Franz Steinegger, a. Cusseglier naziunal (PLD); Fadri Rauch ed Anna-Lisa Pfäffli da l'Acade dent da la Partida liberalde- dias Somedia. Grischun da SRF e la Chasa da medias Somedia. a Cuira. En Foto gronda (da san.): Jon Pult (PS), Christian Stricker (PVL), Andreas Felix (PBD), Luzi Bürkli ( settember 2015 | accents nr. 3 13 Scola chantunala, han intervistà la cussegliera naziunala Silva Semadeni (PS); Andrea Masüger, CEO Somedia e Ladina Heimgartner, directura RTR, cun il giast da la emia Engiadina en discurs cun Duri Campell (PBD), candidat per il Cussegl naziunal; grond interess per il podium d'elecziun, organisà da RTR, studio regiunal dal (moderatur, Bündner Tagblatt), Andri Franziscus (moderatur, RTR), Stefan Engler (PCD), Angela Casanova-Maron (PLD) e Jan Koch (PPS). (Fotos: Olivia Item) 14 settember 2015 | accents nr. 3 Cura ch’ils monsters da la Crestomazia vegnan … Igl è insatge sco science fiction istorica ubain insatge sco in epos modern cun figuras tradiziunalas – segir è: l’e-comic rumantsch il «Crestomat» è divertent. Dr. Clau chatta en ses tschaler il «Crestomat», ina curiusa maschina che tschitscha el en il mund misterius da la Crestomazia. In mund, nua che figuras scurrilas da l’istorgia e cultura rumantscha èn daventadas realas. Quest mund da mitus rumantsch pachetà en furma d’in comic è noss project. Mathias Durisch, designer e dissegnader da Domat, dissegna el per nus. En nossa lavur quotidiana sco reporters da RTR ans fatschentain nus uschiglio cun ils fatgs e las novitads. En il comic vai per la fantasia e per las istorgias veglias. Nus cumbinain quai e creain in nov mund da la Crestomazia – in mund, nua ch’igl è guerra. La Mitta da fain, il Pur Suveran, la Sontga Margriata ed auters signurs da guerra cumbattan cun tuts meds per terra e pussanza. Ed enta- Da sanester: Mathias Durisch, Sabrina Bundi e Michel Decurtins a chaschun da la vernissascha dal «Cresto- mez quellas dispitas sa tschenta dr. mat» als Dis da litteratura a Domat il november 2014. (Foto: Olivia Item) Clau – per fortuna sa tschenta el lom, numnadamain sin il Buttatsch cun egls. Cun agid da quel vegn el da chattar poesias, citats, funtaunas u sur sis onns. Mintg’onn, pia mintga grischun. Sco emprim cumpara in mitschar dals glimaris da la Mitta da indicaziuns da pagina en l’e-comic. artg narrativ che consista da tschintg nov comic electronic adina per ru- fain che fan chatscha sin el. Zuppentads èn ils links mintgamai singuls carnets, furma in’istorgia per mantsch, suenter vegn el anc trans- Temp per s’orientar en quest nov sco notizia en il diari scientific da Pie- sasezza. Dentant avra mintga artg latà en tudestg, talian ed englais. E mund n’ha el pia betg. Ed era betg per der de Planta, in frar fictiv da Robert narrativ adina era l’isch per ina cun- tgi sa, forsa ch’il «Crestomat» ed ponderar co ch’el vegn enavos en ses de Planta, il confundatur dal Dicziu- tinuaziun. Per leger il comic sin il ta- uschia era la cultura rumantscha mund «real». En mintga cas entschai- nari Rumantsch Grischun (DRG). Sin blet datti differentas apps gratuitas chattan schizunt ina giada in lectur van ussa sias aventuras. Mathias Du- sia tschertga da pleds rumantschs per iOS ed Android. Er il comic sez na en l’America. Nossa finamira è num- risch, designer e dissegnader da Do- per il DRG è Pieder de Planta casual- custa nagut. El duai animar uschè nadamain era da publitgar il «Cresto- mat, dissegna ellas per nus. main era sa tschentà en il mund da la bleras persunas sco pussaivel da mat» sin differentas paginas da co- Crestomazia – en ses satgados ils fa- s’occupar da la cultura rumantscha. mics sco per exempel sin «Comixo- In sguard en ils originals scichels da la Crestomazia anc Sche pussaivel senza impediments – logy». Tranter ils onns 1896 e 1919 ha Ca- giuvna. era senza impediments da pretsch. Enfin uss èn gia cumparids dus toms Ma en emprima lingia duai el cun- dal «Crestomat», il terz è sin via. Tge spar Decurtins da Trun rimnà en 13 toms numerus texts e teaters, parau- Digital e gratuit zunt divertir. che capita en ils proxims toms na tra- las e ditgas, chanzuns ed essays ru- Las aventuras da dr. Clau duain cum- En l’e-comic vegnan duvrads tut ils din nus anc betg. Be tant: ils glimaris mantschs – la Crestomazia Retoru- parair en in turnus da dus fin trais idioms. Uschia baterla per exempel il da la Mitta da fain n’èn betg ils sulets mantscha. En il «Crestomat» vegnan mais sco comic electronic che po ve- Buttatsch cun egls surmiran, il Pur ch’èn a la chatscha da dr. Clau … las figuras adina puspè colliadas cun gnir legì online u cun l’iPad, il tablet u Suveran vallader e dr. Clau sursilvan. l’original. Uschia èn adina era da il telefonin. E quai – sche pussaivel – La lingua editoriala è il rumantsch Sabrina Bundi e Michel Decurtins 15 settember 2015 | accents nr. 3 Il plaschair è quai che quinta Aura grondiusa, participants motivads e massa aspectaturs. La fin d’emna dals 25 da fanadur 2015 ha gì lieu la 30avla ediziun dal Swissalpine a Tavau. Stada preschenta è er ina squadra da RTR. (al) Per quest giubileum èsi stà part da 25,5 km cun ils pli blers pussaivel, l’emprima giada insum- meters ma, da far la cursa K78 en furma (+1560/-1070) è Marina currida. da staffetta. Er in team da RTR è Ses traject ha manà sur Chants a la stà da la partida per far questa ex- chamona da Kesch sur il Pass dal perientscha unica. Numnadamain Sertig enfin a Sertig Dörfli. Ils da- la moderatura dal Telesguard Cha- vos 10,8 km sur Clavadel a Tavau è trina Josty, il moderatur da radio Andrina currida. Sco finiziun da Gian-Marco Maissen, la referenda- questa aventura è la gruppa alura ria da sponsoring e partenaris da currida communablamain ils da- medias Marina Morgenthaler e vos 200 meters sin la plazza da l’assistenta da direcziun Andrina sport enfin en l’arrivada. La finala Luzio. Sonda, la damaun a las 7.00, n’eran nus bain betg uschè sperts è Chatrina partida da Tavau per sco il victur dals umens, l’Ucranais currer l’emprima e pli lunga part Evgenii Glyva, ubain la pli sperta da la cursa, 30,1 km sur Heidbo- dunna, l’indigena Jasmin Nunige, den, Monstein e Wiesen enfin a Fi- ma igl ha fatg a tuts grond pla- lisur. A Filisur ha Gian-Marco sur- schair e gust e quai è tut quai che piglià ed è currì ils 9,7 km amunt quinta. differenza d’autezza Team RTR al Swissalpine 2015 (da sanester): Chatrina Josty, GianMarco Maissen, Marina Morgenthaler ed Andrina Luzio. da Filisur fin Bravuogn. La terza Live al radio n’è betg il medem sco live a la televisiun Da quai da 100 gieus u concurrenzas da sport commentain porters stuain perquai betg mo dir nus da la redacziun da sport mintg’onn live al Radio tgi che ha fatg il gol e cura, mabain era co che quel è capità. Nus Rumantsch. Nov è che nus na commentain betg mo al avain da descriver il gol, da dir radio, mabain savens era per la rait u schizunt per la sch’igl è stà in culp da distanza u in culp da chau. Nus avain da televisiun. stgaffir in maletg dal gol en ils (ra) En emprima lingia èn quai sfida. Commentar al radio u com- chaus da noss auditurs. Auter è gieus da hockey e da ballape u mentar a la televisiun, quai è quai sch’ins commentescha per la cursas da skis e da passlung, vi- numnadamain totalmain diffe- televisiun. Lura n’è quai betg ne- deo-livestream sin www.rtr.ch u rent. cessari. Quai che mintgin vesa, anc pli nov HbbTV. Sche Vus avais quai na stuain nus betg er anc dir. ina televisiun da la pli nova gene- Taschair u betg taschair? Nus stuain dentant cumplettar il raziun, pudais Vus p.ex. guardar Tant al radio sco a la televisiun di- maletg cun infurmaziuns supple- ils gieus da l’equipa naziunala scurrin nus dal medem sport, ma mentaras e nus dastgain era vali- svizra da ballape sin SRF 2 cun nus faschain quai auter. Tadlais Per il reporter da sport Roger Alig e tar, giuditgar ed analisar. Ma tut commentari rumantsch. Per Vus Vus in gieu al radio, lura avain ses collegas tutgan da nov era cun mesira. A la televisiun fai ina purschida supplementara e nus il pensum da descriver. Vus reportaschas live en la rait/a la bain dad era taschair mintgatant. per nus commentaders ina nova na vesais gea betg il gieu. Nus re- televisiun tar la lavur dal mintga di. Al radio na va quai betg. 16 settember 2015 | accents nr. 3 Chapeschas? - Interaktives Online-Lehrmittel Rätoromanisch Die Pädagogische Hochschule Graubünden (PHGR) hat im Rahmen des Arbeitsprogrammes 2012-2014 des Nationalen wissenschaftlichen Kompetenzzentrums für Mehrsprachigkeit und in Zusammenarbeit mit Radiotelevisiun Svizra Rumantscha ein interaktives Online-Lehrmittel für die Erlangung rezeptiver Sprachkompetenzen in Rätoromanisch erarbeitet. (PHGR/MG) Das Online-Lehrmittel manisch Chapeschas? ist ein Instrument, möchten. Kenntnisse aneignen mit dem Interessierte auf lustvolle Weise lernen können, die rätoro- Inhalt und Methode manische Sprache passiv und re- Inhaltlich legt das Sprachlehrmittel zeptiv zu verstehen. Es arbeitet mit den Fokus auf ein spontanes Ein- Video- Audiodokumenten, tauchen in den rätoromanischen welche die Anwender mit Hilfe un- Alltag (Sprachbad in allen Idiomen Ultra da la rubrica «medias» po il visitader era emprender rumantsch terschiedlicher sowie cun s'approfundar en las tematicas: musica e chant, who's who, sport und Übungseinheiten in der Schriftsprache zu verstehen versuchen. überregionalen Rumantsch Gri- ed events, gastronomia, cultura e litteratura, natira e viadis. schun). Es entwickelt mittels un- Zielpublikum terschiedlicher Übungstypen Stra- tes an. Über sieben Themenfeldern tes Einüben passiver Sprachfer- Zu den Zielgruppen des Lehrwerks tegien, mit denen relativ rasch eine zu Kultur und Literatur, Medien, tigkeiten. Der Schwerpunkt liegt gehören Jugendliche und Erwa- minimale Vertrautheit mit der Musik und Gesang, Natur und Rei- auf Ähnlichkeiten im Wortschatz chsene ab 16 Jahren. Die Lernplatt- rätoromanischen Sprache geschaf- sen, Gastronomie, Sport und Who’s und in der Struktur des Rätoroma- form kann im Selbststudium oder fen werden kann. Die Übungs- who haben die User Zugang zu den nischen mit dem Italienischen, in Sprachkursen und im Schulun- einheiten bestehen weitgehend aus unterschiedlichsten Bereichen der Französischen terricht eingesetzt werden. Dane- Video- und Audiosequenzen, kur- rätoromanischen Kultur. Sprachliche Vorkenntnisse sollen ben spricht die Applikation vor al- zen Texten sowie Lernkontrollen Das Lehrmittel berücksichtigt das aktiviert werden, die dem User den lem auch deutschsprachige Kurz- und bieten über spezielle Ikons Prinzip des web- und computerba- Zugang zur noch nicht oder nur we- und zusätzliche Unterstützung in Form sierten Lernens (E-Learning). Es nig bekannten rätoromanischen Niedergelassene in Graubünden von Glossaren, baut methodisch-didaktisch auf Sprache erleichtern. an, die sich zumindest passive Ro- Grammatikteilen und Wissenswer- ein systematisches und wiederhol- Langzeitaufenthalter oder mehrsprachigen Partenanza cun Radiotelevisiun Svizra Rumantscha Tut las contribuziuns da video ed audio, duvradas per il med da lingua Chapeschas?, derivan da l’archiv da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha. Ils utilisaders pon uschia s’occupar a moda autentica cun la lingua e cultura rumantscha. Damai che quest program sa drizza a persunas betg ru- mantschas, publitgain nus quest artitgel en tudestg. L’applicaziun Chapeschas? è disponibla sut - Die Lernplattform Chapeschas? ist abrufbar unter www.chapeschas.ch. L’access è liber e gratuit - die Plattform ist frei zugänglich und kostenlos. und Englischen. 17 settember 2015 | accents nr. 3 Noss Uorsin daventa in star da kino (rtr) Il reschissur Xavier Koller ha turs indigens, uschia Jonas Hart- realisà in film cun in dals pli famus mann sco «Schellen-Ursli», Julia cudeschs d’uffants, cun l’Uorsin. Jeker e Laurin Michael. La premiera dal film, ch’è vegnì rea- Sin la pagina rtr.ch chattais Vus in lisà l’onn passà a Guarda ed Ardez, è dossier cun contribuziuns ed emis- l’october a Cuira. Da la partida è lura siuns novas e pli veglias realisadas era RTR sco partenari da la firma da en connex cun l’Uorsin. Uschia p.ex. producziun C-Films da Turitg che er il film «Uorsin superstar» da Da- Da sanester: Tamara Deflorin, Marionna Lombriser, Claudia Cathomen, segna sco producenta dal project. vid Truttmann che mussa co l’autu- Sandra Carisch (RTR), Nicole Venzin (LR) ed il musicist Mattiu Defuns. Participà sco acturs han er ils acturs ra engiadinaisa Selina Chönz ed il grischuns René Schnoz, Tonia Maria pictur sursilvan Alois Carigiet han Zindel ed Andrea Zogg. Ed er en las lavurà ensemen. rollas dals uffants chattain nus ac- Partenza en ils kinos: 15-10-2015. Sultan e Tamazi, dunna Holla ed il cusunz curaschus (ml) Ils 18 e 19 da fanadur ha Laax egls gronds ed era geniturs, tats e puspè dà albiert a millis d’uffants e nonas han chantà da cor las chan- geniturs. Ed era RTR e la Lia Ru- zuns d’uffants cun salips che mari- mantscha (LR) èn stads preschents dan furmiclas, cun baus loschs che a la «Fiasta d’affons». vegnan sut las rodas e cun chaval- Igl era ina giada – durant dus dis da lins che van a galop. E per ina giada fina bell’aura da stad han istorgias e ha la fantschella lavurusa da la chanzuns rumantschas divertì ina dunna Holla pudì scurlattar cun gronda rotscha d’uffants en la tenda premura ils tarpets, e quai senza magica da RTR e da la LR a la riva ch’i dettia naiv. Aur ha ella tuttina dal Lag Grond da Laax. A la festa survegnì sco pajaglia. RTR e LR han d’uffants è era vegnì preschentà il plinavant offrì als uffants bellas re- nov disc cun las aventuras e furba- gurdientschas. Els han pudì sa co- rias da «Sultan e Tamazi», in gieu stumar cun chapellas elegantas e auditiv plain comica e cumedia. Ils turbans pompus e sa laschar foto- uffants han tadlà las paraulas cun grafar en ina culissa da paraulas. Nov en la butia da RTR Sultan e Tamazi da Claudia Schreiber Far nagut, l’entir di. Quai tuna gea stupent! Quai è l’opiniun ed il mintgadi dal Sultan. Ma adina far nagut po er esser enorm lungurus. Perquai sa legra il Sultan da ses nov servient Tamazi. Per fortuna è Tamazi in servient in pau tabalori e smarschun. Uschia èsi main lungurus per il Sultan. Enstagl da laschar giu bufatg il Sultan sin sia pluna plimatschs, lascha Tamazi adina puspè dar la suga da la crana, uschia ch’il Sultan dat giu sin ses tgil. Ed adina servir si ses patrun na chatta el era betg il hit. «Ti tamazi!» cloma il Sultan perquai adina puspè e sa legra adascus ch’i capita finalmain insatge. CHF 19.50 (+ porto e spediziun) Dapli detagls, l’entira offerta ed empustaziuns sin www.rtr.ch/butia 18 settember 2015 | accents nr. 3 Salids da las vacanzas... La redacziun dals Accents ha supplitgà las collavuraturas ed ils collavuraturs da RTR da trametter salids da lur vacanzas da stad. Il resun è stà fitg grond. En tut han passa 30 persunas tramess lur impressiuns fotograficas. Sin questa pagina preschentain nus ina selecziun. ... da Linus Livers da Brno (CZ). ... dad Erwin Caduff or da la Val Lumnezia. ... da Gaby Degonda da Villafranca de Cordoba (E). ... da Corina Luck dal Lai da Tuma. ... da Gian Marco Maissen da la Chamona Segantini. ... da Gian Ramming dal Canale Grande a Triest (I). ... dad Oceana Galmarini da Kos (GR). ... da Claudia Cathomen da Warnemünde (D). ... da Marina Morgenthaler da Venezia (I). ... dad Ursin Lechmann dal Piz Tödi. 19 settember 2015 | accents nr. 3 Nus essan ils emprims Venderdi saira, ils 19 da zercladur 2015, la fusiun da lavur. Er a Surcuolm è la decisiun 22:00 en las novitads dal Radio Ru- Mundaun e Sursaissa stat avant porta. In redactur en duas clera: 82 gea cunter 9 na. Ed ussa mantsch. vai fitg svelt. Paucas minutas pli Ils telefonins da tuttas varts ve- vischnancas, tanscha quai? gnan en acziun. Stoda bel dad esser ils emprims, tgi sa quants da Sur- I sto tanscher! A la radunanza da la ta ed jau avess sulettamain anc saissa, pia tals da lieunga tudestga, vischnanca da Mundaun datti anc stuì nudar il resultat da la vota- che han en quel mument era gist trais tractadas avant quella da la ziun. visità la pagina d’internet da RTR? fusiun. Pia vom jau l’emprim a Sur- Jau ma met sin viadi a la radunan- Nossa sfida: nus lain esser ils em- saissa. La decisiun è clera: 105 gea za da la vischnanca da Mundaun. prims cun novitads regiunalas. cunter 11 na. Il president commu- En chasa da scola a Surcuolm han Grazia a nossa pagina d’internet nal Ernst Sax supplitgescha mai da las votantas ed ils votants gist pau- gartegia quai uss anc meglier, e betg publitgar il resultat avant che sa. I vegn dumbrà ora las vuschs. cun las rubricas regiunalas sin nos- Mundaun haja decidì. El na vul betg La presidenta Irene Schneider vul sa pagina chatt’ins las infurma- che quai influenzeschia forsa ils vi- savair da mai co ch’ils da Sursaissa schins da Mundaun en lur decisiun. han votà. Jau scutin ad ella il resul- tard essan nus online cun ils resul- Linus Livers, Per cletg di el quai a temp a mai! La tat en l’ureglia e nus spetgain fin tats da las duas radunanzas, e nati- producent Surselva e pagina d’internet rtr.ch è gia pron- ch’ils dumbravuschs han fatg lur ralmain èn quels era d’udir a las Grischun Central ziuns uss anc bler pli svelt. Svelt – pli svelt – sveltischem Glindesdi, ils 22 da zercladur 2015, curt suenter las 10 da la dentant er ina sfida. Per preschen- sin tut las tastaturas: quella da ra- saira. Jau vegn gist or da la halla da gimnastica. Il telefonin tar bain e svelt in tema sco la ser- dio, da televisiun e quella online. annunzia novas. In sms dad in collega da redacziun: sco per tut las autras regiuns era. il Robinson Club Schweizerhof a In instrument per esser svelt. In Vulpera – in dals gronds hotels da instrument era per ademplir il ba- l’Engiadina Bassa – serria las por- segn da tut quels che s’infurmeschan online e precis lura, cura ch’els han peda. In instrument che cumplettescha las pussaivladads rada dad in grond hotel en En- David Spinnler, gadna Bassa ston ins esser virtuus producent Engiadina La concurrenza Nua è il nov film da l'Uorsin era vegnì realisà? per las redacziuns en las regiuns da porscher tut las infurmaziuns 0 Guarda 0 Trun 0 Zuoz impurtantas sin divers chanals: online, via radio e televisiun. Premis: 2x2 entradas per il film «Schellen-Ursli» dal reschissur Xavier Koller che Regiuns multimedialas vegn mussà a partir da mez october en ils kinos. La dimensiun online n’è natiral- www.schellenursli.com main insumma betg nova. Dentant: ins po e sto servir online in Tramettai la resposta fin il 1. d’october 2015 a: tas. In tema brisant. Jau lasch ir ils auter product che via radio u tele- [email protected] ubain a collegas a baiver in e cumenza da visiun. Ins sto far ina nova cumpo- RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha retschertgar. Suenter circa in’ura siziun a basa dad elements audi- Accents hai jau duas funtaunas che confer- tivs e visuals. Via da Masans 2, 7002 Cuira man la nova. Jau decid da metter Las redacziuns regiunalas da RTR online la novitad. A las 23:58 è la èn uschia redacziuns multimedia- Ils victurs da la davosa concurrenza: novitad publitgada sin www.rtr.ch las. Dapi onns. Uss è vegnì tiers era Marianna Demont, Vella ed era sin la pagina da la regiun tut il servetsch online dals temas Gieri Battaglia, Rorschach Engiadina ch’i dat da nov tar RTR, regiunals. In instrument attractiv, 20 settember 2015 | accents nr. 3 Inscunter rumantsch a Turitg RTR e la SRG.R han rendì onur a las Rumantschas ed als Rumantschs che vivan en la Bassa ed han envidà els a l’occurrenza «Da cumpagnia» ed a la radunanza annuala. Radunanza en studio da televisiun Sonda avantmezdi ha Oscar Knapp, il president da la SRG.R, beneventà ils preschents en il (rtr) Passa 30% da las persunas sponsabels vulì midar e perquai studio da televisiun. Corina Casa- ch’inditgeschan il rumantsch sco envidà lur commembers a Turitg. nova è vegnida undrada cun il lingua dominada il meglier na vi- premi da la SRG.R per ses enga- van betg en il Grischun. Blers dad «Da cumpagnia» schi en favur dal rumantsch e d’i- els han chattà in nov dachasa en L’inscunter rumantsch a Turitg na Svizra quadrilingua. La lauda- la Bassa, passa 4’000 en il chan- ha prendì si’entschatta il vender- tio per l’undrada è vegnida pu- tun da Turitg. Quai è lura era stà di saira. In grond dumber da Ru- blitgada en ils ACCENTS dal in dals motivs principals che RTR mantschas e Rumantschs, ma era zercladur 2015. Ils commembers e la SRG.R han envidà ils 29 e 30 da simpatisantas e simpatisants, da la SRG.R han prendì enconu- da matg ad in inscunter ru- ha assistì en il studio da televi- schientscha e sancziunà il rap- mantsch a Turitg. siun da SRF/TPC a l’occurrenza port annual e la bilantscha da cun chant e musica. Sin tribuna è program RTR 2014. Anc mai en la Bassa sa preschentada la giuvna garda A chaschun da la radunanza an- Cuntrari a RTR, ch’è adina puspè dals musicists rumantschs: Re- nuala ha Ladina Heimgartner, di- preschent cun emissiuns da radio zia, Pascal Gamboni e Rees Coray, rectura RTR, orientà davart il e televisiun, ma era cun concerts Snook e sco punct culminant succedì durant ses emprim onn en l’entira Svizra, n’ha la SRG.R, Katja Wolf e Marius Deflorin che en uffizi e dà in sguard en il futur fundada l’onn 1946, anc mai or- han preschentà per l’emprima da l’interpresa da medias electro- ganisà sia radunanza annuala or- giada il Top Pop Rumantsch «Igl nica rumantscha. daifer il Grischun. Quai han ils re- ei sco igl ei». Foto 1: Viktor Baumeler, president SRG.D, porta ils salids da l'uniun purtadra da la Svizra tudestga. Dretg dad el Oscar Knapp, president SRG.R, e ses consuprastants Duri Blumenthal e Donat Nay. Foto 2: Il team d'organisaziun da RTR (da san.): Tamara Deflorin, Marina Morgenthaler (responsabla), Esther Bigliel, Andrina Luzio, Daria Flury. Foto 3: Corina Casanova, chanceliera federala, engrazia per il premi SRG.R 2015. Foto 4: Ladina Heimgartner, directura RTR, ha referì davart las sfidas futuras per la chasa da medias RTR. Foto 5: Rees Coray, Rezia Ladina Peer e Pascal Gamboni durant lur producziun a chaschun dal «Da cumpagnia». Foto 6: La primaudiziun dal Top Pop rumantsch «Igl ei sco igl ei»cun ils interprets (da san.): Dominik Eberle (ghitarra), Roger Hartmann (battaria), Snook (rap), Marius Deflorin (chant), Lucas Schwarz (bass), Katja Wolf (chant), Josquin Rosset (keyboard). Foto 7: Discussiun animada a chaschun da l'apero: Duri Bezzola, anteriur president SRG.R; Duri Campell, president dal Cussegl grond ed Erna Campell, Marco Cortesi, pledader da medias da la polizia da la citad da Turitg, cun partenaria Brigitte Bühler. (Fotos: Oscar Alessio, SRF) 21 settember 2015 | accents nr. 3 3 1 2 4 5 6 7 22 settember 2015 | accents nr. 3 Adia al president Raymond Loretan Durant bun trais onns ha il Vallesan dals delegads da la SRG SSR han lieu Raymond Loretan manà la SRG SSR la fin da quest onn. sco president dal cussegl d’admini- Durant quels trais onns e mez ha straziun e sco president da l’uniun. l’anteriur ambassadur Raymond Questa primavaira ha el decidì da Loretan candidar per in sez en il Cussegl dals pientscha per las minoritads entai- chantuns. El fa quai sco commember fer la SRG SSR, a moda particulara da la Partida cristiandemocratica era per la SRG.R. El è sta preschent a per il chantun da Genevra. Questa pliras radunanzas ed occurrenzas candidatura, ed in’eventuala elec- ed ha tgirà in stretg contact cun ils ziun, n’è betg cumpatibla cun il gremis da la SRG.R, ma era cun il presidi da la SRG SSR. Perquai ha mund politic dal Grischun. Sia de- Raymond Loretan remess ses uffizi mananza eleganta ed eloquenta ha a chaschun da la seduta dal cussegl facilità ad el d’entrar en contact cun d’administraziun dals 22 da zer- in e scadin. cladur Interimisticamain Grazia fitg Raymond Loretan per tia vegn la SRG SSR manada dal lavur en favur da la SRG SSR, e spe- vicepresident Viktor Baumeler da zialmain en favur da nossa pitschna Lucerna. L'elecziun per in nov cuminanza rumantscha. 2015. demussà gronda cha- president u ina nova presidenta tras la radunanza da las delegadas e Oscar Knapp, president SRG.R Raymond Loretan, president SRG SSR 2012-2015. Grazia fitg per Voss sustegn Ils 14 da zercladur 2015 han votan- Che la Svizra rumantscha ha ac- contribuziun? Tge qualitad han A la squadra da RTR vi jau engra- tas e votants acceptà la nova lescha ceptà la LRTV ma fa grond pla- quels programs? Co e nua vegnan ils ziar, ed era far in cumpliment per la da radio e televisiun (LRTV). schair. Noss GEA è er in signal im- daners da mia contribuziun inve- lavur d’infurmaziun professiunala Quella lescha prevesa – en ses ele- purtant per il cussegl d’administra- stids? Senza dubi, tut dumondas – ina contribuziun nunpajabla per il ments principals – ina midada dal ziun naziunal da la SRG SSR: nus giustifitgadas. La SRG SSR è con- svilup ed il mantegniment da nossa sistem d’incasso per consumar cun- faschain er en l’avegnir quint cun il scienta da l’impurtanza dal dialog lingua. Jau vuless er exprimer in tegns da radio, televisiun e multi- sustegn e la solidaritad en favur da cun Vus, in dialog che vegn anc in- cordial «Dieus paja» a cusseglier media. Per Voss sustegn engraziel noss radio e nossa televisiun en lin- tensifitgà en l’avegnir (guarda era naziunal Martin Candinas che ha – jau cordialmain. Il GEA – ch’è stà ina gua rumantscha. Durant il cumbat l’Editorial da Ladina Heimgartner sco co-president dal comité per la da nossas finamiras principalas per da votaziun è sa mussà cha la popu- sin p. 1 da quests ACCENTS). LRTV – cumbattì cun grond enga- quest onn – è in GEA a las novas laziun è interessada per dumondas Il GEA da la Svizra rumantscha è in schament persunal per la nova le- pussaivladads d’infurmaziun, ed er dal service public, sco p.ex.: Tge GEA a l’impurtanza da RTR, ed a sia scha da radio e televisiun. in grond sustegn per Radiotelevi- programs da radio, televisiun e mul- contribuziun siun Svizra Rumantscha (RTR). timedia poss jau pretender per mia nossa lingua e cultura rumantscha. DAVENTAI COMMEMBER DA LA SRG.R incontestabla per Oscar Knapp, president SRG.R Contribuziun annuala: CHF 20.– per persunas singulas CHF 30.– per uniuns CHF 80.– per persunas giuridicas Dapli sin srgr.ch 23 settember 2015 | accents nr. 3 «Las linguas m’han manà or en il mund ed enavos» Dapi quatter mais la ha SRG.R ina nova manadra dal secretariat. Ina da sias emprimas incumbensas è stada d’organisar la radunanza annuala a Turitg. (srg.r) Anna Maria Ratti-Duschletta federal en logistica. Durant otg onns è naschida e creschida si a Scuol. Per ha ella ultra da quai instruì englais e emprender las linguas è ella stada rumantsch. Sco responsabla per ils da giuvna en Svizra franzosa ed en settschient emprendists da logistica l’Engalterra. Suenter l’emprendis- ha ella lavurà ils ultims set onns en sadi sco assistenta da manaschi tar la sedia principala da La Posta la Posta ha ella lavurà per la PTT en Svizra a Berna, ed è era stada presi- l’Engiadina ed en il Tessin. Silsuen- denta da la cumissiun da svilup e ter ha ella midà patrun ed è ida en qualitad da las professiuns da logi- Svizra Orientala, nua ch’ella è stada stica. engaschada en differentas firmas Er il rumantsch è stà in motiv per re- activas en l’entir mund. turnar en il Grischun. Cun l’engaschament en la SRG.R turna Anna La vita professiunala Maria Ratti-Duschletta tar sias ragi- Las linguas èn adina stadas ina schs, tar sia lingua materna che l’ha Anna Maria Ratti-Duschletta (45) è dapi il matg la referendaria da la chaussa dal cor per Anna Maria Rat- pussibilità d’emprender svelt e leva- societad purtadra SRG SSR Svizra Rumantscha. ti. Cun 20 onns discurriva ella cur- main autras linguas. rentamain tschintg linguas (ru- giaudan il fatg che la famiglia, amis dar sin sendas a lunga distanza. Ella mantsch, tudestg, talian, franzos, La vita privata ed enconuschents da pli baud èn emblida gugent il temp legend cude- englais). Furmaziuns supplementa- Anna Maria Ratti-Duschletta è mari- ussa pli datiers in da l’auter. schs en differentas linguas, era per ras cuntinuadas han gidà da schlar- dada e viva cun ses um Duri e lur figl Anna Maria Ratti-Duschletta sa mantegnair il nivel da quellas. Las giar sias enconuschientschas pro- Corsin a Zizers. Corsin, ch’è naschì mova gugent en il liber; saja quai linguas: ina chaussa dal cor da la fessiunalas. Uschia posseda ella in avant trais onns, è il motiv principal cun chalzers da muntogna, cun ils nova manadra dal post da la SRG.R a certificat professiunal federal sco ch’ella ha vulì reducir il pensum da bastuns da chaminar ubain cun il Cuira. scolasta da creschids ed in diplom lavur e returnar en il Grischun. Tuts velo. Spezialmain ama ella da vian- Bainvegni a la dieta naziunala da la SRG SSR a Cuira (srg.r) Quest onn ha la dieta naziu- «Die Demokratie ist los», cun dus nala da la SSR lieu ils 25 da set- podiums da discussiun e cun di- tember 2015 a Cuira. En il center scurs cun il public s’occupa la die- da las discussiuns stat «La contri- ta da la rolla e l’impurtanza da la buziun da la SSR a la democra- SSR per la democrazia svizra. zia». Nus ans allegrain da dar il bainve- Cun referats da Sonia Mikich, gni a tut quellas e quels ch’èn Martin Schulze Walther Thurnhe- s’annunziads. A revair a Cuira! er, cun exempels or dals programs Ulteriuras infurmaziuns: da la SSR, cun il film documentar http://dietanaziunala.srgssr.ch la davosa Total viril - in eveniment memorabel Quest termin vegn ad ir en las annalas dal chant rumantsch. Sonda, ils 13 da zercladur 2015, èn ils trais Gronds chors virils rumantschs sa preschentads da cuminanza a la Festa svizra da chant a Meiringen. (rtr) Radiotelevisiun Svizra Ru- ziuns ed emissiuns al radio, en la te- stiv ch’ils trais gronds chors virils umens da la Ligia Grischa, dal Chor mantscha (RTR) è natiralmain stada levisiun ed online. In dals puncts cul- (foto) han dà communablamain. En la viril Lumnezia e dal Chor viril Surses preschenta ed ha realisà contribu- minants da la festa è stà il concert fe- baselgia da sontg Michael han ils 200 sut la direcziun da lur dirigents Christoph Cajöri, Clau Scherrer e Luzius Hassler fatg buna reclama per il chant en general e per il chant ru- Chara Marina A chaschun dal «Da cumpagnia» a Turitg avain nus tuts applaudì per Snook, per Rezia u per Pascal Gamboni. Nus avain ludà la cuschina gustusa ed il service amiaivel. Nus avain apprezià il sustegn professiunal da la squadra da SRF e dal tpc. Pelvaira, nus avain passentà ina bella saira cun nossas commembras e noss commembers da la SRG.R e cun auters giasts. Il pli grond e sincer grazia fitg tutga dentant a tai, Marina. Il «Da cumpagnia» a Tu ritg è stà l’emprim grond event che RTR ha organisà sut tia batgetta. Tut ils fils èn vegnids ensemen tar tai. E ti has tra tg quels a moda professiunala e suverana. Malgrà il squitsc h ch’ina tala organisaziun chaschuna es ti stada durant la sai ra da buna luna e pronta per tut las eventualitads. Per questa pre staziun: cordiala gratulaziun ed in grazia fitg sincer. Jau m’alleg rel sin «tia» proxima occurrenza. Ladina mantsch en spezial. RTR ha lura er accumpagnà singuls chantadurs ed ils chors avant e durant la festa e realisà il film «Total viril» che raquinta da la passiun per il chant viril, da la istorgia gloriusa dals trais chors, da lur impurtanza politica e da lur perspectivas per l’avegnir. En il dossier «Chant e musica/festas da chant» sin rtr.ch pon ins tadlar e guardar il concert festiv ed il film «Total viril». Dunna Marina Morgenthaler Partiziun C&M RTR Via da Masans 2 7002 Cuira Directamain al dossier: