La Quotidiana 12-9-2013, p. 15
GIEVGIA, ILS 12 DA SETTEMBER 2013
In cler Gea per
novs aviuns da cumbat
cha las ratas da basa
pitals grischuns
Il referendum è gia annunzià
(pss) considerescha la fatschenta sco
grond ristg e propona da refusar la cumpra. En cas d’in gea vegn la pss a far diever
dal referendum, ha fatg attent Chantal
Galladé, (pss/ZH), la pledadra da la partida.
La Partida populara, ils liberaldemocrats, ils cristiandemocrats e la Partida
burgais-democratica sustegnan la cumpra. La Svizra sco stadi neutral stoppia esser en il cas da sa defender. Ils aviuns Gripen correspundian a noss basegns. En cas
da grondas mancanzas tecnicas u da difficultads da furniziun possia la Svizra desister da la cumpra. En concordanza cun
la regenza svedaisa sajan reglads en in
contract da stadi ils divers ristgs e las cundiziuns d’acquisaziun.
DA LUCAS DEPLAZES / ANR
■ Cun 114 vuschs cunter 68 e 6 abstenziuns ha il cussegl naziunal acceptà la
cumpra da 22 aviuns da cumbat per
l’armada. La chombra gronda ha plinavant er schlià il frain a las expensas.
Ils socialdemocrats ed ils verds han
gia annunzià il referendum. En sia missiva propona il cussegl federal al parlament d’acquistar 22 aviuns da cumbat
«Gripen» per la summa da 3,126 milliardas francs. Ils novs aviuns duain remplazzar ils «F-5 Tigers». Ils aviuns svedais Gripen accumpleschan las pretaisas da l’armada, sincerescha il cussegl federal.
Quest aviun è bler pli bunmartgà che ses
concurrents Eurofighter u Rafale e vegn
a chaschunar damain custs da mantegniment.
En la debatta d’entrada ha il president
da la cumissiun omas Hurter (pps/SH)
menziunà la vasta discussiun en connex
cun la cumpra dals novs aviuns da cumbat. La cumissiun ha pretendì garanzias
davart ils ristgs tar il svilup dal nov aviun
ed areguard la segirtad da la finanziaziun
e dals termins da furniziun per ils novs
aviuns. La cumissiun ha er cuntanschì
ina reducziun dals pajaments anticipads
sin 40%. L’acquisaziun vegn garantida
dal stadi svedais. Ils emprems trais aviuns
vegnan examinads a fund e pir suenter
quest examen decida la Svizra definitivamein. Cun 14 cunter 9 vuschs e 2 abstenziuns recumonda la cumissiun d’entrar
en la materia e da refusar las propostas da
las minoritads.
La finaziaziun
La finanziaziun duai succeder sur in fond
spezial che duai funcziunar durant 10
onns e vegnir alimentà cun 300 milliuns
francs l’onn, previs en il budget annual
■ FORUM
Il minister da defensiun Ueli Maurer è satisfatg da la decisiun dal cussegl naziunal
a favur dal Grippen ed obtegn in aviun da
model sco engraziament per ses engaschi.
KEYSTONE
da la confederaziun. Fin l’onn 2017 na
datti nagins pajaments per ils aviuns. Ils
custs duain vegnir cumpensads en Svizra
e respectar las diversas regiuns. En connex cun la cumpra dals novs aviuns propona il cussegl federal da suttametter il
project al referendum facultativ. Ils credits per l’armada n’èn betg suttamess al
referendum.
La cumpra è contestada
Evi Allemann (pss/BE) propona da betg
entrar en la materia. La cumpra muntia
in vair luxus. Walter Müller (pld/SG) vul
returnar la fatschenta al cussegl federal e
pretenda d’examinar ulteriuras variantas
da cumpra. Er Roland Fischer (pvl/LU)
giavischa dal cussegl federal in concept
general. La Partida socialdemocratica
Nagin luxus
Per il president da la confederaziun, Ueli
Maurer, sa tracta quai oz d’ina investiziun modesta. Ils aviuns da cumbat Gripen n’èn betg ils pli moderns, mo els èn
sufficients ed adattads per garantir nossa
segirtad en l’avegnir. La Svizra è en il center da l’Europa, pia circumdada da naziuns empernaivlas, sco quai che divers
votants han constatà. Mo gist quests amis
duain pudair quintar cun l’agid da la
Svizra er sin il sectur da la segirtad. Pli
baud disponeva la Svizra da passa 100
aviuns da cumbat. Cun ils 33 aviuns F5
ed ils 22 aviuns svedais posseda la Svizra
en l’avegnir 55 aviuns per la defensiun da
l’aria. Maurer ha contestà las constataziuns en la debatta che la finanziaziun
muntia reducziuns en auters secturs. Las
expensas per l’armada sajan sa reducidas
da 20% da las expensas sin actualmain
var 7%. Maurer è persvas che la fatschenta vegn er acceptada da la populaziun en
cas d’in referendum, perquai che nus na
cumprain betg aviuns da luxus.
Nossa proprietad
Tgei vala nossa proprietad aunc oz? Ina
damonda pli che mai actuala en vesta
all’iniziativa davart habitaziuns secundaras ed aunc dapli en vesta alla decisiun dil tribunal federal dils 22 da matg
2013. Mo era en vesta alla lescha nova
davart habitaziuns secundaras che sesanfla actualmein ella procedura da
consultaziun e che vegn suenter esser
stargliada manedlamein tractada l’auter onn ellas combras federalas – igl ei
da supponer ch’il parlament basegni
per in problem aschi cumplex pli ditg
ch’in onn e ch’il referendum vegni a suandar aschi segir sco igl amen en baselgia. Artechel 26 dalla constituziun federala garantescha la proprietad. Plinavon di il medem artechel ch’expropriaziuns e restricziuns dalla proprietad semegliontas ad in’expropriaziun seigien
d’indemnisar cumpleinamein.
En quei senn cunterdian las consequenzas digl artechel 75b36 dalla constituziun federala che pretenda che la
quota da habitaziuns secundaras seigi
limitada a maximalmein 20 pertschien
digl effectiv total d’unitads da habitar
e dalla surfatscha d’alzada brutta che
vegn utilisada per intents da habitar en
ina vischnaunca agl artechel 26 che garantescha la proprietad sco era la valeta
da quella. Artechel 1 dalla lescha da
planisaziun federala di denter auter che
la Svizra hagi da scaffir e da mantener
vischnauncas habitablas e las premissas
territorialas per l’economia e da promover la veta sociala, economica e culturala en las singulas regiuns e da s’engaschar per ina decentralisaziun adequata dalla colonisaziun e dall’economia.
La limitaziun dil diember da habitaziuns secundaras sin 20% ha consequenzas massivas ella proprietad da
nus auters. Tenor la realisaziun dalla lescha cunterdi ella buca mo agl artechel
26 dalla constituziun federala, mobein
era allas finamiras dalla lescha federala
davart la planisaziun dil territori. Correcturas pon esser pusseivlas el rom
dalla lescha che sesanfla actualmein ella
procedura da consultaziun. Sco quei
ch’ils adherents dall’iniziativa Weber
han schau saver vegnan quellas correcturas buc en damonda per els. Era
buca per nossa representanta socialdemocratica a Berna, la quala ha a caschun d’ina emissiun dall’Arena schau
saver ch’ins stoppi el rom dalla lescha
preveder per cass excepziunals excepziuns, concretamein ei la Val Calanca
curdada en quei discuors. Igl ei enconuschent ch’il cantun Grischun ei
beindotaus cun da quellas vals, mo era
autras parts da nossa tiara perliung dallas Alps. Las reacziuns sin il sboz per la
nova lescha laian presupponer che Silva Semadeni sco era ils iniziants hagien
emblidau las expectoraziuns a caschun
dall’Arena – las qualas jeu haiel udiu
per spira casualitad – e che l’approbaziun dall’inziativa hagien schau vegnir
quels empau muotis.
Igl ei in fatg ch’ins sto quintar – per
consequenza dalla’iniziativa davart habitaziuns secundaras – che buca mo
numerus baghetgs ordeifer la zona da
baghegiar vegnan ad ir en muschna,
mobein era enteifer nos vitgs. Quei naven da casas ch’ein buca habitablas e
san buca vegnir baghegiadas entuorn
per diever da secunda proprietad ade-
15
quat als basegns dil temps, mobein era
la gronda part dils baghetgs d’economia che fuorman ina buna part da nos
vitgs, che corrispundan buca pli als basegns dall’agricultura perquei ch’els satisfan buc allas pretensiuns dalla protecziun dils animals. Tgei duei capitar
baul ni tard cun quels baghetgs amiez
vitgs ed uclauns, sco Segnas ed auters
vitgs cun maletgs dil liug protegi, perquei ch’els ein da muntada speciala?
Vegn ei ad esser aschia che nus protegin
in mument maletgs da muntada singulara en fuorma da numerusas muschnas perquei che nus havein negin
auter diever persuenter?
Las combras federalas ein cussegliadas bein da risguardar en lur ponderaziuns aschibein igl art. 26 dalla constituziun federala che garantescha la proprietad e la valeta da quella, mo era igl
art. 1 dalla lescha federala davart la planisaziun dil territori. Ed ils cantuns da
muntogna e lur populaziun ein envidai
da persequitar precautamein tgei che
capeta a Berna cun la lescha nova davart habitaziuns secundaras? Igl ei vargau las dudisch. Il tribunal federal ha
deplorablamein cumprovau ch’ins
astga buca spitgar grond sucuors da lezza vart. Aschia che nus savein sefidar
sulettamein sil parlament.
Cun studis e statisticas svilupadas
da scolas ed insitituts lai buca spindrar
ils maletgs da nos vitgs e nossas cuntradas, ni l’existenza da nossa populaziun.
Cun iniziativas popularas meinmanegiontas cattan ins darar sligiaziuns che
surveschan a lur finamiras. Quei ei deplorabel denton in fatg experimentau.
Ervin Maissen, Mustér
clereestazila fixà
an duaziuns
mesira
erquai
n betg
regenspitals
vegnan
s e paa oblis mala partir
aziuns
ischun
fermaixà ina
La rata
saziun
iment.
basa) è
à prozas da
tractazza da
ts desdis per
pazients
Tractazza da
cumto vegt conevezza
tractada cun
schala
l’onn
ip che
pajada
ai chafundalar las
s ospi-
Gerold Hafner
ella
suprastonza communala
Per la suprastonza communala dalla
nova vischnaunca da Glion drovi persunalitads ch’han buca mo bunas ideas
e visiuns, mobein che vegnan era da
realisar quellas grazia a lur habilitads e
lur experientscha professiunala e politica. Ei drova glieud che buca mo capescha ils connexs denter la societad
(giuven e vegl), la natira, igl ambient e
l’economia, mobein che sa era agir leusuenter.
Gery Hafner viva dapi 27 onns cun
sia famiglia a Glion, ha gronda experientscha sco interprendider independent ed ina vasta experientscha politica
sco commember dil cussegl dil marcau
da Glion (cau dil departament d’agricultura, selvicultura ed ambient). Sco
fundatur e parsura dalla cumissiun
d’energia ha el denter auter gidau ch’il
marcau da Glion survegni il 2011 il label sco marcau d’energia, el ha fundau
il parc da fitness da Glion ed ei adina
puspei s’engaschaus pil sport, per in
passatemp cun senn per nossa giuventetgna, per la sanadad e pigl ambient.
Damai ch’el ei senza partida ei Gery
Hafner buca ligiaus politicamein, ei
adina aviarts per novaziuns e svilup,
tschappa en las caussas e meina ellas a
buna fin.
El ademplescha tuttas premissas per
in agir ideal e persistent ella suprastonza communala da Glion. Ils 22 da settember eligin nus perquei Gerold Hafner ella suprastonza communala da
Glion.
Rolf Maibach, miedi d’affons, Glion
Exceptads èn ils contracts tariffars
ch’èn vegnids approvads
La fixaziun da las ratas da basa per ils
ospitals acutsomatics en il chantun
tras la regenza è daventada necessaria
perquai che las negoziaziuns tranter ils
ospitals e las assicuranzas da malsauns
han fatg naufragi, danor las excepziuns
qua sutvart. Las ratas da basa che la regenza ha fixà na vegnan betg applitgadas là nua ch’i dat contracts tariffars
approvads da la regenza tranter ils
ospitals e las assicuranzas da malsauns.
Fin ussa ha la regenza approvà ils
suandants contracts tariffars:
– contracts tariffars tranter tarifsuisse
e l’Ospital regiunal dal Partenz,
Schiers, sco er l’Ospital regiunal da la
Surselva, Glion, per ils onns 2012 fin
2014;
– contracts tariffars per l’onn 2012
tranter la federaziun grischuna «chasas
ed ospitals» e la Helsana, la KPT e la
Sanitas per ils suandants ospitals:
Ospital chantunal dal Grischun, ospital da Tavau, ospital da l’Engiadin’Ota, Ospital regiunal dal Partenz,
Ospital regiunal da la Surselva, ospital
San Sisto, ospital da la Bregaglia, ospital Val Müstair, Ospital cirquital dal
Surses e Clinica autalpina da Tavau.
Cunter il fatg che la regenza fixescha las ratas da basa èn ils ospitals e
las assicuranzas da malsauns libers da
far recurs al tribunal administrativ federal. Fin ch’il conclus da fixaziun da
la regenza entra en vigur respectivamain fin ch’ils recurs ch’èn eventualmain vegnids inoltrads cunter il conclus da la regenza èn liquidads cun vigur legala ston ils ospitals facturar proporziunalmain a las assicuranzas da
malsauns ed al chantun vinavant las
ratas da basa provisoricas che la regenza aveva fixà il cumenzament da l’onn
2012. Exceptads èn er qua quels cas
nua ch’i dat contracts tariffars approvads.
Initiativa ovra da cotgla
Per il Grischun ei l’economia d’energia
ina caussa existenziala. Per tut la taglia ed
era per la culengia d’aua. Ellas portan al
Grischun 150 milliuns ellas cassas dil
cantun e dallas vischnauncas. Cun quella
iniziativa lessen ils adversaris sturnir nossa economia d’energia, els lessen propi
dumignar atras in scamond da sviluppar
nova tecnologia. Da quellas pretensiuns
extremas duvrein nus buc el cantun, perquei ha la regenza dil cantun elaborau ina
cunterproposta. Ei astga era buc esser
che la politica semischeida en ina fatschenta. Sche quei vegness moda savess
quei era schabegiar el turissem ni en la
hotellaria. Sche quella iniziativa vegn acceptada lessel era dir che biaras persunas
piardan la lavur el Grischun. La pps ei
per mantener nies cantun. Quei entscheiva cun mantener e scaffir novas
plazzas da lavur e per che la glieud stetti
e vivi en nossas valladas.
Pablo Maissen, pps Surselva
Forum da discussiun
Questa rubrica stat a dispusiziun a lecturas e lecturs per s’exprimer davart temas actuals e brisants. Las contribuziuns ston esser signadas cun l’entir
num e s’abstegnair d’invectivas persunalas. La Quotidiana publitgescha mo
chartas da lectur scrittas en rumantsch.
Vos resuns e Vossas reacziuns sin artitgels publitgads en La Quotidiana pudais Vus trametter per e-mail «[email protected]» u per posta
a la Redacziun da La Quotidiana, Via
Comerciala 22, 7007 Cuira.