settember 2015 | accents nr. 3
ACCENTS
nr. 3
settember 2015
annada 6
radio | televisiun | multimedia | www.rtr.ch
Cun il Cussegl grond a
l’expo a Milaun
pagina 3
La fasa decisiva avant las
elecziuns da l’october
paginas 12+13
Rätoromanisches OnlineLehrmittel
pagina 16
Inscunter rumantsch a
Turitg
paginas 20+21
Cineasts rumantschs - u l’autra perspectiva
Era sch’i dat mo paucs films da kino per rumantsch, datti ils
cineasts rumantschs. E quels collavuran cun Radiotelevisiun Svizra Rumantscha. L’istorgia d’ina cooperaziun
fritgaivla.
Dapi 15 onns profitan las cineastas
mentarists libers en Svizra. Uschia
ed ils cineasts rumantschs sco era
emettan er ils Cuntrasts dad RTR,
RTR dal Pacte de l’audiovisuel.
sper ils films realisads da nossa
Quai è ina cunvegna tranter la SRG
squadra en chasa, mintg’onn var
SSR e las differentas associaziuns
tschintg fin sis films d’auturs li-
d’interess da la branscha da film
bers. Entant che noss collegas da
en Svizra. L’intent central è da
las autras regiuns han la pus-
promover la preschientscha e la
saivladad da sa laschar inspirar u Er els tutgan tar ils reschissurs che realiseschan films per la Televisiun
qualitad dal film svizzer. La SRG
lura cumprar producziuns estras Rumantscha: Claudia Knapp, Hercli Bundi, Susanna Fanzun, Christian
SSR sustegna onn per onn cun pas-
en Germania, la Frantscha u l’Ita- Schocher, Manfred Ferrari, Gieri Venzin, Samir ed Ivo Zen.
sa 20 milliuns francs mintgamai
lia, èn per RTR las producziuns dal
var 200 films da televisiun e kino
Pacte ina da las paucas pussaivla-
en tut las quatter linguas naziuna-
dads da barat. E viceversa è RTR
Stimul, barat e fanestra
von Aarburg, Christoph Schaub,
las. Per l’ina s’engascha ella sco co-
per cineasts rumantschs pli u main
Cineastas e cineasts independents
Samir u Fred van der Kooij, han ils
producenta e per l’autra è ella in
l’unica plattafurma per cuntan-
sco p.ex. Hercli Bundi, Manfred
ultims onns dà impuls impurtants
chanal da distribuziun impurtant
scher directamain in public ru-
Ferrari, Gieri Venzin, Ivo Zen, Urs
al mund dal film rumantsch. Per
per ils films da cineastas e docu-
mantsch.
Frei, Christian Schocher, Daniel
l’ina è quai lur optica d’ordaifer sin
(cuntinuaziun pag. 2)
Editorial
Be il public dat valur
a las medias
Tge SRG SSR vulain nus en
Svizra? Tge RTR en Svizra rumantscha? Quant ans valan ils
programs da qualitad en quatter linguas? Ans valan els insumma insatge? Quant ans vala
RTR? Vulain nus che nossas
medias publicas en Svizra porschian era programs che diver-
teschan u che quellas cuntanschian er il public giuven? Talas
dumondas han acutalmain conjunctura auta
en tut l’Europa. Tar nus
en Svizra ha la debatta
cumenzà per propi a
chaschun da la votaziun davart la nova
lescha da radio e
televisiun LRTV/RTVG
(guarda era pag. 22). E la discussiun vegn a cuntinuar ils proxims onns.
Questa debatta è impurtanta e
sauna. Medias – oravant tut medias publicas ed independentas – han be valur per ina democrazia,
sch’il public enconuscha e renconuscha lur
valur. Jau crai che RTR
è ina pitga fundamentala per il mund da las
medias en il Grischun
ed er ina pitga purtadra per nossa lingua rumantscha e nossa
Svizra quadrilingua. En quest
temp da debattas vivas vali da
cumbatter vinavant per questa
pitga. I vala da crear e tgirar il
dialog, d’infurmar davart nossa
incumbensa e nossa prestaziun
– en Svizra rumantscha ed ordaifer la Svizra rumantscha. E
per nus collavuraturas e collavuraturs da RTR – d’esser di per
di il meglier RTR che nus pudain
esser per noss public.
Ladina Heimgartner
2
settember 2015 | accents nr. 3
L’infurmaziun duai vegnir tar
il consument
Tge che capita en la regiun interessescha per gronda part
era las giuvnas ed ils giuvens che discurran rumantsch.
Tschertgar activamain las infurmaziuns na vulan els
dentant betg. Quai resulta d’in studi che Gion Hosang ha
fatg en il rom da sia lavur da master cun Rumantschas e
Rumantschs da 25 fin 35 onns che vivan en Surselva.
La retschertga hai jau fatg en il rom
consumà adina dapli videos en la
da mia lavur da master en multime-
rait ed era che RTR augmenta il
dia e communicaziun a la Scola auta
dumber da videos per la pagina d’in-
da tecnica ed economia (HTW) a Cu-
ternet. Ina retschertga cun intervi-
Gion Hosang, redactur Surselva, staziunà a Mustér, ha terminà sia
ira.
stas qualitativas cun indesch persu-
scolaziun da master a la HTW a Cuira.
La lavur s’occupa da la dumonda co
nas giuvnas rumantschas che vivan
che novitads ed infurmaziuns da la
en Surselva dueva cumprovar que-
vens èsi il lieu, respectiv la disa nua
plazzar infurmaziuns. Uschia sa du-
regiun han da vegnir preparadas e
sta tesa. Ils resultats da las indesch
ch’i vegn consumà infurmaziuns
mondan plirs, pertge che RTR na
derasadas da las medias electroni-
intervistas ch’èn vegnidas fatgas
ch’è relevant. Uschia n’èsi a chasa
plazzeschia betg novitads sin face-
cas per cuntanscher in public giu-
per questa retschertga na verifitge-
nagin problem da guardar in video.
book. Il messadi è cler. Las infurma-
ven. La tesa formulada pretenda che
schan dentant betg la tesa.
Igl è cumadaivel, damai ch’ins po be
ziuns duain vegnir derasadas là,
guardar e tadlar. En biro ubain en il
nua che la giuventetgna è.
questas infurmaziuns avessan da
vegnir derasadas en furma da vi-
Video è attractiv
tren po quai esser in disturbi. Là èsi
deos en la rait per chattar dapli con-
Igl è fitg different schebain ina per-
pli cumadaivel da leger in curt text e
Ils giuvens enconuschan RTR
suments
Argumentada
suna guarda pli gugent in video u
da guardar intginas fotografias.
Passa la mesadad dals dumandads
vegn questa tesa cun il fatg ch’i vegn
sch’ella legia pli gugent in text. Sa-
Uschia prefereschan tschintg da las
inditgeschan ch’els taidlian mintga
indesch persunas intervistadas da
di Radio Rumantsch. Quai dad ina
guardar in video entant che quatter
vart sco accumpagnament, dentant
persunas prefereschan texts cun fo-
era per savair tge che capita en la re-
tografias. Per duas persunas n’è l’in-
giun. Regularmain guardan els era
giuvens.
Cineasts rumantschs - u l’autra perspectiva
(cuntinuaziun da pag. 1)
dis pli tard ha Susanna Fanzun gu-
ternet nagina funtauna d’infurma-
las emissiuns da la Televisiun Ru-
istorgias rumantschas e grischu-
dagnà cun „Kühe, Käse und 3 Kin-
ziuns.
mantscha. Otg da las indesch persu-
nas che pon porscher in nov ac-
der» il premi dal public al Cuneo
cess, e per l’autra è quai lur know-
Montagna Festival. Il punct da par-
how filmic, vul dir la moda e maniera co raquintar e visualisar
nas dumandadas han inditgà da
guardar ina fin duas giadas l’emna
tenza per quest film, ch’è vegnì
Il pli gugent là,
nua ch’ins è gia
mussà questa stad en ils kinos da
Giavischs co ch’il cuntegn duai ve-
na d’internet da RTR vesi ora tut au-
questas istorgias. Sper ils films re-
la Svizra tudestga e pli tard sin
gnir producì n’èn betg vegnids a la
ter. Be quatter persunas visitan
alisads da nossas redacturas e da
SRF, era ina versiun pli curta fatga
glisch tras la retschertga. Impurtant
mintga di u ina fin duas giadas per
noss redacturs èn questas pro-
il 2013 per RTR: «Up in the sky – 3
èsi dentant ch’ins na sto betg
emna la pagina rtr.ch. Las autras set
ducziuns er ina fanestra impur-
uffants ad alp». E l’istorgia da coo-
tschertgar las infurmaziuns. Stuair
persunas visitan main savens fin in-
tanta vers in public pli vast, ordai-
peraziun e coproducziun va vina-
avrir cun il telefonin ina pagina d’in-
summa mai questa pagina. Quai
fer il Grischun. Lur films vegnan
vant era l’onn proxim tranter au-
ternet n’è betg giavischà. Ils duman-
cumprova il fatg che las giuvnas ed
preschentads regularmain als Dis
ter cun la segunda part dal misteri
dads giavischan in’applicaziun che
ils giuvens giavischan che las infur-
da film a Soloturn ed èn preschents
da Bargun (Gieri Venzin), u l’istor-
porscha sin in’egliada las novitads
maziuns vegnian tar els e quai a
als differents festivals en l’Europa.
gia incredibla da la princessa da
da lur regiun e che fa gist attent cun
moda uschè simpla sco pussaivel. Il
Uschia ha il film «Canorta – resun
Samedan (Claudia Knapp).
ina novitad da «push» ch’i dat insat-
pli gugent sin lur telefonins, cun ina
Televisiun Rumantscha. Tar la pagi-
ge nov. Per las giuvnas ed ils giu-
applicaziun ubain era via las medias
dad Aline Suter e Céline Carridroit
Guadench Dazzi
vens che guardan bleras giadas per
socialas.
gudagnà il premi da la giuria al
David Truttmann,
di tge che capita en las medias socia-
Trento Film Festival 2015, e paucs
producents Reflexiun RTR
las, fissan era quellas in bun lieu per
dad in viadi rumantsch» (2013)
Gion Hosang, redactur Surselva
3
settember 2015 | accents nr. 3
Filmar cun telefonin
– emprimas experientschas
Igl è stà in tema ideal per far in film
cun il telefonin: la pendiculara da
Mustér transporta ina crana en il territori da skis.
Jau hai cumenzà a filmar gia en la
cabina, in pau per exercitar. E sa
chapescha che jau hai era vulì filmar l’entira procedura da vegnir
cun la crana sut la pendiculara, da
fixar ella en la dretga posiziun e
silsuenter da pender ella suten vi
da la cabina. E sa chapescha che jau
avess era vulì filmar, co che la pendiculara sa metta sin via en direcziun da la staziun a val.
Ma oha! L’accu ha dà si il spiert pli
spert che quai che jau aveva quintà,
ed uschia n’hai jau betg pudì filmar
tut quai che jau avess atgnamain vulì.
Per cletg èsi dentant tuttina stà pus«La bella polenta»: las chantaduras ed ils chantadurs dal parlament grischun chantan sut la direcziun
saivel da metter online il filmin cun
d’Alice Bertogg, redactura RTR.
las sequenzas che jau aveva registrà
avant.
«La politica chanta pulenta»
Hubert Giger, redactur Surselva
Giubileums da
fatschenta
«Pertge ma vegnan adina puspè da questas ideas sturnas?
In giudiment per tuts
Quai è i a mai tras il chau la damaun dals 10 da zercladur.
Arrivads al pavigliun svizzer a
October 2015
l’expo a Milaun hai dà in act festiv.
Oscar Flepp – 25 onns
Là hai jau er entupà ils parlamen-
Nadja Cadonau – 10 onns
taris ch’eran vegnids cun il bus
Elin Batista – 5 onns
Vegn jau da motivar deputadas e deputads Grischuns da
chantar la chanzun da la pulenta a l’expo a Milaun?»
davent da Cuira e ch’avevan era
«Quai è ina vaira pulenta», hai jau
Politichers cun ambiziuns
exercità la chanzun. Damai ch’il
November 2015
pensà, cura che jau sun charrada
Suenter il stop a Tusaun era il bus
bus da l’Engiadina ha gì retard, è
Christa Soliva – 30 onns
quella damaun cun l’auto vers la
quasi plain. Per mai eri ussa temp
l’entira ceremonia s’entardada e
Prisca Bigliel – 20 onns
staziun da La Punt/Reichenau. In-
da cumenzar cun l’emprova da la
tuttenina n’eri betg pli uschè se-
Casper Nicca – 5 onns
sacura aveva jau gì l’idea d’ac-
chanzun tessinaisa «La bella po-
gir, sche nus hajan insumma anc
cumpagnar cun il microfon ils
lenta». Nagin n’ha refusà las no-
peda per nossa acziun musicala.
Cordiala gratulaziun e grazia
parlamentaris grischuns durant
tas ed immediat han els chantà en
Tuttenina ha il responsabel dal
fitg per la lavur e la fidaivladad.
lur visita a l’expo a Milaun. E betg
duas vuschs. Cler, tranter ils poli-
Chantun, Markus Haltiner, sup-
mo quai! Nus da RTR vulevan pre-
tichers avevi era chantaduras e
plitgà nus tuts sin tribuna per
schentar en la metropola taliana
chantadurs da vaglia. Ed els eran
chantar «La bella polenta». Depu-
ina chanzun chantada dals politi-
fitg ambizius. «Chantain nus su-
tadas e deputads e commembers
Fin da fanadur 2015
chers. Jau aveva grondas resalvas
lettamain questa chanzun?», «Na
da la Regenza èn sa fultschads sin
Walter Kopatz
e na saveva betg co che las depu-
vuls betg empruvar d’intunar in
tribuna, jau sun stada davant mes
tadas ed ils deputads dal chantun
mez tun pli aut?» e «Lessas propi
chor, hai dà en il tun – e lura hani
Fin d’october 2015
Grischun reageschian sin questa
mo chantar quatter da las otg
chantà. E co ch’els han chantà! In
Daniela Heinrich
acziun. Ils politichers ch’eran
strofas?», uschia ils resuns a nos-
vair giudiment per mai – ed jau hai
pronts sper il bus m’han beneven-
sa emprova en il bus.
vis en lur fatschas – er ils politi-
Fin da november 2015
chers han giudì «La polenta».
Flurina Andriuet
tà cordialmain ed els savevan era
gia da la sfida che spetgava nus.
Alice Bertogg
Partenzas
4
settember 2015 | accents nr. 3
«La maschina da dumbrar na
funcziunava betg»
L’entschatta da settember 2011 hai jau mess sin posta mia
annunzia per la plazza d’emprendista commerziala tar
RTR. Ed ussa, la fin da fanadur 2015, cumenza insatge nov.
Jau hai adina gì plaschair da la lin-
Suenter il temp da las introducziuns
gua rumantscha ed uschia ma sun
ed infurmaziuns hai jau lura cu-
jau annunziada suenter la scola se-
menzà a lavurar en las partiziuns
cundara en in lieu, nua ch’il ru-
logistica, redacziun da musica e re-
mantsch è omnipreschent. Bain-
sursas umanas. La scola commer-
spert hai jau lura pudì ma preschen-
ziala a Glion ha cumenzà e la lavur
tar a Cuira e silsuenter era survegnì
tar RTR è daventada ina part da mia
la plazza. Ussa, quatter onns suen-
vita da mintgadi.
ter mes emprim contact cun RTR, va
mes temp en l’interpresa a fin ed
Tut ha da far cun cifras
uschia vali la paina da guardar ena-
Il segund onn hai jau lavurà vina-
Daria Flury (sanester) cun Andrina Luzio, la responsabla per las
vos sin ils onns d’emprendissadi.
vant en la redacziun da musica, tar
emprendistas commerzialas tar RTR.
las resursas umanas e da nov era tar
L’emprim pass è il pli grev
las finanzas. Mia lavur aveva ussa
nov, oravant tut per il servetsch da
Tut va a fin
Jau ma regord anc bain da mes em-
savens da far cun cifras e quai ha
multimedia cun tut ses programs. Ils
Suenter 1085 dis e blers lungs viadis
prim di da lavur. Tut era nov per mai
plaschì a mai. Ina chaussa da quest
onns avant èn plitost stads emple-
a la lavur e puspè a chasa va ussa pia
ed jau ma sentiva fitg pitschna en la
onn è stada bain en memoria a mai:
nids cun lavur administrativa, ma
tut a fin. Jau less engraziar fitg a tut
gronda chasa RTR. Ils Engiadinais
mintga duas emnas aveva jau dad ir
quest onn sun jau era vegnida en
quels che han gidà e sustegnì mai en
na chapiva jau betg bain ed hai
a la banca cun munaida, ma buna-
contact savens cun las medias e cun
quests trais onns e sun cuntenta dad
uschia stuì dumandar inqual giada
main mintga giada na funcziunava
la tecnica. La pagina da RTR è stada
avair fatg quest’experientscha. Mia
tge ch’els hajan propi ditg. Nus es-
la maschina da dumbrar ils daners
ina buna amia da mai durant quest
vita professiunala maina mai uss en
san dentant adina ans chapids en
betg endretg. Uschia hai jau passen-
onn. E cura che RTR ha fatg
in’autra direcziun. Durant in onn e
ina moda u l’autra. Era da tegnair en
tà intginas uras en la banca fin ch’ils
l’entschatta dal 2015 ina nova pagi-
mez fatsch jau in praticum tar la
memoria ils nums da tut las persu-
problems eran mintgamai schliads.
na d’internet, hai jau puspè empren-
Banca Chantunala Grischuna – lain
nas è stà ina sfida per mai, oravant
dì insatge nov.
guardar, sche la maschina da dum-
tut durant il servetsch da retschavi-
Tut va en la rait
Ils examens finals èn adina ve-
brar daners funcziunescha ussa.
ment. Quel temp da malsegirezza è
Il segund onn è passà spert e gia hai
gnids pli datiers ed uschia hai
per fortuna passà svelt e plaun a
jau cumenzà en la partiziun dal stab
plaunsieu gì num da ma metter da-
plaun gieva tut meglier e meglier.
program. Igl è stà d’emprender bler
vos ils cudeschs.
Daria Flury
Nova responsabla dal ressort communicaziun e marketing RTR
A partir dal 2016 surpiglia Tamara Deflorin, oriunda da
sia funcziun represchenta ella RTR
Mustér, il ressort communicaziun e marketing da RTR.
er en gremis naziunals da la SSR.
(rtr) Suenter l’emprendissadi com-
gram ed events. Sco manadra da la
ra d’Esther Bigliel che ha manà la
merzial cun matura professiunala e
partiziun communicaziun e marke-
partiziun ils ultims onns, e che sur-
la scolaziun sco spezialista da mar-
ting è Tamara Deflorin responsabla
piglia en il futur cun in pensum da
keting ha ella lavurà en la branscha
en spezial per la realisaziun d’oc-
lavur parzial novas incumbensas
da turissem e hotellaria. Dapi il
currenzas, il marketing da program,
en il team da communicaziun e
2012 lavura ella tar RTR sco refe-
il contact cun las medias e la com-
marketing da RTR.
rendaria per la promoziun da pro-
municaziun interna ed externa. En
Tamara Deflorin daventa successu-
5
settember 2015 | accents nr. 3
Oceana tar SRF Virus a Turitg
L’avrigl hai jau visità l’emissiun da
citad fitg persunala. E tge vul insum-
la finamira è ch’il discurs tuna sco ils
mai en mintga cas. Jau crai che nus
radio SRF Virus #Rehmann e ses
ma dir «esser autentic, esser sincer»?
discurs da maisa radunda durant
tuts hajan in sentiment en noss ven-
moderatur Robin Rehmann. L’emis-
Quai tuna magari banal – nagin na
baiver la saira sontga ina biera cun
ter – ed i dovra curaschi da tadlar sin
siun en furma da talk è relativamain
raquinta manzegnas. Per mai simpel
tes collegas. Gea, absolut, jau sun era
quel. I vala tschient pertschient la
nova ed ina da las meglras emis-
da respunder: mes sentiments èn
da quest avis. Ma quants discurs dal
paina.
siuns da talk – chat jau. El e ses side-
adina autentics. Quels èn adina reals.
radio e da la televisiun rumantscha
kick, per uschè dir ses assistent, be-
Perquai era gists – ditg a moda exa-
èn propi uschia? Jau crai ch’i dovria
neventan
gerada. Per mai è quai il punct il pli
curaschi per esser autentic. Curaschi
Directamain tar l’emissiun:
Robin
impurtant che jau vuless purtar a
da far dumondas banalas, simplas,
#Rehmann: http://www.srf.ch/
Rehmann discuta davart temas fun-
chasa da mia visita en l’emissiun
sinceras. Sche jau n’hai betg propi
radio-srf-virus/rehmann
damentals da la vita, sco per exem-
#Rehmann da SRF Virus. Ma quant
chapì in cudesch d’in autur renumà
pel l’amur, siemis, amicizias, ma era
autentic è il program da RTR?
ed enconuschent, lura dumond jau
temas da tabu sco drogas, suicid e
Mintgin da nus sa che bler è inscenà.
suenter. Sche jau hai l’impressiun
En il rom da la scolaziun visi-
pornografia. L’emissiun è d’udir adi-
Per part è quai inevitabel. Ma il pli
ch’in musicist professiunal haja pers
tan collavuraturs da RTR adi-
na la mesemna da las 19:00-21:00
ferm bad jau quai tar intervistas, di-
la motivaziun, lura dumond jau
na era puspè autras chasas da
sin SRF Virus cun in livestream sin
scurs, discurs da moderaziun, euv.
suenter. Sche jau hai l’impressiun
medias. La finamira è d’em-
YouTube. Gea, duas uras tras. Senza
Cura che jau hai cumenzà a lavurar
ch’in sportist fetschia in’impressiun
prender d’enconuscher diffe-
musica. Grondius!
tar RTR hai jau adina udì: la finamira
arroganta, lura dumond jau sch’el
rents formats, novas emis-
L’emissiun viva d’ina vart fitg ferm
è da raquintar istorgias uschia sco
saja arrogant. Quai capita en mintga
siuns ed autras furmas da la
dal moderatur Robin Rehmann. Ma
che ti raquintassas a tes amis; la fina-
cas en mia imaginaziun. En la situa-
lavur schurnalistica.
era da l’autenticitad. Da sia autenti-
mira è che ti tunas natiral en il radio;
ziun concreta però memia pauc – tar
tschintg
en
fin
mintga
set
emissiun
giasts.
Oceana Galmarini, stagiaira RTR
Gian-Marco tar EinsLive
a Cologna
Livio tar BBC Radio 1 a
Londra
Avant 20 onns ha il Westdeutscher
La finamira principala: divertir ed in-
Gia la bun’ura baud puprogna Radio
I saja per l’auditur pli simpel da sta-
Rundfunk WDR decidì da puspè vu-
furmar l’auditur e quai entaifer curt
1 ses auditurs cun musica da Royal
bilir ina relaziun persunala cun il ra-
lair cuntanscher la giuventetgna.
temp. Per ordinari vegn discurrì ma-
Blood. Per quels che na san betg:
dio e l’emissiun sch’els pon s’identi-
Quai cun ina nova furma da far radio.
ximalmain duas minutas tranter ina
quai è musica uschè dira ch’ella
fitgar cun paucs moderaturs, usche-
Far tut nov, ristgar e provocar ed ora-
chanzun. Per il pli basta dentant pli
chatscha schizunt mai or da letg la
numnads «anchormann», che han
vant tut empruvar senza pensar:
pauc ch’ina minuta. Uschia na datti
damaun marvegl.
lura savens era status da cult. Pia ina
quai han ins adina fatg uschia. 20
nagin «blabla». Il pli interessant ed il
Quai n’è dentant betg casualitad. La
filosofia plitost cuntraria a quella dal
onns pli tard tutga EinsLive tar ils ra-
pli impurtant vegn ditg, il rest pon ins
glieud taidla la «breakfast show» per
Radio Rumantsch.
dios da giuventetgna exemplarics.
alura leger online. En quel reguard po
sa svegliar, e pli dira che la musica è
Ils teams che fan radio èn repartids
il Radio Rumantsch segir anc em-
e pli preschent ch’è l’emettur en las
fix sin las emissiuns. Pia igl è adina il
prender inqual chaussa.
ureglias englaisas. Insumma para
medem team che fa la «breakfast
tut fatg fitg sapientivamain. Sco
show». Quest team sa cumpona ultra
Simplamain in auter mund
Tge ch’è spert stà cler: EinsLive e Radio Rumantsch èn dus munds diffe-
La musica è decisiva
quai ch’ins spetga dad ina maschina-
dal moderatur da pliras persunas
rents.
Sche la musica na plascha betg, mida
ria uschè gronda sco la BBC.
che organiseschan e produceschan
Il Radio Rumantsch ha 12’000 audi-
la glieud l’emettur. Perquai laschan
Stgars diesch milliuns auditurs ha
mo per quella emissiun.
turs per di, EinsLive 3,5 milliuns. Las
els ir blera musica actuala. Quella
BBC Radio 1 mintg’emna. Quest
E natiralmain: jau hai inscuntrà fitg
pussaivladads tar in emettur da ra-
taidlan ils blers, uschiglio na fiss ella
emettur da radio s’orientescha a las
flotta glieud che ha mussà gugent a
dio uschè grond èn natiralmain bler
betg uschè enconuschenta.
audituras ed als auditurs giuvens. E
mai ils studios futuristics e laschà
pli grondas. Tuttina pudess ins surpi-
La dumonda che resta a mai: a quants
quels vulan la bun’ura oravant tut
guardar mai co ch’els lavuran. E da
gliar tschertas structuras. Mai ha
plascha anc la musica da chors u la
musica e betg grondas baterladas,
las tschigulattas da Lindt han els era
spezialmain fascinà che far radio è
musica populara ch’ins auda al Radio
han ditg ils responsabels. Ils modera-
gì plaschair.
per els ina show. Ils moderaturs da-
Rumantsch?
turs stattan tuttina en il center da lur
stgan e duessan mussar lur persunalitad ed èn vers anora «stars».
emissiuns, sa stentan dentant era da
Gian-Marco Maissen, stagiari RTR
tegnair fitg curtas las infurmaziuns.
Livio Chistell, stagiari RTR
6
settember 2015 | accents nr. 3
In meglier plaz per Alberto
En il rom da nossa scolaziun Curs
sent a Cuira, aveva rimnà durant
cheu giun plaun. Quei ei bein des-
Gaby: «Gie, in per tei ed in per mei.
da certificat rumantsch avain nus
si’entira vita art e documents dal
segns d’Alberto Giacometti?»
Ed in scheinsa cheu. Segir negin
visità la Fundaziun Capauliana a
Grischun. En il decurs dals onns è
Gaby: «Ti battas. Quei sa buc esser
che sefa en che quels ein naven.
la collecziun creschida sin passa
(Gaby va en schanuglias e prenda
Jeu savess zuppar quels dessegns
25’000 maletgs, dissegns, cartas
enta maun in dals trais dissegns da
sut miu pullover gries. Ni tgei ma-
Ils ultims dus onns han ils collavu-
geograficas,
rispli cun la fatscha d’ina dunna).
negias?»
raturs da RTR, Federico Belotti,
chartas postalas, placats, pro-
Ah bein. Ti has raschun! Quei ei in
Claudia: «Jeu crei è buc che zatgi
Claudia Cathomen, Gaby Degonda
spects, cudeschs ed insaquantas
Giacometti. In original?»
s’encurschess. Ed a casa anflassen
e Rafael Müller, fatg il curs «furma-
sculpturas.
(Claudia va en schanuglias e pren-
nus segir in meglier plaz che quel
ziun rumantscha CAS» a la Scola
Suenter la guida e l’instrucziun uf-
da enta maun in auter dissegn)
ch’ei han cheu giun plaun.»
auta da pedagogia dal Grischun.
fiziala avain nus dastgà dar in
Claudia: «Tgei caussas! Quels met-
Ma eba: nus n’avain betg prendì
Quest curs intermediescha ina fur-
sguard individual sin las ovras en
tan quels maletgs semplamein
cun nus ils Giacomettis, era sche la
maziun generala sut il titel lingua,
las differentas stanzas. Gaby De-
cheu giun plaun sco sch’ei fussen
tentaziun è stada gronda. Baud u
cultura e societad rumantscha.
gonda e Claudia Cathomen, nus
dad in valanuot. Sas tgei, Gaby?
tard avess insatgi chattà ora noss
duas eran tuttenina en ina stanza
Quels maletgs vessen flot plaz en
enguladitsch – il pli tard cun leger
tut persulas, tut persulas cun trais
mia tastga da scola. Jeu savess gie
quest’ediziun dals Accents.
Cuira. Il giurist Duri Capaul (*1923
preziusadads!
schar cheu enstagl in cudisch ni
Claudia Cathomen
– †2009), oriund da Lumbrein e se-
Claudia: «He Gaby, mira ina ga
miu bloc da scriver.»
Gaby Degonda
fotografias,
dias,
La cumpetenza linguistica tar RTR
Tge è pli impurtant? La cumpetenza
sto elavurar quels texts schurnalisti-
collavuraturs da RTR vegn magari
schurnalistica u la cumpetenza lin-
camain e linguisticamain. Ma tge è pli
crititgada, n’è quella tenor mias
guistica? In zic è quai sco la dumonda
impurtant? Omadus! RTR fa pro-
retschertgas betg mala. La lingua sa
suenter l’ov e la giaglina e tge ch’era
ducts schurnalistics ed uschia ston
mida. Ils giuvens discurran halt au-
l’emprim.
ils products esser elavurads schur-
ter ch’ils vegls. Quai è mes facit.
En mia lavur finala dal Curs da certi-
nalisticamain correct. Ma senza ina
Ed il facit da la scolaziun: bunas cha-
ficat rumantsch sun jau ma fatschen-
buna cumpetenza linguistica na vai
schuns per far networking, empren-
tada cun la cumpetenza linguistica
era betg. La lingua è numnadamain
dì fitg bler, avert mes orizont – ma
tar RTR. RTR survegn la pli gronda
l’instrument per transportar ils cun-
jau avess anc ina u l’autra dumonda.
part da las infurmaziuns, da texts, e-
tegns. Ed era sche la cumpetenza lin-
mails ubain novitads per tudestg e
guistica da las collavuraturas e dals
Claudia Cathomen
Acceptanza dal rumantsch grischun en il Surmeir
En mia lavur da diplom ma fatschent
ina scola secundara per guardar,
instruids gia da l’emprima classa
jau cun l’acceptanza dal rumantsch
sch’ils scolars han insumma pla-
primara davent en trais linguas, vul
grischun en il Surmeir. En il Surses
schair dal rumantsch grischun.
dir en ladin, talian e tudestg. E fatg
ed en Val d’Alvra vegnan ils uffants
Il punct culminant da la scolaziun
surstar mai ha ch’il Dolomitan da
da scola alfabetisads en rumantsch
Curs da certificat rumantsch è stà
standard – ch’è vegnì elavurà sco il
grischun e la Pro Idioms n’ha fin
per mai l’excursiun en las Dolomi-
rumantsch grischun dal professur
ussa betg anc fitgà pe en las duas
tas. Jau hai emprendì bler dal pievel
Heinrich Schmid – è scumandà per
vals. En mia lavur examinesch jau,
ladin ch’è fitg sumegliant al pievel
publicaziuns
pertge che l’acceptanza dal ru-
rumantsch, da l’autra vart però tut-
duvrà mo per paucs artitgels en La
mantsch grischun è meglra en il
tina fitg different. M’impressiunà ha
Usc di Ladins, la revista emnila per
Surmeir che per exempel en la Sur-
per exempel che scolaras e scolars
las regiuns da las Dolomitas.
selva u en l’Engiadina. Tranter au-
da la scola Urtijëi (St. Ulrich in
ter hai jau fatg ina retschertga en
Gröden) en il Tirol dal Sid vegnan
uffizialas,
e
vegn
Federico Belotti
7
settember 2015 | accents nr. 3
Leger, e betg mo sfegliar
Impressum
Rapportar senza propi enconuscher
mantscha. Oramai che jau aveva da
bain il tema? – Sco schurnalist uni-
leger il mez cudesch per in referat en
versal ston ins era far quai. Uschia er
il rom dal CAS. Ma! Jau hai legì l’entir
avant bun dus onns, cura che l’isto-
cudesch. Uschè interessant po esser
richer Rico F. Valär ha preschentà sia
tut quai che sa zuppa davos l’effi-
ovra «Weder Italiener noch Deutsche!
zienza schurnalistica. E tge hai jau
– Die rätoromanische Heimatbewe-
emprendì? – Impurtants connexs e
gung 1863 – 1938». Il cudesch da 432
detagls – e quai betg be davart il mo-
paginas è er arrivà fin tar il redactur
viment rumantsch per la patria. Era
dal Radio Rumantsch. E la medema
la societad rumantscha actuala è sta-
saira hai jau fatg per l’autra damaun
da tema en il Curs da certificat ru-
ina contribuziun radiofonica da la
mantsch.
vernissascha dal cudesch. Forsa hai
è il cudesch vegnì sin curuna, e quai
Ed en la lavur da diplom ma fatschent
jau sfeglià in pau en il cudesch. Forsa
per prest in onn. Fin al curs Curs da
jau cun il pader surmiran Alexander
era be guardà sin il viertgel per scri-
certificat rumantsch (CAS). Alura è el
Lozza e la dumonda co ch’ins ha vesì
ver giu correctamain il titel. Uschè
«renaschì», il cudesch davart l’u-
il pader original pli baud e co ch’el
exact na sai jau betg pli quai. Suenter
schenumnada renaschientscha ru-
vegn percepì ozendi.
Rafael Müller
Rumantschs da l’ester en Surselva
Els han bandunà lur patria avant ca.
success e naufragis en lur vita. Tuts
50 onns. Els èn arrivads en Surselva
han emprendì fitg bain sursilvan e
cun ina valisch ed in giavisch: chat-
dastgan esser loschs da lur vast stga-
tar in meglier futur. Els han chattà la-
zi da pleds. Els han sincerà d’avair gì
vur, els èn sa chasads, han maridà, èn
insaquantas difficultads d’empren-
s’integrads socialmain ed er lingui-
der sursilvan. Surtut la furma da cur-
sticamain. Ed il bel – els han chattà
taschia saja stada difficila d’empren-
ina segunda patria. En mia lavur da
der. Quest fatg resplenda lur tenuta
finiziun sun jau ma fatschentada mi-
envers ils indigens e la cultura ru-
nuziusamain cun la cumpetenza lin-
mantscha. Citats: «En curtin sgu-
guistica da duas dunnas e trais
latscha la bandiera svizra», «Mes pa-
umens da l’Italia e da l’anteriura Ju-
tratgs ein romontschs» – Tge bella
goslavia. Els han raquintà da lur vita,
experientscha! Grazia fitg!
dal laschar encrescher, ma era da
Cordiala
gratulaziun
(rtr) Ils 27 d'avust ha la regenza gri-
datas da publicaziun : 4 giadas
l’onn ( 1-3 / 1-6 / 1-9 / 1-12 )
era lavurà per la Televisiun Ru-
Tranter ils onuradas chattain nus era
mantscha. Uschia ha el realisà per ils
dus collavuraturs dad RTR.
Cuntrasts il 1998 «Paun jester ha siat
crustas»,
2001 «Giuventetgna,
In premi da renconuschientscha
schuna communitgà ils nums da las
(20'000 frs.) vegn surdà a Chasper
Pult (redactur «Forum» e «Da num e
persunas che vegnan onuradas il
da
2015 cun in premi da cultura. Il premi
schientscha da ses engaschament
grischun da cultura, dotà cun 30'000
passiunà e multifar per la cultura e
francs, va a Christian Schocher. Il ci-
per sia activitad creativa en favur da
neast da Puntraschigna survegn il
la plurilinguitad e da la convivenza
premi en appreziaziun da sia ovra da
da las culturas, ed in premi da promo-
pum»
RTR)
en
renconu-
ziun (20'000 frs.) va a la musicista
anora cun films documentars enga-
promoziun per Chasper Pult ed
schads e cun films dramatics stinads.
Astrid Alexandre.
per questa ediziun han era
collavurà : Roger Alig (ra), Federico
Belotti, Alice Bertogg, Sabrina
Bundi, Adrian Camartin, Claudia
Cathomen, Livio Chistell, Guadench Dazzi, Michel Decurtins,
Gaby Degonda, Daniela Derungs,
Daria Flury, Oceana Galmarini,
Hubert Giger, Manfred Gross (MG),
Gion Hosang, Oscar Knapp, Linus
Livers, Marionna Lombriser (ml),
Andrina Luzio (al), Gian-Marco
Maissen, Alexi Monn, Rafael
Müller, Jachen Prevost (jp), David
Spinnler, David Truttmann, Flavio
Tuor
stampa : Somedia Production,
Cuira
dultsch utschi» ed il 2012 «Egliadas».
Premis da renconuschientscha e
gremi redacziunal : Patrick Alig
(pa), Erwin Ardüser (ea), Bernard
Bearth ( bb ), Esther Bigliel ( eb ),
Johann Clopath ( jc ), Tamara
Deflorin (td), Armin Gruber ( ag ),
Ladina Heimgartner (lh), Daniel
Wasescha ( dw )
correctorat : Lia Rumantscha
Adina puspè ha Cristian Schocher
enritgì il film svizzer dal Grischun
gremi editorial : Ladina Heimgartner (lh), Erwin Ardüser (ea), Esther
Bigliel ( eb ), Johann Clopath ( jc )
grafica e cumposiziun : Johann
Clopath
Gaby Degonda
la vita sco artist che ha influenzà ed
editura : Radiotelevisiun Svizra
­Rumantscha, 7002 Cuira
Astrid Alexandre (redactura «Marella» e «Magazin da cultura» RTR).
ediziun : 3’300 exemplars
contact : accents @ rtr.ch,
Radiotelevisiun Svizra
Rumantscha,
Via da Masans 2, 7002 Cuira
tel. 081 255 75 75
Gugent resguardain nus Voss
giavischs per ulteriurs abunaments, midadas d’adressa, euv.
era sin : www.rtr.ch/accents
8
settember 2015 | accents nr. 3
Musica grischuna al festival da folk
da l’UER a Krakau
Il festival da folk da l’Uniun
Europeica da Radio e
Televisiun (UER/EBU) è in
eveniment tradiziunal ch’è
vegnì organisà gia per la
36avla giada.
(jp) Regularmain è RTR preschent
al festival da l’UER cun furmaziuns
da musica dal Grischun. Uschia p.
ex. il 2007 a Cork (Irlanda) cun ils
Fränzlis da Tschlin, e l’onn passà a
Rättvik (Svezia) cun Corin Curschellas. La finamira è da preschentar la varietad da la musica populara e dal folk en l’Europa, e da far il
pussaivel per preservar e sviluppar
quellas tradiziuns. Il festival da
La furmaziun da musica grischuna a Krakau (da sanester): Lukas von Flüe (battaria, percussiun); Florian
quest onn ha gì lieu dals 8 fin ils 11
Mächler (ghitarra); Pirmin Huber (cuntrabass) e Robin Mark (orgelin). (Foto: Piotr Krochmal)
da fanadur a Krakau. La furmaziun
grischuna che RTR ha tramess en
ga», il project da Gergana Dimitro-
trio che fa musica tradiziunala, cun
baum» fa el musica populara e cun
Pologna: in quartet zunt innovativ.
va, chantadura da la furmaziun re-
violina, ghitarra e nickelharpa, ina
il quartet, cun il qual el è stà a Kra-
numada «Le Mystere des Voix Bul-
spezia d’arpet). Quellas èn sa pre-
kau, surpassa el cunfins musicals
In festival cun musica da tut
il gener
gares»,
Kalaniemi,
schentadas sin quatter tribunas si-
ed integrescha era tuns ed ele-
in’accordeonista da renum da la
tuadas en in museum, en il center
ments da folk e jazz en la musica
Il festival da folk da l’UER cun 23
Finlanda ch’interpretescha musica
da congress resch nov, en la basel-
populara tradiziunala. Ses concert
gruppas ed interprets è stà integrà
tradiziunala da ses pajais ed er tocs
gia da s. Catharina e sin ina tribuna
en il museum da la tecnica da Kra-
en ils festivals da musica Cross- ro-
innovativs ch’ella ha cumponì sez-
plazzada sin la plazza Wolnica, ina
kau, in concert cun blera tensiun e
ads ed EthnoKrakow, als quals par-
za. Ulteriuras furmaziuns zunt in-
gronda plazza amez il quartier gi-
dinamica, ha procurà per bler ap-
ticipeschan passa 200 furmaziuns
teressantas èn stadas: «Sher on
dieu da Krakau.
plaus e bunas reacziuns era dals
da tut il mund. Da la partida èn sta-
Sher» da la Germania (klezmer,
das p.ex. l’Austria cun la furmaziun
musica gidieua), la «Góbé Band»
(musica tradiziunala da l’Ungaria),
Il quartet grischun:
innovativ ed engaschà
ropa che han persequità il festival.
«Madame Baheux», in quartet da
dunnas da Vienna che fa jazz ed ina
Gro Marie Svidal (violinista, musica
Robin Mark da Razén fa musica cun
ils 19 da settember, a las 19:00 al
maschaida da rock e musica da tut
tradiziunala da la Norvegia), Ahl-
differentas furmaziuns. Cun las
Radio Rumantsch.
il mund, la Bulgaria cun «Belono-
berg, Ek & Roswall da la Svezia (in
chapellas «Bodaguat» e «Purzel-
e
Maria
schurnalists da musica da tut l’EuQuest concert pon ins tadlar sonda,
DAVENTAI COLLAVURATUR DA RTR
Sin rtr.ch/plazzas pudais Vus abunar las plazzas libras da RTR.
9
settember 2015 | accents nr. 3
A l’Open Air Lumnezia datti ...
... buna musica, Mando senza Diao,
era main buna musica, Bruno der
Kameramann, VIPs cun uffants,
VIPs senza uffants, tendas, terra
sitga, buglia, glieud da RTR, Lumnestgians, gervosa, tortellinis cun u
senza charn, blera gervosa, umans
che baivan memia bler alcohol,
one-night-stands senza condom,
isteria, trumpadas, umans cun restanzas dal mangiar tranter lur
dents, umans che dorman memia
pauc, one-night-stands cun condom, «bialestga» muments, betg
uschè bels umans, umans (dunnas)
cun memia bler make-up, onenight-stands che n’han betg gì lieu,
collaps, pops cun pamir, decadenza, artists che mangian disgustusamain lur lasagne, crème brûlée
backstage, zagrenders e pomfrits,
tuffien da suà, umans che savuran
glieud ch’ins na vul betg vesair, bler
containers cun en stars, memia
... e tut quai è da vesair en la reporta-
or da bucca, in bindel d’argient per
(memia bler) small talk, flirtim, mal
paucas tualettas, scumond da far
scha da l'Open Air Lumnezia sin
ir sin tualetta, umans che fan brutal
il chau, accidents, bitschergnim,
fieu, glieud che sa gida, umens oben
battaporta.rtr.ch
la chaja, umans che dattan en ven-
chaussas che van a perder, stans
ohne, giuvnas cun chautschas cur-
ter, drogas, capuns, festas, umans
che vendan faziels, chapels e cha-
tas ch’ins vesa las tgilattas, tattoos,
che taidlan in concert en l’emprima
dainas, relaziuns ruttas, chaussas
selfies, esters ed indigens, gidan-
retscha e cloman «buh» (categoria
che vegnan chattadas, café e ciga-
ters e da quels che stattan enta pes,
«umans che fan brutal la chaja»),
rettas, controllas, night-liners, se-
frisuras curiusas, canera.
tuffien, rir e bragir, sascagnim e
curitas, glieud che fa barlot, cac e
burlim, baterladas e sentupadas,
pisch e vomits, nettegiatualettas,
Directamain al film:
Daniela Derungs
La stad è passada – ils hits restan
Cura discurr’ins d’in hit da stad?
hits. Ord vista dal consument è
Gist sco emprim – cleras reglas na
quai atgnamain er il pli logic,
datti betg. I dat simplamain crite-
pertge che la parada da hits re-
ris. Uschia dovri en emprima lin-
flectescha il gust actual sin il
gia ina melodia che va spert en
martgà.
l’ureglia, in simpel text ed in rit-
Il favurit per il hit da stad 2015 è
mus che fa sautar. La chanzun
dal reminent Alvaro Soler cun «El
duess derasar atmosfera da va-
mismo sol». Cun quella chanzun
canzas e far buna luna. En il me-
ademplescha el tut ils criteris per
glier cas vegn il hit d’in artist anc
survegnir il titel. Uschia vegn el a
nunenconuschent che vegn enco-
sa metter en colonna cun semper-
nuschent ord atgna forza, pia
verds sco «In The Summertime»,
betg tras in eveniment grond sco
«Lambada», «Macarena» ed anc
per exempel ils gieus olimpics. Il
blers auters.
factur il pli decisiv è dentant che
Flavio Tuor,
la chanzun vegnia en la parada da
producent musica RTR
Sin invit da RTR ha ina gruppa sursilvana pudì dar in’egliada davos las
culissas da l’Open Air Lumnezia 2015.
10
settember 2015 | accents nr. 3
Tge far per render pli attractiva la sortida a Cuira? Discussiun animada
Tut sut controlla. Andy Schmid (davos) fa la reschia cun l’iPad e Konrad
(da san.): Adrian Camartin cun Beat Nay (PPS Cuira), Ueli Caluori (cuman-
Weber prepara las inserziuns e las tavlas da num e tegna al current ils
dant da la polizia da la citad da Cuira) e Stefan Parpan (Glista libra Cuira).
chanals da social media.
Sin viadi cun la politbox – live è live
«Achtung, Kamera eis – Top» - Jau guard direct en l’objectiv
suenter ch’ils da Cuira han acceptà
ì ensemen cun il collega Ursin Ca-
da la camera. Ussa sun jau sin l’emettur. «Cordial beinvegni
ina lescha da polizia pli rigurusa
disch per las giassas. Igl è stà ina sfi-
avant set onns?»
da da persvader las giuvnas ed ils
Quai che suonda è lavur schurnalisti-
giuvens da dar resposta en il micro-
ca. Rimnar infurmaziuns, sfegliar las
fon ed anc sa laschar filmar. A chasa
alla politbox, live dil «Polenta Jam» a Grüsch.»
Bun trais mais essan nus gia ense-
live è live. Jau dun perquai anc ina
gasettas da lez temp, sa far in maletg
lura tagliar tut ad in bel filmin. Sto es-
men. Schurnalistas e schurnalists da
egliada sin mias cartas per betg
da quai ch’è schabegià e tschertgar
ser pront per l’emissiun il proxim di.
tut las unitads d’interpresa da la SSR.
scumbigliar ils nums da mes giasts.
ils dretgs giasts. En quest cas il cu-
Enavos a Grüsch. Plaunet va la di-
mandant da la polizia da la citad da
scussiun a fin. Facit dals envidads:
Cuira e dus politichers.
betg la lescha da polizia è il problem,
Ils blers lavuran tar la partiziun online. Qua sun jau, schurnalist da la
Preparaziun è l’A e l’O
Chasa federala, bain in exot. La ma-
10 dis avant avevan nus cumenzà
schaida è però fitg fritgaivla. Nus
cun la planisaziun. Quai cun in
«brainstorming» davart il tema «sor-
A la chatscha da tuns e
purtrets
Jau engraziel a mes giasts e finesch
profitain da las fermezzas individualas.
tida e spazi public». Suenter duas
En mia discussiun vi jau era laschar
«Stei leghers!»
Il «Polenta Jam» a Grüsch è la
uras tatgavan numerus cedelins vi
vegnir a pled las giuvnas ed ils giu-
«Uuund dusse. Danke. Guet gmacht.»
tschintgavla fermada da noss bus.
da la paraid. Jau surpigl la discussiun
vens che van en sortida en la chapi-
Ina tscherta rutina è pia gia avant
cun ils giasts. Tema: «Co è la sortida
tala grischuna. Perquai hai jau pren-
Adrian Camartin,
maun. Mo gnervus sun jau tuttina:
sa midada en la chapitala grischuna,
dì mes telefonin ed in microfon, e sun
redactur Bassa/Chasa federala
mabain la lescha da gastronomia.
mia moderaziun sco mintga giada.
Tge vul insumma dir documentar material d’archiv?
Ussa duessi esser cler! RTR na met-
e ch’ins sappia insumma che quel è
ch’ins ha udì ina contribuziun, cura
lettamain uschia pon ins per exem-
ta betg tut quai che redacturas e re-
là. In vegl proverbi di: ti pos metter
che quella è vegnida emessa, tgi che
pel chattar la contribuziun da la si-
dacturs produceschan en l’archiv,
tant sco quai che
ha fatg ella e tgi
tuaziun finanziala da l’Institut Otal-
quai che vegn però en l’archiv sto
ti vuls en l’archiv,
che ha dà in’inter-
pin Ftan da l’onn 1988. Perquai ston
esser documentà – ma tge vul in-
sch’i n’è betg do-
vista u declerà in-
ils collegas da l’archiv sa fatschen-
summa dir «documentar»? Atgna-
cumentà n’existi
satge en la contri-
tar pli da radent cun la contribuziun
main nagut auter che guardar ch’ins
betg.
buziun. Anc pli
ch’els documenteschan – ma dapli
chattia puspè il material che svane-
noda l’archivari u l’archivaria en la
impurtant èsi dentant da descriver
scha en las profunditads da l’archiv
banca da datas p.ex. en tge emissiun
il cuntegn da la contribuziun – su-
1000 segns da l’archiv
Perquai
da quai en ils proxims Accents.
Alexi Monn, responsabel d+a
11
settember 2015 | accents nr. 3
Tgi vegn – tgi mida
Selda Cavegn–Cathomas
prendissadi mercantil e lavurà di-
(*1964)
cumenzà
vers onns sco manader da l’admi-
l’entschatta da fanadur
ha
nistraziun en il biro d’architectura
Lavuratori
FAR MEDIAS
2015 sco responsabla
Bezzola & Co. e lura sco manader
dal ressort logistica. Ella vegn da
dal marketing/da l’infurmaziun
RTR organisescha duas giadas l’onn in lavuratori da far medias.
Breil, ha fatg l’emprendissadi mer-
per ils giasts tar Engiadina Scuol
Quel porscha a tuttas persunas interessadas in’invista en la lavur
cantil e lavurà dal 2003 fin il 2011
Turissem. Ils ultims nov onns è el
schurnalistica. La finamira dal lavuratori d’in di è d’emprender da
sco manadra da l’administraziun e
stà chanzlist da la vischnanca da
far ina contribuziun per il microfon u in film per multimedia e da
dal persunal tar las pendicularas
Ramosch/Valsot. Ultra da quai ha
far emprimas experientschas persunalas en quest sectur.
da Breil. Ils ultims onns ha ella la-
el il diplom federal da planisader
vurà sco manadra da l’administra-
da marketing.
ziun e dal persunal a la claustra da
Il lavuratori far medias sa drizza ad
absolventas ed absolvents da la maturitad gimnasiala u d’in em-
*
Mustér, sco manadra da finanzas
Anna Serarda Campell
prendissadi (da preferenza cun maturitad professiunala) che s’in-
da la Sennaria Surselva e l’ultim
(*1983) moderescha a
teressan per in praticum u stage (scolaziun accumpagnada supe-
tar la Spitex Foppa.
partir
settember
riura da schurnalissem al MAZ). Per questas persunas vala il lavu-
2015 ils Cuntrasts maga-
ratori sco emprim pass per sa recumandar sco praticanta futura u
*
dal
Urban Coray (*1981) cu-
zin. Quel survegn il medem mu-
menza l’entschatta da
ment ina nova structura.
november 2015 sco col-
*
proxim stagiaire.
Per interessentas ed interessents cun ina scolaziun solida ed experientscha da lavur che tschertgan ina nova sfida professiunala u
lavuratur da la pro-
Claudia
ducziun radio (100%). El è oriund
(*1968)
la
ina plazza sco redactura u moderatur porscha il lavuratori in’invi-
da Laax, ha fatg l’emprendissadi
nova disponenta dal
sta en la lavur dal mintgadi schurnalistic e furnescha bleras infur-
sco electromontader e la scolaziun
program (50%) e resta
maziuns per in’eventuala decisiun da midar professiun.
sco tecnicist da tun. El ha lavurà
dasperas producenta dal Radio
dus onns sco tecnicist d’occurren-
Rumantsch (50%). La midada suc-
Il lavuratori sa drizza a persunas a partir da 18 onns che han gust
zas tar Dr. W.A. Günther Media
ceda successivamain durant l’a-
da far dumondas, da retschertgar, rapportar, moderar ed experi-
Rent ad Erlenbach, silsuenter tar la
tun 2015.
mentar.
Prisma e tar Hemmisound a Cuira.
Cathomen
daventa
*
Il lavuratori è gratuit.
A partir dal 2011 è el stà emploià
Ursin Cadisch (*1969)
sco tecnicist d’apparats dal te-
surpiglia a partir da
gnairchasa tar la Miele AG.
l’entschatta da scha-
Program:
ner
•
in curt input teoretic «Tge è schurnalissem?»
funcziun dal curatur multimedia.
•
lavur individuala: producir ina contribuziun/novitad da radio
menza l’entschatta da
*
•
lavur en gruppa: producir ina contribuziun/film per multime-
schaner 2016 sco redac-
Cordial bainvegni , buna midada e
tur Engiadina (100%). El
blera satisfacziun en la nova
•
discurs persunal (intervista) ed elavurar questiunari
plazza.
•
infurmaziuns davart las offertas e pussaivladads da lavur che
*
Georg Luzzi (*1969) cu-
vegn da Ramosch, ha fatg l’em-
2016
la
nova
dia
RTR porscha
•
Dals canedels a las liongias
gentar cuminaivel
Termin:
Sonda, 21 da november 2015, 8.30 - 17.30
Regularmain envida RTR
ses collavuraturs ad in
Lieu:
gentar communabel. Il
Chasa RTR, Via da Masans 2, Cuira
zercladur han collavuratu-
ras e collavuraturs da RTR
Per dumondas:
laschà gustar las liongias
Post da scolaziun e furmaziun
brassadas da Beat Lozza
[email protected] ed [email protected]
(sanester) e Daniel Wase-
081 255 75 75
scha.
Guarda era l’inserat sin pagina 23.
12
settember 2015 | accents nr. 3
Tgi va per il Grischun
a Berna?
Ils 18 d’october elegia il suveran grischun la
delegaziun per il parlament federal a Berna.
Entant ch’i na dat nagin cumbat per il Cussegl dals
chantuns, datti per trais da tschintg mandats dal
Cussegl naziunal gronda concurrenza.
(bb) Radiotelevisiun Svizra
mocratica svizra, ha analisà
Rumantscha (RTR) deditge-
il cumbat electoral e Werner
scha en pliras emissiuns da
Reimann da Demoscope ha
radio e televisiun e sin las
preschentà ina retschertga
paginas d’internet rtr.ch e
davart las elecziuns en il
battaporta.ch bler temp a
Grischun. L’occurrenza è
quellas elecziuns – quai du-
era vegnida mussada sco li-
rant il mais da settember ed
vestream sin rtr.ch, sin
il cumenzament d’october.
SRF+ e sin la pagina da la
Südostschweiz.
Sis scolas, sis
candidats
Gia ils 28 d’avust han RTR e
La dumengia da la
decisiun
la chasa editura Somedia
Sin tut noss vecturs infur-
organisà communablamain
main nus ils 18 d’october a
in podium d’elecziuns ed
partir da las 12:00 al radio
han envidà la topcandidata,
cun in emprim magazin,
ils topcandidats ed ils presi-
suandà d’in program ac-
dents da las partidas ad ina
cumpagnant che porscha ils
debatta politica. L’idea è
resultats dal Grischun sco er
stada da laschar vegnir a
ils resultats naziunals, re-
pled la giuventetgna e per-
acziuns ed analisas. Online
quai avain nus contactà sis
sin rtr.ch actualisain nus
differentas scolas medias e
permanentamain ils resul-
professiunalas dal Chantun.
tats.
Quellas han tematisà en
lecziuns sto bandunar SRF
classa
pus-
1, survegn persuenter dapli
saivlas als candidats ed a la
temp d’emissiun sin SRF
candidata e definì ina per-
info a partir da las 18:00 fin
suna che dastga far quellas
las 18:45. Tut en tut lavuran
dumondas durant l’occur-
quel di passa 30 schurnali-
renza en l’auditori da la
stas, schurnalists e tecni-
Banca Chantunala Grischu-
cists da RTR en il center da
na
dumondas
Il
Telesguard
d’e-
pre-
medias a Cuira ed en las re-
schientscha da bunamain
giuns e – cunquai che la cha-
300 persunas han ils politi-
sa RTR è il center d’elecziuns
chers dà pled e fatg, argu-
per tut ils meds da massa –
mentà e debattà. Franz
era numerus collegas da
Sura (da san.): Isabella Wieland (moderatura da la saira, RTR); Luca Fanconi ed Elena Riedi da la S
Steinegger, l’anteriur presi-
RSI, SRF e da la chasa da me-
saira, Franz Steinegger, a. Cusseglier naziunal (PLD); Fadri Rauch ed Anna-Lisa Pfäffli da l'Acade
dent da la Partida liberalde-
dias Somedia.
Grischun da SRF e la Chasa da medias Somedia.
a
Cuira.
En
Foto gronda (da san.): Jon Pult (PS), Christian Stricker (PVL), Andreas Felix (PBD), Luzi Bürkli (
settember 2015 | accents nr. 3
13
Scola chantunala, han intervistà la cussegliera naziunala Silva Semadeni (PS); Andrea Masüger, CEO Somedia e Ladina Heimgartner, directura RTR, cun il giast da la
emia Engiadina en discurs cun Duri Campell (PBD), candidat per il Cussegl naziunal; grond interess per il podium d'elecziun, organisà da RTR, studio regiunal dal
(moderatur, Bündner Tagblatt), Andri Franziscus (moderatur, RTR), Stefan Engler (PCD), Angela Casanova-Maron (PLD) e Jan Koch (PPS).
(Fotos: Olivia Item)
14
settember 2015 | accents nr. 3
Cura ch’ils monsters da la
Crestomazia vegnan …
Igl è insatge sco science fiction istorica ubain insatge sco in epos modern cun figuras tradiziunalas – segir è: l’e-comic
rumantsch il «Crestomat» è divertent.
Dr. Clau chatta en ses tschaler il «Crestomat», ina curiusa maschina che
tschitscha el en il mund misterius da
la Crestomazia. In mund, nua che figuras scurrilas da l’istorgia e cultura
rumantscha èn daventadas realas.
Quest mund da mitus rumantsch pachetà en furma d’in comic è noss
project. Mathias Durisch, designer e
dissegnader da Domat, dissegna el
per nus.
En nossa lavur quotidiana sco reporters da RTR ans fatschentain nus
uschiglio cun ils fatgs e las novitads.
En il comic vai per la fantasia e per las
istorgias veglias. Nus cumbinain
quai e creain in nov mund da la Crestomazia – in mund, nua ch’igl è
guerra. La Mitta da fain, il Pur Suveran, la Sontga Margriata ed auters signurs da guerra cumbattan cun tuts
meds per terra e pussanza. Ed enta-
Da sanester: Mathias Durisch, Sabrina Bundi e Michel Decurtins a chaschun da la vernissascha dal «Cresto-
mez quellas dispitas sa tschenta dr.
mat» als Dis da litteratura a Domat il november 2014.
(Foto: Olivia Item)
Clau – per fortuna sa tschenta el lom,
numnadamain sin il Buttatsch cun
egls. Cun agid da quel vegn el da
chattar poesias, citats, funtaunas u
sur sis onns. Mintg’onn, pia mintga
grischun. Sco emprim cumpara in
mitschar dals glimaris da la Mitta da
indicaziuns da pagina en l’e-comic.
artg narrativ che consista da tschintg
nov comic electronic adina per ru-
fain che fan chatscha sin el.
Zuppentads èn ils links mintgamai
singuls carnets, furma in’istorgia per
mantsch, suenter vegn el anc trans-
Temp per s’orientar en quest nov
sco notizia en il diari scientific da Pie-
sasezza. Dentant avra mintga artg
latà en tudestg, talian ed englais. E
mund n’ha el pia betg. Ed era betg per
der de Planta, in frar fictiv da Robert
narrativ adina era l’isch per ina cun-
tgi sa, forsa ch’il «Crestomat» ed
ponderar co ch’el vegn enavos en ses
de Planta, il confundatur dal Dicziu-
tinuaziun. Per leger il comic sin il ta-
uschia era la cultura rumantscha
mund «real». En mintga cas entschai-
nari Rumantsch Grischun (DRG). Sin
blet datti differentas apps gratuitas
chattan schizunt ina giada in lectur
van ussa sias aventuras. Mathias Du-
sia tschertga da pleds rumantschs
per iOS ed Android. Er il comic sez na
en l’America. Nossa finamira è num-
risch, designer e dissegnader da Do-
per il DRG è Pieder de Planta casual-
custa nagut. El duai animar uschè
nadamain era da publitgar il «Cresto-
mat, dissegna ellas per nus.
main era sa tschentà en il mund da la
bleras persunas sco pussaivel da
mat» sin differentas paginas da co-
Crestomazia – en ses satgados ils fa-
s’occupar da la cultura rumantscha.
mics sco per exempel sin «Comixo-
In sguard en ils originals
scichels da la Crestomazia anc
Sche pussaivel senza impediments –
logy».
Tranter ils onns 1896 e 1919 ha Ca-
giuvna.
era senza impediments da pretsch.
Enfin uss èn gia cumparids dus toms
Ma en emprima lingia duai el cun-
dal «Crestomat», il terz è sin via. Tge
spar Decurtins da Trun rimnà en 13
toms numerus texts e teaters, parau-
Digital e gratuit
zunt divertir.
che capita en ils proxims toms na tra-
las e ditgas, chanzuns ed essays ru-
Las aventuras da dr. Clau duain cum-
En l’e-comic vegnan duvrads tut ils
din nus anc betg. Be tant: ils glimaris
mantschs – la Crestomazia Retoru-
parair en in turnus da dus fin trais
idioms. Uschia baterla per exempel il
da la Mitta da fain n’èn betg ils sulets
mantscha. En il «Crestomat» vegnan
mais sco comic electronic che po ve-
Buttatsch cun egls surmiran, il Pur
ch’èn a la chatscha da dr. Clau …
las figuras adina puspè colliadas cun
gnir legì online u cun l’iPad, il tablet u
Suveran vallader e dr. Clau sursilvan.
l’original. Uschia èn adina era da
il telefonin. E quai – sche pussaivel –
La lingua editoriala è il rumantsch
Sabrina Bundi e Michel Decurtins
15
settember 2015 | accents nr. 3
Il plaschair è quai che quinta
Aura grondiusa, participants motivads e massa aspectaturs.
La fin d’emna dals 25 da fanadur 2015 ha gì lieu la 30avla
ediziun dal Swissalpine a Tavau. Stada preschenta è er ina
squadra da RTR.
(al) Per quest giubileum èsi stà
part da 25,5 km cun ils pli blers
pussaivel, l’emprima giada insum-
meters
ma, da far la cursa K78 en furma
(+1560/-1070) è Marina currida.
da staffetta. Er in team da RTR è
Ses traject ha manà sur Chants a la
stà da la partida per far questa ex-
chamona da Kesch sur il Pass dal
perientscha unica. Numnadamain
Sertig enfin a Sertig Dörfli. Ils da-
la moderatura dal Telesguard Cha-
vos 10,8 km sur Clavadel a Tavau è
trina Josty, il moderatur da radio
Andrina currida. Sco finiziun da
Gian-Marco Maissen, la referenda-
questa aventura è la gruppa alura
ria da sponsoring e partenaris da
currida communablamain ils da-
medias Marina Morgenthaler e
vos 200 meters sin la plazza da
l’assistenta da direcziun Andrina
sport enfin en l’arrivada. La finala
Luzio. Sonda, la damaun a las 7.00,
n’eran nus bain betg uschè sperts
è Chatrina partida da Tavau per
sco il victur dals umens, l’Ucranais
currer l’emprima e pli lunga part
Evgenii Glyva, ubain la pli sperta
da la cursa, 30,1 km sur Heidbo-
dunna, l’indigena Jasmin Nunige,
den, Monstein e Wiesen enfin a Fi-
ma igl ha fatg a tuts grond pla-
lisur. A Filisur ha Gian-Marco sur-
schair e gust e quai è tut quai che
piglià ed è currì ils 9,7 km amunt
quinta.
differenza
d’autezza
Team RTR al Swissalpine 2015 (da sanester): Chatrina Josty, GianMarco Maissen, Marina Morgenthaler ed Andrina Luzio.
da Filisur fin Bravuogn. La terza
Live al radio n’è betg il medem sco live a la televisiun
Da quai da 100 gieus u concurrenzas da sport commentain
porters stuain perquai betg mo dir
nus da la redacziun da sport mintg’onn live al Radio
tgi che ha fatg il gol e cura, mabain era co che quel è capità. Nus
Rumantsch. Nov è che nus na commentain betg mo al
avain da descriver il gol, da dir
radio, mabain savens era per la rait u schizunt per la
sch’igl è stà in culp da distanza u
in culp da chau. Nus avain da
televisiun.
stgaffir in maletg dal gol en ils
(ra) En emprima lingia èn quai
sfida. Commentar al radio u com-
chaus da noss auditurs. Auter è
gieus da hockey e da ballape u
mentar a la televisiun, quai è
quai sch’ins commentescha per la
cursas da skis e da passlung, vi-
numnadamain totalmain diffe-
televisiun. Lura n’è quai betg ne-
deo-livestream sin www.rtr.ch u
rent.
cessari. Quai che mintgin vesa,
anc pli nov HbbTV. Sche Vus avais
quai na stuain nus betg er anc dir.
ina televisiun da la pli nova gene-
Taschair u betg taschair?
Nus stuain dentant cumplettar il
raziun, pudais Vus p.ex. guardar
Tant al radio sco a la televisiun di-
maletg cun infurmaziuns supple-
ils gieus da l’equipa naziunala
scurrin nus dal medem sport, ma
mentaras e nus dastgain era vali-
svizra da ballape sin SRF 2 cun
nus faschain quai auter. Tadlais
Per il reporter da sport Roger Alig e
tar, giuditgar ed analisar. Ma tut
commentari rumantsch. Per Vus
Vus in gieu al radio, lura avain
ses collegas tutgan da nov era
cun mesira. A la televisiun fai
ina purschida supplementara e
nus il pensum da descriver. Vus
reportaschas live en la rait/a la
bain dad era taschair mintgatant.
per nus commentaders ina nova
na vesais gea betg il gieu. Nus re-
televisiun tar la lavur dal mintga di.
Al radio na va quai betg.
16
settember 2015 | accents nr. 3
Chapeschas? - Interaktives
Online-Lehrmittel Rätoromanisch
Die Pädagogische Hochschule Graubünden (PHGR) hat im
Rahmen des Arbeitsprogrammes 2012-2014 des Nationalen
wissenschaftlichen Kompetenzzentrums für Mehrsprachigkeit
und in Zusammenarbeit mit Radiotelevisiun Svizra Rumantscha ein interaktives Online-Lehrmittel für die Erlangung
rezeptiver Sprachkompetenzen in Rätoromanisch erarbeitet.
(PHGR/MG) Das Online-Lehrmittel
manisch
Chapeschas? ist ein Instrument,
möchten.
Kenntnisse
aneignen
mit dem Interessierte auf lustvolle
Weise lernen können, die rätoro-
Inhalt und Methode
manische Sprache passiv und re-
Inhaltlich legt das Sprachlehrmittel
zeptiv zu verstehen. Es arbeitet mit
den Fokus auf ein spontanes Ein-
Video-
Audiodokumenten,
tauchen in den rätoromanischen
welche die Anwender mit Hilfe un-
Alltag (Sprachbad in allen Idiomen
Ultra da la rubrica «medias» po il visitader era emprender rumantsch
terschiedlicher
sowie
cun s'approfundar en las tematicas: musica e chant, who's who, sport
und
Übungseinheiten
in
der
Schriftsprache
zu verstehen versuchen.
überregionalen
Rumantsch
Gri-
ed events, gastronomia, cultura e litteratura, natira e viadis.
schun). Es entwickelt mittels un-
Zielpublikum
terschiedlicher Übungstypen Stra-
tes an. Über sieben Themenfeldern
tes Einüben passiver Sprachfer-
Zu den Zielgruppen des Lehrwerks
tegien, mit denen relativ rasch eine
zu Kultur und Literatur, Medien,
tigkeiten. Der Schwerpunkt liegt
gehören Jugendliche und Erwa-
minimale Vertrautheit mit der
Musik und Gesang, Natur und Rei-
auf Ähnlichkeiten im Wortschatz
chsene ab 16 Jahren. Die Lernplatt-
rätoromanischen Sprache geschaf-
sen, Gastronomie, Sport und Who’s
und in der Struktur des Rätoroma-
form kann im Selbststudium oder
fen werden kann. Die Übungs-
who haben die User Zugang zu den
nischen mit dem Italienischen,
in Sprachkursen und im Schulun-
einheiten bestehen weitgehend aus
unterschiedlichsten Bereichen der
Französischen
terricht eingesetzt werden. Dane-
Video- und Audiosequenzen, kur-
rätoromanischen Kultur.
Sprachliche Vorkenntnisse sollen
ben spricht die Applikation vor al-
zen Texten sowie Lernkontrollen
Das Lehrmittel berücksichtigt das
aktiviert werden, die dem User den
lem auch deutschsprachige Kurz-
und bieten über spezielle Ikons
Prinzip des web- und computerba-
Zugang zur noch nicht oder nur we-
und
zusätzliche Unterstützung in Form
sierten Lernens (E-Learning). Es
nig bekannten rätoromanischen
Niedergelassene in Graubünden
von
Glossaren,
baut methodisch-didaktisch auf
Sprache erleichtern.
an, die sich zumindest passive Ro-
Grammatikteilen und Wissenswer-
ein systematisches und wiederhol-
Langzeitaufenthalter
oder
mehrsprachigen
Partenanza cun Radiotelevisiun
Svizra Rumantscha
Tut las contribuziuns da video
ed audio, duvradas per il med
da lingua Chapeschas?, derivan da l’archiv da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha. Ils
utilisaders pon uschia s’occupar a moda autentica cun la
lingua e cultura rumantscha.
Damai che quest program sa
drizza a persunas betg ru-
mantschas, publitgain nus
quest artitgel en tudestg.
L’applicaziun Chapeschas? è
disponibla sut - Die Lernplattform Chapeschas? ist abrufbar
unter www.chapeschas.ch.
L’access è liber e gratuit - die
Plattform ist frei zugänglich
und kostenlos.
und
Englischen.
17
settember 2015 | accents nr. 3
Noss Uorsin daventa in
star da kino
(rtr) Il reschissur Xavier Koller ha
turs indigens, uschia Jonas Hart-
realisà in film cun in dals pli famus
mann sco «Schellen-Ursli», Julia
cudeschs d’uffants, cun l’Uorsin.
Jeker e Laurin Michael.
La premiera dal film, ch’è vegnì rea-
Sin la pagina rtr.ch chattais Vus in
lisà l’onn passà a Guarda ed Ardez, è
dossier cun contribuziuns ed emis-
l’october a Cuira. Da la partida è lura
siuns novas e pli veglias realisadas
era RTR sco partenari da la firma da
en connex cun l’Uorsin. Uschia p.ex.
producziun C-Films da Turitg che
er il film «Uorsin superstar» da Da-
Da sanester: Tamara Deflorin, Marionna Lombriser, Claudia Cathomen,
segna sco producenta dal project.
vid Truttmann che mussa co l’autu-
Sandra Carisch (RTR), Nicole Venzin (LR) ed il musicist Mattiu Defuns.
Participà sco acturs han er ils acturs
ra engiadinaisa Selina Chönz ed il
grischuns René Schnoz, Tonia Maria
pictur sursilvan Alois Carigiet han
Zindel ed Andrea Zogg. Ed er en las
lavurà ensemen.
rollas dals uffants chattain nus ac-
Partenza en ils kinos: 15-10-2015.
Sultan e Tamazi, dunna Holla
ed il cusunz curaschus
(ml) Ils 18 e 19 da fanadur ha Laax
egls gronds ed era geniturs, tats e
puspè dà albiert a millis d’uffants e
nonas han chantà da cor las chan-
geniturs. Ed era RTR e la Lia Ru-
zuns d’uffants cun salips che mari-
mantscha (LR) èn stads preschents
dan furmiclas, cun baus loschs che
a la «Fiasta d’affons».
vegnan sut las rodas e cun chaval-
Igl era ina giada – durant dus dis da
lins che van a galop. E per ina giada
fina bell’aura da stad han istorgias e
ha la fantschella lavurusa da la
chanzuns rumantschas divertì ina
dunna Holla pudì scurlattar cun
gronda rotscha d’uffants en la tenda
premura ils tarpets, e quai senza
magica da RTR e da la LR a la riva
ch’i dettia naiv. Aur ha ella tuttina
dal Lag Grond da Laax. A la festa
survegnì sco pajaglia. RTR e LR han
d’uffants è era vegnì preschentà il
plinavant offrì als uffants bellas re-
nov disc cun las aventuras e furba-
gurdientschas. Els han pudì sa co-
rias da «Sultan e Tamazi», in gieu
stumar cun chapellas elegantas e
auditiv plain comica e cumedia. Ils
turbans pompus e sa laschar foto-
uffants han tadlà las paraulas cun
grafar en ina culissa da paraulas.
Nov en la butia da RTR
Sultan e Tamazi da Claudia Schreiber
Far nagut, l’entir di. Quai tuna gea stupent! Quai è l’opiniun ed il mintgadi dal Sultan.
Ma adina far nagut po er esser enorm lungurus. Perquai sa legra il Sultan da ses nov
servient Tamazi.
Per fortuna è Tamazi in servient in pau tabalori e smarschun. Uschia èsi main
lungurus per il Sultan. Enstagl da laschar giu bufatg il Sultan sin sia pluna plimatschs, lascha Tamazi adina puspè dar la suga da la crana, uschia ch’il Sultan dat
giu sin ses tgil. Ed adina servir si ses patrun na chatta el era betg il hit. «Ti tamazi!»
cloma il Sultan perquai adina puspè e sa legra adascus ch’i capita finalmain insatge.
CHF 19.50 (+ porto e spediziun)
Dapli detagls, l’entira offerta ed empustaziuns sin www.rtr.ch/butia
18
settember 2015 | accents nr. 3
Salids da las vacanzas...
La redacziun dals Accents ha supplitgà las collavuraturas ed ils collavuraturs da RTR da trametter salids da lur vacanzas
da stad. Il resun è stà fitg grond. En tut han passa 30 persunas tramess lur impressiuns fotograficas. Sin questa pagina
preschentain nus ina selecziun.
... da Linus Livers da Brno (CZ).
... dad Erwin Caduff or da la Val Lumnezia.
... da Gaby Degonda da Villafranca de Cordoba (E).
... da Corina Luck dal Lai da Tuma.
... da Gian Marco Maissen da la Chamona Segantini.
... da Gian Ramming dal Canale Grande a Triest (I).
... dad Oceana Galmarini da Kos (GR).
... da Claudia Cathomen da Warnemünde (D).
... da Marina Morgenthaler da Venezia (I).
... dad Ursin Lechmann dal Piz Tödi.
19
settember 2015 | accents nr. 3
Nus essan ils emprims
Venderdi saira, ils 19 da zercladur 2015, la fusiun da
lavur. Er a Surcuolm è la decisiun
22:00 en las novitads dal Radio Ru-
Mundaun e Sursaissa stat avant porta. In redactur en duas
clera: 82 gea cunter 9 na. Ed ussa
mantsch.
vai fitg svelt. Paucas minutas pli
Ils telefonins da tuttas varts ve-
vischnancas, tanscha quai?
gnan en acziun. Stoda bel dad esser
ils emprims, tgi sa quants da Sur-
I sto tanscher! A la radunanza da la
ta ed jau avess sulettamain anc
saissa, pia tals da lieunga tudestga,
vischnanca da Mundaun datti anc
stuì nudar il resultat da la vota-
che han en quel mument era gist
trais tractadas avant quella da la
ziun.
visità la pagina d’internet da RTR?
fusiun. Pia vom jau l’emprim a Sur-
Jau ma met sin viadi a la radunan-
Nossa sfida: nus lain esser ils em-
saissa. La decisiun è clera: 105 gea
za da la vischnanca da Mundaun.
prims cun novitads regiunalas.
cunter 11 na. Il president commu-
En chasa da scola a Surcuolm han
Grazia a nossa pagina d’internet
nal Ernst Sax supplitgescha mai da
las votantas ed ils votants gist pau-
gartegia quai uss anc meglier, e
betg publitgar il resultat avant che
sa. I vegn dumbrà ora las vuschs.
cun las rubricas regiunalas sin nos-
Mundaun haja decidì. El na vul betg
La presidenta Irene Schneider vul
sa pagina chatt’ins las infurma-
che quai influenzeschia forsa ils vi-
savair da mai co ch’ils da Sursaissa
schins da Mundaun en lur decisiun.
han votà. Jau scutin ad ella il resul-
tard essan nus online cun ils resul-
Linus Livers,
Per cletg di el quai a temp a mai! La
tat en l’ureglia e nus spetgain fin
tats da las duas radunanzas, e nati-
producent Surselva e
pagina d’internet rtr.ch è gia pron-
ch’ils dumbravuschs han fatg lur
ralmain èn quels era d’udir a las
Grischun Central
ziuns uss anc bler pli svelt.
Svelt – pli svelt – sveltischem
Glindesdi, ils 22 da zercladur 2015, curt suenter las 10 da la
dentant er ina sfida. Per preschen-
sin tut las tastaturas: quella da ra-
saira. Jau vegn gist or da la halla da gimnastica. Il telefonin
tar bain e svelt in tema sco la ser-
dio, da televisiun e quella online.
annunzia novas.
In sms dad in collega da redacziun:
sco per tut las autras regiuns era.
il Robinson Club Schweizerhof a
In instrument per esser svelt. In
Vulpera – in dals gronds hotels da
instrument era per ademplir il ba-
l’Engiadina Bassa – serria las por-
segn da tut quels che s’infurmeschan online e precis lura, cura
ch’els han peda. In instrument che
cumplettescha las pussaivladads
rada dad in grond hotel en En-
David Spinnler,
gadna Bassa ston ins esser virtuus
producent Engiadina
La concurrenza
Nua è il nov film da l'Uorsin era vegnì realisà?
per las redacziuns en las regiuns
da porscher tut las infurmaziuns
0 Guarda
0 Trun 0 Zuoz
impurtantas sin divers chanals:
online, via radio e televisiun.
Premis:
2x2 entradas per il film «Schellen-Ursli» dal reschissur Xavier Koller che
Regiuns multimedialas
vegn mussà a partir da mez october en ils kinos.
La dimensiun online n’è natiral-
www.schellenursli.com
main insumma betg nova. Dentant: ins po e sto servir online in
Tramettai la resposta fin il 1. d’october 2015 a:
tas. In tema brisant. Jau lasch ir ils
auter product che via radio u tele-
[email protected] ubain a
collegas a baiver in e cumenza da
visiun. Ins sto far ina nova cumpo-
RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha
retschertgar. Suenter circa in’ura
siziun a basa dad elements audi-
Accents
hai jau duas funtaunas che confer-
tivs e visuals.
Via da Masans 2, 7002 Cuira
man la nova. Jau decid da metter
Las redacziuns regiunalas da RTR
online la novitad. A las 23:58 è la
èn uschia redacziuns multimedia-
Ils victurs da la davosa concurrenza:
novitad publitgada sin www.rtr.ch
las. Dapi onns. Uss è vegnì tiers era
Marianna Demont, Vella
ed era sin la pagina da la regiun
tut il servetsch online dals temas
Gieri Battaglia, Rorschach
Engiadina ch’i dat da nov tar RTR,
regiunals. In instrument attractiv,
20
settember 2015 | accents nr. 3
Inscunter rumantsch
a Turitg
RTR e la SRG.R han rendì onur a las Rumantschas ed als
Rumantschs che vivan en la Bassa ed han envidà els a
l’occurrenza «Da cumpagnia» ed a la radunanza annuala.
Radunanza en studio da
televisiun
Sonda
avantmezdi
ha
Oscar
Knapp, il president da la SRG.R,
beneventà ils preschents en il
(rtr) Passa 30% da las persunas
sponsabels vulì midar e perquai
studio da televisiun. Corina Casa-
ch’inditgeschan il rumantsch sco
envidà lur commembers a Turitg.
nova è vegnida undrada cun il
lingua dominada il meglier na vi-
premi da la SRG.R per ses enga-
van betg en il Grischun. Blers dad
«Da cumpagnia»
schi en favur dal rumantsch e d’i-
els han chattà in nov dachasa en
L’inscunter rumantsch a Turitg
na Svizra quadrilingua. La lauda-
la Bassa, passa 4’000 en il chan-
ha prendì si’entschatta il vender-
tio per l’undrada è vegnida pu-
tun da Turitg. Quai è lura era stà
di saira. In grond dumber da Ru-
blitgada en ils ACCENTS dal
in dals motivs principals che RTR
mantschas e Rumantschs, ma era
zercladur 2015. Ils commembers
e la SRG.R han envidà ils 29 e 30
da simpatisantas e simpatisants,
da la SRG.R han prendì enconu-
da matg ad in inscunter ru-
ha assistì en il studio da televi-
schientscha e sancziunà il rap-
mantsch a Turitg.
siun da SRF/TPC a l’occurrenza
port annual e la bilantscha da
cun chant e musica. Sin tribuna è
program RTR 2014.
Anc mai en la Bassa
sa preschentada la giuvna garda
A chaschun da la radunanza an-
Cuntrari a RTR, ch’è adina puspè
dals musicists rumantschs: Re-
nuala ha Ladina Heimgartner, di-
preschent cun emissiuns da radio
zia, Pascal Gamboni e Rees Coray,
rectura RTR, orientà davart il
e televisiun, ma era cun concerts
Snook e sco punct culminant
succedì durant ses emprim onn
en l’entira Svizra, n’ha la SRG.R,
Katja Wolf e Marius Deflorin che
en uffizi e dà in sguard en il futur
fundada l’onn 1946, anc mai or-
han preschentà per l’emprima
da l’interpresa da medias electro-
ganisà sia radunanza annuala or-
giada il Top Pop Rumantsch «Igl
nica rumantscha.
daifer il Grischun. Quai han ils re-
ei sco igl ei».
Foto 1: Viktor Baumeler, president SRG.D, porta ils salids da l'uniun purtadra da la Svizra tudestga.
Dretg dad el Oscar Knapp, president SRG.R, e ses consuprastants Duri Blumenthal e Donat Nay.
Foto 2: Il team d'organisaziun da RTR (da san.): Tamara Deflorin, Marina Morgenthaler (responsabla),
Esther Bigliel, Andrina Luzio, Daria Flury.
Foto 3: Corina Casanova, chanceliera federala, engrazia per il premi SRG.R 2015.
Foto 4: Ladina Heimgartner, directura RTR, ha referì davart las sfidas futuras per la chasa da medias RTR.
Foto 5: Rees Coray, Rezia Ladina Peer e Pascal Gamboni durant lur producziun a chaschun dal «Da
cumpagnia».
Foto 6: La primaudiziun dal Top Pop rumantsch «Igl ei sco igl ei»cun ils interprets (da san.): Dominik
Eberle (ghitarra), Roger Hartmann (battaria), Snook (rap), Marius Deflorin (chant), Lucas Schwarz
(bass), Katja Wolf (chant), Josquin Rosset (keyboard).
Foto 7: Discussiun animada a chaschun da l'apero: Duri Bezzola, anteriur president SRG.R; Duri Campell, president dal Cussegl grond ed Erna Campell, Marco Cortesi, pledader da medias da la polizia da la
citad da Turitg, cun partenaria Brigitte Bühler. (Fotos: Oscar Alessio, SRF)
21
settember 2015 | accents nr. 3
3
1
2
4
5
6
7
22
settember 2015 | accents nr. 3
Adia al president Raymond Loretan
Durant bun trais onns ha il Vallesan
dals delegads da la SRG SSR han lieu
Raymond Loretan manà la SRG SSR
la fin da quest onn.
sco president dal cussegl d’admini-
Durant quels trais onns e mez ha
straziun e sco president da l’uniun.
l’anteriur ambassadur Raymond
Questa primavaira ha el decidì da
Loretan
candidar per in sez en il Cussegl dals
pientscha per las minoritads entai-
chantuns. El fa quai sco commember
fer la SRG SSR, a moda particulara
da la Partida cristiandemocratica
era per la SRG.R. El è sta preschent a
per il chantun da Genevra. Questa
pliras radunanzas ed occurrenzas
candidatura, ed in’eventuala elec-
ed ha tgirà in stretg contact cun ils
ziun, n’è betg cumpatibla cun il
gremis da la SRG.R, ma era cun il
presidi da la SRG SSR. Perquai ha
mund politic dal Grischun. Sia de-
Raymond Loretan remess ses uffizi
mananza eleganta ed eloquenta ha
a chaschun da la seduta dal cussegl
facilità ad el d’entrar en contact cun
d’administraziun dals 22 da zer-
in e scadin.
cladur
Interimisticamain
Grazia fitg Raymond Loretan per tia
vegn la SRG SSR manada dal
lavur en favur da la SRG SSR, e spe-
vicepresident Viktor Baumeler da
zialmain en favur da nossa pitschna
Lucerna. L'elecziun per in nov
cuminanza rumantscha.
2015.
demussà
gronda
cha-
president u ina nova presidenta
tras la radunanza da las delegadas e
Oscar Knapp, president SRG.R
Raymond Loretan, president SRG SSR 2012-2015.
Grazia fitg per Voss sustegn
Ils 14 da zercladur 2015 han votan-
Che la Svizra rumantscha ha ac-
contribuziun? Tge qualitad han
A la squadra da RTR vi jau engra-
tas e votants acceptà la nova lescha
ceptà la LRTV ma fa grond pla-
quels programs? Co e nua vegnan ils
ziar, ed era far in cumpliment per la
da radio e televisiun (LRTV).
schair. Noss GEA è er in signal im-
daners da mia contribuziun inve-
lavur d’infurmaziun professiunala
Quella lescha prevesa – en ses ele-
purtant per il cussegl d’administra-
stids? Senza dubi, tut dumondas
– ina contribuziun nunpajabla per il
ments principals – ina midada dal
ziun naziunal da la SRG SSR: nus
giustifitgadas. La SRG SSR è con-
svilup ed il mantegniment da nossa
sistem d’incasso per consumar cun-
faschain er en l’avegnir quint cun il
scienta da l’impurtanza dal dialog
lingua. Jau vuless er exprimer in
tegns da radio, televisiun e multi-
sustegn e la solidaritad en favur da
cun Vus, in dialog che vegn anc in-
cordial «Dieus paja» a cusseglier
media. Per Voss sustegn engraziel
noss radio e nossa televisiun en lin-
tensifitgà en l’avegnir (guarda era
naziunal Martin Candinas che ha –
jau cordialmain. Il GEA – ch’è stà ina
gua rumantscha. Durant il cumbat
l’Editorial da Ladina Heimgartner
sco co-president dal comité per la
da nossas finamiras principalas per
da votaziun è sa mussà cha la popu-
sin p. 1 da quests ACCENTS).
LRTV – cumbattì cun grond enga-
quest onn – è in GEA a las novas
laziun è interessada per dumondas
Il GEA da la Svizra rumantscha è in
schament persunal per la nova le-
pussaivladads d’infurmaziun, ed er
dal service public, sco p.ex.: Tge
GEA a l’impurtanza da RTR, ed a sia
scha da radio e televisiun.
in grond sustegn per Radiotelevi-
programs da radio, televisiun e mul-
contribuziun
siun Svizra Rumantscha (RTR).
timedia poss jau pretender per mia
nossa lingua e cultura rumantscha.
DAVENTAI COMMEMBER
DA LA SRG.R
incontestabla
per
Oscar Knapp, president SRG.R
Contribuziun annuala:
CHF 20.– per persunas singulas
CHF 30.– per uniuns
CHF 80.– per persunas giuridicas
Dapli sin srgr.ch
23
settember 2015 | accents nr. 3
«Las linguas m’han manà or en
il mund ed enavos»
Dapi quatter mais la ha SRG.R ina nova manadra dal
secretariat. Ina da sias emprimas incumbensas è stada
d’organisar la radunanza annuala a Turitg.
(srg.r) Anna Maria Ratti-Duschletta
federal en logistica. Durant otg onns
è naschida e creschida si a Scuol. Per
ha ella ultra da quai instruì englais e
emprender las linguas è ella stada
rumantsch. Sco responsabla per ils
da giuvna en Svizra franzosa ed en
settschient emprendists da logistica
l’Engalterra. Suenter l’emprendis-
ha ella lavurà ils ultims set onns en
sadi sco assistenta da manaschi tar
la sedia principala da La Posta
la Posta ha ella lavurà per la PTT en
Svizra a Berna, ed è era stada presi-
l’Engiadina ed en il Tessin. Silsuen-
denta da la cumissiun da svilup e
ter ha ella midà patrun ed è ida en
qualitad da las professiuns da logi-
Svizra Orientala, nua ch’ella è stada
stica.
engaschada en differentas firmas
Er il rumantsch è stà in motiv per re-
activas en l’entir mund.
turnar en il Grischun. Cun l’engaschament en la SRG.R turna Anna
La vita professiunala
Maria Ratti-Duschletta tar sias ragi-
Las linguas èn adina stadas ina
schs, tar sia lingua materna che l’ha
Anna Maria Ratti-Duschletta (45) è dapi il matg la referendaria da la
chaussa dal cor per Anna Maria Rat-
pussibilità d’emprender svelt e leva-
societad purtadra SRG SSR Svizra Rumantscha.
ti. Cun 20 onns discurriva ella cur-
main autras linguas.
rentamain tschintg linguas (ru-
giaudan il fatg che la famiglia, amis
dar sin sendas a lunga distanza. Ella
mantsch, tudestg, talian, franzos,
La vita privata
ed enconuschents da pli baud èn
emblida gugent il temp legend cude-
englais). Furmaziuns supplementa-
Anna Maria Ratti-Duschletta è mari-
ussa pli datiers in da l’auter.
schs en differentas linguas, era per
ras cuntinuadas han gidà da schlar-
dada e viva cun ses um Duri e lur figl
Anna Maria Ratti-Duschletta sa
mantegnair il nivel da quellas. Las
giar sias enconuschientschas pro-
Corsin a Zizers. Corsin, ch’è naschì
mova gugent en il liber; saja quai
linguas: ina chaussa dal cor da la
fessiunalas. Uschia posseda ella in
avant trais onns, è il motiv principal
cun chalzers da muntogna, cun ils
nova manadra dal post da la SRG.R a
certificat professiunal federal sco
ch’ella ha vulì reducir il pensum da
bastuns da chaminar ubain cun il
Cuira.
scolasta da creschids ed in diplom
lavur e returnar en il Grischun. Tuts
velo. Spezialmain ama ella da vian-
Bainvegni a la dieta naziunala
da la SRG SSR a Cuira
(srg.r) Quest onn ha la dieta naziu-
«Die Demokratie ist los», cun dus
nala da la SSR lieu ils 25 da set-
podiums da discussiun e cun di-
tember 2015 a Cuira. En il center
scurs cun il public s’occupa la die-
da las discussiuns stat «La contri-
ta da la rolla e l’impurtanza da la
buziun da la SSR a la democra-
SSR per la democrazia svizra.
zia».
Nus ans allegrain da dar il bainve-
Cun referats da Sonia Mikich,
gni a tut quellas e quels ch’èn
Martin Schulze Walther Thurnhe-
s’annunziads. A revair a Cuira!
er, cun exempels or dals programs
Ulteriuras infurmaziuns:
da la SSR, cun il film documentar
http://dietanaziunala.srgssr.ch
la davosa
Total viril - in eveniment memorabel
Quest termin vegn ad ir en las annalas dal chant rumantsch. Sonda, ils 13 da zercladur 2015, èn ils trais Gronds chors virils
rumantschs sa preschentads da cuminanza a la Festa svizra da chant a Meiringen.
(rtr) Radiotelevisiun Svizra Ru-
ziuns ed emissiuns al radio, en la te-
stiv ch’ils trais gronds chors virils
umens da la Ligia Grischa, dal Chor
mantscha (RTR) è natiralmain stada
levisiun ed online. In dals puncts cul-
(foto) han dà communablamain. En la
viril Lumnezia e dal Chor viril Surses
preschenta ed ha realisà contribu-
minants da la festa è stà il concert fe-
baselgia da sontg Michael han ils 200
sut la direcziun da lur dirigents Christoph Cajöri, Clau Scherrer e Luzius
Hassler fatg buna reclama per il
chant en general e per il chant ru-
Chara Marina
A chaschun dal «Da cumpagnia» a
Turitg avain nus tuts
applaudì per Snook, per Rezia u per
Pascal Gamboni. Nus
avain ludà la cuschina gustusa ed il
service amiaivel. Nus avain
apprezià il sustegn professiunal da
la squadra da SRF e dal
tpc. Pelvaira, nus avain passentà
ina bella saira cun nossas
commembras e noss commembers da
la SRG.R e cun auters
giasts. Il pli grond e sincer grazia
fitg tutga dentant a tai,
Marina. Il «Da cumpagnia» a Tu
ritg è stà l’emprim grond
event che RTR ha organisà sut tia
batgetta. Tut ils fils èn
vegnids ensemen tar tai. E ti has tra
tg quels a moda professiunala e suverana. Malgrà il squitsc
h ch’ina tala organisaziun
chaschuna es ti stada durant la sai
ra da buna luna e pronta per
tut las eventualitads. Per questa pre
staziun: cordiala gratulaziun
ed in grazia fitg sincer. Jau m’alleg
rel sin «tia» proxima
occurrenza.
Ladina
mantsch en spezial. RTR ha lura er
accumpagnà singuls chantadurs ed
ils chors avant e durant la festa e realisà il film «Total viril» che raquinta
da la passiun per il chant viril, da la
istorgia gloriusa dals trais chors, da
lur impurtanza politica e da lur perspectivas per l’avegnir.
En il dossier «Chant e musica/festas
da chant» sin rtr.ch pon ins tadlar e
guardar il concert festiv ed il film
«Total viril».
Dunna
Marina Morgenthaler
Partiziun C&M RTR
Via da Masans 2
7002 Cuira
Directamain al dossier: