The project is co-funded by
the European Union,Instruments for
Pre-Accession Assistance
MINORITIES AND EDUCATION SECTOR IN ADRIATIC COUNTRIES:
GUIDELINES ON GOVERNANCE MODELS FOR ENHANCING INTERCULTURE APPROACHES IN THE EDUCATION SYSTEMS
Partner Coordinator:
MINISTRY OF HUMAN AND MINORITY RIGHTS OF MONTENEGRO
It contains the translations in:
1
The Guidelines are edited by the Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro,
with the contribution and the final validation of the SIMPLE ProjectConsortium.
The expert in charge of the Guidelines preparationis Mrs.Biljana Maslovaric.
Printed in Montenegro in May, 2013.
If you are interested in receiving more information about the project SIMPLE and/or in
receiving the electronic version of this document, please visit the project website www.simpleproject.
eu or send an email to the Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro at the address
[email protected]
Disclaimer:
The Guidelines have been produced with the financial support assistance of the IPA Adriatic Cross
Border Cooperation Programme. The contents of the Guidelines are the sole responsibility of the
Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro and the SIMPLE consortium and can under
no circumstances be regarded as reflecting the position of the IPA Adriatic Cross-border Cooperation
Programme Authorities
2
4
TABLE OF CONTENTS:
Minorities and Education in Adriatic countries:
Guidelines to enhance intercultural approaches
x
Translation in Montenegrin
x
Translation in Italian
x
Translation in Albanian
x
Translation in Slovenian
x
Translation in Croatian
x
Minorities and Education in Adriatic countries:
Guidelines to enhance intercultural approaches
5
INTRODUCTION
These Guidelines are an output of the project SIMPLE (Strengthening the Identity of Minority People Leads to Equality),
an innovative institutional cooperation and capacity building initiative that involves 5 Adriatic Countries, aimed at
achieving social cohesion in the area through the strengthening of the cultural identities and diversity values of minority
communities historically and recently established in Adriatic Countries.
The partners of the project SIMPLE have developed joint strategies and approaches in the Adriatic basin for the
promotion of equality and non-discrimination culture, as basic values for the peaceful coexistence of all citizens, without
any discrimination based on ethnic origin. The project tackles 5 important obstacles that block the actual realization of
the fundamental rights and principles of social fairness towards historic and new minorities:
I.
The language as a barrier for the full accessibility of services, also in territories where the bilingualism
(and multilingualism) is legally recognized;
,,
7KHKLJKULVNRISRYHUW\RIPLQRULWLHVGXHWRWKHGLI¿FXOWDFFHVVWRODERUPDUNHWWKHGLVFULPLQDWLRQLQMRE
conditions and the under-representation;
III.
The worrying level of children from minority groups that are out of education systems;
IV.
The unsatisfactory representation of minority issues in the media;
V.
The high risk of multiple discrimination, prejudices and violence against minority women.
SIMPLE aims to improve the life conditions of minority people transforming the key-factors that nowadays are weakness
and providing to public authorities, minority associations, NGOs and other local, regional and national stakeholder of
Adriatic Countries guidelines and recommendations to arrange targeted services for addressing minorities’ disadvantages
at local level.
These guidelines are part of a set of 6 thematic documents produced and shared by the SIMPLE consortium that will
be the operational tools to be promoted by the Adriatic Permanent Observatory on Minority Communities, which will
be established within the project. The Observatory, in fact, comprises governance models tested in national pilots, the
transnational recommendations and the sociological survey tools and indicators and therefore is a strategic space for
monitoring the actual conditions of minorities in the participating Countries and proposing possible governance options
RQVSHFL¿FLVVXHV
Each output is edited in a single document proposed in 6 languages (English, Croatian, Albanian, Italian, Montenegrin,
and Slovenian), in order to favour the concrete comprehension and utilization by all the stakeholders of the project
participating Countries.
The full set of Guidelines includes the following documents:
o
Minorities and language diversity in Adriatic Countries: Guidelines for accessible multilingual services;
o
Minorities and the local development in Adriatic Countries: Guidelines for enhancing multiculturalism as a
resource for the job market;
o
Minorities and the local development in Adriatic Countries: business charter on diversity management;
o
Minorities and the education in Adriatic Countries: Guidelines to enhance intercultural approaches;
o
Minorities and media in Adriatic Countries: Guidelines on fair and equal information;
o
Minorities and gender-based discrimination in Adriatic Countries: Guidelines to prevent, report and combat
multiple discriminations.
The documents are available on request from national responsible partners. Info and contacts on the project website:
www.simpleproject.eu.
6
1. DEFINITIONS
*HQHUDOGH¿QLWLRQV
Discrimination
Direct discrimination shall be taken to occur where one person is treated less favorably than
another is, has been or would be treated in comparable situation on grounds of racial or ethnic
origin.
Indirect discrimination shall be taken to occur where an apparently neutral provision, criterion or
practice would put persons of a racial or ethnic origin at a particular disadvantage compared with
RWKHUSHUVRQVXQOHVVWKDWSURYLVLRQFULWHULRQRUSUDFWLFHLVREMHFWLYHO\MXVWL¿HGE\DOHJLWLPDWH
aim and the means of achieving that aim are appropriate and necessary.
(Council Directive 2000/43/EC of 29 June 2000 implementing the principle of equal treatment
between persons irrespective of racial or ethnic origin)
Minority Group
A group of persons in a state who:
a) reside on the territory of that state and are citizens thereof;
EPDLQWDLQORQJVWDQGLQJ¿UPDQGODVWLQJWLHVZLWKWKDWVWDWH
c) display distinctive ethnic, cultural, religious or linguistic characteristic;
GDUHVXI¿FLHQWO\UHSUHVHQWDWLYHDOWKRXJKVPDOOHULQQXPEHUWKDQWKHUHVWRIWKHSRSXODWLRQRI
that state or of a region of that state;
e) are motivated by a concern to preserve together that which constitutes their common identity,
including their culture, their traditions, their religion or their language.
(Article 1, Recommendation 1201 adopted by the Parliamentary Assembly of the Council of
Europe in its 44th Session in 1993)
Minority Rights
Minority rights are individual rights that are enjoyed by persons belonging to ethnic, religious
and/or linguistic minorities. These individual rights can be exercised in community with other
members of the minority group, but some of these rights may only be valuable if used collectively.
(Minority Rights Group International, 2012)
Special measures
A variety of strategies designed to enhance employment, educational, or business opportunities,
for groups, such as racial or ethnic minorities and women, however, the manner in which
these efforts are implemented, the types of action they require, and the broader implications
WKH\FDUU\IRURXUVRFLHW\PD\YDU\IURPRQHVSHFL¿FSURJUDPWRDQRWKHU7KHWHUP³VSHFLDO
PHDVXUHV´ LQFOXGHV DOVR PHDVXUHV WKDW LQ VRPH FRXQWULHV PD\ EH GHVFULEHG DV ³DI¿UPDWLYH
PHDVXUHV´ ³DI¿UPDWLYH DFWLRQ´ RU ³SRVLWLYH DFWLRQ´ &RPPLWWHH RQ WKH HOLPLQDWLRQ RI UDFLDO
discrimination, General recommendation No. 32. The meaning and scope of special measures
in the International Convention on the Elimination of All Forms Racial Discrimination” CERD/C/
GC/32).
7
6SHFL¿FGH¿QLWLRQV
Culture
Curriculum/
Education for
Social Justice
Culture is a set of distinctive spiritual, material, intellectual and emotional patterns of a society or group of
people... along with their art, literature, lifestyles, ways of living together, and systems of values, tradition and
belief. (UNESCO: Universal Declaration on Cultural Diversity, 2001)
Education for Social Justice means not only the acquisition of knowledge, skills and values essential
for the functioning of a democratic society at all levels, but includes learning achieved through activities
related to education for human rights, political education, education on values, education for development of
multicultural and civic awareness - based on respect and coexistence of diversities, value for non-violence
and mutual understanding, strengthening culture of peace, mutual responsibility, tolerance and overcoming
FRQÀLFWV WKURXJK SHDFHIXO GLDORJXH ,W DOVR FRPSULVHV UDLVLQJ DZDUHQHVV LQLWLDWLYHV IRU DGXOWV 81(6&2
Education for all/ Information kit, 2001)
Democracy in education is based on respect of two main principles: equality and participation.
Democracy in
Education
Education
,Q PRGHUQ WHUPV WKH FRQFHSW RI GHPRFUDF\ LQYROYLQJ ³Education for democratic citizenship” means
education, training, awareness-raising, information, practices and activities which aim, by equipping learners
with knowledge, skills and understanding and developing their attitudes and behavior, to empower them to
exercise and defend their democratic rights and responsibilities in society, to value diversity and to play an
active part in democratic life, with a view to the promotion and protection of democracy and the rule of law.
(Council of Europe: Recommendation of the Committee of Ministers to member states on the Council of
Europe Charter on Education for Democratic Citizenship and Human Rights Education, 2010)
Education is a planned and systematic transfer of knowledge from previous generations within the institutional
V\VWHP RI VFKRROLQJ ,W FDQ EH GH¿QHG DV WKH SURFHVV RI DFTXLVLWLRQ RI NQRZOHGJH VNLOOV DQG KDELWV DQG
as an encouragement for lifelong learning and self-education. (www.pedagogijaffsa.com) Furthermore, it is
SRVVLEOHWRGLVWLQJXLVKDPRQJ³Formal education” which is the structured education and training system
that runs from pre-primary and primary through secondary school and on to university. It takes place, as a
UXOHDWJHQHUDORUYRFDWLRQDOHGXFDWLRQDOLQVWLWXWLRQVDQGOHDGVWRFHUWL¿FDWLRQ
³Non-formal education”: any planned programme of education designed to improve a range of skills and
competences, outside the formal educational setting;
³Informal education”, which is the lifelong process whereby every individual acquires attitudes, values, skills
DQGNQRZOHGJHIURPWKHHGXFDWLRQDOLQÀXHQFHVDQGUHVRXUFHVLQKLVRUKHURZQHQYLURQPHQWDQGIURPGDLO\
experience (family, peer group, neighbors, encounters, library, mass media, work, play, etc).
(Council of Europe: Recommendation of the Committee of Ministers to member states on the Council of
Europe Charter on Education for Democratic Citizenship and Human Rights Education, 2010)
Intercultural education is not a mere addition of intercultural contents into the curriculum, but it requires multiperspective - learning about languages, history and cultures of minority groups in society. Hence the UNESCO
International Commission on Education for the 21st century emphasizes the four pillars of education: learning
to knowJHQHUDOHGXFDWLRQWKDWDOORZVXVWRFRQWDFWDQGFRPPXQLFDWHZLWKRWKHUODQJXDJHVDQG¿HOGVRI
knowledge); learning to do (professional skills means to gain competences in managing different situations,
and competences to work in a team); learning to live together with others (develop an understanding for
others, appreciation and respect for the values of pluralism) and learning to be (which means being able to
act with the greatest degree of autonomy, judgment and personal responsibility that must be based on the
right to be different).
Intercultural
Education
Intercultural education aims to promote developmental approach for intercultural sensitivity through:
‡$EHWWHUXQGHUVWDQGLQJRIFXOWXUHVLQPRGHUQVRFLHW\
‡7KHDELOLW\RIFRPPXQLFDWLRQEHWZHHQSHRSOHEHORQJLQJWRGLIIHUHQWFXOWXUHV
‡$PRUHÀH[LEOHDWWLWXGHWRFXOWXUDOGLYHUVLW\LQVRFLHW\
‡*UHDWHUZLOOLQJQHVVRISHRSOHWRDFWLYHO\SDUWLFLSDWHLQVRFLDOLQWHUDFWLRQZLWKSHRSOHIURPDQRWKHUFXOWXUDO
origin and identifying basic features of human nature as something they all have in common.
(Ouellet, F. L’ Education interculturelle - essays sur contenu de la formation des maitres. Paris: Editions
L’Harmattan, 1991).
Intercultural
Learning
8
The basis of intercultural learning derives from the need to introduce a European dimension of education
LPSRVHG E\ WKH H[LVWLQJ PXOWLFXOWXUDO DQG PXOWLOLQJXDO (XURSHDQ VRFLHW\ WKDW UHTXLUHV ³XQGHUVWDQGLQJ DQG
tolerance among different national communities, ethnic or migration origin.” The aims of education coming
from European dimension include: providing young people with knowledge, competences and attitudes they
need to be ready for the major challenges of European society; preparation of youth for further education and
mobility, work and everyday life in multicultural and multilingual Europe; enabling young people to preserve
the common cultural heritage and to be aware of their responsibilities as European citizens. (European
Dimension of Education: Educational Practice and Content of Curriculum, 1991).
2. PRINCIPLES
I. Indirect discrimination marks educational institutions with isolation and segregation
Institutional discrimination is one of the most dangerous forms of discrimination because unequal treatments settle
in the institution’s structure, grow within its premises and spread via the institutions’ network. Furthermore, for most
people involved in the system such discrimination is invisible, even if it builds strong prejudices and stereotypes. When
it comes to education, discrimination may create segregation and social isolation, which are failures to reject and they
also breach the provisions of the Convention against Discrimination in Education (UNESCO, 1963), adopted to establish
cooperation between nations in order to promote universal respect for human rights and equal educational opportunities
for all.
II. Making the educational system accessible to all supports social inclusion and contributes to achieve full
participation in the society
Raising public awareness on the importance of access of minorities to the educational system supports equality, which
means that all people are equally evaluated, that they receive an equal treatment (which does not mean that they receive
the same treatment) and have equal opportunities. Such an approach contributes to the development of an educative
inclusion that promotes the availability of diverse resources, suitable to everyone’s potential, promotes participation,
friendship and social interaction that result in feeling of belonging.
III. Recognizing the importance of networking, dissemination of knowledge and competences
In order to recognize the importance of networking, dissemination of knowledge and competencies, it is important
to support, and promote access of individuals with different experience to future teaching profession. In this regard,
support to the concept of inclusion, intercultural education and learning of future teachers will affect development of their
professional competences.
IV. Intercultural education is a strategic factor to build connections with children’s families.
Educational institutions play a major role in increasing the involvement of families in the life of institutions, and other public
initiatives. Education is a key-factor to boost the participation of parents in the education of their children, especially for
members of minority communities. This implies the need of taking cultural systems present in families into account while
planning the school curriculum and institutions should also launch initiatives to initiate strong and proactive relations
with parents.
V. Children learn the full importance of inclusion playing an active role in intercultural activities.
Multicultural education cannot lack of pupils’ direct and effective participation in the life of community. For this purpose,
RQO\WKHLQLWLDWLRQRI³FHOHEUDWLRQRIPXOWLFXOWXUDOLVP´E\FKLOGUHQJHWVLWVIXOOVLJQL¿FDQFH
9
3. GOVERNANCE MODELS AND GOOD PRACTICES
1 – CHERI (Challenging Education for Roma Inclusion)
Place
Podgorica, Niksic, Berane, Bar - Montenegro
Organizations
UWCAD United World College of Adriatic, Duino, Italy; Pedagogical Center of Montenegro;
Bureau for Education of Montenegro.
Period
December 2009 - June 2011
Description
CHERI is a 10 months project established with the purpose to provide a model for Roma pupils’
VFKRROLQFOXVLRQDSSOLFDEOHLQHYHU\(XURSHDQFRXQWU\ZLWKDVLJQL¿FDQW5RPDSRSXODWLRQDQG
especially targeted to the governments participating in the Decade for Roma Inclusion.
It promotes desegregation of Roma children developing concrete examples of
education, which is both challenging and inclusive through teachers’ and heads
of school’s action research and applies the new model in pilot schools and areas.
Furthermore its aims are to develop material for teachers’ professional development to
spread through the institutional activity of the National Bureau for Education and in particular
communicating the achieved results to a broad public through activities carried out with the lead
of Roma representatives.
,WV¿QDOEHQH¿FLDULHVDUHWKH5RPD5$(SRSXODWLRQLQ0RQWHQHJUR
Replicable feature
,QWURGXFWLRQ RI WKH IROORZLQJ PHWKRGV DQG WHFKQLTXHV LQ VFKRROV ZLWK VLJQL¿FDQW QXPEHUV RI
minority children:
‡ FRRSHUDWLYH OHDUQLQJ WHFKQLTXHV SDUWLFLSDWRU\ DSSURDFK WR FODVV ZLWK FKLOGUHQ WDNLQJ
responsibility for contributing, valorization of different mindsets and diverse skills;
‡H[SRVXUHWRDOWHUQDWLYHFXOWXUHVDQGSURPRWLRQRIPHWKRGVWRH[SUHVVDQGXQGHUVWDQGFXOWXUDO
difference;
‡ LQWURGXFWLRQ RI DVVHVVPHQW PHWKRGV ZKLFK GLVWLQJXLVK EHWZHHQ NQRZOHGJH DQG ODQJXDJH
competencies;
‡IRFXVRQSXSLOV¶ZHOOEHLQJLQVFKRRODQGRQKRZWRRUJDQL]HVFKRROVWKDWHGXFDWHWKHHQWLUH
person and teach more than a collection of facts;
‡LQFUHDVHGLQGLYLGXDOFDSDFLWLHVDQGLQWHUHVWVPXVLFVSRUWVDFWLQJHWFRIPLQRULW\SXSLOV
Info & contacts
Ognjen Dedagic
PhD Maria Canfora, +39 040 3739 55www.uwcad.it
3K'%LOMDQD0DVORYDULü[email protected]
3K''XãDQND3RSRYLü[email protected]
2 – Celebration of the International day of Peace
Place
Croatia, Bosnia Herzegovina, Serbia, Montenegro, Kosovo and Macedonia.
Organizations
Nansen Dialogue Centre Montenegro and Nansen Dialogue Centre Serbia
Period
September – December 2011
Description
In order to celebrate September 21, International Day of Peace, we organized Art competition
devoted to 100th anniversary of Fridtjof Nansen’s birth. The goal was to connect Nobel Peace
laureate, his values and ideas presented to schoolchildren, and through art got the feedback
by the schoolchildren. The best art works presented in Nansen calendar for the year 2012.
Replicable feature
Connecting schoolchildren from the region on the same project, connecting values and ideas
of Fridtjof Nansen in contemporary context. Bringing values of peace into educational context.
Info & contacts
,YDQD*DMRYLü1DQVHQ'LDORJXH&HQWUH0RQWHQHJUR
&HWLQMVNLSXW3RGJRULFD0RQWHQHJUR
7HOID[([email protected],
Web-sites: www.nansen-dialogue.net; www.peaceportal.org
10
3 – A good start
Place
Macedonia, Slovakia, Hungary, Romania
Organizations
Roma Education Fund and local partners
Period
2010-2012
The Roma Education Fund launched ‘A Good Start’ (AGS) project in summer 2010. The project,
which is supported by the European Commission, targets Roma and non-Roma children aged
0-6 years and their parents, offering quality early care and development services in 16 locations
from four countries of the Roma Decade.
The AGS has an explicit, but not exclusive targeting: helps a total of more than 4.350 Roma
FKLOGUHQDQGIDPLOLHVDVGLUHFWEHQH¿FLDULHV0DQ\PRUHFKLOGUHQDQGIDPLOLHVZLOOEHQH¿WDVD
result of advocacy at the national and international level.
Its main emphasis is the facilitation of policy dialogue and discussion addressing issues related
to the Roma and ways of implementing inclusive policies targeting the most disadvantaged
segments of the population, including the Roma.
Description
By collaborating with partners and engaging national and international experts, the Good Start
Initiatives focuses on three key areas of activity:
- Research
- Advocacy and Capacity Development
- Communication and Information
A Good Start activities includes a common set of activities facilitated in all countries, including
awareness raising and enrollment assistance; need-based material support; preparation for
transition to primary education; diversity training for teaching staff; and training for Roma
community workers (mediators). In addition, unique program components are developed to
meet the needs of each locality.
It employs the experience and resources of REF and its partners to facilitate the successful
transitions from the preschool to primary education system and it also comprises programs
aimed to strengthen the reading, writing and communication skills of Roma mothers by means
of read-out tales, which they can then deliver to their children. Furthermore, the program
prepares mothers for tasks related to preschool education and for the enrollment procedures
of preschool institutions.
x
Replicable feature
Info & contacts
x
x
Building of lasting partnerships among Romani parents, education authorities and
institutions, local government and civil society;
Assisting minorities in the transition from different levels of education system;
Involving parents in activities in order to facilitate pupils’ inclusion.
Roma Education Fund
Tom Bass
Teréz körút 46
H-1066 Budapest, Hungary
Tel. +36 20 367 5036Fax. +36-1-235-8031
[email protected]
www.romaeducationfund.org
4 – Roma Education Initiative (REI)
Place
Macedonia, Slovakia, Hungary, Romania, Montenegro
Organizations
Open Society Institute in partnership with Soros foundations and Roma and non-Roma
NGOs
Period
2002-2005
11
Roma Education Initiative (REI) focused on supporting early access and retention in education
by providing quality education services in schools, which included Romani community
involvement. Each national project offered a continuum of services - in school and out of school,
educational and other sectors - in response to a variety of needs and across age groups.
Description
Replicable feature
Info & contacts
12
Focusing on early access and providing support to students at key transition points in the
HGXFDWLRQ V\VWHP EHFDPH XQGHUVWRRG DV ³YHUWLFDO LQWHJUDWLRQ´ 6XFK DQ DSSURDFK GLG QRW
physically transfer students from segregated neighborhoods and schools into inclusive ones,
but focused instead on early access and support in the system. However, physical transfer of
students from segregated classrooms within schools did take place in some locations, and in
a few instances involved the transfer of preschool children (which was always paid for by the
local municipality). REI worked on the assumption that segregation did not end once Romani
children were placed in inclusive environments in integrated schools. The Education Support
Program (ESP) of the Open Society produced Experiences of the Roma Education Initiative,
a compilation of documentation studies based on the experiences of the Roma Education
Initiative (REI). This study collects the relatively few examples of good practice or success in
HGXFDWLRQ¿OOLQJWKLVJDSLQLQIRUPDWLRQ
x
x
x
x
Producing a report to document the projects carried out;
Supporting the transition of minority pupils from segregated to integrated schools.
Education of teachers in pre-school and elementary school institutions.
Inclusion of Roma Mediators in activities as a way to bridge a gap between educational
institutions and community.
Education Support Program
Open Society Institute - Budapest
Október 6. u. 12
H-1051 Budapest
Hungary
www.soros.org/initiatives/esp
Tel: +36 1 327 3100
Fax: +36 1 235 6147
4. RELEVANT ADRIATIC AND EUROPEAN ACTORS
1. Ministry of Education of Montenegro
Typology
Governmental body
x
x
x
Ordinary activities
x
x
x
x
x
x
x
Role for the
guidelines
implementation
Info & contacts
x
x
Management and administration of education at the national level;
Implementation of the national education policy;
6WUXFWXULQJ DQG ¿QDQFLQJ RI HGXFDWLRQ IRXQGLQJ DQG PDQDJHPHQW RI HGXFDWLRQ
institutions;
3UHSDUDWLRQRIOHJLVODWLRQLQWKH¿HOGRIHGXFDWLRQDQGVFLHQFH
Implementation of laws and regulations relating to preschool, primary, secondary,
special, higher and education of adults;
Teachers professional development;
Adoption of curricula, approving textbooks and teaching literature;
'HYHORSPHQWRIDFWLYLWLHVIRUVFLHQWL¿FUHVHDUFK
7KHGHYHORSPHQWRIVFLHQWL¿FDQGUHVHDUFKLQVWLWXWLRQVDQGVHUYLFHV
Systemic organization and creation of campaign at national level, monitoring and
evaluation of the campaign;
National celebration and promotion of Intercultural education and learning on the topic:
BE THE OTHER;
Distribution of the guidelines among school’s professionals.
Ministry of Education of Montenegro
7DPDUD0LOLü
Senior advisor for SEN students
Tel: +382 20 410 156
Email: [email protected]
2. Pedagogical Center of Montenegro/PCMNE
Typology
NGO
x
x
Training teachers / educators and all professionals in the education system;
Providing support to professional additional education for teachers through a variety of
educational programs (Step-by-Step Development of Critical Thinking, Roma Education
Initiative, Inclusive Education, Program Against Prejudices and Stereotypes, etc..), All
3URJUDPVRI3&01(IRUDGGLWLRQDOWUDLQLQJVDUHFHUWL¿HGDQGUHFRJQL]HGDWQDWLRQDO
international level and are enlisted in the Catalogue of professional development of
teaching staff in Montenegro.
x
Implementation and creation of educational training (national master class) for
educators and teachers: Education for social justice: a way of building an open societyagainst prejudice and stereotypes 3 days of seminar;
Validation of the guidelines.
Ordinary activities
Role for the
guidelines
implementation
Info & contacts
x
Pedagogical Center of Montenegro
3K'%LOMDQD0DVORYDULü
Executive director
Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 25/V, 81000 Podgorica
Tel/Fax: + 382 20 248 667
Email: [email protected]
13
3. Association of History Teachers of Montenegro/HIPMONT
Typology
NGO
x
Ordinary activities
x
HIPMONT networks and coordinates the professional development of professors of History at
national/ international level;
Cooperation with all educational institutions at national and local level. Publishing, organizing of
seminars to improve the professional capacity of history teachers.
Role for the
guidelines
implementation
2UJDQL]DWLRQRIWKUHHURXQGWDEOHVDQGFUHDWLRQRI&ROOHFWLRQVRIDUWVFLHQWL¿FFXOWXUDOOLQJXLVWLFWH[WV
on existing minorities in order to extend additional literature for further use of teachers / educators in the
classroom.
Info & contacts
NGO HIPMONT
9DQMD9XNRYLüFRRUGLQDWRU
Tel: +38267555748
Email: [email protected]
www.hipmont.me
4. Coalition Roma Circle
Typology
NGO
Ordinary activities
Strengthening the capacity of Roma NGOs at the local level in order to increase the monitoring and
implementation of the National Strategy for Improvement of REA People in Montenegro: providing all
forms of assistance and support to Roma NGOs in order to strengthen and develop the cultural identity
of RAE population in Montenegro; support all forms of integration of REA children and students in the
educational system and the strengthening of Roma women NGOs.
Role for the
guidelines
implementation
Active participation at round tables (organized by HIPMONT) to promote and introduce of educating and
JHQHUDOSXEOLFRQWKHDFKLHYHPHQWVRIVWDQGDUGL]DWLRQRI5RPDODQJXDJH³5RPDQLþKLE³VXSSRUWHGE\
UNICEF and the Open Society Fund).
Info & contacts
Coalition Roma Circle
Veselj Beganaj, Director
tel: +382 69482241
Email: [email protected];
[email protected]
5. Council of Europe (and its Pestalozzi Program)
Typology
International Organization
The Council of Europe runs the Pestalozzi programme for the professional development of teachers and
education actors.
Ordinary activities
The program comprises three main areas of activity:
- European Workshops organized in the Member States,
- European Seminars organized at the Academy of Bad Wildbad;
- European Modules for trainer training.
The program is aimed at supporting trainers, teachers and other educational actors in their role as
professionals in the increasingly heterogeneous and multicultural societies in which we live. Through the
opportunities it provides to bring teachers together to work collaboratively on projects of shared thematic
and pedagogic interest it contributes to a strengthening of personal and professional relationships across
the continent as well as to an increased awareness of the key role of education in promoting respect of
human rights, democracy and rule of law.
Role for the
guidelines
implementation
Supplying information and online resources on minority rights and education as well as culture and
diversity, with models of projects and training opportunities
Info & contacts
ZAVOD ZA ŠKOLSTVO, Bureau for Education Services
3K''XãDQND3RSRYLü
Head of the Department for CPD
Vaka Djurovica bb, 81000 PODGORICA
Tel.: + 382 20 408 931
Email: [email protected]
14
,QWHUQDWLRQDO6WHSE\6WHS$VVRFLDWLRQ,66$PHPEHU3HGDJRJLFDO&HQWHURI0RQWHQHJUR
Typology
International Organization
Ordinary activities
The International Step by Step Association (ISSA) shares the vision of early childhood as a life
space where educators and families work together to ensure access to early childhood services
that promote well-being, development, and learning for each child based on the principles of
democratic participation.
It has been a symbol for empowering educators and other early year’s professionals, families,
and whole communities to support the development and learning of each child to his or her
full potential. Equal access to education and care opportunities, child-centered, individualized
WHDFKLQJDKROLVWLFDSSURDFKWRWKHFKLOG¶VGHYHORSPHQWLQFOXVLRQWKHVLJQL¿FDQWUROHRIIDPLOLHV
and community involvement, and culturally appropriate learning environments and approaches
have been the core principles of the program from its very beginning.
ISSA supports professional communities and develop a strong civil society that engages in
SDUWQHUVKLSVWRLQÀXHQFHDQGDVVLVWGHFLVLRQPDNHUVLQSURYLGLQJKLJKTXDOLW\FDUHDQGHGXFDWLRQDO
services for all children from birth through primary school, with a focus on the poorest and most
disadvantaged. ISSA promotes inclusive, quality care and education experiences that create the
conditions for all children to become active members of democratic knowledge societies.
ISSA does this through raising awareness of the importance of quality care and education,
developing resources, disseminating information, advocating, strengthening alliances, and building
capacity to create conditions where all children thrive.
Role for the
guidelines
implementation
Professional training and sensitization of teachers and professional assistants in schools/
kindergartens for the application of methodology aimed at children that are based on mutual
respect of children and adults as well as for democratic principles and work in the community.
Info & contacts
ISSA
Liana Ghent,
Executive director
Mihaela Ionescu,
Program director
Keizersgracht 62-64
1015 CS Amsterdam
The Netherlans
Tel/Fax: + 31 20 520-7505; + 31 20 520-7510
email:[email protected]
7. Education Support Program of the Open Society Foundations
Typology
NGO
Ordinary activities
The Education Support Program helps marginalized communities gain access to the skills and
critical thinking that prepare them to actively engage in open societies.
Role for the
guidelines
implementation
Supplying information and online resources on minority rights and education as well as culture
and diversity, with models of projects and training opportunities
Info & contacts
Education Support Program
&DPEULGJH+RXVHWKÀ
Cambridge Grove Hammersmith
London, W6 0LE
United Kingdom
15
5. CASE STUDY: THE AGENCY FOR THE SUPPORT OF
INTERCULTURAL EDUCATION
The Agency for the support of intercultural education is a public service for the establishment and improvement of a
multi-ethnic school system and supporting national and local educational institutions and NGOs to develop models and
concepts of intercultural education.
The Agency works within the Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro, based on the decision of the
Minister of Human and Minority Rights.
7KH$JHQF\LVORFDWHGLQ3RGJRULFDLQWKHRI¿FHVRIWKH0LQLVWU\IRU+XPDQDQG0LQRULW\5LJKWV5LPVNLWUJEE(PDLO
[email protected], Telephone: +38220482126.
Working hours of the Agency:
Total of 18 hours per week - 3 times a week (Monday, Wednesday and Friday), for a pilot period of 14 months (from
November 2012 to December 2013.). The Agency admits interested parties (mostly parents from minority groups and
teachers/educators) on appointment, but also when necessary.
Goals:
‡ 3URYLGLQJ VXSSRUW LQVWLWXWLRQDO QHWZRUNLQJ QDWLRQDO DQG ORFDO DVVLVWLQJ SURIHVVLRQDOV LQ NLQGHUJDUWHQVFKRRO WR
promote mutual tolerance and respect of differences among pupils who are members of the majority or the minority,
‡,QIRUPDWLRQWRPLQRULW\IDPLOLHVUHJDUGLQJWKHPLQRULW\HGXFDWLRQULJKWVDQGREOLJDWLRQVVRFLHW\DQGFXOWXUH
‡3URYLGLQJOLQJXLVWLFHWKQLFPHGLDWLRQ
‡3URDFWLYHSURPRWLRQRIPXOWLFXOWXUDOSURJUDPVLQNLQGHUJDUWHQVFKRROVDQGDFWLYLWLHVIRUFKLOGUHQWRVWLPXODWHVWXGHQWV
on common social and cultural representations and to maximize their success to responsibly approach the problems
related to diversity;
‡6XSSRUWLQJNLQGHUJDUWHQVVFKRROVLQFRSLQJZLWKFRPSOH[FDVHV
‡2UJDQL]DWLRQRIWKHQDWLRQDOFRPSHWLWLRQSDLQWLQJWH[W72%(27+(5
Human Resources
+HDGRIWKH2I¿FH
xCoordinating all activities of the Agency, opening to the public, all families, majority and
minority, proactive relation and promoting human and minority rights, networking and
informing on the results achieved during and after the implementation of the service;
xpromotion and networking multi-sector approach in intercultural education;
xoffers information (oral and/or written) on human rights and available intercultural
DSSURDFKHV±2I¿FHIRU,QWHUFXOWXUDO(GXFDWLRQ2QHVWRSVKRS
xFRRSHUDWHVZLWKHGXFDWLRQDOLQVWLWXWLRQVDWDOOOHYHOVWRVXJJHVWDQGDUUDQJHIXO¿OOLQJKXPDQ
rights in education, particularly minority rights;
x presenting examples of good examples from teaching practice, organizing professional
development of teachers (round tables, debates, presentations)
xraising awareness among professionals on topics of intercultural education;
xFROOHFWLRQ RI GDWD IURP ERWK PDMRULW\ DQG PLQRULW\ SHRSOH DQG ¿QGLQJ FRPPRQ FXOWXUDO
artistic, historic, language, gender issues etc.;
xFROOHFWVDQGGLVVHPLQDWHVDOOVFLHQWL¿FDOO\GHWHUPLQHGPDWHULDOVLQLQWHUFXOWXUDODSSURDFKHV
Intercultural and
school programs
expert.
xLocal promotion of services to representatives of associations of cultural and linguistic
minorities, mediators, kindergartens and schools, and relevant institutions in the system;
xOrganization of training seminars and thematic workshops, raise awareness meetings
among teachers, parents and pupils and activities for children in schools;
xPromoting proactive multicultural curricula;
xOpening the Agency to the public;
xProviding information to minority families regarding minorities, education society and
culture.
16
xProviding linguistic/ethnic mediation;
xSupport to kindergartens/schools to overcome problems;
xProviding information to minority families about minorities, education, society and culture;
xSupporting the organization of meetings to raise awareness among teachers, parents and
pupils and activities for children in schools;
xSupport to the local promotion of the Agency’s services to representatives of the minority
associations, cultural and linguistic mediators, and kindergartens/schools;
xParticipation in project meetings and other international meetings.
Mediator for
culture
Agency Services:
1. Providing support and promoting networking among all relevant educational institutions and NGOs in
the dissemination of ideas and concepts of multiethnic education system and strengthening of multisectorial collaboration and cooperation.
Related activities:
x
Development, coordination and agreement on intersectoral activities among Ministry for Human and
Minority Rights of Montenegro and Ministry of Education of Montenegro.
x
2UJDQL]DWLRQRIURXQGWDEOHVLQPDJQHWVFKRROVZLWKDOOWKH¿QDOSURGXFWVWREHXSORDGHGWRWKHVFKRRO
ZHEVLWH LQ WKH IRUP RI WH[W FROOHFWLRQV XVHIXO IRU H[SORULQJ DQG DI¿UPDWLRQ RI FXOWXUHV DGYLFHV DQG
models of successful teaching practice in support of inclusive and intercultural approach in education.
x
In coordination with the Association of History Teachers of Montenegro/HIPMONT, organization of one
roundtable for teachers/educators from all three regions to present and promote the culture, art and
achievement of national minorities and groups. HIPMONT will also produce a CD with a collection of
selected texts, which will be distributed for further usage at the end of project implementation to all the
institutions participating in the project,
2. Support (at national and local level), funding, advising, assisting/mentoring of professionals in
kindergarten/school to promote mutual tolerance and respect for diversity among students who belong
to the majority or minority.
Related activities:
x
The Expert of intercultural and schools programs, with the support of the Mediator for culture, will
organize the school competition BEING THE OTHER ONE to stimulate pupils to think about common
social and cultural representations and increase their awareness of the responsibilities on the approach
to challenges related to diversity
3. Informing families of minorities on rights and obligations related to education, society and culture.
Related activities:
x
2XWUHDFK DFWLYLW\ LQ VHYHUDO SUHVFKRRO DQG VFKRRO LQVWLWXWLRQ RI WKH FRXQWU\ RUJDQL]LQJ WKH ³2SHQ
Days for parents/guardians”: meetings with parents to introduce them to the overall life of the school/
kindergarten attended by their children. This method differs from traditional parent-teacher meetings,
because fewer parents are involved, conversation is less formal and meetings do not focus on problems
and achievements of individual children.
4. Providing mediation - linguistic/ethnic and mediation in overcoming complex cases.
5. Promotion of proactive multicultural programs in educational and social system.
Related activities:
x
In coordination with the NGO Pedagogical Center, organization of a 3-day seminar (national master
class) for 35 participants (educators/teachers) on the subject: Education for Social Justice – against
prejudices and stereotypes. This activity aims at increasing the knowledge of professionals in education
system about the effects of prejudices and stereotypes at personal, professional and institutional level
DQGLQFUHDVLQJWKHLUFDSDFLWLHVWR¿JKWIRUWKHLPSURYHPHQWDQGGHYHORSPHQWRIVRFLDOMXVWLFHDWPLFUR
(working with pupils/children) and macro (social) level.
x
In coordination with the Ministry of Education of Montenegro organization of a national celebration
and promotion of Intercultural Education and Learning in all kindergartens and primary schools in
Montenegro. On this occasion, it will be organized a national presentation of the pupils and preschool
children works in art and literary expressions on topic ‘TO BE OTHER’.
17
Support in the development and distribution to all relevant educational institutions the products incurred
during work of the Agency.
7. Providing support to professional development in the sector of education for social justice; sharing
H[SHULHQFHVDQGQHWZRUNLQJRIGLIIHUHQWHGXFDWLRQDOOHYHOVSURDFWLYHUHVROYLQJRIFRQÀLFWVLWXDWLRQV
promoting of good examples of teaching practice and participating in national campaign for promoting
intercultural education in selected institutions from all parts of Montenegro.
x
18
,QRUGHUWROLDLVHZLWKDOOUHOHYDQWRUJDQL]DWLRQVDQGLQVWLWXWLRQVRSHUDWLQJLQWKH¿HOGRI(GXFDWLRQWKH
Agency is supported by a network of schools (including kindergartens, primary schools and universities),
NGOs and institutions such as the Ministry of Education of Montenegro
5(&200(1'$7,216
The education system must deny all forms of discrimination
The level of access must be established in conformity with the underlying principles of equality and non-discrimination
as these are formulated in article 1 of The Charter of the United Nations and in article 2 of The
Universal Declaration of Human Rights and as reiterated in most international instruments.
(The Hague Recommendations Regarding the Education Rights of National Minorities & Explanatory Note)
A system that aims to educate free citizens and boost their creative potential cannot ignore human diversity. Furthermore,
the right of quality education regardless any difference corresponds to a fundamental human right. As a consequence
RILWDGHPRFUDWLFHGXFDWLRQDOV\VWHPPXVWEHDFFHSWDEOHWRDOODFFHVVLEOHDGDSWDEOHDQGÀH[LEOHIRUDOODQGVFKRRO
practice should be based on the provision of equal conditions and opportunities for everybody, in order to enable each
individual to develop to his maximum.
In this kind of environment everyone has to respect the others and work with them.The principles of equality and
equity must be respected, while maintaining awareness of the existence of asymmetry in relations, knowledge and
responsibilities.
School must educate children to value diversity and respect others
It is necessary to create an educational environment that recognizes that each child is at the same time an individual and
a member of a social group, with a cultural milieu that shapes his sense of identity and belonging and system of values.
Education that contributes to the establishment of democracy ought to support children in developing preferences for
acceptance and appreciation of a different opinion, use of critical thinking, and collaboration with other members of a
community, as well as the ability to express differences while respecting the other as equal members of the community
while developing interest in social issues.
All the social actors should work together to support intercultural education
%HDULQJLQPLQGWKDWLQWHUFXOWXUDOHGXFDWLRQEULQJVVRFLDOFKDQJHGHHSFULWLFDOUHÀHFWLRQGHYRWLRQWRWKHSXUVXLWRIDQ
equitable and truly democratic society, strengthening intercultural education and learning, stays as an imperative for all.
Therefore, networking must be facilitated, developing competences and knowledge of all about prejudice reduction and
activities to empower school culture.
School must connect students’ experiences with their family and community lives
6FKRROKDVWKHVSHFLDOSRZHUVWRSURYLGHNQRZOHGJHLQÀXHQFHLQGLYLGXDOV¶DELOLWLHVGLVFRYHUDQGGHYHORSWKHFKLOGUHQ¶V
potential and consequentially educational institutions, in addition to teaching the skills and values of different cultures
must establish and facilitate ongoing interaction between cultures, encourage the development of self-awareness,
personal and group identity in children.
Moreover, institutions have to play the crucial role to integrate the students’ experience with dynamics from their families
and communities, promoting concrete actions to strengthen links between schools and families. In order to do this, when
developing school programs cultural systems present in families should be taken into account to create a strong and
proactive relationship between kindergarten/school and parents, which is a key resource for multiculturalism.
The active participation of pupils in intercultural initiatives must be promoted
The social environment and upbringing system in which an individual develops, builds his/her view of society and the
world that surrounds him/her and his/her approach towards responsibility, tolerance, cooperation, understanding and
establishment of human relations.
School should support students to understand, respect and appreciate cultural differences and similarities, in which
students recognize the achievements of different ethical and socio-economic groups. Indeed, respect and support of
diversity in all areas of human life is just one of the two key dimensions for intercultural education: the other dimension
focuses on the promotion of equality and human rights.
6WXGHQW SDUWLFLSDWLRQ LQ VFKRRO OLIH DWWDLQV LWV IXOO PHDQLQJ ZKHQ FKLOGUHQ EHFRPH ³VXEMHFWV RI ULJKWV´ &5& DQG DOO
initiatives are only meaningful if they are active participants.
19
7. ESSENTIAL LITERATURE
Banks, 1999. An Introduction to Multicultural Education (2nd ed.). Boston: Allyn&Bacon.
Bruner, 2000. Culture of Education, Zagreb: Educa.
Bureau for Education Services of Montenegro, 2011. Catalogue of Proffesional Development of Teachers for 2011/12 School Zear, Podgorica: Bureau
for Education Services of Montenegro.
Delors, 1996. /HDUQLQJ7KH 7UHDVXUH :LWKLQ WKH 5HSRUW WR 81(6&2 RI WKH ,QWHUQDWLRQDO &RPPLVLRQ RQ (GXFDWLRQ IRU WKH 7ZHQW\¿UVW &HQWHU\,
UNESCO.
Group Most, 2007. Intercultural Education and Understanding, Belgrade.
Kimlika, 2004. Multikulturalizam. Podgorica: CID.
Kymlicka, 1995. Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Minority Rights. Oxford: Clarendon Press.
Council of Europe, 1950. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms.
ESP, 2007. Experiences of the Roma Education Initiative: Documentation Studies Highlighting the Comprehensive Approach, Education Support
Program (ESP) of the Open Society Institute.
0DVORYDULüEducation for Democracy and school role in the development of democratic attitudes of the student - doctoral dissertation.
0DVORYDULü Indicators of Multiculturalism in Curricula, Hand-books and Textbooks for the Subject Civil Education 0HPRLU IURP 6FLHQWL¿F
0HHWLQJ³(OHPHQWVRI0XOWLFXOWXUDOLVPLQ0XOWLFXOWXUDOLVPLQ&XUULFXOD+DQGERRNVDQG7H[WERRNVLQ0RQWHQHJURS, 75-85.
Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro, Strategy for Improving Position of Roma and Egyptians in Montenegro 2012-2016.
Ognisanti, Report on European intercultural education practices, Interculture
OSCE, 1996. The Hague Recommendations Regarding the Education Rights of National Minorities & Explanatory Note.
Ouellet, 1991. L’ Education interculturelle - essays sur contenu de la formation des maitres, Paris:Editions L’Harmattan..
Ramsey, 1987. Teaching and learning in a diverse world: Multicultural education for young children. NY:Teascher College Press.
Roma Education Fund, 2006. A good start.
Semprini, 2004. Multiculturalism, Agora, Clio, Belgrade, 2004
Sleeter, 1991. Empowerment through Multicultural Education, Albany: State University of New York Press.
UNESCO, 2001. Education for all/ Information kit.
UNESCO, 2006. Guidelines on Intercultural Education.
UNESCO, 2001. Universal Declaration on Cultural Diversity.
UNICEF, 1989. Convention on the Rights of the Child.
Wilson, 2002. Minority Rights in Education: Lessons for the European Union from Estonia, Latvia,
Romania and the former Yugoslav Republic of Macedonia.
Useful links:
Council of Europe, Elements of an intercultural city strategy: Education
ECRI: Council of Europe’s European Commission against Racism and Intolerance
European Union
International Association for Intercultural Education
Interculture – Platform on Intercultural research
OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe
Right to Education: Promoting Mobilization and Legal accountability
20
Manjine i obrazovanje u jadranskim zemljama: Smjernice za
unapređenje interkulturalnih pristupa
21
UVOD
2YH 6PMHUQLFH UH]XOWDW VX SURMHNWD 6,03/( -DþDQMH LGHQWLWHWD SULSDGQLND PDQMLQD YRGL UDYQRSUDYQRVWL LQRYDWLYQH
LQLFLMDWLYH]DVDUDGQMXLMDþDQMHNDSDFLWHWDLQVWLWXFLMDL]SHWMDGUDQVNLK]HPDOMDDXVPMHUHQDMHQDSRVWL]DQMHVRFLMDOQH
NRKH]LMH QD QHNRP SRGUXþMX NUR] MDþDQMH NXOWXUQLK LGHQWLWHWD L UD]QRYUVQRVW YULMHGQRVWL PDQMLQVNLK ]DMHGQLFD NRMH VX
istorijski ili od nedavno prisutne u jadranskim zemljama.
3DUWQHULX6,03/(SURMHNWXL]UDGLOLVX]DMHGQLþNHVWUDWHJLMHLSULVWXSHXMDGUDQVNRPUHJLRQX]DSURPRYLVDQMHNXOWXUH
UDYQRSUDYQRVWLLQHGLVNULPLQDFLMHNDRRVQRYQLKYULMHGQRVWL]DPLUROMXELYVXåLYRWVYLKJUDÿDQDEH]LNDNYHGLVNULPLQDFLMH
QDRVQRYXHWQLþNHSULSDGQRVWL3URMHNWVHEDYLVSHWYDåQLKSUHSUHNDNRMHVSUMHþDYDMXVWYDUQXUHDOL]DFLMXWHPHOMQLKSUDYD
LQDþHODVRFLMDOQHSUDYHGQRVWLSUHPDLVWRULMVNLPLQRYLPPDQMLQDPD
I.
II.
III.
IV.
V.
-H]LNNDRSUHSUHND]DSXQXGRVWXSQRVWXVOXJDþDNLXREODVWLPDÿHMHGYRMH]LþQRVWLYLãHMH]LþQRVW
zakonski priznata;
9HOLNL UL]LN RG VLURPDãWYD PDQMLQD ]ERJ RWHåDQRJ SULVWXSD WUåLãWX UDGD GLVNULPLQDFLMH X XVORYLPD
zapošljavanja te podzastupljenosti;
=DEULQMDYDMXüLEURMÿHFHSULSDGQLNDPDQMLQVNLKJUXSDNRMDRVWDMXL]YDQREUD]RYQRJVLVWHPD
1H]DGRYROMDYDMXüD]DVWXSOMHQRVWPDQMLQVNLKSLWDQMDXPHGLMLPD
Velik rizik od raznih oblika polne diskriminacije, predrasuda i nasilja nad pripadnicima manjina.
&LOM 6,03/(D MH SREROMãDYDQMH åLYRWQLK XVORYD SULSDGQLND PDQMLQD NUR] WUDQVIRUPDFLMX NOMXþQLK IDNWRUD NRML GDQDV
SUHGVWDYOMDMXVODERVWLSXWHPL]UDGHVPMHUQLFDLSUHSRUXND]DXUHÿHQMHFLOMDQLKXVOXJDNRMHVHEDYHQHSRJRGQRVWLPD]D
manjine na lokalnome nivou i dostave istih javnim organima, manjinskim organizacijama, NVO-ima i drugim regionalnim
i nacionalnim zainteresovanim stranama u jadranskim zemljama.
Ove smjernice dio su grupe od pet tematskih dokumenata koje je pripremio i objavio SIMPLE Konzorcijum, a koji
üHVOXåLWLNDRUDGQLDODWLNRMHSURPRYLãH6WDOQLMDGUDQVNLRSVHUYDWRULMXP]DPDQMLQVNH]DMHGQLFH$GULDWLF3HUPDQHQW
2EVHUYDWRU\RQ0LQRULW\&RPPXQLWLHVNRMLüHELWLXVSRVWDYOMHQXVNORSXSURMHNWD=DSUDYR2SVHUYDWRULMXPVHVDVWRML
od modela upravljanja testiranih putem nacionalnih pilot projekata, transnacionalnih preporuka i alata i pokazatelja za
VRFLRORãNDLVWUDåLYDQMDLWLPHSUHGVWDYOMDVWUDWHãNLSURVWRU]DSUDüHQMHDNWXHOQLKXVORYDPDQMLQDXXNOMXþHQLP]HPOMDPD
L]DSUHGODJDQMHPRJXüLKRSFLMD]DXSUDYOMDQMHVSHFL¿þQLPSLWDQMLPD
Sve smjernice izdate su u jedinstvenom dokumentu na šest jezika (engleski, hrvatski, albanski, italijanski, crnogorski
LVORYHQDþNLGDELVYLP]DLQWHUHVRYDQLPVWUDQDPDL]]HPDOMDNRMHVXGLRSURMHNWDRODNãDOLNRQNUHWQRUD]XPLMHYDQMHL
NRULãüHQMH
&LMHODJUXSD6PMHUQLFDXNOMXþXMHVOMHGHüDGRNXPHQWD
‡0DQMLQHLMH]LþNDUD]QRYUVQRVWXMDGUDQVNLP]HPOMDPD6PMHUQLFH]DSURPRYLVDQMHGRVWXSQRVWLYLãHMH]LþNLK
usluga;
‡0DQMLQHLORNDOQLUD]YRMXMDGUDQVNLP]HPOMDPD6PMHUQLFH]DXQDSUHÿLYDQMHPXOWLNXOWXUDOL]PDNDRUHVXUVD]D
WUåLãWHUDGD
‡0DQMLQHLORNDOQLUD]YRMXMDGUDQVNLP]HPOMDPD3RVORYQDSRYHOMDRXSUDYOMDQMXLXQDSUHÿLYDQMXUD]QRYUVQRVWL
‡ 0DQMLQH L REUD]RYQL VHNWRU X MDGUDQVNLP ]HPOMDPD 6PMHUQLFH ]D SREROMãDQMH PHÿXNXOWXUDOQLK SULVWXSD X
obrazovnim sistemima;
‡0DQMLQHLPHGLMLXMDGUDQVNLP]HPOMDPD6PMHUQLFHNRMHSURPRYLãXSUDYHGQRLUDYQRSUDYQRLQIRUPLVDQMH
‡ 0DQMLQH L SROQD GLVNULPLQDFLMD L QDVLOMH X MDGUDQVNLP ]HPOMDPD 6PMHUQLFH ]D VSUMHþDYDQMH L]YMHãWDYDQMH L
borbu protiv raznih oblika polne diskriminacije i nasilja.
Ti dokumenti dostupni su na zahtjev odgovornih nacionalnih partnera. Informacije i kontakti nalaze se na web stranici
projekta:
www.simpleproject.eu.
22
1. DEFINICIJE
2SãWHGH¿QLFLMH
Diskriminacija
'LUHNWQD GLVNULPLQDFLMD GRJDÿD VH NDGD GUXJR OLFH V QHNLP OLFHP SRVWXSD SRVWXSDOR MH LOL EL
PDQMHSRYROMQRSRVWXSDORXXSRUHGLYRMVLWXDFLMLQDRVQRYXQMHJRYHUDVQHLOLHWQLþNHSULSDGQRVWL
,QGLUHNWQDGLVNULPLQDFLMDGRJDÿDVHNDGDQDL]JOHGQHXWUDOQDRGUHGEDNULWHULMXPLOLSUDNVDVWDYOMD
OLFDQHNHUDVQHLOLHWQLþNHSULSDGQRVWLXSRVHEQRQHSRYROMDQSRORåDMXRGQRVXQDGUXJDOLFDRVLP
ako je takva odredba, kriterijum ili praksa objektivno opravdana legitimnim ciljem, a sredstva za
SRVWL]DQMHWRJDFLOMDVXDGHNYDWQDLQXåQD
'LUHNWLYD9LMHüD(=RGMXQDRSULPMHQLQDþHODUDYQRSUDYQRVWLOLFDEH]RE]LUD
QDQMLKRYRUDVQRLOLHWQLþNRSRULMHNOR
Manjinska grupa
*UXSDOLFDXQHNRMGUåDYLNRMH
DERUDYHQDWHULWRULMLWHGUåDYHLQMHQLVXGUåDYOMDQL
ERGUåDYDMXGXJRYMHþQHþYUVWHLWUDMQHYH]HVWRPGUåDYRP
FSRND]XMXGLVWLQNWLYQHHWQLþNHNXOWXUQHUHOLJLMVNHLOLMH]LþNHNDUDNWHULVWLNH
GVXGRYROMQR]DVWXSOMHQHXSUNRVWRPHãWRLKMHPDQMLEURMRGRVWDWNDVWDQRYQLãWYDWHGUåDYHLOL
QHNHUHJLMHWHGUåDYH
H VX PRWLYLVDQH EULJRP ]D ]DMHGQLþNR RGUåDYDQMH RQRJ ãWR þLQL QMLKRY ]DMHGQLþNL LGHQWLWHW
XNOMXþXMXüLQMLKRYXNXOWXUXRELþDMHUHOLJLMXLMH]LN
ýODQ3UHSRUXNDEUXVYRMHQDRG3DUODPHQWDUQHVNXSãWLQH9LMHüD(YURSHQDQMHQRM
sjednici 1993. godine)
Manjinska prava
0DQMLQVNDSUDYDVXOLþQDSUDYDOLFDNRMDSULSDGDMXHWQLþNLPUHOLJLMVNLPLLOLMH]LþNLPPDQMLQDPD
7DOLþQDSUDYDPRJXVHSULPMHQMLYDWLX]DMHGQLFLVRVWDOLPSULSDGQLFLPDWHPDQMLQVNHJUXSHDOL
QHNDRGWLKSUDYDPRJXELWLYULMHGQDMHGLQRDNRVHNRULVWHNROHNWLYQR0HÿXQDURGQDJUXSD]D
prava manjina, 2012).
Posebne mjere
1L] UD]OLþLWLK VWUDWHJLMD REOLNRYDQLK GD XQDSULMHGH PRJXüQRVWL ]DSRãOMDYDQMD REUD]RYDQMD L
SRVORYDQMD]DJUXSHSRSXWUDVQLKLOLHWQLþNLKPDQMLQDLåHQD0HÿXWLPQDþLQQDNRMLVHWHPMHUH
sprovode, vrste djelovanja koje one zahtijevaju i šire implikacije koje one imaju za naše društvo
WDNRÿHPRJXGDVHUD]OLNXMXRGMHGQRJGRGUXJRJVSHFL¿þQRJSURJUDPD,]UD]ÄSRVHEQHPMHUH³
WDNRÿHXNOMXþXMHPMHUHNRMHVHXQHNLP]HPOMDPDRSLVXMXNDRÄD¿UPDWLYQHPMHUH³ÄD¿UPDWLYQD
DNFLMD³LOLÄSR]LWLYQRGMHORYDQMH³2GERU81D]DXNLGDQMHUDVQHGLVNULPLQDFLMH2SãWDSUHSRUXND
EU ]QDþHQMH L RSVHJ SRVHEQLK PMHUD X 0HÿXQDURGQRM NRQYHQFLML R VX]ELMDQMX VYLK REOLND
rasne diskriminacije” CERD/C/GC/32).
6SHFL¿þQHGH¿QLFLMH
Kultura
Kultura je skup distinktivnih duhovnih, materijalnih, intelektualnih i emocionalnih obrazaca
QHNRJGUXãWYDLOLJUXSHOMXGL«]DMHGQRVQMLKRYRPXPMHWQRãüXNQMLåHYQRãüXåLYRWQLPVWLORYLPD
QDþLQLPD]DMHGQLþNRJDåLYRWDVLVWHPLPDYULMHGQRVWLWUDGLFLMRPLYMHURYDQMHP
81(6&28QLYHU]DOQDGHNODUDFLMDRNXOWXUQRMUD]OLþLWRVWL
Kurikulum/
Obrazovanje
za društvenu
pravdu
Obrazovanje za društvenu pravdu]QDþLQHVDPRVWLFDQMH]QDQMDYMHãWLQDLYULMHGQRVWLELWQLK
]DIXQNFLRQLVDQMHGHPRNUDWVNRJGUXãWYDQDVYLPQLYRLPDYHüVHRQRRVWYDUXMHNUR]DNWLYQRVWL
YH]DQH]DREUD]RYDQMH]DOMXGVNDSUDYDSROLWLþNRREUD]RYDQMHREUD]RYDQMHRYULMHGQRVWLPD
REUD]RYDQMH]DUD]YRMPXOWLNXOWXUDOQHLJUDÿDQVNHVYLMHVWL±XWHPHOMHQHQDHOHPHQWDUQRPSULQFLSX
XYDåDYDQMD L NRHJ]LVWHQFLMH UD]OLþLWRVWL YULMHGQRVWL ]D QHQDVLOMH L PHÿXVREQR UD]XPLMHYDQMH
MDþDQMHNXOWXUHPLUD]DMHGQLþNLKRGJRYRUQRVWLWROHUDQFLMHLUMHãDYDQMHVXNREDPLUQLPSXWHPL
GLMDORJRP7RXMHGQR]QDþLLXMHGQMDþDQMHVYLMHVWLRGUDVOLK
(UNESCO: Obrazovanje za sve/Informacioni alat, 2001.)
23
Demokratija u
obrazovanju
'HPRNUDWLMDXREUD]RYDQMX]DVQLYDVHQDRGQRVXGYDJODYQDSULQFLSDUDYQRSUDYQRVWLXþHãüH
8 VDYUHPHQLP XVORYLPD NRQFHSW GHPRNUDWLMH NRML XNOMXþXMH ÄObrazovanje za demokratsko
JUDÿDQVWYR³ ]QDþL REUD]RYDQMH REXNX SRGL]DQMH VYLMHVWL LQIRUPLVDQMH SUDNVH L DNWLYQRVWL
NRMLPDMHFLOMSUXåDMXüLXþHQLFLPD]QDQMHYMHãWLQHLUD]XPLMHYDQMHLUD]YLMDQMHPQMLKRYLKVWDYRYD
i ponašanja, osposobiti ih da upotrebljavaju i brane svoja demokratska prava i odgovornosti u
GUXãWYXGDFLMHQHUD]QRYUVQRVWLLJUDMXDNWLYQXXORJXXGHPRNUDWVNRPåLYRWXUDGLSURPRFLMHL
]DãWLWHGHPRNUDWLMHLYODGDYLQHSUDYD6DYMHW(YURSH3UHSRUXND.RPLWHWDPLQLVWDUDGUåDYDPD
þODQLFDPDR3RYHOML6DYMHWD(YURSHRREUD]RYDQMX]DGHPRNUDWVNRJUDÿDQVWYRLREUD]RYDQMH
za ljudska prava, 2010)
Obrazovanje
Obrazovanje je planirano i sistematsko prenošenje znanja s prethodnih generacija u okviru
LQVWLWXFLRQDOQRJDVLVWHPDãNRORYDQMD0RåHVHGH¿QLVDWLNDRSURFHVVWLFDQMD]QDQMDYMHãWLQDL
QDYLNDLNDRSRGVWLFDM]DFMHORåLYRWQRXþHQMHLVDPRREUD]RYDQMHZZZSHGDJRJLMDIIVDFRP
2VLPWRJDPRJXüHMHGDVHQDSUDYLUD]OLNDL]PHÿX
„Formalnog obrazovanja“, koji je strukturiran sistem obrazovanja i obuke koji vodi od
predškolskog i osnovnog obrazovanja preko srednjeg obrazovanja do univerziteta. To se
GHãDYDSRSUDYLOXXRSãWLPLOLVWUXþQLPREUD]RYQLPXVWDQRYDPDLYRGLGRVHUWL¿NDFLMH
„Neformalno obrazovanje“: bilo koji planirani program obrazovanja dizajniran da poboljša niz
YMHãWLQDLVSRVREQRVWLL]YDQRNUXåHQMDIRUPDOQRJREUD]RYDQMD
„Neformalno obrazovanje“NRMLMHFMHORåLYRWDQSURFHVSULþHPXVYDNLSRMHGLQDFVWLþHVWDYRYH
vrijednosti, vještine i znanja iz obrazovnih uticaja i resursa u sopstvenoj sredini i iz svakodnevnih
LVNXVWDYDSRURGLFDYUãQMDþNDJUXSDNRPãLMHVXVUHWLELEOLRWHNDPDVRYQLPHGLMLUDGLJUDLWG
6DYMHW(YURSH3UHSRUXND.RPLWHWDPLQLVWDUDGUåDYDPDþODQLFDPDR3RYHOML6DYMHWD(YURSHR
REUD]RYDQMX]DGHPRNUDWVNRJUDÿDQVWYRLREUD]RYDQMH]DOMXGVNDSUDYD
Interkulturalno obrazovanje QLMH VDPR SXNR GRGDYDQMH LQWHUNXOWXUDOQLK VDGUåDMD X QDVWDYQL
SURJUDP YHü ]DKWLMHYD PXOWLSHUVSHNWLYH ± XSR]QDYDQMH MH]LND LVWRULMH L NXOWXUH PDQMLQVNLK
JUXSDXGUXãWYX2WXGD81(6&20HÿXQDURGQDNRPLVLMD]DREUD]RYDQMH]D;;,YLMHNLVWLþHþHWLUL
stuba obrazovanja: XþHQMHGD]QDWHRSãWHREUD]RYDQMHNRMHQDPRPRJXüDYDGDXVSRVWYLPR
kontakt i komunikaciju s drugim jezicima i oblastima znanja), XþHQMHGDXUDGLWH (profesionalne
YMHãWLQH]QDþHVWLFDQMHNRPSHWHQFLMHXXSUDYOMDQMXUD]OLþLWLPVLWXDFLMDPDLNRPSHWHQFLMD]DUDG
u timu), XþHQMHGDåLYLWHVDGUXJLPD (razvijaju razumijevanje za druge, zahvalnost i poštovanje
vrijednosti pluralizma) i XþHQMHGDEXGHWHãWR]QDþLGDVWHXPRJXüQRVWLGDGMHOXMHWHVQDMYHüLP
VWHSHQRPDXWRQRPLMHSUHVXÿLYDQMDLOLþQHRGJRYRUQRVWLNRMLPRUDGDVH]DVQLYDQDSUDYXQD
UD]OLþLWRVW
Interkulturalno
obrazovanje
Interkulturalno obrazovanje ima za cilj da promoviše razvojne pristupe za interkulturalnu
osjetljivost putem:
‡EROMHJUD]XPLMHYDQMDNXOWXUDXPRGHUQRPGUXãWYX
‡VSRVREQRVWLNRPXQLNDFLMHL]PHÿXOMXGLNRMLSULSDGDMXUD]OLþLWLPNXOWXUDPD
‡ÀHNVLELOQLMLVWDYSUHPDNXOWXUQLPUD]OLþLWRVWLPDXGUXãWYX
‡YHüXVSUHPQRVWOMXGLGDDNWLYQRXþHVWYXMXXGUXãWYHQRMLQWHUDNFLMLVOMXGLPDGUXJRJNXOWXUQRJ
SRULMHNODLXWYUGHRVQRYQHNDUDNWHULVWLNHOMXGVNHSULURGHNDRQHþHJ]DMHGQLþNRJVYLPDQDPD
(Ouellet, F. L’ Education interculturelle – essays sur contenu de la formation des maitres. Paris:
Editions L’Harmattan, 1991).
Interkulturalno
XþHQMH
24
Osnov LQWHUNXOWXUDOQRJ XþHQMD SURL]LOD]L L] SRWUHEH ]D XYRÿHQMHP HYURSVNH GLPHQ]LMH
REUD]RYDQMD NRMH MH QDPHWQXOR SRVWRMHüH PXOWLNXOWXUDOQR L PXOWLOLQJYDOQR HYURSVNR GUXãWYR
NRMH ]DKWLMHYD ÄUD]XPLMHYDQMH L WROHUDQFLMX PHÿX UD]OLþLWLP QDFLRQDOQLP ]DMHGQLFDPD HWQLþNRJ
ili migracionog porijekla“. Ciljevi obrazovanja koji proizlaze iz evropske dimenzije obuhvataju:
SUXåDQMHPODGLPD]QDQMDNRPSHWHQFLMDLVWDYRYDNRMLVXLPSRWUHEQLGDELELOLVSUHPQL]DJODYQH
izazove evropskog društva; pripremu mladih za dalje obrazovanje i mobilnost, rad i svakodnevni
åLYRWXYLãHNXOWXUQRMLYLãHMH]LþNRM(YURSLRVSRVREOMDYDQMHPODGLKGDVDþXYDMX]DMHGQLþNRNXOWXUQR
QDVOMHÿH L LVSXQH VYRMH RGJRYRUQRVWL NDR JUDÿDQL (YURSH (YURSVND GLPHQ]LMD REUD]RYDQMD
REUD]RYQDSUDNVDLVDGUåDMSURJUDPD
2. PRINCIPI
,3RVUHGQDGLVNULPLQDFLMDR]QDþDYDREUD]RYQHLQVWLWXFLMHVL]RODFLMRPLVHJUHJDFLMRP
,QVWLWXFLRQDOQD GLVNULPLQDFLMD MHGDQ MH RG QDMRSDVQLMLK REOLND GLVNULPLQDFLMH MHU VH QHMHGQDNR RSKRÿHQMH XJQLMH]GL X
VWUXNWXULLQVWLWXFLMHUDVWHXVYRMLPSURVWRULMDPDLãLULSUHNRPUHåHLQVWLWXFLMD2VLPWRJD]DYHüLQXOMXGLNRMLVXXNOMXþHQL
XVLVWHPWDNYDGLVNULPLQDFLMDQLMHYLGOMLYDþDNLDNRJUDGLMDNHSUHGUDVXGHLVWHUHRWLSH.DGDMHULMHþRREUD]RYDQMX
GLVNULPLQDFLMDPRåHVWYRULWLVHJUHJDFLMXLVRFLMDOQXL]RODFLMXãWRVXQHXVSMHVL]DRGEDFLYDQMHLRQLNUãHRGUHGEH.RQYHQFLMH
SURWLY GLVNULPLQDFLMH X REUD]RYDQMX 81(6&2 NRMD MH XVYRMHQD GD XVSRVWDYL VDUDGQMX PHÿX QDURGLPD UDGL
SURPRFLMHXQLYHU]DOQRJSRãWRYDQMDOMXGVNLKSUDYDLMHGQDNLKREUD]RYQLKPRJXüQRVWL]DVYH
II. OEUD]RYQL VLVWHP NRML MH GRVWXSDQ VYLPD SRGUåDYD GUXãWYHQX LQNOX]LMX L GRSULQRVL GD VH SRVWLJQH SXQR
XþHãüHXGUXãWYX
3RGL]DQMHGUXãWYHQHVYLMHVWLR]QDþDMXSULVWXSDPDQMLQDUHGRYQRPREUD]RYQRPVLVWHPXXRVQRYLLPDYULMHGQRVWSRVHEL
MHUSRGUåDYDNRQFHSWMHGQDNRVWLNRMLR]QDþDYDGDVXVYLOMXGLMHGQDNRYUHGQRYDQLGDGRELMDMXMHGQDNWUHWPDQDOLQHLVWL
LGDLPDMXMHGQDNHPRJXüQRVWL7DNDYSULVWXSXMHGQRGRSULQRVLUD]YRMXREUD]RYQHLQNOX]LMHNRMDSURPRYLãHGRVWXSQRVW
UD]OLþLWLKUHVXUVDVYLPDEH]RE]LUDQDQMLKRYHSRWHQFLMDOH)LOR]R¿MDSRWSXQHLQNOX]LMHQDGLOD]LLGHMX¿]LþNRJXNOMXþLYDQMD
LRGQRVLVHQDED]LþQHYULMHGQRVWLNRMHSURPRYLãXXþHãüHSULMDWHOMVWYRLGUXãWYHQXLQWHUDNFLMXNRMDUH]XOWLUDRVMHüDMHP
pripadnosti.
,,,3UHSR]QDYDQMH]QDþDMDXPUHåDYDQMDãLUHQMH]QDQMDLNRPSHWHQFLMD
5DGLSUHSR]QDYDQMD]QDþDMDXPUHåDYDQMDãLUHQMD]QDQMDLNRPSHWHQFLMDYDåQRMHSRGUåDWLDOLLSURPRYLVDWLSULVWXSH
LQGLYLGXDODFD V UD]OLþLWLP LVNXVWYRP ]D EXGXüX SURIHVLMX QDVWDYQLND 8 WRP VPLVOX SRGUãND NRQFHSWD LQNOX]LMH
LQWHUNWXOWXUDOQRJREUD]RYDQMDLXþHQMDNRGEXGXüLKQDVWDYQLNDXWLFDüHQDUD]YRMQMLKRYLKSURIHVLRQDOQLKNRPSHWHQFLMD
,9,QWHUNXOWXUDOQRREUD]RYDQMHMHVWUDWHãNLþLQLODFSRYH]LYDQMDVSRURGLFDPD
9DVSLWQRREUD]RYQH LQVWLWXFLMH LJUDMX JODYQX XORJX X SRYHüDQMX XNOMXþHQRVWL SRURGLFD X åLYRW LQVWLWXFLMD NDR L RVWDOH
MDYQHLQLFLMDWLYH2EUD]RYDQMHMHNOMXþQLIDNWRUXSRYHüDQMXXþHãüDURGLWHOMDXSURFHVXREUD]RYDQMDVYRMHGMHFHSRVHEQR
kod onih roditelja koji pripadaju manjinskim zajednicama. Pod ovim se, prije svega, podrazumijeva potreba da se pri
L]UDGLãNROVNRJNXULNXOXPDX]PXXRE]LULYULMHGQRVQLNXOWXUQLVLVWHPLSULVXWQLXSRURGLFDPDNDRLGDVHLQLFLUDVQDåDQL
proaktivni odnos prema roditeljima radi razvijanja kvalitetne saradnje na relaciji obrazovna institucija – porodica.
98þHQLFLVKYDWDMXSXQXYDåQRVWLQNOX]LMHDNWLYQLPXþHãüHPXLQWHUNXOWXUDOQLPDNWLYQRVWLPD
0XOWLNXOWXUDOQRPHREUD]RYDQMXQHPRåHGDQHGRVWDMHQHSRVUHGQRLH¿NDVQRXNOMXþLYDQMHXþHQLNDXåLYRW]DMHGQLFH8WX
VYUKXVDPRLQLFLUDQMHNDPSDQMHÄ%,7,'58*,³XFLOMXYLGOMLYRVWLPXOWLNXOWXUDOL]PDXYDVSLWQRREUD]RYQLPXVWDQRYDPD
LXDNWLYQRJXþHãüDGMHFHÿDNDXQMRMGRELMDVYRMSXQLVPLVDR
25
3. MODELI UPRAVLJANJA I DOBRE PRAKSE
1 – CHERI (Izazovi u obrazovanju za integraciju Roma)
Mjesto
3RGJRULFD1LNãLü%HUDQH%DU±&UQD*RUD
Organizacija
8:&$'-DGUDQVNLNROHGåXMHGLQMHQRJXYLMHWD'XLQR,WDOLMD3HGDJRãNLFHQWDU&UQH*RUH
Zavod za školstvo Crne Gore
Period
decembar 2009 – jun 2011.
Opis
&+(5,MHGHVHWRPMHVHþQLSURMHNDWRVQRYDQVDFLOMHPGDREH]EMHGLPRGHO]DLQNOX]LMXXãNROX
URPVNLKXþHQLNDNRMDMHSULPMHQMLYDXVYDNRMHYURSVNRM]HPOMLVD]QDþDMQLMLPEURMHPSULSDGQLND
URPVNHSRSXODFLMHDSRVHEQRXVPMHUHQDQDYODGHNRMHXþHVWYXMXX'HNDGLLQNOX]LMH5RPD
On promoviše desegregaciju Romske djece razvijanjem konkretnih primjera obrazovanja, što
MHLL]D]RYQRLLQNOX]LYQRNUR]QDVWDYQLþNDLGLUHNWRUVNDLVWUDåLYDQMDXãNROLLNRMLSULPMHQMXMHQRYL
PRGHO X SLORW ãNRODPD L SRGUXþMLPD 1DGDOMH QMHJRYL FLOMHYL VX GD UD]YLMX PDWHULMDO ]D VWUXþQR
usavršavanje nastavnika širenjem kroz institucionalne aktivnosti Zavoda za školstvo, a posebno
SUHQRãHQMHP SRVWLJQXWLK UH]XOWDWD ãLURM MDYQRVWL NUR] DNWLYQRVWL NRMH VH VSURYRGH V YHüLQVNL
romskim predstavnicima.
Njeni krajnji korisnici su Romi u Crnoj Gori.
Usluga
8YRÿHQMHVOMHGHüLKPHWRGDLWHKQLNDXãNRODPDVD]QDþDMQLPEURMHPGMHFHSULSDGQLNDPDQMLQVNLK
naroda:
‡ WHKQLNH NRRSHUDWLYQRJ XþHQMD SDUWLFLSDWLYQL SULVWXS RGMHOMHQMX GMHFD NRMD SUHX]LPDMX
RGJRYRUQRVW]DGRSULQRVYDORUL]DFLMDUD]OLþLWLKVWDYRYDLUD]OLþLWLKYMHãWLQD
‡L]ORåHQRVWDOWHUQDWLYQRMNXOWXULLSURPRYLVDQMHPHWRGDL]UDåDYDQMDLVKYDWDQMDNXOWXUQHUD]OLþLWRVWL
‡XYRÿHQMHPHWRGDRFMHQMLYDQMDNRMLSUDYLUD]OLNXL]PHÿX]QDQMDLMH]LþNHVSRVREQRVWL‡IRNXVQD
XþHQLþNREODJRVWDQMHXãNROLLWRPHNDNRGDVHRUJDQL]XMXãNROHNRMHREUD]XMXFLMHOXRVREXLÿH
VHQDXþLYLãHRGVNXSDþLQMHQLFD
‡ SRYHüDQMH LQGLYLGXDOQH VSRVREQRVWL L LQWHUHVRYDQMD PX]LND VSRUW JOXPD LWG XþHQLND
pripadnika manjinskih naroda.
Informacije i
kontakti
2JQMHQ'HGDJLü
Dr Maria Canfora, +39 040 3739 55 www.uwcad.it
'RFGU%LOMDQD0DVORYDULü[email protected]
'U'XãDQND3RSRYLü[email protected]
±3URVODYDPHÿXQDURGQRJGDQDPLUD
Mjesto
Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Kosovo i Makedonija
Organizacija
Nansen dijalog centar Crna Gora i Nansen dijalog centar Srbija
Period
septembar – decembar 2011.
Opis
8 FLOMX SURVODYH VHSWHPEUD 0HÿXQDURGQRJ GDQD PLUD RUJDQL]RYDOL VPR WDNPLþHQMH $UW
SRVYHüHQRJRGLãQMLFLURÿHQMD)ULGWMRI1DQVHQD&LOMMHELRGDVHSRYHåX1REHORYODXUHDW
]D PLU QMHJRYH YULMHGQRVWL L LGHMH GD VH SUH]HQWXMX XþHQLFLPD L NUR] XPMHWQRVW GD VH GRELMH
SRYUDWQDLQIRUPDFLMDRGXþHQLND1DMEROMDXPMHWQLþNDGMHODSUHGVWDYOMHQDVXX1DQVHQNDOHQGDUX
za 2012. godinu.
Usluga
3RYH]LYDQMHãNROVNHGMHFHL]UHJLRQDQDLVWRPHSURMHNWXSRYH]XMXüLYULMHGQRVWLLLGHMH)ULGWMRI
1DQVHQDXVDYUHPHQRPNRQWHNVWX'RYRÿHQMHYULMHGQRVWLPLUDXREUD]RYQLNRQWHNVW
Informacije i
kontakti
Nansen dijalog centar Crna Gora
,YDQD*DMRYLü
Cetinjski put 1-2, 3/16, Podgorica, Crna Gora
Tel/fax: +382 20 290 094, E-mail: [email protected],
Web-sites: www.nansen-dialogue.net; www.peaceportal.org
26
±'REDUSRþHWDN
Mjesto
0DNHGRQLMD6ORYDþND0DÿDUVND5XPXQLMD
Organizacija
Romski obrazovni fond i lokalni partneri
Period
2010–2012.
5RPVNL REUD]RYQL IRQG SRNUHQXR MH SURMHNDW Ä'REDU SRþHWDN³ X OMHWR 3URMHNDW NRML
MH SRGUåDOD (YURSVND NRPLVLMD QDPMHQMHQ MH URPVNRM L QHURPVNRM GMHFL X]UDVWD JRGLQD L
QMLKRYLPURGLWHOMLPDQXGHüLNYDOLWHWQXUDQXQMHJXLUD]YRMQHVHUYLVHQDORNDFLMDXþHWLUL]HPOMH
Dekade Roma.
3URMHNDWLPDHNVSOLFLWQXDOLQHLLVNOMXþLYXFLOMQXJUXSXSRPDåHXNXSQRYLãHRGURPVNH
GMHFHLSRURGLFDNDRGLUHNWQLPNRULVQLFLPD0QRJRYLãHGMHFHLSRURGLFDLPDüHNRULVWNDRUH]XOWDW
]DODJDQMDQDQDFLRQDOQRPLPHÿXQDURGQRPQLYRX
1MHJRYJODYQLDNFHQDWMHRODNãDYDQMHSROLWLþNRJGLMDORJDLGLVNXVLMHQDUMHãDYDQMXSLWDQMDYH]DQLK
]D 5RPH L QDþLQLPD VSURYRÿHQMD LQNOX]LYQH SROLWLNH XVPMHUHQH QDMXJURåHQLMLP VHJPHQWLPD
VWDQRYQLãWYDXNOMXþXMXüLL5RPH
Opis
.UR]VDUDGQMXVSDUWQHULPDLDQJDåRYDQMHPQDFLRQDOQLKLPHÿXQDURGQLKVWUXþQMDNDLQLFLMDWLYD
'REDUVWDUWIRNXVLUDVHQDWULNOMXþQHREODVWLGMHORYDQMD
LVWUDåLYDQMH
- zastupanje i razvoj kapaciteta
- komunikacija i informisanje.
$NWLYQRVWL X 'REURP SRþHWNX XNOMXþXMX ]DMHGQLþNL VNXS DNWLYQRVWL YRÿHQLK X VYLP ]HPOMDPD
XNOMXþXMXüL L SRGL]DQMH VYLMHVWL L SRPRü SUL XSLVX PDWHULMDOQD SRGUãND ]DVQRYDQD QD SRWUHEL
SULSUHPD ]D SUHOD]DN QD RVQRYQR REUD]RYDQMH UD]OLþLWH REXNH ]D QDVWDYQR RVREOMH L REXND
za romske radnike u zajednici (medijatore). Pored toga, jedinstvene programske komponente
razvijene su da bi se zadovoljile potrebe svake lokalne zajednice.
.RULVWHüL LVNXVWYR L UHVXUVH 5() L QMHJRYLK SDUWQHUD GD RODNãDMX XVSMHãQH WUDQ]LFLMH RG
SUHGãNROVNRJDGRSULPDUQRJVLVWHPDREUD]RYDQMDLWDNRÿHREXKYDWDMXüLSURJUDPHþLMLMHFLOMGD
RMDþDMXþLWDQMHSLVDQMHLYMHãWLQHNRPXQLNDFLMHURPVNLKPDMNLSXWHPþLWDQMDSULþDNRMH]DWLPPRJX
SUHQLMHWL VYRMRM ÿHFL 3RUHG WRJD SURJUDP SULSUHPD PDMNH ]D SRVORYH YH]DQH ]D SUHGãNROVNR
obrazovanje i procedure upisa u predškolske ustanove.
x
Usluga
Informacije i
kontakti
x
x
,]JUDGQMDWUDMQRJSDUWQHUVWYDL]PHÿXURPVNLKURGLWHOMDREUD]RYQLKXVWDQRYDLLQVWLWXFLMD
lokalne samouprave i civilnog društva;
3RPDJDQMHPDQMLQDPDXSUHOD]XL]UD]OLþLWLKQLYRDREUD]RYQRJVLVWHPD
8NOMXþLYDQMHURGLWHOMDXDNWLYQRVWLGDELVHRODNãDORXNOMXþLYDQMHXþHQLND
Romski obrazovi fond
Tom Bass
Teréz körút 46
H-1066 Budapest, Hungary
Tel. +36 20 367 5036 Fax. +36 - 1- 235-8031
[email protected]
www.romaeducationfund.org
4 – Romska obrazovna inicijativa (REI)
Mjesto
0DNHGRQLMD6ORYDþND0DÿDUVND5XPXQLMD&UQD*RUD
Organizacija
Institut otvorenog društva u saradnji sa Soros fondacijama i romskim i ne-romskim
nevladinim organizacijama
27
Period
2002–2005.
Opis
5RPVND REUD]RYQD LQLFLMDWLYD 5(, XVPMHUHQD MH QD SRGUãNX UDQRP SULVWXSX L ]DGUåDYDQMX X
REUD]RYDQMXNUR]SUXåDQMHNYDOLWHWQHXVOXJHREUD]RYDQMDXãNRODPDXNRMHVXXNOMXþHQHURPVNH
zajednice. Svaki nacionalni projekat je nudio kontinuum usluga – u školi i van škole, obrazovnim
LGUXJLPVHNWRULPD±XRGJRYRUXQDUD]OLþLWHSRWUHEHLSUHNRVWDURVQLKJUXSD
)RNXV QD UDQRP SULVWXSX L SUXåDQMX SRGUãNH ÿDFLPD QD NOMXþQLP WDþNDPD X WUDQ]LFLML X
REUD]RYQRP VLVWHPX VKYDüHQ MH NDR ³YHUWLNDOQD LQWHJUDFLMD´ 7DNDY SULVWXS QLMH ¿]LþNL SUHQLR
ÿDNHL]VHJUHJLVDQLKQDVHOMDLãNRODXLQNOX]LYQDDOLVHXPMHVWRWRJDIRNXVLUDRQDUDQLSULVWXSL
SRGUãNXXVLVWHPX0HÿXWLP¿]LþNLSUHOD]ÿDNDL]VHJUHJLVDQLKXþLRQLFDXãNROHVHGRJRGLRQD
QHNLPPMHVWLPDDXQHNROLNRVOXþDMHYDMHXNOMXþLYDRSUHYR]GMHFHSUHGãNROVNRJDX]UDVWDNRML
MH XYLMHN SODüDOD ORNDOQD RSãWLQD 5(, MH UDGLOD QD SUHWSRVWDYFL GD VHJUHJDFLMD QLMH ]DYUãHQD
MHGQRP NDGD VX URPVND GMHFD VPMHãWHQD X LQNOX]LYQD RNUXåHQMD X LQWHJULVDQLP ãNRODPD
Program za podršku obrazovanju (ESP) Instituta za otvoreno društvo je proizveo Iskustva
Romske obrazovne inicijative, kompilaciju dokumentacijskih studija zasnovanih na iskustvima
5RPVNHREUD]RYQHLQLFLMDWLYH5(,2YDVWXGLMDVDGUåLUHODWLYQRGRVWDSULPMHUDGREUHSUDNVHLOL
uspjeha u obrazovanju, popunjavanjem ovog jaza u informacijama.
Usluga
Informacije i
kontakti
28
x
x
x
x
Izrada izvještaja koji dokumentuje sprovedene projekte;
3RGUãNDWUDQ]LFLMLPDQMLQVNLKÿDNDL]VHJUHJLVDQLKXLQWHJULVDQHãNROH
Obrazovanje nastavnika u predškolskim i osnovnoškolskim institucijama;
,QNOX]LMD URPVNLK PHGLMDWRUD X DNWLYQRVWLPD NDR QDþLQ GD VH SUHPRVWL MD] L]PHÿX
obrazovnih institucija i zajednice.
Obrazovni program podrške
Institut otvorenog društva - Budimpešta
Október 6. u. 12
H-1051 Budapest
Hungary
www.soros.org/initiatives/esp
Tel: +36 1 327 3100
Fax: +36 1 235 6147
5(/(9$171,-$'5$16.,,(95236.,ý,1,2&,
1. Ministarstvo obrazovanja Crne Gore
Tipologija
8RELþDMHQH
aktivnosti
Vladino tijelo
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Uloga u
VSURYRÿHQMX
smjernica
Informacije i
kontakti
x
x
0HQDGåPHQWLXSUDYOMDQMHREUD]RYDQMHPQDQDFLRQDOQRPQLYRX
Implementacija nacionalne obrazovne politike;
6WUXNWXULUDQMHL¿QDQVLUDQMHREUD]RYDQMDRVQLYDQMHLXSUDYOMDQMHREUD]RYQLPXVWDQRYDPD
Priprema propisa u oblasti obrazovanja i nauke;
Implementacija zakona i propisa koji se odnose na predškolsko, osnovno, srednje,
specijalno, visoko i obrazovanje odraslih;
Profesionalni razvoj nastavnika;
8VYDMDQMHSURJUDPDRGREUDYDQMHXGåEHQLNDLQDVWDYQHOLWHUDWXUH
5D]YRMDNWLYQRVWL]DQDXþQDLVWUDåLYDQMD
5D]YRMQDXþQLKLLVWUDåLYDþNLKLQVWLWXFLMDLXVOXJD
Sistemska organizacija i kreiranje kampanje na nacionalnom nivou, monitoring i
evaluacija kampanje;
1DFLRQDOQD SURVODYD L SURPRFLMD LQWHUNXOWXUDOQRJ REUD]RYDQMD L XþHQMD QD WHPX %,7,
DRUGI;
'LVWULEXFLMDVPMHUQLFDPHÿXãNROVNLP]DSRVOHQLFLPD
Ministarstvo obrazovanja Crne Gore
7DPDUD0LOLü
9LãDVDYMHWQLFD]DXþHQLNHVSRVHEQLPREUD]RYQLPSRWUHEDPD
Tel: +382 20 410 156
Email: [email protected]
2. Pedagoški centar Crne Gore/PCMNE
Tipologija
NVO
x
x
2EXNDQDVWDYQLNDYDVSLWDþDLVYLKSURIHVLRQDODFDXREUD]RYQRPVLVWHPX
3UXåDQMH SRGUãNH SURIHVLRQDOQRP GRGDWQRP REUD]RYDQMX QDVWDYQLND NUR] UD]OLþLWH
REUD]RYQHSURJUDPHNRUDNSRNRUDN]DUD]YRMNULWLþNRJPLãOMHQMD5RPVNDREUD]RYQD
inicijativa, Inkluzivno obrazovanje, program protiv predrasuda i stereotipa, itd.).
6YL SURJUDPL 3&01( ]D GRGDWQH REXNH VHUWL¿NRYDQL VX L SUL]QDWL QD QDFLRQDOQRP
PHÿXQDURGQRPQLYRXLQDOD]HVHXNDWDORJXVWUXþQRJXVDYUãDYDQMDQDVWDYQRJNDGUDX
Crnoj Gori.
x
,PSOHPHQWDFLMD L L]UDGD REUD]RYQH REXNH QDFLRQDOQL 0DVWHUFODVV ]D YDVSLWDþH L
QDVWDYQLNH 2EUD]RYDQMH ]D GUXãWYHQX SUDYGX QDþLQ L]JUDGQMH RWYRUHQRJ GUXãWYD ±
protiv predrasuda i stereotipa; tri dana seminara;
Validacija smjernica.
8RELþDMHQH
aktivnosti
Uloga u
VSURYRÿHQMX
smjernica
Informacie i
kontakti
x
Pedagoški centar Crne Gore
'RFGU%LOMDQD0DVORYDULü
Izvršna direktorka
Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 25/V, 81000 Podgorica
Tel/Fax: + 382 20 248 667
[email protected]
29
3. Association of History Teachers of Montenegro/HIPMONT
Tipologija
NVO
x
8RELþDMHQH
aktivnosti
x
+,30217XPUHåDYDLNRRUGLQLUDSURIHVLRQDOQLUD]YRMSURIHVRUDLVWRULMHQDQDFLRQDOQRP
PHÿXQDURGQRPQLYRX
Saradnja sa svim obrazovnim institucijama na nacionalnom i lokalnom nivou.
2EMDYOMLYDQMHRUJDQL]RYDQMHVHPLQDUDLREXND]DXQDSUHÿHQMHSURIHVLRQDOQLKNDSDFLWHWD
nastavnika istorije.
Uloga u
VSURYRÿHQMX
smjernica
2UJDQL]DFLMDWULRNUXJODVWRODLVWYDUDQMH]ELUNLXPMHWQLþNLKQDXþQLKNXOWXUQLKOLQJYLVWLþNLKWHNVWRYD
R SRVWRMHüLP PDQMLQDPD UDGL SURãLUHQMD GRGDWQH OLWHUDWXUH NRMX QDVWDYQLFLYDVSLWDþL NRULVWH X
XþLRQLFL
Informacie i
kontakti
NVO HIPMONT
9DQMD9XNRYLüNRRUGLQDWRUND
Tel: +38267555748
[email protected]
www.hipmont.me
4. Koalicija Romski krug
Tipologija
NVO
8RELþDMHQH
aktivnosti
-DþDQMHNDSDFLWHWDURPVNLKQHYODGLQLKRUJDQL]DFLMDQDORNDOQRPQLYRXUDGLSRYHüDQMDSUDüHQMD
L VSURYRÿHQMD 1DFLRQDOQH VWUDWHJLMH ]D SREROMãDQMH 5$( QDURGD X &UQRM *RUL SUXåDQMH VYLK
YLGRYD SRPRüL L SRGUãNH URPVNLP QHYODGLQLP RUJDQL]DFLMDPD UDGL MDþDQMD L UD]YRMD NXOWXUQRJ
LGHQWLWHWD5$(SRSXODFLMHX&UQRM*RULSRGUãNDVYLPREOLFLPDLQWHJUDFLMH5($GMHFHLXþHQLNDX
REUD]RYQRPVLVWHPXLMDþDQMHURPVNLKåHQVNLK192
Uloga u
VSURYRÿHQMX
smjernica
$NWLYQRXþHãüHQDRNUXJOLPVWRORYLPDXRUJDQL]DFLML+,30217VFLOMHPSURPRFLMHLXSR]QDYDQMH
VDREUD]RYDQMHPRSãWHMDYQRVWLRSRVWLJQXüLPDVWDQGDUGL]DFLMHURPVNRJMH]LND³5RPDQLþKLE´
SRGUåDQGRVWUDQH81,&()DL)RQGDFLMH]DRWYRUHQRGUXãWYR
Informacie i
kontakti
Koalicija Romski krug
Veselj Beganaj, direktor
tel: +382 69482241
email: [email protected];
[email protected]
5. Savjet Evrope (kroz Pestalozzi program)
Tipologija
Internacionalna organizacija
Savjet Evrope vodi Pestalozzi program za profesionalni razvoj nastavnika i obrazovnih poslenika.
8RELþDMHQH
aktivnosti
30
Program obuhvata tri glavne oblasti aktivnosti:
(YURSVNHUDGLRQLFHRUJDQL]RYDQHX]HPOMDPDþODQLFDPD
- Evropski Seminari organizovani na Akademiji Bad Wildbad;
- Evropski moduli za obuku trenera.
Program je usmjeren na podršku trenerima, nastavnicima i ostalim obrazovnim poslenicima u
QMLKRYRMXOR]LVWUXþQMDNDXUDVWXüLPKHWHURJHQLPLPXOWLNXOWXUDOQLPGUXãWYLPDXNRMLPDåLYLPR
.UR]PRJXüQRVWLNRMHSUXåDGDELQDVWDYQLFL]DMHGQLþNLUDGLOLQDSURMHNWLPDGLMHOMHQLKWHPDWVNLK
LSHGDJRãNLKLQWHUHVDWRGRSULQRVLMDþDQMXOLþQLKLSURIHVLRQDOQLKRGQRVDãLURPNRQWLQHQWDNDR
L SRYHüDQMX VYLMHVWL R NOMXþQRM XOR]L REUD]RYDQMD X SURPRYLVDQMX SRãWRYDQMD OMXGVNLK SUDYD
demokratiji i vladavini prava.
Uloga u
VSURYRÿHQMX
smjernica
Informacije i
kontakti
2EH]EMHÿLYDQMHLQIRUPDFLMDLRQOLQHUHVXUVDRPDQMLQVNLPSUDYLPDLREUD]RYDQMXNDRLNXOWXULL
UD]QRYUVQRVWLVPRGHOLPDSURMHNDWDLPRJXüQRVWLPDREXNH
Zavod za školstvo
'U'XãDQND3RSRYLü
Odsjek za kontinuirani profesionalni razvoj
9DNDĈXURYLFDEE3RGJRULFD
tel.: + 382 20 408 931
[email protected]
0HÿXQDURGQD6WHSE\6WHSDVRFLMDFLMD,66$X&UQRM*RUL1923HGDJRãNLFHQWDU&UQH*RUH
Tipologija
Internacionalna organizacija
8RELþDMHQH
aktivnosti
0HÿXQDURGQD6WHSE\6WHSDVRFLMDFLMD,66$GLMHOLYL]LMXUDQRJÿHWLQMVWYDNDRåLYRWQRJSURVWRUD
ÿHYDVSLWDþLLSRURGLFHUDGH]DMHGQRNDNRELVHREH]ELMHGLRSULVWXSXVOXJDPDUDQRJÿHWLQMVWYD
NRMH SURPRYLãX GREURELW UD]YRM L XþHQMH ]D VYDNR GLMHWH QD RVQRYX SULQFLSD GHPRNUDWVNRJ
XþHãüD
2QDMHVLPERO]DRVQDåLYDQMHYDVSLWDþDLGUXJLKSURIHVLRQDODFDNRMLVHEDYHUDQLPX]UDVWRP
SRURGLFDLFLMHOH]DMHGQLFHGDSRGUåLUD]YRMLXþHQMHVYDNRJGMHWHWDGRVYRJSXQRJSRWHQFLMDOD
-HGQDNSULVWXSREUD]RYDQMXLPRJXüQRVWLQMHJHXVPMHUHQDQDGLMHWHLQGLYLGXDOL]RYDQDQDVWDYD
KROLVWLþNLSULVWXSUD]YRMXÿHWHWDLQNOX]LMD]QDþDMQDXORJDSRURGLFHLXNOMXþHQRVW]DMHGQLFHNDRL
NXOWXUQRRGJRYDUDMXüHRNUXåHQMHXXþHQMXLSULVWXSLVXELOLRVQRYQLSULQFLSLSURJUDPDRGVDPRJ
SRþHWND
,66$SRGUåDYDSURIHVLRQDOQH]DMHGQLFHLUD]YLMDVQDåQRFLYLOQRGUXãWYRNRMHVHXGUXåXMHGDEL
XWLFDORLSRPRJORGRQRVLRFLPDRGOXNDXSUXåDQMXNYDOLWHWQHQMHJHLREUD]RYDQMD]DVYXÿHFXRG
URÿHQMD GR RVQRYQH ãNROH V IRNXVRP QD QDMVLURPDãQLMH L RQH X QHSRYROMQRP SRORåDMX ,66$
SURPRYLãHLQNOX]LYQXNYDOLWHWQXQMHJXLREUD]RYQRLVNXVWYRNRMHVWYDUDXVORYH]DVYXÿHFXGD
SRVWDQXDNWLYQLþODQRYLGHPRNUDWVNLKGUXãWDYD]QDQMD
,66$ WR UDGL SRGL]DQMHP VYLMHVWL R ]QDþDMX NYDOLWHWD QMHJH L REUD]RYDQMD UD]YRMHP UHVXUVD
ãLUHQMHP LQIRUPDFLMD ]DODJDQMHP MDþDQMHP VDYH]D L L]JUDGQMRP NDSDFLWHWD GD EL VH VWYRULOL
XVORYLXNRMLPDVYDÿHFDQDSUHGXMX
Uloga u
VSURYRÿHQMX
smjernica
6WUXþQRRVSRVREOMDYDQMHVHQ]LELOL]DFLMDLSURIHVLRQDOQLUD]YRMQDVWDYQLNDFDLVWUXþQLKVDUDGQLND
FDXãNRODPDYUWLüLPD]DSULPMHQXPHWRGRORJLMHNRMRMMHFLOMGDÿHFDLPDMXPHÿXVREQRSRãWRYDQMH
SUHPDGUXJRMÿHFLLRGUDVOLPDNDRLGHPRNUDWVNLPSULQFLSLPDLUDGXX]DMHGQLFL
Informacije i
kontakti
ISSA
Liana Ghent,
Izvršna direktorka
Mihaela Ionescu,
Programska direktorka
Keizersgracht 62-64
1015 CS Amsterdam
The Netherlans
Tel/Fax: + 31 20 520-7505; + 31 20 520-7510
email:[email protected]
31
7. Program podrške obrazovanju u organizaciji Fondacije za otvoreno društvo
Tipologija
Internacionalna organizacija
8RELþDMHQH
aktivnosti
3URJUDP SRGUãNH REUD]RYDQMX SRPDåH PDUJLQDOL]RYDQLP ]DMHGQLFDPD GD GRELMX SULVWXS
YMHãWLQDPDLNULWLþNRPPLãOMHQMXNRMLLKSULSUHPDMXGDVHDNWLYQRXNOMXþHXRWYRUHQDGUXãWYD
Uloga u
VSURYRÿHQMX
smjernica
2EH]EMHÿLYDQMHLQIRUPDFLMDLRQOLQHUHVXUVDRPDQMLQVNLPSUDYLPDLREUD]RYDQMXNDRLNXOWXULL
UD]QRYUVQRVWLVPRGHOLPDSURMHNDWDLPRJXüQRVWLPDREXNH
Informacije i
kontakti
Program podrške obrazovanju
&DPEULGJH+RXVHWKÀ
Cambridge Grove Hammersmith
London, W6 0LE
United Kingdom
32
678',-$ 6/8ý$-$ $*(1&,-$ =$ 3202û
INTERKULTURALNOM OBRAZOVANJU
$JHQFLMD]DSRGUãNXLQWHUNXOWXUDOQRPREUD]RYDQMXMHMDYQLVHUYLV]DXVSRVWDYOMDQMHLSREROMãDQMHPXOWLHWQLþNRJãNROVNRJ
VLVWHPD L SUXåDQMH SRGUãNH QDFLRQDOQLP L ORNDOQLP REUD]RYQLP LQVWLWXFLMDPD L 192 X UD]YLMDQMX PRGHOD L NRQFHSDWD
interkulturalnog obrazovanja.
$JHQFLMDüHUDGLWLXVNORSX0LQLVWDUVWYD]DOMXGVNDLPDQMLQVNDSUDYD&UQH*RUHQDRVQRYX2GOXNH0LQLVWUD]DOMXGVND
i manjinska prava.
Agencija je locirana u Podgorici, u skopu kancelarija Ministarstva za ljudska i manjinska prava, Rimski trg bb, E-mail:
[email protected], tel. +38220482126.
Radno vrijeme Agencije:
8NXSQR VDWL QHÿHOMQR ± WUL SXWD QHÿHOMQR SRQHÿHOMDN VULMHGD L SHWDN SLORW SHULRG RG PMHVHFL RG QRYHPEUD
GRGHFHPEUD$JHQFLMDüHSULPDWL]DLQWHUHVRYDQHSUHYDVKRGQRURGLWHOMHL]PDQMLQVNLKJUXSDLQDVWDYQLNH
YDVSLWDþHX]]DND]LYDQMHDOLLSRSRWUHEL
Ciljevi:
‡ 3UXåDQMH SRGUåNH LQVWXWXFLRQDOQR XPUHåDYDQMH QD QDFLRQDOQRP L ORNDOQRP QLYRX DVLVWLUDQMH SURIHVLRQDOFLPD X
YUWLüXãNROL]DSURPRYLVDQMH]DMHGQLþNHWROHUDQFLMHLSRãWRYDQMDUD]OLþLWRVWLPHÿXXþHQLFLPDNRMLVXSULSDGQLFLYHüLQHLOL
manjine;
‡LQIRUPLVDQMHSRURGLFDPDQMLQDRPDQMLQDPDXYH]LREUD]RYDQMDSUDYDLREDYH]HGUXãWYDLNXOWXUH
‡OLQJYLVWLþNRHWQLþNRSRVUHGRYDQMH
‡SURPRYLVDQMHSURDNWLYQLKPXOWLNXOWXUDOQLKSURJUDPDXYUWLüXãNROL
‡SUXåDQMXSRGUãNHYUWLüLPDãNRODPDXVDYODGDYDQMXVORåHQLKVOXþDMHYD
‡RUJDQL]RYDQMHQDFLRQDOQRJWDNPLþHQMDVOLNDVDVWDY%,7,'58*,
.
Ljudski resursi
Šef/ica agencije
x.RRUGLQDFLMDVYLKDNWLYQRVWL$JHQFLMHRWYDUDQMH]DMDYQRVWVYHSRURGLFHYHüLQVNHLPDQMLQVNH
SURDNWLYQL RGQRV L SURPRYLVDQMH OMXGVNLK L PDQMLQVNLK SUDYD XPUHåDYDQMH L LQIRUPLVDQMH R
postignutim rezultatima tokom i nakon realizacije usluge;
x3URPRFLMDLXPUHåDYDQMHPXOWLVHNWRUVNRJSULVWXSDXLQWHUNXOWXUQRPREUD]RYDQMX
x3UXåDQMHLQIRUPDFLMHXVPHQRLLOLSLVPHQRROMXGVNLPSUDYLPDLGRVWXSQLPLQWHUNXOWXUDOQLP
pristupima – Kancelarija za interkulturalno obrazovanje (One-stop shop)
x6DUDGQMD V REUD]RYQLP LQVWLWXFLMDPD QD VYLP QLYRLPD GD SUHGORåL L RUJDQL]XMH LVSXQMHQMH
OMXGVNLKSUDYDXREUD]RYDQMXQDURþLWRPDQMLQVNLKSUDYD
xPrezentacija primjera dobre nastavne prakse, organizovanje profesionalnog razvoja
nastavnika (okrugli stolovi, debate, prezentacije)
x3RGL]DQMHVYLMHVWLPHÿXSURIHVLRQDOFLPDQDWHPXLQWHUNXOWXUDOQRJREUD]RYDQMD
x3ULNXSOMDQMH SRGDWDND RED L YHüLQVNLK L PDQMLQVNLK QDURGD L SURQDODåHQMH ]DMHGQLþNLK
NXOWXUQLKXPMHWQLþNLKLVWRULMVNLKMH]LþNLKURGQLKWHPDLWG
x3ULNXSOMDQMHLGLVWULEXFLMDVYLKQDXþQRXWYUÿHQHQLKPDWHULMDODXLQWHUNXOWXUDOQLPSULVWXSLPD
Ekspert u
interkulturalnim
i školskim
programima
x/RNDOQDSURPRFLMDXVOXJDSUHGVWDYQLFLPDXGUXåHQMDNXOWXUQLKLMH]LþNLKPDQMLQDPHGLMDWRULPD
YUWLüLPDLãNRODPDNDRLUHOHYDQWQLPLQVWLWXFLMDPDXVLVWHPX
x2UJDQL]DFLMDVHPLQDUDLWHPDWVNLKUDGLRQLFDVDVWDQDNDSRGL]DQMDVYLMHVWLPHÿXQDVWDYQLFLPD
URGLWHOMLPDLXþHQLFLPDLDNWLYQRVWL]DGMHFXXþHQLNHXYUWLüLPDãNRODPD
xPromocija proaktivnog multikulturalnog nastavnog programa;
xOtvaranje Agencije za javnost;
x3UXåDQMHLQIRUPDFLMDPDQMLQVNLPSRURGLFDPDXYH]LPDQMLQDREUD]RYDQMDLNXOWXUHXGUXãWYX
33
Medijator za
kulturu
x2EH]EMHÿLYDQMHMH]LþNHHWQLþNHPHGLMDFLMH
x3RGUãNDYUWLüLPDãNRODPDXSUHYD]ODåHQMXSUREOHPD
x3UXåDQMHLQIRUPDFLMDPDQMLQVNLPSRURGLFDPDRPDQMLQDPDREUD]RYDQMXGUXãWYXLNXOWXUL
x3RGUãNDRUJDQL]DFLMLVDVWDQDNDQDSRGL]DQMXVYLMHVWLPHÿXQDVWDYQLFLPDURGLWHOMLPDL
XþHQLFLPDLDNWLYQRVWL]DGMHFXXãNRODPDYUWLüLPD
x3RGUãND]DORNDOQXSURPRFLMXXVOXJD$JHQFLMH]DSUHGVWDYQLNHPDQMLQVNLKXGUXåHQMD
NXOWXUQLKLMH]LþNLKPHGLMDWRUDNDRLYUWLüDãNROD
x8þHãüHXSURMHNWQLPVDVWDQFLPDLGUXJLPPHÿXQDURGQLPVNXSRYLPD
Usluge/servisi Agencije:
1. 3UXåDQMH SRGUãNH L XPUHåDYDQMH UDGD VYLK UHOHYDQWQLK REUD]RYQLK LQVWLWXFLMD L 192 X ãLUHQMX LGHMD L
NRQFHSDWDPXOWLHWLþNRJREUD]RYQRJVLVWHPDLMDþDQMHPXOWLVHNWRUVNHVDUDGQMHLNRRSHUDFLMH
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
x
5D]YRM NRRUGLQDFLMD L VSRUD]XP R PHÿXVHNWRUVNLP DNWLYQRVWLPD L]PHÿX 0LQLVWDUVWYD ]D OMXGVND L
manjinska prava Crne Gore i Ministarstva prosvjete Crne Gore.
x
2UJDQL]RYDQMH RNUXJOLK VWRORYD X W]YPDJQHW ãNRODPD 2â Ä 0DM³ L 2â³6DYR 3HMDQRYLü VD VYLP
¿QDOQLPSURGXNWLPDNRMLSRVWDYOMDMXQDVDMWãNROHXIRUPLNROHNFLMHWHNVWRYDNRULVQLK]DLVWUDåLYDQMHL
D¿UPDFLMX NXOWXUH VDYMHWD L PRGHOD XVSMHãQH QDVWDYH X ]QDN SRGUãNH LQNOX]LYQRP L LQWHUNXOWXUDOQRP
pristupu u obrazovanju.
x
8 VDUDGQML V 8GUXåHQMHP QDVWDYQLND LVWRULMH &UQH *RUH+,30217 RUJDQL]DFLMD SR MHGQRJ RNUXJORJ
VWROD ]D QDVWDYQLNHYDVSLWDþH L] VYH WUL UHJLMH QD SUHGVWDYOMDQMX L SURPRYLVDQMX NXOWXUH XPMHWQRVWL L
RVWYDUHQMD QDFLRQDOQLK PDQMLQD L JUXSD +,30217 üH WDNRÿH SURL]YHVWL &' V NROHNFLMRP RGDEUDQLK
WHNVWRYDNRMLüHELWLGLVWULEXLUDQL]DGDOMXXSRWUHEXNUDMHPLPSOHPHQWDFLMHSURMHNWDVYLPLQVWLWXFLMDPD
NRMHXþHVWYXMXXSURMHNWX
2. 3RGUãNDQDQDFLRQDOQRPLORNDOQRPQLYRX¿QDQVLUDQMHVDYMHWRYDQMHSRPDJDQMHPHQWRULQJSURIHVLRQDODFD
XYUWLüXãNROLGDSURPRYLãHPHÿXVREQXWROHUDQFLMXLSRãWRYDQMHUD]OLþLWRVWLPHÿXXþHQLFLPDNRMLSULSDGDMX
YHüLQLLOLPDQMLQL
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
x
Ekspert u interkulturalnim i školskim programima, uz podršku Medijatora za kulturu, organizuje školsko
WDNPLþHQMH%,7,'58*,GDELVHSRGVWDNOLXþHQLFLGDUD]PLãOMDMXRXRELþDMHQLPVRFLMDOQLPLNXOWXUQLP
SUHGVWDYDPD L GD EL VH SRYHüDOD QMLKRYD VYLMHVW R RGJRYRUQRVWL ]D SULVWXS L]D]RYLPD YH]DQLP ]D
UD]OLþLWRVWL
3. Informisanje manjinskih porodica o pravima i obavezama koje se odnose na obrazovanje, društvo i kulturu.
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
x
9DQMVNDDNWLYQRVWXQHNROLNRSUHGãNROVNLKãNROVNLKXVWDQRYDX]HPOMLGDVHRUJDQL]XMXGDQLÄRWYRUHQLK
YUDWD]DURGLWHOMHVWDUDWHOMH³VDVWDQFLVURGLWHOMLPDGDELVHXYHOLXXNXSDQåLYRWãNROHYUWLüDXNRMHVX
XSLVDQDQMLKRYDÿHFD2YDMPHWRGUD]OLNXMHVHRGWUDGLFLRQDOQLKURGLWHOMVNLKVDVWDQDNDMHUMHUD]JRYRU
PDQMHIRUPDODQLVDVWDQFLVHQHIRNXVLUDMXQDSUREOHPHLGRVWLJQXüDSRMHGLQHÿHFHYHüXNXSQRJUDGD
ãNROHYUWLüD
4. 3UXåDQMHPHGLMDFLMH±OLQJYLVWLþNHHWQLþNHLSRVUHGRYDQMHXSUHYD]LODåHQMXVORåHQLKVOXþDMHYD
5.
Promocija proaktivnih multikulturalnih programa u obrazovnom i društvenom sistemu.
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
34
x
U saradnji s NVO Pedagoški centar Crne Gore, organizacija trodnevnog seminara (nacionalnog
0DUVWHUFODVVD]DXþHVQLNDFDYDVSLWDþDXþLWHOMDQDVWDYQLNDQDWHPX2EUD]RYDQMH]DGUXãWYHQX
SUDYGX±SURWLYSUHGUDVXGDLVWHUHRWLSD&LOMRYHDNWLYQRVWLMHSRYHüDQMH]QDQMDVWUXþQMDNDXVLVWHPX
REUD]RYDQMD R XWLFDMX SUHGUDVXGD L VWHUHRWLSD QD OLþQL SURIHVLRQDOQL L LQVWLWXFLRQDOQL QLYR L SRYHüDQMH
QMLKRYLK NDSDFLWHWD GD VHERUH ]DXQDSUHÿHQMH L UD]YRM VRFLMDOQH SUDYGH QD PLNUR UDG VXþHQLFLPD
ÿHFRPLPDNURGUXãWYHQRPQLYRX
x
U saradnji s Ministarstvom prosvjete Crne Gore organizacija nacionalne proslave i promocija
,QWHUNXOWXUDOQRJ REUD]RYDQMD L XþHQMD X VYLP REGDQLãWLPD L RVQRYQLP ãNRODPD X &UQRM *RUL 2YRP
SULOLNRPELüHRUJDQL]RYDQDQDFLRQDOQDSUH]HQWDFLMDUDGRYDXþHQLNDLSUHGãNROVNHÿHFHL]XPMHWQRVWLL
LOLNQMLåHYQRVWLQDWHPXÄ%,7,'58*,³
3RGUãNDXUD]YRMXLGLVWULEXLUDQMHVYLPUHOHYDQWQLPREUD]RYQLPLQVWLWXFLMDPDSURL]YRGDQDVWDOLKWRNRP
rada Agencije.
3UXåDQMHSRGUãNHSURIHVLRQDOQRPUD]YRMXXVHNWRUXREUD]RYDQMD]DVRFLMDOQXSUDYGXUD]PMHQDLVNXVWDYD
LXPUHåDYDQMHUD]OLþLWLKREUD]RYQLKQLYRDSURDNWLYQRUMHãDYDQMHNRQÀLNWQLKVLWXDFLMDSURPRYLVDQMHGREULK
SULPMHUDQDVWDYHLXþHãüDXQDFLRQDOQRMNDPSDQML]DSURPRFLMXLQWHUNXOWXUDOQRJREUD]RYDQMHXRGDEUDQLP
institucijama iz svih krajeva Crne Gore.
x
Radi saradnje sa svim relevantnim organizacijama i institucijama koje djeluju u oblasti obrazovanja,
$JHQFLMDSRGUåDYDPUHåXãNRODXNOMXþXMXüLYUWLüHRVQRYQHãNROHLXQLYHU]LWHWLQHYODGLQHRUJDQL]DFLMH
LFHQWUDOQHGUåDYQHLQVWLWXFLMHNDRãWR0LQLVWDUVWYRSURVYMHWH&UQH*RUHL=DYRG]DãNROVWYR.
35
35(3258.(
Odbijanje svake forme diskriminacije kroz obrazovni sistem
Nivo pristupa mora biti uspostavljen u skladu s osnovnim principima jednakosti i nediskriminacije, kao što je formulisano
þODQRP 3RYHOMH 8MHGLQMHQLK QDFLMD L þODQRP 8QLYHU]DOQH GHNODUDFLMH R OMXGVNLP SUDYLPD L SRQRYOMHQR X YHüLQL
PHÿXQDURGQLKLQVWUXPHQDWD
+DãNHSUHSRUXNHRSUDYXQDREUD]RYDQMHQDFLRQDOQLKPDQMLQDLREUD]ORåHQMH
6LVWHPNRMHPMHFLOMGDHGXNXMHVORERGQHJUDÿDQHLSRYHüDQMLKRYNUHDWLYQLSRWHQFLMDOQHPRåHLJQRULVDWLOMXGVNXUD]OLþLWRVW
Pored toga, pravo na kvalitetno obrazovanje, bez obzira na sve razlike odgovara fundamentalnom ljudskom pravu. Kao
SRVOMHGLFDWRJDGHPRNUDWVNLREUD]RYQLVLVWHPPRUDELWLSULKYDWOMLY]DVYHSULVWXSDþDQSULODJRGOMLYLÀHNVLELODQ]DVYH
LãNROVNDSUDNVDWUHEDGDVH]DVQLYDQDREH]EMHÿLYDQMXMHGQDNLKXVORYDLSULOLND]DVYHGDELVHRPRJXüLORVYDNRP
pojedincu da se razvije do njegovog maksimuma.
8RYDNYRPRNUXåHQMXVYDNRPRUDGDSRãWXMHGUXJHLUDGLVQMLPD3ULQFLSLMHGQDNRVWLLSUDYLþQRVWLPRUDMXELWLSRãWRYDQL
SULWRP]DGUåDYDMXüLVYLMHVWRSRVWRMDQMXDVLPHWULMHXRGQRVLPD]QDQMXLRGJRYRUQRãüX
âNRODPRUDHGXNRYDWLÿHFXGDYULMHGQXMXUD]OLþLWRVWLLSRãWXMXGUXJH
1HRSKRGQRMHVWYRULWLREUD]RYQLDPELMHQWNRMLSUHSR]QDMHGDMHVYDNRGLMHWHXLVWRYULMHPHLQGLYLGXDLþODQGUXãWYHQH
JUXSHVDNXOWXUQLPPLOMHRPNRMLREOLNXMHVYRMRVMHüDMLGHQWLWHWDSULSDGDQMDLVLVWHPYULMHGQRVWL
2EUD]RYDQMH NRMH GRSULQRVL XVSRVWDYOMDQMX GHPRNUDWLMH WUHED GD SRGUåL ÿHFX X UD]YRMX VNORQRVWL ]D SULKYDWDQMHP
L XYDåDYDQMHP GUXJDþLMHJ PLãOMHQMD XSRWUHEL NULWLþNRJ PLãOMHQMD NDR L VDUDGQML V GUXJLP þODQRYLPD ]DMHGQLFH NDR L
VSRVREQRVWL GD VH L]UD]H UD]OLNH SRãWXMXüL SULWRP GUXJRJ NDR UDYQRSUDYQRJ þODQD ]DMHGQLFH GRN UD]YLMD LQWHUHV ]D
društvena pitanja.
Svi društveni akteri treba da rade zajedno na podršci interkulturnom obrazovanju
,PDMXüL X YLGX GD LQWHUNXOWXUDOQR REUD]RYDQMH GRQRVL GUXãWYHQX SURPMHQX GXERNX NULWLþNX UHÀHNVLMX SRVYHüHQRVW
RVWYDUHQMXSUDYLþQRJLLVWLQVNLGHPRNUDWVNRJGUXãWYDMDþDQMHLQWHUNXOWXUDOQRJREUD]RYDQMDLXþHQMDRVWDMHNDRLPSHUDWLY
]DVYH'DNOHXPUHåDYDQMHPRUDELWLRODNãDQRUD]YRMNRPSHWHQFLMDL]QDQMDRVYLPSUHGUDVXGDPDVPDQMHQDLDNWLYQRVWL
]DRVQDåLYDQMHãNROVNHNXOWXUH
âNRODPRUDGDSRYHåHXþHQLþNDLVNXVWDYDVDVYRMRPSRURGLFRPLåLYRWRP]DMHGQLFH
âNRODLPDSRVHEQHPRüLGDSUXåL]QDQMDXWLþHQDVSRVREQRVWLSRMHGLQDFDRWNULMHLUD]YLMHSRWHQFLMDOHGMHWHWDLSRVOMHGLþQR
REUD]RYQLK LQVWLWXFLMD SRUHG XþHQMD YMHãWLQD L YULMHGQRVWL UD]OLþLWLK NXOWXUD PRUD XVSRVWDYLWL L RGUåDWL VWDOQX LQWHUDNFLMX
L]PHÿXNXOWXUDSRGVWLFDWLUD]YRMVDPRVYLMHVWLOLþQLLJUXSQLLGHQWLWHWNRGGMHFH
âWDYLãH LQVWLWXFLMH PRUDMX GD LJUDMX NOMXþQX XORJX X LQWHJUDFLML LVNXVWYD XþHQLND V GLQDPLNRP L] QMLKRYLK SRURGLFD L
]DMHGQLFD SURPRYLVDQMH NRQNUHWQLK DNFLMD ]D MDþDQMH YH]D L]PHÿX ãNROH L SRURGLFH 'D EL WR XUDGLOL SULOLNRP L]UDGH
školskog programa kulturni sistemi prisutni u porodicama moraju biti uzeti u obzir da bi stvorili jak i proaktivan odnos
YUWLüãNRODLURGLWHOMDãWRMHNOMXþQLUHVXUV]DPXOWLNXOWXUDOL]DP
$NWLYQRXþHãüHXþHQLNDXLQWHUNXOWXUDOQLPLQLFLMDWLYDPDPRUDELWLSURPRYLVDQR
'UXãWYHQHVUHGLQHLVLVWHPYDVSLWDQMDXNRPHSRMHGLQDFUD]YLMDJUDGLQMHJRYRQMHQRYLÿHQMHGUXãWYDLVYLMHWDNRMLJDMH
RNUXåXMHLQMHJRYQMHQSULVWXSRGJRYRUQRVWLWROHUDQFLMLVDUDGQMLUD]XPLMHYDQMXLXVSRVWDYOMDQMXOMXGVNLKRGQRVD
âNROD WUHED GD SRGUåL ÿDNH GD UD]XPLMX SRãWXMX LXYDåDYDMX NXOWXUQH UD]OLNH LVOLþQRVWL XNRMLPD XþHQLFL SUHSR]QDMX
GRVWLJQXüDUD]OLþLWLKHWQLþNLKLVRFLRHNRQRPVNLKJUXSD=DLVWDSRãWRYDQMHLSRGUãNDUD]OLþLWRVWLXVYLPREODVWLPDOMXGVNRJ
åLYRWDVDPRMHMHGDQRGGYLMHNOMXþQHGLPHQ]LMH]DLQWHUNXOWXUDOQRREUD]RYDQMHGUXJDGLPHQ]LMDVHIRNXVLUDQDSURPRFLMX
jednakosti i ljudskih prava.
8þHãüHGMHFHÿDNDXåLYRWXYUWLüDãNROHGRELMDVYRMSXQLVPLVDRNDGDÿHFDSRVWDQXÄVXEMHNWLSUDYD³LVYHLQLFLMDWLYHLPDMX
VPLVODVDPRDNRVXRQLLDNWLYQLXþHVQLFL
36
7. LITERATURA
Banks, 1999. An Introduction to Multicultural Education (2nd ed.). Boston: Allyn&Bacon.
Bruner, 2000. Culture of Education, Zagreb: Educa.
Bureau for Education Services of Montenegro, 2011. Catalogue of Proffesional Development of Teachers for 2011/12 School Zear, Podgorica: Bureau
for Education Services of Montenegro.
Delors, 1996. /HDUQLQJ7KH 7UHDVXUH :LWKLQ WKH 5HSRUW WR 81(6&2 RI WKH ,QWHUQDWLRQDO &RPPLVLRQ RQ (GXFDWLRQ IRU WKH 7ZHQW\¿UVW &HQWHU\,
UNESCO.
Group Most, 2007. Intercultural Education and Understanding, Belgrade.
Kimlika, 2004. Multikulturalizam. Podgorica: CID.
Kymlicka, 1995. Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Minority Rights. Oxford: Clarendon Press.
Council of Europe, 1950. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms.
ESP, 2007. Experiences of the Roma Education Initiative: Documentation Studies Highlighting the Comprehensive Approach, Education Support
Program (ESP) of the Open Society Institute.
0DVORYDULüEducation for Democracy and school role in the development of democratic attitudes of the student - doctoral dissertation.
0DVORYDULü Indicators of Multiculturalism in Curricula, Hand-books and Textbooks for the Subject Civil Education 0HPRLU IURP 6FLHQWL¿F
0HHWLQJ³(OHPHQWVRI0XOWLFXOWXUDOLVPLQ0XOWLFXOWXUDOLVPLQ&XUULFXOD+DQGERRNVDQG7H[WERRNVLQ0RQWHQHJURS, 75-85.
Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro, Strategy for Improving Position of Roma and Egyptians in Montenegro 2012-2016.
Ognisanti, Report on European intercultural education practices, Interculture
OSCE, 1996. The Hague Recommendations Regarding the Education Rights of National Minorities & Explanatory Note.
Ouellet, 1991. L’ Education interculturelle - essays sur contenu de la formation des maitres, Paris:Editions L’Harmattan.
Ramsey, 1987. Teaching and learning in a diverse world: Multicultural education for young children. NY:Teascher College Press.
Roma Education Fund, 2006. A good start.
Semprini, 2004. Multiculturalism, Agora, Clio, Belgrade, 2004
Sleeter, 1991. Empowerment through Multicultural Education, Albany: State University of New York Press.
UNESCO, 2001. Education for all/ Information kit.
UNESCO, 2006. Guidelines on Intercultural Education.
UNESCO, 2001. Universal Declaration on Cultural Diversity.
UNICEF, 1989. Convention on the Rights of the Child.
Wilson, 2002. Minority Rights in Education: Lessons for the European Union from Estonia, Latvia,
Romania and the former Yugoslav Republic of Macedonia.
Korisni linkovi:
Council of Europe, Elements of an intercultural city strategy: Education
ECRI: Council of Europe’s European Commission against Racism and Intolerance
European Union
International Association for Intercultural Education
Interculture – Platform on Intercultural research
OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe
Right to Education: Promoting Mobilization and Legal accountability
37
38
Minoranze e l’ istruzione nei paesi adriatici : Linee guida per lo sviluppo
degli approcci interculturali
39
INTRODUZIONE
Le presenti linee guida sono rusultato del progetto SIMPLE* (rafforzamento dell’ identita’ delle minoranze etniche
porta alla loro parita’ di diritto ) dell’ iniziativa inovitava legata alla collaborazione e miglioramento delle capacita’ delle
LVWLWX]LRQLUHODWLYHDLFLQTXHSDHVLDGULDWLFLH¿QDOL]]DWDDGXQUDJJLXQJLPHQWRGHOODFRHVLRQHVRFLDOHLQGHWHUPLQDWDDUHD
attraverso un ampliamento delle identita’ culturali e diversita’ dei valori delle minoranze etniche storicamente presenti o
di data recente nei paesi adriatici.
I partner nel progetto SIMPLE hanno elaborato delle strategie e approcci condivisi relativi alla regione adriatica onde a
SURPXRYRUHODFXOWXUDGHOODSDULWD¶HGHOODQRQGLVFULPLQD]LRQHTXDOLYDORULIRQGDPHQWDOLSHUXQDFRQYLYHQ]DSDFL¿FDGL
tutti i cittadini , senza alcuna discriminazione fondata sull’ appartenenza etnica. Il progetto e’ impegnato ad affrontare
cinque importanti barriere le quali a sua volta impediscono la effettiva realizzazione dei diritti e dei principi di base di
equita’ sociale in oridne alle minoranze storiche e quelle recenti.
I.
II.
III.
IV.
V.
Lingua quale barriera per poter usufruire pienamente dei servizi persino negli ambiti in cui il bilinguismo
( plurilinguismo ) e’ legalmente riconosciuto;
Elevato rischio di poverta’ delle minoranze in seguito ad un non facile accesso al mercato del lavoro,
la discriminazione nell’ ambito occupazionale nonche’ inadeguata rappresentanza;
E’ allarmante il numero dei bambini appartenenti ai gruppi etnici che rimangono fuori dal sistema
istruzionale;
Scarso trattamento da parte dei midia relativa alle quiestioni etniche.
Forte rischio riguardo diverse forme di discriminazione sessuale , pregiudizi e violenze nei confronti
delle minoranze etniche.
L’ obiettivo del progetto SIMPLE e’ quello di garantire alle minoranze etniche migliori condizioni di vita attraverso la
trasformazione di fattori chiave che oggi rappresentanto il punto debole , passando attraverso una stesura delle lineee
guida nonche’ raccomandazioni che andassero a regolare i servizi mirati ad alleggerire i disagi delle minoranze al livello
locale facendole presenti alle autorita’ , alle associazioni delle minoranze , al settore non governativo nonche’ ad altre
parti interessate sia regionali che nazionali nei paesi adriatici.
Tali linee guida fanno parte di un gruppo di cinque documenti tematici preparati e diffusi da parte del Consorzio Simple
che potranno essere utilizzati quali strumenti di lavoro promossi dall’ Osservatorio Adriatico permanente per le minoranze
etniche(Adriatic Permanent Observatory on Minority Communities) che diventera’ parte integrante del progetto stesso.
In realta’ , l’ Osservatorio e’ composto da un modello di gestione testato attraverso cinque progetti pilota nazionali,
raccomandazioni transnazionali e mezzi nonche’ indici necessari ai sondaggi sociologici in modo da garantire uno
spazio strategico necessario al monitoraggio delle condizioni attuali delle minoranze nei paesi coinvolti nonche’ all’
DYDQ]DPHQWRGLSRVVLELOLRS]LRQLSHUODJHVWLRQHGHOOHTXHVWLRQLVSHFL¿FKH
Tutte le linee guida sono state pubblicate in un unico documento redatto in sei lingue ( inglese, croato , albanese,
italiano, montenegrino e sloveno ) in modo da agevolare e garantire alle parti interessate provenienti dai paesi inclusi
nel progetto , una corretta comprensione ed utilizzo.
Le linee guida nella loro interezza includono i segunti documenti:
‡ 0LQRUDQ]H H GLYHUVLWD¶ OLQJXLVWLFD GHL SDHVL DGULDWLFL OLQHH JXLGD FKH SHUPHWWRQR GL DFFHGHUH DL VHUYL]L
plurilinguistici;
‡0LQRUDQ]HHVYLOXSSRORFDOHQHLSDHVLDGULDWLFLOLQHHJXLGDSHUODFUHVFLWDGHOPXOWLFXOWXUDOLVPRTXDOHULVRUVD
relativa al mercato di lavoro;
‡0LQRUDQ]HHVYLOXSSRORFDOHQHLSDHVLDGULDWLFL&DUWDGHOODYRURLQRUGLQHDOODJHVWLRQHHGDOODSURPR]LRQH
della diversita’;
‡0LQRUDQ]HHDPELWRIRUPDWLYRQHLSDHVLDGULDWLFLOLQHHJXLGDSHULQFUHPHQWDUHO¶DFFHVVRLQWHUFXOWXUDOHQHL
sistemi educativi;
‡0LQRUDQ]HHPLGLDQHLSDHVLDGULDWLFLOLQHHJXLGDJDUDQWLXQLQIRUPD]LRQHHTXDHGRELHWWLYD
‡ 0LQRUDQ]H H GLVFULPLQD]LRQH VHVVXDOH H YLROHQ]D QHL SDHVL DGULWDLFL OLQHH JXLGD SHU OD SUHYHQ]LRQH aggiornamento e contrasto alle diverse forme di discriminazione sessuale e alla violenza.
I documenti in oggetto sono disponibili su richiesta dei partner nazionali. Informazione e contatti reperibili sul sito web
del progetto: www.simpleproject.eu.
40
1. NOZIONI
Nozioni generiche
DIscriminazione
La discriminazione diretta avviene nel momento in cui un soggetto va a trattare , ha trattato o
andrebbe a trattare un altro soggetto in modo da penalizzarlo in base alla sua appartenenza
raziale o etnica in situazioni identiche.
'LVFULPLQD]LRQHLQGLUHWWDVLYHUL¿FDQHOPRPHQWRLQFXLDOO¶DSSDUHQ]DXQDGLVSRVL]LRQHQHXWUDOH
, criterio o esperienza diretta penalizza un soggetto di appartenenza raziale o etnica rispetto
ad un altro soggetto , salvo il caso in cui la disposizione in oggetto , criterio o esperienza
GLUHWWDVLDRJJHWWLYDPHQHJLXVWL¿FDELOHGDXQRVFRSROHJLWWLPRIHUPRUHVWDQGRFKHLPH]]LSHULO
raggiungimento dello scopo siano adeguati e indispensabili.
(Direttiva del Consiglio 2000/43/EC del 29 giugno 2000 in ordine all’ applicazione dei principi di
parita’ dei diritti dei soggetti a prescindere dalla loro appartenenza raziale o etnica )
Gruppi etnici
Gruppo di persone in un determinato paese i quali:
a) risiedono sul territorio del paese in oggetto e sono suoi cittadini
b) mantengono rapporti duraturi, solidi , permanenti con il paese in questione
c) manifestano caretteristiche distintive sia etniche , culturali , religiose o linguistiche
GVLDQRVXI¿XFHQWHPHQWHUDSSUHVHQWDWLQRQRVWDQWHVLDQRLQPLQRUDQ]DULVSHWWRDOUHVWRGHOOD
popolazione del paese in oggetto oppure di una determinata regione del paese stesso
e) siano motivati a tutelare in egual modo quello che rappresenta la loro comune identita’, inclusa
la loro cultura , usanze , religione e lingue.
(Art.1. della Raccomandazione numero 1201 approvata dall’ Assemblea parlamentare del
Consiglio europeo in occasione delle 44 seduta tenutasi nel 1993)
Diritti etnici
I diritti etnici si considerano diritti personali dei soggetti appartenenti ad un gruppo etnico ,
religioso e/o una minoranza linguistica. Tali diritti personali vanno assunti in convergenza con
gli altri appartenenti dello stesso gruppo etnico , ma alcuni tra questi diritti hanno un loro valore
solamente se vengono utilizzati collettivamente.( Gruppo internazionale per ditti etnici 2012)
Provvedimenti
VSHFL¿FL
Tutta una serie di strategie diverse studiate in modo da favorire una maggiore prospettiva
occupazionale , di formazione ed esercizio per i gruppi quali minoranze etniche e raziali e delle
donne. Pero’ , modalita’ di attuazione dei provvedimenti stessi, tipi di attivita’ che essi richiedono
QRQFKH¶ O¶ LPSDWWR FKH SURGXFRQR VXOOD VRFLHWD¶ SRVVRQR XJXDOPHQWH GLYHUVL¿FDUVL D VHFRQGD
GHOOD VSHFL¿FLWD¶ GHO SURJUDPPD ,O WHUPLQH µ¶ SURYYHGLPHQWL VSHFL¿FL¶¶ LQFOXGH OH PLVXUH FKH LQ
GHWHUPLQDWLSDHVLYHQJRQRGH¿QLWHTXDOLµ¶PLVXUHDIIHUPDWLYHµ¶µ¶D]LRQLDIIHUPDWLYH¶¶RµDWWLYLWD¶
positive’’.( Comitato delle NU per la sopressione della discriminazione etnica , Raccomandazione
JHQHULFDQLQWHUSUHWD]LRQHHDPELWRGHLSURYYHGLPHQWLVSHFL¿FLUHODWLYLDOOD&RQYHQ]LRQH
Internazionale sul contrasto a tutte le forme di discriminazione etnica ‘’ CEDR/C/GC/32).
1R]LRQLVSHFL¿FKH
Cultura
Curriculum/
Formazione alla
giustizia sociale
La cultura e’ un insieme di forme distintive spirituali, materiali , intelletttuali ed emozionali di una
societa’ o di un gruppo di persone... in aggiunta alla loro arte, letteratura , stili di vita, modalita’ di
convivenza, sistemi di valore , tradizione e credo
(UNESCO: Dichiarazione universale sulla diversita’ culturale , 2001)
Formazione alla giustizia sociale non si limita solamente all’ acquisizione delle conoscenze
, delle abilita’ o dei valori rilevanti per il funzionamento democratico di una societa’ a tutti i
livelli ma bensi’ essa viene realizzata attraverso attivita’ legate alla educazione in ordine ai diritti
umani , conoscenza politica , conoscenza dei valori , formazione allo sviluppo multiculturale ed
alla coscienza civica- fondati sul principio elementare di rispetto e coesistenza delle diversita’ ,
valore di non violenza e reciproca comprensione, rafforzamento della cultura della pace , della
responsabilita’ condivisa, della tolleranza nonche’ della risoluzione delle controversie attraverso
LOGLDORJRHGLQPRGRSDFL¿FR7DOHFRQFHWWRLPSOLFDXQHTXOLEULRQHOODFRVFLHQ]DGHJOLDGXOWL
(UNESCO: Istruzione per tutti / strumenti informatici , 2001.)
41
Democrazia nell’
istruzione
La democrazia nell ‘ istruzione e’ fondata in rapporto ai due principi basilari : parita’ e
partecipazione.
Nei tempi moderni il concetto di democrazia il quale include ‘’ Formazione per la cittadinanza
democratica ‘’ implica l’ istruzione, formazione, maggiore consapevolezza , conoscenza
HVSHULHQ]DHGDWWLYLWD¶¿QDOL]]DWHDJDUDQWLUHFRQRVFHQ]HDELOLWD¶FRPSUHQVLRQHDWXWWLTXHOOL
che ne fanno parte nonche’ dando merito alle loro posizioni e comportamenti abilitandoli ad
utilizzare e difendere i propri diritti e responsabilita’ nell’ interno della societa’, di saper apprezzare
le diversita’ ed avere un ruolo attivo nella vita democratica in modo da promuovere e tutelare
la democrazia ed il governo del diritto.(Consiglio eurpoeo : Raccomandazione del Comitato
dei Ministri ai paesi membri in ordine alla Carta del Consiglio europeo sulla formazione per la
cittadinanza democratica e la istruzione dei diritti umani, 2010 )
Formazione
„La formazione“ H¶ XQ HUHGLWD¶ SLDQL¿FDWD H VLVWHPLFD GHOOH FRQRVFHQ]H WUDPDQGDWD GDOOH
SUHFHGHQWLJHQHUD]LRQLQHOO¶DPELWRGHOVLVWHPDLVWLWX]LRQDOHGLLVWUX]LRQH3XR¶HVVHUHGH¿QLWR
quale processo di acquisizione di conoscenze , di abilita’ e abitudini nonche’ stimolo ad un
apprendimento durante tutta la vita nonche’ autoformazione . (www.pedagogijaffsa.com).
E’ possibile fare un distinguo tra :
„Istruzione formale“, la quale rappresenta un sistema di istruzione e formazione strutturato
FKHSDVVDGDOODVFXRODPDWHUQDDWWUDYHUVRODVFXRODSULPDULDHVHFRQGDULD¿QRDOO¶XQLYHUVLWD¶
*HQHUDOPHQWHDYYLHQHQHOOHVWUXWWXUHVFRODVWLFKHGLLQGLUL]]RJHQHULFRHSURIHVVLRQDOH¿QRDO
conseguimento del relativo diploma;
„Istruzione informale“: trattasi di qualsivoglia programma educativo studiato a favorire tutta
una serie di abilita’ e di capacita’ all’ infuori dell’ istruzione formale;
„Istruzione informale“,e’ un processo di vita durante il quale ogni singolo acquisisce posizioni ,
YDORULDELOLWD¶HFRQRVFHQ]HQHOO¶DPELWRGHOOHLQÀXHQ]HHULVRUVHIRUPDWLYHDOO¶LQWHUQRGHOODSURSULD
societa’ nonche’ dall’ esperienza quotidiana ( famiglia, coetanei, vicini di casa, frequentazioni,
biblioteche, massmidia, lavoro , gioco, ecc.)
(Consiglio europeo : Raccomandazione del Comitato dei Ministri ai paesi membri sulla Carta del
Consiglio europeo sull’ istruzione alla cittadinanza democratica e all’ educazione ai diritti umani 2010 )
Formazione
interculturale
La formazione interculturale non considera soltanto una formale integrazione dei contenuti
interculturali nel programma didattico ma bensi’ richiede pluriprospettive- conoscenza delle
lingue, della storia e della cultura dei gruppi etnici all’ interno della societa’. Da li’ l’ Unesco ha
SUHVRVSXQWRRVVLDODVXD&RPPLVVLRQH,QWHUQD]LRQDOHSHUODIRUPD]LRQHSHULO;;,VHFRORSHU
rivendicare quattro pillastri dell’ istruzione : apprendere per conoscere ( istruzione elementare
che ci permette di istaurare contatti e comunucazioni con altre lingue e sfere di conoscenza ),
imparare per fare ( abilita’ professionali nell’ acquisire competenze nella gestione di situazioni
diverse e competenze nel lavoro di squadra ) , imparare a convivere ( aiuta a sviluppare la
comprensione per gli altri , riconoscenza ed il ripestto dei valori del pluralismo) e imparare
per diventare ( che vi permette di gestirvi con la massima autonomia , potere decisionale e
responsabilita’ personale fondati sul diritto alla diversita’ )
Formazione interculturale ha per scopo promuovere concetti di sviluppo per la sensibilita’
interculturale attraverso :
x
maggiore conoscenza delle culture nella societa’ moderna ;
x
capacita’ di comunicazione tra persone appartenenti a culture diverse;
x
SRVL]LRQHSLX¶ÀHVVLELOHYHUVROHGLYHUVLWD¶FXOWXUDOLQHOODVRFLHWD¶
x
maggiore disponibilita’ delle persone a prendere parte attiva nella interazione sociale
FRQ OH SHUVRQH GL GLYHUVD RULJLQH FXOWXUDOH QRQFKH¶ GH¿QLUH OH FDUDWWHUVWLFKH SULQFLSDOL
della natura umana che ci accomuna tutti quanti
(Ouellet, F. L’ Education interculturelle – essays sur contenu de la formation des maitres. Paris:
Editions L’Harmattan, 1991).
Apprendimento
interculturale
42
Fondamento dell’ apprendimento interculturale deriva dalla necessita’ di introdurre dimensioni
europee nella istruzione imposte dall’ attuale societa’ multiculturale e multilinguistica la quale
richiede ‘’ comprensione e tolleranza tra le diversita’ comunita’ nazionali, etniche o di natura
migratoria ‘’. Gli obiettivi della formazione riconducibili alla dimensione europea includono
la garanzia delle conoscenze ai giovani, delle competenze e delle posizioni necessarie per
DIIURQWDUHOHSULQFLSDOLV¿GHGHOODVRFLHWD¶HXURSHDDELOLWD]LRQHGHLJLRYDQLDOSURVHJXLPHQWRGHOOD
formazione , mobilita’, lavoro nonche’ alla vita quotidiana nell’ ambito di un Europa multiculturale
e plurilinguistica; abilitazione dei giovani a tutelare l’ eredita’ culturale comune nonche’ prendersi
le proprie responsabilita’ in qualita’ di cittadini dell’ Europa (Dimensione europea dell’ istruzione
: esperienze formative e contenuto del programma, 1991).
2. PRINCIPI
I. Discriminazione diretta indica quelle istituzioni educative isolanti e segreganti
Discriminazione istituzionale e’ una delle forme piu’ pericolose di discriminazione dal momento che un trattamento
ineguale puo’ facilmente radicarsi nelle strutture delle istituzioni , cresce nel proprio ambito e si estende attraverso la
rete delle istituzioni. Inoltre , alla maggior parte delle persone incluse nel sistema tale disciminazione e’ impercettibile ,
anche se porta forti pregiudizi e stereotipi. Trattandosi della formazione , le discriminazioni possono creare segregazione
ed isolazione sociale fenomeni da contrastare fortemente in virtu’ della loro violazione della Convenzione contro la
discriminazione nell’ istruzione (UNESCO , 1963 ) approvata in modo da garantire la collaborazione tra i popoli onde a
promuovere un rispetto universale dei diritti umani e pari opportnita’ formative a tutti.
II. Sistema formativo accessibile a tutti supporta un inclusione sociale e contribuisce al pieno coinvolgimento
nella societa’
Maggiore consapevolezza sul rilievo dell’ accesso delle minoranze al sistema scolatico ordinario ha un valore di per
se’ visto che appoggia il concetto dell’ uguaglianza il quale determina un equo trattamento di ogni singolo , ottenere
un pari trattamento ( ma non identico ) ed avere pari opportunita’. Tale approccio a sua volta contribiusce allo svilupoo
dell’ inclusione educativa la quale garantisce l’ accesso di diverse risorse a tutti a prescindere dalle loro potenzialita’.
/D ¿ORVR¿D GHOO¶ LQFOXVLRQH WRWDOH YD DO GL OD¶ GHOO¶ LGHD GHOO¶ LQFOXVLRQH ¿VLFD HG H¶ ULIHULWD DL YDORUL IRQGDPHQWDOL FKH
promuovono la partecipazione , l’ amicizia ed interazione sociale in modo da farci sentire partecipi.
,,,,GHQWL¿FD]LRQHGHOO¶LPSRUWDQ]DGHOODFRQQHVVLRQHGLIIXVLRQHFRQRVFHQ]HHFRPSHWHQ]H
In modo da garantire una coretta individuazione dell’ importanza della connessione , della diffusione delle conoscenze
e delle competenze e’ necessario appoggiare ma allo stesso tempo promuovere l’ approccio di ogni individuo con le
sue diverse esperienze per la futura professione di docente. In tal senso il sostegno del concetto dell’ inclusione e della
formazione interculturale nonche’ l’ apprendimento presso i futuri docenti incidera’ sullo sviluppo delle loro competenze
professionali.
IV. Formazione interculturale e’ una componente strategica di agregazione con le famiglie
Istituzioni educative e formative hanno un ruolo importante nel maggior coinvolgimento della famiglia nella vita
istituzionale nonche’ nelle altre iniziative pubbliche. L’ istruzione e’ il fattore chiave nel maggior coinvolgimento dei
IDPLOLDULQHOSURFHVVRGLIRUPD]LRQHGHLSURSUL¿JOLVRSUDWWXWWRVHWUDWWDVLGLJHQLWRULDSSDUWHQHQWLDOOHPLQRUDQ]HHWQLFKH
Tale principio innanzitutto intende la necessita’ di tenere in considerazione all’ atto della redazione del curriculum
scolastico anche i sistemi valoriali e culturali all’ interno delle famiglie nonche’ dare vita ad un forte e proattivo rapporto
verso i genitori in modo da sviluppare una collaborazione di qualita’ tra l’ asse scolastico e familiare.
V. Gli studenti hanno piena consapevolezza dell’ importanza dell’ inclusione tramite una intensa
partecipazione nelle attivita’ interculturali
/DIRUPD]LRQHPXOWLFXOWXUDOHQRQSXR¶SUHVFLQGHUHGDXQDSDUWHFLSD]LRQHGLUHWWDHGHI¿FDFHGDSDUWHGHJOL
studenti nella vita della societa’ . A tal scopo il solo avviamento della campagna ‘’ ESSERE DIVERSI’’ in modo
da emergere il multiculturalismo nelle istituzioni educativo – formative nonche’ una partecipazione attiva dei
ragazzi/ studenti ottiene il suo pieno riconoscimento.
43
3. MODELLI DI GESTIONE E DELLA BUONA PRASSI
±&+(5,6¿GHGHOO¶LVWUX]LRQHSHUO¶LQWHJUD]LRQHGHL5RP
Luogo
3RGJRULFD1LNãLü%HUDQH%DU±0RQWHQHJUR
Enti
UWCAD Collegio Adriatico di pari opportunita’ Diuno, Italia, Centro Formativo del
Montenegro, Ente per il sistema scolastico del Montenegro
Periodo
Dicembre 2009 – Giugno 2011.
Descrizione
CHERI e’ un progetto della durata di dieci mesi studiato in modo da garantire un modello di
inclusione nella scuola degli studenti Rom applicabile in ogni paese europeo con un cospiquo
numero di appartenenti della popolazione Rom, ma soprattutto indirizzata ai governi aderenti
alla Decade dell’ inclusione dei Rom.
Esso promuove la disgregazione dei bambini rom sviluppando esempi concreti di formazione
stimolante ed partecipata attraverso ricerche didattiche e dei dirigenti scolastici attuando un
nuovo modello nelle aree pilota. Inoltre, i suoi obiettivi sono quelli di sviluppare le risorse per il
perfezionamento professionale dei docenti passando attraverso le attivita’ istituzionali dell’ Ente
per l’ istruzione pubblica ed in particolare con la diffusione dei risultati raggiunti all’ opinione
pubblica tramite le attivita’ che vengono realizzate a maggioranza di popolazione rom.
,EHQH¿FDUL¿QDOLQHO0RQWHQHJURVRQRODSRSROD]LRQH5RP
Prestazioni
Con l’ introduzione dei seguenti metodi e tecniche nelle scuole con un cospiquo numero di
bambini appartenenti alle minoranze etniche:
‡WHFQLFKHGLDSSUHQGLPHQWRFRRSHUDWLYRDSSURFFLRSDUWHFLSDWRDOO¶LQWHUQRGHOODFODVVHEDPELQL
che prendono consapevolezza delle proprie capacita’ , della valorizzazione delle diverse
posizioni e delle diverse abilita’
‡LQÀXHQ]DGHOOHFXOWXUHDOWHUQDWLYHHSURPR]LRQHGLPHWRGLGLHVSUHVVLRQHHFRPSUHQVLRQHGHOOD
diversita’ culturale,
‡LQWURGX]LRQHGHOPHWRGRGLYRWRFKHULFRQRVFHODGLIIHUHQ]DWUDODFRQRVFHQ]DHOHFDSDFLWD¶
linguistiche;
* dare priorita’ al benessere degli studenti all’ interno della scuola nonche’ all’ organizzazione
delle scuole preposte alla formazione intellettuale e umana.
‡LGHQWL¿FD]LRQHGHOOHFDSDFLWD¶LQGLYLGXDOLHGLQWHUHVVDPHQWLPXVLFDVSRUWUHFLWD]LRQHHFF
degli studenti appartenenti alle minoranze etniche..
Informazioni
e persone di
riferimento
2JQMHQ'HGDJLü
Dr Maria Canfora, +39 040 3739 55
www.uwcad.it
'RFGU%LOMDQD0DVORYDULü[email protected]
'U'XãDQND3RSRYLü[email protected]
2 – Celebrazione delle giornata internazionale della pace
Luogo
Croazia, Bosnia ed Erzegovina, Serbia , Montenegro Kosovo e Macedonia
Enti
Centro Nansen Montenegro e Centro Nansen Serbia
Period
Settembre – Dicembre 2011.
Descrizione
In occasione della celebrazione del 21. Settembre , Giornata internazionale della pace , abbiamo
organizzato la manifestazione Art in onore del centenario dalla nascita di Fridtjof Nanesen.
Lo scopo era quello di presentare il premio Nobel , i suoi valori e idee agli studenti nonche’
attraverso l’ arte avere un riscontro da parte degli studenti stessi. Le migliori opere d’ arte sono
state riportate nel calendario Nansen per il 2012.
44
Prestazione
Coinvolgere gli studenti nell’ eta’ scolastica di tutta la regione allo stesso progetto , includendo i
valori e le idee di Fridtjof Nansen in un contesto contemporaneo. Segnalare il valore della pace
in una realta’ formativa.
Informazioni
e persone di
riferimento
Centro Nansen Montenegro
,YDQD*DMRYLü
&HWLQMVNLSXW3RGJRULFD&UQD*RUD
7HOID[([email protected],
Web-sites: www.nansen-dialogue.net; www.peaceportal.org
3 – Un inizio promettente
Luogo
Macedonia, Slovacchia, Ungheria, Romania
Ente
Fondo formativo Rom e partner locali
Periodo
2010–2012.
Descrizione
Il Fondo formativo Rom ha promosso il progetto ‘’ Un inizio promettente’’ nell’ estate del 2010.
Il progetto sostenuto dalla Commisione europea , destinato ai bambini rom e non solo dell’ eta’
scolastica dai 0 ai 6 anni ed ai loro genitori , ha offerto un adeguata attenzione e strategie di
sviluppo in 16 localita’ in quattro paesi della Decade Rom.Il progetto e’ rivolto ad un determinato
gruppo non escludendo altri interessati : da sostegno a piu’ di 4.350 bambini rom ed alle loro
IDPLJOLHLQTXDOLWD¶GLEHQH¿FLDULGLUHWWL0ROWLSLX¶EDPELQLHOHORURIDPLJOLHWUDHUDQQRYDQWDJJLR
dai risultati ottenuti con l’ impegno investito a livello nazionale ed internazionale.
Lo scopo principale e’ quello di facilitare il dialogo politico ed i relativi dibattiti nella soluzione delle
questioni legate ai Rom nonche’ trovare modalita’ di attuazione della politica inclusiva rivolta ai
segmenti piu’ a rischio della popolazione , inclusa la popolazione Rom.
Attraverso la collaborazione con il partner e con l’ impegno degli esperti nazionali ed internazionali
, l’ iniziativa Un inizio promettente si e’ concentrata su tre ambiti di attivita’ :
- ricerca
- rappresentanza e sviluppo delle capacita’
- comunicazione ed informazione
Le attiviita’ di cui all’ iniziativa Un inizio prmettente annoverano una serie di attivita’ condotte
in tutti i paesi , inclusa la maggiore consapevolezza e sostegno all’ atto dell’ ammissione
nelle scuole : sostegno materiale basato sulle necessita’ , adeguata preparazione per l’
istruzione primaria , diversi corsi di formazione per i docenti nonche’ per gli operatori rom
QHOOD FRPXQLWD¶ PHGLDWRUL ,QROWUH HOHPHQWL SURJUDPPDWLFL XQL¿FDWL RQGH VRGGLVIDUH OH
necessita’ di ogni comunita’ locale.
Usufruendo delle esperienze e delle risorse della REF e dei suoi partner onde agevolare il
passaggio dalla scuola materna alla istruzione primaria inclusi i programmi il cui scopo e’
quello di migliorare le abilita’ di lettura, della scrittura e delle abilita’ comunicative delle madri
URP DWWUDYHUVR OD OHWWXUD GHOOH ¿DEH FKH VXFFHVLYDPHQWH OH PHGHVLPH VDUDQQR LQ JUDGR
GLULSURGXUUHDLSURSUL¿JOL,QROWUHLOSURJUDPPDGLSUHSDUD]LRQHGHOOHPDGULLQPHULWRDOOH
attivita’ legate alla formazione prescolastica ed alla procedura di iscrizione nelle strutture di
formazione prescolastica.
x
Prestazioni
Informazioni
e punti di
riferimento
x
x
realizzazione di un partneriato permanente tra i genitori rom , strutture scolastiche ,
municipalita’ e societa’ civile;
sostegno alle minoranze nel passaggio all’ interno di diversi livelli del sistema educativo;
coinvolgimento dei genitori nelle attivita’ a sotegno di una piu’ agevolata partecipazione
degli studenti
Fondo formativo Rom
Tom Bass
Teréz körút 46
H-1066 Budapest, Hungary
Tel. +36 20 367 5036 Fax. +36-1-235-8031
[email protected]
www.romaeducationfund.org
45
4 – Iniziativa formativa Rom (IFR)
Luogo
Macedonia, Slovacchia, Ungheria, Romania, Montenegro
Ente
Istituto della societa’ aperta in collaborazione con le Fondazioni Soros e le associazioni
non governative rom e non solo
Periodo
2002–2005.
Descrizione
Iniziativa formativa Rom (IFR) indirizzata allo sostegno di un primo approccio e alla continuita’
nell’ istruzione attraverso la presentazione di adeguati servizi di formazione nelle scuole in cui
viene coinvolata la popolazione rom. Ogni progetto nazionale offre la continuita’ dei servizi –
nelle scuole ed all’ infuori delle medesime, nei settori educativi ed altri- in qualita’ di rispota a
diverse necessita’ e gruppi di eta’.
Dare accento al primo approccio e sosetegno agli studenti in ordine ai punti chiave nel passaggio
di cui ai diversi livelli di formazione, viene inteso come ‘’ integrazione verticale’’. Tale approccio
QRQKDWUDVIHULWR¿VLFDPHQWHJOLVWXGHQWLGDOOH]RQHHVFXROHVHJUHJDWHQHOVLVWHPDLQFOXVLYR
ma bensi’ si e’ concentrato sull’ approccio adeguato e sul sostegno al sistema stesso. Pero’, il
SDVVDJJLR¿VLFRGHJOLVWXGHQWLGDOOHDXOHVHJUHJDWHQHOOHVFXROHH¶DYYHQXWRLQGHWHUPLQDWLOXRJKL
HGLQDOFXQLFDVLLQFOXGHYDLOWUDVSRUWRGHLEDPELQLGLHWD¶SUHVFRODVWLFDVHUYL]LR¿QDQ]LDWRGDL
comuni )La IRF ha ritenuto sempre che la segregazione non si esaurisce una volta sistemati i
bambini rom negli ambienti inclusivi nelle scule integrate. Il programma di sostegno all’ istruzione
(ESP) dell’ Istituto delle societa’ aperta ha prodotto un libro di testo delle Esperienze della IFR
, trattasi di una compilazione degli studi basati sulle esperienze della IFR. Lo studio in oggetto
contiente un elevato numero di esempi della buona prassi o degli esiti pisitivi nell’ isitruzione ,
FROPDQGRLOYXRWR¿QRUDHVLVWHQWHULJXDUGDQWHTXHVWRWLSRGLLQIRUPD]LRQL
x
x
Prestazione
Informazioni
e punti di
riferimento
46
x
x
Stesura dei rapporti attestanti i progetti attuati;
Sostegno al passaggio degli studenti appartenenti alle minoranze dalla scuole segregate
in quelle integrate;
Formazione dei docenti nelle strutture prescolastiche e primarie;
Coinvolgimento dei mediatori rom nelle attivita’ onde facilitare la collaborazione tra le
strutture scolastiche e la comunita’
Programma formativo di sostegno
Istituto per la societa’ aperta - Budapest
Október 6. u. 12
H-1051 Budapest
Hungary
www.soros.org/initiatives/esp
Tel: +36 1 327 3100
Fax: +36 1 235 6147
4. FATTORI RILEVANTI ADRIATICI ED EUROPEI
1. Ministero dell’ istruzione, Ricerca e Universita’
Tipologia
Organismo governativo
x
x
x
x
x
Attivita’ radicate
x
x
x
x
x
Ruoli nell’
attuazione delle
linee guida
Informazioni
e punti di
riferimento
x
x
Managment e gestione dell’ istruzione a livello nazionale;
Implementazione della politica formativa nazionale;
6WUXWWXUD]LRQHH¿QDQ]LDPHQWRGHOO¶LVWUX]LRQHIRUPD]LRQHHJHVWLRQHGHJOLHQWLVFRODVWLFL
3UHGLVSRVL]LRQHGHOODQRUPDWLYDQHOO¶DPELWRHGXFDWLYRHVFLHQWL¿FR
Implementazione delle legge e delle norme innerenti all’ istruzione prescolasrtica,
primaria , secondaria , speciale, suprema nonche’ quella degli adulti;
Sviluppo professionale dei docenti;
Adozione dei programmi , autorizzazione dei libri di testo e della relativa letteratura di
insegnamento;
6YLOXSSRGHOOHDWWLYLWD¶SHUODULFHUFDVFLHQWL¿FD
Sviluppo delle istituzioni di scienza e di ricerca e servizi.
Organizzazione sistemica e promozione delle campagne a livello nazionale, monitoraggio
e sviluppo delle campagne;
Festa nazionale e promozione dell’ istruzione interculturale e dell’ apprendimento sul
tema ESSERE DIVERSI;
Diffusione delle linee guida agli operatori scolastici.
Ministero dell’ Istruzione, Ricerca e Universita’
7DPDUD0LOLü
Responsabile del Dipartimento studenti diversamente abili
Tel: +382 20 410 156
Email: [email protected]
2. Centro Formativo del Montenegro / CFM
Tipologia
Non governativo
x
x
Attivita’ radicate
Ruolo nell’
attuazione delle
linee guida
Informazioni
e punti di
riferimento
x
x
Formazione docenti/educatori nonche’ di tutti i professionisti all’ interno del sistema
educativo;
Sostegno all’ sitruzione professionale supplementare dei docenti attraverso diversi
programmi di formazione ( passo per passo per lo sviluppo di una posizione critica,
Iniziativa formativa Rom, Istruzione inclusiva, programma di contrasto ai pregiudizi e
VWHUHRWLSLHFF7XWWLLSURJUDPPLGHO&)0DOOD¿QDOLWD¶GLXQDIRUPD]LRQHDJJLXQWLYD
VRQR FHUWL¿FDWL H ULFRQRVFLXWL D OLYHOOR QD]LRQDOH LQWHUQD]LRQDOH H VRQR ULSRUWDWL QHOO¶
opuscolo di perfezionamento professionale del quadro docenti nel Montenegro
Implementazione e realizzazione dei corsi di formazione ( Masterclass nazionale ) per
gli educatori e docenti: Formazione alla giustizia sociale : modalita’ di formazione di una
societa’ aperta- di contrasto ai pregiudizi e stereotipi; tre giorni di seminario;
Convalida delle linee guida.
Centro Formativo del Montenegro
'RFGU%LOMDQD0DVORYDULü
Direttore esecutivo
Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 25/V, 81000 PODGORICA
Tel/Fax: + 382 20 248 667
47
3. Association of History Teachers of Montenegro/HIPMONT
Tipologia
Non governativa
x
Attivita’ radicate
x
HIPMONT connette e coordina lo sviluppo professionale dei docenti di storia a livello
nazionale/internazionale;
Collaborazione con tutti gli enti educativi a livello nazionale e locale. Diffusione ,
organizzazione seminari e corsi di formazione per lo sviluppo delle capacita’ professionali
dei docenti di storia.
Ruolo nell’
attuazione delle
linee guida
2UJDQL]]D]LRQHGLWUHVHPLQDULHUHGD]LRQHGHOOHUDFFROWHGLWHVWLGLFDUDWWHUHDUWLVWLFRVFLHQWL¿FR
culturale/linguistico con dati aggiornati sull’ esistenza delle minoranze allo scopo di ampliamento
dei libri di testo in uso degli educatori / docenti nel processo di insegnamento.
Informazioni
e punti di
riferimento
NVO HIPMONT
9DQMD9XNRYLüFRRUGLQDWULFH
Tel: +38267555748
Email:[email protected]
www.hipmont.me
4. Coalizione ‘’ Romski krug ‘’ ( Cerchio Rom)
Tipologia
Non governativa
Attivita’ radicate
Rafforzamento delle capacita’ delle organizzazioni rom non governative a livello locale alla
¿QDOLWD¶GLXQPDJJLRUHPRQLWRUDJJLRQRQFKH¶PLVXUDGLDWWXD]LRQH/HVWUDWHJLHQD]LRQDOLSHULO
miglioramento della istruzione della popolazione Rom nel Montenegro : erogazione di tutti i tipi di
sostegno alle organizzazioni non governative rom allo scopo di migliorare e svluppare l’ identita’
culturale della popolazione Rom nel Montenegro; sostegno ad ogni forma di integrazione dei
bambini e degli studenti Rom nel sistema educativo nonche’ rafforzamento delle associazioni
non governative gestite dalle donne rom.
Ruolo nell’
attuazione delle
linee guida
)RUWHFRLQYRJLPHQWRDLVHPLQDULLQRUJDQL]]D]LRQHGHOOD+,30217DOOD¿QDOLWD¶GLSURPXRYHUH
e presentare all’ opinione pubblica i risultati raggiunti nella standardizzazione delle lingua rom ‘’
5RPDQLþKLE¶¶VRVWHQXWRGDOO¶81,&()HGDOOD)RQGD]LRQHSHUODVRFLHWD¶DSHUWD
Informazioni
e punti di
riferimento
Coalizione ‘’ Romski krug ‘’
Veselj Beganaj, direttore
tel: +382 69482241
email: [email protected];
[email protected]
5. Consiglio Europeo ( attraverso il programma Pestalozzi)
Tipologia
Organismo internazionale
Il Consiglio Eurpoeo gestisce il programma Pestolazzi per lo sviluppo professionale dei docenti
e degli operatori nel sistema educativo.
Attivita’ radicate
48
Il programma annovera tre principali ambiti di attivita’:
- Laboratori europei organizzati nei paesi membri,
- Seminari europei organizzati all’ Accademia Bad Wildbad;
- Modelli europei per la formazione dei trainer.
Il programma e’ indirizzato al sostegno dei trainer, dei docenti ed ad altri operatori all’ inerno
GHO VLVWHPD GL LVWUX]LRQH QHOOD ORUR TXDOL¿FD GL HVSHUWL QHOOH FUHVFHQWL VRFLHWD¶ HWHURJHQHH H
multiculturali in cui viviamo. Attraverso le possibilita’ di partecipazione dei docenti nei progetti
di condivisa tematica ed interesse, si contribuisce al rafforzamento dei rapporti personali e
professionali in utto il continente nonche’ alla maggiore consapevolzza del ruolo chiave che
ricopre la istruzione nella promozione del rispetto dei diritti umani , della democrazia e del regno
dei diritti.
Ruolo nell’
attuazione delle
linee guida
Informazioni
e punti di
riferimento
Garantire informazioni e risorse online sui diritti delle minoranze e sull’ istruzione , nonche’ sulla
FXOWXUDHVXOODGLYHUVL¿FD]LRQHFRQPRGHOOLGLSURJHWWLHSRVVLELOLWD¶GLIRUPD]LRQH
Ente del sistema scolastico
'U'XãDQND3RSRYLü
Dipartimento per lo sviluppo professionale costante
9DNDĈXURYLFDEE3RGJRULFD
tel.: + 382 20 408 931,
Email: [email protected]
$VVRFLD]LRQHLQWHUQD]LRQDOH6WHSE\6WHS,66$QHO0RQWHQHJUR&HQWUR)RUPDWLYRQRQJRYHUQDWLYRGHO
Montenegro)
Tipologia
Organismo internazionale
Attivita’ radicate
L’ associazione Internazionale Step by Step (ISSA) condivide la visione della prima infanzia
quale fase di vita in cui gli educatori e le famiglie agiscono in comune onde garantire un accesso
ai servizi della prima infanzia che promuovono il benessere , lo sviluppo e l’ apprednimento per
ogni bambino in base ai principi di partecipazione democratica.
Essa e ‘ simbolo di rafforzamento degli educatori e di altri professionisti che si occupano dei
EDPELQLQHOODWHQHUDHWD¶GHOOHIDPLJOLHHGLWXWWDODFRPXQLWD¶DOOD¿QDOLWD¶GDVRVWHQHUHORVYLOXSSR
e lo studio di ogni bambino onde sfruttare al massimo le loro potenzialita’. Un equo accesso all’
istruzione e possibilita’ di cura , insegnamento individuale , accesso olistico allo sviluppo del
bambino, inclusione , ruolo rilevante della famiglia e partecipazione nella comunita’ , nonche’
ambiente culturale adeguato nell’ apprendimento ed i relativi accessi rappresentano i principi
basilari del programma e della iniziativa stessa .ISSA offre sotegno alle comunita’ professionali
onde garantire la creazione e lo sviluppo di una forte societa’ civile in modo da produrre impatto
e sostenere coloro che hanno potere decisionale nel offrire giusta attenzione e istruzione a tutti
LEDPELQLGDOODQDVFLWD¿QRDOODVFXRODHOHPHQWDUHFRQSDUWLFRODUHDFFHQWRDTXHLSLX¶SRYHULHD
quelli a maggiore rischio. ISSA promuove un educazione inclusiva ed esperienza educativa che
JHWWDQROHEDVLQHOODFUHD]LRQHGHOOHFRQGL]LRQLSHUWXWWLLEDPELQLDI¿QFKH¶LPHGHVLPLGLYHQWLQR
membri attivi delle societa’ democratiche del sapare.
ISSA lo fa accrescendo la consapevolezza dell’ importanza di una educazione ed istruzione
adeguata , con lo sviluppo delle risorse , con la diffusione delle informazioni , con l’ impegno ,
tramite connessione di associazioni e creazione di capacita’ onde garantire condizioni vantagiose
ad un equo miglioramento di tutti bambini.
Ruolo nell’
attuazione delle
linee guide
Abilitazione professionale , sensibilizzazione e sviluppo professionale dei docenti e dei
collaboratori scolastici a tutti i livelli dall’ asilo nido/scuola materna e in seguito per l’ attuazione
della metodologia avente per scopo l’ acquisizione da parte dei bambini della qualita’ di rispetto
nei confronti degli altri bambini e verso gli adulti nonche’ acquisire principi democratici e senso
di coinvolgimento nella comunita’
Informazioni
e punti di
riferimento
ISSA
Liana Ghent,
Direttrice esecutiva
Mihaela Ionescu,
Responsabile programmi
Keizersgracht 62-64
1015 CS Amsterdam
The Netherlans
Tel/Fax: + 31 20 520-7505; + 31 20 520-7510
email:[email protected]
49
7. Programma di sostegno all’ istruzione in organizzazione della Fondazione per la societa’ aperta
Tipologia
Organismo internazionale
Attivita’ radicate
Programma di sostegno all’ istruzione aiuta le comunita’ marginalizzate ad avere approccio alle
abilita’ e pensiero critico onde coinvolgerle in modo adeguato nelle societa’ aperte.
Ruolo nell’
attuazione delle
linee guida
Garantire informazioni e risorse online sui diritti delle minoranze e sull’ istruzione , nonche’ sulla
FXOWXUDHVXOODGLYHUVL¿FD]LRQHFRQPRGHOOLGLSURJHWWLHGHOOHSRVVLELOLWD¶GLIRUPD]LRQH
Informazioni
e punti di
riferimento
Programma di sostegno all’ istruzione
&DPEULGJH+RXVHWKÀ
Cambridge Grove Hammersmith
London, W6 0LE
United Kingdom
50
5. STUDIO DEL CASO: AGENZIA DI SOSTEGNO ALLA
FORMAZIONE INTERCULTURALE
Agenzia di sostegno alla formazione interculturale e’ un servizio pubblico adetto alla istaurazione e miglioramento
del sistema scolastico multietnico nonche ’ di supporto alle istituzioni formative nazionali e locali incluso il settore non
governativo nello sviluppo dei modelli e dei concetti di formazione inerculturale.
Agenzia e’ operativa all’ interno del Ministero per i diritti umani e per i diritti delle minoranze nel Montenegro , in
conformita’ alla Delibera del Ministro per i diritti umani e per i diritti delle minoranze.
$JHQ]LDH¶XELFDWDD3RGJRULFDSUHVVRJOLXI¿FLGHO0LQLVWHURSHULGLULWWLXPDQLHSHULGLULWWLGHOOHPLQRUDQ]H5LPVNLWUJ
bb, E-mail: [email protected], tel. +38220482126.
Orario di lavoro dell’ Agenzia:
Totale 18 ore settimanali- tre volte alla settimana ( lunedi’ , mercoledi’ e venerdi’ ) , periodo di prova di 14 mesi ( dal
mese di novembre del 2012 al mese di dicembre del 2013 ). L’ Agenzia e’ aperta agli interessati ( principalmente per i
genitori appartenenti alle minoranze etniche nonche’ docenti/educatori ) su previo appuntamento , ma anche secondo
le necessita’.
Obiettivi:
‡ 6RVWHJQR FRQQHVVLRQH LVWLWX]LRQDOH D OYHOOR QD]LRQDOH H ORFDOH DVVLVWHQ]D DL SURIHVVLRQLVWL SUHVVR OH VFXROH
PDWHUQHSULPDULHHVHFRQGDULHDOOD¿QDOLWD¶GLSURPR]LRQHGHOODWROOHUDQ]DHGHOULVSHWWRGHOOHGLYHUVLWD¶WUDJOLVWXGHQWL
appartenenti sia alle etnie di maggioaranza che di minoranza;
‡,QIRUPDUHOHIDPLJOLHGHOOHPLQRUDQ]HHWQLFKHLQRUGLQHDOO¶LVWUX]LRQHGLULWWLHGGRYHULDOODVRFLHWD¶HGDOODFXOWXUD
‡SURPR]LRQHGLSURJUDPPLPXOWLFXOWXUDOLSURDWWLYLQHOOHVFXROHPDWHUQHSULPDULHHVHFRQGDULH
‡VRVWHJQRDOODVFXROHPDWHUQHSULPDULHHVHFRQGDULHQHOODULVROX]LRQHGLFDVLFRPSOHVVL
‡RUJDQL]]D]LRQHGHOODFRPSHWL]LRQHQD]LRQDOHGLSLQWRVDJJLRVXOWHPD(66(5(',9(56,
Risorse umane
Responsabile
dell’ Agenzia
xCoordinamento di tutte le attivita’ dell’ Agenzia , apertura al pubblico , tutte le famiglie sia di
etnia di maggioranza che di minoranza, rapporto proattivo e promozione dei diritti umani e
della popolazione di minoranza nonche’ informazione sui risultati raggiunti durante e dopo la
realizzazione delle prestazioni;
xPromozione e connessione all’ approccio plurisettoriale nell’ ambito della istruzione
interculturale;
xDiffusione di informazioni ( espresse in forma orale / scritta ) sui diritti umani e sugli accessi
LQWHUFXOWXUDOLGLVSRQLELOL8I¿FLRSHUODLVWUX]LRQHLQWHUFXOWXUDOH2QHVWRSVKRS
x&ROODERUD]LRQH FRQ OH LVWLWX]LRQL IRUPDWLYH D WXWWL L OLYHOOL DOOD ¿QDOLWD¶ GL RUJDQL]]DUH H
promuovere la piena osservanza dei diritti umani nell’ ambito della istruzione , con particolare
accento ai diritti delle minoranze;
xPresentazione delle buone esperienze di insegnamento, organizzazione dello sviluppo
professionale dei docenti ( tavole rotonde, dibattimenti , presentazioni )
xAccrescere il livello di consapevolezza tra i professionisti sul tema della istruzione
interculturale;
xRaccolta dati relativi alla popolazione maggioritaria che quella minoritaria nonche’ trovare
temi comuni di carattere culturale, artistico, storico , linguistico ecc..;
x5DFFROWDHGLIIXVLRQHGLWXWWRLOPDWHULDOHVFLHQWL¿FDPHQWHFRQYDOLGDWRUHODWLYRDOO¶DSSURFFLR
interculturale
51
Esperti nei
programmi
didattici ed
interculturali
xPromozione locale dei servizi ai rappresentanti delle associazioni culturali e linguistiche delle
minoranze, ai mediatori, alle scuole materne e scuole primarie e secondarie nonche’ alle
istituzioni rileventi del sistema;
x2UJDQL]]D]LRQHGHLVHPLQDULHGHLODERUDWRULWHPDWLFLGHOOHULXQLRQLDOOD¿QDOLWD¶GLSURPXRYHUH
una maggiore consapevolezza tra i docenti , genitori e studenti nonche’ attivita’ per bambini
nelle scuole;
xPromozione del programma didattico proattivo multiculturale;
xApertura dell’ Agenzia al pubblico;
xDiffusione delle informazioni alle famiglie appartenenti alle minoranze sulla questione delle
minoranze stesse, sull’ istruzione , sulla societa’ e sulla cultura.
Mediatore/
mediatrice
culturale
xGarantire la mediazione linguistico / etnica;
xSostegno alle scuole materne / primarie e secondarie nella risoluzione dei problemi;
xDiffusione delle informazioni alle famiglie appartenenti alle minoranze sulla questione delle
minoranze stesse, sull’ istruzione , sulla societa’ e sulla cultura;
6RVWHJQRDOODRUJDQL]]D]LRQHGHOOHULXQLRQLDOOD¿QDOLWD¶GLFUHVFLWDGLXQDPDJJLRUH
consapevolezza tra i docenti, genitori e studenti e attivita’ per bambini nelle scuole;
xSostegno alla promozione locale dei servizi erogati dall’ Agenzia per i rappresentanti delle
associazioni di minoranza, dei mediatori culturali e linguistici , nonche’ delle scuole materne
/ primarie e secondarie;
xPartecipazione alle riuonioni relative ai progetti nonche’ in altri raduni internazionali.
Prestazioni/servizi dell’ Agenzia:
1.
Sostegno e connessione dell’ operato di tutte le istituzioni educative rilevanti e di quelle non governative
DOOD¿QDOLWD¶GLHVWHQVLRQHGHOOHLGHHHGHLFRQFHWWLGHOVLVWHPDIRUPDWLYRPXOWLHWQLFRQRQFKH¶UDIIRU]DPHQWR
della collaborazione multisettoriale e della cooperazione;
Attivita’:
x
Sviluppo , coordinamento e condivisione sulle attivita’ intersettoriali tra il Ministero per i diritti umani e
per i diritti delle minoranze del Montenegro e del Ministero dell’ Istruzione , Ricerca ed Universita’ del
Montenegro.
x
Organizzazione dei seminari nelle scuole pilota (Scuola elementare ‘’ 21 Maj e Scuola elementare ‘’
6DYR3HMDQRYLüFRQWXWWLLSURGRWWL¿QDOLSXEEOLFDWLVXOVLWRGHOOHVFXROHLQIRUPDGLUDFFROWDGHLWHVWLXWLOL
alla ricerca ed affermazione della cultura , raccomandazioni e modelli di in buon insegnamento in segno
di supporto all’ approccio inclusvo ed interculturale all’ interno della istruzione..
x
In collaborazione con l’ Ordine dei docenti di storia del Montenegro /HIPMONT , organizzare tavole
rotonde per docenti/educatori delle tre regioni per la presentazione e promozione della cultura, dell’
arte e della formazione dei gruppi e delle minoranze nazionali. HIPMONT , inoltre , sara’ incaricato a
realizzare un CD riportante la collezione dei saggi selezionati che verranno successivamente diffusi alla
¿QHGHOO¶LPSOHPHQWD]LRQHGHOSURJHWWRDWXWWHOHLVWLWX]LRQLFRLQYROWHQHOSURJHWWR
6RVWHJQR D OLYHOOR QD]LRQDOH H ORFDOH ¿QDQ]LDPHQWR FRQVDOWLQJ DVVLVWHQ]DPRQLWRUDJJLR
DL SURIHVVLRQLVWL QHOOH VFXROH PDWHUQH SULPDULH H VHFRQGDULH DI¿QFKH¶ L PHGHVLPL VL SUHVWLQR DOOD
promozione della reciprica tolleranza e del rispetto delle diversita’ tra gli studenti appartenenti alla
maggioranza o minoranza etnica.
Attivita’:
x
52
Esperti nell’ abito dei programmi interculturali e didattici , con sostegno del Mediatore culturale ,
andranno ad organizzare una competizione scolastica sul tema ESSERE DIVERSI in modo da motivare
JOLVWXGHQWLDULÀHWWHUHVXOO¶DPELHQWHFXOWXUDOHHVRFLDOHQRQFKH¶IDUFUHVFHUHODORURFRQVDSHYROH]]D
VXOODUHVSRQVDELOLWD¶GHOO¶DSSURFFLRDOOHV¿GHLQQHUHQWLDOODGLYHUVLWD¶
3. Informare le famiglie appartenenti alla minoranza etnica sui diritti e doveri in ordine all’
alla societa’ ed alla cultura.
isitruzione,
Attivita’:
x
4.
$WWLYLWD¶ HVWHUQD LQ DOFXQH VWUXWWXUH SUHVFRODVWLFKH QHO SDHVH DOOD ¿QDOLWD¶ GL RUJDQL]]D]LRQH GHOOH
giornate delle ‘’ porte aperte ai genitori / tutori’’: riunioni con i genitori in modo da farli coinvolgere nella
TXRWLGLDQLWD¶GHOOHVFXROHVFXROHPDWHUQHIUHTXHQWDWHGDLORUR¿JOL,OSUHVHQWHPHWRGRVLGHIIUHQ]LDGDL
tradizionali incontri con i genitori vista la minore formalita’ del dialogo nonche’ trattamento esclusivo
delle problematiche e lo scrutinio degli studenti ma bensi’ l’ esercizio pieno delle scuole primarie e
secondarie / scuole materne.
Servizio di mediazione- linguistico/etnica nonche’ mediazione nella soluzione di casi complessi.
5. Promozione di programmi proattivi multiculturali nel sistema educativo e sociale.
Attivita’:
x
In collaborazione con l’ associazione Non governativa Centro Formativo del Montenegro , organizzazione
del seminario di tre giorni ( Masterclass nazionale ) per 35 partecipanti ( educatori /docenti di scuola
elementare ) sul tema : L’ istruzione per la giustizia sociale- contro pregiudizi e stereotipi. L’ obiettivo
della presente attivita’ consiste nell’ accrescere le conoscenze degli esperti nel sistema educativo
sull’ impatto dei pregiudizi e degli stereotpi a livello personale, professionale e istituzionale nonche’
miglioramento delle loro capacita’ onde impegnarsi nello sviluppo della giustizia sociale a livello micro (
lavorare con studenti/bambini ) e macro (sociale ).
x
In collaborazione con il Ministero dell’ Istruzione, Ricerca ed Universita’ del Montenegro organizzare
manifestazioni nazionali e promozione dell’ istruzione interculturale ed apprendimento in tutte le scuole
materne e primarie nel Montenegro. In tale occasione , verra’ promossa la presentazione nazionale
delle opere degli studenti e dei bambini di eta’ prescolastica nell’ ambito artistico e/o letterario sul tema
‘’ ESSERE DIVERSI’’
6RVWHJQRDOORVYLOXSSRHDOODGLIIXVLRQHDWXWWHOHLVWLWX]LRQLHGXFDWLYHULOHYDQWLGHLSURGRWWLGHULYDQWLGDOO¶
esercizio dell’ Agenzia.
7. Sostegno allo sviluppo professionale nel settore dell’ istruzione per la giustizia sociale;scambio di
HVSULHQ]H H FRQQHVVLRQH GL GLYHUVL OLYHOOL GL LVWUX]LRQH VROX]LRQH SURDWWLYD GHOOH VLWXD]LRQL FRQÀLWWXDOL promozione dei buoni esempi di insegnamento e partecipazione alla campagna nazionale per la promozione
dell’ istruzione interculturale presso le istituzioni scelte su tutto il terittorio del Montenegro.
x
$OOD¿QDOLWD¶GLFROODERUD]LRQHFRQWXWWHOHRUJDQL]]D]LRQLGLULOLHYRHGLVWLWX]LRQLRSHUDQWLQHOO¶
ambito educativo , l’ Agenzia offre sostegno alla rete delle scuole ( incluse le scuole materne
, scuole primarie ed universita’ ) alle associazioni non governative ed alle istituzioni nazionali
centrali quali : Ministero dell’ Istruzione , Ricerca e Universita’ del Montenegro e L’ Ente per il
sistema scolatico .
53
5$&&20$1'$=,21,
Contrastare ogni forma di discriminazione nell’ sistema di istruzione
Il livello di approccio deve essere istaurato ai sensi dei principi basilari di uguaglianza e di non disciminazione come
sancito nell’ art. 1 della Carta delle NU nonche’ nell’ art. 2. della Dichiarazione universale sui diritti umani e riportato nella
maggiornza degli strumenti internazionali
(Raccomandazioni dell’ Aia sul diritto alla istruzione delle minoranze etniche con motivazione )
,OVLVWHPDFKHVLSUH¿JJHO¶RELHWWLYRGLHGXFDUHFLWWDGLQLOLEHULDXPHQWDQGROHORURSRWHQ]LDOLWD¶FUHDWLYHQRQSXR¶LJQRUDUH
il principio della diversita’ umana. Inoltre, il diritto ad una istruzione qualitativa, a prescindere da tutte le possibili
differenze, rispecchia il fondamentale diritto umano.In consegenza a cio’ , il sistema democratico di istruzione deve
HVVHUH DFFHWWDELOH D WXWWL DFFHVVLELOH DGDWWDELOH H ÀHVVLELOH SHU WXWWL H OD SUDVVL VFRODVWLFD GHYH JDUDQWLUH OH SDUL
opportunita’ a tutti in modo da permettere ad ogni singolo di potersi sviluppare nei limiti delle sue massime potenzialita’.
In un tale ambiente ,ognuno deve rispettare gli altri e collaborare con essi. I principi di uguaglianza e di giustizia devono
essere osservati fermo restando la consapevolezza sull’ esistenza dell’ assimetria nei rapporti , nelle conoscenze e nella
responsabilita’.
La scuola deve educare i bambini al rispetto ed alla stima degli altri
E’ necessario creare un ambiente educativo il quale riconosce che ogni bambino e’ un individuo a se’ e componente di
un gruppo sociale , con un eredita’ culturale che modella la sua percezione dell’ identita’ , di appartenenza e del sistema
dei valori..
/¶LVWUX]LRQHFKHFRQWULEXLVFHQHOODLVWDXUD]LRQHGHOODGHPRFUD]LDGHYHGDUHVRVWHJQRDLEDPELQLDI¿QFKH¶LPHGVLPL
sviluppino il senso di accettazione e di rispetto del pensiero altrui , di formazione del proprio pensiero critico , nonche’
di collaborazione con altri componenti della comunita’ , di abilita’ ad espremire le diversita’ con pieno rispetto dell’ altro.
7XWWLLIDWWRULVRFLDOLGHYRQRLPSHJQDUVLLQVLHPHDOOD¿QDOLWD¶GLVRVWHQHUHO¶LVWUX]LRQHLQWHUFXOWXUDOH
9LVWRFKHO¶LVWUX]LRQHLQWHUFXOWXUDOHSRUWDDGXQDFDPELDPHQWRVRFLDOHDGXQDSURIRQGDULÀHVVLRQHFULWLFDDOODGHGL]LRQH
nella creazione di una societa’ giusta ed autenticamente democratica, il rafforzamento dell’ istruzione interculturale e
dell’ apprendimento resta un impegno per tutti. In tal senso, la connessione deve essere agevolata , lo sviluppo delle
competenze e delle conoscenze su tutti i pregiudizi contrastato nonche’ attuate attivita’ mirate al rafforzamento della
cultura scolastica.
La scuola deve aggregare le esperienze degli studenti alle loro famiglie ed alla societa’
/DVFXRODGLVSRQHGLXQSDUWLFRODUHSRWHUHGLRIIULUHFRQRVFHQ]HGLLQÀXLUHVXOOHFDSDFLWD¶GHLVLQJROLGLVFRSULUHH
sviluppare le potenzialta’ dei ragazzi e di conseguenza delle istituzioni educative , oltre all’ apprendimento delle abilita’
e dei valori di culture diverse deve istaurare e mantenere una costante interazione tra le culture, sollecitare lo sviluppo
di autoconsapevolezza , dell’ identita’ personale e della vita di gruppo dei ragazzi..
Anzi , le istituzioni ricporono un ruolo chiave nell’ integrazione degli studenti con la dinamica delle loro famiglie e
FRPXQLWD¶SURPR]LRQHGLD]LRQLFRQFUHWHDOOD¿QDOLWD¶GLUDIIRU]DPHQWRGHLOHJDPLWUDODVFXRODHODIDPLJOLD3HUSRWHUOR
fare , all’ atto della redazione dei programmi didattici i sistemi culturali presenti nelle famiglie devono essere presi in
considerazione onde creare un forte e proattivo rapporto tra scuola materna/ scuole primarie e secondarie e genitori ,
risorsa base di multicultiralismo.
Promouvere la partecipazione attiva degli studenti nelle iniziative interculturali
54
Gli ambienti sociali e sistema di educazione in cui un singolo sviluppa , crea la propria concezione della societa’ e
del mondo , della percezione della responsabilita’ , della tolleranza , della collaborazione , della comprensione ed
istaurazione dei rapporti umani.
/DVFXRODGHYHVRVWHQHUHJOLVWXGHQWLDI¿QFKH¶LPHGHVLPLFRPSUHQGDQRULVSHWWLQROHGLYHUVLWD¶HVLPLOLWXGLQLFXOWXUDOL
all’ inerno delle quali gli studenti possano riconoscere i risultati raggiunti da diversi gruppi etnici e socio- economici.
Infatti , il rispetto e sostegno alla diversita’ in tutti i segmenti della vita umana e’ solo una delle due dimensioni chiave
per l’ istruzione interculturale: la seconda dimensione e’ focalizzata alla promozione dell’ uguaglianza e dei diritti umani.
Il coinvolgimento dei bambini / studenti nella vita della scuola materna/ primaria e secondaria acquisisce il suo pieno
valore nel momento in cui i bambini doventano ‘’ soggetti del diritto’’ e pertanto tutte le iniziative hanno un senso solo
se sono loro a prendervi parte .
55
7. BIBLIOGRAFIA
Banks, 1999. An Introduction to Multicultural Education (2nd ed.). Boston: Allyn&Bacon.
Bruner, 2000. Culture of Education, Zagreb: Educa.
Bureau for Education Services of Montenegro, 2011. Catalogue of Proffesional Development of Teachers for 2011/12 School Zear, Podgorica: Bureau
for Education Services of Montenegro.
Delors, 1996. /HDUQLQJ7KH 7UHDVXUH :LWKLQ WKH 5HSRUW WR 81(6&2 RI WKH ,QWHUQDWLRQDO &RPPLVLRQ RQ (GXFDWLRQ IRU WKH 7ZHQW\¿UVW &HQWHU\,
UNESCO.
Group Most, 2007. Intercultural Education and Understanding, Belgrade.
Kimlika, 2004. Multikulturalizam. Podgorica: CID.
Kymlicka, 1995. Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Minority Rights. Oxford: Clarendon Press.
Council of Europe, 1950. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms.
ESP, 2007. Experiences of the Roma Education Initiative: Documentation Studies Highlighting the Comprehensive Approach, Education Support Program (ESP) of
the Open Society Institute.
0DVORYDULüEducation for Democracy and school role in the development of democratic attitudes of the student - doctoral dissertation.
0DVORYDULü Indicators of Multiculturalism in Curricula, Hand-books and Textbooks for the Subject Civil Education 0HPRLU IURP 6FLHQWL¿F
0HHWLQJ³(OHPHQWVRI0XOWLFXOWXUDOLVPLQ0XOWLFXOWXUDOLVPLQ&XUULFXOD+DQGERRNVDQG7H[WERRNVLQ0RQWHQHJURS, 75-85.
Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro, Strategy for Improving Position of Roma and Egyptians in Montenegro 2012-2016.
Ognisanti, Report on European intercultural education practices, Interculture
OSCE, 1996. The Hague Recommendations Regarding the Education Rights of National Minorities & Explanatory Note.
Ouellet, 1991. L’ Education interculturelle - essays sur contenu de la formation des maitres, Paris:Editions L’Harmattan.
Ramsey, 1987. Teaching and learning in a diverse world: Multicultural education for young children. NY:Teascher College Press.
Roma Education Fund, 2006. A good start.
Semprini, 2004. Multiculturalism, Agora, Clio, Belgrade, 2004
Sleeter, 1991. Empowerment through Multicultural Education, Albany: State University of New York Press.
UNESCO, 2001. Education for all/ Information kit.
UNESCO, 2006. Guidelines on Intercultural Education.
UNESCO, 2001. Universal Declaration on Cultural Diversity.
UNICEF, 1989. Convention on the Rights of the Child.
Wilson, 2002. Minority Rights in Education: Lessons for the European Union from Estonia, Latvia,
Romania and the former Yugoslav Republic of Macedonia.
Korisni linkovi:
Council of Europe, Elements of an intercultural city strategy: Education
ECRI: Council of Europe’s European Commission against Racism and Intolerance
European Union
International Association for Intercultural Education
Interculture – Platform on Intercultural research
OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe
Right to Education: Promoting Mobilization and Legal accountability
56
Pakicat dhe arsimimi në vendet e Adriatikut: Udhëzimet për avancimin
e qasjeve interkulturale
57
HYRJA
Këto udhëzime janë rezultat i projektit SIMPLE* (Forcimi i identitetit të pjesëtarëve të pakicave çon në barazi), iniciativat
inovative për bashkëpunimin dhe rritjen e kapaciteteve të pesë vendeve të Adriatikut, të përkushtuara për arritjen e
mirëqenies sociale në një rajon përmes forcimit të identitetit kulturor dhe vlerës së diversiteteve të komuniteteve pakicë
të cilat historikisht ose para pak kohe janë të pranishme në vendet e Adriatikut.
Partnerët në projektin SIMPLE kanë hartuar strategji dhe qasje të përbashkëta në rajonin e Adriatikut për promovimin
e barazisë kulturore dhe mosdiskriminimit si vlerë bazike për një bashkëjetesë paqedashëse të të gjithë qytetarëve,
pa asnjë diskriminim në bazë të përkatësisë etnike. Projekti merret me pesë pengesat kryesore të cilat e parandalojnë
realizimin efektiv të të drejtave themelore dhe parimeve të drejtësisë sociale për pakicat historike dhe të reja:
I.
Gjuha si barrierë për akces të plotë në shërbime, madje edhe në rajonet ku dygjuhësia (dhe
shumëgjuhësia) është e pranuar me ligj;
II.
Rreziku i madh nga varfëria e pakicave për shkak të qasjes së vështirësuar në tregun e punës,
kushteve diskriminuese për punësim të kësaj popullate;
III.
Brengos numri i fëmijëve të pjesëtarëve të grupeve pakicë që mbesin jashtë sistemit arsimor;
IV.
Mospërfaqësimi i kënaqshëm i çështjeve të pakicave në media;
V.
Rreziku i madh nga format e ndryshme të diskriminimit gjinor, paragjykimet dhe dhuna ndaj pjesëtarëve
të pakicave.
Qëllimi i SIMPLE-s është përmirësimi i kushteve të jetesës së pakicave përmes transformimit të faktorëve kyç, të cilët
sot paraqesin një dobësi, nëpërmjet hartimit të hartimit të udhëzimeve dhe rekomandimeve për rregullimin e shërbimeve
në shënjestër që merren me disavantazhet për pakicat në nivelin lokal dhe të njëjtat u parashtrojnë organeve publike,
organizatave të pakicave, OJQ-ve dhe palëve të tjera të interesuara, rajonale dhe kombëtare, në vendet e Adriatikut.
Këto udhëzime janë pjesë e grupit prej pesë dokumenteve tematike, të cilat i ka përgatitur dhe i ka publikuar
Konzorciumi SIMPLE, që do të shërbejnë si vegla për punët që do të promovojnë Opservatorin e Përhershëm të
Adriatikut për Komunitetet Pakicë), i cili është themeluar në kuadër të projektit. Gjegjësisht, Opservatori përbëhet nga
modeli i menaxhimit të testuar përmes pilot-projekteve, rekomandimeve transnacionale dhe veglave dhe treguesve për
hulumtime sociologjike dhe me këtë paraqet një hapësirë strategjike për monitorimin e kushteve aktuale të pakicave në
YHQGHWHSsUIVKLUDGKHSsUSURSR]LPLQHRSFLRQHYHWsPXQGVKPHSsUDGPLQLVWULPLQHosVKWMHYHVSHFL¿NH
Të gjitha udhëzimet janë publikuar në një dokument unik në gjashtë gjuhë (anglisht, kroatisht, shqip, italisht, malazisht
dhe sllovenisht) për të lehtësuar kuptimin dhe përdorimin e të gjitha palëve të interesuara nga vendet që janë pjesë e
projektit.
Gjithë grupi i Udhëzimeve përfshin dokumentat në vijim:
‡3DNLFDWGKHGLYHUVLWHWLJMXKsVRUQsYHQGHWH$GULDWLNXW8GKs]LPHWSsUSURPRYLPLQHGLVSRQXHVKPsULVsVsVKsUELPHYH
në më shumë gjuhë;
‡3DNLFDWGKH]KYLOOLPLORNDOQsYHQGHWH$GULDWLNXW8GKs]LPHWSsUDYDQFLPLQHPXOWLNXOWXUDOL]PLWVLQMsUHVXUVSsUWUHJXQ
e punës;
‡3DNLFDWGKH]KYLOOLPLORNDOQsYHQGHWH$GULDWLNXW.DUWDH%L]QHVLWSsU0HQD[KLPLQGKH$YDQFLPLQH'LYHUVLWHWLW
‡3DNLFDWGKHVHNWRULLDUVLPLWQsYHQGHWH$GULDWLNXW8GKs]LPHWSsUDYDQFLPLQHTDVMHYHQGsUNXOWXURUHQsVLVWHPHW
arsimore.
‡3DNLFDWGKHPHGLDWQsYHQGHWH$GULDWLNXW8GKs]LPHWTsSURPRYRMQsLQIRUPLPLQHGUHMWsGKHWsEDUDEDUWs
‡3DNLFDWGKHGLVNULPLQLPLJMLQRUGKHGKXQDQsYHQGHWH$GULDWLNXW8GKs]LPHWSsUSDUDQGDOLPLQUDSRUWLPLQGKHOXIWLPLQ
e të gjitha formave të diskriminimit dhe dhunës në bazë të gjinisë.
Këto dokumenta janë në dispozicion me kërkesën e partnerëve nacional. Informatat dhe kontaktet gjinden në faqen e
internetit të projektit: www.simpleproject.eu.
58
1. PËRKUFIZIMI
3sUNX¿]LPHWHSsUJMLWKVKPH
Diskriminimi
Diskriminimi i drejtëpërdrejtë ndodh kur personi tjetër vepron me një person, ka vepruar ose do
të vepronte ndaj një personi në mënyrë më pak të volitshme, në një situatë komparative, në bazë
të përkatësisë racore ose etnike.
Diskriminimi i tërthortë ndodh kur një dispozitë, kriter ose praktikë e cila duket neutrale e vendos
pjesëtarin e një race ose përkatësie etnike në një pozitë të pavolitshme në raport me personat
e tjerë, përveç në qoftë se kjo dispozitë, kriter ose praktikë arsyetohet në mënyrë objektive me
qëllimin legjitim, ndërsa mjetet për arritjen e këtij qëllimi janë adekuate dhe të domosdoshme.
(Direktiva e Këshillit 2000/43/KE e dt. 29 qershor 2000 për zbatimin e parimeve të barazisë së
personave pa marrë para sysh origjinën e tyre racore ose etnike)
Grupi pakicë
Një grup i personave të cilët në një shtet:
a) Banojnë në territorin e këtij shteti dhe janë shtetas të tij;
b) Mbajnë lidhje të kahmotshme, të forta dhe të përhershme me këtë shtet;
c) Tregojnë karakteristika distinktive etnike, kulturore, religjioze dhe gjuhësore;
d) Janë të përfaqësuara në nivel të duhur, krahas asaj që përbëjnë një numër më të vogël nga
pjesa tjetër e popullatës në një shtet ose në një rajon të një shteti;
e) Janë të motivuar me kujdesin për ruajtjen e përbashkët të asaj që përbën identitetin e
përbashkët, përfshirë kulturën e tyre, religjionin dhe gjuhën.
(Neni 1, Rekomandimi nr. 1201, të cilin e ka miratuar Ansambleja Parlamentare e Këshillit të
Evropës në seancën e vet të 44-të, në vitin 1993).
Të drejtat e
pakicave
Të drejtat e pakicave janë të drejtat personale të personave që u përkasin pakicave etnike,
religjioze dhe/ose gjuhësore. Këto të drejta personale mund të zbatohen në komunitet me
pjesëtarët e tjerë të këtij grupi etnik, mirëpo disa nga këto të drejta mund të jenë me vlerë vetëm
nëse përdoren në mënyre kolektive. (Grupi Ndërkombëtar për të Drejtat e Pakicave, 2012)
Masat e
posaçme
Një varg strategjish të ndryshme, të miratuara për të përmirësuar mundësitë e punësimit,
arsimimit dhe veprimtarisë afariste për grupet siç janë pakicat racore ose etnike dhe gratë.
Mirëpo, mënyra në të cilën zbatohen këto masa, llojet e veprimit që ata kërkojnë, implikimet më
të gjera që ato kanë për shoqërinë tonë, gjithashtu mund të ndryshojnë nga një program deri në
SURJDPLQWMHWsUVSHFL¿N7HUPLÄPDVDWHSRVDoPH³JMLWKDVKWXSsUIVKLQPDVDWTsQsGLVDVKWHWH
SsUVKNUXKHQVLÄPDVDD¿UPDWLYH³ÄDNVLRQD¿UPDWLY³RVHÄYHSULPSR]LWLY³.sVKLOOLL2.%VsSsU
Eleminimin e të gjitha Formave të Diskriminimit Racor ” CERD/C/GC/32)
3sUNX¿]LPHWVSHFL¿NH
Kultura
Kurikulumi/
Arsimimi
për drejtësinë
shoqërore
Kultura është përmbledhje e formave distinktive shpirtërore, materiale, intelektuale dhe
emocionale të një shoqërie ose të një grupi njerëzish… së bashku me artin e tyre, letërsinë,
stilet e jetesës, mënyrën e jetesës së përbashkët, sistemin e vlerave, traditën dhe besimin.
(UNESCO: Deklarata Universale mbi Diversitetin Kulturor, 2001)
Arsimimi për drejtësi shoqërore QXN QsQNXSWRQ YHWsP SsU¿WLPLQ H QMRKXULYH DIWsVLYH GKH
vlerave të rëndësishme për funksionimin e shoqërisë demokratike në të gjitha nivelet, por kjo
realizohet përmes aktiviteteve lidhur me: arsimimin për të drejtat e njeriut, arsimimin politik,
arsimimin mbi vlerat, arsimimin për zhvillimin e vetëdijes multikulturore dhe qytetare – të bazuar
në parimin elementar të respektimit dhe kohezionit/bashkëjetesës së diversiteteve, vlerave për
mirëkuptimin e padhunshëm dhe reciprok, përforcimin e kulturës së paqes, përgjegjësisë së
SsUEDVKNsW WROHUDQFsV GKH ]JMLGKMHV Vs NRQÀLNWHYH Qs PsQ\Us SDTsVRUH GKH PH GLDORJ .MR
njëheri nënkupton edhe barazimin e vetëdijes së të rriturve. (UNESCO: Arsimimi për të gjithë/
Mjetet për informata, 2001)
59
Demokracia në arsim bazohet në raport me dy parimet kryesore: barazinë dhe pjesëmarrjen.
Demokracia në
arsim
1sNXVKWHWEDVKNsNRKRUHNRQFHSWLLGHPRNUDFLVsLFLOLSsUIVKLQÄArsimimin për një qytetëri
demokratike³SUDDUVLPLQWUDMQLPLQUULWMHQHYHWsGLMHVLQIRUPLPLQSUDNWLNDWGKHDNWLYLWHWHWWs
cilat kanë për qëllim t’u ofrojnë nxënësve njohuritë, shkathtësitë dhe mirëkuptimin, zhvillimin
e qëndrimeve dhe sjelljeve të tyre, t’i aftësoj ata që të përdorin dhe mbrojnë të drejtat e veta
demokratike dhe përgjegjësinë në shoqëri, të vlerësojnë diversitetit dhe të luajnë një rol aktiv
në jetën demokratike, me qëllim të promovimit dhe mbrojtjes së demokracisë dhe sundimit të
ligjit. (Këshilli i Evropës: Rekomandimi i Komitetit të Ministrave të Shteteve Anëtare mbi Kartën
e Këshillit të Evropës për Arsim dhe Qytetari Demokratike dhe Arsimim për të Drejtat e Njeriut,
2010)
Arsimi sVKWsWUDQVIHULPLLSODQL¿NXDUGKHVLVWHPDWLNLQMRKXULYHSUHMJMHQHUDWDYHWsPsSDUVKPH
QsNXDGsUWsVLVWHPLWLQVWXWLFLRQDOWsDUVLPLW0XQGWsGH¿QRKHWVLSURFHVLSsU¿WLPLWWsQMRKXULYH
shkathtësive dhe shprehive, si dhe inkurajim për arsimimin gjithëjetësor dhe vetarsimimin (www.
pedagogijaffsa.com). Përveç kësaj, mund të bëhet dallimi midis: „Arsimimit formal“, i cili është
një sistem i strukturuar i mësimdhënies dhe trajnimit, që ushtrohet prej arsimimit parashkollor dhe
¿OORUSDVWDMDUVLPLPLWWsPHVsPGHULQsXQLYHUVLWHWH.MRQGRGKVLSDVUUHJXOOLWQsLQVWLWXFLRQHW
DUVLPRUHWsSsUJMLWKVKPHGKHSURIHVLRQDOHGKHoRQGHULWHFHUWL¿NLPL
„Arsimimit joformal“:FLOLGRSURJUDPLSODQL¿NXDULDUVLPLPLWLGLVHQMXDUSsUWsSsUPLUsVXDUQMs
varg shkathtësish dhe aftësish jashtë arsimit formal;
„Arsimimi informal“LFLOLsVKWsQMsSURFHVJMLWKsMHWsVRUNXVHFLOLLQGLYLG¿WRQTsQGULPHYOHUD
shkathtësi dhe aftësi nga ndikimi i arsimimit dhe resurset në mjedisin e vet dhe nga përvojat e
përditshme (familja, bashkëmoshatarët, fqinjët, takimet, biblioteka, masmediat, loja, etj.)
(Këshilli i Evropës: Rekomandimi i Komitetit të Ministrave të Shteteve Anëtare mbi Kartën e
Këshillit të Evropës për Arsim dhe Qytetari Demokratike dhe Arsimim për të Drejtat e Njeriut,
2010)
Arsimi
ndërkulturor
Arsimimi ndërkulturor nuk është vetëm shtim i thjeshtë në programin mësimor i përmbajtjeve
interkulturore, por nënkupton multi-perspektivat-njohjen e gjuhës, historisë dhe kulturës së
grupeve pakicë në shoqëri. Nisur nga kjo, Komisioni Ndërkombëtar për Arsimim për Shekullin
;;,L81(6&2VYHoRQNDWsUVKW\OODWHDUVLPLPLWtë mësuarit që të dini (mësimi i përgjithshëm
i cili na mundëson të vendosim një kontakt dhe të komunikojmë me gjuhët e tjera dhe fushat
e dijes), të mësuarit për të bërë (VKNDWKWsVLWsSURIHVLRQDOHGRWsWKRWs¿WLPLLNRPSHWHQFDYH
për menaxhim në situata të ndryshme dhe kompetencat për punë në ekip), të mësuarit që të
jetoni me të tjerët (zhvillojnë mirëkuptimin për të tjerët, falënderimin dhe respektimin e vlerave
të pluralizmit) dhe të mësuarit që të jeni (çka do të thotë se keni mundësi të veproni me shkallën
më të madhe të autonomisë, gjykimeve dhe përgjegjësisë personale, që duhet të jetë e bazuar
në të drejtën në diversitet).
Arsimimi ndërkulturor ka për qëllim që të promovojë qasje të ndryshme për ndjeshmërinë
ndërkulturore përmes:
‡0LUsNXSWLPLWPsWsPLUsQGsUPMHWNXOWXUDYHQsVKRTsULQsPRGHUQH
‡$IWsVLVsVsNRPXQLNLPLWPLGLVQMHUs]YHTsXSsUNDVLQNXOWXUDYHWsQGU\VKPH
‡4sQGULPLWÀHNVLELOQGDMGLYHUVLWHWHYHNXOWXURUHQsVKRTsUL
‡*DWLVKPsULVsPsWsPDGKHWsQMHUs]YHSsUSMHVsPDUUMHDNWLYHQsLQWHUDNVLRQLQVKRTsURUPH
njerëzit me origjinë tjetër kulturore dhe të përcaktojnë karakteristikat bazë të natyrës së njeriut si
diçka e përbashkët për të gjithë ne. (Ouellet, F. L’ Education interculturelle – essays sur contenu
de la formation des maitres. Paris: Editions L’Harmattan, 1991).
Mësimi
ndërkulturor
60
Baza e mësimit ndërkulturor buron nga nevoja për futjen e dimensionit evropaian të arsimit,
të cilin e ka imponuar shoqëria ekzistuese multikulturore dhe multilingvistike evropiane, e cila
NsUNRQ ÄPLUsNXSWLPLQ GKH WROHUDQFsQ PLGLV NRPXQLWHWHYH PH RULJMLQs Ws QGU\VKPH QDFLRQDOH
HWQLNHGKHWsPLJUDFLRQLW³4sOOLPHWHDUVLPLWWsFLODWEXURMQsQJDGLPHQVLRQLHYURSLDQSsUIVKLMQs
Ofrimin për të rinjtë të dijes, kompetencat dhe qëndrimeve, të cilat u nevojiten për të qenë të
JDWVKsPSsUV¿GDWNU\HVRUHWsVKRTsULVsHYURSLDQH3sUJDWLWMHHWsULQMYHSsUDUVLPLQHPsWHMPs
dhe për të qenurit mobil, për punë dhe jetë të përditshme në Evropën multikulturore dhe
shumëgjuhësore; Aftësimi i të rinjve për të ruajtur trashëgiminë e përbashkët kulturore dhe që të
plotësojnë përgjegjësitë e veta si qytetarë të Evropës. (Dimensioni evropian i arsimit: Praktika
arsimore dhe përmbajtja e programit,1991).
2. PARIMET
I Diskriminimi i drejtëpërdrejtë i përcakton institucionet arsimore me izolim dhe segregim
Diskriminimi institucional është një prej formave më të rrezikshme të diskriminimit sepse trajtimi i jobarabartë do të
rrënjoset në strukturën e institucionit, rritet në hapësirat e veta dhe përhapet përmes rrjetit të institucioneve. Përveç
kësak, për shumicën e njerëzve të cilët janë të përfshirë në sistem një diskriminim i tillë nuk është i dukshëm, madje
edhe nëse krijon paragjykime dhe stereotipe të fuqishme. Kur është fjala për arsim, diskriminimi mund të krijoj segregim
dhe izolim social, që paraqet një mossukses për refuzim dhe ato shkelin dispozitate e Kartës kundër Diskriminimit në
Arsim (UNESCO, 1963), e cila është miratuar për të vendosur bashkëpunimin midis popujve me qëllim të promovimit të
respektimit të drejtave të njeriut dhe mundësive të barabarta arsimore për të gjitë.
II Sistemi arsimor i cili është i arritshëm për të gjithë mbështet inkluzionin social dhe kontribon për të arritur
pjesëmarrjen e plotë në shoqëri
Rritja e vetëdijes shoqërore mbi rëndësinë e përfshirjes së pakicave në sistemin arsimor të rregulltë në bazament i
NDYOHUDWVHSVHPEsVKWHWNRQFHSWLQHEDUD]LVsLFLOLSsUFDNWRQVHWsJMLWKsQMHUs]LWMDQsWsYOHUsVXDUQMsMWs¿WRMQsQMs
trajtim të barabartë (por jo të njëjtin) dhe se kanë mundësi të barabarta. Një qasje e tillë njëheri kontribon në zhvillimin e
inkluzionit arsimor i cili promovon dispozicionin e resurseve të ndryshme për të gjithë, pa marrë parasysh potencialet e
W\UH)LOR]R¿DHLQNOX]LRQLWWsSORWsWHMNDORQLGHQsHN\oMHV¿]LNHGKHNDWsEsMsPHYOHUDWWKHPHORUHWsFLODWSURPRYRMQs
pjesëmarrjen, miqësinë dhe iteraksionin shoqëror që rezulton me ndienjën e përkatësisë.
III Kuptimi i rëndësisë së rrjtësimit, zgjerimit të njohurive dhe kompetencave
Për të kuptuar rëndësinë e rrjetësimit, zgjerimit të njohurive dhe kompetencave, është me rëndësi të mbështesim,
por edhe të promovojmë qasjen e individëve me përvoja të ndryshme për profesionin e arsimtarit. Në këtë kuptim,
mbështetja konceptit të inkluzionit, arsimit ndërkulturor dhe mësimit tek arsimtarët e ardhshëm do të ndikoj në zhvillimin
e kompetencave të tyre profesionale.
IV Arsimimi ndërkulturor është përbërës strategjik i vendosjes së kontaktit me familjet
Institucionet edukativo-arsimore luajnë rolin kryesor në rritjen e kyçjes së familjeve në jetën e institucioneve, si dhe të
iniciativave të tjera publike. Arsimimi është faktori kryesor në rritjen e pjesëmarrjes së prindërve në procesin e arsimit
të fëmijëve të vet, posaçërisht tek ata prindër të cilët u përkasin komuniteteve pakicë. Me këtë, para së gjithash,
nënkuptohet nevoja që me rastin e hartimit të kurikulumeve shkollore të marrin para sysh edhe vlerat, sistemet kulturore
në familje, si të inicohet një raport i fuqishëm dhe proaktiv ndaj prindërve për të zhvilluar një bashkëpunim kualitativ në
relacionin institucion arsimor-familje.
V Nxënësit kuptojnë rëndësinë e plotë të inkluzionit me pjesëmarrje aktive në aktivitetet ndërkulturore
Arsimimit ndërkulturor nuk mund t’i ndihmojë përfshirja e drejtëpërdrejtë e nxënësve në jetën e komunitetit. Në këtë
drejtim, vetë inicimi i fushatëV Ä7É -(6+ 7-(75,³ PH TsOOLP Ws GXNVKPsULVs Vs PXOWLNXOWXUDOL]PLW Qs LQVWLWXFLRQHW
HGXNDWLYRDUVLPRUHGKHQsSMHVsPDUUMHQDNWLYHWsIsPLMsYHQ[sQsVYHQsWR¿WRQNXSWLPLQHYHWWsSORWs
61
3. MODELI I MENAXHIMIT DHE PRAKTIKAT E MIRA
±&+(5,6¿GDWQsDUVLPLPSsULQWHJULPLQH5RPsYH
Vendi
Podgoricë, Nikshiq, Beranë, Tivar – Mali i Zi
Organizata
UWCAD Kolexhi i Adriatikut për Kushtet e Barabarta, Duino, Itali; Qendra Pedagogjike e
Malit të Zi; Enti për Arsim i Malit të Zi
Periudha
dhjetor 2009 – qershor 2011
Përshkrimi
CHERI është projekt dhjetëmujor i themeluar me qëllim për të siguruar një model për inkluzionin
e fëmijëve romë në shkollë, i cili mund të zbatohet në secilin shtet evropian me një numër
të konsideruar të pjesëtarëve të popullatës rome, e dedikuar posaçërisht për qeveritë të cilat
marrin pjesë në Dekadën e Inkluzionit të Romëve. Ai promovon desegregimin e fëmijëve romë
PH ]KYLOOLPLQ H VKHPEXMYH NRQNUHW Ws DUVLPLW oND SDUDTHW QMs V¿Gs GKH LQNOX]LRQ SsUPHV
hulumtimeve të arsimtarëve dhe drejtorëve në shkollë dhe të cilët zbatojnë modelin në pilot
shkollat dhe rajonet. Pastaj, qëllimet e tij janë hartimi i materialit për zhvillimin profesional të
arsimtarëve përmes zgjerimit të aktiviteteve të Entit për Arsim, e posaçërisht me transferimin
e rezultateve të arritura opinionit të gjerë përmes aktiviteteve të cilat realizohen në shumicën e
UDVWHYHPHSsUIDTsVXHVLWHURPsYH3sUGRUXHVLWGH¿QLWLYWsWLMMDQsURPsWQs0DOWs=L
Shërbimi
Futja e metodave dhe teknikave në vijim në shkollat me një numër të konsideruar të fëmijëve të
popujve pakicë:
‡ 7HNQLNDW H Ws PsVXDULW NRRSHUDWLY TDVMD SDUWLFLSXHVH QGDM SDUDOHOHV IsPLMsW Ws FLOsW PDUULQ
përgjegjësinë për kontributin, valorizimi i qëndrimeve dhe shkathtësive të ndryshme;
‡(NVSR]LPLNXOWXUsVDOWHUQDWLYHGKHSURPRYLPLLPHWRGDYHWsKXOXPWLPLWGKHNXSWLPLLGLYHUVLWHWLW
kulturor;
‡)XWMDHPHWRGDYHWsYOHUsVLPLWHFLODEsQGDOOLPLQPLGLVQMRKXULYHGKHDIWsVLYHJMXKsVRUH
‡)RNXVLPLQsPLUsTHQLHQHQ[sQsVYHQsVKNROOsGKHPsQ\UsQVHVLWsRUJDQL]RKHQVKNROODWWs
cilat arsimojnë personin e tërë dhe ku mësohet më se një grup i fakteve;
‡5ULWMDHDIWsVLYHGKHLQWHUHVLPHYHLQGLYLGXDOHPX]LNDVSRUWLDNWULPLHWMWsQ[sQsVYHSMHVsWDUs
të popujve pakicë.
Informatat dhe
kontaktet
Ognjen Dedagiq
Dr Maria Canfora, +39 040 3739 55
www.uwcad.it
Doc.dr Bilana Maslovariq+382 20 248 667 [email protected]
Dr Dushanka Popoviq +382 67 326 699; [email protected]
2 – Kremtimi i Ditës Ndërkombëtare të Paqes
Vendi
Kroacia, Bosnja dhe Hercegovina, Serbia, Mali i Zi, Kosova dhe Maqedonia
Organizata
Qendra Nansen Dialog e Malit të Zi dhe Qendra Nansen Dialog e Serbisë
Periudha
shtator – dhjetor 2011
Përshkrimi
Me qëllim të kremtimit të 21 shtatorit, Ditës Ndërkombëtare të Paqes, kemi organizuar Konkursin
Artistik dedikuar 100 vjetorit të lindjes së Fridtjof Nansen-it. Qëllimi ka qenë të lidhet laureati
1REHO SsU SDTH YOHUDW H WLM GKH LGHWs W¶X SUH]DQWRKHQ Q[sQsVYH GKH SsUPHV DUWLW Ws ¿WRKHW
informata kthyese nga nxënësit. Veprat më të mira artistike janë prezantuar në kalendarin e
Nansen-it për vitin 2012.
Shërbimi
Lidhja e fëmijëve të moshës shkollore nga rajoni në të njëjtin projekt, duke lidhur vlerat dhe
idetë e Fridtjof Nansen-it në kontekstin bashkëkohor. Vendosja e vlerave të paqes në kontekstin
arsimor.
Informatat dhe
kontaktet
Nansen Dialog e Malit të Zi
Ivana Gajoviq, Qendra
Cetinjski put 1-2, 3/16, Podgoricë, Mali i Zi
Tel/fax: +38220290094, E-maili: [email protected],
Web-sites: www.nansen-dialogue.net; www.peaceportal.org
62
3 – Fillimi i mirë
Vendi
Maqedonia, Sllovakia, Hungaria, Rumania
Organizata
Fondacioni Rom për Arsimin dhe partnerët lokal
Periudha
2010–2012
)RQGDFLRQL5RPSsU$UVLPLQHNDQLVXUSURMHNWLQÄ)LOOLPLLPLUs³QsYHUsWsYLWLW3URMHNWLWs
cilin e ka mbështetur Komisioni Evropian, u dedikohet fëmijëve romë dhe jo-romë të moshës 0-6
vjeç dhe prindërve të tyre, duke u ofruar një përkujdesje të hershme kualitative dhe shërbime
zhvillimore në 16 lokalitete në katër vende të Dekadës së romëve. Projekti ka grupin eksplicit,
por jo edhe grupin e qëllimit ekskluziv: ndihmon gjithsej mbi 4.350 fëmijë dhe familje rome,
si përdorues të drejtëpërdrejtë. Më shumë fëmijë dhe familje do të kenë dobi si rezultat i
mbështetjes në nivelin nacional dhe ndërkombëtar. Theksi kryesor i tij është lehtësimi i dialogut
dhe diskutimeve lidhur me zgjidhjen e çështjeve që kanë të bëjnë me romët dhe mënyrat e
zbatimit të politikave inkluzive të drejtuara kah segmentet më të rrezikuara të popullsisë, përfshirë
edhe romët.
Përshkrimi
Pëmes bashkëpunimit me partnerët dhe me angazhimin e specialistëve vendas dhe të jashtëm,
Iniciativa Fillimi i mirë veprimtarinë e fokuson në tri fusha kryesore:
- Hulumtim;
- Përfaqësim dhe zhvillim të kapaciteteve:
- Komunikim dhe informim;
Aktivitetet e Fillimit të mirë përfshijnë një grup aktivitetesh të udhëhequra në të gjitha vendet, duke
përfshirë edhe rritjen e vetëdijes dhe ndihmën me rastin e regjistrimit, mbështetjen materiale të
ED]XDUQsQHYRMDWSsUJDWLWMHQSsUNDOLPQsDUVLPLQ¿OORUWUDMQLPHWHQGU\VKPHSsUNXDGULQDUVLPRU
dhe trajnimin e punëtorëve romë në komunitet (ndërmjetësuesve). Krahas kësaj, komponentat e
veçanta programore janë zhvilluar për të kënaqur nevojat e secilit komunitet lokal. Duke përdorur
përvojën dhe resurset e REF-it dhe të partnerëve të tij për të lehtësuar tranzicionet e suksesshme
nga sistemi i arsimit parashkollor deri tek ai primar dhe duke përfshirë, gjithashtu, programet të
cilat kanë për qëllim zhvillimin e leximit, shkrimit dhe shkathtësive të komunikimit të nënave
rome përmes leximit të tregimeve, të cilat më vonë mund t’ua përcjellin fëmijëve të vet. Krahas
kësaj, programi i përgatitjes së nënave për punët lidhur me arsimin parashkollor dhe procedurat
e regjistrimit në institucionet parashkollore.
x
Shërbimi
Informatat dhe
kontaktet
x
x
Ndërtimi i partneritetit të qëndrueshëm midis prindërve, institucioneve arsimore dhe
instituconeve të tjera, vetëqeverisjes lokale dhe shoqërisë civile;
Ndihmesa pakicave për kalimin në nivele të ndryshme të sistemit arsimor;
Përfshirja e prindërve në aktivitete për të lehtësuar kyçjen e nxënësve;
Fondacioni Rom për Arsimin
Tom Bass
Teréz körút 46
H-1066 Budapest, Hungary
Tel. +36-1-235-8030 Fax. +36-1-235-8031
[email protected]
www.romaeducationfund.org
4 – Iniciativa Rome për Arsimin (REI)
Vendi
Makeqonia, Sllovakia, Hungaria, Rumania, Mali i Zi
Organizata
Instituti për Shoqëri të Hapur në bashkëpunim me fondacionet Soros dhe organizatat
joqeveritare rome dhe jorome
Periudha
2002–2005
63
Përshkrimi
Shërbimi
Informatat dhe
kontaktet
64
Iniciativa Rome për Arsimin (REI) është orientuar për të mbështetur qasjen e hershme dhe
qëndrimin në arsim duke ofruar shërbime kualitative të arsimit në shkollat në të cilat janë të
përfshira komunitetet rome. Secili projekt nacional ka ofruar një kontinuitet në shërbimet – në
shkollë dhe jashtë shkollës, në sektorët e arsimit dhe sektorët e tjerë, si përgjigje lidhur me
nevojat e ndryshme. Fokusimi në qasjen e hershme dhe ofrimin e përkrahjes nxënësve në pikat
NU\HVRUHQsWUDQ]LFLRQQsVLVWHPLQDUVLPRUsVKWsNXSWXDUVL³LQWHJULPLYHUWLNDO´1MsTDVMHHWLOOs
QXNLNDNDOXDU¿]LNLVKWQ[sQsVLWQJDODJMHWGKHVKNROODWHVHJUHJXDUDQsLQNOX]LYHPLUsSRQs
vend të kësaj është fokusuar në qasjen e hershme dhe mbështetjen brenda sistemit. Mirëpo,
NDOLPL¿]LNLQ[sQsVYHQJDSDUDOHOHWHVHJUHJXDUDQsVKNROODNDQGRGKXUQsGLVDYHQGHGKHQs
disa raste ka përfshirë edhe transportin e fëmijëve të moshës parashkollore (të cilin gjithmonë
e ka paguar komuna). REI ka punuar mbi supozimin se segregacioni nuk ka përfunduar kur
fëmijët romë janë vendosur në mjedisin inkluziv në shkollat e integruara.
Programi për Mbështetjen e Arsimit (ESP) i Institutit për Shoqëri të Hapur i cili ka prodhuar
përvojat e Iniciativës Rome për Arsimin, përpilimi i studimeve të dokumentimit të bazuara në
përvojat e Iniciativës Rome për Arsimin (REI). Ky studim përmban mjaft shembuj të praktikave
të mira ose të sukseseve në arsim, duke plotësuar këtë boshllëk në informacion.
x
x
x
x
Hartimi i raporteve të cilat dokumentojnë projektet e realzuara;
Mbështetja tranzicionit të fëmijëve nga shkollat e segregura në shkollat e integruara;
7UDMQLPLLDUVLPWDUsYHQsLQVWLWXFLRQHWSDUDVKNROORUHGKHVKNROODW¿OORUH
Inkluzioni i ndërmjetësuesve romë në aktivitete, si mënyrë për tejkalimin e barrierave
midis institucioneve arsimore dhe komunitetit.
Programi Arsimor i Mbështetjes
Instituti për Shoqëri të Hapur - Budapest
Október 6. u. 12
H-1051 Budapest
Hungary
www.soros.org/initiatives/esp
Tel: +36 1 327 3100
Fax: +36 1 235 6147
4. FAKTORËT RELEVANTË TË ADRIATIKUT DHE TË
EVROPËS
1. Ministria e Arsimit e Malit të Zi
Tipologjia
Aktivitetet
e zakonshme
Organ qeveritar
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Roli në zbatimin
e udhëtimeve
x
x
Informatat dhe
kontaktet
Menaxhmenti dhe administrimi i arsimit në nivelin nacional;
Implementimi i politikës nacionale të arsimit;
6WUXNWXULPLGKH¿QDQFLPLLDUVLPLWWKHPHOLPLGKHGUHMWLPLLLQVWLWXFLRQHYHDUVLPRUH
Përgatitja e dispozitave ligjore në fushën e arsimit dhe të shkencës;
,PSOHPHQWLPLLOLJMHYHGKHGLVSR]LWDYHTsNDQsWsEsMQsPHDUVLPLQSDUDVKNROORU¿OORUWs
mesëm, të specializuar, të lartë dhe arsimimin e të rriturve;
Zhvillimi profesional i arsimtarëve;
Miratimi i programeve, librave shkollorë dhe literaturës për mësimdhënie;
Zhvillimi i aktiviteteve për hulumtime shkencore;
Zhvillimi i institucioneve shkencore dhe hulumtuese dhe shërbimeve.
Organizimi sistematik dhe hartimi i fushatave në nivelin nacional, monitorimi dhe evaluimi
i fushatave;
.UHPWLPLQDFLRQDOGKHSURPRYLPLLDUVLPLWQGsUNXOWXURUGKHPsVLPLWPHWHPsQ7É-(6+
TJETRI;
Distribuimi i udhëzimeve të punësuarve në shkolla.
Ministria e Arsimit e Malit të Zi
Tamara Milliq
Këshilltare e Lartë për nxënësit me nevoja të posaçme arsimore
Tel: +382 20 410 156
E-maili: [email protected]
2. Qendra Pedagogjike e Malit të Zi/PCMNE
Tipologjia
OJQ
x
x
Trajnimi i arsimtarëve/edukatorve dhe të gjithë profesionistëve në sistemin arsimor;
Ofrimi i mbështetjes profesionale në arsimin shtesë të arsimtarëve përmes programeve
të ndryshme arsimore (hap pas hapi për zhvillimin e të menduarit kritik, Inciativa Rome
për Arsimin, Arsimi Inkluziv, programi kundër paragjykimeve dhe stereotipeve, etj.). Të
JMLWKDSURJUDPHWH3&01(VsSsUWUDMQLPHWVKWHVsMDQsWsFHUWL¿NXDUDGKHWsSUDQXDUD
në nivelin nacional/ndërkombëtar dhe gjinden në Katalogun për trajnimin profesional të
kuadrit arsimor në Mal të Zi.
x
Implementimi dhe hartimi i trajnimeve arsimore (Masterclass nacional) për edukatorë
dhe arsimtarë: Arsimimi për drejtësi sociale: Mënyra e ndërtimit të shoqërisë së hapur –
kundër paragjykimeve dhe stereotipeve; tri ditë seminar;
Udhëzimet valide;
Aktivitetet
e zakonshme
Roli në zbatimin
e udhëtimeve
Informatat
dhe kontaktet
x
Qendra Pedagogjike e Malit të Zi
Doc. dr Bilana Maslovariq
Drejtor Ekzekutiv
Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 25/V, 81000 Podgorica
Tel/Fax: + 382 20 248 667
65
3. Association of History Teachers of Montenegro/HIPMONT
Tipologjia
OJQ
x
Aktivitetet
e zakonshme
x
HIPMONT krijon rrjete dhe koordinon zhvillimin profesional të arsimtarëve të historisë në
nivelin nacional/ndërkombëtar;
Bashkëpunimi me të gjitha institucionet arsimore në nivelin lokal dhe nacional. Botimi,
organizimi i seminareve dhe trajnimi për rritjen e kapaciteteve të arsimtarëve të historisë;
Roli në zbatimin
e udhëtimeve
Organizimi i tri tryezave të rrumbullakta dhe krijimi i përmbledhjeve të teksteve artistike/shkencore
mbi pakicat ekzistuese me qëllim të rritjes së fondit të literaturës, të cilën arsimtarët/edukatorët
e përdorin në klasë.
Informatat
dhe kontaktet
NVO HIPMONT
Vanja Vukoviq, koordinatore
Tel: +38267555748
[email protected]
4. Koalicioni Rrethi Rom
Tipologjia
OJQ
Aktivitetet
e zakonshme
Rritja e kapaciteteve të organizatave joqeveritare rome në nivelin lokal, me qëllim të rritjes së
monitorimit dhe zbatimit të Strategjisë Nacionale për Përmirësimin e Pozitës së popullatës RAE
në Mal të Zi;
Ofrimi i të gjitha formave të ndihmës dhe të mbështetjes së organizatave joqeveritare rome me
qëllim të rritjes dhe të zhvillimit të identitetit kulturor të popullatës RAE në Mal të Zi;
Mbështetja e të gjitha formave të integrimit të fëmijëve dhe nxënësve nga popullata RAE në
sistemin arsimor dhe forcimi i OJQ-ve të grave rome;
Roli në zbatimin
e udhëtimeve
Pjesëmarrja aktive në tryeza të rrumbullakta (në organizimin e HIPMONT-it) me qëllim të
promovimit dhe njoftimit të opinionit të gjerë mbi arritjet për standardizimin e gjuhës rome
³5RPDQLþKLE´HNDQsPEsVKWHWXU81,&()LGKH)RQGDFLRQLSsU6KRTsULWs+DSXU
Koalicioni Rrethi Rom
Informatat
dhe kontaktet
Vesel Beganaj, drejtor
tel: +382 69482241
emaili: [email protected];
[email protected]
5. Këshilli i Evropës (përmes programit Pestalozzi)
Tipologjia
Organizatë ndërkomëtare
Këshilli i Evropës udhëheq programin Pestalozzi për zhvillimin profesional tl arsimtarëve dhe
punëtorëve të arsimit.
Aktivitetet
e zakonshme
Programi përfshin tri fusha kryesore të aktiviteteve:
- Punëtoritë evropiane të organizuara në vendet anëtare;
- Seminaret evropiane të organizuara në Akademinë Bad Wildbad;
- Modulet evropiane për trajnimin e trajnerëve;
Programi është drejtuar për të mbështetur trajnerët, arsimtarët dhe punëtorët e tjerë të arsimit,
për rolin e tyre të specialistëve në shoqëritë heterogjene dhe multikulturore në rritje, aty ku jetojnë.
Përmes ofrimit të mundësisë që arsimtarët të punojnë së bashku në projekte të ndara në bazë
të interesave tematike dhe pedagogjike, e kjo kontribuon në forcimin e raporteve personale dhe
profesionale anembanë kontinentit, si dhe në rritjen e vetëdijes mbi rolin vendimtar të arsimimit
në promovimin e respektimit të të drejtave të njeriut, demokracisë dhe sundimit të ligjit.
66
Roli në zbatimin
e udhëtimeve
Informatat
dhe kontaktet
Sigurimi i informatave dhe resurseve online mbi të drejtat e pakicave dhe arsimin, si dhe kulturën
dhe diversitetet, me modelet e projekteve dhe mundësitë për trajnime.
Enti për Arsim, Bureau for Education Services
Dr Dushanka Popoviq
Departamenti për Zhvillimin Profesional në Kontinuitet
Vaka Gjuroviqa bb, 81000 Podgorica
tel.: + 382 20 408 931
[email protected]
$VRFLDFLRQL1GsUNRPEsWDU6WHSE\6WHS,66$Qs0DOWs=L2-44HQGUD3HGDJRJMLNHH0DOLWWs=L
Tipologjia
Organizatë ndërkombëtare
Aktivitetet
e zakonshme
Asociacioni Ndërkombëtar Step by Step (ISSA), ndan vizionin e fëmijërisë së hershme si hapësirë
jetësore ku edukatorët dhe familja punojnë së bashku për të siguruar një qasje në shërbimet e
fëmijërisë së hershme, të cilat promovojnë mirëqenien, zhvillimin dhe mësimin për secilin fëmijë
në bazë të parimeve të pjesëmarrjes demokratike.
Ajo është simbol i forcimit të edukatorëve dhe profesionistëve të tjerë të cilët merren me moshën
e hershme, familja dhe tërë komuniteti duhet të mbështesin zhvillimin dhe mësimin për çdo
fëmijë deri në potencialin e tij të plotë. Përfshirja e barabartë në arsim dhe mundësitë e kujdesit,
të drejtuara në fëmijë, mësimi i individualizuar, qasja holistike për zhvillimin e fëmijës, inkluzioni,
roli i rëndësishëm i familjes dhe përfshirja e komunitetit, si dhe mjedisi kulturor adekuat për
PsVLPGKHTDVMHNDQsTHQsSDULPHWWKHPHORUHWsSURJUDPLWTsQJD¿OOLPL
ISSA mbështet komunitetet profesionale dhe zhvillimin e fuqishëm të shoqërisë civile, e cila
tubohet për të ndikuar dhe ndihmuar vendimmarrësit në ofrimin e kujdesit cilësor dhe arsimit për
WsJMLWKsIsPLMsWQJDOLQGMDGHULQsVKNROOs¿OORUHPHIRNXVQsDWDPsWsYDUIsULWGKHDWDQsSR]LWs
të pavolitshme. ISSA promovon inkluzionin, kujdesin cilësor dhe përvojën arsimore, e cila krijon
kushtet për të gjithë fëmijët që të bëhen anëtarë aktivë të shoqërive demokratike të dijes.
ISSA këtë e bën me rritjen e vetëdijes mbi kujdesin cilësor dhe arsimin, me zhvillimin e resurseve,
shpërndarjen e informatave, me përpjekje, forcim të lidhjeve dhe ndërtimin e kapaciteteve për të
krijuar kushte në të cilat të gjithë fëmijët shënojnë progres.
Roli në zbatimin
e udhëtimeve
Aftësimi profesional, senzibilizimi dhe zhvillimi profesional i arsimtarëve/eve dhe
bashkëpunëtorëve/eve profesional në shkolla/kopshte për zbatimin e metodologjisë e cila ka për
qëllim respektimin reciprok ndaj fëmijëve të tjerë dhe të rriturve, si dhe të parimeve demokratike
dhe punës në komunitet.
Informatat
dhe kontaktet
ISSA
Liana Ghent
Drejtor Ekzekutiv
Mihaela Ionescu
Drejtor Pogram
Keizersgracht 62-64
1015 CS Amsterdam
The Netherlans
Tel/Faxi: + 31 20 520-7505; + 31 20 520-7510
emaili:[email protected]
7. Programi për Mbështetjen e Arsimit në organizatën Fondacioni për Shoqëri të Hapur
Tipologjia
Organizatë ndërkombëtare
Aktivitetet
e zakonshme
Programi për Mbështetjen e Arsimit X QGLKPRQ NRPXQLWHWHYH Ws PDUJMLQDOL]XDUD SsU Ws ¿WXDU
qasje në shkathtësitë dhe mendimin kritik, të cilat i përgatisin për pjesëmarrje aktive në shoqëritë
e hapura.
67
Roli në zbatimin
e udhëtimeve
Informatat
dhe kontaktet
68
Sigurimi i informatave dhe resurseve online mbi të drejtat e pakicave dhe arsimin, si kulturën dhe
diversitetet, me modelet e projekteve dhe mundësitë për trajnim.
Programi i Mbështetjes Arsimit
&DPEULGJH+RXVHWKÀ
Cambridge Grove Hammersmith
London, W6 0LE
United Kingdom
5. STUDIMI I RASTIT: AGJENCIA PËR MBËSHTETJE TË
ARSIMIT NDËRKULTUROR
Agjencia për Mbështetjen e Arsimit Ndërkulturor është një servis publik për vendosjen dhe përmirësimin e sistemit
shkollor multietnik dhe ofrimin e mbështetjes institucioneve shkollore nacionale dhe lokale dhe OJQ-ve në zhvillim e
modeleve dhe koncepteve të arsimit ndërkulturor.
Agjencia do të punojë në kuadër të Ministrisë për të Drejtat e Njeriut dhe të Pakicave të Malit të Zi, në bazë të vendimit
të Ministrit për të Drejtat e Njeriut dhe të Pakicave.
Agjencia e ka selinë në Podgoricë, në kuadër të zyrës së Ministrisë për të Drejtat e Njeriut dhe të Pakicave, Rimski trg
bb, E-mail: [email protected], tel. +38220482126.
Orari i punës së Agjencisë:
Gjithsej 18 orë në javë – tri herë në javë (e hënë, e mërkurë dhe e premte), periudha e pilotimit prej 14 muajsh (qysh
nëntor 2012 deri në dhjetor 2013). Agjencia do të pranojë të interesuarit (para së gjithash prindërit nga grupet pakicë
dhe arsimtarët/edukatorët) me caktimin e orarit, mirëpo edhe sipas nevojës.
Qëllimet:
‡2IULPLLPEsVKWHWMHVNULMLPLLUUMHWHYHLQVWLWXFLRQDOHQsQLYHOLQQDFLRQDOGKHORNDODVLVWLPLLSURIHVLRQLVWsYHQsNRSVKWH
shkolla për promovimin e tolerancës së përbashkët dhe respektimin e diversiteteve midis nxënësve, të cilët janë
pjesëtarë të shumicës ose pakicës;
‡,QIRUPLPLLIDPLOMHYHSDNLFsPELSDNLFDWOLGKXUPHDUVLPLQWsGUHMWDWGKHREOLJLPHWVKRTsULQsGKHNXOWXUsQ
‡1GsUPMHWsVLPLOLQJYLVWLNHWQLN
‡3URPRYLPLLSURJUDPHYHSURDNWLYHPXOWLNXOWXURUHQsNRSVKWHVKNROOD
‡2IULPLLPEsVKWHWMHYHNRSVKWHYHVKNROODYHSsUWUDMWLPLQHUDVWHYHWsNRPSOLNXDUD
‡2UJDQL]LPLLJDUDYHQDFLRQDOHSLNWXUsKDUWLPPHWHPsQ7É-(6+7-(75,
Resurset njerëzore
6KH¿
i/e Agjencisë
xKoordinimi i të gjitha aktiviteteve të Agjencisë, të qenurit i hapur për opinion, të gjitha familjet,
shumicë dhe pakicë, raporti proaktiv dhe promovimi i të drejtave të njeriut dhe të pakicave,
rrjetëzimi dhe informimi për rezultatet e arritura gjatë dhe pas realizimit të shërbimit;
xPromovimi dhe rrjetëzimi i qasjes multisektoriale në arsimin ndërkulturor;
xOfrimi i informatave (verbale dhe/ose me shkrim) lidhur me të drejtat e njeriut dhe qasjet
ndërkulturore në dispozicion – Zyra për Arsimin Ndërkulturor (One-stop shop);
xBashkëpunimi me institucionet arsimore në të gjitha nivelet për të propozuar dhe organizuar
realizimin e të drejtave të njeriut në arsim, posaçërisht të drejtave të pakicave;
xPrezantimi i shembujve të praktikave të mira të mësimdhënies, organizimi i zhvillimit
profesional të arsimtarëve (tryezat e rrumbullakta, debatet, prezantimet);
xRritja e vetëdijes midis profesionistëve me temë arsimi ndërkulturor;
xGrumbullimi i dy palë të dhënave, të popujve shumicë dhe pakicë dhe gjetja e temave të
përbashkëta kulturore, artistike, historike, gjuhësore, gjinore, etj.;
xGrumbullimi dhe distribuimi i të gjitha materialeve të përcaktuara shkencore në qasjet
ndërkulturore.
Eksperti në
programet
shkollore
ndërkulturore
xPromovimi lokal i shërbimeve përfaqësuesve të shoqatave kulturore dhe gjuhësore të
pakicave, ndërmjetësuesve, kopshteve dhe shkollave, si dhe institucioneve relevante në
sistem;
xOrganizimi i seminare dhe punëtorive tematike, mbledhjeve për rritjen e vetëdijes midis
arsimtarëve, prindërve dhe nxënësve në aktivitetet për fëmijët në shkolla;
xPromovimi i programeve shkollore proaktive multikulturore;
xHapja e Agjencisë për opinionin;
xOfrimi i informatave familjeve pakicë lidhur me pakicat, arsimin dhe kulturën në shoqëri;
69
Ndërmjetësuesi
për kulturë
xSigurimi i ndërmjetësimit gjuhësor/etnik;
xMbështetja kopshteve/shkollave për të tejkaluar problemet;
xOfrimi i informatave familjeve pakicë për pakicat, arsimin, shoqërinë dhe kulturën;
xMbështetja në organizimin e takimeve për të rritur vetëdijen e arsimtarëve, prindërve,
nxënësve dhe aktiviteteve për fëmijë në shkolla;
xMbështetja për promovimin lokal të shërbimeve të Agjencisë për përfaqësuesit e shoqatave
të pakicave, ndërmjetësuesve kulturor dhe gjuhësor, si dhe kopshteve/shkollave;
xPjesëmarrja në takimet në kuadër të projektit dhe takimet e tjera ndërkombëtare;
Shërbimet/serviset e Agjencisë:
1.
Ofrimi i mbështetjes dhe rrjetëzimi i punës së të gjitha institucioneve arsimore relevante dhe OJQ-ve
në përhapjen e ideve dhe koncepteve të sistemit shkollor multietnik dhe forcimin e bashkëpunimit dhe
kooperimit multisektorial;
Aktivitetet gjegjëse:
x
Zhvillimi, koordinimi dhe marrëveshja mbi aktivitetet ndërsektoriale midis Ministrisë për të Drejtat e
Njeriut dhe të Pakicave të Malit të Zi dhe Ministrisë së Arsimit të Malit të Zi.
x
2UJDQL]LPLLWU\H]DYHWsUUXPEXOODNWDQsWsDVKWXTXDMWXUDVKNROODW³PDJQHW´6+)Ä0DML³GKH6+)
³6DYR3HMDQRYLT³PHWsJMLWKDSURGXNWHW¿QDOHWsFLODWYHQGRVHQQsIDTHWHLQWHUQHWLWWsVKNROOsVQs
IRUPsWsNROHNVLRQLWWsWHNVWHYHWsGRELVKPHSsUKXOXPWLPLQGKHD¿UPLPLQHNXOWXUsVNsVKLOODYHGKH
modeleve të mësimit të suksesshëm në shenjë të mbështetjes së qasjeve inkluzive dhe ndërkulturore
në arsim.
x
Në bashkëpunim me Shoqatën e Arsimtarëve të Historisë të Malit të Zi / HIPMONT, organizimi i nga një
tryeze të rrumbullaktë për arsimtarët/edukatorët nga të tri rajonet në prezantimin e kulturës, artit dhe të
realizimit të pakicave dhe grupeve nacionale. HIPMONT do të prodhojë CD-në me koleksionin e teksteve
të zgjedhura, të cilët do të distribuohen për përdorimin e mëtejmë me përfundimin e implementimit të
projektit pët të gjitha institucionet që marrin pjesë në projekt.
0EsVKWHWMDQsQLYHOLQQDFLRQDOGKHORNDO¿QDQFLPLNsVKLOOLPLQGLKPHVDPHQWRULPLLSURIHVLRQLVWsYHQs
kopshte/shkolla për të promovuar tolerancën reciproke dhe respektimin e diversiteteve midis nxënësve të
cilët i përkasin shumicës ose pakicës.
Aktivitetet gjegjëse:
Eksperti në programet shkollore ndërkulturore, me mbështetjen e Ndërmjetësuesit për Kulturë, organzon garën
VKNROORUH 7É -(6+ 7-(75, SsU Ws LQNXUDMXDU Q[sQsVLW Ws PHQGRMQs PEL VKIDTMHW H ]DNRQVKPH VRFLDOH GKH
NXOWXURUHGKHSsUW¶XUULWXUYHWsGLMDHW\UHPELSsUJMHJMsVLQsSsUTDVMHQGDMV¿GDYHOLGKXUPHGLYHUVLWHWHW
3. Informimi i familjeve pakicë për të drejtat dhe obligimet, shoqërinë dhe kulturën.
Aktivitetet gjegjëse:
x
$NWLYLWHWHWHMDVKWPHQsGLVDLQVWLWXFLRQHSDUDVKNROORUHQsYHQGMDQsRUJDQL]LPLLGLWsYHWsÄG\HUYH të
KDSXUDSsUSULQGsULWNXMGHVWDUsW³PEOHGKMHWPHSULQGsUSsUW¶XIXWXUQsMHWsQHSsUJMLWKVKPHWsVKNROOsV
kopshtit ku janë të regjistruar fëmijët e tyre. Kjo metodë dallon nga mbledhjet tradicionale me prindër,
sepse biseda është më pak formale dhe mbledhjet nuk fokusohen në probleme dhe arritje të disa
fëmijëve, por në punën e përgjithëshme të shkollës/kopshtit.
4. Ofrimi i ndërmjetësimit – lingvistik/etnik dhe ndërmjetësimi në tejkalimin e rasteve komplekse
5. Promovimi i programeve proaktive multikulturore në sitemin shkollor dhe shoqëror.
Aktivitetet gjegjëse:
x
70
Në bashkëpunim me OJQ Qendra Pedagogjike e Malit të Zi, organizimi i seminarit treditor (Marsterclassit nacional) për 35 pjesëmarrës/e (edukatorë/arsimtarë) me temë: Arsimi për drejtësi shoqërore –
kundër paragjykimeve dhe stereotipeve. Qëllimi i këtij aktiviteti është rritja e njohurive të specialistëve
në sistemin e arsimit mbi ndikimin e paragjykimeve dhe stereotipeve në nivelin personal, profesional
dhe institucional dhe rritja e kapaciteteve të tyre për të luftuar për avancimin dhe zhvillimin e drejtësisë
sociale, në nivelet mikro (puna me nxënësit/fëmijët) dhe makro (shoqëror).
x
Në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit të Malit të Zi do të bëhet organizimi i shënimit dhe promovimit
WsDUVLPLWGKHPsVLPGKsQLHVQGsUNXOWXURUHQsWsJMLWKDNRSVKWHWGKHVKNROODW¿OORUHQs0DOWs=L0HNsWs
rast, do të organizohet prezantimi i punimeve të nxënësve dhe fëmijëve parashkollorë nga arti dhe/ose
OHWsUVLDPHWHPsQÄ7É-(6+7-(75,³
0EsVKWHWMDQs]KYLOOLPLQGKHGLVWULEXLPLQHWsJMLWKDSURGXNWHYHWsERWXDUDJMDWsSXQsVVs$JMHQFLVspër
të gjitha institucionet relevante arsimore.
7. Ofrimi i mbështetjes zhvillimit profesional në sektorin e arsimit për drejtësi shoqërore; Shkëmbimi i
SsUYRMDYH GKH UUMHWs]LPL L QLYHOHYH Ws QGU\VKPH DUVLPRUH ]JMLGKMD SURDNWLYH H VLWXDWDYH Ws NRQÀLNWLW
promovimi i shembujve të mirë të mësimdënies dhe pjesëmarrjes në fushatën nacionale për promovimin e
arsimit ndërkulturor në institucionet përzgjedhura anembanë Mali të Zi.
x
Për shkak të bashkëpunimit me të gjithë organizatat dhe institucionet relevante, që veprojnë në fushën e
DUVLPLW$JMHQFLDPEsVKWHWUUMHWLQHVKNROODYHGXNHSsUIVKLUsNRSVKWHWVKNROODW¿OORUHGKHXQLYHUVLWHWHW
organizatat joqeveritare dhe institucionet qendrore shtetërore, siç janë Ministria e Arsimit e Malit të Zi
dhe Enti për Arsim.
71
5(.20$1',0(7
Refuzimi i të gjitha formave të diskriminimit përmes sistemit arsimor
Niveli i përfshirjes duhet të vendoset në pajtim me parimet themelore të barazisë dhe mosdiskriminimit, ashtu siç është
formuluar me nenin 1 të Kartës së Kombeve të Bashkuara dhe me nenin 2 të Deklaratës mbi të Drejtat e Njeriut dhe
përsëritet në shumicën e instrumentave ndërkombëtare
(Rekomandimet e Hagës për të Drejtën për Shkollim të Pakicave Nacionale dhe arsyetimet)
Sistemi i cili ka për qëllim të edukoj qytetarët e lirë dhe të rrisë potencialin e tyre kreativ nuk mund të injorojë
diversitetin njerëzor. Krahas kësaj, e drejta për arsimim cilësor, pa marrë parasysh të gjitha dallimet, i përgjigjet të
drejtës fundamentale të njeriut. Si pasojë e kësaj, sistemi arsimor demokratik duhet të jetë i pranueshëm për të gjithë, i
GLVSRQXHVKsPLSsUVKWDWVKsPGKHÀHNVLELOSsUWsJMLWKsGKHSUDNWLNDVKNROORUHGXKHWWsED]RKHWQsVLJXULPLQHNXVKWHYH
dhe mundësive për të gjithë, për t’i mundësuar secilit individ që të zhvillohet deri në maksimum. Në këtë mjedis secili
duhet të respektojë të tjerët dhe të punojë me ta. Parimet e barazisë dhe drejtësisë duhet të respektohen, duke ruajtur
vetëdijen mbi ekzistencën e asimetrisë në raporte, njohurisë dhe përgjegjësisë.
Shkolla duhet të edukojë fëmijët të vlerësojnë diversitetet dhe të respektojnë të tjerët
ÉVKWsHGRPRVGRVKPHTsWsNULMRKHWQMsDPELHQWDUVLPRULFLOLNXSWRQVHVHFLOLIsPLMssVKWsQsWsQMsMWsQNRKsLQGLYLGGKH
anëtar i grupit shoqëror, me një milje kulturor që formon ndjenjën e vet të identitetit, përkatësisë dhe sistemit të vlerave.
Arsimi i cili kontribuon për vendosjen e demokracisë duhet të mbështesë fëmijët në zhvillimin e preferencave për
pranimin dhe respektimin e mendimeve të ndryshme, përdorimin e mendimit kritik, si dhe bashkëpunimin me anëtarët
e tjerë të komunitetit, si dhe shkathtësitë që të shprehen dallimet duke respektuar, krahas kësaj, tjetrin si anëtar të
barabartë të komunitetit përderisa zhvillon një interesim për çështjet shoqërore.
Të gjithë akterët shoqëror duhet të punojnë së bashku në mbështetjen e arsimimit ndërkulturor
'XNH SDVXU SDUD V\VK VH DUVLPL QGsUNXOWXURU VMHOO QGU\VKLPLQ VKRTsURU UHÀHNWLPLQ NULWLNs Ws WKHOOs SsUNXVKWLPL SsU
realizimin e një shoqërie të drejtë dhe të sinqertë demokratike, forcimi i arsimit dhe mësimdhënies ndërkulturore mbete
një imperativ për të gjithë. Pra, rrjetësimi duhet të jetë i lehtësuar, zhvillimi i kompetencave dhe njohurive mbi të gjitha
paragjykimet dhe aktivitetet për forcimin e kulturës shkollore.
Shkolla duhet të lidhë përvojat e nxënësve me familjen e tyre dhe jetën e komunitetit
Shkolla ka një forcë të posaçme të ofrojë njohuri, ndikon në aftësinë e individit, zbulon dhe zhvillon potencialet e fëmijës
dhe, si pasojë e kësaj, te institucionet arsimore, krahas mësimit të shkathtësive dhe vlerave të kulturave të ndryshme
duhet vendosur dhe mbajtur interaksione konstante mes kulturave, të inkurajohet zhvillimi i vetëdijes, identiteti personal
dhe grupor tek fëmijët. Madje, institucionet duhet të luajnë një rol të rëndësishëm në integrimin e përvojave të nxënësve
me dinamikën nga familjet dhe komunitetet e tyre, promovimi i aksioneve konkrete për forcimin e lidhjeve midis shkollës
dhe familjes. Për të bërë këtë, me rastin e hartimit të programeve shkollore sistemet kulturore prezente në familje duhet
të merren para sysh për të krijuar një raport të fuqishëm dhe proaktiv në kopsht/shkollë dhe prindër, që janë edhe resursi
kryesor për multikulturalizëm.
Pjesëmarrja aktive e nxënësve në iniciativat ndërkulturore duhet të promovohet
Mjediset shoqërore dhe sistemi i edukimit në të cilin individi zhvillohet, ndërton këndvështrimin e tij/saj të shoqërisë dhe
të botës, e cila e rrethon dhe qasjen e tij/saj ndaj përgjegjësisë, tolerancës, bashkëpunimit, mirëkuptimit dhe vendosjes
së raporteve njerëzore.
Shkolla duhet të mbështesë nxënësit që të kuptojnë, respektojnë dhe vlerësojnë dallimet dhe ngjashmëritë kulturore,
në të cilat nxënësit kuptojnë arritjet e grupeve të ndryshme etnike dhe socio-ekonomike. Pa dyshim, respektimi dhe
mbështetja e diversiteteve në të gjitha fushat e jetës së njeriut është vetëm një prej dimensioneve kryesore për arsim
ndërkulturor: dimensioni i dytë fokusohet në promovimin e barazisë dhe të të drejtave të njeriut.
3MHVsPDUUMDHIsPLMsYHQ[sQsVYHQsMHWsQHNRSVKWLWVKNROOsV¿WRQNXSWLPLQHYHWWsSORWsNXUIsPLMsWEsKHQÄVXEMHNWLWs
GUHMWDYH³GKHWsJMLWKDLQLFLDWLYDWNDQsQMsNXSWLPYHWsPQsVHDWDMDQsSMHVsPDUUsVDNWLY
72
7. LITERATURA
Banks, 1999. An Introduction to Multicultural Education (2nd ed.). Boston: Allyn&Bacon.
Bruner, 2000. Culture of Education, Zagreb: Educa.
Bureau for Education Services of Montenegro, 2011. Catalogue of Proffesional Development of Teachers for 2011/12 School Zear, Podgorica: Bureau
for Education Services of Montenegro.
Delors, 1996. /HDUQLQJ7KH 7UHDVXUH :LWKLQ WKH 5HSRUW WR 81(6&2 RI WKH ,QWHUQDWLRQDO &RPPLVLRQ RQ (GXFDWLRQ IRU WKH 7ZHQW\¿UVW &HQWHU\,
UNESCO.
Group Most, 2007. Intercultural Education and Understanding, Belgrade.
Kimlika, 2004. Multikulturalizam. Podgorica: CID.
Kymlicka, 1995. Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Minority Rights. Oxford: Clarendon Press.
Council of Europe, 1950. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms.
ESP, 2007. Experiences of the Roma Education Initiative: Documentation Studies Highlighting the Comprehensive Approach, Education Support Program (ESP) of
the Open Society Institute.
0DVORYDULüEducation for Democracy and school role in the development of democratic attitudes of the student - doctoral dissertation.
0DVORYDULü Indicators of Multiculturalism in Curricula, Hand-books and Textbooks for the Subject Civil Education 0HPRLU IURP 6FLHQWL¿F
0HHWLQJ³(OHPHQWVRI0XOWLFXOWXUDOLVPLQ0XOWLFXOWXUDOLVPLQ&XUULFXOD+DQGERRNVDQG7H[WERRNVLQ0RQWHQHJURS, 75-85.
Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro, Strategy for Improving Position of Roma and Egyptians in Montenegro 2012-2016.
Ognisanti, Report on European intercultural education practices, Interculture
OSCE, 1996. The Hague Recommendations Regarding the Education Rights of National Minorities & Explanatory Note.
Ouellet, 1991. L’ Education interculturelle - essays sur contenu de la formation des maitres, Paris:Editions L’Harmattan.
Ramsey, 1987. Teaching and learning in a diverse world: Multicultural education for young children. NY:Teascher College Press.
Roma Education Fund, 2006. A good start.
Semprini, 2004. Multiculturalism, Agora, Clio, Belgrade, 2004
Sleeter, 1991. Empowerment through Multicultural Education, Albany: State University of New York Press.
UNESCO, 2001. Education for all/ Information kit.
UNESCO, 2006. Guidelines on Intercultural Education.
UNESCO, 2001. Universal Declaration on Cultural Diversity.
UNICEF, 1989. Convention on the Rights of the Child.
Wilson, 2002. Minority Rights in Education: Lessons for the European Union from Estonia, Latvia,
Romania and the former Yugoslav Republic of Macedonia.
Lidhje të dobishme:
Council of Europe, Elements of an intercultural city strategy: Education
ECRI: Council of Europe’s European Commission against Racism and Intolerance
European Union
International Association for Intercultural Education
Interculture – Platform on Intercultural research
OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe
Right to Education: Promoting Mobilization and Legal accountability
73
74
Manjšine in izobraževanje v jadranskih državah: Smernice za izboljšanje
medkulturnih pristopov
75
UVOD
7HVPHUQLFHVRUH]XOWDWSURMHNWD6,03/(.UHSLWHYLGHQWLWHWHþODQRYPDQMãLQYRGLNHQDNRSUDYQRVWLLQRYDWLYQHSREXGH
]D VRGHORYDQMH LQ NUHSLWHY LQVWLWXFLM Y SHWLK MDGUDQVNLK GUåDYDK NL MH RVUHGRWRþHQD GRVHJDQMX VRFLDOQH NRKH]LMH QD
QHNDWHUHPREPRþMXVNUHSLWYLMRNXOWXUQLKLGHQWLWHWLQUD]QROLNRVWLYUHGQRWPDQMãLQVNLKVNXSQRVWLNLVR]JRGRYLQVNRDOLRG
SUHGNUDWNLPSULVRWHQHYMDGUDQVNLKGUåDYDK
Partnerji projekta SIMPLE so razvili skupno strategijo in pristop v jadranski regiji za spodbujanje kulture enakopravnosti
LQ QHGLVNULPLQDFLMH NRW WHPHOMQH YUHGQRWH ]D PLUQR VRELYDQMH YVHK GUåDYOMDQN LQ GUåDYOMDQRY EUH] GLVNULPLQDFLMH QD
SRGODJL HWQLþQH SULSDGQRVWL 3URMHNW VH XNYDUMD V SHWLPL YHþMLPL RYLUDPL NL SUHSUHþXMHMR GHMDQVNR L]YDMDQMH WHPHOMQLK
SUDYLFLQQDþHOVRFLDOQHSUDYLþQRVWLGR]JRGRYLQVNLKLQQRYLKPDQMãLQ
I.
II.
III.
IV.
V.
-H]LN NRW RYLUD ]D SRSROQ GRVWRS GR VWRULWHY WXGL QD REPRþMLK NMHU MH GYRMH]LþQRVW LQ YHþMH]LþQRVWL
pravno priznana;
9LVRNR WYHJDQMH ]D UHYãþLQR PDQMãLQ ]DUDGL RWHåHQHJD GRVWRSD QD WUJH GHOD GLVNULPLQDFLMD Y SRJRMLK
zaposlovanja in premajhna zastopanost;
=DVNUEOMXMRþHãWHYLORRWURNNLSULSDGDMRVNXSDQDPPDQMãLQNLRVWDMDMR]XQDML]REUDåHYDOQHJDVLVWHPD
Neustrezna zastopanost manjšinskih vprašanj v medijih;
9LVRNRWYHJDQMHUD]OLþQLKREOLNGLVNULPLQDFLMH]DUDGLVSRODSUHGVRGNRYLQQDVLOMDQDGPDQMãLQDP
&LOM 6,03/( MH L]EROMãDQMH åLYOMHQMVNLK SRJRMHY PDQMãLQ V SUHREOLNRYDQMHP NOMXþQLK GHMDYQLNRY NL VR GDQHV ãLENL ]
UD]YRMHPVPHUQLFLQSULSRURþLO]DXUHMDQMHFLOMQLKVWRULWHYNLREUDYQDYDMRVODERVWL]DPDQMãLQHQDORNDOQLUDYQLLQQMLKRYH
dostave javnim organom, manjšinskim organizacijam, nevladinim organizacijam in drugim regionalnim in nacionalno
]DLQWHUHVLUDQLPVWUDQHKYGUåDYDKMDGUDQD
7HVPHUQLFHVRGHOVNXSLQHSHWLKWHPDWVNLKGRNXPHQWRYNDWHUHMHSULSUDYLOLQREMDYLO6,03/(NRQ]RUFLMNLERVOXåLONRW
orodje za spodbujanje Stalnega jadranske opazovalnice za manjšinske skupnosti (Adriatic Permanent Observatory on
Minority Communities), ki bo ustanovljena v okviru projekta. Pravzaprav je Observatorij sestavljen iz modelov upravljanja
SUHL]NXãHQLKYQDFLRQDOQLKSLORWQLKSURMHNWLKQDGQDFLRQDOQLKSULSRURþLOLQRURGLMLQND]DOQLNRY]DVRFLRORãNHUD]LVNDYH
WHUWDNRSUHGVWDYOMDVWUDWHãNRSRGURþMH]DVSUHPOMDQMHDNWXDOQLKUD]PHUPDQMãLQYYNOMXþHQLKGUåDYDKLQ]DSUHGODJDQMH
PRåQRVWL]DXSUDYOMDQMHVVSHFL¿þQLPLYSUDãDQML
Vse smernice so bile izdane v enotnem dokumentu, v šestih jezikih (angleški, hrvaški, albanski, italijanski, slovenski in
þUQRJRUVNLGDELELORYVHP]DLQWHUHVLUDQLKVWUDQHKL]GUåDYNLVRGHOSURMHNWDODåMHNRQNUHWQRUD]XPHYDQMHLQXSRUDED
&HODVNXSLQD6PHUQLFYNOMXþXMHQDVOHGQMHGRNXPHQWH
‡
‡
‡
‡
‡
‡
0DQMãLQH LQ MH]LNRYQH UD]QROLNRVWL Y MDGUDQVNLK GUåDYDK 6PHUQLFH ]D VSRGEXMDQMH UD]SRORåOMLYRVW YHþMH]LþQLK
storitev;
0DQMãLQHLQORNDOQLUD]YRMYMDGUDQVNLKGUåDYDK6PHUQLFH]DVSRGEXMDQMHYHþNXOWXUQRVWLNRWYLU]DWUJGHOD
0DQMãLQHLQORNDOQLUD]YRMYMDGUDQVNLKGUåDYDK3RVORYQDOLVWLQD]DXSUDYOMDQMHLQVSRGEXMDQMHUD]QROLNRVWL
0DQMãLQH LQ L]REUDåHYDOQL VHNWRU Y MDGUDQVNLK GUåDYDK 6PHUQLFH ]D L]EROMãDQMH PHGNXOWXUQLK SULVWRSRY Y
L]REUDåHYDOQLKVLVWHPLK
0DQMãLQHLQPHGLMLYMDGUDQVNLKGUåDYDK6PHUQLFHNLVSRGEXMDMRSRãWHQRLQHQDNRLQIRUPLUDQMH
0DQMãLQDLQVSROQDGLVNULPLQDFLMDLQQDVLOMHYMDGUDQVNLKGUåDYDK6PHUQLFH]DSUHSUHþHYDQMHSRURþDQMHLQERM
SURWLUD]OLþQLPREOLNDPGLVNULPLQDFLMH]DUDGLVSRODLQQDVLOMD
Ti dokumenti so na voljo na zahtevo pristojnih nacionalnih partnerjev. Informacije in kontakte lahko najdete na spletni
strani projekta:
www.simpleproject.eu.
76
1. DEFINICIJE
6SORãQHGH¿QLFLMH
Diskriminacija
1HSRVUHGQD GLVNULPLQDFLMD VH SRMDYL NR GUXJD RVHED REUDYQDYDGRORþHQR RVHER MR MH
REUDYQDYDODDOLELMRPDQMXJRGQRREUDYQDYDODYSULPHUOMLYHPSRORåDMXQDSRGODJLQMHJRYHUDVQH
DOLHWQLþQHSULSDGQRVWL
3RVUHGQDGLVNULPLQDFLMDVHSRMDYLNRELQDYLGH]QHYWUDOQDGRORþEDPHULORDOLSUDNVDSRVWDYLOD
RVHEH QHNH UDVH DOL HWQLþQH SULSDGQRVWL Y SRVHEQR QHXJRGHQ SRORåDM Y SULPHUMDYL ] GUXJLPL
RVHEDPL UD]HQ þH WDNãHQ SUHGSLV PHULOR DOL SUDNVR REMHNWLYQR XSUDYLþXMH ]DNRQLW FLOM LQ VR
sredstva za doseganje tega cilja primerna in potrebna.
'LUHNWLYD 6YHWD (6 ] GQH MXQLMD R L]YDMDQMX QDþHOD HQDNHJD REUDYQDYDQMD
oseb ne glede na raso ali narodnost)
Manjšinska
skupina
6NXSLQDOMXGLYGRORþHQLGUåDYLNL
a) SUHELYDMRQDR]HPOMXWHGUåDYHLQVRQMHQLGUåDYOMDQL
b) Y]GUåXMHMRGROJRWUDMQHWUGQHLQWUDMQHYH]LVWRGUåDYR
c) NDåHMRSRVHEQHHWQLþQHNXOWXUQHYHUVNHDOLMH]LNRYQH]QDþLOQRVWL
d) VRGRYROM]DVWRSDQHNOMXEWHPXGDMLKMHPDQMNRWSUHRVWDOHJDGHODSUHELYDOVWYDWHGUåDYH
DOLQHNDWHUHUHJLMHWHGUåDYH
e) 0RWLYLUDQHVRVVNUEMR]DVNXSQRY]GUåHYDQMHQMLKRYHVNXSQHLGHQWLWHWHYNOMXþQR]QMLKRYR
NXOWXURRELþDMLYHURLQMH]LNRP
ýOHQ3ULSRURþLORãWSDUODPHQWDUQHVNXSãþLQH6YHWD(YURSHVSUHMHWRQDQMHQLVHML
1993)
Pravice manjšin
0DQMãLQVNHSUDYLFHVRRVHEQHSUDYLFHSULSDGQLNRYHWQLþQLKYHUVNLKLQDOLMH]LNRYQLKPDQMãLQ
2VHEQH SUDYLFH VH ODKNR L]YDMDMR Y VNXSQRVWL ] GUXJLPL þODQL PDQMãLQVNH VNXSLQH YHQGDU SD
VRQHNDWHUHRGWHKSUDYLFODKNRGUDJRFHQHVDPRþHVHXSRUDEOMDMRNROHNWLYQR0HGQDURGQD
skupina za manjšinske pravice, 2012).
Posebni ukrepi
âWHYLOR UD]OLþQLK VWUDWHJLM QDPHQMHQLK L]EROMãDQMX ]DSRVOLWYHQLK PRåQRVWL L]REUDåHYDQMD LQ
SRVORYDQMH]DVNXSLQHNRWVRUDVQHLQHWQLþQHPDQMãLQHLQåHQVNH9HQGDUSDVHODKNRQDþLQQD
katerega se ti ukrepi izvajajo, vrsta ukrepov ki se zahteva in širše posledice, ki jih le-ti imajo za
QDãRGUXåERWXGLUD]OLNXMHMRRGHQHJDGRGUXJHJDVSHFL¿þQHJDSURJUDPD,]UD]³SRVHEQLXNUHSL´
YNOMXþXMHWXGLXNUHSHNLVHYQHNDWHULKGUåDYDKRSLVXMHMRNRW³SR]LWLYQLXNUHSL´³SR]LWLYQDDNFLMD´
DOL ³SR]LWLYQR XNUHSDQMH´ 2GERU =1 ]D UD]YHOMDYLWHY UDVQH GLVNULPLQDFLMH 6SORãQR SULSRURþLOR
št 32: pomen in obseg posebnih ukrepov v Mednarodni konvenciji o odpravi vseh oblik rasne
GLVNULPLQDFLMH³&(5'&*&
Posebne opredelitve
Kultura
Kultura MH PQRåLFD SUHSR]QDYQLK GXKRYQLK PDWHULDOQLK LQWHOHNWXDOQLK LQ þXVWYHQLK Y]RUFRY
GRORþHQHGUXåEHDOLVNXSLQHOMXGLVNXSDM]QMLKRYRXPHWQRVWMRNQLåHYQRVWMRQDþLQRPåLYOMHQMD
QDþLQRPVNXSQHJDåLYOMHQMDVLVWHPRPYUHGQRWQDYDGDPLLQYHURYDQML
(UNESCO: Splošna deklaracija o kulturni raznolikosti, 2001)
Kurikulum /
,]REUDåHYDQMH
za socialno
SUDYLþQRVW
,]REUDåHYDQMH]DVRFLDOQRSUDYLþQRVW ne pomeni le pridobivanje znanja, spretnosti in vrednot,
SRPHPEQLK ]D GHORYDQMH GHPRNUDWLþQH GUXåEH QD YVHK UDYQHK YHQGDU VH OHWR GRVHJD
VNR]L GHMDYQRVWL QD SRGURþMLK L]REUDåHYDQMD ]D þORYHNRYH SUDYLFH SROLWLþQR L]REUDåHYDQMH
L]REUDåHYDQMH R YUHGQRWDK L]REUDåHYDQMH ]D UD]YRM PXOWLNXOWXUQH LQ FLYLOQH ]DYHVWL QD
SRGODJLRVQRYQLKQDþHOVRåLWMDLQVSRãWRYDQMDUD]OLþQRVWLYUHGQRVWLQHQDVLOMDLQPHGVHERMQHJD
UD]XPHYDQMD NUHSLWHY NXOWXUH PLUX VNXSQLK RGJRYRUQRVWL VWUSQRVWL LQ UHãHYDQMH NRQÀLNWRY ]
PLUROMXEQLPLVUHGVWYLLQGLDORJRP7RSRPHQLWXGLL]HQDþHYDQMH]DYHVWLRGUDVOLK
81(6&2,]REUDåHYDQMH]DYVHLQIRUPDFLMVNRRURGMH
77
'HPRNUDFLMDYL]REUDåHYDQMXWHPHOMLQDUD]PHUMXGYHKJODYQLKQDþHOHQDNRVWLQVRGHORYDQMH
Demokracija v
L]REUDåHYDQMX
9 VRGREQLK SRJRMLK SRMHP GHPRNUDFLMH NL YNOMXþXMH ³,]REUDåHYDQMH ]D GHPRNUDWLþQR
GUåDYOMDQVWYR´ SRPHQL L]REUDåHYDQMH XVSRVDEOMDQMH LQ R]DYHãþDQMH LQIRUPLUDQMH SUDNVR LQ
GHMDYQRVWLNLLPDMR]DFLOMSUHNR]DJRWDYOMDQMD]QDQMDXþHQFHPVSUHWQRVWLLQUD]XPHYDQMDWHU
UD]YLMDQMDQMLKRYLKVWDOLãþLQREQDãDQMDXVSRVRELWLMLK]DQMLKRYRXSRUDERLQGD]DJRYDUMDMRVYRMH
GHPRNUDWLþQH SUDYLFH LQ RGJRYRUQRVWL Y GUXåEL GD FHQLMR UD]QROLNRVW LQ LPDMR DNWLYQR YORJR Y
GHPRNUDWLþQHPåLYOMHQMX]DVSRGEXMDQMHLQYDURYDQMHGHPRNUDFLMHLQYODGDYLQHSUDYD
6YHW (YURSH 3ULSRURþLOR 2GERUD PLQLVWURY GUåDYDP þODQLFDP R /LVWLQL 6YHWD (YURSH R
L]REUDåHYDQMX]DGHPRNUDWLþQRGUåDYOMDQVWYRLQL]REUDåHYDQMH]DþORYHNRYHSUDYLFH
,]REUDåHYDQMHMHQDþUWRYDQLQVLVWHPDWLþHQSUHQRV]QDQMDL]SUHMãQMLKJHQHUDFLMYLQVWLWXFLRQDOQHP
VLVWHPXY]JRMHLQL]REUDåHYDQMD7RODKNRRSUHGHOLPRNRWSURFHVSULGRELYDQMD]QDQMDVSUHWQRVWL
LQQDYDGLQNRWVSRGEXGR]DYVHåLYOMHQMVNRXþHQMHLQVDPRL]REUDåHYDQMH:ZZSHGDJRJLMDIIVD
FRP3ROHJWHJDMHPRJRþHUD]OLNRYDWLPHG
³)RUPDOQRL]REUDåHYDQMH´NLMHVWUXNWXULUDQVLVWHPL]REUDåHYDQMDLQXVSRVDEOMDQMDNLYRGLRG
predšolskega in osnovnošolskega preko sekundarne šole do univerze. To se zgodi, po pravilu, v
VSORãQLDOLSRNOLFQLXVWDQRYL]DXVSRVDEOMDQMHLQYRGLGRFHUWL¿FLUDQMD
³1HIRUPDOQRL]REUDåHYDQMH´NDWHULNROLQDþUWRYDQLSURJUDPL]REUDåHYDQMDQDPHQMHQSRYHþDQMX
REVHJDVSUHWQRVWLLQVSRVREQRVWLNLSRWHNDMR]XQDMIRUPDOQHJDL]REUDåHYDQMD
³1HIRUPDOQRL]REUDåHYDQMH´NLMHYVHåLYOMHQMVNLSURFHVSULNDWHUHPYVDNSRVDPH]QLNREOLNXMH
VWDOLãþD SULGRELYD YUHGQRWH VSUHWQRVWL LQ ]QDQMH L] L]REUDåHYDOQLK YSOLYRY LQ YLURY Y QMLKRYL
VNXSQRVWLLQL]YVDNRGQHYQLKL]NXãHQMGUXåLQDYUVWQLNLVRVHGMHVUHþDQMDNQMLåQLFDPQRåLþQL
mediji, delo , igre, itd.)
6YHW (YURSH 3ULSRURþLOR 2GERUD PLQLVWURY GUåDYDP þODQLFDP R 3RYHOML 6YHWD (YURSH R
L]REUDåHYDQMX]DGHPRNUDWLþQRGUåDYOMDQVWYRLQL]REUDåHYDQMH]DþORYHNRYHSUDYLFH
0HGNXOWXUQRL]REUDåHYDQMHQLOH]JROMGRGDWHNPHGNXOWXUQLKYVHELQYXþQLQDþUWDPSDN]DKWHYD
YHþSHUVSHNWLYVSR]QDMRMH]LND]JRGRYLQHLQNXOWXUHPDQMãLQVNLKVNXSLQYGUXåEL=DWR81(6&2
0HGQDURGQDNRPLVLMDRL]REUDåHYDQMX]D;;,VWROHWMHSRXGDUMDãWLULVWHEUDL]REUDåHYDQMDXþLWLVH
da znateVSORãQRL]REUDåHYDQMHNLQDPRPRJRþDGDVHY]SRVWDYLVWLNLQNRPXQLNDFLMD]GUXJLPL
MH]LNLLQSRGURþML]QDQMDXþLWLVHGDQDUHGLWH (strokovna usposobljenost pomeni pridobivanje
SULVWRMQRVWLSULXSUDYOMDQMXUD]OLþQLKVLWXDFLMLQXVSRVREOMHQRVW]DGHORYWLPXXþLWLVHGDåLYLWH]
drugimi (razvijanje razumevanja za druge, zahvalnost in spoštovanje vrednot pluralizma), LQXþLWL
se da ste (kar pomeni, da ste sposobni ravnati z najvišjo stopnjo avtonomije, sodbe in osebne
odgovornosti, ki mora temeljiti na pravici do razlike).
Medkulturno
L]REUDåHYDQMH
Medkulturna vzgojaNLLPD]DFLOMVSRGEXMDQMHUD]YRMDSULVWRSRYNPHGNXOWXUQLREþXWOMLYRVWL
‡
EROMãHUD]XPHYDQMHNXOWXUHYVRGREQLGUXåEL
‡
VSRVREQRVWNRPXQLFLUDQMDPHGOMXGPLUD]OLþQLKNXOWXU
‡
SURåQHMãLRGQRVGRNXOWXUQHUD]QROLNRVWLYGUXåEL
‡
YHþMR SULSUDYOMHQRVW OMXGL GD DNWLYQR VRGHOXMHMR Y VRFLDOQL LQWHUDNFLML ] OMXGPL GUXJDþQLK
NXOWXUQLKRNROLMLQXJRWRYLWLWHPHOMQH]QDþLOQRVWLþORYHãNHQDUDYHNRWQHNDMNDUMHVNXSQR
vsem nam.
(Ouellet, F. L’ Education interculturelle – essays sur contenu de la formation des maitres. Paris:
Editions L’Harmattan, 1991).
Medkulturno
XþHQMH
78
Osnova za PHGNXOWXUQRXþHQMHL]KDMDL]SRWUHEHSRXYHGELHYURSVNHGLPHQ]LMHL]REUDåHYDQMD
NLMRGRORþDMRREVWRMHþHYHþNXOWXUQHLQYHþMH]LþQHHYURSVNHGUXåEHNL]DKWHYDMRªUD]XPHYDQMH
LQ VWUSQRVW PHG UD]OLþQLPL HWQLþQLPL VNXSQRVWPL HWQLþQHJD DOL PLJUDQWVNHJD SRUHNOD´ &LOML
L]REUDåHYDQMD NL L]KDMDMR L] HYURSVNH UD]VHåQRVWL YNOMXþXMHMR ]DJRWDYOMDQMH ]QDQMD PODGLP
NRPSHWHQFHLQVWDOLãþDNLMLKSRWUHEXMHMRGDELELOLSULSUDYOMHQLQDJODYQHL]]LYHHYURSVNHGUXåEH
SULSUDYRPODGLK]DQDGDOMQMHL]REUDåHYDQMHLQPRELOQRVWGHORLQYVDNGDQMHåLYOMHQMHYYHþNXOWXUQL
LQYHþMH]LþQL(YURSLXVSRVDEOMDQMHPODGLK]DRKUDQMDQMHVNXSQHNXOWXUQHGHGLãþLQHWHUQMLKRYH
RGJRYRUQRVWLNRWGUåDYOMDQRY(YURSH
(YURSVNDUD]VHåQRVWL]REUDåHYDQMDSHGDJRãNDSUDNVDLQYVHELQDSURJUDPD
2. PRINCIPI
,3RVUHGQDGLVNULPLQDFLMD]D]QDPXMHL]REUDåHYDOQHLQVWLWXFLMH]DL]RODFLMRLQVHJUHJDFLMR
Institucionalna diskriminacija je ena od najbolj nevarnih oblikdiskriminacije ker se neenaka obravnava v gnezdi v
VWUXNWXULLQãWLWXFLMHUDVWHYVYRMLKSURVWRULKLQãLULSUHNRPUHåHLQãWLWXFLMH5D]HQWHJD]DYHþLQROMXGLNLVRYNOMXþHQLY
VLVWHPWDNãQDGLVNULPLQDFLMDQLYLGQDWXGLþHJUDGLPRþQHSUHGVRWNHLQVWHUHRWLSHNRJRYRULPRRL]REUDåHYDQMXODKNR
diskriminacija ustvari segregacijo in socijalno izolacijo ki so neuspehi za otkloniti in kršijo odredbe konvencije proti
GLVNULPLQDFLMHYL]REUDåHYDQMX81(6&2NLMHVSUHMHWDVFLOMHPGDXVSRVWDYLVRGHORYDQMHPHGQDURGL]DUDGL
SURPRFLMHXQLYHU]DOQHJDVSRãWRYDQMDþORYHNRYLKSUDYLFLQHQDNLKL]REUDåHYDOQLKPRåQRVWL]DYVH
II. ,]REUDåHYDOQLVLVWHPNLMHGRVWRSHQYVHPSRGSLUDGUXåEHQRLQNOX]LMRLQSULVSHYDSRSROQHPRVRGHORYDQMXY
GUXåEL
'YLJRYDQMHGUXåEHQH]DYHVWLRSRPHQXYNOMXþHYDQMDPDQMãLQNUHGQHPXL]REUDåHYDOQHPVLVWHPX ima v osnovi vrednost
samo po sebi ker podpira koncept enakosti kar pomeni da so vsi ljudje enako vrednoteni, daVRGHOHåQLHQDNHREUDYQDYH
(ampak ne istega) in daLPDMRHQDNHPRåQRVWL7DNãHQSULVWRSKNUDWLSLVSHYDNUD]YRMXL]REUDåHYDOQHJDYNOMXþHYDQMDNL
SURPRYLUDGRVWRSQRVWUD]OLþQLKYLURYYVHPQHJOHGHQDQMLKRYHSRWHQFLMDOH)LOR]R¿MDSRSROQHJDYNOMXþHYDQMDSUHVHJD
LGHMR ¿]LþQHJD YNOMXþHYDQMD L VH QDQDQša na osnovne vrednote ki promoviraju sodelovanje, prijateljstvo in druåEHQR
LQWHUDNFLMRNLUH]XOWLUDYREþXWNXSULSDGQRVWL
,,,3UHSR]QDYDQMHSRPHQDPUHåHQMDãLUHQMH]QDQMDLQNRPSHWHQF
=DUDGLSUHSR]QDYDQMDSRPHQDPUHåHQMDãLUHQMH]QDQMDLQNRPSHWHQFMHSRPHPEQRSRWSLUDWLLQWXGLSURPRYLUDWLSULVWRSH
SRVDPH]QLNRY ] UD]OLþQLPL LVNXãQMDPL ]D SULKRGQML SRNOLF XþLWHOMD 9 WHP VPLVOX ER SRGSRUD NRQFHSWD YNOMXþHYDQMD
PHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMDLQXþHQMDSULSULKRGQMLKXþLWHOMLKYSOLYDODQDUD]YRMQMLKRYLKSURIHVLRQDOQLKNRPSHWHQF
,90HGNXOXWUQRL]REUDåHYDQMHMHVWUDWHãNLGHMDYQLNSRYH]RYDQMD]GUXåLQDPL
9]JRMQRL]REUDåHYDOQHLQãWLWXFLMHLJUDMRJODYQRYORJRYSRYHþDQMXYNOMXþHQRVWLGUXåLQYåLYOMHQMHLQãWLWXFLMNDNRUWXGLY
RVWDOHMDYQHLQLFLMDWLYH,]REUDåHYDQMHMHNOMXþQLGHMDOQLNYSRYHþRYDQMXVRGHORYDQMDVWDUãHYYSURFHVXL]REUDåHYDQMD
njihovih otrok, posebej pri tistih starših ki pripadajo manjšinskih skupnostih. Pri temu razumemo predvsem potrebo da
VHSULREOLNRYDQMXãROVNHJDSURJUDPDXSRãWHYDMXWXGLYUHGQRWHNXOWXUQLVLVWHPLSULVRWQLYGUXåLQDKWHUGDVHVSRGEXGL
PRþDQLQSURDNWLYHQRGQRVGRVWDUãHYVFLOMHPUD]YLMDQMDNDNRYRVWQHJDVRGHORYDQMDPHGL]REUDåHYDOQRLQãWLWXFLMRLQ
GUXåLQR
98þHQFLUD]XPHMRSRPHQYNOMXþHYDQMDNRWDNWLYQRVHGRORYDQMHYPHGNXOWXUQLKDNWLYQRVWLK
0XOWLNXOWXUQHP L]REUDåHYDQMX QH VPH PDQMNDWL QHSRVUHGQR LQ XþLQNRYLWR YNOMXþHYDQMH XþHQFHY Y åLYOMHQMH VNXSQRVWL
9WDQDPHQåHVDPRVSRGEXMDQMHNDPSDQMHÄ%,7,'58*,³VFLOMHPYLGQRVWLPXOWLNXOWXUQRVWLYY]JRMQRL]REUDåHYDOQLK
LQãWLWXFLMDKLQDNWLYQHJDVRGHORYDQMDRWURNXþHQFHYYQMHMGRELVYRMSROQLSRPHQ
79
3. MODELI UPRAVLJANJA IN DOBRE PRAKSE
±&+(5,,]]LYLYL]REUDåHYDQMXSULLQWHJUDFLML5RPRY
Mesto
3RGJRULFD1LNãLü%HUDQH%DU±ýUQD*RUD
Organizacija
8:&$'-DGUDQVNLNROHGåXMHGLQMHQRJXYLMHWD'XLQR,WDOLMD3HGDJRãNLFHQWDU&UQH*RUH
Zavod za školstvo Crne Gore
Obdobje
december 2009 – junij 2011.
Opis
&+(5,MHGHVHWPHVHþQLSURMHNW]DVQRYDQVFLOMHPGDRPRJRþLYNOMXþHYDQMHURPVNLKXþHQFHYY
ãRORNLMHSULPHUOMLYDYYVDNLHYURSVNLGUåDYL]QDþLOQLPãWHYLORPSULSDGQLNRYURPVNHSRSXODFLMHLQ
SRVHEHMXVPHUHQMDQDYODGHNLVRGHOXMHMRY'HNDGLYNOMXþHYDQMD5RPRY
3URPRYLUD GHVHJUHJDFLMR URPVNLK RWURN ] UD]YRMHP NRQNUHWQLK SULPHURY L]REUDåHYDQMD NDU
MH L]]LYDOQR LQ LQNOX]LYQR VNR]L XþLWHOMVNR LQ GLUHNWRUVNR UD]LVNRYDQMH Y ãROL LQ XSRUDEOMD QRYH
PRGHOHYSLORWQLKãRODKLQSRGURþMLK1DGDOMHQMHJRYLFLOMLVR GDUD]YLMDMRJUDGLYR]DVWURNRYQR
LVSRSROQMHYDQMHXþLWHOMHY]ãLUMHQMHPVNR]LLQVWLWXFLRQDOQHDNWLYQRVWL=DYRGD]DãROVWYRSRVHEHM
SDVSUHQRVRVYGRVHåHQLKUH]XOWDWRYãLUãLMDYQRVWLVNR]LGHMDYQRVWLNLVHL]YDMDMR]YHþLQVNLPL
romskimi predstavniki.
1MHQLNRQþQLXSRUDEQLNLVR5RPLYþUQL*RUL
Storitev
8YDMDQMHQDVOHGQMLKPHWRGLQWHKQLNYãRODK]]QDþLOQLPãWHYLORPRWURNSULSDGQLNRYPDQMãLQMVNLK
narodov:
‡ WHKQLNH NRRSHUDWLYQHJD XþHQMD SDUWLFLSDWLYQL SULVWRS UD]UHGX RWURFL NL SUHY]HPDMR
RGJRYRUQRVW]DSULVSHYHNYDORUL]DFLMDUD]OLþQLKVWDQLãþLQUD]OLþQLKVSRVREQRVWL
‡ L]SRVWDYOMHQRVW DOWHUQDWLYQL NXOWXUL LQ SURPRFLMD PHWRG L]UDåDQMD LQ UD]XPHYDQMD NXOWXUQH
UD]OLþQRVWL
‡ uvajanje metod ocenjevaja ki dela razliko med znanjem in jezikovno sposobnostjo
‡ IRNXV QD EODJLQMR XþHQFHY Y ãROL LQ QD WHP NDNR QDM VH RUJDQL]LUDMR ãROH NL L]REUDåXMHMR
FHORYLWRRVHERLQNMHUVHQDXþLYHþNDNRUVDPRPQRåLFDGHMVWHY
‡ 3RYHþDQMH LQGLYLGXDOQH VSRVREQRVWL LQ ]DQLPDQMD JOD]ED ãSRUW LJUD LWQXþHQFHY
pripadnikov manjšinjskih narodov.
Informacije in
kontakti
2JQMHQ'HGDJLü
Dr Maria Canfora, +39 040 3739 55
www.uwcad.it
'RFGU%LOMDQD0DVORYDULü[email protected]
'U'XãDQND3RSRYLü[email protected]
2 – Proslava mednarodnega dneva miru
Mjesto
+UYDWVND%RVQDLQ+HUFHJRYLQD6UELMDýUQD*RUD.RVRYRLQ0DNHGRQLMD
Organizacija
1DQVHQGLMDORJFHQWHUýUQD*RUDL1DQVHQGLMDORJFHQWHU6UELMD
Obdobje
september – december 2011.
Opis
V cilju proslave 21.septembra, Mednoradnega dneva miru, smo organizovali tekmovanje Art
namenjeno 100.letnici rojstva Fridtjof Nansena. Cilj je bil povezovanje Noblovega laureata za
PLUQMHJRYHYUHGQRWHLQLGHMHGDVHSUHGVWDYLMRXþHQFDPWHUGDVNR]LXPHWQRVWGRELSRYUDWQD
LQIRUPDFLMD RG XþHQFHY 1DMEROMãD XPHWQLãND GHOD VR SUHGVWDYOMHQD 1DQVHQ NROHGDUMX ]D OHWR
2012
Soritev
Povezovanje šolskih otrok iz regije na istem projektu z povezovanje otrok in ideje Fridtjof
1DQVHQDYVRGREQHPNRQWHNVWX8YDMDQMHYUHGQRWPLUDYL]REUDåHYDOQLNRQWHNVW
Informacije in
kontakti
,YDQD*DMRYLü1DQVHQGLMDORJFHQWHUýUQD*RUD
&HWLQMVNLSXW3RGJRULFDýUQD*RUD
Tel/fax: +38220290094, E-mail: [email protected],
Web-sites: www.nansen-dialogue.net; www.peaceportal.org
80
±'REHU]DþHWHN
Mjesto
0DNHGRQLMD6ORYDþND0DÿDUVND5RPXQLMD
Organizacija
5RPVNLL]REUDåHYDOQLVNODGLQORNDOQLSDUWQHUML
Obdobje
2010–2012.
Opis
5RPVNL L]REUDåHYDOQL VNODG MH VSURåLO SURMHNW Ä'REHU ]DþHWHN³ SROHWL OHWD 3URMHNW NL JD
je podprla Evropska komisija je namenjen romskim in ne-romskim otrokam starosti 0-6 let in
njihovim staršem in ponuja kakovostno zgodnjo skrb in razvojne servise na 16 lokacijah v štirih
GUåDYDK'HNDGH5RPRY
3URMHNW LPD HNVSOLFLWQR QH SD WXGL LVNOMXþQR FLOMQR VNXSLQR VNXSDM SRPDJD YHþ NDNRU URPVNLPRWURNRPLQGUXåLQDPGLUHNWQLPXSRUDEQLNRP9HOLNRYHþRWURNLQGUXåLQERLPHORNRULVW
kot rezultat zavzemanja na nacionalni in mednarodni ravni.
1MHJRY JODYQL SRXGDUHN MH ODMãDQMH SROLWLþQHJD GLMDORJD LQ UDVSUDYH JOHGH UHãHYDQMD YSUDãDQM
SRYH]DQH ] 5RPL LQ QDþLQRY L]YDMDQMD SROLWLNH YNOMXþHYDQMD XVPHUMHQMH QDMEROM RJURåHQLP
VHJPHQWRYSUHELYDOVWYDYNOMXþQR]5RPL
6NR]LVRGHORYDQMHVSDUWQHUMLLQDQJDåLUDQMHQDFLRQDOQLKLQPHGQDURGQLKVWURNRYQMDNRYVSRGEXGD
'REHUãWDUWVHIRNXVLUDQDWULSRJODYLWQDSRGURþMDGHORYDQMD
- raziskovanje
- zastopanje in razvoj kapacitet
- komunikacija in informiranje
'HMDYQRVWL 'REUHJD ]DþHWND YNOMXþXMHMR VNXSQR VNXSLQR GHMDYQRVWL YRGHQR Y YVHK GUåDYDK
YNOMXþQR]GYLJRYDQMHP]DYHVWLLQSRPRþMRSULYSLVXPDWHULMDOQDSRGSRUD]DVQRYDQDQDSRWUHEL
SULSUDY ]D SUHKRG QD RVQRYQR L]REUDåHYDQMH UD]OLþQD XVSRVDEOMDQMD ]D XþLWHOMVNL NDGHU LQ
usposabljanje za romske delavce v skupnosti (medijatorje). Ob tem so edinstvene programske
komponente razvite s ciljem da bi se zadovoljile potrebe vsake lokalne skupnosti.
Za uporabo iskušenj in virov REF ter njegovih partnerjev s ciljem da olajšajo uspešno tranzicijo
RG SUHGãROVNHJD GR SULPDUQHJD VLVWHPD L]REUDåHYDQMD LQ SUDY WDNR YNOMXþHYDQMH SURJUDPRY
kater cilj je izboljšati branje, pisanje in sposobnosti komunikacije romskih mater preko branja
zgodb ki jih nato lahko prenesejo svojim otrokom. Prav tako program priprav matere za dela
YH]DQD]DSUHGãROVNRL]REUDåHYDQMHLQSRVWRSNHYSLVDYSUHGãROVNHLQãWLWXFLMH
x
Storitev
Informacije in
kontakti
x
x
Y]VSRVWDYOMDQMHWUDMQHJDSDUWQHUVWYDPHGURPVNLPLVWDUãLL]REUDåHYDOQLPLXVWDQRYDPL
LQLQãWLWXFLMDPLPHGORNDOQRVDPRXSUDYRLQFLYLOQRGUXåER
3RPDJDQMHPDQMãLQDPYSUHKRGLL]UD]OLþQLKUDYQLL]REUDåHYDOQHJDVLVWHPD
9NOMXþHYDQMHVWDUãHYYGHMDYQRVWLVFLOMHPODåMHJDYNOMXþHYDQMDXþHQFHY
5RPVNLL]REUDåHYDOQLVNODG
Tom Bass
Teréz körút 46
H-1066 Budapest, Hungary
Tel. +36-1-235-8030 Fax. +36-1-235-8031
[email protected]
www.romaeducationfund.org
±5RPVNDL]REUDåHYDOQDSREXGD5(,
Mjesto
0DNHGRQLMDD6ORYDþND0DÿDUVND5RPXQLMDýUQD*RUD
Organizacija
,QãWLWXWRGSUWHGUXåEHYVRGHORYDQMXV6RURãVNODGLLQURPVNLPLLQQHURPVNLPLQHYODGQLPL
organizacijami
81
Obdobje
2002–2005.
Opis
5RPVNDL]REUDåHYDOQDSREXGD5(,MHXVPHUMHQDSRGSRUL]JRGQMHPXSULVWRSXLQ]DGUåHYDQMX
YL]REUDåHYDQMXVNR]LQXGHQMHNDNRYRVWQHVWRULWYHL]REUDåHYDQMDYãRODKYNDWHUHVRYNOMXþHQH
romske skupnosti. Vsaki nacionalni projekt je nudil kontinuiteto storitev- v šoli in izven šole v
L]REUDåHYDOQLKLQGUXJLKVHNWRUMLKNRWRGJRYRUQDUD]OLþQHSRWUHEHLQSUHNRVWDURVWQLKVNXSLQ
)RNXV QD ]JRGQMHP SULVWRSX LQ QXGHQMX SRGSRUH XþHQFHY SULNOMXþQLK WRþNDK WUDQ]LFLMH Y
L]REUDåHYDOQHP VLVWHPX MH UD]XPOMHQ NRW ÄYHUWLNDOQD LQWHJUDFLMD³ 7DNãHQ SULVWRS QL ¿]LþQR
SUHQHVHOXþHQFHL]VHJUHJLUDQLKQDVHOMLQãROYLQNOX]LYQDDPSDNVHQDPHVWRWHJDIRNXVLUDOQD
]JRGQMLSULVWRSLQSRGSRURYVLVWHPX7RGD¿]LþQLSUHKRGXþHQFHYL]VHJUHJLUDQLKXþLOQLFYãROHVH
MH]JRGLOQDGRORþHQLKPHVWLKYQHNDMSULPHULKSDMH]DMHOWXGLSUHYR]SUHGãROVNLKRWURNNDWHUHJDMH
YHGQRSODþDODORNDOQDREþLQD5(,MHGHORYDODQDSUGSRVWDYNLGDVHJUHJDFLMDQL]DNOMXþHQDNRVR
URPVNLRWURFLQDPHãþHQLYLQNOX]LYQRRNROMHLQWHJULUDQLKãRO3URJUDP]DSRGSRURL]REUDåHYDQMX
(63 LQãWLWXWD ]D RGSUWR GUXåER MH SURL]YHGHO ,VNXãQMH 5RPVNH L]REUDåHYDOQH VSRGEXGH NRPSLODFLMR GRNXPHQWLUDQLK ãWXGLM ]DVQRYDQLK QD LVNXãQMDK 5RPVNH L]REUDåHYDOQH VSRGEXGH
5(,7DãWXGLMDYVHEXMHUHODWLYQRYHOLNRSULPHURYGREUHSUDNVHDOLXVSHKRYYL]REUDåHYDQMX]
ispopolnjevanjem jaza v informacijah.
Storitev
Informacije in
kontakti
82
x
x
,]GHODYDSRURþLODNLGRNXPHQWLUDL]YHGHQHSURMHNWH
3RGSRUD WUDQ]LFLM PDQMãLQMVNLK XþHQFHY L] VHJUHJLUDQLK Y LQWHJULUDQH ãROH
x
x
,]REUDåHYDQMHXþLWHOMHYYSUHGãROVNLKLQRVQRYQRãROVNLKLQãWLWXFLM
9NOMXþHYDQMH URPVNLK PHGLMDWRUMHY Y GHMDYQRVWL NRW QDþLQ SUHPRVWLWYH MD]D PHG
L]REUDåHYDOQLPLLQãWLWXFLMDPLLQVNXSQRVWL
,]REUDåHYDOQLSURJUDPSRGSRUH
,QãWLWXWRGSUWHGUXåEH
Október 6. u. 12
H-1051 Budapest
Hungary
www.soros.org/initiatives/esp
Tel: +36 1 327 3100
Fax: +36 1 235 6147
4. RELEVANTNI JADRANSKI IN EVROPSKI DEJAVNIKI
1. 0LQLVWUVWYR]DL]REUDåHYDQMHýUQH*RUH
Tipologija
Vladni organ
x
x
x
7LSLþQH
dejavnosti
x
x
x
x
x
x
x
Vloga pri
izvajanju
smernic
Informacije in
kontakti
x
x
0HQDGåPHQW L XSUDYOMDQMH REUD]RYDQMHP QD QDFLRQDOQRP QLYRX 0HQDGåPHQW LQ
XSUDYOMDQMHL]REUDåHYDQMHPQDQDFLRQDOQLUDYQL
,PSOHPHQWDFLMDQDFLRQDOQHL]REUDåHYDOQHSROLWLNH
6WUXNWXULUDQMHLQ¿QDQFLUDQMHL]REUDåHYDQMHXVWDQRYLWHYLQXSUDYOMDQMH]L]REUDåHYDOQLPL
ustanovami;
3ULSUDYDSURSLVRYVSRGURþMDL]REUDåHYDQMDLQ]QDQRVWL
Implementacija zakona in predpisa ki se nanaša na predšolsko, osnovno, srednje,
VSHFLMDOQRYLVRNRLQL]REUDåHYDQMHRGUDVOLK
3URIHVLRQDOQLUD]YRMXþLWHOMHY
8YDMDQMHSURJUDPDRGREULWHYXGåEHQLNDLQXþQHOLWHUDWXUH
Razvoj dejavnosti za znanstveno raziskovanje;
Razvoj znanstvenih in raziskovalnih inštitucij in storitev.
Sistemska organizacija in kreiranje kampanje na nacionalni ravni, monitoring in
ocenjevanje kampanje;
1DFLRQDOQD SURVODYD LQ SURPRFLMD PHGNXOWXUDOQHJD L]REUDåHYDQMD LQ XþHQMD QD WHPX
BITI DRUGI;
Distribucija smernic med zaposlenim v šoli
0LQLVWUVWYRL]REUDåHYDQMDýUQH*RUH
7DPDUD0LOLü
9LãMLVYHWRYDOHF]DXþHQFHVSRVHEQLPLL]REUDåHYDOQLPLSRWUHEDPL
Tel: +382 20 410 156
Email: [email protected]
3HGDJRãNLFHQWHUýUQH*RUH3&01(
Tipologija
NVO
x
x
8VSRVDEOMDQMHXþLWHOMHYY]JRMLWHOMHYLQYVHKSURIHVLRQDOFHYYL]REUDåHYDOQHPVLVWHPX
1XGHQMH SRGSRUH SURIHVLRQDOQHPX GRGDWQHPX L]REUDåHYDQMX XþLWHOMHY VNR]L UD]OLþQH
L]REUDåHYDOQH SURJUDPH NRUDN SR NRUDN ]D UD]YRM NULWLþQHJD PLãOMHQMD URPVND
L]REUDåHYDOQD SREXGD ,QNOX]LYQR L]LEUDåHYDQMH 3URJUDP SURWLY SUHGVRGNRY LQ
VWHUHRWLSRY LWG 9VL SURJUDPL 3&01( ]D GRGDWQD XVSRVDEOMDQMD LPDMR FHUWL¿NDW LQ
so priznani na nacionalni/mednarodni ravni ter se nahajajo v katalogu strokovnega
XVSRVDEOMDQMDXþLWHOMHYYþUQL*RUL
x
,PSOHPHQWDFLMDLQL]GHODYDL]REUDåHYDOQHJDXVSRVDEOMDQMDQDFLRQDOQL0DVWHUFODVV]D
XþLWHOMH LQ Y]JRMLWHOMH ,]REUDåHYDQMH ]D GUXåEHQR SUDYLþQRVW QDþLQ YVSRVWDYH RGSUWH
GUXåEHSURWLSUHGVRWNRYLQVWHUHRWLSRYWULGQHYQLVHPLQDU
Potrditev smernic
7LSLþQH
dejavnosti
Vloga pri
izvajanju
smernic
Informacije in
kontakti
x
3HGDJRãNLFHQWHUýUQH*RUH
Izvršnia direktorka
GRFGU%LOMDQD0DVORYDUü
Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 25/V, 81000 PODGORICA
Tel/Fax: + 382 20 248 667
[email protected]
83
3. Association of History Teachers of Montenegro/HIPMONT
Tipologija
NVO
x
7LSLþQH
dejavnosti
x
+,30217 YNOMXþXMH LQ RUJDQL]LUD SURIHVLRQDOQL UD]YRM SURIHVRUMHY ]JRGRYLQH QD
nacionalni/mednarodni ravni
6RGHORYDQMHQDYVHKL]REUDåHYDOQLKLQVWLWXFLMDKQDQDFLRQDOQLLQORNDOQLUDYQL2EMDYD
RUJDQL]LUDQMHVHPLQDUMDLQXVSRVDEOMDQMH]DL]EROMãDQMHSURIHVLRQDOQLKNDSDFLWHWXþLWHOMHY
zgodovine.
Vloga pri
izvajanju
smernic
2UJDQL]DFLMDWUHKRNURJOLKPL]LQXVWYDUMDQMH]ELUXPHWQLãNLK]QDQVWYHQLKNXOWXUQLKOLQJYLVWLþQLK
EHVHGLORREVWRMHþLKPDQMãLQDK]DUDGLãLULWYHGRGDWQHOLWHUDWXUHNLMRXþLWHOMLLQY]JRMLWHOMLXSRUDEOMDMR
YXþLOQLFL
Informacije in
kontakti
NVO HIPMONT
9DQMD9XNRYLüNRRUGLQDWRUND
Tel: +38267555748
[email protected]
4. Koalicija Romski krug
Tipologija
NVO
7LSLþQH
dejavnosti
.UHSLWHYNDSDFLWHWURPVNLKQHYODGQLKRUJDQL]DFLMQDORNDOQLUDYQL]DUDGLSRYHþDQMDSUHPOMDQMDLQ
L]YDMDQMDQDFLRQDOQHVWUDWHJLMH]DL]EROMãDQMH5$(QDURGRYYýUQLJRULQXGHQMHYVHKREOLNSRPRþL
in podpora romskim nevladnim organizacijam zaradi krepitve in razvoja kulturne identitete RAE
SRSXODFLMHYýUQL*RULSRGSRUDYVHPREOLNDPLQWHJUDFLMH5($RWURNLQXþHQFHYYL]REUDåHYDOQHP
VLVWHPXLQNUHSLWHYURPVNLKåHQVNLK192
Vloga pri
izvajanju
smernic
Aktivno sodelovanje v okroglih mizah ( vorganizciji HIPMONT) s ciljem promocije in spoznavanje
]L]REUDåHYDQMHPVSORãQHMDYQRVWLRGRVHãNLKVWDQGDUGL]DFLMHURPVNHJDMH]LND³5RPDQLþKLE´]
SRGSRUR81,&()DLQ6NODGD]DRGSUWRGUXåER
Informacije in
kontakti
Koalicija Romski krug
Veselj Beganaj, direktor
tel: +382 69482241
email: [email protected];
[email protected]
5. Svet Evrope (skozi Pestalozzi program)
Tipologija
Mednarodna organizacija
6YHW(YURSHYRGL3HVWDOR]]LSURJUDP]DSURIHVLRQDOQLUD]YRMXþLWHOMHYLQGHODYFHYYL]REUDåHYDOQHP
sistemu
7LSLþQH
dejavnosti
3URJUDPYVHEXMHWULJODYQDSRGURþMDGHMDYQRVWL
- (YURSVNHGHODYQLFHRUJDQL]LUDQHYGUåDYDKþODQLFK
- Evropski Seminari organizirani na Akademiji Bad Wildbad;
- Evropski moduli za usposabljanje trenerjev.
3URJUDPMHXVPMHUHQNSRGSRULWUHQHUMHYXþLWHOMHYLQRVWDOLPGHODYFHPYQMLKRYLYORJLVWURNRYQMDNRY
YUDWRþLPKHWHURJHQLPLQPXOWLNXOWXUDOQLKGUXåEDKYNDWHULKåLYLPR6NR]LPRåQRVWLNLMLKSRQXMD
GD EL XþLWHOML VNXSDM GHODOL QD SURMHNWLK GHOMHQLK JOHGH QD WHPDWVNH LQ SHGDJRãNH LQWHUHVH NDU
prispeva k krepitvi osebnih in profesionalnih odnosov po vseh kontinentih, kakor tudi dvigu zavesti
N SRJODYLWQL YORJL L]REUDåHYDQMD Y SURPRYLUDQMX VSRãWRYDQMD þORYHNRYLK SUDYLF GHPRNUDFLML LQ
vladavini prava.
84
Vloga pri
izvajanju
smernic
Informacije in
kontakti
=DJRWDYOMDQMH,QIRUPDFLMLQRQOLQHYLURYRPDQMãLQVNLKSUDYLFDKLQL]REUDåHYDQMXNDNRUWXGLNXOWXUL
LQUD]QRYUVQRVWL]PRGHOLSURMHNWRYLQPRåQRVWPLXVSRVDEOMDQMD
Zavod za šolstvo, Bureau for Education Services
'U'XãDQND3RSRYLü
Oddelek za stalno strokovno izpopolnjevanje
9DNDĈXURYLFDEE3RGJRULFD
tel.: + 382 20 408 931, Fax
0HGQDURGQD6WHSE\6WHSDVRFLMDFLMD,66$YýUQRM*RUL1923HGDJRãNLFHQWHUýUQH*RUH
Tipologija
Mednarodna organizacija
7LSLþQH
dejavnosti
Mednarodno Step by Step asocijacijo (ISSA) karakterizira vizija zgodnjega otroštva kot
åLYOMHQVNHJD SURVWRUD NMHU Y]JRMLWHOML LQ GUXåLQH GHODMR VNXSDM V FLOMHP ]DJRWDYOMDQMD GRVWRSD
VWRULWYDP ]JRGQMHJD RWURãWYD NL SURPRYLUDMR EODJLQMU UD]YRM LQ XþHQMH ]D YVDNHJD RVQRYD QD
osnovi principa demokratskega sodelovanja.
Je simbol za krepitev vzgojiteljev in drugih profesionalcev ki se ukvarjajo z zgodnjim otroštvom,
GUXåLQ LQ FHOH VNXSQRVWL GD SRWSUH UD]YRM LQ XþHQMH YVDNHJD RWURND GR VYRMHJD FHORWQHJD
SRWHQFLMDOD(QDNSULVWRSL]REUDåHYDQMXLQPRåQRVWLQHJHXVPHUMHQHNRWURNXLQGLYLGXDOL]LUDQL
SRXNKROLVWLþQLSULVWRSNUD]YRMXRWURNDLQNOX]LMD]QDþLOQDYORJDGUXåLQHLQYNOMXþHQRVWVNXSQRVWL
NDNRU WXGL NXOWXUQR XVWUH]QR RNROMH Y XþHQMX LQ SULVWRSL VR ELOL RVQRYQL SULQFLSL SURJUDPD RG
VDPHJD]DþHWND
,66$SRGSLUDSURIHVLRQDOQHVNXSQRVWLLQUD]YLMDPRþQRFLYLOQRGUXåERNLVH]GUXåXMH]QDPHQRP
YSOLYD LQ SRPRþL RGORþLYDOFHP Y QXGHQMX NDNRYRVWQH QHJH LQ L]REUDåHYDQMD ]D YVH RWURNH
RG URMVWYD GR RVQRYQH ãROH V IRNXVRP QD QDMEROM UHYQH LQ WLVWH Y QHXJRGQHP SRORåDMX ,66$
SURPRYLUD LQNOX]LYQR NDNRYRVWQR QHJR LQ L]REUDåHYDOQH LVNXãQMH NL XVWYDUMDMR SRJRMH ]D YVH
RWURNHGDODKNRSRVWDQHMRDNWLYQLþODQLGHPRNUDWVNLKGUXåE]QDQMD
,66$WRGRVHJD]GYLJRP]DYHVWLRSRPHQXNDNRYRVWLQHJHLQL]REUDåHYDQMD]UD]YRMHPYLURY
širjenjem informacij, zavzemanjem, s krepitvijo zveze in z izgradnjo kapacitet s ciljem da bi se
ustvarili pogoji v katerih napredujejo vsi otroci.
Vloga pri
izvajanju
smernic
6WURNRYQR XVSRVDEOMDQMH VHQ]LELOL]DFLMD LQ SURIHVLRQDOQL UD]YRM XþLWHOMHYLF LQ VWURNRYQLK
sodelavcev/ak v šolah/vrtcih za inplementacijo metodologije katere cilj je da imajo otroci
PHGVHERMQRVSRãWRYDQMHGRGUXJLKRWURNLQRGUHVOLKNDNRUWXGLGRGHPRNUDWLþQLKSULQFLSRYLQGR
dela v skupnosti.
Informacije in
kontakti
ISSA
Liana Ghent,
Izvršna direktorka
Mihaela Ionescu,
Pogramska direktorka
Keizersgracht 62-64
1015 CS Amsterdam
The Netherlans
Tel/Fax: + 31 20 520-7505; + 31 20 520-7510
email:[email protected]
85
3URJUDPSRGSRUHL]REUDåHYDQMXYRUJDQL]DFLML6NODGD]DRGSUWRGUXåER
Tipologija
Mednarodna organizacija
7LSLþQH
dejavnosti
3URJUDP SRGSRUH L]REUDåHYDQMX SRPDJD PDUJLOL]LUDQLP VNXSQRVWLP GD SULGRELMR GRVWRS GR
YHãþLQLQNULWLþQHJDPLãOMHQMDNLMLKSULSUDYOMDMRQDDNWLYQRYNOMXþHYDQMHYRGSUWHGUXåEH
Vloga pri
izvajanju
smernic
=DJRWDYOMDQMHLQIRUPDFLMLQVSOHWQLKYLURYJOHGHSUDYLFPDQMãLQLQL]REUDåHYDQMDSDWXGLNXOWXUHLQ
UD]QROLNRVWL]PRGHOLSURMHNWRYLQPRåQRVWPLXVSRVDEOMDQM
Informacije in
kontakti
86
3URJUDPSRGSRUHL]REUDåHYDQMX
&DPEULGJH+RXVHWKÀ
Cambridge Grove Hammersmith
London, W6 0LE
United Kingdom
â78',-$ 35,0(5$ $*(1&,-$ =$ 3202ý
0('.8/7851(*$,=2%5$ä(9$1-$
$JHQFLMD]DSRGSRURPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMDMHMDYQDVOXåED]DY]SRVWDYLWHYLQL]EROMãHYDQMHVLVWHPDYHþHWQLþQH
ãROH LQ QXGHQMD SRGSRUH QDFLRQDOQLP LQ ORNDOQLP L]REUDåHYDOQLP LQVWLWXFLMDP LQ QHYODGQLP RUJDQL]DFLMDP Y UD]YRMX
PRGHORYLQNRQFHSWRYPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMD
$JHQFLMDERGHORYDODSRGRNULOMHP0LQLVWUVWYD]DþORYHNRYHLQPDQMãLQVNHSUDYLFHYýUQL*RULNLWHPHOMLQD2GORþLWYL
0LQLVWUD]DþORYHNRYHSUDYLFHLQSUDYLFHPDQMãLQ
$JHQFLMDVHQDKDMDY3RGJRULFLYVNORSXSLVDUQH0LQLVWUVWYD]DþORYHNRYHLQPDQMãLQVNHSUDYLFH5LPVNLWUJEEE-mail:
[email protected], tel. +38220482126.
'HORYQLþDV$JHQFLMH
Skupaj 18 ur na teden - trikrat tedensko (ponedeljek, sreda in petek), poskusno obdobje 14 mesecev (Novembra 2012
GR GHFHPEUD $JHQFLMD ER SUHMHOD ]DLQWHUHVLUDQH VWUDQL SUHGYVHP VWDUãH L] PDQMãLQVNLK VNXSLQ LQ XþLWHOMH vzgojitelje) po sporedu, ampak tudi po potrebi.
Cilji:
‡
1XGHQMHSRGSRUHLQVWXWXFLRQDOQRPUHåHQMHQDGUåDYQLLQORNDOQLUDYQLSRPRþVWURNRYQMDNRPYYUWFXãROL]D
VSRGEXMDQMHPHGVHERMQHVWUSQRVWLLQVSRãWRYDQMDUD]QROLNRVWLPHGãWXGHQWLNLVRþODQLYHþLQHDOLPDQMãLQH
‡
LQIRUPLUDQMHGUXåLQPDQMãLQRPDQMãLQDKQDSRGURþMXL]REUDåHYDQMDSUDYLFHLQREYH]QRVWLGUXåEHLQNXOWXUH
‡
OLQJYLVWLþQRHWQLþQRSRVUHGRYDQMH
‡
proaktivno promoviranje multikulturnih programov v vrtcu / šoli;
‡
podpiranje vrtcev / šol pri reševanju zapletenih primerov;
‡
organiziranje nacionalnih tekmovanja (slika / sestava) BITI DRUGI.
.
Kadri
x
x
x
Šef/ica agencije
x
x
x
x
x
x
Strokovnjak v
medkulturnim
in akademskimi
programi
x
x
x
x
8VNODMHYDQMHYVHKGHMDYQRVWL$JHQFLMHRGSLUDQMH]DMDYQRVWYVHGUXåLQHYHþLQLQPDQMãLQ
SURDNWLYHQRGQRVLQSURPRFLMDþORYHNRYLKSUDYLFLQSUDYLFPDQMãLQPUHåHQMHLQLQIRUPLUDQMH
RGRVHåHQLKUD]XOWDWLPHGL]YDMDQMHPVWRULWHYLQSRUHDOL]DFLMLVWRULWYH
3URPRFLMDLQSRYH]RYDQMHYHþVHNWRUVNHJDSULVWRSDYPHGNXOWXUQHPXL]REUDåHYDQMX
3RVUHGRYDQMH LQIRUPDFLM XVWQR LQ DOL SLVQR R þORYHNRYLK SUDYLFDK LQ UD]SRORåOMLYLK
PHGNXOWXUQLKSULVWRSLK8UDGPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMD2QHVWRSVKRS
6RGHORYDQMH ] L]REUDåHYDOQLPL LQVWLWXFLMDPL QD YVHK UDYQHK GD SUHGODJD LQ RUJDQL]LUD
UHDOL]DFLMRþORYHNRYLKSUDYLFQDSRGURþMXL]REUDåHYDQMD]ODVWLSUDYLFPDQMãLQ
3UHGVWDYLWHY QDMEROMãLK SHGDJRãNLK SUDNV RUJDQL]LUDQMH VWURNRYQHJD UD]YRMD XþLWHOMHY
(okrogle mize, razprave in predstavitve)
2]DYHãþDQMHSURIHVLRQDOFHYQDSRGURþMXPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMD
=ELUDQMH SRGDWNRY WDNR ]D YHþLQVNL NRW ]D PDQMãLQVNL QDURG LQ LVNDQMH VNXSQLK NXOWXUQLK
umetniških, zgodovinskih, jezikovnih, spolnih tem, itd.;
Zbiranje in širjenje znanstveno opredeljenega materiala v medkulturnem pristopu
/RNDOQD SURPRFLMD VWRULWHY SUHGVWDYQLNRP ]GUXåHQM NXOWXUQLK LQ MH]LNRYQLK PDQMãLQ
posrednikom, vrtcem in šolam, pa tudi ustreznim inštitucijam v sistemu;
2UJDQL]DFLMDVHPLQDUMHYLQWHPDWVNLKGHODYQLFVHVWDQNRY]DGYLJR]DYHãþHQRVWLPHGXþLWHOML
VWDUãLLQXþHQFLWHUGHMDYQRVWL]DRWURNHYãRODK
Promocija proaktivnega multikulturnega šolskega programa;
Odpiranje Agencije za javnost;
1XGHQMHLQIRUPDFLMPDQMãLQVNLPGUXåLQDPJOHGHPDQMãLQL]REUDåHYDQMDLQNXOWXUHYGUXåEL
87
Medijator/ka za
kulturu
x
x
x
x
x
x
=DJRWDYOMDQMHMH]LNRYQHHWQLþQHPHGLDFLMH
Podpora vrtcam / šolam pri premagovanju problema;
1XGHQMHLQIRUPDFLMPDQMãLQVNLPGUXåLQDPRPDQMãLQDKL]REUDåHYDQMXGUXåELLQNXOWXUL
3RGSRUDYRUJDQL]DFLMLVHVWDQNRY]DRVYHãþDQMHXþLWHOMHYVWDUãRYLQXþHQFHYWHUGHMDYQRVWL
za otroke v šolah;
3RGSRUD]DORNDOQRSURPRFLMRVWRULWHY$JHQFLMHSUHGVWDYQLNRYQDFLRQDOQLK]GUXåHQM
kulturnih in jezikovnih mediatorjev, kakor tudi vrtcev / šol;
Sodelovanje v projektnih sestankih in drugih mednarodnih konferencah.
Storitve/servisi Agencije:
1.
3RGSRUDLQSRYH]RYDQMHGHODYVHKXVWUH]QLKL]REUDåHYDOQLKXVWDQRYLQ192SULãLUMHQMXLGHMLQNRQFHSWRY
PXOWLHWQLþQHJDL]REUDåHYDOQHJDVLVWHPDLQNUHSLWYLPXOWLVHNWRUVNHJDVRGHORYDQMD
Ustrezni ukrepi::
x
5D]YRMXVNODMHYDQMHLQGRJRYRURPHGVHNWRUVNLKGHMDYQRVWLKPHG0LQLVWUVWYRP]DþORYHNRYHSUDYLFH
LQSUDYLFHPDQMãLQýUQH*RUHLQ0LQLVWUVWYRP]DãROVWYRýUQH*RUH
x
2UJDQL]LUDQMHRNURJOLKPL]YWLPPDJQHWãRODK2â³PDM´LQ³6DYR3HMDQRYLü]YVHPLNRQþQLPL
izdelki, ki se dajo na šolsko spletno stran v obliki zbirk besedil, koristnih za raziskovanje in promocijo
kulture, nasvetov in modelov uspešnega pouka v podporo inkluzivnemu in medkulturnemu pristopu k
L]REUDåHYDQMX
x
9 VRGHORYDQMX ] =GUXåHQMHP XþLWHOMHY ]JRGRYLQH ýUQH *RUH +,30217 RUJDQL]DFLMD RNURJOH PL]H
]D XþLWHOMH Y]JRMLWHOMH L] YVHK WUHK UHJLM ]D SUHGVWDYLWHY LQ SURPRFLMR NXOWXUH XPHWQRVWL LQ GRVHåNRY
QDFLRQDOQLKPDQMãLQLQVNXSLQ+,30217ERWXGLSULSUDYLOD]JRãþHQNR]]ELUNRL]EUDQLKEHVHGLONLERGR
razdeljene za nadaljnjo uporabo ob koncu projekta vsem inštitucijam, ki sodelujejo v projektu.
1. 3RGSRUDQDQDFLRQDOQLLQORNDOQLUDYQL¿QDQFLUDQMHVYHWRYDQMHSRPRþPHQWRUVWYRVWURNRYQMDNRY
YYUWFXãROL]DSURPRFLMRPHGVHERMQHVWUSQRVWLLQVSRãWRYDQMDUD]QROLNRVWLPHGXþHQFLNLSULSDGDMR
YHþLQLDOLPDQMãLQL
Ustrezni ukrepi:
6WURNRYQMDNYPHGNXOWXUQLPLLQãROVNLPLSURJUDPLVSRPRþMR0HGLDWRUMD]DNXOWXURRUJDQL]LUDãROVNRWHNPRYDQMH
%,7,'58*,GDELVHXþHQFLVSRGEXGLOLNUD]PLãOMDQMXRVSORãQLKGUXåEHQLKLQNXOWXUQLKSULUHGLWYDKWHUGDELVH
SRYHþDORQMLKRYR]DYHGDQMHRRGJRYRUQRVWL]DGRVWRSL]]LYDPSRYH]DQLK]UD]QROLNRVWMR
2. ,QIRUPLUDQMHPDQMãLQVNLKGUXåLQRSUDYLFDKLQREYH]QRVWLY]YH]L]L]REUDåHYDQMHPGUXåERLQNXOWXUR
Ustrezni ukrepi:
x
=XQDQMDGHMDYQRVWYQHNDMSUHGãROVNLKXVWDQRYYGUåDYLGDVHRUJDQL]LUDMRGQHYLRGSUWLKYUDW³]DVWDUãH
VNUEQLNH´VHVWDQNLVVWDUãLNLQDMVHYSHOMHMRYVSORãQRåLYOMHQMHãROYUWFHYYNDWHUHVRYSLVDQLQMLKRYL
otroci. Ta metoda se razlikuje od tradicionalnih roditeljskih sestankov, ker je razgovor manj formalen in
VHVWDQNLVHQHRVUHGRWRþDMRQDSUREOHPHLQGRVHåNHSRVDPH]QHJDRWURNDYHQGDUQDVNXSQRGHORãROH
/ vrtca.
3. =DJRWDYOMDQMHPHGLDFLMHMH]LNRYQHHWQLþQHLQSRVUHGRYDQMHSULSUHPDJRYDQMX]DSOHWHQLKSULPHURY
4. 3URPRFLMDSURDNWLYQXKPXOWLNXOWXUQLKSURJUDPRYYL]REUDåHYDOQHPLQGUXåEHQHPVLVWHPX
Ustrezni ukrepi:
88
x
9VRGHORYDQMX]1923HGDJRãNLFHQWHUýUQH*RUHRUJDQL]DFLMDWULGQHYQHJDVHPLQDUMDQDFLRQDOQHJD
0DUVWHUFODVVD ]D XGHOHåHQFHY N Y]JRMLWHOML XþLWHOML QD WHPR ,]REUDåHYDQMH ]D VRFLDOQR
SUDYLþQRVW ± SURWL SUHGVRGNRP LQ VWHUHRWLSRP &LOM WH DNWLYQRVWL MH SRYHþDWL ]QDQMH VWURNRYQMDNRY QD
SRGURþMXL]REUDåHYDQMDRYSOLYXSUHGVRGNRYLQVWHUHRWLSRYQDRVHEQRSRNOLFQRLQLQVWLWXFLRQDOQRUDYHQ
LQ SRYHþDWL QMLKRYH VSRVREQRVWL ]D ERM ]D SURPRFLMR LQ UD]YRM VRFLDOQH SUDYLþQRVWL QD PLNUR GHOR ]
XþHQFLRWURFLLQPDNURVRFLDOQHUDYQL
x
9VRGHORYDQMX]0LQLVWUVWYRP]DãROVWYRýUQH*RUHRUJDQL]DFLMDQDFLRQDOQLKSUD]QRYDQMLQVSRGEXMDQMH
0HGNXOWXUQRL]REUDåHYDQMHLQXþHQMHYYVHKYUWFLKLQRVQRYQLKãRODKYýUQL*RUL2EWHMSULORåQRVWLER
RUJDQL]LUDQDQDFLRQDOQDSUHGVWDYLWHYGHODXþHQFHYLQSUHGãROVNLKRWURNL]XPHWQRVWLLQDOLNQMLåHYQRVWL
QDWHPR³%,7,'58*,´
5. 3RGSRUD SUL UD]YRMX LQ GLVWULEXLUDQMH YVHP UHOHYDQWQLP L]REUDåHYDOQLP XVWDQRYDP L]GHONRY QDVWDOLK
tekom dela Agencije.
3RGSLUDQMHVWURNRYQHJDUD]YRMDQDSRGURþMXL]REUDåHYDQMD]DVRFLDOQRSUDYLþQRVWL]PHQMDYDL]NXãHQM
LQ SRYH]RYDQMH UD]OLþQH UDYQL L]REUDåHYDQMD SURDNWLYQR UHãHYDQMH VSRURY SURPRFLMD GREUH SUDNVH
SRXþHYDQMDLQVRGHORYDQMDYQDFLRQDOQLNDPSDQML]DSURPRFLMRPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMDYL]EUDQLK
LQVWLWXFLMDKL]YVHKNUDMHYýUQH*RUH
x
=DUDGL VRGHORYDQMD ] YVHPL XVWUH]QLPL RUJDQL]DFLMDPL LQ LQãWLWXFLMDPL NL GHOXMHMR QD SRGURþMX
L]REUDåHYDQMD$JHQFLMDSRGSLUDPUHåRãROYNOMXþQR]YUWFLRVQRYQLPLãRODPLLQXQLYHU]DPLQHYODGQLK
RUJDQL]DFLMLQFHQWUDOQHGUåDYQHLQãWLWXFLMHNRWVR0LQLVWUVWYR]DãROVWYRýUQH*RUHLQ=DYRG]DãROVWYR
89
35,3252ý,/$
=DYUDþDQMHYVDNHREOLNHGLVNULPLQDFLMHYL]REUDåHYDOQHPVLVWHPX
5DYHQ GRVWRSD PRUD ELWL Y]SRVWDYOMHQ Y VNODGX V WHPHOMQLPL QDþHOL HQDNRVWL LQ QHGLVNULPLQDFLMH NDNRU MH QDYHGHQR
Y þOHQX /LVWLQH =GUXåHQLK 1DURGRY LQ þOHQX 6SORãQH GHNODUDFLMH R þORYHNRYLK SUDYLFDK LQ SRQRYLWHY Y ãWHYLOQLK
mednarodnih inštrumentih.
3ULSRURþLOD+DDJDRSUDYLFDKGRL]REUDåHYDQMDQDURGQRVWQLKPDQMãLQLQSRMDVQLOD
6LVWHPNDWHUHJDFLOMMHL]REUD]LWLVYRERGQHGUåDYOMDQHLQSRYHþDWLQMLKRYXVWYDUMDOQLSRWHQFLDOQHPRUHSUH]UHWLþORYHãNR
UD]QROLNRVW3ROHJWHJDSUDYLFDGRNDNRYRVWQHJDL]REUDåHYDQMDQHJOHGHQDYVHUD]OLNHXVWUH]DWHPHOMQLPþORYHNRYLP
SUDYLFDP3RVOHGLFDWHJDMHGDGHPRNUDWLþQLVLVWHPL]REUDåHYDQMDPRUDELWLVSUHMHPOMLY]DYVHGRVWRSHQSULODJRGOMLYLQ
ÀHNVLELOHQ]DYVHãROVNDSUDNVDSDWHPHOMLQD]DJRWDYOMDQMXHQDNLKSRJRMHYLQPRåQRVWL]DYVHGDELVHRPRJRþLORGD
se lahko vsak posameznik maksimalno razvije.
9WDNãQHPRNROMXPRUDMRYVLVSRãWRYDWLGUXJHLQGHODWL]QMLPL1DþHOLHQDNRVWLLQSUDYLþQRVWLMHSRWUHEQRVSRãWRYDWL
hkrati pa ohranjati zavest o obstoju asimetrije odnosov, znanja in odgovornosti.
âRODPRUDL]REUDåHYDWLRWURNHGDFHQLMRGUXJHUD]QROLNRVWLLQVSRãWXMHMRGUXJH
7UHEDMHXVWYDULWLL]REUDåHYDOQRRNROMHNLSUHSR]QDYDGDMHYVDNRWURNKNUDWLWXGLLQGLYLGXDLQþODQGUXåEHQHVNXSLQH
NXOWXUQHJDPLOMHMDNLREOLNXMHVYRMREþXWHNLGHQWLWHWHSULSDGQRVWLLQVLVWHPYUHGQRW
,]REUDåHYDQMH NL SULVSHYD N Y]SRVWDYLWYL GHPRNUDFLMH PRUD RPRJRþLWL SRGSRUR RWURNRP SUL UD]YRMX QDJQMHQRVWL N
VSUHMHPDQMXLQVSRãWRYDQMXGUXJDþQHJDPLãOMHQMDXSRUDELNULWLþQHJDPLãOMHQMDNDNRUWXGLNVRGHORYDQMX]GUXJLPLþODQL
VNXSQRVWLWHUVSRVREQRVWGDL]UD]LMRVYRMHUD]OLNHLQSULWHPVSRãWXMHMRGUXJHJDNRWHQDNRSUDYQHJDþODQDVNXSQRVWLLQ
SULWHPKNUDWLUD]YLMD]DQLPDQMH]DGUXåEHQDYSUDãDQMD
9VLGUXåEHQLDNWHUMLPRUDMRVRGHORYDWLSULSRGSRULPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMD
2EXSRãWHYDQMXGDPHGNXOWXUQRL]REUDåHYDQMHSULQDãDGUXåEHQHVSUHPHPEHJORERNRNULWLþQRUHÀHNVLMR]DYH]DQRVW
NGRVHJDQMXSUDYLþQHLQUHVQLþQHGHPRNUDWLþQHGUXåEHNUHSLWHYPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMDLQXþHQMDMHãHYHGQR
QXMQRSRWUHEQD]DYVH7RUHMPUHåHQMHMHSRWUHEQRRODMãDWLUD]YRMNRPSHWHQFLQ]QDQMDRYVHKSUHGVRGNLK]PDQMãDWLLQ
aktivnosti za krepitev šolske kulture.
âRODPRUDSRYH]DWLL]NXãQMHXþHQFHYVVYRMRGUXåLQRLQåLYOMHQMHPVNXSQRVWL
âROD LPD SRVHEQR PRþ GD SRQXGL ]QDQMH YSOLYD QD VSRVREQRVW SRVDPH]QLNRY RGNULMH LQ UD]YLMH SRWHQFLDOH RWURN LQ
SRVOHGLþQRL]REUDåHYDOQLKXVWDQRYREXþHQMXVSUHWQRVWLLQYUHGQRWUD]OLþQLKNXOWXUPRUDY]SRVWDYLWLLQY]GUåHYDWLVWDOQR
interakcijo med kulturami, spodbujati razvoj samozavesti, osebne in skupinske identitete pri otrocih.
3ROHJ WHJD LQVWLWXFLMH PRUDMR LJUDWL NOMXþQR YORJR SUL YNOMXþHYDQMX L]NXãQM XþHQFHY ] GLQDPLNR L] QMLKRYLK GUXåLQ LQ
VNXSQRVWLVSRGEXMDWLNRQNUHWQHXNUHSH]DNUHSLWHYYH]LPHGãRORLQGUXåLQR'DELWRGRVHJOLVHPRUDMRSULL]GHODYL
ãROVNHJD SURJUDPD NXOWXUQL VLVWHPL SULVRWQL Y GUXåLQDK Y]HWL Y RE]LU NDU EL SRVOHGLþQR XVWYDULOR PRþDQ LQ SURDNWLYHQ
RGQRVPHGYUWFHPãRORLQVWDUãLNDUSDMHNOMXþQLYLUPXOWLNXOWXUDOL]PD
$NWLYQRXGHOHåERXþHQFHYYPHGNXOWXUQLKSREXGDKMHSRWUHEQRVSRGEXMDWL
'UXåEHQRRNROMHLQY]JRMQLVLVWHPYNDWHUHPSRVDPH]QLNUD]YLMDJUDGLQMHJRYQMHQSRJOHGQDGUXåERLQVYHWNLJDMR
REGDMDLQQMHJRYQMHQSULVWRSNRGJRYRUQRVWLVWUSQRVWLVRGHORYDQMXUD]XPHYDQMXLQY]SRVWDYLWYLþORYHãNLKRGQRVRY
âROHELPRUDOHSRGSUHWLXþHQFHSULUD]XPHYDQMXVSRãWRYDQMXLQXSRãWHYDQMXNXOWXUQLKUD]OLNLQSRGREQRVWLYNDWHULK
XþHQFL SUHSR]QDYDMR GRVHåNH UD]OLþQLK HWQLþQLK LQ VRFLDOQRHNRQRPVNLK VNXSLQ 'HMDQVNR VSRãWRYDQMH LQ SRGSRUD
UD]QROLNRVWLQDYVHKSRGURþMLKþORYHNRYHJDåLYOMHQMDMHHGHQRGGYHKNOMXþQLKGLPHQ]LMPHGNXOWXUQHJDL]REUDåHYDQMD
GUXJDGLPHQ]LMDVHRVUHGRWRþDQDSURPRFLMRHQDNRVWLLQþORYHNRYLKSUDYLF
8GHOHåEDRWURNXþHQFHYYåLYOMHQMXYUWFDãROHGRELVYRMSROQLSRPHQNRRWURFLSRVWDQHMR³SUHGPHWLSUDYLF´LQYVH
SREXGHSRVWDQHMRVPLVHOQHOH]QMLKRYRDNWLYQRXGHOHåER
90
7. VIRI
Banks, 1999. An Introduction to Multicultural Education (2nd ed.). Boston: Allyn&Bacon.
Bruner, 2000. Culture of Education, Zagreb: Educa.
Bureau for Education Services of Montenegro, 2011. Catalogue of Proffesional Development of Teachers for 2011/12 School Zear, Podgorica: Bureau
for Education Services of Montenegro.
Delors, 1996. /HDUQLQJ7KH 7UHDVXUH :LWKLQ WKH 5HSRUW WR 81(6&2 RI WKH ,QWHUQDWLRQDO &RPPLVLRQ RQ (GXFDWLRQ IRU WKH 7ZHQW\¿UVW &HQWHU\,
UNESCO.
Group Most, 2007. Intercultural Education and Understanding, Belgrade.
Kimlika, 2004. Multikulturalizam. Podgorica: CID.
Kymlicka, 1995. Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Minority Rights. Oxford: Clarendon Press.
Council of Europe, 1950. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms.
ESP, 2007. Experiences of the Roma Education Initiative: Documentation Studies Highlighting the Comprehensive Approach, Education Support
Program (ESP) of the Open Society Institute.
0DVORYDULüEducation for Democracy and school role in the development of democratic attitudes of the student - doctoral dissertation.
0DVORYDULü Indicators of Multiculturalism in Curricula, Hand-books and Textbooks for the Subject Civil Education 0HPRLU IURP 6FLHQWL¿F
0HHWLQJ³(OHPHQWVRI0XOWLFXOWXUDOLVPLQ0XOWLFXOWXUDOLVPLQ&XUULFXOD+DQGERRNVDQG7H[WERRNVLQ0RQWHQHJURS, 75-85.
Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro, Strategy for Improving Position of Roma and Egyptians in Montenegro 2012-2016.
Ognisanti, Report on European intercultural education practices, Interculture
OSCE, 1996. The Hague Recommendations Regarding the Education Rights of National Minorities & Explanatory Note.
Ouellet, 1991. L’ Education interculturelle - essays sur contenu de la formation des maitres, Paris:Editions L’Harmattan.
Ramsey, 1987. Teaching and learning in a diverse world: Multicultural education for young children. NY:Teascher College Press.
Roma Education Fund, 2006. A good start.
Semprini, 2004. Multiculturalism, Agora, Clio, Belgrade, 2004
Sleeter, 1991. Empowerment through Multicultural Education, Albany: State University of New York Press.
UNESCO, 2001. Education for all/ Information kit.
UNESCO, 2006. Guidelines on Intercultural Education.
UNESCO, 2001. Universal Declaration on Cultural Diversity.
UNICEF, 1989. Convention on the Rights of the Child.
Wilson, 2002. Minority Rights in Education: Lessons for the European Union from Estonia, Latvia,
Romania and the former Yugoslav Republic of Macedonia.
Uporabne povezave:
Council of Europe, Elements of an intercultural city strategy: Education
ECRI: Council of Europe’s European Commission against Racism and Intolerance
European Union
International Association for Intercultural Education
Interculture – Platform on Intercultural research
OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe
Right to Education: Promoting Mobilization and Legal accountability
91
92
Manjine i obrazovanje u jadranskim zemljama: Smjernice za
unapređenje interkulturalnih pristupa
93
UVOD
Ove Smjernice rezultat su projekta SIMPLE (Strengthening the Identity of Minority People Leads to Equality), inovativne
LQLFLMDWLYH]DVXUDGQMXLMDþDQMHNDSDFLWHWDLQVWLWXFLMDL]SHWMDGUDQVNLK]HPDOMD3URMHNWMHXVPMHUHQQDSRVWL]DQMHVRFLMDOQH
NRKH]LMHQDRGUHÿHQRPSRGUXþMXNUR]MDþDQMHNXOWXUQLKLGHQWLWHWDLQDUD]QRYUVQRVWYULMHGQRVWLPDQMLQVNLK]DMHGQLFDNRMHVX
bilo povijesno ili odnedavno prisutne u jadranskim zemljama.
3DUWQHULX6,03/(SURMHNWXL]UDGLOLVX]DMHGQLþNHVWUDWHJLMHLSULVWXSH]DSURPLFDQMHNXOWXUHUDYQRSUDYQRVWLLQHGLVNULPLQDFLMH
NDRRVQRYQLKYULMHGQRVWL]DPLUROMXELYVXåLYRWVYLKJUDÿDQDEH]GLVNULPLQDFLMHQDRVQRYLHWQLþNHSULSDGQRVWLXMDGUDQVNRP
UHJLRQX3HWMHYDåQLKSUHSUHNDXVWYDUQRMUHDOL]DFLMLWHPHOMQLKSUDYDLQDþHODVRFLMDOQHSUDYHGQRVWLSUHPDSRYLMHVQLPL
novim manjinama kojima se projekt bavi:
I.
-H]LNNDRSUHSUHND]DSXQXGRVWXSQRVWXVOXJDþDNLXREODVWLPDJGMHMHGYRMH]LþQRVWLYLãHMH]LþQRVW
zakonski priznata;
II.
9HOLNL UL]LN RG VLURPDãWYD PDQMLQD ]ERJ RWHåDQRJ SULVWXSD WUåLãWX UDGD GLVNULPLQDFLMH X XYMHWLPD
zapošljavanja te podzastupljenosti;
III.
=DEULQMDYDMXüLEURMGMHFHSULSDGQLNDPDQMLQVNLKJUXSDNRMDRVWDMXL]YDQREUD]RYQRJVXVWDYD
IV.
1H]DGRYROMDYDMXüD]DVWXSOMHQRVWPDQMLQVNLKSLWDQMDXPHGLMLPD
V.
Veliki rizik od raznih oblika spolne diskriminacije, predrasuda i nasilja nad pripadnicima manjina.
&LOM6,03/(DMHSREROMãDWLåLYRWQHXYMHWHSULSDGQLNDPDQMLQDNUR]WUDQVIRUPDFLMXNOMXþQLKIDNWRUDNRMLGDQDVSUHGVWDYOMDMX
VODERVWL L WR L]UDGRP VPMHUQLFD L SUHSRUXND ]D XUHÿHQMH FLOMDQLK XVOXJD NRMH VH EDYH QHSRJRGQRVWLPD ]D PDQMLQH QD
lokalnome nivou i njihovom dostavom javnim organima, manjinskim organizacijama, NVO-ima i drugim regionalnim i
nacionalnim zainteresiranim stranama u jadranskim zemljama.
2YHVPMHUQLFHGLRVXJUXSHSHWWHPDWVNLKGRNXPHQDWDNRMHMHSULSUHPLRLREMDYLR6,03/(RY.RQ]RUFLMLNRMLüHVOXåLWL
NDR UDGQL DODWL NRMH SURPLþH 6WDOQL MDGUDQVNL RSVHUYDWRULM ]D PDQMLQVNH ]DMHGQLFH $GULDWLF 3HUPDQHQW 2EVHUYDWRU\ RQ
0LQRULW\&RPPXQLWLHVNRMLüHELWLXVSRVWDYOMHQXVNORSXSURMHNWD=DSUDYR2SVHUYDWRULMVHVDVWRMLRGPRGHOkXSUDYOMDQMD
WHVWLUDQLKQDWHPHOMXQDFLRQDOQLKSLORWSURMHNDWDWUDQVQDFLRQDOQLKSUHSRUXNDDODWDLSRND]DWHOMD]DVRFLRORãNDLVWUDåLYDQMD
SDWLPHSUHGVWDYOMDVWUDWHãNLSURVWRU]DSUDüHQMHDNWXDOQLKåLYRWQLKXYMHWDPDQMLQDXSDUWQHUVNLP]HPOMDPDL]DSUHGODJDQMH
PRJXüLKQDþLQDXSUDYOMDQMDVSHFL¿þQLPSLWDQMLPD
Sve smjernice objavljene su u jedinstvenom dokumentu na šest jezika (engleski, hrvatski, albanski, talijanski, crnogorski
i slovenski) kako bi svim zainteresiranim stranama iz zemalja koje sudjeluju u projektu bilo olakšano njihovo konkretno
razumijevanje i korištenje.
&LMHODJUXSD6PMHUQLFDXNOMXþXMHVOMHGHüHGRNXPHQWH
‡0DQMLQHLMH]LþQDUD]QRYUVQRVWXMDGUDQVNLP]HPOMDPD6PMHUQLFH]DSURPLFDQMHGRVWXSQRVWLYLãHMH]LþQLKXVOXJD
‡ 0DQMLQH L ORNDOQL UD]YRM X MDGUDQVNLP ]HPOMDPD 6PMHUQLFH ]D XQDSUHÿHQMH PXOWLNXOWXUDOL]PD NDR UHVXUVD ]D
WUåLãWHUDGD
‡0DQMLQHLORNDOQLUD]YRMXMDGUDQVNLP]HPOMDPD3RVORYQDSRYHOMDRXSUDYOMDQMXLXQDSUHÿHQMXUD]QRYUVQRVWL
‡ 0DQMLQH L REUD]RYQL VHNWRU X MDGUDQVNLP ]HPOMDPD 6PMHUQLFH ]D SREROMãDQMH PHÿXNXOWXUDOQLK SULVWXSD X
obrazovnim sustavima;
‡0DQMLQHLPHGLMLXMDGUDQVNLP]HPOMDPD6PMHUQLFHNRMHSURPLþXSUDYHGQRLUDYQRSUDYQRLQIRUPLUDQMH
‡0DQMLQHLVSROQDGLVNULPLQDFLMDLQDVLOMHXMDGUDQVNLP]HPOMDPD6PMHUQLFH]DVSUHþDYDQMHL]YMHãWDYDQMHLERUEX
protiv raznih oblika spolne diskriminacije i nasilja.
Ti su dokumenti dostupni na zahtjev odgovornih nacionalnih partnera. Informacije i kontakti nalaze se na web-stranici
projekta:
www.simpleproject.eu.
94
1. DEFINICIJE
2SüHGH¿QLFLMH
'LUHNWQD GLVNULPLQDFLMD GRJDÿD VH NDGD VH V QHNLP OLFHP QD RVQRYL QMHJRYH UDVQH LOL HWQLþNH
pripadnosti postupa, postupalo je ili bi se postupalo manje povoljno nego s nekim drugim licem u
usporedivoj situaciji.
Diskriminacija
,QGLUHNWQD GLVNULPLQDFLMD GRJDÿD VH NDGD QDL]JOHG QHXWUDOQD RGUHGED NULWHULM LOL SUDNVD VWDYOMD
OLFDRGUHÿHQHUDVQHLOLHWQLþNHSULSDGQRVWLXSRVHEQRQHSRYROMDQSRORåDMXRGQRVXQDGUXJDOLFD
RVLPXVOXþDMXNDGDVXWDNYDRGUHGEDNULWHULMLOLSUDNVDREMHNWLYQRRSUDYGDQHOHJLWLPQLPFLOMHPD
VUHGVWYD]DSRVWL]DQMHWRJDFLOMDDGHNYDWQDLQXåQD
'LUHNWLYD9LMHüD(=RGMXQDRSULPMHQLQDþHODUDYQRSUDYQRVWLOLFDEH]RE]LUD
QDQMLKRYRUDVQRLOLHWQLþNRSRULMHNOR
6NXSLQDOLFDXQHNRMGUåDYLNRMD
DERUDYHQDWHULWRULMXWHGUåDYHLQMH]LQLVXGUåDYOMDQL
ERGUåDYDMXGXJRYMHþQHþYUVWHLWUDMQHYH]HVWRPGUåDYRP
FSRND]XMXGLVWLQNWLYQDHWQLþNDNXOWXUQDUHOLJLMVNDLOLMH]LþQDRELOMHåMD
Manjinska
skupina
GGRYROMQRVX]DVWXSOMHQDXQDWRþWRPXãWRLKMHPDQMLEURMRGRVWDWNDVWDQRYQLãWYDWHGUåDYHLOL
QHNHUHJLMHWHGUåDYH
H PRWLYLUDQD VX EULJRP ]D ]DMHGQLþNR RGUåDYDQMH RQRJD ãWR þLQL QMLKRY ]DMHGQLþNL LGHQWLWHW
XNOMXþXMXüLNXOWXUXRELþDMHUHOLJLMXLMH]LN
ýODQ 3UHSRUXND EU XVYRMHQD JRGLQH QD VMHGQLFL 3DUODPHQWDUQH VNXSãWLQH
9LMHüD(XURSH
Manjinska prava
0DQMLQVNDSUDYDVXRVREQDSUDYDOLFDNRMDSULSDGDMXHWQLþNLPUHOLJLMVNLPLLOLMH]LþQLPPDQMLQDPD
7DNYDVHRVREQDSUDYDPRJXSULPMHQMLYDWLX]DMHGQLFLVRVWDOLPSULSDGQLFLPDRGUHÿHQHPDQMLQVNH
VNXSLQHDOLQHNDRGQMLKPRJXYULMHGLWLMHGLQRDNRVHNRULVWHNROHNWLYQR0HÿXQDURGQDVNXSLQD
za manjinska prava, 2012).
Posebne mjere
1L] UD]OLþLWLK VWUDWHJLMD REOLNRYDQLK GD XQDSULMHGH PRJXüQRVWL ]DSRãOMDYDQMD REUD]RYDQMD
L SRVORYDQMD ]D VNXSLQH SRSXW UDVQLK LOL HWQLþNLK PDQMLQD L åHQD 0HÿXWLP QDþLQ QD NRML VH WH
mjere provode, vrste djelovanja koje one zahtijevaju i šire implikacije koje one imaju za naše
GUXãWYRPRJXVHUD]OLNRYDWLRGMHGQRJGRGUXJRJVSHFL¿þQRJSURJUDPD,]UD]ÄSRVHEQHPMHUH³
LVWRWDNRXNOMXþXMHPMHUHNRMHVHXQHNLP]HPOMDPDRSLVXMXNDRÄD¿UPDWLYQHPMHUH³ÄD¿UPDWLYQD
DNFLMD³LOLÄSR]LWLYQRGMHORYDQMH³2GERU81D]DXNLGDQMHUDVQHGLVNULPLQDFLMH2SüDSUHSRUXNDEU
]QDþHQMHLRSVHJSRVHEQLKPMHUDX0HÿXQDURGQRMNRQYHQFLMLRVX]ELMDQMXVYLKREOLNDUDVQH
diskriminacije” CERD/C/GC/32).
6SHFL¿þQHGH¿QLFLMH
Kultura
Kultura je skup distinktivnih duhovnih, materijalnih, intelektualnih i emocionalnih obrazaca
QHNRJDGUXãWYDLOLJUXSHOMXGL«VNXSDVQMLKRYRPXPMHWQRãüXNQMLåHYQRãüXåLYRWQLPVWLORYLPD
QDþLQLPDåLYOMHQMDX]DMHGQLFLYULMHGQRVQLPVXVWDYLPDWUDGLFLMRPLYMHURYDQMHP
81(6&28QLYHU]DOQDGHNODUDFLMDRNXOWXUQRMUD]OLþLWRVWL
Kurikulum/
Obrazovanje
za društvenu
pravdu
Obrazovanje za društvenu pravdu]QDþLQHVDPRVWMHFDQMH]QDQMDYMHãWLQDLYULMHGQRVWLELWQLK]D
funkcioniranje demokratskoga društva na svim razinama, nego se ono ostvaruje i kroz aktivnosti
YH]DQH X] REUD]RYDQMH ]D OMXGVND SUDYD SROLWLþNR REUD]RYDQMH REUD]RYDQMH R YULMHGQRVWLPD
REUD]RYDQMH]DUD]YRMPXOWLNXOWXUDOQHLJUDÿDQVNHVYLMHVWL±XWHPHOMHQHQDHOHPHQWDUQRPSULQFLSX
XYDåDYDQMDLNRHJ]LVWHQFLMHUD]OLþLWRVWLREUD]RYDQMH]DQHQDVLOMHL]DPHÿXVREQRUD]XPLMHYDQMH
MDþDQMH NXOWXUH PLUD ]DMHGQLþNH RGJRYRUQRVWL WROHUDQFLMH L UMHãDYDQMH VXNRED PLUQLP SXWHP L
GLMDORJRP7RXMHGQR]QDþLLUD]YLMDQMHVYLMHVWLRGUDVOLKRRYLPSLWDQMLPD
(UNESCO: Obrazovanje za sve/Informacioni alat, 2001.)
95
'HPRNUDFLMD X REUD]RYDQMX ]DVQLYD VH QD RGQRVX GYDMX JODYQLK QDþHOD UDYQRSUDYQRVWL L
sudioništva.
Demokracija
u obrazovanju
8 VXYUHPHQLP XYMHWLPD NRQFHSW GHPRNUDFLMH NRML XNOMXþXMH ÄObrazovanje za demokratsko
JUDÿDQVWYR³ SRGUD]XPLMHYD REUD]RYDQMH REXNX SRGL]DQMH VYLMHVWL LQIRUPLUDQMH SUDNVH
L DNWLYQRVWL NRMLPD VX FLOM SUXåDQMHP ]QDQMD YMHãWLQD L UD]XPLMHYDQMD WH UD]YLMDQMHP VWDYRYD L
SRQDãDQMD RVSRVRELWL XþHQLNH X NRULãWHQMX L REUDQL VYRMLK GHPRNUDWVNLK SUDYD L RGJRYRUQRVWL
XGUXãWYXXXYDåDYDQMXUD]QRYUVQRVWLLSUHX]PDQMXDNWLYQHXORJHXGHPRNUDWVNRPåLYRWXUDGL
promicanja i zaštite demokracije i vladavine prava.
Obrazovanje je planirano i sustavno prenošenje znanja prethodnih generacija u okviru
LQVWLWXFLRQDOQRJDVXVWDYDãNRORYDQMD0RåHVHGH¿QLUDWLNDRSURFHVVWMHFDQMD]QDQMDYMHãWLQDL
QDYLNDLNDRSRWLFDM]DFMHORåLYRWQRXþHQMHLVDPRREUD]RYDQMHZZZSHGDJRJLMDIIVDFRP2VLP
WRJDPRJXüHMHQDSUDYLWLUD]OLNXL]PHÿX
„Formalnog obrazovanja“, strukturiranog sustava obrazovanja i obuke koji vodi od predškolskog
RGJRMDLRVQRYQRJREUD]RYDQMDSUHNRVUHGQMHJREUD]RYDQMDGRVYHXþLOLãWD8SUDYLOXVHSURYRGLX
XVWDQRYDPD]DRSüHLOLVWUXNRYQRREUD]RYDQMHLYRGLGRFHUWL¿FLUDQMD
„Neformalnog obrazovanja“, koje podrazumijeva bilo koji planirani program obrazovanja
osmišljen da unaprijedi niz vještina i sposobnosti izvan ustanova formalnog obrazovanja;
„Neformalnog obrazovanja“ NRMH MH FMHORåLYRWQL SURFHV SUL þHPX VYDNL SRMHGLQDF UD]YLMD
stavove, vrijednosti, vještine i znanja pod utjecajem obrazovnih i drugih izvora u vlastitom
RNUXåHQMXLL]VYDNRGQHYQLKLVNXVWDYDRELWHOMYUãQMDFLVXVMHGLVXVUHWLNQMLåQLFDPDVRYQLPHGLML
posao, igra, itd.)
9LMHüH (XURSH 3UHSRUXND 2GERUD PLQLVWDUD GUåDYDPD þODQLFDPD R 3RYHOML 9LMHüD (XURSH R
REUD]RYDQMX]DGHPRNUDWVNRJUDÿDQVWYRLREUD]RYDQMH]DOMXGVNDSUDYD
Interkulturalno obrazovanje QLMH VDPR SXNR GRGDYDQMH LQWHUNXOWXUDOQLK VDGUåDMD X QDVWDYQL
SURJUDP YHü ]DKWLMHYD YLãHVWUXNRVW SHUVSHNWLYD ± XSR]QDYDQMH MH]LND SRYLMHVWL L NXOWXUH
PDQMLQVNLKVNXSLQDXGUXãWYX2WXGD81(6&2YR0HÿXQDURGQRSRYMHUHQVWYR]DREUD]RYDQMH]D
;;,VWROMHüHLVWLþHþHWLULVWXSDREUD]RYDQMDXþLWL]QDWLRSüHREUD]RYDQMHNRMHQDPRPRJXüXMHGD
XVSRVWDYLPRNRQWDNWLNRPXQLNDFLMXVGUXJLPMH]LFLPDLREODVWLPD]QDQMDXþLWLþLQLWLSURIHVLRQDOQH
YMHãWLQHNRMH]QDþHVWMHFDQMHNRPSHWHQFLMHXXSUDYOMDQMXUD]OLþLWLPVLWXDFLMDPDLNRPSHWHQFLMH]D
UDGXWLPXXþLWLåLYMHWL]DMHGQRUD]YLMDQMHUD]XPLMHYDQMD]DGUXJH]DKYDOQRVWLLSRãWRYDQMD]D
YULMHGQRVWLSOXUDOL]PDLXþLWLELWLãWR]QDþLPRJXüQRVWGMHORYDQMDVQDMYHüLPVWXSQMHPDXWRQRPLMH
VORERGQRJSURVXÿLYDQMDLRVREQHRGJRYRUQRVWLLãWRVHPRUD]DVQLYDWLQDSUDYXQDUD]OLþLWRVW
Interkulturalno
obrazovanje
Interkulturalno obrazovanje ima za cilj promicati razvojne pristupe za interkulturalnu osjetljivost
putem:
‡EROMHJUD]XPLMHYDQMDNXOWXUDXPRGHUQRPGUXãWYX
‡VSRVREQRVWLNRPXQLNDFLMHL]PHÿXOMXGLNRMLSULSDGDMXUD]OLþLWLPNXOWXUDPD
‡ÀHNVLELOQLMHJVWDYDSUHPDNXOWXUQLPUD]OLþLWRVWLPDXGUXãWYX
‡YHüHVSUHPQRVWLOMXGLGDDNWLYQRVXGMHOXMXXGUXãWYHQRMLQWHUDNFLMLVOMXGLPDGUXJRJNXOWXUQRJ
SRULMHNODLXVWDQRYHGDVXRVQRYQDRELOMHåMDOMXGVNHSULURGH]DMHGQLþNDVYLPDQDPD
(Ouellet, F. L’ Education interculturelle – essays sur contenu de la formation des maitres. Paris:
Editions L’Harmattan, 1991).
Interkulturalno
XþHQMH
96
Osnova LQWHUNXOWXUDOQRJ XþHQMD SURL]OD]L L] SRWUHEH ]D XYRÿHQMHP HXURSVNH GLPHQ]LMH
REUD]RYDQMD NDNYX MH QDPHWQXOR SRVWRMHüH PXOWLNXOWXUDOQR L PXOWLOLQJYDOQR HXURSVNR GUXãWYR
NRMH]DKWLMHYDÄUD]XPLMHYDQMHLWROHUDQFLMXPHÿXUD]OLþLWLPQDFLRQDOQLP]DMHGQLFDPD]DMHGQLFDPD
UD]OLþLWRJ HWQLþNRJ LOL PLJUDFLRQRJ SRULMHNOD“. Ciljevi obrazovanja koji proizlaze iz europske
GLPHQ]LMH REUD]RYDQMD VX PODGLPD SUXåLWL ]QDQMD NRPSHWHQFLMH L VWDYRYH NRML VX LP SRWUHEQL
kako bi bili spremni za glavne izazove europskog društva; mlade pripremiti za dalje obrazovanje
L PRELOQRVW UDG L VYDNRGQHYQL åLYRW X YLãHNXOWXUQRM L YLãHMH]LþQRM (XURSL RVSRVRELWL PODGH GD
RþXYDMXNXOWXUQRQDVOMHÿHNRMHPHÿXVREQRGLMHOHLLVSXQHVYRMXRGJRYRUQRVWNDRJUDÿDQL(XURSH
(XURSVNDGLPHQ]LMDREUD]RYDQMDREUD]RYQDSUDNVDLVDGUåDMSURJUDPD
2. PRINCIPI
,3RVUHGQDGLVNULPLQDFLMDRELOMHåDYDREUD]RYQHLQVWLWXFLMHL]RODFLMRPLVHJUHJDFLMRP
,QVWLWXFLRQDOQDGLVNULPLQDFLMDMHGDQMHRGQDMRSDVQLMLKREOLNDGLVNULPLQDFLMHMHUVHQHMHGQDNRRSKRÿHQMHXVDGLXVWUXNWXUX
LQVWLWXFLMHUD]YLMDXQXWDUQMHLãLULSUHNRPUHåHLQVWLWXFLMD2VLPWRJD]DYHüLQXOMXGLNRMLVXXNOMXþHQLXVXVWDYWDNYD
GLVNULPLQDFLMD QLMH YLGOMLYD þDN L DNR VWYDUD MDNH SUHGUDVXGH L VWHUHRWLSH .DGD MH ULMHþ R REUD]RYDQMX GLVNULPLQDFLMD
PRåH VWYRULWL VHJUHJDFLMX L VRFLMDOQX L]RODFLMX ãWR VX QHXVSMHVL NRMH WUHED GRNLQXWL L NRML NUãH RGUHGEH .RQYHQFLMH
SURWLYGLVNULPLQDFLMHXREUD]RYDQMX81(6&2XVYRMHQHGDXVSRVWDYLVXUDGQMXPHÿXQDURGLPDUDGLSURPRFLMH
XQLYHU]DOQRJSRãWRYDQMDOMXGVNLKSUDYDLMHGQDNLKREUD]RYQLKPRJXüQRVWL]DVYH
,,2EUD]RYQLVXVWDYNRMLMHGRVWXSDQVYLPDSRGUåDYDGUXãWYHQXLQNOX]LMXLGRSULQRVMHSRVWL]DQMXSXQRJXþHãüD
u društvu
3RGL]DQMH GUXãWYHQH VYLMHVWL R YDåQRVWL SULVWXSD PDQMLQD UHGRYLWRP REUD]RYDQMX X RVQRYL LPD YULMHGQRVW SR VHEL MHU
SRGUåDYDNRQFHSWMHGQDNRVWLNRML]QDþLGDVXVYLOMXGLMHGQDNRYUHGQRYDQLGDGRELYDMXMHGQDNWUHWPDQDOLQHLVWLLGD
LPDMXMHGQDNHPRJXüQRVWL7DNDYSULVWXSXMHGQRGRSULQRVLUD]YRMXREUD]RYQHLQNOX]LMHNRMDSURPLþHGRVWXSQRVWUD]OLþLWLK
UHVXUVDVYLPDEH]RE]LUDQDQMLKRYHSRWHQFLMDOH)LOR]R¿MDSRWSXQHLQNOX]LMHQDGLOD]LLGHMX¿]LþNRJXNOMXþLYDQMDLRGQRVL
VHQDWHPHOMQHYULMHGQRVWLNRMHSURPLþXXþHãüHSULMDWHOMVWYRLGUXãWYHQXLQWHUDNFLMXNRMDUH]XOWLUDRVMHüDMHPSULSDGQRVWL
,,,3UHSR]QDYDQMHYDåQRVWLXPUHåDYDQMDãLUHQMD]QDQMDLNRPSHWHQFLMD
5DGL SUHSR]QDYDQMD YDåQRVWL XPUHåDYDQMD ãLUHQMD ]QDQMD L NRPSHWHQFLMD ELWQR MH SRGUåDWL DOL L SURPLFDWL SULVWXSH
SRMHGLQDFD V UD]OLþLWLP LVNXVWYLPD X QDVWDYQRM SURIHVLML 8 WRP VPLVOX SRGUãND NRQFHSWX LQNOX]LMH LQWHUNXOWXUDOQRJ
REUD]RYDQMDLXþHQMDXWMHFDWüHQDUD]YRMSURIHVLRQDOQLKNRPSHWHQFLMDEXGXüLKQDVWDYQLND
,9,QWHUNXOWXUDOQRREUD]RYDQMHVWUDWHãNLMHþLQLWHOMSRYH]LYDQMDVRELWHOMLPD
2GJRMQRREUD]RYQHLQVWLWXFLMHLJUDMXJODYQXXORJXXSRYHüDYDQMXXNOMXþHQRVWLRELWHOMLXåLYRWLQVWLWXFLMDLXþHãüHXGUXJLP
MDYQLP LQLFLMDWLYDPD 2EUD]RYDQMH MH NOMXþQL IDNWRU X SRMDþDQMX VXGMHORYDQMD URGLWHOMD X SURFHVX REUD]RYDQMD QMLKRYH
djece, posebice kod onih roditelja koji pripadaju manjinskim zajednicama. Pod ovim se prije svega podrazumijeva
potreba da se pri izradi školskog kurikuluma uzmu u obzir vrijednosni i kulturni sustavi prisutni u obiteljima, kao i da
VHSRWDNQHVQDåDQLSURDNWLYDQRGQRVVURGLWHOMLPDUDGLUD]YLMDQMDNYDOLWHWQHVXUDGQMHQDUHODFLMLREUD]RYQDLQVWLWXFLMD±
obitelj.
98þHQLFLVKYDüDMXSXQXYDåQRVWLQNOX]LMHDNWLYQLPXþHãüHPXLQWHUNXOWXUDOQLPDNWLYQRVWLPD
0XOWLNXOWXUDOQRPREUD]RYDQMXQHVPLMHQHGRVWDMDWLQHSRVUHGQRLH¿NDVQRXNOMXþLYDQMHXþHQLNDXåLYRW]DMHGQLFH7DNR
LQLFLUDQMHNDPSDQMH%,7,'58*,XFLOMXYLGOMLYRVWLPXOWLNXOWXUDOL]PDXRGJRMQRREUD]RYQLPXVWDQRYDPDLDNWLYQRJXþHãüD
GMHFHÿDNDXQMRMGRELYDVYRMSXQLVPLVDR
97
3. MODELI UPRAVLJANJA I DOBRE PRAKSE
1 – CHERI (Izazovi u obrazovanju za integraciju Roma)
Mjesto
3RGJRULFD1LNãLü%HUDQH%DU±&UQD*RUD
Organizacija
8:&$'-DGUDQVNLNROHGåXMHGLQMHQRJVYLMHWD'XLQR,WDOLMD3HGDJRãNLFHQWDU&UQH*RUH
Zavod za školstvo Crne Gore
Period
prosinac 2009–lipanj 2011.
&+(5,MHGHVHWRPMHVHþQLSURMHNWSRNUHQXWVFLOMHPGDRVLJXUDPRGHO]DLQNOX]LMXURPVNLKXþHQLND
XãNROXLNRMLMHSULPMHQMLYXVYDNRMHXURSVNRM]HPOMLVYHüLPEURMHPSULSDGQLNDURPVNHSRSXODFLMH
DSRVHEQRMHXVPMHUHQQDYODGHNRMHXþHVWYXMXX'HVHWOMHüX]DXNOMXþLYDQMH5RPD
Opis
3URMHNWSURPLþHGHVHJUHJDFLMXURPVNHGMHFHUD]YLMDQMHPNRQNUHWQLKSULPMHUDREUD]RYDQMDNUR]
QDVWDYQLþNDLGLUHNWRUVNDLVWUDåLYDQMDXãNROLãWRMHLL]D]RYQRLLQNOX]LYQRWHSULPMHQMXMHQRYLPRGHOX
SLORWãNRODPDLSRGUXþMLPD1DGDOMHFLOMHYLVXUD]YLWLPDWHULMDO]DVWUXþQRXVDYUãDYDQMHQDVWDYQLND
preko institucionalnih aktivnosti Zavoda za školstvo, a posebno prenošenjem postignutih rezultata
ãLURMMDYQRVWLNUR]DNWLYQRVWLNRMHVHSURYRGHVYHüLQVNLURPVNLPSUHGVWDYQLFLPD
Krajnji korisnici su Romi u Crnoj Gori.
8YRÿHQMHVOMHGHüLKPHWRGDLWHKQLNDXãNROHVD]QDþDMQLPEURMHPGMHFHSULSDGQLNDPDQMLQVNLK
naroda:
‡WHKQLNHNRRSHUDWLYQRJXþHQMDSDUWLFLSDWLYQLSULVWXSRGMHOMHQMXGMHFDNRMDSUHX]LPDMXRGJRYRUQRVW
]DGRSULQRVYDORUL]DFLMDUD]OLþLWLKVWDYRYDLUD]OLþLWLKYMHãWLQD
Usluga
‡ L]ORåHQRVW DOWHUQDWLYQRM NXOWXUL L SURPLFDQMH PHWRGD L]UDåDYDQMD L UD]XPLMHYDQMD NXOWXUQH
UD]OLþLWRVWL
‡XYRÿHQMHPHWRGHRFMHQMLYDQMDNRMDSUDYLUD]OLNXL]PHÿX]QDQMDLMH]LþQHNRPSHWHQFLMH
‡IRNXVLUDQRVWQDXþHQLþNREODJRVWDQMHXãNROLLQDRUJDQL]LUDQMHãNRODNRMHREUD]XMXNRPSOHWQX
RVREXLJGMHVHXþLYLãHRGVNXSDþLQMHQLFD
‡ UD]YLMDQMH LQGLYLGXDOQLK VSRVREQRVWL L LQWHUHVD PX]LND VSRUW JOXPD LWG XþHQLND SULSDGQLND
manjinskih naroda
2JQMHQ'HGDJLü
Informacije i
kontakti
Dr. Maria Canfora, +39 040 3739 55 www.uwcad.it
'RFGU%LOMDQD0DVORYDULü[email protected]
'U'XãDQND3RSRYLü[email protected]
±3URVODYDPHÿXQDURGQRJGDQDPLUD
Mjesto
Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Kosovo i Makedonija
Organizacija
Nansen dijalog centar Crna Gora i Nansen dijalog centar Srbija
Period
rujan–prosinac 2011.
Opis
8FLOMXSURVODYHUXMQD0HÿXQDURGQRJGDQDPLUDRUJDQL]LUDOLVPRQDWMHFDQMH$UWSRVYHüHQR
JRGLãQMLFLURÿHQMD)ULGWMRID1DQVHQD&LOMMHELRSRYH]DWL1REHORYDODXUHDWD]DPLUQMHJRYH
YULMHGQRVWL L LGHMH WH LK SUH]HQWLUDWL XþHQLFLPD D NUR] XPMHWQRVW GRELWL RG XþHQLND SRYUDWQX
LQIRUPDFLMX1DMEROMDXPMHWQLþNDGMHODSUHGVWDYOMHQDVXX1DQVHQRYXNDOHQGDUX]DJRGLQX
98
Usluga
Povezivanje školske djece iz regiona na istome projektu postavljanjem vrijednosti i ideja Fridtjofa
1DQVHQDXVXYUHPHQNRQWHNVW'RYRÿHQMHYULMHGQRVWLPLUDXREUD]RYQLNRQWHNVW
Nansen dijalog centar Crna Gora
,YDQD*DMRYLü
Informacije i
kontakti
Cetinjski put 1-2, 3/16, Podgorica, Crna Gora
Tel/fax: +382 20 290 094, E-adresa: [email protected],
Web-stranice: www.nansen-dialogue.net; www.peaceportal.org
±'REDUSRþHWDN
Mjesto
0DNHGRQLMD6ORYDþND0DÿDUVND5XPXQLMD
Organizacija
Romski obrazovni fond i lokalni partneri
Period
2010–2012.
5RPVNLREUD]RYQLIRQGSRNUHQXRMHSURMHNWÄ'REDUSRþHWDN³XOMHWR3URMHNWNRMLMHSRGUåDOD
Europska komisija, namijenjen je romskoj i neromskoj djeci uzrasta 0–6 godina i njihovim
URGLWHOMLPDWHQXGLNYDOLWHWQXUDQXQMHJXLUD]YRMQHVHUYLVHQDORNDFLMDXþHWLUL]HPOMH'HVHWOMHüD
Roma.
3URMHNW LPD HNVSOLFLWQX DOL QH L LVNOMXþLYX FLOMQX JUXSX SRPDåH XNXSQR YLãH RG URPVNH
GMHFH L URGLWHOMD NDR QHSRVUHGQH NRULVQLNH 5H]XOWDW ]DODJDQMD QD QDFLRQDOQRM L PHÿXQDURGQRM
UD]LQLELWüHGREURELW]DPQRJRYLãHGMHFHLRELWHOML
*ODYQLQDJODVDNMHQDRODNãDQMXSROLWLþNRJGLMDORJDLGLVNXVLMHRUMHãDYDQMXSLWDQMDYH]DQLKX]5RPH
L QDþLQLPD SURYRÿHQMD LQNOX]LYQH SROLWLNH XVPMHUHQH QD QDMXJURåHQLMH VHJPHQWH VWDQRYQLãWYD
XNOMXþXMXüLL5RPH
.UR] VXUDGQMX V SDUWQHULPD L DQJDåLUDQMHP QDFLRQDOQLK L PHÿXQDURGQLK VWUXþQMDND LQLFLMDWLYD
Ä'REDUSRþHWDN³IRNXVLUDVHQDWULNOMXþQHREODVWLGMHORYDQMD
Opis
LVWUDåLYDQMH
- zastupanje i razvoj kapaciteta
- komunikaciju i informiranje
$NWLYQRVWL X Ä'REURP SRþHWNX³ XNOMXþXMX ]DMHGQLþNL VNXS DNWLYQRVWL YRÿHQLK X VYLP ]HPOMDPD
XNOMXþXMXüLLSRGL]DQMHVYLMHVWLLSRPRüSULXSLVXPDWHULMDOQDSRGUãND]DVQRYDQDQDSRWUHELWRVWL
SULSUHPD ]D SULMHOD] QD RVQRYQR REUD]RYDQMH UD]OLþLWH REXNH ]D QDVWDYQR RVREOMH L REXND ]D
romske radnike u zajednici (medijatore). Pored toga, jedinstvene programske komponente
razvijene su kako bi se zadovoljile potrebe svake lokalne zajednice.
6OXåLVHLVNXVWYRPLUHVXUVLPD5()DLQMHJRYLKSDUWQHUDNDNRELVHRODNãDODLXþLQLODXVSMHãQRP
WUDQ]LFLMD RG SUHGãNROVNRJ RGJRMD GR SULPDUQRJ VXVWDYD REUD]RYDQMD WDNRÿHU REXKYDüD
SURJUDPHþLMLMHFLOMRVQDåLWLþLWDQMHSLVDQMHLYMHãWLQHNRPXQLNDFLMHURPVNLKPDMNLþLWDQMHPSULþD
koje zatim mogu prenijeti svojoj djeci. Pored toga, program priprema majke za djelatnosti vezane
uz predškolsko obrazovanje i za procedure upisa u predškolske ustanove.
Usluga
x
,]JUDGQMDWUDMQRJSDUWQHUVWYDL]PHÿXURPVNLKURGLWHOMDREUD]RYQLKXVWDQRYDLLQVWLWXFLMD
lokalne samouprave i civilnog društva
x
3RPRüPDQMLQDPDXSULMHOD]XL]MHGQHQDGUXJXUD]LQXREUD]RYQRJVXVWDYD
x
8NOMXþLYDQMHURGLWHOMDXDNWLYQRVWLNDNRELVHRODNãDORXNOMXþLYDQMHXþHQLND
99
Romski obrazovi fond
Tom Bass
Teréz körút 46
Informacije i
kontakti
H-1066 Budapest, Hungary
Tel. +36 20 367 5036 Fax. +36 - 1- 235-8031
[email protected]
www.romaeducationfund.org
4 – Romska obrazovna inicijativa (REI)
Mjesto
0DNHGRQLMD6ORYDþND0DÿDUVND5XPXQLMD&UQD*RUD
Organizacija
Institut otvorenog društva u suradnji sa Soros fondacijama i romskim i neromskim
nevladinim udrugama
Period
2002–2005.
5RPVND REUD]RYQD LQLFLMDWLYD 5(, XVPMHUHQD MH QD SRGUãNX UDQRP SULVWXSX L ]DGUåDYDQMX X
REUD]RYDQMXSULSDGQLNDURPVNH]DMHGQLFDNUR]SUXåDQMHNYDOLWHWQHXVOXJHREUD]RYDQMDXãNRODPD
XNRMHVXRQLXNOMXþHQL6YDNLQDFLRQDOQLSURMHNWQXGLRMHNRQWLQXLWHWXVOXJD±XãNROLLL]YDQãNROH
XREUD]RYQLPLGUXJLPVHNWRULPD±XRGJRYRUXQDUD]OLþLWHSRWUHEHLSUHNRVWDURVQLKVNXSLQD
Opis
Usluga
8VPMHUHQRVW QD UDQL SULVWXS L SUXåDQMH SRGUãNH ÿDFLPD X NOMXþQLP WRþNDPD X WUDQ]LFLML XQXWDU
REUD]RYQRJVXVWDYDVKYDüHQMHNDR³YHUWLNDOQDLQWHJUDFLMD´7DNDYSULVWXSQLMH¿]LþNLSUHQLRÿDNH
iz segregiranih naselja i škola u inkluzivna, nego je fokus bio na ranom pristupu i podršci u
VXVWDYX 0HÿXWLP ¿]LþNL SULMHOD] ÿDND L] VHJUHJLUDQLK XþLRQLFD X ãNROH GRJRGLR VH QD QHNLP
PMHVWLPD D X QHNROLNR VOXþDMHYD MH XNOMXþLYDR SULMHYR] GMHFH SUHGãNROVNRJD X]UDVWD NRML MH
XYLMHNSODüDODORNDOQDRSüLQD5(,MHGMHORYDODSUHPDSUHWSRVWDYFLGDVHJUHJDFLMDQLMHRNRQþDQD
RQGD NDGD VH URPVND GMHFD VPMHVWH X LQNOX]LYQD RNUXåHQMD X LQWHJULUDQLP ãNRODPD 3URJUDP
za podršku obrazovanju (ESP) Instituta za otvoreno društvo proizveo je Iskustva Romske
obrazovne inicijative, kompilaciju dokumentacijskih studija zasnovanih na iskustvima Romske
REUD]RYQHLQLFLMDWLYH5(,2YDVWXGLMDVDGUåLUHODWLYQRYHOLNEURMSULPMHUDGREUHSUDNVHLOLXVSMHKD
XREUD]RYDQMXþLPHSRSXQMDYDSULVXWDQMD]XLQIRUPDFLMDPD
x
Izrada izvještaja koji dokumentira provedene projekte
x
3RGUãNDWUDQ]LFLMLPDQMLQVNLKÿDNDL]VHJUHJLUDQLKXLQWHJULUDQHãNROH
x
Obrazovanje nastavnika u predškolskim i osnovnoškolskim institucijama
x
,QNOX]LMD URPVNLK PHGLMDWRUD NUR] DNWLYQRVWL NDR QDþLQ GD VH SUHPRVWL MD] L]PHÿX
obrazovnih institucija i zajednice
Obrazovni program podrške
Institut otvorenog društva - Budimpešta
Október 6. u. 12
Informacije i
kontakti
H-1051 Budapest
Hungary
www.soros.org/initiatives/esp
Tel: +36 1 327 3100
Fax: +36 1 235 6147
100
5(/(9$171,-$'5$16.,,(85236.,ý,1,7(/-,
1. Ministarstvo obrazovanja Crne Gore
Tipologija
8RELþDMHQH
aktivnosti
Uloga u
SURYRÿHQMX
smjernica
Vladino tijelo
x
0HQDGåPHQWLXSUDYOMDQMHREUD]RYDQMHPQDQDFLRQDOQRMUD]LQL
x
Implementacija nacionalne obrazovne politike
x
6WUXNWXULUDQMH L ¿QDQFLUDQMH REUD]RYDQMD RVQLYDQMH REUD]RYQLK XVWDQRYD L XSUDYOMDQMH
njima
x
Priprema propisa u oblasti obrazovanja i znanosti
x
Implementacija zakona i propisa koji se odnose na predškolsko, osnovno, srednje,
specijalno, visoko i obrazovanje odraslih
x
Profesionalni razvoj nastavnika
x
8VYDMDQMHSURJUDPDRGREUDYDQMHXGåEHQLNDLQDVWDYQHOLWHUDWXUH
x
5D]YRMDNWLYQRVWL]D]QDQVWYHQDLVWUDåLYDQMD
x
5D]YRM]QDQVWYHQLKLLVWUDåLYDþNLKLQVWLWXFLMDLXVOXJD
x
Sustavna organizacija i kreiranje kampanje na nacionalnoj razini, monitoring i evaluacija
kampanje
x
1DFLRQDOQD SURVODYD L SURPRFLMD LQWHUNXOWXUDOQRJ REUD]RYDQMD L XþHQMD QD WHPX %,7,
DRUGI
x
'LVWULEXFLMDVPMHUQLFDPHÿXãNROVNLP]DSRVOHQLFLPD
Ministarstvo obrazovanja Crne Gore
7DPDUD0LOLü
Informacije i
kontakti
9LãDVDYMHWQLFD]DXþHQLNHVSRVHEQLPREUD]RYQLPSRWUHEDPD
Tel: +382 20 410 156
E-adresa: [email protected]
2. Pedagoški centar Crne Gore/PCMNE
Tipologija
NVO
x
Obuka nastavnika/odgojitelja i svih profesionalaca u obrazovnom sustavu;
x
3UXåDQMH SRGUãNH SURIHVLRQDOQRP GRGDWQRP REUD]RYDQMX QDVWDYQLND NUR] UD]OLþLWH
REUD]RYQHSURJUDPH.RUDNSRNRUDN]DUD]YRMNULWLþNRJPLãOMHQMD5RPVNDREUD]RYQD
inicijativa, Inkluzivno obrazovanje, Program protiv predrasuda i stereotipa itd.).
6YL SURJUDPL 3&01(D ]D GRGDWQH REXNH FHUWL¿FLUDQL VX L SUL]QDWL QD QDFLRQDOQRM
PHÿXQDURGQRMUD]LQLLQDOD]HVHXNDWDORJXVWUXþQRJXVDYUãDYDQMDQDVWDYQRJNDGUDX
Crnoj Gori.
x
Implementacija i izrada obrazovne obuke (nacionalni Masterclass) za odgojitelje i
QDVWDYQLNH 2EUD]RYDQMH ]D GUXãWYHQX SUDYGX QDþLQ L]JUDGQMH RWYRUHQRJ GUXãWYD ±
protiv predrasuda i stereotipa; tri dana seminara;
x
Validacija smjernica.
8RELþDMHQH
aktivnosti
Uloga u
SURYRÿHQMX
smjernica
101
Informacije i
kontakti
Pedagoški centar Crne Gore
'RFGU%LOMDQD0DVORYDULü
Izvršna direktorica
Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 25/V, 81000 Podgorica
Tel/Fax: + 382 20 248 667
[email protected]
3. Association of History Teachers of Montenegro/HIPMONT
Tipologija
8RELþDMHQH
aktivnosti
Uloga u
SURYRÿHQMX
smjernica
NVO
x
+,30217XPUHåDYDLNRRUGLQLUDSURIHVLRQDOQLUD]YRMSURIHVRUDSRYLMHVWLQDQDFLRQDOQRM
PHÿXQDURGQRMUD]LQL
x
Suradnja sa svim obrazovnim institucijama na nacionalnoj i lokalnoj razini. Objavljivanje,
RUJDQL]LUDQMH VHPLQDUD L REXND ]D XQDSUHÿHQMH SURIHVLRQDOQLK NDSDFLWHWD QDVWDYQLND
povijesti.
2UJDQL]DFLMD WUL RNUXJOD VWROD L VWYDUDQMH ]ELUNL XPMHWQLþNLK]QDQVWYHQLK NXOWXUQLKOLQJYLVWLþNLK
WHNVWRYD R SRVWRMHüLP PDQMLQDPD UDGL SURãLULYDQMD GRGDWQH OLWHUDWXUH NRMRP VH QDVWDYQLFL
RGJRMLWHOMLVOXåHXXþLRQLFL
NVO HIPMONT
9DQMD9XNRYLüNRRUGLQDWRULFD
Informacije i
kontakti
Tel: +38267555748
[email protected]
www.hipmont.me
4. Koalicija Romski krug
Tipologija
NVO
8RELþDMHQH
aktivnosti
-DþDQMH NDSDFLWHWD URPVNLK QHYODGLQLK XGUXJD QD ORNDOQRM UD]LQL UDGL SRMDþDQRJ SUDüHQMD L
SURYRÿHQMD1DFLRQDOQHVWUDWHJLMH]DSREROMãDQMHVWDWXVD5$(QDURGD5RPD$ãNDOLMDL(JLSüDQD
X&UQRM*RULSUXåDQMHVYLKYLGRYDSRPRüLLSRGUãNHURPVNLPQHYODGLQLPXGUXJDPDUDGLMDþDQMDL
razvoja kulturnog identiteta RAE populacije u Crnoj Gori; podrška svim oblicima integracije RAE
GMHFHLXþHQLNDXREUD]RYQRPVXVWDYXLMDþDQMHURPVNLKåHQVNLK192D
Uloga u
SURYRÿHQMX
smjernica
Aktivno sudjelovanje u okruglim stolovima (u organizaciji HIPMONT-a) s ciljem promicanja
L XSR]QDYDQMD ãLURNH MDYQRVWL R SRVWLJQXüLPD X VWDQGDUGL]DFLML URPVNRJ MH]LND ³5RPDQL þKLE´
SRGUåDQGRVWUDQH81,&()DL)RQGDFLMH]DRWYRUHQRGUXãWYR
Koalicija Romski krug
Veselj Beganaj, direktor
Informacije i
kontakti
tel: +382 69482241
E-adresa: [email protected];
[email protected]
102
0HÿXQDURGQD6WHSE\6WHSDVRFLMDFLMD,66$X&UQRM*RUL1923HGDJRãNLFHQWDU&UQH*RUH
Tipologija
0HÿXQDURGQDRUJDQL]DFLMD
0HÿXQDURGQD6WHSE\6WHSDVRFLMDFLMD,66$GLMHOLYL]LMXUDQRJDGMHWLQMVWYDNDRåLYRWQRJSURVWRUD
u kojem odgojitelji i obitelji rade zajedno kako bi se osigurao pristup uslugama usmjerenim na rano
GMHWLQMVWYRNRMHSURPLþXGREURELWUD]YRMLXþHQMH]DVYDNRGLMHWHQDRVQRYLQDþHODGHPRNUDWVNRJ
sudioništva.
8RELþDMHQH
aktivnosti
Ona je simbol poticaja odgojiteljima i drugim profesionalcima koji se bave ranom dobi, obitelji i
þLWDYRM]DMHGQLFLGDSRGUåHUD]YRMLXþHQMHVYDNRJGMHWHWDGRSXQRJSRWHQFLMDOD-HGQDNSULVWXS
REUD]RYDQMXLPRJXüQRVWLQMHJHLQGLYLGXDOL]LUDQDQDVWDYDXVPMHUHQDQDGLMHWHKROLVWLþNLSULVWXS
UD]YRMXGMHWHWDLQNOX]LMDELWQDXORJDRELWHOMLLXNOMXþHQRVW]DMHGQLFHSULPMHUHQRNXOWXUQRRNUXåHQMH
XXþHQMXWHSULVWXSDþQRVWELOLVXRVQRYQLSULQFLSLSURJUDPDRGVDPRJDSRþHWND
,66$SRGUåDYDSURIHVLRQDOQH]DMHGQLFHLUD]YLMDVQDåQRFLYLOQRGUXãWYRNRMHVHXGUXåXMHGDEL
XWMHFDOR QD GRQRVLWHOMH RGOXND L SRPRJOR LP X SUXåDQMX NYDOLWHWQH QMHJH L REUD]RYDQMD ]D VYX
GMHFXRGURÿHQMDGRRVQRYQHãNROHVIRNXVRPQDQDMVLURPDãQLMHLRQHXQHSRYROMQRPSRORåDMX
,66$SURPLþHLQNOX]LYQXNYDOLWHWQXQMHJXLREUD]RYQRLVNXVWYRNRMHVWYDUDXYMHWH]DVYXGMHFXGD
SRVWDQXDNWLYQLþODQRYLGHPRNUDWVNLKGUXãWDYD]QDQMD
,66$ WR UDGL SRGL]DQMHP VYLMHVWL R ]QDþDMX NYDOLWHWH QMHJH L REUD]RYDQMD UD]YRMHP UHVXUVD
ãLUHQMHP LQIRUPDFLMD ]DODJDQMHP MDþDQMHP VDYH]D L L]JUDGQMRP NDSDFLWHWD NDNR EL VH VWYRULOL
uvjeti u kojima sva djeca napreduju.
Uloga u
SURYRÿHQMX
smjernica
Informacije i
kontakti
6WUXþQRRVSRVREOMDYDQMHVHQ]LELOL]DFLMDLSURIHVLRQDOQLUD]YRMQDVWDYQLNDFDLVWUXþQLKVXUDGQLND
FDXãNRODPDYUWLüLPD]DSULPMHQXPHWRGRORJLMHNRMRMVXFLOMGDGMHFDVWHNQXSRãWRYDQMHSUHPD
drugoj djeci i odraslima te demokratski principi i rad u zajednici.
ISSA
Liana Ghent,
Izvršna direktorica
Mihaela Ionescu,
Pogramska direktorica
Keizersgracht 62-64
1015 CS Amsterdam
The Netherlans
Tel/Fax: + 31 20 520-7505; + 31 20 520-7510
E-adresa:[email protected]
7. Program podrške obrazovanju u organizaciji Fondacije za otvoreno društvo
Tipologija
0HÿXQDURGQDRUJDQL]DFLMD
8RELþDMHQH
aktivnosti
3URJUDPSRGUãNHREUD]RYDQMXSRPDåHPDUJLQDOL]LUDQLP]DMHGQLFDPDGDGRELMXSULVWXSYMHãWLQDPD
LNULWLþNRPPLãOMHQMXNRMLLKSULSUHPDMXGDVHDNWLYQRXNOMXþHXRWYRUHQDGUXãWYD
Uloga u
SURYRÿHQMX
smjernica
Priskrbljivanje informacija i razvoj online resursa o manjinskim pravima i obrazovanju, o kulturi i
UD]QRYUVQRVWLVPRGHOLPDSURMHNDWDLPRJXüQRVWLPDREXNH
Program podrške obrazovanju
&DPEULGJH+RXVHWKÀ
Informacije i
kontakti
Cambridge Grove Hammersmith
London, W6 0LE
United Kingdom
103
678',-$ 6/8ý$-$ $*(1&,-$ =$ 3202û
INTERKULTURALNOM OBRAZOVANJU
$JHQFLMD]DSRGUãNXLQWHUNXOWXUDOQRPREUD]RYDQMXMDYQLMHVHUYLV]DXVSRVWDYOMDQMHLSREROMãDQMHPXOWLHWQLþNRJãNROVNRJ
VXVWDYDLSUXåDQMHSRGUãNHQDFLRQDOQLPLORNDOQLPREUD]RYQLPLQVWLWXFLMDPDL192LPDXUD]YLMDQMXPRGHODLNRQFHSDWD
interkulturalnog obrazovanja.
$JHQFLMDüHUDGLWLXVNORSX0LQLVWDUVWYD]DOMXGVNDLPDQMLQVNDSUDYD&UQH*RUHQDRVQRYL2GOXNHPLQLVWUD]DOMXGVNDL
manjinska prava.
Agencija je smještena u Podgorici u sklopu kancelarija Ministarstva za ljudska i manjinska prava, Rimski trg bb, e-adresa:
[email protected], tel. +382 20 482 126
Radno vrijeme Agencije:
Ukupno 18 sati tjedno – triput tjedno (ponedjeljak, srijeda i petak), pilot-period od 14 mjeseci (od studenog 2012. do
SURVLQFD$JHQFLMDüHSULPDWL]DLQWHUHVLUDQHSULMHVYHJDURGLWHOMHL]PDQMLQVNLKJUXSDLQDVWDYQLNHRGJRMLWHOMHX]
zakazivanje, ali i po potrebi.
Ciljevi:
‡3UXåDQMH SRGUãNHLQVWXWXFLRQDOQRXPUHåDYDQMHQDQDFLRQDOQRMLORNDOQRMUD]LQLDVLVWLUDQMHSURIHVLRQDOFLPDXYUWLüX
ãNROLXSURPLFDQMX]DMHGQLþNHWROHUDQFLMHLSRãWRYDQMDUD]OLþLWRVWLPHÿXXþHQLFLPDNRMLVXSULSDGQLFLYHüLQHLOLPDQMLQH
‡LQIRUPLUDQMHRELWHOMLPDQMLQDRPDQMLQDPDYH]DQRX]REUD]RYDQMHSUDYDLREYH]HGUXãWYRLNXOWXUX
‡OLQJYLVWLþNRHWQLþNRSRVUHGRYDQMH
‡SURPLFDQMHSURDNWLYQLKPXOWLNXOWXUDOQLKSURJUDPDXYUWLüXãNROL
‡SUXåDQMHSRGUãNHYUWLüLPDãNRODPDXVYODGDYDQMXVORåHQLKVOXþDMHYD
‡RUJDQL]LUDQMHQDFLRQDOQRJQDWMHFDQMDVOLNDVDVWDYDN%,7,'58*,
Ljudski resursi
x.RRUGLQLUDQMH VYLK DNWLYQRVWL $JHQFLMH RWYDUDQMH ]D MDYQRVW ]D VYH RELWHOML YHüLQVNH L
PDQMLQVNH SURDNWLYDQ RGQRV L SURPLFDQMH OMXGVNLK L PDQMLQVNLK SUDYD XPUHåDYDQMH L
informiranje o postignutim rezultatima tijekom i nakon realizacije usluge;
x3URPLFDQMHLXPUHåDYDQMHPXOWLVHNWRUVNRJSULVWXSDXLQWHUNXOWXUDOQRPREUD]RYDQMX
x3UXåDQMHLQIRUPDFLMDXVPHQRLLOLSLVPHQRROMXGVNLPSUDYLPDLGRVWXSQLPLQWHUNXOWXUDOQLP
pristupima – Ured za interkulturalno obrazovanje (One-stop shop)
Šef/ica agencije
xSuradnja s obrazovnim institucijama na svim razinama, organizacijska djelatnost i prijedlozi
]DRVWYDULYDQMHOMXGVNLKSUDYDXREUD]RYDQMXQDURþLWRPDQMLQVNLKSUDYD
xPrezentacija primjera dobre nastavne prakse, organiziranje profesionalnog razvoja nastavnika
(okrugli stolovi, debate, prezentacije)
x3RGL]DQMHVYLMHVWLPHÿXSURIHVLRQDOFLPDQDWHPXLQWHUNXOWXUDOQRJREUD]RYDQMD
x3ULNXSOMDQMH SRGDWDND R YHüLQVNLP L PDQMLQVNLP QDURGLPD WH SURQDODåHQMH ]DMHGQLþNLK
NXOWXUQLKXPMHWQLþNLKSRYLMHVQLKMH]LþQLKURGQLKWHPDLWG
xPrikupljanje i distribucija svih znanstveno utemeljenih materijala u interkulturalnim pristupima.
104
x/RNDOQDSURPRFLMDXVOXJDSUHGVWDYQLFLPDXGUXJDNXOWXUQLKLMH]LþQLKPDQMLQDPHGLMDWRULPD
YUWLüLPDLãNRODPDNDRLUHOHYDQWQLPLQVWLWXFLMDPDXVXVWDYX
Ekspert u
interkulturalnim
i školskim
programima
x2UJDQL]LUDQMH VHPLQDUD WHPDWVNLK UDGLRQLFD L VDVWDQDND V FLOMHP SRGL]DQMD VYLMHVWL PHÿX
QDVWDYQLFLPD URGLWHOMLPD L XþHQLFLPD RUJDQL]LUDQMH DNWLYQRVWL ]D GMHFXXþHQLNH X YUWLüLPD
školama;
xPromicanje proaktivnog multikulturalnog nastavnog programa;
xOtvaranje Agencije za javnost;
x3UXåDQMHLQIRUPDFLMDPDQMLQVNLPRELWHOMLPDXYH]LVPDQMLQDPDREUD]RYDQMHPLNXOWXURPX
društvu.
x2VLJXUDYDQMHMH]LþQHHWQLþNHPHGLMDFLMH
x3RGUãNDYUWLüLPDãNRODPDXSUHYD]LODåHQMXSUREOHPD
x3UXåDQMHLQIRUPDFLMDPDQMLQVNLPRELWHOMLPDRPDQMLQDPDREUD]RYDQMXGUXãWYXLNXOWXUL
Medijator za
kulturu
x3RGUãNDRUJDQL]DFLMLVDVWDQDNDVFLOMHPSRGL]DQMDVYLMHVWLPHÿXQDVWDYQLFLPDURGLWHOMLPDL
XþHQLFLPDSRGUãNDRUJDQL]DFLMLDNWLYQRVWL]DGMHFXXãNRODPDYUWLüLPD
xPodrška za lokalno promicanje usluga Agencije za predstavnike manjinskih udruga,
NXOWXUQLKLMH]LþQLKPHGLMDWRUDNDRLYUWLüDãNROD
x8þHãüHXSURMHNWQLPVDVWDQFLPDLGUXJLPPHÿXQDURGQLPVNXSRYLPD
Usluge/servisi Agencije:
1. 3UXåDQMH SRGUãNHLXPUHåDYDQMHUDGDVYLKUHOHYDQWQLKREUD]RYQLKLQVWLWXFLMDL192DXFLOMXãLUHQMDLGHMDL
NRQFHSDWDPXOWLHWQLþNRJREUD]RYQRJVXVWDYDLMDþDQMHPXOWLVHNWRUVNHVXUDGQMHLNRRSHUDFLMH
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
x
5D]YRM NRRUGLQDFLMD L VSRUD]XP R PHÿXVHNWRUVNLP DNWLYQRVWLPD L]PHÿX 0LQLVWDUVWYD ]D OMXGVND L
manjinska prava Crne Gore i Ministarstva prosvjete Crne Gore.
x
2UJDQL]LUDQMH RNUXJOLK VWRORYD X W]Y PDJQHWãNRODPD 2â Ä 0DM³ L 2â ³6DYR 3HMDQRYLü³ V
SRVWDYOMDQMHP VYLK NRQDþQLK UH]XOWDWD QD VDMW ãNROH X REOLNX ]ELUNH WHNVWRYD NRULVQLK ]D LVWUDåLYDQMH
LD¿UPLUDQMHNXOWXUHWHVDYMHWDLSUH]HQWDFLMHPRGHODXVSMHãQHQDVWDYHX]QDNSRGUãNHLQNOX]LYQRPL
interkulturalnom pristupu u obrazovanju.
x
8VXUDGQMLV8GUXåHQMHPQDVWDYQLNDLVWRULMH&UQH*RUH+,30217RUJDQL]LUDQMHSRMHGQRJRNUXJORJ
stola za nastavnike/odgojitelje iz svih triju regija s ciljem predstavljanja i promicanja kulture, umjetnosti
LSUDYDQDFLRQDOQLKPDQMLQDLJUXSD+,30217üHWDNRÿHUL]GDWL&'VD]ELUNRPRGDEUDQLKWHNVWRYDNRML
üHSUHGNUDMLPSOHPHQWDFLMHSURMHNWDELWLGLVWULEXLUDQ]DGDOMXXSRWUHEXVYLPLQVWLWXFLMDPDNRMHVXGMHOXMX
u projektu.
2. 3RGUãND QD QDFLRQDOQRP L ORNDOQRP QLYRX ¿QDQFLUDQMH VDYMHWRYDQMH SRPDJDQMHPHQWRULUDQMH
SURIHVLRQDODFD X YUWLüXãNROL NDNR EL SURPLFDOL PHÿXVREQX WROHUDQFLMX L SRãWRYDQMH UD]OLþLWRVWL PHÿX
XþHQLFLPDNRMLSULSDGDMXYHüLQLLOLPDQMLQL
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
x
Ekspert u interkulturalnim i školskim programima, uz podršku medijatora za kulturu, organizira školsko
QDWMHFDQMH%,7,'58*,NDNRELVHXþHQLNHSRWDNORGDUD]PLãOMDMXRXYULMHåHQLPVRFLMDOQLPLNXOWXUQLP
SUHGRGåEDPD L NDNR EL VH UD]YLOD QMLKRYD VYLMHVW R RGJRYRUQRVWL X SULVWXSX L]D]RYLPD YH]DQLP X]
UD]OLþLWRVWL
3. Informiranje manjinskih obitelji o pravima i obvezama koje se odnose na obrazovanje, društvo i kulturu.
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
x
9DQMVNDDNWLYQRVWXQHNROLNRSUHGãNROVNLKãNROVNLKXVWDQRYDX]HPOMLXFLOMXRUJDQL]LUDQMDÄGDQDRWYRUHQLK
YUDWD]DURGLWHOMHVNUEQLNH³VDVWDQFLVURGLWHOMLPDNDNRELLKVHXFLMHORVWLXNOMXþLORXåLYRWãNROHYUWLüDNRML
polaze njihova djeca. Ova se metoda razlikuje od tradicionalnih roditeljskih sastanaka jer je razgovor
PDQMHIRUPDODQLVDVWDQFLVHQHIRNXVLUDMXQDSUREOHPHLGRVWLJQXüDSRMHGLQRJGMHWHWDYHüQDXNXSDQ
UDGãNROHYUWLüD
4. 3UXåDQMHPHGLMDFLMH±OLQJYLVWLþNHHWQLþNHLSRVUHGRYDQMHXSUHYD]LODåHQMXVORåHQLKVOXþDMHYD
105
5.
Promicanje proaktivnih multikulturalnih programa u obrazovnom i društvenom sustavu.
2GJRYDUDMXüHDNWLYQRVWL
x
U suradnji s NVO-om Pedagoški centar Crne Gore, organizacija trodnevnog seminara (nacionalnog
0DUVWHUFODVVD]DXþHVQLNDFDRGJRMLWHOMDXþLWHOMDQDVWDYQLNDQDWHPX2EUD]RYDQMH]DGUXãWYHQX
SUDYGX±SURWLYSUHGUDVXGDLVWHUHRWLSD&LOMRYHDNWLYQRVWLMHSRYHüDQMH]QDQMDVWUXþQMDNDXREUD]RYQRP
sustavu o utjecaju predrasuda i stereotipa na osobnoj, profesionalnoj i institucionalnoj razini i
XYHüDYDQMHQMLKRYLKNDSDFLWHWDXFLOMXERUEH]DXQDSUHÿHQMHLUD]YRMVRFLMDOQHSUDYGHQDPLNURUD]LQL
UDGVXþHQLFLPDGMHFRPLPDNURUD]LQLGUXãWYR
x
U suradnji s Ministarstvom prosvjete Crne Gore, organiziranje nacionalne proslave te promocija
,QWHUNXOWXUDOQRJREUD]RYDQMDLXþHQMDXVYLPYUWLüLPDLRVQRYQLPãNRODPDX&UQRM*RUL2YRPSULOLNRP
ELW üH RUJDQL]LUDQD QDFLRQDOQD SUH]HQWDFLMD UDGRYD XþHQLND L SUHGãNROVNH GMHFH L] XPMHWQRVWL LLOL
NQMLåHYQRVWLQDWHPX%,7,'58*,
3RGUãNDXUD]YRMXLGLVWULEXLUDQMHSURL]YRGDQDVWDOLKWLMHNRPUDGD$JHQFLMHVYLPUHOHYDQWQLPREUD]RYQLP
institucijama.
3UXåDQMH SRGUãNH SURIHVLRQDOQRP UD]YRMX X VHNWRUX REUD]RYDQMD ]D VRFLMDOQX SUDYHGQRVW UD]PMHQD
LVNXVWDYDLXPUHåDYDQMHUD]OLþLWLKREUD]RYQLKUD]LQDSURDNWLYQRUMHãDYDQMHNRQÀLNWQLKVLWXDFLMDSURPLFDQMH
GREULK SULPMHUD QDVWDYH L XþHãüD X QDFLRQDOQRM NDPSDQML ]D SURPRFLMX LQWHUNXOWXUDOQRJ REUD]RYDQMD X
odabranim institucijama iz svih krajeva Crne Gore.
x
106
U cilju suradnje sa svim relevantnim organizacijama i institucijama koje djeluju u oblasti obrazovanja,
$JHQFLMD SRGUåDYD PUHåX ãNROD XNOMXþXMXüL YUWLüH RVQRYQH ãNROH L VYHXþLOLãWD QHYODGLQH XGUXJH L
VUHGLãQMHGUåDYQHLQVWLWXFLMHNDRãWRVX0LQLVWDUVWYRSURVYMHWH&UQH*RUHL=DYRG]DãNROVWYR.
35(3258.(
Otklanjanje svakog oblika diskriminacije unutar obrazovnog sustava
5D]LQDSULVWXSDPRUDELWLXVWDQRYOMHQDXVNODGXVRVQRYQLPQDþHOLPDMHGQDNRVWLLQHGLVNULPLQDFLMHNDRãWRMHIRUPXOLUDQR
þODQRP 3RYHOMH 8MHGLQMHQLK QDFLMD L þODQRP 8QLYHU]DOQH GHNODUDFLMH R OMXGVNLP SUDYLPD L SRQRYOMHQR X YHüLQL
PHÿXQDURGQLKLQVWUXPHQDWD
+DãNHSUHSRUXNHRSUDYXQDREUD]RYDQMHQDFLRQDOQLKPDQMLQDLREUD]ORåHQMH
6XVWDYNRMLLPD]DFLOMHGXFLUDWLVORERGQHJUDÿDQHLXYHüDWLQMLKRYNUHDWLYQLSRWHQFLMDOQHPRåHLJQRULUDWLOMXGVNXUD]OLþLWRVW
Pored toga, pravo na kvalitetno obrazovanje, bez obzira na sve razlike, fundamentalno je ljudsko pravo. Demokratski
REUD]RYQLVXVWDYWDNRPRUDELWLSULKYDWOMLYSULVWXSDþDQSULODJRGOMLYLÀHNVLELODQ]DVYHLãNROVNXSUDNVXWUHEDXWHPHOMLWL
QDRVLJXUDYDQMXMHGQDNLKXYMHWDLSULOLND]DVYHNDNRELVYDNRPSRMHGLQFXELORRPRJXüHQRGDVHUD]YLMHGRVYRMHJD
maksimuma.
8RYDNYRPRNUXåHQMXVYDWNRPRUDSRãWRYDWLGUXJHLUDGLWLVQMLPD3ULQFLSLMHGQDNRVWLLSUDYLþQRVWLPRUDMXELWLSRãWRYDQL
uz svijest o postojanju asimetrije u odnosima, znanju i odgovornosti.
âNRODPRUDHGXFLUDWLGMHFXGDYUHGQXMXUD]OLþLWRVWLLSRãWXMXGUXJH
1XåQRMHVWYRULWLREUD]RYQLDPELMHQWNRMLSUHSR]QDMHGDMHVYDNRGLMHWHLVWRYUHPHQRLQGLYLGXDLþODQGUXãWYHQHVNXSLQH
VNXOWXUQLPPLOMHRPNRMLREOLNXMHQMHJRYVXVWDYYULMHGQRVWLWHRVMHüDMLGHQWLWHWDLSULSDGQRVWL
2EUD]RYDQMH NRMH GRSULQRVL XVSRVWDYOMDQMX GHPRNUDFLMH WUHED SRGUåDWL GMHFX X UD]YRMX VNORQRVWL GD SULKYDWH L XYDåH
GUXJDþLMHPLãOMHQMHXNULWLþNRPPLãOMHQMXVXUDGQMLVGUXJLPþODQRYLPD]DMHGQLFHNDRLVSRVREQRVWLGDL]UD]HUD]OLNHWH
GDXSURFHVXUD]YRMDLQWHUHVD]DGUXãWYHQDSLWDQMDSRãWXMXGUXJRJNDRUDYQRSUDYQRJþODQD]DMHGQLFH
Svi društveni akteri trebaju zajedno raditi na podršci interkulturalnom obrazovanju
,PDMXüL X YLGX GD LQWHUNXOWXUDOQR REUD]RYDQMH GRQRVL GUXãWYHQX SURPMHQX GXERNX NULWLþNX UHÀHNVLMX SRVYHüHQRVW
RVWYDULYDQMXSUDYHGQRJLLVWLQVNLGHPRNUDWVNRJGUXãWYDMDþDQMHLQWHUNXOWXUDOQRJREUD]RYDQMDLXþHQMDLPSHUDWLYMH]D
VYH6WRJDXPUHåDYDQMHPRUDELWLRODNãDQRXFLOMXUD]YRMDNRPSHWHQFLMDL]QDQMDRVYLPSUHGUDVXGDPDNDNRELLKVH
XNORQLORSDMHELWQRSURPLFDWLDNWLYQRVWL]DMDþDQMHãNROVNHNXOWXUH
âNRODPRUDSRYH]DWLXþHQLþNDLVNXVWYDVQMLKRYRPRELWHOMLL]DMHGQLFRP
âNRODLPDSRVHEQHPRüLGDSUXåL]QDQMDXWMHþHQDVSRVREQRVWLSRMHGLQDFDRWNULMHLUD]YLMHSRWHQFLMDOHGMHWHWDLVDPLP
WLPHREUD]RYQLKLQVWLWXFLMDSRUHGXþHQMDRYMHãWLQDPDLYULMHGQRVWLPDUD]OLþLWLKNXOWXUDRQDPRUDXVSRVWDYLWLLRGUåDYDWL
VWDOQXLQWHUDNFLMXPHÿXQMLPDSRWLFDWLUD]YRMVDPRVYLMHVWLRVREQRJLJUXSQRJLGHQWLWHWDNRGGMHFH
âWRYLãHLQVWLWXFLMHPRUDMXRGLJUDWLNOMXþQXXORJXXLQWHJUDFLMLLVNXVWYDXþHQLNDLGLQDPLNHQMLKRYLKRELWHOMLL]DMHGQLFDX
SURPLFDQMXNRQNUHWQLKDNFLMD]DMDþDQMHYH]DL]PHÿXãNROHLRELWHOML.DNRELVHWRRVWYDULORSULOLNRPL]UDGHãNROVNRJ
SURJUDPDWUHEDXYDåLWLNXOWXUQHVXVWDYHSULVXWQHXRELWHOMLPDþLPHüHVHVWYRULWLMDNLSURDNWLYDQRGQRVYUWLüDãNROHL
URGLWHOMDãWRMHNOMXþQLUHVXUV]DPXOWLNXOWXUDOL]DP
0RUDVHSURPLFDWLDNWLYQRXþHãüHXþHQLNDXLQWHUNXOWXUDOQLPLQLFLMDWLYDPD
'UXãWYHQHVUHGLQHLRGJRMQLVXVWDYXNRMHPVHSRMHGLQDFUD]YLMDL]JUDÿXMXQMHJRYRQMH]LQRYLÿHQMHGUXãWYDLVYLMHWDNRML
JDMHRNUXåXMHLQMHJRYQMHQSULVWXSRGJRYRUQRVWLWROHUDQFLMLVXUDGQMLUD]XPLMHYDQMXLXVSRVWDYOMDQMXOMXGVNLKRGQRVD
âNRODWUHEDSRGUåDWLÿDNHXUD]XPLMHYDQMXSRãWRYDQMXLXYDåDYDQMXNXOWXURORãNLKUD]OLNDLVOLþQRVWLLXQMLPDüHXþHQLFL
SUHSR]QDWL SRVWLJQXüD UD]OLþLWLK HWQLþNLK L VRFLRHNRQRPVNLK JUXSD 3RãWRYDQMH L SRGUãND UD]OLþLWRVWL X VYLP REODVWLPD
OMXGVNRJåLYRWDþLQHMHGQXRGGYLMXNOMXþQLKGLPHQ]LMD]DLQWHUNXOWXUDOQRREUD]RYDQMHGUXJDGLPHQ]LMDIRNXVLUDVHQD
promicanje jednakosti i ljudskih prava.
6XGMHORYDQMHGMHFHÿDNDXåLYRWXYUWLüDãNROHGRELYDVYRMSXQLVPLVDRNDGDGMHFDSRVWDQXÄVXEMHNWLSUDYD³LVYHLQLFLMDWLYH
LPDMXVPLVODVDPRDNRVXLRQLDNWLYQLXþHVQLFL
107
7. LITERATURA
Banks, 1999. An Introduction to Multicultural Education (2nd ed.). Boston: Allyn&Bacon.
Bruner, 2000. Culture of Education, Zagreb: Educa.
Bureau for Education Services of Montenegro, 2011. Catalogue of Proffesional Development of Teachers for 2011/12 School Zear, Podgorica: Bureau
for Education Services of Montenegro.
Delors, 1996. /HDUQLQJ7KH 7UHDVXUH :LWKLQ WKH 5HSRUW WR 81(6&2 RI WKH ,QWHUQDWLRQDO &RPPLVLRQ RQ (GXFDWLRQ IRU WKH 7ZHQW\¿UVW &HQWHU\
UNESCO.
Group Most, 2007. Intercultural Education and Understanding, Belgrade.
Kimlika, 2004. Multikulturalizam. Podgorica: CID.
Kymlicka, 1995. Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Minority Rights. Oxford: Clarendon Press.
Council of Europe, 1950. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms.
ESP, 2007. Experiences of the Roma Education Initiative: Documentation Studies Highlighting the Comprehensive Approach, Education Support
Program (ESP) of the Open Society Institute.
0DVORYDULüEducation for Democracy and school role in the development of democratic attitudes of the student - doctoral dissertation.
0DVORYDULü Indicators of Multiculturalism in Curricula, Hand-books and Textbooks for the Subject Civil Education, Memoir from 6FLHQWL¿F
0HHWLQJ³(OHPHQWVRI0XOWLFXOWXUDOLVPLQ0XOWLFXOWXUDOLVPLQ&XUULFXOD+DQGERRNVDQG7H[WERRNVLQ0RQWHQHJURS
Ministry for Human and Minority Rights of Montenegro, Strategy for Improving Position of Roma and Egyptians in Montenegro 2012-2016.
Ognisanti, Report on European intercultural education practices, Interculture
OSCE, 1996. The Hague Recommendations Regarding the Education Rights of National Minorities & Explanatory Note.
Ouellet, 1991. L’ Education interculturelle - essays sur contenu de la formation des maitres, Paris:Editions L’Harmattan.
Ramsey, 1987. Teaching and learning in a diverse world: Multicultural education for young children. NY:Teascher College Press.
Roma Education Fund, 2006. A good start.
Semprini, 2004. Multiculturalism, Agora, Clio, Belgrade, 2004
Sleeter, 1991. Empowerment through Multicultural Education, Albany: State University of New York Press.
UNESCO, 2001. Education for all/ Information kit.
UNESCO, 2006. Guidelines on Intercultural Education.
UNESCO, 2001. Universal Declaration on Cultural Diversity.
UNICEF, 1989. Convention on the Rights of the Child.
Wilson, 2002. Minority Rights in Education: Lessons for the European Union from Estonia, Latvia,
Romania and the former Yugoslav Republic of Macedonia.
Korisni linkovi:
Council of Europe, Elements of an intercultural city strategy: Education
ECRI: Council of Europe’s European Commission against Racism and Intolerance
European Union
International Association for Intercultural Education
Interculture – Platform on Intercultural research
OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe
Right to Education: Promoting Mobilization and Legal accountability
108
The Simple Project Partners have actively contributed to the realization of this document through the exchange of issues,best practices and models existing in the 5 involved Adriatic Countries.
SIMPLE PROJECT PARTNERSHIP:
Region of Istria
Country:Croatia
Region of Abruzzo
Country:Italy
Ministry of Human and Minority Rights of Montenegro
Country:Montenegro
Municipality of Durres
Country:Albania
Social Projects ltd Social Enterprise
Country:Italy
Italian Union of Rijeka – Fiume
Country:Croatia
Unione Italiana
of Fiume
Institute of International Sociology of Gorizia – ISIG
Country:Italy
Cooperation and Development Institute
Country:Albania