BIBLIOGRAFIA
Fonti manoscritte:
P. Borel, Discours nouveau prouvant la pluralité des mondes, que les astres sont des terres
habitées, et la Terre une estoile, qu’elle est hors du centre du monde dans le 3e ciel, et se
tourne devant le Soleil qui est fixe, et autres choses trés curieuses, par Pierre Borel,
conseiller et médecin ordinaire du Roy, natif de Castres au haut Languedoc. Fait à
Castres, l’an 1647, in Recueil de pièces diverses, Bibliothèque de l’Arsenal, ms. 2858.
Dialogues sur l’âme, Bibliothèque Mazarine, ms. 1191.
Dissertation sur la formation du monde, Bibliothèque Mazarine, ms. 1168.
Dissertation sur l’infini créé selon l’hypothèse et le nouveau système de M. Descartes,
Bibliothèque Nationale, ms. fr. 14704.
De l’infini créé. Par Mr. l’Abbé Terrasson de l’Académie Françoise, Bibliothèque Mazarine, ms.
1166.
P. Gassendi, De vita et doctrina Epicuri, Bibliothèque Municipale de Tours, ms. 709.
Jordanus Brunus Redivivus ou Traité des Erreurs populaires. Ouvrage critique, historique, et
philosophique, imité de Pomponace, in Recueil de pièces diverses, Bibliothèque
Municipale de Rouen, ms. M 74.
Lettres sur la religion, sur l’âme humaine et sur l’existence de Dieu, Bibliothèque Mazarine, ms.
1183.
Opinions des anciens sur le Monde, Bibliothèque de l’Arsenal, ms. 2870.
[J. de Raey], Analysis sive Argumenta eorum quæ continentur in Dissertatione de Methodo recte
utendi ratione, et veritatem in Scientiis investigandi, Auctore D. Johanne de Raey
Philosophiæ in Acad. Lugd. Batav. Professore celeberrimo. Analysis Principia
Philosophiæ, Universiteitsbibliotheek Leiden, ms. BLP 907.
206
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Réflections sur l’existence de l’âme et sur l’existence de Dieu, Bibliothèque de l’Arsenal, ms.
2557.
Traité de l’infini créé, Bibliothèque de l’Institut, ms. 567.
Traité de l’infini créé, Bibliothèque Mazarine, ms. 3562.
Traité de l’infini créé, Bibliothèque Municipale de Châlons-sur-Marne, ms. Garinet 391.
Traité de l’infini créé, divisé en quatre parties, Bibliothèque Mazarine, ms. 1197.
Traité de l’infini créé où l’on donne une nouvelle idée du Christianisme, Bayerisches
Staatsbibliothek München, ms. Gall. 788.
Traité de l’infini créé par l’abbé Terrasson (de l’Acad. franç.), Bibliothèque Mazarine, ms. 1165.
Traité de l’infini créé par M..., Bibliothèque Nationale, ms. n.a. fr. 10907.
Fonti a stampa:
Aristotele, Du ciel, a cura di P. Moraux, Paris 1965.
— Physique, a cura di H. Carteron, Paris 1966.
P. Bayle, Œuvres diverses de Mr. Pierre Bayle, Professeur en Philosophie,et Histoire à
Rotterdam: Contenant tout ce que cet Auteur a publié sur des matières de Theologie, de
Philosophie, de Critique, d’Histoire, et de Litterature, excepté son Dictionnaire
historique et critique. Tome Troisieme. Premiere Partie, La Haye 1737.
— Dictionnaire historique et critique, par Mr. Pierre Bayle. Cinquieme edition revue, corrigée et
augmentée. Avec la vie de l’Auteur, par Mr. de Maizeau, Amsterdam 1740.
F. Bernier, Abrégé de la philosophie de Gassendi, Paris 1992.
C. Bontekoe, Cl. C. Bontekoe Serenissimi Electoris Brandeburgici Consiliarii et Archiatri
dignissimi Metaphysica, Et liber singularis De Motu, Nec non ejusdem Œconomia
animalis, Opera Posthuma: Quibus accedit Arnoldi Geulincx Olim in Illustri
Lugduniensium Atheneo Professoris Celeberrimi, Eximii Physica Vera Opus
Posthumum, Lugduni Batavorum 1688.
P. Borel. Bibliotheca chimica, sue Catalogus librorum philosophicorum hermeticorum in quo
quatour milia circiter, authorum chimicorum, vel de transmutatione metallorum, re
minerali, et arcanis, tam manuscriptorum, quam in lucem editorum, cum eorum
editionibus, usque ad annum 1653 continentur. Cum ejusdem bibliothecæ appendice, et
corollario. Authore Petro Borello castrensi, medico doctore, Parisiis 1654.
— Trésor des recherches et antiquitez gauloises et françoises, réduites en ordre alphabétique et
enrichies de beaucoup d’Origines, Epitaphes, et autres choses rares et curieuses, comme
aussi de beaucoup de mots de la Langue Thyoise ou Theuthfranque. Par P. Borel,
conseiller et médecin ordinaire du Roy, Paris 1655.
— Discours nouveau prouvant la pluralité des mondes, que les astres sont des terres habitées et
la terre une Estoille, qu’elle est hors du centre du Monde dans le troisieme ciel et se
tourne devant le Soleil qui est fixe et autres choses tres curieuses, Genève 1657.
207
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
— Discours nouveau prouvant la pluralité des mondes, ristampa anastatica a cura di A. Del Prete,
Lecce 1997.
T. Brahe, Tychonis Brahe Opera Omnia, a cura di I. L. E. Dreyer, Hauniæ 1913-29.
G. Bruno, Jordani Bruni Nolani Opera latine conscripta, a cura di F. Fiorentino, Neapoli 187984.
— Opere latine, a cura di C. Monti, Torino 1980.
— Dialoghi italiani, a cura di G. Gentile e G. Aquilecchia, Firenze 1985.
— Œuvres complètes, a cura di G. Aquilecchia et alii, Paris 1993-96 (cinque volumi pubblicati).
J.-F. Buddeus, Traité de l’athéisme et de la Superstition, par feu Mr. Jean-François Buddeus,
Docteur et Professeur en Théologie. Avec des remarques Historiques et Philosophiques.
Traduit en françois par Louis Philopon, Ci-devant Docteur de Sorbonne et mis au jour
par Jean-Chretien Fischer, Maitre en Philosophie et Ajoint de la Faculté Philosophique
dans l’Académie de Jene, Membre honoraire de la Societé Latine, Amsterdam 1740.
Th. Burnet, T. Burnetii Telluris Theoria Sacra, Originem et Mutationes Generales Orbis Nostri,
Quas aut jam subiit, aut olim subiturus est, complectens. Accedunt Archeologiæ
Philosophicæ, Sive Doctrina Antiqua de Rerum Originibus, Amsteledami 1694.
T. Campanella, Ad Divum Petrum Apostolorum Principem Triumphantem. Atheismus triumphatus
Seu reductio ad religionem per scientiarum veritates. F. Thomæ Campanellæ Stilensis
Ordinis Prædicatorum. Contra Antichristianismum Achitophellisticum. Sexti Tomi Pars
Prima, Romæ 1631.
— Thomæ Campanellæ Ord. Præd. Disputationus in quatuor partes suæ philosophiæ realis libri
quatuor. Pro Resp. literaria ac christiana, idest vere rationali, stabilienda contra
sectarios. Una cum textu instaurato auctoque post editionem tobianam. Suorum Operum
Tomus II. Ad Illustrissimum et Excellentissimum D. Petrum Seguierium Franciæ M.
Cancellarium, Parisiis 1637.
— Thomæ Campanellæ Styles. Ord. Præd. Universalis Philosophiæ, seu Metaphysicarum rerum,
iuxta propria dogmata, Partes Tres, Libri 18. Duce Deo suorum operum tomus quartus,
Parisiis 1638.
— Lettere, a cura di V. Spampanato, Bari 1927.
— Del senso delle cose e della magia, a cura di A. Bruers, Bari 1927.
— Cosmologia, inediti theologicorum liber III, a cura di R. Amerio, Roma 1964.
— La filosofia che i sensi ci additano (Philosophia sensibus demonstrata), a cura di L. De Franco,
Napoli 1974.
— Apologia per Galileo, cura di P. Ponzio, Milano 1997.
J. Clauberg, Joh. Claubergii In Publico Teutoburgensi ad Rhenum Atheneum Professoris Defensio
Cartesiana Adversus Jacobum Revium Theologum Leidensem et Cyriacum Lentulum
Professorem Herbornensem: Pars prior exoterica, In qua Renati Cartesii Dissertatio de
Methodo vindicatur simul illustria Cartesianæ Logicæ et Philosophiæ Specimina
exhibentur, Amstelodami 1652.
— Differentia Inter Cartesianam Et alias in Scholis usitatam Philosophiam Conscripta per
Johannem Claubergium, SS. Theol. et Philos. Professorem in Universitatem
Duigsburgensi; Nunc et autem ex Lingua Germanica in Latinam translata. Accesserunt
ob materiæ affinitatem Dissertationes Communicatæ, s. l. 1680.
Ch. Clavio, Christophori Clavii Bambergensis ex Societate Iesu, in Spæram Ioannis de Sacro
Bosco. Commentarius. Nunc quarto ab ipso Auctore recognitus, et plerisque in locis
locupletatus, Lugduni 1593
208
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
F. M. P. Colonna, Les principes de la nature, suivant les opinions des anciens Philosophes, avec
un abregé de leurs sentimens sur la composition des Corps: Où l’on fait voir que toutes
leurs opinions sur ces Principes peuvent se réduire aux deux Sectes, Des Atomistes et
Des Academiciens, Paris 1725.
N. Copernico, De Revolutionibus libri sex, a cura di H. M. Nobis e B. Sticker, Hildesheim 1984.
T. Cornelio, Thomæ Cornelii Cosentini Progymnasmata Physica Ad Illustr.mum. et Excell.mun.
D. Domin.um. Fran.cum Marinium Caracciolum Abellinatum Principem, Venetiis 1663
N. Cusano, Della dotta ignoranza. Le congetture, a cura di G. Santinello, Milano 1988.
S. Cyrano de Bergerac, L’Autre Monde ou les Estats et Empires de la Lune, a cura di M. Alcover,
Paris 1977.
— Œuvres complètes, a cura di J. Prévot, Paris 1977.
— L’Autre Monde ou les Empires et Estats de la Lune, a cura di M. Sankey, Paris 1995.
G. Daniel, Voiage du monde de Descartes, Paris 1690.
R. Descartes, Œuvres de Descartes, a cura di Ch. Adam e P. Tannery, Paris 1973-85.
— L’entretien avec Burman, a cura di J.-M. Beyssade, Paris 1981.
— Opere filosofiche, a cura di E. Lojacono, Torino 1994.
S. Desmarets, Samuelis Maresii de Abusu Philosophiæ Cartesianæ, Surrepente et vitando in rebus
Theologicis et fidei, Dissertatio Theologica, Groningæ 1670.
Diogene Laerzio, Lives of Eminent Philosophers, a cura di R. D. Hicks, London Cambridge 1959.
Dissertations mêlées sur divers sujets importants et curieux, Amsterdam 1740.
J. Duhamel, Reflexions Critiques sur le Systeme cartesien de la Philosophie de Mr. Regis. Par Mr.
Jean Du Hamel Licentié en Theologie de la Maison et Societé de Sorbonne, cy-devant
Professeur de Philosophie au College du Plessis-Sorbonne, dans l’Université de Paris,
Paris 1692.
Epicuro, Opere, a cura di G. Arrighetti, Torino 1960.
J. Espagnet, Enchiridion Physicæ Restitutæ, in quo verus Naturæ conceptus exponitur, plurimique
antiquæ Philosophiæ errores per canones et certas demonstrationes dilucide aperiuntur,
Parisiis 1623.
Essais sur la recherche de la vérité, a cura di S. Landucci, «Studi Settecenteschi», VI, 1984, pp.
23-82.
J. Evelyn, An Essay on the first book of T. Lucretius Carus De Rerum Natura, London 1656.
B. Le Bovier de Fontenelle, Entretiens sur la pluralité des mondes. Digression sur les anciens et
les modernes, a cura di R. Shackleton, Oxford 1955.
— Entretiens sur la pluralité des mondes, a cura di A. Calame, Paris 1986.
N. Fréret, Lettre de Thrasybule à Leucippe, a cura di S. Landucci, Firenze 1986.
L. Froidmond, Liberti Fromondi in Academia Lovaniensi S. Th. Doct. et Prof. Ord. Vesta, sive
Ant-Aristarchi Vindex, Adversus Iac. Lansbergium Philippi F. Medicum
Middelburgensem. In quo Decretum S. Congregationis S. R. E. Cardinalium anno
M.DC.XVI et altero anno M.DC.XXXIII adversus Copernicanos terræ motores editum,
iterum defenditur, Antverpiæ 1634.
209
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
C. Gadroys, Discours sur les influences des astres, selon les principes de M. Descartes, Paris
1671.
G. Galilei, Le Opere di Galileo Galilei. Edizione Nazionale sotto gli auspici di Sua Maestà il re
d’Italia, a cura di A. Favaro, Firenze 1890-1909.
P. Gassendi, Petri Gassendi Animadversiones in decimum librum Diogenis Laertii, qui est De
Vita, Moribus, Placitisque Epicuri. Continent autem Placita, quas ille treis statuit
Philosophiæ parteis; I. Canonicam nempe, habitam Dialecticæ loco: II. Physicam, ac
imprimis nobilem illam partem Meteorologiam: III. Ethicam, cuius gratia ille excoluit
cæteras, Lugduni 1649.
— Petri Gassendi Opera Omnia in sex tomos divisas, Lugduni 1658.
— Dissertations en forme de paradoxes contre les aristotéliciens (Exercitationes Paradoxicæ
adversus Aristoteleos). Livres I et II, a cura di B. Rochot, Paris 1959.
— Disquisitio Metaphysica, seu dubitationes et instantiæ adversus Renati Cartesii Metaphysicam
et responsa, a cura di B. Rochot, Paris 1962.
A. Geulincx, Arnoldi Geulinx antverpiensis Opera Philosophica, a cura di J. P. N. Land, Hagæ
Comitum 1891-93.
Guglielmo da Ockham, Guillelmi de Ockham Opera Philosophica et Theologica, St. Bonaventure
1967-88.
P.-D. Huet, Petri Danieli Huetii, Episcopi Abricensis, Censura Philosophiæ Cartesianæ. Editio
quarta, aucta et emendata, Parisiis 1694.
Ch. Huygens, Œuvres complètes de Christiaan Huygens publiées par la Société Hollandaise des
Sciences, La Haye 1888-1950.
J. Kepler, Gesammelte Werke, a cura di W. von Dick e M. Caspar et alii, München 1937-93.
— Discussion avec le messager céleste, a cura di I. Pantin, Paris 1993.
A. Kircher, Athanasii Kircherii e Soc. Iesu Itinerarium Exstaticum quo Mundi opificium id est
Cœlestis espansi, siderumque tam errantium, quam fixarum natura, vires, proprietates,
singulorumque compositio et structura, ab infimo Telluris globo usque ad ultima Mundi
Confinia, per ficti raptus integumentum explorata, nova hypothesis exponitur ad
veritatem Interlocutoribus Cosmiele et Theodidacto ad Serenissimam Christianam
Alexandram Suecorum Gothorum et Wandalorum Reginam, Romæ 1656.
J. B. de Lagrange, Les Principes de la Philosophie, Contre les nouveaux Philosophes Descartes,
Rohault, Regius, Gassendi, Le P. Maignan, etc. Par le R. Pere J. B. de La Grange,
Prestre de l’Oratoire, Paris 1675.
Ph. van Lansbergen, Philippi Lansbergii Progymnasmatum Astronomiæ Restitutæ Liber I. De
motu Solis. Ad Illustres et Potentes Dominos, D.D. Zelandiæ Ordd. Delegatos,
Middelburgi 1619.
— Uranometriæ Libri tres. In quibus, Lunæ, Solis, et reliquorum Planetarum et inerrantium
Stellarum distantiæ a Terra, et magnitudines, hactenus ignotæ perspicue demonstrantur.
Ad Illustres et Potentes Zelandiæ Ordinum Delegatos, Middelburgi Zelandiæ 1631.
L. Celio Firmiano Lattanzio, La colère de Dieu, a cura di Ch. Ingremeau, Paris 1982.
G. de Launay, Les Essais Physiques du Sr. De Launay. Livre Premier. Du Monde en general,
Paris 1667.
210
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
G. W. Leibniz, Die Philosophiscen Schriften von Gottfried Wilhelm Leibniz, a cura di C. F.
Gerhardt, Hildesheim 1965.
H. Lelevel, La Vraye et la Fausse Metaphysique, où l’on refute les sentimens de M. Regis, et de
ses adversaires sur cette matiere. Par Monsieur De Lelevel. Avec plusieurs dissertations
Physiques et Metaphysiques, et toutes les Pieces justificatives des sentimens du Pere
Malebranche, par raport à M. Regis, Rotterdam 1694.
Lettres à Sophie. Contenant un examen des fondemens de la Religion Chrétienne, et diverses
objections contre l’immortalité de l’âme. Premiere et Seconde partie, Londres Dixhuitième siècle.
Tito Lucrezio Caro, La natura delle cose, a cura di L. Canali, G. B. Conte e I. Dionigi, Milano
1990.
J. Mair, Le traité «De l’infini», a cura di H. Elie, Paris 1938.
N. Malebranche, Correspondance avec J.-J. Dortous de Mairan, a cura di J. Moreau, Paris 1947.
— Œuvres complètes, a cura di A. Robinet et alii, Paris 1958-68.
M. Mersenne, Fratris Marini Mersenni Minimi, Celeberrimæ Quæstiones in Genesim cum
accurata textus explicatione, Lutetiæ Parisiorum 1623.
— L’impiété des Déistes, Athées, et libertins de ce temps, combatuë, et renversée de point en point
par raisons tirées de la Philosophie, et de la Theologie. Ensemble la refutation du Poeme
des Deistes. Œuvre dedié à Moseigneur la Cardinal de Richelieu, Par F. Marin
Mersenne, de l’Ordre des P.P. Minimes, Paris 1624.
— L’Impiété des Déistes, Athées et libertins de ce temps, combattuë, et renversée de point en
point par raisons tirées de la Philososphie, et de la Theologie. Avec un poëme qui
renverse le poëme du Deiste de point en point. Ensemble la refutation des Dialogues de
Iordan Brun, dans lequels il a voulu establir une infinité de mondes, et l’ame universelle
de l’Univers. Avec plusieurs difficultez Mathematiques qui sont ezpliquées dans cet
œuvre. Seconde partie, Paris 1624.
— La verité des sciences. Contre les Sceptiques ou Pyrrhoniens. Dedié a Monsieur Frere du Roy,
Par F. Marin Mersenne de l’Ordre des Minimes, Paris 1625.
— Correspondance du P. Marin Mersenne, a cura di Mme P. Tannery, C. de Waard, B. Rochot e
A. Beaulieu, Paris 1933-89.
— Questions Inouyes. Questions Harmoniques. Questions Théologiques. Les Méchaniques de
Galilée. Les Préludes de l’Harmonie Universelle, Paris 1985.
J. Meslier, Œuvres complètes, a cura di J. Deprun, R. Desné e A. Soboul, Paris 1970-72.
[J.-B. de Mirabaud], Le Monde, son origine et son antiquité, Londres 1751.
Nouvelles libertés de penser, Amsterdam 1743.
Th. Ortolan, Etudes sur la pluralité des mondes habités et le dogme de l’Incarnation, Paris 1887.
M. Palingenio Stellato, Le Zodiaque de la vie (Zodiacus vitæ). XII Livres, a cura di J. Chomarat,
Genève 1996.
F. Patrizi, Nova de Universis Philosophia.. In qua Aristotelica methodo non per motum, sed per
lucem, et lumina ad primam causam ascenditur. Deinde propria Patricii methodo; Tota
in contemplationem venit Divinitas. Postremo methodo Platonica, rerum universitas, a
conditore Deo deducitur. Ad Sancitiss. Gregorium XIIII Pont. Max. Et ejus successores
211
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
futuros Pontt. Maxx. Omnes. Opus Rerum copia, et vetustissima novitate, Dogmatum
varietate, et veritate, Methodorum frequentia et raritate, Ordinis continuitate, Rationum
firmitate, Sententiorum gravitate, Verborum brevitate, et claritate, maxime admirandum,
Ferrariæ 1591
— Emendatio in libros suos novæ philosophiæ (a cura di P. O. Kristeller), «Rinascimento»,
seconda serie, X, 1970, pp. 215-18.
— Nova de Universis Philosophia. Materiali per un’edizione emendata, a cura di A. L. Pugliafito
Bleuel, Firenze 1993.
— De spacio physico et mathematico, a cura di H. Védrine, Paris 1996.
Pièces Philosophiques, s. l. [Amsterdam] 1771.
L. M. Pioger, Le dogme chrétien et la pluralité des mondes habités, Paris 1874.
Plutarco, Moralia, XII, a cura di H. Cherniss e W. C. Helmbold, London-Cambridge 1968.
— Œuvres morales. Tome VI. Dialogues Pythiques, a cura di R. Flacelière, Paris 1974.
— Œuvres morales. Tome VII-1, a cura di J. Dumortier, Paris 1975.
P.-S. Régis, Reponse au livre qui a pour titre P. Danielis Huetii, Episcopi Suessioniensis
designati, Censura Philosophiæ Cartesianæ. Servant d’éclaircissement à toutes les
parties de la Philosophie, sur tout à la Métaphysique. Par Pierre Silvain Regis, Paris
1691.
— Système de philosophie, Lyon 1691.
H. Regius, Henrici Regii Ultrajectini Fundamenta Physices, Amstelodami 1646.
J. Revius, Statera Philosophiæ Cartesianæ qua Principiorum ejus falsitas, ac dogmatum
impuritas expenditur et castigatur, Et Ad virulentam Epistolam, præfixam selectarum
Disputationum Adriani Heereboortii volumini primo, respondetur. Auctore Jacobo Revio
S.S. Theol. Doct. et collegii Theol. III. Ordd. Hollandiæ Westfrisiæ Præfecto, Lugduni
Batavorum s. d. [ma 1650].
J. Rohault, Traité de Physique par J. Rohault. Tome premier. Seconde Edition, Paris 1672.
M. Schoock, Martini Schockii de Scepticismo pars prior, sive Libri quatuor: Quibus, qua
antiquorum, qua recentiorum deliria, ex suis principiis solidis discutiuntur, atque
certitudo non minus disciplinarum universalium, quam Philosophiæ Theoreticæ
asseritur, Groningæ 1652.
Ch. Sorel, La Science des choses corporelles. Première partie de la science humaine, Où l’on
connoist la Verité des toutes les choses du Monde par les forces de la Raison; Et l’on en
treuve la refutation des Erreurs de la Philosophie vulgaire, Paris 1634.
— La Science Universelle de Sorel. Qui contient la suite des considerations des choses
corporelles touchant l’action du Soleil sur les autres corps, et la production des
Meteores, des Plantes et des Animaux. Avec le Traictez des choses spirituelles, de l’Ame
humaine et de son Immortalité; des Anges et des Demons; de Dieu, de sa toute puissance
et de sa Providence et autres attributs, et des Idées Universelles. Volume second, Paris
1647.
— De la perfection de l’homme, ou les vrays biens sont considerez, et specialement ceux de
l’ame; avec les methodes des sciences, Paris 1655.
— La Science Universelle. Tome quatriesme. De l’usage des Idées, ou de l’origine des Sciences et
des Arts, et de leur Enchainement. Du Langage, de l’Ecriture, et des Chiffres. A quoi on
a ajousté quelques traittez touchant les Autheurs differends, les Anciens Philosophes,
Novateurs, les Livres d’Encyclopædies, et les Methodes d’Instruction, Paris 1668.
212
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
— Histoire comique de Francion, a cura di E. Roy, Paris 1924-31.
B. Telesio, Varii de naturalibus rebus libelli, a cura di L. De Franco, Firenze 1981, pp. 463-74.
L. Thomassin, Dogmatum Theologicorum prior prodit De Verbi Dei Incarnatione. Tomus unicus.
Authore Ludovico Thomassino Presbytero Congregationis Oratorii D. Jesu, Paris 1680.
Tommaso d’Aquino, Sancti Thomæ Aquinatis Doctoris Angelici Opera Omnia iussu impensaque
Leonis XII. P. M. edita, Romæ 1882-1985.
Traité de l’infini créé, in P. Cristofolini, L’apocrifo malebranchiano sull’infinito, «Annali della
Scuola Normale Superiore, Classe di Lettere e Filosofia», serie III, IV, 1974, 1, pp. 22597.
I. Vincent, Discussio peripatetica in qua Philosophiæ Cartesianæ Principia, per singula fere
capita seu articulos dilucide examinantur. Auctore R. P. I. Vincentio Congregationis
Doctrinæ Christianæ Tolosæ in Collegio Squillano Philosophiæ olim Professore, Tolosæ
1677.
D. Vœt e G. De Vries, Danielis Voet, Philosophiæ in Academia Ultrajectina Professoris
Clarissimi, Physiologia, Sive de Natura Rerum Libri Sex; Recogniti ac Notis illustrati a
Gerardo De Vries, Philosophiæ ibidem Professore. Accedit Hujus Dissertatio gemina,
altera de Lumine, altera de Lunicolis, Editio Tertia, Trajecti ad Rhenum 1694.
G. Vœtius, Gisberti Voetii Theologiæ in Acad. Ultrajectina Professoris, Selectarum
Disputationum. Pars Tertia, Ultrajecti 1659.
G. de Vries, Gerardi De Vries Exercitationes Rationales de Deo, Divinisque Perfectionibus. Nec
non Philosophemata Miscellanea. Editio nova, ad quam, præter alia, accedit Diatribe
Singularis Gemina Altera, De Cogitatione Ipsa Mente; Altera, De Ideis Rerum Innatis,
Trajecti ad Rhenum 1695.
J. Wilkins, Le monde dans la Lune. Divisé en deux Livres. Le Premier, prouvant que la Lune peut
estre un Monde. Le Second, que la Terre peut estre une Planette. De la Traduction du Sr.
da la Montagne, Rouen 1655.
Ch. Wittich, Christophori Wittichii Consensus Veritatis in Scriptura Divina et infallibili revelatæ
cum Veritate Philosophica a Renato Descartes detecta, Cujus occasione Liber II et III
Principiorum Philosophiæ dicti des-Cartes maximam partem illustrantur cum indice,
Neomagi 1659.
— Christophori Wittichii Theologia Pacifica, in qua Varia Problemata Theologica inter
Reformatos Theologos agitari solita ventilantur, simul Usus Philosophiæ Cartesianæ in
diversis Theologiæ partibus demonstratur, et ad Dissertationem Celeberrimi Viri,
Samuelis Maresii, De abusu Philosophiæ Cartesianæ in rebus Theologicis et fidei,
modeste respondetur, Lugduni Batavorum 1671.
— Christophori Wittichii Exercitationes Theologicæ. I Deus Mundi Rector. II Christus Humilis et
Altus. III Fides Sanctorum Perseverans et Certa. IV Fucata Gentium virtus. V Veritates
et Errores Fundamentales cum annexis, Editæ cura et studio ipsiius auctoris, multis
quoque in locis auctor. Accessit Oratio Inauguralis De Oraculorum divinorum Veritate
et Gentilium Falsitate, Lugd. Batav. 1682.
— Christoph. Wittichii Theologia Pacifica Defensa. In qua Theologiæ Pacificæ Capita, quæ
Celeberrimus Samuel Maresius In Annotationibus ad Systematis sui Theologici
editionem novam impugnavit, singula vindicantur, et veritates non paucæ aliæ istis
affines eruuntur atque illustrantur, Amsteledami 1689.
213
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Studi:
AA. VV., Descartes et le cartésianisme hollandais, La Haye 1950.
AA. VV., Medioevo e Rinascimento. Studi in onore di Bruno Nardi, Firenze 1955.
AA. VV., Storia d’Italia, vol. V, Torino 1973.
AA. VV., Avant, avec, après Copernic. La représentation de l’Univers et ses conséquences
épistémologiques, Paris 1975.
AA. VV., The Copernican Achievement, a cura di R. S. Westman, Berkley-Los Angeles-London
1975.
AA. VV., L’image du monde renversé et ses représentations littéraires et para-littéraires de la fin
du XVIe siècle au milieu du XVIIe. Colloque international. Tours, 17-19 novembre 1977,
a cura di J. Lafond e A. Redondo, Paris 1979.
AA. VV., Huygens et la France. Paris 27-29 mars 1979, Paris 1982.
AA. VV., Infinity and Continuity in Ancient and Medieval Thought, a cura di N. Kretzmann,
Ithaca-London 1982.
AA. VV., Le matérialisme du XVIIIe siècle et la littérature clandestine, a cura di O. Bloch, Paris
1982.
AA. VV., Occult and scientific mentalities in the Renaissance, a cura di B. Vickers, Cambridge
1984.
AA. VV., Divine Omniscience and Omnipotence in Medieval Philosophy. Islamic, Jewish and
Christian Perspectives, a cura di T. Rudavsky, Dordrecht-Boston-Lancaster 1985.
AA. VV., Essays on Descartes’ Meditations, a cura di A. Oksenberg Rorty, Berkley 1986.
AA. VV., Marsilio Ficino e il ritorno di Platone. Studi e documenti, a cura di G. C. Garfagnini,
Firenze 1986.
AA. VV., Scepticism from the Renaissance to the Enlightenment, (Wolfenbütteler Forschungen,
Band 35), a cura di R. H. Popkin e Ch. B. Schmitt, Wiesbaden 1987.
AA. VV., Scritti in onore di Eugenio Garin, Pisa 1987.
AA. VV., Fontenelle. Actes du colloque tenu à Rouen du 6 au 10 octobre 1987, a cura di A.
Niderst, Paris 1989.
AA. VV., L’infinito nei greci e nei romani, Genova 1989.
AA. VV., Accademia Cosentina. Atti del convegno internazionale di studi su Bernardino Telesio.
Cosenza – 12-13 maggio 1989, Cosenza 1990.
AA. VV., The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, a cura di N. Kretzmann, A.
Kenny e J. Pinborg, Cambridge-New York 1990.
AA. VV., Filosofia e cultura. Per Eugenio Garin, a cura di M. Ciliberto e C. Vasoli, Roma 1991.
AA. VV., Die Frankfurter Schriften Giordano Brunos und ihre Voraussetzungen, a cura di K.
Heipcke, W. Neuser ed E. Wicke, Weinheim 1991.
AA. VV., Bernardino Telesio e la cultura napoletana, Napoli 1992.
AA. VV., Giordano Bruno. Gli anni napoletani e la ‘peregrinatio europea’. Immagini. Testi.
Documenti, a cura di E. Canone, Cassino 1992.
AA. VV., Infini des mathématiciens, infini des philosophes, a cura di F. Monnoyeur, Paris 1992.
214
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
AA. VV., Bibliotecæ selectæ da Cusano a Leopardi, a cura di E. Canone, Firenze 1993.
AA. VV., 1588-1988. Quatrième centenaire de la naissance de Marin Mersenne. Actes du
Colloque scientifique international et de la célébration nationale, Le Mans 1994.
AA. VV., Filosofia e religione nella letteratura clandestina. Secoli XVII e XVIII, a cura di G.
Canziani, Milano 1994.
AA. VV., Infini des philosophes, infini des astronomes, a cura di F. Monnoyeur, Paris 1995.
AA. VV., La filosofia nelle università. Secoli XIII-XIV, Firenze 1997.
AA. VV., Giordano Bruno 1583-1585. The English Experience / L’esperienza inglese. Atti del
convegno (Londra, 3-4 giugno 1994), a cura di M. Ciliberto e N. Mann. Firenze 1997.
AA. VV., La philosophie clandestine à l’âge classique. Actes du colloque de l’Université Jean
Monnet Saint-Étienne, a cura di A. McKenna, Paris-Oxford 1997.
M. Alcover, La pensée philosophique et scientifique de Cyrano de Bergerac, Genève 1970.
— Cyrano relu et corrigé. («Lettres», «Estats du Soleil», «Fragment de Physique»), Genève
1990.
F. Alquié, Le cartésianisme de Malebranche, Paris 1974.
G. Aquilecchia, Schede bruniane, Roma 1993.
R. Ariew, The Infinite in Descartes Conversation with Burman, «Archiv für Geschichte der
Philosophie», LXIX, 1987, 2, pp. 140-63.
K. Atanasijevic, The Metaphysical and Geometrical Doctrine of Bruno As Given in His Work «De
Triplici Minimo», St. Louis 1972.
F. Bacchelli, Note per un inquadramento biografico di Marcello Palingenio Stellato,
«Rinascimento», seconda serie, XXV, 1985, pp. 275-92.
N. Badaloni, Tommaso Campanella, Milano 1965.
M. Benítez, Matériaux pour un inventaire des manucrits clandestins des 17e et 18e siècles,
«Rivista di storia della filosofia», XLIII, 1988, pp. 501-31.
— La Face cachée des Lumières. Recherches sur les manuscrits philosophiques clandestins de
l’âge classique, Paris-Oxford 1996.
J.-M. Beyssade, La philosophie première de Descartes, Paris 1979.
— Création des vérités éternelles et doute métaphysique, «Studia cartesiana», II, 1981, pp. 86105.
Lorenzo Bianchi, La diffusion des idées matérialistes dans la littérature française clandestine du
Dix-huitième siècle: le cas du «Jordanus Brunus Redivivus», «Studies on Voltaire and
the Eighteenth Century», 1989, 263, pp. 514-18.
— Rinascimento e libertinismo. Studi su Gabriel Naudé, Napoli 1996.
Luca Bianchi, Il vescovo e i filosofi. La condanna parigina del 1277 e l’evoluzione
dell’aristotelismo scolastico, Bergamo 1990.
E. Bizer, Die Reformierte Orthodoxie und der Cartesianismus, «Zeitschrift für Theologie und
Kirche», LV, 1958, pp. 306-72.
O. R. Bloch, La philosophie de Gassendi. Nominalisme, matérialisme et métaphysique, La Haye
1971.
— Cyrano de Bergerac et la philosophie, «XVIIe siècle», 1985, 149, pp. 337-48.
215
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
— Cyrano, Molière et l’écriture libertine, «La Lettre Clandestine», V, 1996, pp. 241-50.
H. Blumenberg, The Genesis of the Copernican World, Cambridge-London 1987.
R. Bogazzi, Il «Kosmotheoros» di Christian Huygens, «Physis», XIX, 1977, pp. 87-109.
J. Bohatec, Die cartesianische Scholastik in der Philosophie und reformierte Dogmatik des 17.
Jahrhunderts. I Entstehung, Eigenart, Geschichte und philosophische Ausprägung der
cartesianischen Scholastik, Hildesheim 1966.
A. Bönker-Vallon, Metaphysik und Mathematik bei Giordano Bruno, Berlin 1995.
R. Bordoli, Ragione e Scrittura tra Descartes e Spinoza. Saggio sulla «Philosophia S. Scripturæ
Interpres» di Lodewijk Meyer e sulla sua recezione, Milano 1997.
C. Borghero, La certezza e la storia. Cartesianesimo, pirronismo e conoscenza storica, Milano
1983.
F. Bouillier, Histoire de la Philosophie Cartésienne, Paris 1868.
B. Brundell, Pierre Gassendi. From Aristotelianism to a New Natural Philosophy, DordrechtBoston-Lancaster-Tokyo 1987.
Bulletin de bibliographie cartésienne XXII, «Archives de philosophie», XLIV, 1994, 1, pp. 3-6.
V. Carraud, Mathématique et métaphysique: les sciences du possible, «Les Études
Philosophiques», 1994, 1, pp. 145-59.
M.-R. Carré, A Man between Two Worlds: Pierre Borel and His «Discours nouveau prouvant la
pluralité des mondes» of 1657, «Isis», LXV, 1974, pp. 322-35.
E. Cassirer, Storia della filosofia moderna. Il problema della conoscenza nella filosofia e nella
scienza. I. Dall’Umanesimo alla scuola cartesiana. Tomo secondo. La scoperta del
concetto di natura, Torino 1978.
P. Chabbert, Pierre Borel (1620 ?-1671), «Revue d’histoire des sciences», XXI, 1968, 4, pp. 30343.
J. Chomarat, La création du monde selon le poète Palingène, «Bulletin de l’Association
Guillaume Budé. Lettres d’humanité», XLVII, 1988, 4, pp. 353-63.
M. Ciliberto, La ruota del tempo, Roma 1986.
— Giordano Bruno, Roma-Bari 1990.
— Introduzione a Bruno, Roma-Bari 1996.
W. J. Courtenay, Capacity and Volition. A History of the Distinction of Absolute and Ordained
Power, Bergamo 1990.
M. J. Crowe, The Extraterrestrial Life Debate 1750-1900. The Idea of a Plurality of Worlds from
Kant to Lowell, Cambridge 1986.
E. M. Curley, Descartes against the Skeptics, Cambridge 1978.
Ch. Darmon, L’épicurisme et les fables du monde: remarques sur Gassendi et Cyrano,
«Littératures et classiques», XXII, 1994, 3, pp. 87-125.
P. Dear, Mersenne and the Learning of the Schools, Ithaca-London 1988.
A. D’Elia, Christiaan Huygens. Una biografia intellettuale, Milano 1985.
A. Del Prete, L’univers infini: les interventions de Marin Mersenne et de Charles Sorel, «Revue
philosophique de la France et de l’Étranger, 1995, 2, pp. 145-64.
S. Di Bella, Le «Meditazioni metafisiche» di Cartesio. Introduzione alla lettura, Roma 1997.
216
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
P. Dibon, Regards sur la Hollande du siècle d’or, Napoli 1990.
S. J. Dick, Plurality of the Wordls. The Origins of Extraterrestrial Life Debate from Democritus to
Kant, Cambridge 1982.
A. Dini, Anticartesianesimo e apologetica in Pier-Daniel Huet, «Rivista di storia e letteratura
religiosa», XXIII, 1987, 2, pp. 222-39.
W. H. Donahue, The Dissolution of the Celestial Spheres, New York 1981.
P. Duhem, Le système du monde. Histoire des doctrines cosmologiques de Platon à Copernic,
Paris 1954-59.
G. Ernst, Religione, ragione e natura. Ricerche su Tommaso Campanella e il tardo Rinascimento,
Milano 1991.
— «Oscurato è il secolo». Il proemio allo Schoppe del ritrovato «Ateismo Trionfato» italiano,
«Bruniana & Campanelliana. Ricerche filosofiche e materiali storico-testuali», II,
1996, 1-2, pp. 511-32.
G. Ernst e L. Salvetti Firpo, Tommaso Campanella e la cometa del 1618. Due lettere e un
opuscolo epistolare inediti, «Bruniana & Campanelliana. Ricerche filosofiche e materiali
storico-testuali», II, 1996, 1-2, pp. 57-88.
J. V. Field, Kepler’s Geometrical Cosmos, London 1988.
L. Firpo, Bibliografia degli scritti di T. Campanella, Torino 1940.
— Filosofia italiana e Controriforma, «Rivista di filosofia», XII, 1950, pp. 150-213.
— Campanella e Galileo, «Atti dell’Accademia delle Scienze di Torino, II, Classe di Scienze
Morali, Storiche e Filologiche», CIII, 1969, p. 49-69.
C. Flammarion, La pluralité des mondes habités, Paris 1882.
A. Funkenstein, Teologia e immaginazione scientifica dal Medioevo al Seicento, Torino 1996.
D. Furley, The Greek Cosmologists. Volume I. The Formation of the Atomic Theory and its
Earlier Critics, Cambridge 1987.
— Cosmic Problems. Essays on Greek and Roman Philosophy of Nature, Cambridge 1989.
F. Garavini, La casa dei giochi. Idee e forme nel Seicento francese, Torino 1980.
E. Garin, Rinascite e rivoluzioni. Movimenti culturali dal XIV al XVIII secolo, Milano 1992.
— Lo zodiaco della vita, Roma-Bari 1976.
G. Gliozzi, Adamo e il nuovo mondo. La nascita dell’antropologia come ideologia coloniale:
dalle genealogie bibliche alle teorie razziali (1500-1700), Firenze 1977.
M. A. Granada, L’interpretazione bruniana di Copernico e la «Narratio prima» di Rheticus,
«Rinascimento», seconda serie, XXX, 1990, pp. 343-65.
— Bruno, Digges e Palingenio: omogeneità ed eterogeneità nella concezione dell’universo finito,
«Rivista di storia della filosofia», XLVII, 1992, 1, pp. 47-53.
— Giordano Bruno y la Stoa: ¿una presencia no reconocida de motivos estoicos?, «Nouvelles de
la République des Lettres», 1994, 1, pp. 123-51.
— Il rifiuto della distinzione tra ‘potentia absoluta’ e ‘potentia ordinata’ di Dio e l’affermazione
dell’universo infinito in Giordano Bruno, «Rivista di storia della filosofia», XLIX, 1994,
3, pp. 495-532.
217
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
— El debate cosmológico en 1588. Bruno, Brahe, Rothmann, Ursus, Röslin, Napoli 1996.
— Il problema astronomico-cosmologico e le Sacre Scritture: Christoph Rothmann e la ‘teoria
dell’accomodazione’, «Rivista di storia della filosofia», LI, 1996, 4, pp. 789-828.
E. Grant, Much Ado about Nothing. Theories of space and vacuum from the Middle Ages to the
Scientific Revolution, Cambridge 1981.
— Celestial Orbs in the Latin Middle Ages, «Isis», LXXVIII, 1987, pp. 153-73.
— Planets, Stars and Orbs. The Medieval Cosmos, 1200-1687, Cambridge 1994.
T. Gregory, L’«Apologia ad Censuram» di Francesco Patrizi, «Rinascimento», IV, 1953, pp. 89104.
M. Gueroult, Malebranche. I. La vision en Dieu, Paris 1955.
— Malebranche. II. Les cinq abîmes de la Providence. 1. L’ordre et l’occasionalisme, Paris 1959.
E. Harrison, Le noir de la nuit, Paris 1990.
E. Hart, Cyrano de Bergerac and the Polemics of Modernity, New York-London 1970.
P. Hazard, La crise de la conscience européenne. 1680-1715, Paris 1961.
J. Henry, Francesco Patrizi da Cherso’s Concept of Space and Its Later Influence, «Annals of
Science» XXXVI, 1979, pp. 549-73.
W. L. Hine, Mersenne and Copernicanism, «Isis», LXIV, 1973, pp. 18-32.
— Mersenne and Vanini, «Renaissance Quarterly», XXIX, 1976, 1, pp. 52-65.
R. Hissette, Enquête sur les 219 articles condamnés à Paris le 7 mars 1277, Louvain-Paris 1977.
R. Hooykaas, G. J. Rheticus’ Treatise on Holy Scripture and the Motion of the Earth, with
translation, annotation, commentary and additional chapters on Ramus-Rheticus and the
the development of the problem before 1650, Amsterdam-Oxford-New York 1984.
A. Ingegno, In margine al «De immenso» di Bruno, «Rinascimento», seconda serie, X, 1970, pp.
89-115.
— Cosmologia e filosofia nel pensiero di Giordano Bruno, Firenze 1978.
— La regia pazzia. Bruno lettore di Calvino, Urbino 1987.
E. D. James, Fontenelle’s «Entretiens sur la pluralité des mondes» and their Intellectual Context,
in Actes de Columbus, a cura di Ch. G. S. Williams, «Biblio 17», LIX, 1990, pp. 133-47.
F. R. Johnson e S. V. Larkey, Thomas Digges, the Copernican System, and the Idea of the Infinity
of the Universe in 1576, «The Huntington Library Bulletin», V, 1934, pp. 1-69.
A. Ch. Kors, Atheism in France, 1650-1729. Volume I: the Orthodox Sources of Disbelief,
Princeton 1990.
A. Koyré, Le vide et l’espace infini au XIVe siècle, «Archives d’histoire doctrinale et littéraire du
Moyen-Age», XXIV, 1949, pp. 45-91.
— Studi galileiani, Torino 1979.
— Studi newtoniani, Torino 1983.
— Dal mondo chiuso all’universo infinito, Milano 1984.
P. O. Kristeller, Eight Philosophers of the Italian Renaissance, Stanford 1964.
218
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Th. S. Kuhn, La rivoluzione copernicana. L’astronomia planetaria nello sviluppo del pensiero
occidentale, Torino 1972.
S. Landucci, La teodicea nell’età cartesiana, Napoli 1986.
G. Lanson, Questions diverses sur l’histoire de l’esprit philosophique en France avant 1750,
«Revue d’Histoire littéraire de la France», XIX, 1912, pp. 1-29 e 293-317.
Th. Leinkauf, Il neoplatonismo di F. Patrizi come presupposto della sua critica ad Aristotele,
Firenze 1990.
R. Lenoble, Mersenne ou la naissance du mécanisme, Paris 1943.
M.-P. Lerner, L’Achille des coperniciens, «Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance», XLII,
1980, 2, pp. 313-27.
— Le «livre vivant» de Dieu: la cosmologie évolutive de Tommaso Campanella, «Baroque», XII,
1987, pp. 111-29.
— Le problème de la matière céleste après 1550: aspects de la bataille des cieux fluides, «Revue
d’histoire des sciences», XLII, 1989, 3, pp. 255-80.
— Tre saggi sulla cosmologia di fine Cinquecento, Napoli 1992.
— La science galiléenne selon Tommaso Campanella, «Bruniana & Campanelliana. Ricerche
filosofiche e materiali storico-testuali», I, 1995, 1-2, pp. 121-56.
— Le monde des sphères. I. Genèse et triomphe d’une représentation cosmique, Paris 1996.
— Le monde des sphères. II. La fin du cosmos classique, Paris 1997.
A. O. Lovejoy, La grande catena dell’essere, Milano 1966.
G. McColley, The Seventeenth-century Doctrine of a Plurality of Worlds, «Annals of Science», I,
1936, 4, pp. 385-430.
Th. A. McGahagan, Cartesianism in the Netherlands, 1639-1676; the New Science and the
Calvinist Counter-Reformation, PhD thesis, University of Pennsylvania 1976.
E. McMullin, Bruno and Copernicus, «Isis», LXXVIII, 1987, pp. 55-74
A. Maier, Vorläufer Galileis im 14. Jahrhundert. Studien zur Naturphilosophie der Spätscholastik,
Roma 1949.
— Ausgehendes Mittelalter. Gesammelte Aufsätze zur Geistesgeschichte des 14. Jahrhundert. I,
Roma 1964.
D. Majerna, L’infinito nel «De stella nova» di Keplero. Note sulla interpretazione di A. Koyré,
«Rivista di storia della filosofia», XLV, 1990, 4, pp. 733-45.
M. T. Marcialis, Fontenelle. Un filosofo mondano, Sassari 1978.
J.-L. Marion, Sur la théologie blanche de Descartes, Paris 1981.
— Sur le prisme métaphysique de Descartes, Paris 1986.
G. Missaglia, Il possibile e l’impossibile in Descartes, «Rivista di storia della filosofia», XLVII,
1992, 3, pp. 527-53.
R. Mondolfo, L’infinito nel pensiero dell’antichità classica, Firenze 1956.
C. Moreschini, Satira e teologia nello «Zodiacus vitæ» di Marcello Palingenio Stellato, «Res
publica litterarum. Studies in the Classical Tradition», IX, 1986, pp. 203-17.
— Motivi della filosofia antica nello «Zodiacus vitæ» di Marcello Palingenio Stellato, «Res
publica litterarum. Studies in the Classical Tradition», X, 1987, pp.235-42.
P. Mouy, Le développement de la Physique Cartésienne. 1644-1712, Paris 1934.
219
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
M. H. Nicolson, A world in the Moon. A Study of Changing Attitude toward the Moon in the
Seventeenth and Eighteenth Centuries,Northampton 1935.
— Voyages to the Moon, New York 1948.
A. Niderst, Fontenelle à la recherche de lui-même, Paris 1972.
— Fontenelle, Paris 1991.
A. Nowicki, Intorno alla presenza di Giordano Bruno nella cultura del cinquecento e del
seicento. Aggiunte alla bibliografia del Salvestrini, «Atti dell’Accademia di Scienze
morali e politiche di Napoli», LXXIX, 1968, pp. 505-26.
— La presenza di G. Bruno nel cinque, sei e settecento, «Atti dell’Accademia di Scienze morali e
politiche di Napoli», LXXXI, 1970, pp. 324-44.
F. Oakley, Omnipotence, Covenant and Order. An Excursion in the History of Ideas from Abelard
to Leibniz, Ithaca and London 1984.
M. R. Pagnoni Sturlese, Su Bruno e Tycho Brahe, «Rinascimento», seconda serie, XXV, 1985, pp.
309-33.
— Bibliografia, censimento e storia delle antiche stampe di Giordano Bruno, Firenze 1987.
M. Pasini, Thomas Burnet. Una storia del mondo tra ragione, mito e rivelazione, Firenze 1981.
A. Perfetti, John Evelyn e «the rational Bruno», «Bruniana & Campanelliana. Ricerche filosofiche
e materiali storico-testuali», I, 1995, 1-2, pp. 233-48.
R. Pintard, La Mothe le Vayer – Gassendi – Guy Patin. Études de bibliographie et de critique
suivies de textes inédits de Guy Patin, Paris s.d.
S. Plastina, Gli alunni di Crono. Mito linguaggio e storia in Francesco Patrizi da Cherso,
Messina 1992.
P. Ponzio, La disputa sulle comete nelle «Quæstiones Physiologicæ» di Tommaso Campanella,
«Bruniana & Campanelliana. Ricerche filosofiche e materiali storico-testuali», II, 1996,
1-2, pp. 195-213.
R. H. Popkin, La storia dello scetticismo da Erasmo a Spinoza, a cura di S. Morini e R. Rini,
Milano 1995.
M. L. Puliafito, Per uno studio della «Nova de Universis Philosophia» di F. Patrizi da Cherso:
note alla «Panaugia», «Atti e Memorie dell’Accademia Toscana di Scienze e Lettere ‘La
Colombaria’», LII, 1987, pp. 160-99.
M. Rashed, Alexandre d’Aphrodisie et la «magna quæstio». Rôle et indépendance des scholies
dans la tradition byzantine du corpus aritotélicien, «Les Études Classiques», LXIII,
1995, pp. 295-351.
S. Ricci, La fortuna del pensiero di Giordano Bruno. 1600-1750, Firenze 1990.
— La fortuna di Giordano Bruno in Francia al tempo di Descartes, «Giornale critico della
filosofia italiana», LXXV, 1996, 1, pp. 20-51.
A. Robinet, Système et existence dans l’œuvre de Malebranche, Paris 1965.
G. Rodis-Lewis, Nicolas Malebranche, Paris 1963.
— L’œuvre de Descartes, Paris 1971.
— Idées et vérités éternelles chez Descartes et ses successeurs, Paris 1985.
220
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
E. Rosen, Francesco Patrizi and the Celestial Spheres, «Physis», XXVI, 1984, pp. 306-24.
P. Rossi, Immagini della scienza, Roma 1977.
— I segni del tempo. Storia della terra e storia delle nazioni da Hooke a Vico, Milano 1979.
— La scienza e la filosofia dei moderni. Aspetti della Rivoluzione scientifica, Torino 1989.
J. A. van Ruler, The Crisis of Causality. Vœtius and Descartes on God, Nature and Change,
Leiden 1995.
V. Salvestrini, Bibliografia di Giordano Bruno (1582-1950), 2a ed. postuma a cura di L. Firpo,
Firenze 1958.
K. Scholder, Ursprünge und Probleme der Bibelkritik im 17. Jahrhundert. Ein Beitrag zur
Entstehung der historisch-kritischen Theologie, München 1966.
M. E. Scribano, Da Descartes a Spinoza. Percorsi della teologia razionale nel Seicento, Milano
1988.
— L’esistenza di Dio. Storia della prova ontologica tra Descartes e Kant, Roma-Bari 1994.
B. J. Shapiro, John Wilkins 1614-1672. An Intellectual Biography, Berkley-Los Angeles 1969.
F. Sick, Le monde dans la perspective de l’«Autre Monde», «Papers on French Seventeenth
Century Literature», XL, 1994, pp. 65-80.
G. Simon, Kepler astronome astrologue, Paris 1979.
R. Sorabij, Matter, Space and Motion. Theories in Antiquity and their Sequel, London 1988.
J. S. Spink, Il libero pensiero in Francia da Gassendi a Voltaire, Firenze 1974.
L. Spruit, Il problema della conoscenza in Giordano Bruno, Napoli 1988.
C. L. Thijssen-Schoute, Nederland Cartesianisme, Amsterdam 1954.
B. Tocanne, L’idée de nature en France dans la seconde moitié du XVIIe siècle, Paris 1978.
M. Torrini, «Et vidi cœlum novum et terram novam». A proposito di rivoluzione scientifica e
libertinismo, «Nuncius», I, 1986, 2, pp. 49-77.
C. Vasoli, L’enciclopedismo del Seicento, Napoli 1978.
— Bruno, Ramo e Patrizi, «Nouvelles de la République des Lettres», 1994, 2, pp. 169-90.
H. Védrine, La conception de la nature chez Giordano Bruno, Paris 1967.
Th. Verbeek, Descartes and the Dutch. Early Reactions to Cartesian Philosophers, 1637-1650,
Carbondale and Edwardsville 1992.
I. O. Wade, The Clandestine Organization and Diffusion of Philosophic Ideas in France from
1700 to 1750, Princeton 1938.
P. Zambelli, Aneddoti patriziani, «Rinascimento», seconda serie, VII, 1967, pp. 309-18.
221
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
INDICE DEI NOMI *
Adam, Ch., 231n.
Adami, T., 131.
Agostino, 127, 174, 182, 202, 313.
Alcover, M., 28n, 220n, 221n, 223-25, 227n, 229.
Alessandro Magno, 141, 145.
Alighieri, D., 123.
Alquié, F., 253n.
Amerio, R., 134 e n.
Anassimandro, 141.
Anassimene, 141, 181.
Apelle, 115.
Aquilecchia, G., 69n, 71n, 76n, 81n, 89n.
Archelao, 181.
Archita, 36.
Ariew, R., 236n, 242n, 244n.
Aristotele, 20, 31, 32-34, 38, 40n, 43, 45, 54, 58, 63, 68, 69, 71, 72, 73n, 75-77, 87, 91, 93, 123,
129, 141, 157, 163, 182, 194, 201, 256, 271, 274, 314.
Arnauld, A., 245, 246 e n, 249, 251, 252, 309n, 316.
Atanasijevic, K., 71n.
Bacchelli, F., 51n.
Bacone, F., 174, 215 .
Badaloni, N., 123 e n.
Bayle, P., 162 e n, 172n, 178, 260-62, 279, 292, 303n, 305, 309.
Beaulieu, A., 158n.
Benítez, M., 302-04, 306n.
Bernier, F., 208-09.
Beyssade, J.-M., 236 e n, 242n, 244n, 247n.
Bianchi, Lorenzo, 162n, 163n, 306n.
Bianchi, Luca, 44 e n, 45n, 47n.
Biard, J., 47n.
*
Questo indice registra solo le occorrenze esplicite dei nomi di filosofi, critici e personaggi storici.
Non sono stati presi in considerazione: i nomi che figurano nei titoli; quelli
compresi nella bibliografia; quelli dei personaggi dei dialoghi filosofici, anche
quando essi corrispondono a persone realmente esistite. In corsivo sono state
evidenziate le pagine che si occupano continuativamente di un autore.
222
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Bizer, E., 267n.
Bloch, O. R., 180n, 188n, 198 e n, 200n, 202n, 206 e n, 220n, 223 e n, 281n.
Blumenberg, H., 13n, 45n, 296n.
Bönker-Vallon, A., 71n.
Bogazzi, R., 290n.
Bohatec, J., 262n.
Bontekoe, C., 277n.
Bordoli, R., 267n, 280n.
Borel, P., 17, 210, 213-19, 228, 229.
Borghero, C., 283n.
Bouillier, F., 255n, 262n.
Brahe, T., 14, 49, 50 e n, 51, 66, 89n, 97, 117, 120, 143, 173, 191, 192, 195-97, 215.
Brengger, J. G., 97.
Bruers, A., 119n.
Brundell, B., 46n, 202n.
Bruno, G., 9, 10 e n, 11, 14, 17, 19, 21, 24, 25, 34, 40n, 45, 53, 56, 64 e n, 68-95, 97, 100 e n,
101n, 103, 104 e n, 106, 107, 109, 110, 113, 114, 118, 120, 128, 138-40, 148-54,
158-60, 162-66, 174-79, 181, 183, 185, 187, 190-93, 195, 198, 201, 207, 208, 210,
212, 218-21, 223, 291, 292, 312-14.
Buddeus, J.-F., 303n.
Burman, F., 235, 236, 238, 242n, 248.
Burnet, Th., 25 e n, 26 e n, 217, 288n.
Caetano, card. (Vio, T. de), 126.
Calame, A., 28n, 281 e n, 282n.
Campanella, T., 23, 26, 27n, 52, 119n, 121-38, 139, 140, 152, 164, 165n, 174, 211, 215, 216, 285,
318 e n.
Canone, E., 86n, 193n.
Canziani, G., 278n.
Cardano, G., 139, 175.
Carraud, V., 151n, 156n.
Carré, M.-R., 215.
Cassirer, E., 61n.
Caspar, M., 96n.
Caterus, J., 234, 235, 237.
Chabbert, P., 213n, 214n.
Chanut, H.-P., 231, 245, 248, 272.
Chomarat, J., 53n.
223
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Ciliberto, M., 56n, 60n, 69n, 70n, 72n, 75n, 80 e n.
Clarke, S., 45.
Clauberg, J., 263-66, 279.
Clavius, Ch., 113n, 215.
Clerselier, C., 236, 244, 264.
Colombo, C., 114.
Colonna, F. M. P., 304n.
Constabel, P., 140n, 249n.
Copernico, N., 13, 48, 50, 66, 70 e n, 71 e n, 75, 93, 98, 106, 135, 191, 192, 195, 215, 229.
Cordemoy, G. de, 313.
Cornelio, T., 207 e n.
Courtenay, W. J., 45n.
Cristina di Svezia, 231.
Cristofolini, P., 314n.
Crowe, M. J., 15n, 35n.
Curley, E. M., 243n.
Cusano, N., 13, 55, 68, 69, 71 e n, 74n, 128, 204, 206, 291.
Cuvillier, A., 249n.
Cyrano de Bergerac, S., 23-25, 28 e n, 29n, 119n, 210, 213, 219-28, 229, 286, 294n.
Daniel, G., 275n.
Darmon, Ch., 223n.
Dear, P., 156n.
De Franco, L., 65n, 123n.
D’Elia, A., 290n, 292n.
Del Prete, A., 162n, 213n, 310n, 313n.
De Lugo, J., 57, 58n, 61.
Democrito, 36n, 42, 129, 177, 193, 209, 217, 218, 293.
Deprun, J., 308n.
Derham, W., 290.
Descartes, R., 11, 17-19, 21, 23, 25, 26, 29n, 139, 159, 175, 177, 198, 199, 200, 207, 208, 213,
218, 225 e n, 231-48, 250, 255, 257-60, 262 e n, 264, 265, 267, 269-72, 275, 276 e
n, 279, 281-83, 287, 289, 293, 301, 306, 307n, 311, 313, 317, 319, 321.
Desgabets, R., 279n.
Desmarets, S., 269-71, 272-74.
Desné, R., 308n.
Di Bella, S., 240n, 244n.
Dibon, P., 262n, 267n, 269n.
224
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Dick, S. J., 9n, 21 e n, 34n, 35n, 69n, 197, 198n, 200n, 211 e n, 218n, 276n, 284n, 287n, 290n.
Dick, W. von, 96n.
Digby, K., 214.
Digges, Th., 11, 75.
Dini, A., 259n.
Diogene Laerzio, 34 e n, 35 e n, 182.
Domenico da Novara, 56.
Donahue, W. H., 50n.
Dortous de Mairan, J.-J., 252n.
Dreyer, I. L. E., 50n.
Dubois, E., 289n.
Duhamel, J., 275n.
Duhem, P., 12 e n, 39n, 43 e n, 47n.
Elie, H., 47n.
Epicuro, 34-36, 57, 129, 184, 185, 187, 189, 190, 198, 270, 272, 276.
Eraclide, 181.
Erasmo, D., 292.
Ernst, G., 125n, 138n.
Erodoto, 34, 35.
Espagnet, J., 218n.
Etzkorn, G. I., 46n.
Evelyn, J., 214 e n.
Favaro, A., 115n.
Fénelon, F. de Salignac de La Mothe, 307n.
Ficino, M., 65n, 74n.
Field, J. V., 98n.
Filopono, 63.
Fiorentino, F., 10n.
Firpo, L., 10n, 57n, 121n, 126n.
Flammarion, C., 210 e n.
Fludd, R., 152.
Fontenelle, B. Le Bovier de, 25, 28 e n, 114, 209, 214n, 280-89, 290-92, 303, 313, 317, 319.
Foscarini, P. A., 215.
Fréret, N., 309 e n.
Froidmond, L., 50 e n, 51.
Funkenstein, A., 45n.
Furley, D., 34n, 36n.
225
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Gadroys, C., 319 e n.
Galilei, G., 12-14, 18-21, 23, 48-50, 67, 96n, 97, 101-04, 106, 114-21, 122, 123, 125, 126, 128,
129, 131, 133, 138 e n, 140, 164, 165n, 196, 197, 211, 215, 219, 220, 267, 283n,
318, 319n.
Garasse, F., 140.
Garavini, F., 162n, 164n.
Garfagnini, G. C., 65n.
Garin, E., 9n, 70n.
Gassendi, P., 15, 17, 19, 23, 45, 46 e n, 61, 93, 95, 121, 133, 154, 177, 179-206, 207-09, 216, 223,
225, 227-29, 235n, 237-40, 259, 261, 294, 319 e n.
Gentile, G., 89n.
Gerhardt, C. F., 27n.
Geulincx, A., 277-78, 306, 316 e n.
Giannantoni, G., 31n, 36n.
Gilbert, W., 21, 128, 140, 215.
Glanvill, J., 289n.
Gliozzi, G., 130n.
Gouhier, H., 249n.
Granada, M. A., 24n, 48n, 50n, 51n, 53n, 61n, 70n, 75n, 78n, 82n, 88n, 89n.
Grant, E., 9 e n, 12 e n, 22 e n, 43, 44 e n, 50n, 59n, 61n,, 62, 95n, 202n, 203n, 249n, 276.
Gregorio da Rimini, 47.
Gregory, T., 57n.
Guericke, O. von, 45.
Gueroult, M., 253n.
Guglielmo da Ockham, 46-47.
Harrison, E., 101n.
Hart, E., 219n.
Hasdale, M., 114n.
Hazard, P., 280n.
Heipcke, K., 71n.
Henry, J., 59n.
Hine, W. L., 139n, 140n.
Hissette, R., 43n.
Hobbes, Th., 238.
Holbach, P. H. D. d’, 279n.
Hooykaas, R., 24n.
Huet, P.-D., 207 e n, 259 e n, 272.
226
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Huygens, Ch., 14, 28, 209, 276 e n, 280, 285, 287, 289-301, 306, 319 e n.
Huygens, C., 290.
Hyperaspistes, 237, 238.
Ingegno, A., 53n, 69n, 70n, 74n, 78n, 94n, 95n.
Ingoli, F., 117.
Ingremeau, Ch., 57n.
James, E. D., 281n.
Jardine, N., 49n.
Johnson, F. R., 11.
Kelley, F. E., 46n.
Kenny, A., 47n.
Kepler, J., 12, 14, 17-21, 23, 96-114, 119-21, 128, 138-40, 142, 144, 154, 155, 192, 194, 195,
197, 212, 215, 291, 299.
Kircher, A., 298-301.
Koyré, A., 9 e n, 11, 12, 16, 43, 44 e n, 53n, 61, 69n, 73n, 97n, 100n, 101n, 243 e n, 245 e n.
Kors, A. Ch., 280n.
Kretzmann, N., 47n.
Kristeller, P. O., 62n.
Kuhn, Th. S., 69n.
Lafond, J., 225n.
Lagrange, J.-B- de, 275.
La Mothe Le Vayer, F., 292.
Lamy, G., 28n.
Land, J. P. N., 277n.
Landucci, S., 27n, 28n, 246n, 247n, 306n, 307n, 309n.
Lansbergen, Ph. van, 50 e n, 191.
Lanson, G., 302n.
Larkey, S. V., 11.
Lattanzio, 57n.
Launay, G. de, 207-08.
Leibniz, G. W., 27n, 207, 233n, 308.
Leinkauf, Th., 62n.
Lelevel, H., 259n.
Lenoble, R., 147n.
Lerner, M.-P., 22 e n, 49-51, 65n, 66n, 76n, 98n, 126n, 135n, 138 e n.
Leszl, W., 15n, 32n, 36n.
Leucippo, 36n.
227
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Liceti, F., 118.
Lojacono, E., 262n.
Lovejoy, A. O., 12-14, 35n, 36n, 69n, 283n, 295, 319n.
Luciano, 38, 87, 96.
Lucrezio, 11, 34, 36-37, 68, 76, 79, 92, 182, 184, 185, 189, 190, 216, 218n, 314.
Lutero, M., 68, 106.
Lyons, W., 304.
McColley, G., 47n, 210 e n.
McGahagan, Th. A., 262n.
McKenna, A., 302n, 304n, 313n.
McMullin, E., 70n, 94n.
Mæstlin, M., 50.
Maier, A., 47n.
Maignan, E., 250n.
Mair, J., 47 e n.
Majerna, D., 98n, 108 e n.
Malebranche, N., 231, 248-54, 259-61, 281, 290, 296n, 303n, 307-09, 316 e n, 320, 321n.
Mann, N., 75n.
Marcialis, M. T., 281n.
Marion, J.-L., 244n, 246n.
Mastricht, P. van, 275n.
Melantone, F., 68, 106, 217n.
Mersenne, M., 15, 23, 82, 138, 139-61, 162, 166-70, 172, 174, 176-79, 182, 183, 185, 235 e n,
244n, 272.
Meslier, J., 279n, 308 e n, 311n.
Metrodoro, 270.
Meyer, L., 267n.
Mirabaud, J.-B. de, 304n.
Missaglia, G., 246n.
Molière, (Poquelin, J.-B.), 220n.
Mondolfo, R., 31 e n, 32n.
Monnoyeur, F., 47n, 98n, 244n.
Montaigne, M. E. de, 216, 218, 305.
Monti, C., 70n, 78n, 80n.
More, H., 243, 245, 246 e n, 254, 264, 272 e n, 279, 289n.
Moreau, J., 252n.
Moreschini, C., 52n.
228
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Mori, G., 278n.
Morini, S., 156n.
Mosè, 25.
Mothu, A., 313n.
Mouy, P., 255n.
Muccillo, M., 65n.
Murdoch, J., 47n.
Naudé, G., 9.
Neuser, W., 71n.
Newton, I., 12, 18, 61, 301, 307n.
Nicole, P., 313.
Nicolson, M. H., 319n.
Niderst, A., 282n, 289n.
Nobis, H. M., 71n.
Nowicki, A., 10n.
Oakley, F., 45n.
Oksenberg Rorty, A., 237n.
Orfeo, 181.
Ortholan, Th., 320n.
Palingenio Stellato, M., 9, 11, 16, 20, 48, 51-56, 57, 60, 67, 77, 78 e n, 90, 93, 100, 124, 214-16,
218, 219, 301.
Pantin, I., 96n, 114 e n.
Parmenide, 88.
Pasini, M., 25n.
Patrizi da Cherso, F., 9, 11, 16, 20, 45, 48, 51, 53, 56-67, 77, 82, 92, 95, 124, 301, 313.
Perfetti, A., 214n.
Pinborg, J., 47n.
Pintard, R., 189n.
Pioger, L. M., 320n.
Pitocle, 34.
Plastina, S., 59n.
Platone, 31, 145, 181, 182.
Plinio il Vecchio, 182.
Plutarco, 15, 37 e n, 38-39, 85n, 96, 107, 129, 141 e n, 181-85, 204, 212, 216, 218.
Pomponazzi, P., 139.
Ponzio, P., 126n, 138n.
Popkin, R. H., 49n, 156n.
229
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Prévot, J., 222n.
Puliafito Bleuel, A. L., 57n, 62n.
Raey, J. de, 263 e n.
Rashed, M., 76n.
Redondo, A., 225n.
Régis, P.-S., 250, 255-60, 271, 277, 279n.
Regius, H., 237, 238, 255 e n, 287n.
Revius, J., 263 e n.
Rey, J., 157, 158, 160, 161.
Ricci, S., 10n, 98n, 122, 123 e n, 128, 129n, 137, 141n, 162n, 218n, 290n, 292n, 306n.
Rini, R., 156n.
Robinet, A., 249n, 251n, 253n, 290n.
Rochot, B., 158n, 199n.
Rodis-Lewis, G., 244n, 247n, 249n, 253n.
Röslin, H., 51.
Rohault, J., 225n, 254, 255 e n.
Romeo, C., 281n.
Rosen, E., 65n.
Rossi, P., 14-21, 25n, 65n, 96n, 103n, 211n, 218n, 288n, 290n, 319n.
Rothmann, Ch., 50.
Rotondò, A., 57n.
Roy, É., 119n.
Rudavsky, T., 45n.
Ruler, J. A. van, 262n.
Sacrobosco, G., 113.
Salvestrini, V., 10n, 207n.
Salvetti Firpo, L., 138n.
Sankey, M., 221n.
Santinello, G., 71n.
Schmitt, Ch. B., 49n.
Scholder, K., 267n.
Schoock, M., 263 e n.
Scribano, M. E., 242n, 262n, 268n, 278-80.
Segonds, A., 98n.
Seidengart, J., 70n, 290n.
Seleuco, 181, 191.
Senofane, 181.
230
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Serini, P., 280n.
Shackleton, R., 214n, 289n.
Shapiro, B. J., 211n.
Sick, F., 222n.
Simon, G., 98n.
Soboul, A., 308n.
Sorabij, R., 34n.
Sorel, Ch., 23, 90, 119n, 154, 162-79, 183, 185, 197, 200, 207, 310n.
Spampanato, V., 124n.
Spink, J. S., 302n.
Spinoza, B., 251, 259n, 308.
Spruit, L., 71n.
Stancati, C., 306n.
Sticker, B., 71n.
Stigliola, N. A., 125n.
Sturlese, R., 82n, 89n, 178n.
Suarez, F., 250n.
Tannery, M., 158n.
Tannery, P., 231n.
Telesio, B., 65n, 122, 140, 163n.
Tempier, É., 39, 43, 233n.
Thijssen-Schoute, C. L., 262n.
Thomassin, L., 321n.
Tocanne, B., 303n.
Tolomeo, 191.
Tommaso d’Aquino, 39-43, 44, 129, 141, 149, 155, 201, 313, 320 e n.
Torrini, M., 103n.
Ursus, R., 50, 75.
Vanini, C., 139 e n.
Vasoli, C., 56n, 60n, 162n.
Védrine, H., 59n, 70n, 77n, 80n, 90n, 94n, 95n.
Verbeek, Th., 262n.
Verdet, J.-P., 98n.
Vickers, B., 139n.
Villiers, Ch., 161.
Vincent, I., 275n.
Virgilio, 123.
231
Errore. L'origine riferimento non è stata trovata.
Vœt, D., 263, 271 e n, 272, 275n.
Vœtius, G., 262 e n.
Vries, G. de, 271-77.
Waard, C. de, 158n.
Wacker, J. M., 102, 139.
Wade, I. O., 302n.
Westman, R. S., 50n.
Wicke, E., 71n.
Wilkins, J., 13n, 210-13, 214, 215, 228, 229, 289 e n, 291.
Williams, Ch. G. S., 281n.
Wilson, M. D., 237n, 239-41, 244n. 245n.
Wittich, Ch., 263, 264, 267-69, 270, 271, 274 e n, 277-79, 306.
Zambelli, P., 58n.
Ziller-Camenietzki, C., 300n.
Scarica

BIBLIOGRAFIA Fonti manoscritte: