SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI
Setatemente sa Kharikhulamu
ya Naha (SKN)
Setatemente sa Leano la Kharikhulamu
le Tekanyetso
Mokgahlelo wa Thuto le Thupelo
eTswelang Pele
Dikereiti tsa 10-12
ETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETS
S
DIKEREITE TSA 10-12
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI
SLKT
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Department of Basic Education
222 Struben Street
Private Bag X895
Pretoria 0001
South Africa
Tel: +27 12 357 3000
Fax: +27 12 323 0601
120 Plein Street Private Bag X9023
Cape Town 8000
South Africa
Tel: +27 21 465 1701
Fax: +27 21 461 8110
Website: http://www.education.gov.za
© 2011 Department of Basic Education
Isbn: 978-1-4315-0557-9
Design and Layout by: Ndabase Printing Solution
Printed by: Government Printing Works
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
FOREWORD by the minister
Our national curriculum is the culmination of our efforts over a period of seventeen
years to transform the curriculum bequeathed to us by apartheid. From the start of
democracy we have built our curriculum on the values that inspired our Constitution
(Act 108 of 1996). The Preamble to the Constitution states that the aims of the
Constitution are to:
•
•
heal the divisions of the past and establish a society based on democratic
values, social justice and fundamental human rights;
•
improve the quality of life of all citizens and free the potential of each person;
•
lay the foundations for a democratic and open society in which government is
based on the will of the people and every citizen is equally protected by law;
and
build a united and democratic South Africa able to take its rightful place as a sovereign state in the family of
nations.
Education and the curriculum have an important role to play in realising these aims.
In 1997 we introduced outcomes-based education to overcome the curricular divisions of the past, but the experience
of implementation prompted a review in 2000. This led to the first curriculum revision: the Revised National Curriculum
Statement Grades R-9 and the National Curriculum Statement Grades 10-12 (2002).
Ongoing implementation challenges resulted in another review in 2009 and we revised the Revised National
Curriculum Statement (2002) and the National Curriculum Statement Grades 10-12 to produce this document.
From 2012 the two National Curriculum Statements, for Grades R-9 and Grades 10-12 respectively, are combined
in a single document and will simply be known as the National Curriculum Statement Grades R-12. The National
Curriculum Statement for Grades R-12 builds on the previous curriculum but also updates it and aims to provide
clearer specification of what is to be taught and learnt on a term-by-term basis.
The National Curriculum Statement Grades R-12 represents a policy statement for learning and teaching in South
African schools and comprises of the following:
(a)
Curriculum and Assessment Policy Statements (CAPS) for all approved subjects listed in this document;
(b)
National policy pertaining to the programme and promotion requirements of the National Curriculum Statement
Grades R-12; and
(c)
National Protocol for Assessment Grades R-12.
MRS ANGIE MOTSHEKGA, MP
MINISTER OF BASIC EDUCATION
SLKT
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
DIKAHARE
KAROLO YA 1: Setatemente SA Leano la Kharikhulamo le Tekanyetso......................... 3
1.1Boitshetleho...................................................................................................................................................... 3
1.2Tjhebokakaretso............................................................................................................................................... 3
1.3
Sepheo sa Kharikhulamo ya Afrika Borwa ka kakaretso............................................................................. 4
1.4
Kabo ya nako.................................................................................................................................................... 6
1.4.1Mokgahlelo wa Motheo............................................................................................................................ 6
1.4.2Mokgahlelo o Mahareng.......................................................................................................................... 7
1.4.3Mokgahlelo o Phahameng....................................................................................................................... 7
1.4.4 Dikereite tsa 10-12................................................................................................................................... 8
KAROLO YA 2: HO HLAHISA DIPUO........................................................................................................ 9
2.1
Dipuo - Dikgato tsa puo Setatementeng sa Leano la Kharikhulamo le Tekanyetso sa Naha................... 9
2.2
Dipheo tse ikgethang tsa ho ithuta dipuo tsa tlatsetso.............................................................................. 11
2.3
Tjhebokakaretso ya kharikhulamo ya puo................................................................................................... 12
2.4
Ho ruta Puo ya Tlatsetso ya Pele.................................................................................................................. 12
2.5
Kabo ya nako kharikhulamong..................................................................................................................... 19
2.6
Ditlhokeho tsa ho ithuta Sesotho Puo ya Tlatsetso ya Pele e le e nngwe ya dithuto............................. 20
KAROLO YA 3: Dikahare le Meralo ya ho ruta Bokgoni ba Puo........................................ 21
3.1Ho mamela le ho bua..................................................................................................................................... 21
3.2 Ho bala le ho boha......................................................................................................................................... 29
3.3
Ho ngola le ho nehelana................................................................................................................................ 36
3.4
Dibopeho tsa puo le melao (ditwlaelo) tsa tshebediso ya puo - lenane leo
di lokodisitsweng ho lona......................................................................................................................... 43
3.5
Meralo ya ho ruta........................................................................................................................................... 47
3.5.1 Kereite ya 10: Moralo wa ho ruta............................................................................................................51
3.5.2 Kereite ya 11: Moralo wa ho ruta.............................................................................................................60
3.5.3 Kereite ya 12: Moralo wa ho ruta............................................................................................................68
SLKT
1
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KAROLO YA 4: Tekanyetso Puong ya Tlatsetso ya Pele...................................................... 76
4.1Selelekela........................................................................................................................................................ 76
4.2
Tekanyetso e seng ya semmuso kapa ya tsatsi le leng le le leng............................................................. 76
4.3
Tekanyetso ya Semmuso............................................................................................................................... 76
4.4
Lenaneo la Tekanyetso.................................................................................................................................. 80
4.4.1 Tjhebokakaretso ya ditlhokeho.............................................................................................................. 80
4.4.2Ditlhahlobo............................................................................................................................................. 85
4.5
Ho rekota le ho tlaleha................................................................................................................................... 87
4.6 Bolekanyetsi ba Tekanyetso......................................................................................................................... 88
4.6.1 Tekanyetso ya semmuso......................................................................................................................... 88
4.6.2 Mesebetsi ya molomo ya tekanyetso...................................................................................................... 88
4.7Kakaretso........................................................................................................................................................ 89
2
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KAROLO YA 1: SELELEKELA SA SETAMENTE SA LEANO LA
KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO
1.1Boitshetleho
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa R-12 (SKN) se totobatsa leano la kharikhulamo le tekanyetso
dikolong.
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha se ile sa hlophiswa botjha ka sepheo sa ho ntlafatsa Kharikhulamo, mme
diphetoho tsa kenngwa tshebetsong ka kgwedi ya Pherekgong 2012. Thutong e nngwe le e nngwe ho ile ha hlahiswa
tokomane e le nngwe e tlamahantseng kharikhulamo le tekanyetso mmoho, e ileng ya kena tshebetsong bakeng
sa ditokomane tsa Ditatemente tsa Thuto, Ditataiso tsa Mananetsamaiso a ho Ithuta le Ditataiso tsa Tekanyetso ya
Dithuto Dikereite tsa R-12.
1.2Tjhebokakaretso
(a)
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa 10-12 (Pherekgong 2012) ke setatemente sa leano la ho
ithuta le ho ruta dikolong tsa Afrika Borwa, mme se fupere tse latelang:
(i)
Ditatemente tsa Leano la Kharikhulamo le Tekanyetso thutong e nngwe le e nngwe e amohetsweng
mme e bile e rutwa le ho ithutwa dikolong;
(ii)
Tokomane ya leano e bitswang National Policy pertaining to the programme and promotion requirements
of the National Curriculum Statement Grades R-12; le
(iii)
(b)
Tokomane ya leano e bitswang National Protocol for Assessment Kereite ya R-12 (Pherekgong 2012).
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa 10-12 (Pherekgong 2012) se kena tshebetsong bakeng
sa ditatemente tsa jwale tsa kharikhulamo tse pedi, e leng
(i)
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha se lekotsweng Botjha Dikereite tsa R-9 se lekotsweng botjha,
se phatlalatsong ya mmuso Government Gazette, No.23406 ya 31 Motsheanong 2002; le
(ii)
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa R-12 se diphatlalatsong tsa mmuso, Government
Gazettes, No.25545 ya 6 Mphalane 2003 le No. 27594 ya 17 Motsheanong 2005.
(c)
Setatemente sa kharikhulamo ya naha se boletsweng seratswaneng sa (b) (i) le (ii) se fupere ditokomane tsa
leano tse latelang, tse tla fediswa ke Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa R-12 (Pherekgong
2012) ka mekgahlelo dilemong tsa 2012-2014:
(i) Ditatemente tsa Tikoloho ya ho Ithuta/ Ditatemente tsa Dithuto, Ditataiso tsa Mananetsamaiso a ho
Ithuta, le Ditataiso tsa Tekanyetso tsa Dithuto Dikereite tsa R-9 le Dikereite tsa 10-12;
(ii)
Tokomane ya leano, e bitswang National Policy on assessment and qualifications for schools in the
General Education and Training Band, e hlahang ho Government Notice No. 124 phatlalatsong ya
mmuso Government Gazette No. 29626 ya 12 Hlakola 2007;
SLKT
3
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
(iii)
Tokomane ya leano, e bitswang National Senior Certificate: A qualification at Level 4 on the National
Qualification Framework (NQF), e hlahisitsweng phatlalatsong ya mmuso Government Gazette No.
27819 ya 20 Phupu 2005;
(iv)
Tokomane ya leano, e leng An addendum to the policy document, National Senior Certificate: A qualification
at Level 4 on the National Qualification Framework (NQF), regarding learners with special needs, e
phatlaladitsweng ho Government Gazette, No. 29466 ya 11 Tshitwe 2006 e kenyelleditswe tokomaneng
ya leano e bitswang National policy pertaining to the programme and promotion requirements of the
National Curriculum Statement Grades R-12; le
(v)
Tokomane ya leano, e leng sehlomathiso sa tokomane ya National Senior Certificate: A qualification at
Level 4 on the National Qualification Framework (NQF), regarding the National Protocol for Assessment
(Grades R-12), e hlahang ho Government Notice No. 1267 phatlalatsong ya mmuso Government
Gazette No. 29467 ya 11 Tshitwe 2006;
(d)
Tokomane ya leano eleng, National Policy pertaining to the programme and promotion requirements of
the National Curriculum Statement Grade R-12 le dikarolo tsa Setatemente sa Leano la Kharikhulamo le
Tekanyetso tse fuperweng ke Dikgaolo tsa 2, 3 le 4 tsa tokomane ena di bopa dipehelo le dintlhatheo tsa
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa R-12. Kahoo ditokomane tsena tse boletsweng, mmoho
le ho latela karolo ya 6A ya South African Schools Act, 1996 (Act No. 84 of 1996) di bopa motheo oo ho wona
Letona la Thuto ya Motheo le hlahisang bonyane ba diphetho le dipehelo tseo moithuti a lokelang ho di fihlella,
mmoho le ditsela tsa tshebetso le tsamaiso tsa tekanyetso ya phihlello ya moithuti dikolong tsa mmuso le
dikolong tse ikemetseng.
1.3 Sepheo sa Kharikhulamo ya Afrika Borwa ka kakaretso
(a)
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa 10-12 se fupere tsebo, bokgoni le makgabane a
lokelang ho ithutwa dikolong tsa Afrika Borwa. Sepheo sa kharikhulamo ena ke ho nnetefatsa hore baithuti
ba fumantshwa le ho sebedisa tsebo le bokgoni ka tsela e tla ntlafatsa maphelo a bona. Ka tsela e tjena
kharikhulamo e ntshetsa pele mohopolo wa ho theha tsebo maemong a phedisano a selehae, empa e ntse e
le sedi ditabeng tsa lefatshe tsa matjhabatjhaba.
(b)
Sepheo sa Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa 10-12 ke ho:
• ho hlomela baithuti ka tsebo, bokgoni le makgabane tse hlokehang ho iphedisa le ho ba le seabo se nang
le moelelo maemong a phedisano jwalo ka ha e le baahi naheng e lokolohileng, ho sa natswe boitshetleho
ba bona dintlheng tsa phedisano le moruo, tsa botjhaba, bong, mmele o phetseng hantle kapa bokgoni
dithutong;
• ho ba neha tsela ya ho kena thutong e phahameng;
• ho phethahatsa tshebetso ya ha baithuti ba qetile dibakeng tsa thuto mme ba fetela mesebetsing; le
• ho neha boramesebetsi lesedi le felletseng (profaele) ka bokgoni ba moithuti.
(c)
Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa 10-12 se thehilwe dintlhathehong tse latelang:
• Diphetoho phedisanong; ho nnetefatsa hore ho se lekalekane ha thuto ha ka nako e fetileng ho fediswe, le
ho re batho bohle naheng ba fumantshwe menyetla e lekanang ya thuto;
4
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
• ho ithuta ka tshekatsheko le ka mafolofolo; ho kgothalletsa ho ithuta ka mafolofolo le ka ho sekaseka
dintho, ho ena le ho nka ditaba di le jwalo feela e le dinnete ntle le ho di sekaseka;
• Tsebo le bokgoni tsa boemo bo hodimo: ho hlahisitswe bonyane dipehelo tsa tsebo le bokgoni tse lokelang
ho fihlellwa kereiteng ka nngwe mme di lokela ho fihlellwa ka boemo bo hodimodimo dithutong kaofela;
• Kgatelopele; dikahare le maemo a tse ithutwang tsa kereite e nngwe le e nngwe di bontsha kgatelopele ho
tloha boemong bo bonolo ho isa ho bo rarahaneng;
• Ditokelo tsa botho, kenyelletso ya bohle, toka ho tsa phedisano le tikoloho, ho kenyelletsa metheo
le ditshebetso tsa toka ho tsa phedisano le tikoloho le ditokelo tsa botho jwalo ka ha di totobaditswe
Molaotheong wa Rephaboliki ya Afrika Borwa. Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa R-12
se sedi haholo dintlheng tsa ho fapana ha batho tse jwalo ka bofuma, ho se lekane ha batho, botjhaba,
bong, puo, boholo ba motho dilemong, bokowa, le maemo a mang;
• Ho ananela tsebo le mahlale a seholoholo: kananelo ya nalane e mothamo le setso tsa naha ya rona ho
bohlokwahadi mme tsena di phehisa kgodisong ya makgabane a fuperweng ke Molao wa Motheo; mmoho
le
• Kamohelo, boleng le phethahatso; ho nehelana ka thuto eo boleng, bophara le botebo ba yona bo ka
bapiswang le thuto ya mafatshe a mang.
(d)
Sepheo sa Setatemente sa Kharikhulamo ya Naha Dikereite tsa 10-12 ke ho hlahisa baithuti ba tla kgona ho:
• hlwaya le ho rarolla mathata, le ho etsa diqeto a sebedisa bokgoni ba ho nahana ka tshekatsheko le ka
boiqapelo;
• sebetsa ka phethahalo ka boyena mmoho le ba bang e le ditho tsa sehlotshwana;
• hlopha le ho tsamaisa mesebetsi ya hae ka ho nka boikarablelo le ka phethahalo;
• bokella, ho sekaseka, ho hlophisa le ho hlahloba tlhahisoleseding ka tshekatsheko;
• ikutlwahatsa ka ho phethahala ka ho sebedisa bokgoni ba puo ka ditsela tse fapaneng – e bohuwang,
matshwao (disimbolo), kapa tsamaiso ya puo ka mekgwa e meng e fapafapaneng;
• sebedisa saense le theknoloji ka phethahalo le ka tshekatsheko a bontsha boikarabelo mabapi le tikoloho
mmoho le bophelo bo botle ba batho ba bang; le
• Bontsha kutlwisiso ya lefatshe jwalo ka ha e le ngatana e le nngwe ya ditshebetso tse hokahaneng, ka ho
elellwa maemo a tharollo ya mathata ha se tshebetso e ikemetseng e le inotshi, e itshehlile thejane.
SLKT
5
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
(e)
Kenyelletso ya bohle e lokela ho ba karolo ya ho hlophiswa, ya ho rala le ya ho ruta sekolong. Hona ho ka
phethahala ha feela matitjhere a na le kutlwisiso e tebileng ya ho hlwaya le ho sebetsana le ditshita tsa ho
ithuta, le ya ho itlhophisa ka ho etsa meralo ya ho sebetsana le ho fapafapana ha batho.
Taba ya bohlokwa ha ho sebetswa ka kenyelletso ya bohle ke ho hlwaya ditshita le ho tiisa hore batshehetsi
bohle ka sekolong, kapa mekgatlo e tshehetsang e nang le seabo e sebetsane le tsona. Bona ba kenyelletsa
matitjhere, makgotla a tshehetso a dikantorong tsa sedika, makgotla a mang a setjhaba a tshwaraneng le
tshebetso ena ka ho otloloha, batswadi le dikolo tse ikgethang di sebetsa e le mehlodi. Ho sebetsana le ditshita
ka phaposing ya ho rutela, matitjhere a sebedise mawa a ho ruta a fapafapaneng a kang a hlahisitsweng
tokomaneng ya Lefapha la Thuto le Thupelo e bitswang Guidelines for inclusive teaching and learning (2010).
1.4 Kabo ya nako
1.4.1 Mokgahlelo wa Motheo
(a)
Nako ya ho ruta e abetsweng dithuto tsa Mokgahlelo wa Motheo e bontshitswe papetleng e latelang:
THUTO
Puo ya Lapeng
KEREITE YA R
DIKEREITE 1-2
KEREITE YA 3
(DIHORA)
(DIHORA)
(DIHORA
10
7/ 8
7/ 8
2/ 3
3/ 4
Puo ya Tlatsetso ya Pele
(b)
Mmetse
7
7
7
Bokgoni ba Bophelo
6
6
7
• Tsebo ya Motheo
(1)
(1)
(2)
• Bonono bo iqapelwang
(2)
(2)
(2)
• Boithapollo ba Mmele
(2)
(2)
(2)
• Bophelo bo botle ba motho le phedisano
(1)
(1)
(1)
NAKO KAOFELA
23
23
25
Nako ya ho ruta e abetsweng dithuto Dikereite tsa R, 1 le 2 e etsa dihora tse 23, mme Kereiteng ya 3 ke dihora
tse 25.
(c)
Dipuo Dikereiteng tsa R-2 di abetswe dihora tse 10, ha Kereite ya 3 e abetswe dihora tse 11. Puo ya Lapeng
e abelwe moedi wa dihora tse 8, le bonyane ba dihora tse 7, ha Puo ya Tlatsetso yona e abelwe bonyane ba
dihora tse 2, le moedi wa dihora tse 3 Dikereiteng tsa R-2. Kereiteng ya 3 moedi wa dihora tse 8 le bonyane
ba dihora tse 7 di abelwe Puo ya Lapeng athe Puong ya Tlatsetso ya Pele teng ho ajwe bonyane dihora tse 3
ha moedi e lokela ho ba dihora tse 4.
(d)Ho Bokgoni ba Bophelo Tsebo ya Motheo e abelwe hora e 1 Dikereiteng tsa R-2, le dihora tse 2 jwalo ka ha
ho bontshitswe ka masakaneng Kereiteng ya 3.
6
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
1.4.2 Mokgahlelo o Mahareng
(a)
Papetla e latelang e bontsha dithuto le nako ya ho ruta e abetsweng dithuto Mokgahlelong o Mahareng.
THUTO
(DIHORA)
Puo ya Lapeng
6
Puo ya Tlatsetso ya Pele
5
Mmetse
6
Mahlale a tlhaho le Theknoloji
3.5
Mahlale a Phedisano
3
4
Bokgoni ba Bophelo
• Bonono bo iqapelwang
(1.5)
• Boithapollo ba Mmele
(1)
• Bophelo ba botle ba motho le phedisano
(1.5)
NAKO KAOFELA
27,5
Dikolo tse rutang puo e sa tlameng e boemong ba puo ya tlatsetso ya bobedi di ka etsa hona ha feela di ka
etsa tlhophiso ya kabo ya nako e ekeditsweng hodima dihora tse 27,5 tse abelwang.
1.4.3 Mokgahlelo o Phahameng
(a)
Kabo ya nako ya ho ruta Mokgahlelong o Phahameng e ka tsela e latelang:
THUTO
(DIHORA)
Puo ya Lapeng
5
Puo ya Tlatsetso ya Pele
4
Mmetse
4.5
Mahlale a Tlhaho
3
Mahlale a Phedisano
3
Theknoloji
2
Mahlale a tsamaiso ya Moruo
2
Tlwaetso ho tsa Bophelo
2
Bonono bo iqapelwang
2
NAKO KAOFELA
27,5
Dikolo tse rutang puo e sa tlameng e boemong ba puo ya tlatsetso ya bobedi di ka etsa hona ha feela di ka
etsa tlhophiso ya kabo ya nako e ekeditsweng hodima dihora tse 27,5 tse abelwang.
SLKT
7
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
1.4.4
Dikereite tsa 10-12
(a)
Kabo ya nako ya ho ruta Dikereiteng tsa 10-12 e ka tsela e latelang:
THUTO
Kabo ya nako ka beke (dihora)
Puo ya Lapeng
4.5
Puo ya Tlatsetso ya Pele
4.5
Mmetse
4.5
Tlwaetso ho tsa Bophelo
Ho lokela ho kgethwe bonyane dithuto tse 3 tse tswang
ho Sehlopheng sa B Sehlomathiso sa B. Dipapetla tsa
B1-B8 tsa tokomane ya National Policy pertaining to the
programme and promotion requirements of the National
Curriculum Statement Grades R-12. Dipehelo tse
hlahisitsweng seratswaneng sa 28 tokomaneng ena ya
leano di lokela ho elwa hloko.
NAKO KAOFELA
2
12 (3x4 dihora)
27,5
Nako e abilweng beke le beke e sebediswe feela bakeng sa bonyane dithuto tsa Setatemente sa Kharikhulamo ya
Naha (SKN) tse boletsweng lenaneng le ka hodimo, mme e se ke ya sebedisetswa dithuto tse ding tse tlatselletsang
bonyaneng ba dithuto tsena tse qollotsweng. Haeba moithuti a rata ho nka dithuto tse ding tsa tlatselletso hodima
tsena tse qollotsweng lenaneng, ho eketswe nako ka hodimo ho e behilweng bakeng sa ho ruta dithuto tseo
tsa tlatselletso.
8
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KAROLO YA 2: HO HLAHISA DIPUO
2.1 Dipuo Setatementeng sa Leano la Kharikhulamo le Tekanyetso
Puo ke sebediswa sa ho nahana le ho buisana. E boetse ke mokgwa o tlwaelehileng o sebediswang ke batho ho
ananela ditso le makgabane, ho etsa hore lefatshe leo ba phelang ho lona e be le etsang moelelo. Ho ithuta ho
sebedisa puo ka phethahalo ho etsa hore baithuti ba kgone ho fumana tsebo, ho itlhahisa seo ba leng sona, maikutlo
le mehopolo, ho sebetsa mmoho le ba bang le ho laola lefatshe leo ba phelang ho lona. Hape e neha baithuti
ditshwantsho tse ka mohopolong tse matla, tse sutsitseng, ba tsetetsweng ka botebo ka kelellong, mme tseo ba ka
di sebedisang ho ntlafatsa lefatshe leo ba phelang ho lona, ba le etse hore le be molemo ho feta ka moo le leng ka
teng. Ke ka puo moo re utlwahatswang ho fapafapana ha ditso, mme dikamano phedisanong di phethahatswa le ho
botjwa ke puo, hape ke ka puo moo dikamano tsena di ka fetofetolwang, tsa atoloswa le ho ntlafatswa.
Dikgato tsa Puo
Thuto ya puo Dikereiting tsa 10-12 e kenyelleditse dipuo tsa semmuso kaofela tsa Afrika Borwa, e leng Afrikaans,
English, isiNdebele, isiNdebele, isiXhosa, isiZulu, Sepedi (Sesotho sa Lebo), Sesotho, Setswana, Siswati, Tshivenda,
Xitsonga mmoho le dipuo tseo e seng tsa semmuso, e leng Arabic, French, German, Gujarati, Hebrew, Hindi, Italian,
Latin, Modern Greek, Portuguese, Spanish, Tamil, Telugu le Urdu. Dipuo tsa semmuso tsohle di ka rutwa boemong
ba Puo ya Lapeng, ba Puo ya Tlatsetso ya Pele, kapa ba Puo ya Tlatsetso ya Bobedi. Dipuo tsohle tseo e seng tsa
semmuso di rutwa boemong bonnyane Puong ya Tlatsetso ya Bobedi. Dipuo tsohle tsa semmuso di ka nna tsa rutwa
boemong ba Puo ya hae, ya Tlatsetso ya pele, kapa ya Tlatsetso ya bobedi.
Thuto ya puo dikereiteng tsa 4 - 9 e kenyelletsa dipuo tsohle tsa semmuso tsa Afrika Borwa. Dipuo tsena tsohle tsa
semmuso di ka rutwa boemong ba Puo ya Lapeng, Puo ya Tlatsetso ya Pele, kapa Puo ya Tlatsetso ya Bobedi. Dipuo
tseo e seng tsa semmuso di ka rutwa bonyaneng boemong ba Tlatsetso ba Bobedi moo dipuo tseo di ntsheditsweng
pele.
Puo ya Lapeng ke puo ya pele eo baithuti ba ithutang yona ha Puo Tlatsetso ya Pele yona e le puo eo baithuti ba
ithutang yona ho tlatseletsa puo ya hae ya lapeng. Puo ya Tlatsetso ya Bobedi ke puo e hojana eo moithuti a ka
ithutang yona, seo se dumella puisano e batsi le botemengata. Puo e ka sebediswa setjhabeng kapa setsong mme
e tla ntlafatsa kaho ya setjhaba le kutlwisiso e amang ditso tse fapaneng. Bongata ba dikolo tsa Afrika Borwa ha di
nehelane ka dipuo tsa lapeng tsa baithuti ba bang kapa baithuti bohle ba ingodisitseng empa ba na le puo e le nngwe
kapa tse pedi tse nehelwanang boemong ba puo ya Lapeng ya Pele. Sephetho ke hore mabitso ana Puo ya lapeng,
Puo ya Tlatsetso ya Pele le Puo ya Tlatsetso ya Bobedi a supa feela kgato ya bokgoni boo puo e nehelwanang
ka yona, ho sa bolelwe hore ke puo ya maswetso (ya letswele) kapa ke puo e ithutwilweng (jwalo ka dipuong tsa
tlatsetso). Kahoo leanong lena ha ho buuwa ka Puo ya Lapeng ho bolelwa kgato ya puo, e seng puo ka boyona.
Kgato ya Puo ya Lapeng e nehelana ka boiphihlelo ba puo bo bontshang bokgoni ba motheo ba ho ikgokahanya le
batho ba bang bo hlokehang maemong a phedisano, mmoho le bokgoni ba ho sebedisa tlhalohanyo e hlokehang ho
utlwisisa dithuto tsohle ho habahanya le kharikhulamo. Kgatong ena ho toboketswa ho ruta bokgoni ba ho mamela,
ho bua, ho bala le ho ngola. Kgato ena hape e neha baithuti bokgoni ba ho nahana ka boiqapelo, le ho ananela
ditema, ho kgona ho ipopela botjha, ho tebisa manahano le ho matlafatsa kutlwisiso ya bona ya lefatshe leo ba
phelang ho lona. Le ha ho le jwalo, ho tloha Kereiting ya 7 ho ya hodimo, toboketso le kabo ya matshwao ha ho balwa
le ha ho ngolwa, e kgolo ho feta ha ho buuwa le ha ho mamelwa hobane tlhokeho ya litheresi baithuting e a hola ha
ba ntse itokisetsa thuto e phahameng mmoho le lefatshe le ka ntle la mosebetsi.
SLKT
9
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Kgato ya Puo ya Tlatsetso ya Pele ho dumelwa ho re ha se hakaalo hore baithuti ba na le tsebo ya puo ha ba
fihla sekolong. Dilemong tse mmalwa tse qalang tsa sekolo ho tsepamiswa maikutlo ho ntshetseng pele bokgoni
ba baithuti ba ho utlwisisa le ho bua puo ena - bokgoni ba motheo ba ho buisana le ba bang. Dikereiteng tsa 2 le 3
baithuti ba qala ho bopa litheresi motheong ona wa ho bua. Ba boetse ba kenya tshebetsong bokgoni ba litheresi boo
ba seng ba ithutile bona puong ya bona ya Lapeng.
Mokgahlelong o Mahareng le o Phahameng, baithuti ba tswela
pele ho matlafatsa bokgoni ba bona ba ho mamela, ho bua, ho bala le ho ngola. Kahoo, ho lokelwa ho toboketswa
haholo tshebediso ya Puo ya Tlatsetso ya Pele bakeng sa ho nahana le ho fana ka mabaka. Hape nakong ena ba
kena ka matla ditemeng tsa dingolwa mme ba qala ho ba le bokgoni ba ho ananela, ho rata le ho nahana ka Puo ya
Tlatsetso.
Ka nako eo baithuti ba fihlang Kereiteng ya 10, ba lokela hore ba be ba na le boiphihlelo bo lekaneng ba Puo ya
Tlatsetso ya Pele bo mabapi le ho bokgoni ba ho ikgokahanya le batho ba bang mmoho le kutlwisiso ya puo ena ho
ka kgona ho ithuta ka yona. Le ha ho le jwalo, nnete ka ho re baithuti ba bangata ba ntse ba sa kgone ho hokahana
hantle ka Puo ya Tlatsetso nakong ena. Phepetso Dikereiteng tsa 10-12, ka lebaka lena, ke ho fa baithuti tshehetso
ha ka hlakoreng le leng e le ho fana ka kharikhulamo e dumellang baithuti ho fihlella maemo a batlehang bakeng
sa Kereite ya 12. Maemo ana a lokela hore a be ka tsela eo ka yona baithuti ba ka sebedisang puo ya tlatsetso ya
bona mokgahlelong o phahameng wa bokgoni ba tshebediso ya puo ho ba lokisetsa mokgahlelo o hodimo wa thuto
le lefatshe la mosebetsi.
Kgato ya Puo ya Tlatsetso ya Bobedi e nka hore baithuti ha ba na tsebo efe kapa efe ya tsebo ya puo ha ba fihla
sekolong. Ho tsepamiswe hodima tlhahiso ya Puo ya Tlatsetso ya Bobedi e bakeng sa ho ntshetsapele bokgoni ba
baithuti ba ho utlwisisa le ho bua puo - bokgoni ba motheo ba ho buisana le batho ba bang phedisanong. Dikereiteng
tsa 4-6 baithuti ba qala ho bopa bokgoni ba mesetsi ya molomo le ya ho utlwisisa dingolwa. Ba boetse ba sebedisa
bokgoni ba mesebetsi ya molomo le dingolwa boo ba ithutileng bona Puong ya hae le Puong ya Tlatsetso ya Pele.
Dikereiteng tsa 7 - 9, baithuti ba tswela pele ho matlafatsa ho mamela le ho bua ha bona ha ba ntse ba ntshetsa pele
bokgoni ba bona ba ho bala le ho ngola.
Ka nako eo baithuti ba kenang Kereiteng ya 10, ba lokela ba be ba na le bokgoni ba ho buisana ka Puo ya Tlatsetso
ya Bobedi mabakeng a ho buisana le batho ba bang phedisanong. Le ha ho le jwalo; nnete ke ho re baithuti ba
bangata ba ntse bas a tsebe ho bua hantle Puo ya Tlatsetso ya bona nakong ena. Phepetso Dikeriteng tsa 10- 12
ke ho fa baithuti bana tshehetso ha ka hlakoreng le leng e le ho fana ka kharikhulamo e dumellang baithuti ho fihlela
maemo a batlehang bakeng sa 12. Maemo ana a lokela hore a be ka tsela eo ka yona baithuti ba ka sebedisang puo
ya tlatsetso ya bona mokgahlelong o phahameng wa bokgoni ba tshebediso ya puo ho ba lokisetsa mokgahlelo o
hodimo wa thuto ya lefatshe la mosebetsi.
10
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
2.2 Dipheo tse ikgethang tsa ho ithuta Dipuo tsa Tlatsetso
Ho ithuta Puo ya Tlatsetso ya Bobedi ho dumella baithuti ho:
•
fihlella bokgoni ba puo bo hlokehang bakeng sa ho bua ka nepahalo le ka tshwanelo, ho etswe hloko bamamedi
ba ditaba, sepheo le maemo;
•
mamela, ho bua, ho bala le boha, ho ngola le nehelana puo ka boitshepo le thabo. Bokgoni le tjhadimo bona
bo bopa motheo bakeng sa ho ithuta bophelo bohle;
•
ikutlwahatsa le ho tshehetsa ka tsela ya ho bua le e ngolwang, puo ya molomo le ka ho ngola mehopolo eo e
leng ya bona, menahano ya bona le maikutlo ka boitshepo hore ba be le boikemelo le ho ba batho ba nahang
ka maikemisetso a ho manolla;
•
sebedisa puo le menahano ya bona ho batlisisa haholwanyane ka ha bona le ka ha ditso tse fapaneng mmoho
le lefatshe le ba potapotileng. Sena se tla ba dumella ho hlahisa boiphihlelo ba bona le tseo ba di utollotseng
ka lefatshe ka wa mokgwa ho molomo le wa ho ngola;
•
sebedisa puo ho fihlella le ho sebedisa tlhahisoleseding bakeng sa ho ithuta maemong a fapaneng a mefutafuta.
Ho tseba ho bala tlhahisoleseding ke bokgoni bo hlokehang ‘nakong ena ya tlhahisoleseding’ mme e etsa
motheo wa ho ithuta bophelo bohle;
•
sebedisa puo jwalo ka mokgwa wa ho nahana ka tshekatsheko, bakeng sa ho hlahisa maikutlo a bona
mabapi le ditaba tsa boitshwaro le makgabane a bophelo, bakeng sa ho sebetsana le ditema tse batsi tse
fapafapaneng tsa tshekatsheko; bakeng sa ho phephetsa ditjhadimo tsa ba bang, makgabane le dikamano
tsa matla tse fuperweng ke ditema; le bakeng sa ho bala ditema ka mabaka a fapaneng, jwalo ka boithabiso,
dipatlisiso, ho seolla.
SLKT
11
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
2.3. Tjhebokakaretso ya kharikhulamo ya puo
Kharikhulamo e hlophisitswe ho latela bokgoni, dikahare le mawa a latelang:
Tjhebokakaretso ya bokgoni ba puo, dikahare le mawa
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho mamela
Tshebetso ya ho bala:
Tshebetso ya ho mamela
• Pele ho ho bala
• Pele ho ho mamela: mawa a ho lokisetsa baithuti ho
mamela mohl. ho tsosolosa tsebo eo ba nang le yona,
ho nahanela pele se tla etsahala, ho itokisa ka tsela e
bonahalang mmeleng.
• Ho bala
• Nakong ya ho mamela
o Ho mamela bakeng sa tlhahisoleseding e itseng
• Ka mora ho ho bala.
Ho bala ditema tsa dingolwa le tseo eseng tsa digolwa ka
botebo
Ho bala/ boha ka boikemelo ho ekeditsweng
o Ho mamela bakeng sa ho sekaseka le ho lekola
o Ho mamela bakeng sa ho fapanyetsana ka dipuisano
Ho ngola le ho nehelana
o Ho mamela bakeng sa kananelo
Tshebetso ya ho ngola
• Ka morao ho ho mamela
• Moralo / Pele ho ho ngola
• Ho ngola mekgwaritso, ho boeletsa, ho ba bala pape bakeng
sa ntlafatso, ho hlaola diphoso, nehelana
Ho bua
Tshebetso ya ho bua
Dibopeho tsa puo le melao (ditlwaelo) tsa tshebediso ya puo
ditemeng tse ngolwang
• Ho etsa moralo, ho etsa dipatlisiso le ho hlophisa
Mefuta ya ditema - sebopeho le puo.
• Ho ikwetlisa le ho nehelana
Makgetha le melao ya ditema tsa molomo
Ho bua hoo eseng ha semmuso le mesebetsi ya
dihlotshwana
Ho bua ha semmuso le ho nehelana
Ho bua ka maikemisetso a itseng kapa ka tlasa
maemo a itseng
Mehlala ya dipolelo tse sebidiswang meqoqong
Dibopeho le melao ya tshebediso ya puo
Dibopeho le melao ya tshebediso ya puo di rutwa ha maemong a bokgoni bo hlalositsweng ka hodimo hape jwalo ka karolo ya
lenaneo la kgodiso ya puo le tswetseng pele. Sena se lokela ho kenyelletsa kgetho ya mantswe, mopeleto, ho bopa dipolelo,
tshebediso ya matshwao a puo, ho ngola diratswana, poeletso ya dikarolo tsa thutapuo tse rutilweng dikereiteng tse pejana le
ho hlahisa dikarolo tsa thutapuo tse ntjha (tadima Lenane la mehlodi)
2.4 Ho ruta Puo ya Tlatsetso ya Bobedi
Hore motho a ithute puo ya tlatsetso hantle, o lokela ho behwa maemong ao ho ona sena se tla kgonahala. Matitjhere
a lokela ke hona ho nnetefatsa hore baithuti ba mamela le bala puo ya tlatsetso ka mabaka a batsi a fapaneng.
Ba hloka menyetla ya ho mamela puo ya tlatsetso bakeng sa ho fumana tlhahisoleseding (jk. ditaba), kutlwisiso
le bakeng sa boithabiso (jk. pina kapa pale). Ho bohlokwa ka ho fetisisa ke hore ba hloka menyetla ya ho bala
le ho boha puo ya tlatsetso bakeng sa ho fumana tlhahisoleseding (jk. tlhalosetso e tsamayang le dayakeramo),
boithabiso (jk. makasine) le kananelo ya dingolwa (jk. thothokiso). Dipatlisiso di bontsha hore tsela e ntle ya ho
hodisa tlotlontswe e batsi ke ka ho bala haholo. Le ha ho le jwalo, ho bohlokwa haholo hore ditema tsa molomo, tse
ngotsweng le tse bonwang di be boemong bo nepahetseng ba baithuti. Ha ditema di le boima haholo, baithuti ba
tla nyahama mme ha ba na ho ithuta letho; haeba di le bonolo haholo, ba ke ke ba fumana phepetso ya letho, mme
ba ithuta ho honyenyane feela. Mosebetsi o bohlokwa wa titjhere ya puo ke ho nyalanya boemo ba tema le boemo
ba moithuti. Dikereiteng tsa 10-12 kaofela, baithuti ba lokela hore ba mamele le ho bala ditema tse tswelang pele di
12
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
ntse di eba boima.
Baithuti ba hloka ho sebedisa puo ya tlatsetso ya bona kgafetsa ka mabaka a fapaneng. Ba hloka menyetla ya ho
bua le ho ngola puo ya tlatsetso bakeng sa puisano le ba bang (jk. ho buisana, ho ngola lengolo) ho hodisa bokgoni
ba bona ba boiqapelo (jk. ho etsa thothokiso, bonketsisane, ho pheta kapa ho ngola pale jj), ho hodisa bokgoni ba
tshebediso ya kelello ya ho ithuta (jk. ho hlahisa mohopolo, ho ngola tlaleho e kgutshwane e phetang) le ho itokisetsa
bophelo ba mosebetsi (jk. ho ba le seabo inthaviung, ho ngola lengolo la kopo, ho tlatsa foromo).
Baithuti ba lokela ho utlwisisa sepheo seo ba buang ka sona le seo ba ngolang ka sona le ho etsa hoo ka kutlwisiso
e itseng ya baamohedi ba ditaba. Nakong yohle ya Dikereiting tsa 10-12, ba lokela hore ba be ba bua le ho ngola
ditema tse eketsehang ho phepetsa kapa ho ba thatanyana. Ho a hlokeha hore baithuti ba fumantshwe tlaleho
kgafetsa hape ka nako e mabapi le mosebetsi wa bona o ngotsweng e le hore ba tle ba tle tsebe hore ba ntlafatsa
kae le hona jwang. Seabo sa bohlokwa sa titjhere e rutang puo, seo e leng tshiya ya tekanyetso, ke ho neha baithuti
tlaleho e mothamo.
Matitjhere a lokela ho hodisa mawa a ho bala le ho ngola a baithuti hore e tle e be babadi le bangodi ba ikemetseng
nakong ya bophelo ba bona. Ho etsa mohlala, ba ka ruta baithuti ho ba ka botsa baithuti dipotso tse hodisang
bokgoni bo phahameng ba ho bala; ba ka ruta baithuti tshebetso ya ho ngola; ba ka ba ruta ho lemoha tshebediso
ya puo e hlokolosi; hape ba ka nehelana ka tlaleho e ka thusang baithuti ho elellwa moo matla le bofokodi ba bona
bo leng teng, le ho utlwisisa hore ba lokela ho intshetsa pele jwang.
Baithuti ba boetse ba lokela ho tseba dintlha tsa motheo tsa puo: thutapuo, tlotlontswe, mopeleto le matshwao a puo.
Ka kakaretso, matitjhere a tla tadimana le dikarolo tsena tsa puo maemong a puo e sebediswang. Ho etsa mohlala,
ba ka elelliswa baithuti sebopeho le makgetha a tlhaloso (e ngotswe e le ho lekgathe lejwale, ho ka sebediswa
sebopeho sa boetsuwa, ho ka sebediswa mantswe a hokelang a bontshang sesosa a jwalo ka ‘hobane’, le ‘kahoo’).
Le ha ho le jwalo, ho boetse ho na le sebaka bakeng sa ho ruta metheo ya puo ka tsela e otlolohileng/ e totobetseng,
jwalo ka, ha baithuti ba atisa ho etsa diphoso ka karolo e itseng ya puo kgafetsa, ho ka hlokeha hore ho rutwe karolo
eo ya puo ka ho otloloha le hore ba nehwe monyetla wa ikwetlisa ka yona. Ho bohlokwa ho hopola hore sepheo sa
ho ruta thutapuo ke ho matlafatsa tshebediso ya puo ya baithuti, le hore melao ya puo ha e bohlokwa hakaalo ha e
rutwa e lokotseha feela.
Ha ho ralwa thuto ya ka phaposing ya uniti ya beke tse pedi, matitjhere a ahelle bokgoni ba puo momahanye mmoho
le dintlha tsa motheo tsa thutapuo. Ba lokela ho kgetha mofuta wa tema le sehlooho tse tla thetla thahasello ya
baithuti; se ka ithutwang e ka ba se senyenyane feela haeba baithuti ba sa sebetse mmoho ebile ba se na thahasello.
Ho etsa mohlala, sehlooho bakeng sa moqoqo o hlalosang e ka ba, ‘Mpho eo ke sa tswa e amohela’. Matitjhere a ka
hlahisa sehlooho sena nakong eo a etsang mosebetsi wa ho mamela le/kapa wa ho bala, moo a tla tadimana le ho
hodisa tsebo ya puo le tlotlontswe tse hlokehang bakeng sa ho bua. Ho etsa mohlala, baithuti ba ka bala diatekele
tse hlahisang maikutlo a fapaneng mabapi le ntlha ya ho fana kapa ho amohela mpho, mme ba ka buisana ka ntlha
ena. Hang ha ba se ba utlwisisa puo e hlokehang mabapi le sehlooho sena, jwale ba ka ngola moqoqo. Sena se tla
boela se nehelana ka menyetla ya ho sebetsana ka puo. Matitjhere a lokela ho nehelana ka tlaleho nakong yohle ya
tshebetso ya ho ngola, mme qetellong ba nehelane ka mosebetsi wa tekanyetso o lokelang.
Dikereiteng tsa 10-12 ho bohlokwa hore:
•
Ho tsepamiswe maikutlo haholo ho ho mamela le ho ho bua
•
Ho be le tshehetso ya ka dinako tsohle ya kgodiso ya tlotlontswe, popo ya dipolelo le diratswana, mmoho le
thutapuo
SLKT
13
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Baithuti ba sebetse ka mefuta e batsi ya ditema, mme thatafalo ya ditema tsena e be e eketsehang ha baithuti
ba ntse ba fetela dikereiting tse ka pele
•
Baithuti ba hlophiseditswe Tlhahlobo ka botlalo qetellong ya Kereite ya 12.
Ho mamela le ho bua
Bokgoni ba ho mamela le ba ho bua ka ho phethahala ke ntho e bohlokwa haholo dikamanong tsa batho. Ka
mesebetsi ya ho mamela eo ho tsepamo e behwang ho yona, matitjhere a lokela ho thusa baithuti ho bopa mawa a
tla ba thusa ho:
•
utlwisisa le ho sebedisa tlhahisoleseding e nehelanwang ka molomo, jk. ho mamela le ho leibola daekramo
•
rekota tlhahisoleseding, jwalo ka ho ngola dinoutso
•
ba le seabo mesebetsing ya molomo ya ho bopa tsebo, ya ho rarolla mathata, mmoho le ya ho hlahisa
maikutlo le mehopolo;
•
utlwisisa mehopolo, maikutlo, diphehiso tse ahang tsa ba ba bang
•
moo ho hlokehang, ba phepetse ntlhakemo ya ba bang le ho utolla mokgwa oo makgabane le matla a dikamano
di hlahiswang ka teng ka tsela ya molomo
Dikereiteng tsa 10-12 baithuti ba tla hodisa bokgoni ba mesebetsi ya molomo boo ba ileng ba bo fumana dikereiteng
tse tlase tseo ba fetileng ho tsona, mme ba arabela ka boitshepo. Kutlwisiso ya bona ya se loketseng e tla hola. Moo
baithuti ba sa kgoneng ho buisana le dibui tsa ya letswele, ba lokela ho ikwetlisa ka ho bua maemong a semmuso
le ao e seng a semmuso ka phaposing. Titjhere o tla lokela ho aha tlotlontswe le dibopeho tsa puo tse hlokehang
bakeng sa baithuti ho ka etsa sena. Ho buisa baithuti ba puo ya tlatsetso phatlalatsa e ka ba sesosa se seholo
tsieleho, mme ha ho le jwalo tikoloho ya ka phaposing e lokela ho ba e mofuthu mme e tshehetsang. Dihlooho tse
loketseng tse tsosang thahasello di ka thusa ho thibela letswalo baithuting.
Mananeo a ho bua /ho mamela a lokela ho momahanngwa le bokgoni bo bong. Baithuti ba lokela ho hlahisetswa
tlotlontswe e ntjha, dibopeho tsa puo le mefuta ya ditema pele ba e ngola. Ba lokela ho mamela kapa ho bala ditema
tseo e leng mohlala wa dibopeho tsa puo le tlotlontswe eo ba lebelletsweng ho e sebedisa ha ba bua le ha ba ngola,
mme ba hloka menyetla ya ho ikwetlisa.
Mokgwa wa ho ruta ho mamela Dikereiteng tsa 10 -12, o lokela ho etswa ho ya ka mehato e meraro:
•
Pele ho ho mamela
•
Ho mamela
•
Ka morao ho ho mamela
Ho bua ho etsahala maemong a sa laolweng ka phaposing ya ho rutela, ho etsa mohlala, mosebetsi wa dihlotshwana.
Baithuti ba hloka menyetla ya ho ikwetlisetsa meqoqo e sa laolweng tseo ka tlwaelo ba sa beng le yona ka diphaposing
tsa ho rutela. Matitjhere a tshwanetse ho ruta ho bua le ho nehelana ho maemong a semmuso, mohlala, puo e
hlophisitsweng le e sa hlophiswang, ho bala ka kutlwahalo, inthaviu, ngangisano, jj. Sena se lokela ho etswa ka
tshebetso e mehato e mmedi:
•
Ho etsa moralo, ho etsa patlisiso le ho hlophisa mehopolo le tlhahisoleseding
14
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Ho nehelana: ho bontsa kelohloko ya baamohedi ba ditaba le maemo; tshebediso e loketseng le e nepahetseng
ya ditlwaelo le dibopeho tsa puo, tshebediso e hlakileng, mme e loketseng ya dithekiniki tsa puo ya mantswe
le ya puo eo e seng ya mantswe, jj.
Ho bala le ho boha
Ha baithuti ha ba se ba le kereiting ya 10, bokgoni ba bona bo loketse hore bo be bo se bo tswetse pele hoo ba seng
ba na le boitshepo, e le babadi ba Puo ya Tlatsetso ya Bobedi ba nang le boikemelo ebile ba kgona ho ikgethela
ditema ho ya ka takatso le thahasello ya bona. Le ha ho le jwalo, ha se baithuti bohle ba ka kgonang sena. Ha ho
le jwalo, ho hlokahala hore baithuti ba lekanyetswe kutlwisiso ya bona ya ho bala, mme ho etswe moralo wa ho ruta
ka tshwanelo.
Mokgwa ya ho ruta ho bala Dikereiteng tsa 10 -12, o lokela ho etswa ho ya ka mehato e meraro:
•
Pele ho ho bala
•
Ho bala
•
Ka morao ho ho bala
Ditema tse sebedisetswang ho bala di ka nna tsa sebediswa jwalo ka mehlala ha ho ngolwa. Ho etsa mohlala,
baithuti ba ka bala tema ya moqoqo o sa tshehetseng lehlakore, ‘Thekenoloji e tlisitse tse ntle le tse mpe - botle le
bobe ba yona.’ Ba ka bala tema ba latela mehato e meraro. Mohatong wa Ho bala, ba ka sekaseka sebopeho le
makgetha a puo e sebediswang mofuteng oo wa tema. Thutong ya Ho ngola, ba ka ngola tema e hlalosang kapa e
phetang ka sehooho seo e leng sa bona.
Kharikhulamong ena ho na le tsepamo e mekga e meraro e fapaneng ya ho bala:
Ntlheng ya pele, baithuti ba ikwetlisetsa ho bala ka botebo ba bala ditema tse kgutshwane tsa kutlwisiso, ba ngola
dinoutso, kgutsufatso, le kelohloko ya tshebediso ya puo e hlokolosi. Ditema tsena di nkuwa ho tswa mehloding e
fapaneng e batsi ya ditema tse ngotsweng le tse bohuwang, mme di ka kenyeletsa diqotso tse nkilweng dipading,
dipalekgutshweng le diatekeleng, dipapatsong, dikrafong, dikhathunung, difotokrafong le difiliming. Bakeng sa
ditema tse hlahiswang ka ho ngolwa baithuti ba ikwetlise, mme ba sebedise bokgoni ba ho bala ba ho okola, ho
tlodisa mahlo le ho bala ka botebo. Ho tsepamiswe mehopolo ka ho ikgetha hodima dibopeho tsa puo tsa ditema
tsena bakeng sa ho ithuta puo ka tsela e momahaneng. Mohlala, haeba kholomo ya keletso e kgethilwe bakeng sa
ho bala ka botebo, karolo ya puo e kgethetsweng ho rutwa ka tsela ena e momahaneng e ka ba leamanyi (jk. ya
thata, e kgopo, ya lonya).
Ntlheng ya bobedi, baithuti ba tla ithuta dingolwa, ho tsepamisitswe mehopolo dintlheng tsa kananelo ya botle, le
ya ditso tse fumanwang ho dithothokiso, ditshwantshiso, difilimi, dipadi le dipalekgutshwe. Ho ithuta dingolwa ho
dumella baithuti ho ananela ditso le makgabane a ditemeng tseno ka tsela e ba ahang, hape ho ba neha sebaka sa
ho ikamahanya le tsa bophelo ba bona ka ho sebetsana le tsona.
Dikereiteng tsa 10-12 baithuti ba lokela ho ithuta dipalekgutshwe/ dithothokiso/ padi e kgutshwane/ Tshwantshiso e
kgutshwane.
Ntlheng ya boraro, baithuti ba lokela ho bala ka botebo ditema tse fapaneng tse ngotsweng le tse bohuwang. Ba
lokela ho ba le bolokolohi ba ho sebedisa laeborari e ka phaposing ya ho rutela, laeborari ya sekolo kapa ya setjhaba
le difilimi, mmoho le moo inthanete e fumanehang teng. Matitjhere a lokela ho tataisa baithuti ha ba kgetha ditema
tse loketseng boemo ba bona tse qholotsang thahasello mme ba di fihlella. Maeto a dilaeborari, dihlotshwana tsa ho
SLKT
15
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
bala dibuka, dilaeborari tsa ka diphaposing, dimakasine tseo ho nehelanwang ka tsona dikolong le dikoranta kaofela
tsena di tshehetsa lanane lena la ho bala.
Ho ngola le ho nehelana
Qalehong ya selemo, ho hlokeha hore bokgoni ba ho ngola ba baithuti bo lekanyetswe. Matitjhere a fumana ho
hlokeha ho boeletsa e meng ya metheo ya ho ngola, ho etsa mohlala, sebopeho sa seratswana, sebopeho sa
dipolelo le matshwao a puo. Ho ka nna ha hlokeha hore matitjhere a dule a ho neha baithuti tataiso le boikwetliso
selemo sohle.
Mohato wa pele ha ho rutwa ho ngola ke ho kgetha mofuta wa tema e loketseng. Matitjhere a lokela ho kgetha
mefuta ya ditema e loketseng mohato wa phepetsano ya dikereite tseo ba di rutang. Mefuta ditema e meng e loketse
ho sebedisetswa ho ngola ditema tse kgutshwanyane, jk. lengolo kapa e-meile. E meng mefuta ya ditema, e kang
meqoqo ya phetelo kapa ya tlhaloso, e loketse haholo ha ho hlokeha ditema tse telele. Baithuti ba lokela ho ngola
mefuta e fapaneng ya ditema ka maikemisetso a fapaneng: a boiqapelo, a dikamano tsa batho le a amanang le
mesebetsi.
Matitjhere a lokela ho rala tsela eo ba tla ruta mofuta wa tema e kgethilweng ka yona. Hona ho tla kenyeletsa mehato
e kang ena e latelang:
•
ho hlahiswe sehlooho, mohlala, ‘Naha ya ka!’ bakeng sa moqoqo o hlalosang; hona ho tla hloka hore ho
hlahiswe le ho ruta tlotlontswe e loketsng e sehlooho le boemo (ba baithuti).
•
ho tadingwe mohlala wa moqoqo o hlalosang hodima sehlooho se seng se fapaneng le ho sekaseka sebopeho
le makgetha a puo
•
ho buisanwe ka sepheo, baamohedi ba ditaba le maemo tse tla laola setaele kapa rejistara
•
ho buisanwe ka makgetha a tlang ho sebediswa ke titjhere le baithuti ha ba lekanyetsa moqoqo o hlalosang
•
ho lekolwe le ho batlisisa sehlooho; hona ke monyetla o mong wa ho bokella tlotlontswe
•
ho kgwaritsa moqoqo le ho fumana dikeletso ho baithutimmoho le/kapa titjhere
•
ho boeletsa, ho bala hape bakeng sa ntlafatso le ho hlaola diphoso tsa moqoqo ho lekola le ho nepahatsa
thutapuo , mopeleto le matshwao a puo.
Hore ba ngole hantle, baithuti ba hloka tsebo ya mefuta e fapaneng ya ditema, tlotlontswe e batsi, phihlello e ntle ya
thutapuo, mopeleto le matshwao a puo mmoho le kutlwisiso e hlokolosi ya bokgoni ba bona ba ho ngola.
Dibopeho tsa puo le melao (ditlwaelo) tsa tshebediso ya puo
Bokgoni ba ho mamela, ba ho bua, ba ho bala le ho ngola bo ke ke ba sebediswa kantle ho tsebo e ntle ya dibopeho
tsa puo le boikwetliso ba ho di sebedisa. Baithuti ba hloka tlotlontswe e batsi, eo mohlomong e leng sesebediswa
sa bohlokwa se etsang hore motho a kgone ho bua puo ya tlatsetso hantle. Tlotlontswe e batsi e hlokeha bakeng
sa bokgoni ba puo bohle, empa haholoholo ho ba ho bala le ho ngola. Tsela e ntle haholo e thusang baithuti ho
ntlafatsa puo le ho eketsa tlotlontswe ya bona ke ya ha ba bala haholo, ka phaposing ya ho rutela le ka ntle ho
phaposi. Jwaloka ha re bone ka hodimo, matitjhere a lokela ho ipha sebaka sa ho bala ka botebo lenaneong la Puo
ya Tlatsetso ya Bobedi.
16
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Thutapuo le tlotlontswe le tsona di lokela ho rutwa, mesebetsing le maemong a tsepamisitsweng dintlheng tsena tsa
puo. Di ka rutwa maemong a itseng e le karolo ya thuto eo ho rutwang ho bala ka kutlwisiso, moo ho nang le tsepamiso
e tebileng temeng e kgutshwane. Tse ding tsa dipotso tseo titjhere a di botsang di tla tsepama tshebedisong ya puo
temeng kapa hara maemo a puo e tshebetsong. Hona ho neha titjhere le baithuti monyetla wa ho sibolla kamoo
thutapuo le puo ka kakaretso di sebedisitsweng le kamoo di amang tema kateng. Dibopeho tsa puo le tlotlontswe di
ka rutwa hape ha ho ngolwa ditema tsa ‘ho ngola le ho nehelana’. Mohlala, ha baithuti ba sekaseka mofuta wa tema
e le ha ba itokisetsa ho ngola, ba tla tadima sebopeho le makgetha a yona.
Ha ba buisana ka makgetha, ba tla tadima kgetho ya tlotlontswe le thutapuo, ka mantswe a mang, ba sheba rejistara
e sebedisitsweng. Ha baithuti ba hlaola diphoso le ho bala hape bakeng sa ntlafatso ya mosebetsi wa bona o
ngolwang, ba sebedisa tsebo ya bona puo le tlotlontswe. Titjhere o tla lokela ho nehelana ka tlaleho ho thusa baithuti
tshebetsong ena.
Ho lokela hore ho be le mesebetsi e meng e tsepamisitseng thutapuong le tlotlontsweng e le karolo ya lenaneo la
tshebetso ena e tswelang pele, hape e le ha ho etswa e le karabelo hodima diphoso tseo titjhere a di hlokometseng.
Thutapuo e lokela ho rutwa ka maikemisetso a itseng; tsepamo e lokela ho behwa hodima moelelo le sebopeho.
Mohlala, boetsuwa bo sebediswa haeba moetsuwa o bohlokwa haholo ho feta moetsi, mme o batla ho etsa moetsuwa
sehlooho sa polelo; kapa haeba moetsi a sa tsejwe, a se bohlokwa, kapa ho sa hlokahale hore a bolelwe, jk.
‘Taemane e tjhekwa Mmasilo’ kapa ‘Mashodu ao a tshwerwe maobane’. Matshwao a puo a be a se a ntse a rutwa
mmoho le sebopeho sa dipolelo.
Baithuti ba kgothaletswe ho sebedisa dibukantswe tsa puo e le nngwe le ya puo tse pedi. Ba kgothaletswe ho
iketsetsa buka ya tlotlontswe moo ba ngolang mantswe a matjha ao ba kopanang le ona, mme ba ithute mopeleto
le moelelo wa ona ka hlooho. Ho be le boikgopotso bo etswang kgafetsa ba tlotlontswe le mopeleto bo etswang ka
tsela ya diteko, malatadiana a mantswe le dipapadi ka mopeleto.
Mekgwakatamelo ya ho ruta puo
Mekgwakatamelo ya ho ruta puo e hlahisitsweng tokomaneng ena ke e tshetlehileng ditemeng, e itshetlehileng
puong e sebediswang/ tshebetsong, e hokahantsweng, le e sebedisang tsela kapa tshebetso e latelang mehato e
itseng.
Mokgwa o thehilweng ditemeng mmoho le mokgwa o itshetlehileng puong e sebediswang ka bobedi ba yona
e itshetlehile tsebedisong le tlhahisong e tswelang pele ya ditema.
Mokgwa wa ho ithuta puo e thehilweng ditemeng o ruta baithuti ho ba babadi, bangodi le babohi ba nang le
bokgoni, ba itshepang mme ba tadimang dintho ka ihlo le sekasekang, le ho ba bahlahisi ba ditema. Hona ho
kenyelletsa ho mamela, ho bala, ho boha le ho sekaseka ditema ka sepheo sa ho utlwisisa hore di bopilwe jwang
le hore tshusumetso ya tsona ke efe. Ka ho sebetsana le ditema ka tsela ena e sekasekang, baithuti ba hodisa
bokgoni ba ho hlahloba ditema. Ditema tsa diketsahalo tsa nnete tsa bophelo ke mohlodi o moholo wa dikahare le
maemo a tse ithutwang, wa tsela ya ho ithuta le ho ruta dipuo ka mokgwa o itshetlehileng puong e sebediswang, o
hokahaneng. Mokgwa o thehilweng hodima ditema o kenyeletsa hape le ho hlahisa mefuta e fapaneng ya ditema ka
maikemisetso a itseng le bakeng sa baamohedi ba ditaba ba itseng. Mokgwa ona o thehilwe hodima kutlwisiso ya
mokgwa oo ditema di bopilweng ka wona.
SLKT
17
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Mokgwa o itshetlehileng puong e sebediswang o bolela hore ha moithuti a ithuta puo, o tshwanetse hore a be a
sebetsana le puo eno eo a ithutang yona, a bile a na le menyetla e mengata ya ho ikwetlisa le ho hlahisa ditema tse
fapafapaneng puong eo. Baithuti ba ithuta ho bala ka ho bala haholo ditema tse ngatangata, ba ithuta ho ngola ka
ho ngola hangatangata.
Mokgwa o latelang tshebetso e itseng o sebediswa ha baithuti ba lokela ho hlahisa ditema tsa molomo kapa tse
ngolwang. Baithuti ba latela mehato e fapaneng ha ba sebetsana le bokgoni ba ho mamela, ba ho bua, ba ho bala
le ba ho ngola. Ba tshwanetse hore ba nahane ka baamohedi ba ditaba le sepheo ha ba etsa sena. Sena se tla etsa
hore ba kgone ho utlwahatsa mehopolo ya bona ka tsela ya tlhaho, e lokolohileng. Mohlala, ha ho rutwa ho ngola
ha ho tadingwe feela sehlahiswa se phethetsweng; ho tadingwa hape sepheo le tshebetso ya ho ngola. Nakong ya
tshebetso ya ho ngola baithuti ba rutwa mokgwa wa ho hlahisa mehopolo, ho nahana ka sepheo le baamohedi ba
ditaba, ho hlahisa mekgwaritso, ho boeletsa mesebetsi ho hlaola diphoso le ho nehelana ka sehlahiswa se fupereng
mehopolo ya bona.
Mekgwakatamelo ya ho ruta dingolwa
Lebakabaka le leholo la ho ruta dingolwa ka phaposing ke ho etsa hore baithuti ba be sedi ka tshebediso e ikgethang
ya puo ya dingolwa e sutsitseng, ya bonono e sebedisang ditshwantsho tsa mohopolo mme e bile e na le moelelo o
tebileng ho feta dintho tse ding tseo ba hlolang ba di bala. Ha boholo ba ditema tse ngotsweng e le tsa boithabiso,
boswaswi le boiketlo, bangodi ba bang ba ngola dipadi, ditshwantshiso le dithothokiso hobane ba na le mehopolo,
menahano le dinthontho; metheo, dikgopolo le ditumelo tseo haholo ba batlang ho di arolela kapa ho di senolela
babadi ba bona ba ka moso. Tshebediso ya bona ya puo ka tsela e phepetsang mohopolo ke mokgwa o mong hape
o senolang, o matlafatsang le ho pepesa mehopolo ya bona.
Ho ruta dingolwa ha se mosebetsi o bonolo, empa o ke ke wa phethahala ntle le ho leka ho fumana moelelo wa tsona
ka tsela e tebisang mehopolo, e hlahlobang ka ihlo le ntjhotjho le ho hlahisa maikutlo a hao ka sona; ditlhahiso tse
tswang ho baithuti le tsona di bohlokwa haholo. Ka ntle le hore ba ithute ho utlwisisa tema ya sengolwa eo e leng ya
bona, e tla ba ha ba so ithute ho lekaneng. Matitjhere le ona a leke ho kgina mehopolo ya bona le ditlhaloso tsa bona
ka dingolwa mme ba fe baithuti menyetla e mengata ya ho sebetsana le ho buisana ka dingolwa ka bobona kamoo
ho ka kgonehang kateng. Ho fumana moelelo wa sengolwa ha ho bolele hore o nepile kapa o fositse. Tabakgolo ke
ho fuputsa se etsang moelelo ho mmadi.
Mekgwakatamelo e metle haholo ya ho ruta dingolwa e ka kenyelletsa ena e latelang kaofela kapa e meng ya yona:
•
Etsa boiteko ba ho bala boholo ba tema kamoo ho ka kgonehang kateng ka phaposing, o sa emise ho shebana
le mosebetsi o mong. Hona ho se ke ha nka nako e fetang dibeke tse pedi. Ke ntho ya bohlokwa hore baithuti
ba be le mohopolo o hlakileng wa se etsahalang kgatong ya motheo ya sengolwa. Ho nka nako e telele o bala
sengolwa ho tla ba kotsi kutlwisisong ya phetelo ya diketsahalo le poloto. Dihlopha tse ding di ka bala tema ntle
le tshehetso eo e kaalo. Hono ho lokela ho kgothalletswa. Ho rutwe manollo ya dithothokiso, e seng thothokiso
ka boyona. Ho ithutwe tse ngata kamoo ho ka kgonahalang ka phaposing. Baithuti le bona ba kgothalletswe
ho ngola dithothokiso.
•
Mesebetsi e ngolwang e hlokang kutlwisiso ya tema e e balwang ho ka netefatsa thuso ya dikgato tsa boiqapelo
bakeng sa kananelo karolong ya baithuti. Dipuisano tsa baithuti di ka ba molemo ha feela baithuti kaofela ba
nka karolo. Dipuisano tsa baithuti tse lebisang ho mesebetsi e ngolwang ho fana ka sepheo se molemo ho
baithuti ka bobedi.
18
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Qetellong, ha re ithuta dingolwa re lokela ho sheba sengolwa kaofela, e le yuniti e tletseng. Hona ho bolela
hore ho se ho nkuwe dingwathana ngwathana tsa tema, ho lokelwa ho utolla le fumana moelelo wa sengolwa
ka tsela eo e leng ya hao, e bontshang boiqapelo.
2.5 Kabo ya nako kharikhulamong
Kharikhulamo ya Puo ya Tlatsetso ya Bobedi e itshetlehile hodima selemo sa thuto sa dibeke tse 40 e abetsweng
nako ya dihora tse 4 ka beke. Puo e rutwa ka saekele ya dibeke tse pedi ya dihora tse 8. Ha ho etswa papetla ya
nako ya dithuto ho etswe dipakathuto tse pedi tse momahaneng ka beke, ho etsa hore mesebetsi e atolositsweng e
jwalo ka e ngolwang, e tle e qetwe.
Ho sisinngwa hore nako e ajwe ka tsela ena e latelang saekeleng ya dibeke tse pedi bakeng sa bokgoni ba puo bo
fapaneng:
Bokgoni
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha: Kutlwisiso le
Dingolwa
Ho ngola le ho nehelana
Dibopeho le melao ya tshebediso ya
puo (tsona di hokahantswe mmoho
dikarolong tse nne tsa bokgoni ba puo)
Kabo ya nako ho ya ka Saekele ya
dibeke tse Pedi (ka dihora)
%
2
25
3
40
2
25
1
10
Nako e abelwang ho ruta/ho ithuta Dikereiteng tsa 10 le 11 ke dibeke tse 36. Ho behelletswe dibeke tse nne ka thoko
bakeng sa Tlhahlobo. Kereiteng ya 12 ho na le dibeke tse 30 bakeng sa ho ruta/ho ithuta le dibeke tse leshome
bakeng sa Ditlhahlobo.
SLKT
19
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
2.6 Ditlhokeho tsa ho ithuta Puo ya Tlatsetso ya Bobedi e le e nngwe ya dithuto
•
Moithuti e mong le e mong o lokela ho ba le:
(a)
Bukakgakollo e dumelletsweng
(b)
Kgetho ya dipalekgutshwe/ dithothokiso/ padi e kgutshwane/ tshwantshiso e kgutshwane
(c)
Bukantswe eo hape e nehelanang ka tlhahisoleseding le tataiso ka tshebediso ya puo; ha ho kgonahala,
baithuti ba be le bukantswe ya dipuo tse pedi (jk. Sesotho/English)
(d)Moithuti a kgone ho fumana mehlodi e balwang ka phaposing ya ho rutela, laeborari ya sekolo le/kapa
laeborari ya setjhaba ka sepheo sa ho tataisa baithuti ho bala ka botebo.
•
Titjhere o lokela ho ba le:
(a)
Setatemente sa Leano la Kharikhulamo le Tekanyetso
(b)
Tokomane ya leano ya Language in Education Policy (LiEP)
(c)
Buka ya Thutapuo e sebediswang ke baithuti le tse ding tseo sebediswang jwalo ka mehlodi ntle le tse
baletsweng
(d)Mefuta e mmedi (2) ya dingolwa tse balletsweng ho tsena tse latelang:
(e)
Dibukantswe/Dikeshenare, ya puo e le nngwe le ya dipuo tse pedi, le thesorase
(f)
Bukakgakollo eo ho yona a tla fumana tataiso ya ho ruta
(g)
Tse qoloditsweng: Mefuta ya dikoranta, dimakasine, dibroutjhara le diphepheshana tsa diflaya.
(h)Ho fumanwa ha mehlodi e balwang ka phaposing ya ho rutela, laeborari ya sekolo le/kapa laeborari ya
setjhaba ka sepheo sa ho tataisa baithuti ho bala ka botebo.
20
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KAROLO YA 3: DIKAHARE LE MERALO YA HO RUTA BAKENG SA
BOKGONI BA PUO
Karolo ena e arotswe mekga E MMEDI, e leng ya bokgoni, dikahare le mawa, mmoho le Meralo ya ho Ruta.
3.1 Ho Mamela le Ho Bua
Bokgoni ba ho mamela le ba ho bua ha bo tshwane, empa bobedi bo tsamaya mmoho, bo bong bo itshetlehileho bo
bong. Bobedi bo dula bo ntse bo le teng ka phaposing ya ho rutela ka tsela e sa lemohuweng ha baithutiba amohela
tlhahisoleseding le ho buisana ka yona. Ho mamela le ho bua ka tsela e hlophisitsweng yasemmuso ha mesebetsi
e itseng e ikgethang e jwalo ka ngangisano, e hloka ho rutwa ka tsela e tsepameng. Homamela le ho bua ka tsela
e laolwang le e sa laolweng ho hokahane le ho bala, ho ngola le tshebediso ya puo,mme ho bua ho ka neha ditema
tse ngotsweng sebopeho sa tema ya molomo (jk. ho bala ka kutlwahalo).
HO MAMELA
Tshebetso ya ho mamela
Ho ruta ho mamela hangata ho kenyeletsa ho sebetsa ka dikarolwana tsa tshebetso ya ho mamela. Ona ke mosebetsi
o nang le mekga e meraro e bontshang mawa a ho mamela bakeng sa ho fumana tlhahisoleseding le ho rarolla/
utlwisisa puo ya molomo mmoho le ditema tse ding tse mamelwang. Ha se mehato yohle e tla sebediswa ka mehla.
Ho etsa mohlala, haeba baithuti ba mametse tlhaloso e rekotilweng ba tla lokela ho etsa mosebetsi wa pele ho ho
mamela o tla ba lemohisa tlhokeho ya ho mamela ka ho tsepamiso ya maikutlo ho mameleng, mme hona ho ba
thusa ho etsa dikgokahanyo le tseo ba seng ba ntse ba di tseba bophelong. Mesebetsi ya ho mamela e tla ba thusa
ho hopola dintlha le ho lekola molaetsa. Mesebetsi ya ka morao ho ho mamela e ka thusa baithuti ho arabela tseo
ba di utlwileng puisanong ya bona.
Ditlhakiso le mesebetsi ya ho mamela ka kutlwisiso di nehelana ka monyetla wa ho ruta baithuti mokgwa wa ho
mamela.
Tshebetso ya Pele ho ho mamela ho lokisetsa baithuti ho kena maemong a ho mamela. Ho ba dumella ho tsosolosa
tsebo eo ba neng ba se ntse ba na le yona ka sehlooho seo, mme ba itlhophisetse ho mamela.
•
Qholotsa tsebo e boitshetlehong pele ho ho mamela
•
Akanya seo tema e buang ka sona
•
Sebetsana le tlotlontswe eo baithuti ba sa e tsebeng
•
Titjhere e ka hlophisa dipotso tsa pele ho ho mamela ho thusa ho tsepamisa mehopolo ya baithuti
•
Baithuti ka bobona ba lokela ho itokisa, ho etsa mohlala, ba be le pensele le pampiri bakeng sa ho ngola
dinoutso.
Nakong ya ho mamela baithuti ba tsepamisa mehopolo ya bona ho se mametsweng ka maikemisetso a fapaneng:
(Ela hloko hore ho bohlokwa hore baithuti ba mamele tema makgetlonyana a mmalwa, ba tsepamisitse maikutlo
dintlheng tse fapaneng lekgetlong le leng le le leng.)
SLKT
21
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Ho mamela bakeng sa tlhahisoleseding e itseng e ikgethang
•
Fuputsa moelelo; hlwaya mehopolo ya sehlooho le e e tshehetsang
•
Lekola kutlwisiso ya moelolo kgafetsa ka ho tlisa kgokahano, ba etsa dikakanyo, ho etsa le ho nnetefatsa
dikakanyo, etsa diqeto tse itseng, lekola le ho nahanisa
•
Ngola dinoutso tse hlalohanyehang; etsa moralo, mmapa, ho hlophisa ka mananeo, ho kgutsufatsa, ho notla,
ho pheta hape, ho hlalosa se boletsweng
•
Ela hloko puo ya mmele le ditemoso tse ding tse bonwang tsa sebui / ya nehelanang
Ho mamela bakeng sa ho sekaseka ka tsela e hlokolosi le ho lekola
•
Etsa phapano dipakeng tsa hoo e leng dintlha le ho e leng mehopolo feela
•
Fumana moelelo le ho lekola sehalo sa molaetsa
•
Hlwaya le ho fumana moelelo wa puo e fehlang maikutlo kapa e susumetsang/ hlohlelletsang
Ho mamela bakeng sa ho buisana le ba bang
•
Sebedisa ditlwaelo tsa ho bua le ho sielana sebaka dipuisanong tsa molomo kapa mesebetsing ya dihlotshwana
•
Botsa dipotso ka sepheo sa ho ntshetsa pele puisano
•
Arabela puo, puo e etswang ka tshebediso ya ditho tsa mmele, ho tadima motho mahlong, le puo ya mmele
•
Bontsha thahasello ka tshwanelo ka ho totobatsa maikutlo, moemo, jj.
•
Sebedisa ditlwaelo tse loketseng tsa ho bontsha boikokobetso le tlhompho ho ba bang
Ho mamela bakeng sa ho ananela
•
Arabela ditema tsa molomo ka ho ananela makgabane a ho tsona, mohl. morethetho, lebelo, tlhahiso ya
modumo, karaburetso le puo ya mmele tse ditemeng tseno.
Tshebetso ya ka morao ho ho mamela ho latela ketsahalo ya ho mamela. Baithuti ba
•
araba dipotso
•
boeletsa dinoutso; kgutsufatsa
•
fetola tlhahisoleseding ho tswa sebopehong sa tema ya molomo ho e isa sebopehong sa e ngolwang, jk. ho
sebedisa tlhahisoleseding ho etsa ditshupiso setshwantshong/dayakeramong
•
hokela mmoho tlhahisoleseding e ntjha le e seng e ntse e tsejwa
•
etsa diqeto; lekola; hlahisa mohopolo ya bona.
22
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
HO BUA
Thuto ya ho bua e lokela ho ela hloko maemo a batsi a fapafapaneng a laolwang le a sa laolweng a ho bua, ho tloha
ao ho ipuelwang ka bolokolohi ho isa ho a laolwang a ngangisano e batlisisitsweng le a nehelano ya molomo. Ho bua
ka tsela e hlakileng, ka bolokolohi, ka tsela e supang momahano, e hlalohanyehang, ka boitshepo le ka tshwanelo e
lokela ho ba maikemisetso a ho ruta ho bua.
Ho ruta ho bua ho tshwanetse ho kenyeletsa tsebo ya tshebetso le mawa a ho buisana
Tshebetso ya ho bua
Tshebetso ya ho bua e na le mehato e latelang:
•
Ho rala, ho batlisisa le ho hlophisa
•
Ho ikwetlisa le ho nehelana
Ho bua hoo eseng ha semmuse le mosebetsi wa dihlotswana
Sheba Makgetha le melao ya ditema tsa molomo tse tla latela
Ho bua ha semmuso le ho nehelana
Tshebetso ya ho bua ha semmuso ho tla kenyeletsa mehato e meraro e latelang. Mekgwa ya ho nehelana ya
semmuso e ka kenyeletsa mokgwa wa ho ngola le wa molomo oo matitjhere a ka e lekanyetsang
Ho etsa moralo, diphuputso le ho hlophisa
Baithuti ba bontsha bokgoni ba ho etsa moralo, diphuputso le ho hlophisa bakeng sa ho etsa nehelano ya molomo.
Ba etsa hona ka ho:
•
sebedisa le ho hlwela mehlodi bakeng sa ho fumana le ho kgetha tlhahisoleseding;
•
ngola dinoutso le ho kgutsufatsa ho tswa mefuteng e fapaneng ya mehlodi;
•
kenyeletsa dintlha tse batsi le mehlala ho ya ka ditlhokeho tsa mosebetsi o etswang;
•
sebedisa selelekela le qetelo tse ntle haholo, jk. ho sebedisa diqotso tse hlahang dingolweng, ho supa dintlha
tse nkilweng mehlodi e amohetsweng, palenya ya bophelo ba motho;
•
bopa mehopolo le kgang: hlophisa dintlha, mehlala, jj., ka tsela e hlalohanyehang;
•
sebedisa dintho, disebediswa tse mamelwang le/kapa tse bohuwang ho matlafatsa thahasello le nepahalo ya
nehelano ya hae.
Ho ikwetlisa le ho nehelana
Baithuti ba ikwetlisa le ho bontsha bokgoni ba ho etsa nehelano ya molomo ka ho:
•
Sebedisa tlwaelo kapa tsela e loketseng ya ho ikgokahanya le baamohedi ba ditaba.
•
Bontsha kelohloko ya baamohedi ba ditaba:
SLKT
23
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Bontsha kelohloko ya maemo: puo ya semmuso, e seng ya semmuso kapa puo ya ka mehla e seng molaong
hakaalo.
•
Hlahisa mehopolo ya hae le ho e tshehetsa dipuisanong.
•
Sebedisa dibopeho tsa puo le ditlwaelo ka nepahalo.
•
Sebedisa mawa a loketseng a puo e buuwang le e sa buuweng bakeng sa ho matlafatsa moelelo, jk. sehalo,
tlhahiso ya lentswe/ taolo ya modumo wa lentswe, kutlwahalo ya lentswe, motsamao/lebelo, tsela ya ho bua,
ho tadima baamohedi ba ditaba mahlong, tshebediso ya sefahleho, tshebediso ya ditho tsa mmele mmoho le
mmele.
•
Bua ka sehalo le qapodiso tse hlakileng, ho theosa le ho nyolla sehalo bakeng sa moelelo.
Makgetha le melao (ditlwaelo) tsa ditema tsa molomo
Ho bua hoo eseng ha semmuso le mosebetsi wa dihlotshwana
Ho bua/
sebopeho sa
tema ya molomo
Dipuisano
tse seng tsa
semmuso/
moqoqo/
dayaloko/
mosebetsi wa
dihlotshwana
Sepheo
Makgetha
Ho arolelana maikutlo,
mehopolo, le dintlhakemo
le ba bang/ dihlotshwana
• Qala le ho ntshetsa pele puisano
• Sebedisa ditlwaelo tsa ho sielana sebaka sa ho bua
• Tlatsa dikgeo le ho kgothatsa sebui
• Hlakisa moelelo moo ho hlokehang
• Nehelana le ho tshehetsa mohopolo; resisana bakeng sa ho dumellana
Tadima: Dipolelo
tse sebediswang
dipuisanong –
Lenane leo ho
tadingwang ho
hong ho lona
• Arolelana mohopolo le boitemohelo
• Botsa le ho araba dipotso ka sepheo sa ho ntshetsa pele puisano
• Ho ntshetsa pele sepheo sa ho sebetsa ka dihlotshwana ka ho nka
karolo ya ho ba moetapele kapa dikarolo tse ding
• Arabela puong, puo e etswang ka tshebediso ya ditho tsa mmele, ho
tadima motho mahlong, le puo ya mmele
• Bontsha thahasello ka tshwanelo ka ho totobatsa maikutlo, moemo le
puo e etswang ka tshebediso ya ditho tsa mmele.
Ho balla
hodimo ho sa
itokisetswang
24
Ho arolelana tema e
ngotsweng ke yena kapa
e mong
• Bala ka bolokolohi le ka kutlwahalo ho ya ka moelelo le sepheo
• Qapodisa mantswe hantle ntle le ho nyotobetsa moelelo
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Ho bua ha semmuso le ho nehelana
Ho bua/
sebopeho sa
tema ya molomo
Puo e
hlophisitsweng
bakeng sa
dihlooho tse
tlwaelehileng
Sebopeho sena se
tla bontsha bopaki
ba dipatlisiso le/
boitokisetso
Sepheo
Tse fapaneng:
ho tsebisa/ ho
susumetsa/ ho
arolelana le
ho nnetefatsa
ntlhakemo kapa
mohopolo
Raporoto
ya molomo;
tekolokakaretso
Makgetha
• Hlophisa tlhahisoleseding ka kgokahano. Kgetha mehopolo ya sehlooho, mme o
e hodise le ho e tshehetsa ka mehlala
• Sebedisa sebopeho se nepahetseng, tlotlontswe, puo le ditlwaelo/ melao
• Sebedisa mabotsi, dikgefutso le diphetapheto
• Sebedisa sehalo, tlhahiso ya lentswe, lebelo, ho tadima baamohedi ba ditaba
mahlong, moemo, tshebediso ya ditho tsa mmele
• Sebedisa selelekela le qetelo tse ntle haholo
• Sebedisa setaele le rejistara tse loketseng
• Kenyeletsa disebediswa tse loketseng tse bohuwang, tse mamelwang le/kapa
tse bohuwang le ho mamelwa hong, jk. ditjhate, diphoustara, disebediswa tse
ding le ditshwantshiswa tse ding
Ho bala ka
kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Ho arolelana
tema e
ngotsweng
ke yena kapa
ke ba bang ,
bakeng sa ho
thabisa
• Bala ka bolokolohi le ka ho tsepamisa mehopolo ho ya ka sepheo le ditlhoko tsa
mosebetsi
• Qapodisa mantswe ntle le ho nyotobetsa moelelo
• Matlafatsa moelelo ka sehalo, tlhahiso ya lentswe, lebelo, ho tadima baamohedi
ba ditaba mahlong, moemo le tshebediso ya ditho tsa mmele
Tadima hape le ditlhaloso tse amanang ho etsa moralo le ho nehelana, tse boletsweng ka hodimo.
Ho bua ka maikemisetso a itseng kapa tlasa maemo a itseng
Ho bua/
sebopeho
sa ditema
tsa molomo
Ho fana ka
ditshupiso
Sepheo
Ho supisa motho
e mong hore a ka
fihla sebakeng se
itseng jwang
Makgetha
• Sebedisa boholo puo e sebopehong sa taelo
• Sebedisa dipolelo tse kgutshwane mme tse hlakileng
• Sebedisa tatellano e tlwaelehileng (ho tloha ntlheng e tlase ho ya ho e latelang ka
momahano)
• Hlakisa hore ho tsamauwa ho ya ka lehlakore lefe (mohl. tsamaya jwalo o lebile
botjhabela ..., jj.)
• Akanya bohole ba sebaka
• Nehelana ka mekolokotwane e ka bonwang ha bonolo (naheng) tseleng
Ditaelo
SLKT
Hlalosa kamoo
sesebediswa
se itseng se ka
sebediswang
kateng, kapa ho
pheha sejo kapa ho
lokisa phoso, jj.
• Hlalosa kamoo sesebediswa se sebediswang kateng, kapa kamoo ho hong (ho
itseng) ho etswang kateng
• Bolela tsohle tse hlokehang ho ka etsa seo
• Hlahisa ditaelo ka tsela e hlakileng, ka nepo le ka tatellano e tlhalohanyehang
• Sebedisa tlotlontswe, dipolelo kapa puo e theknikale tse loketseng
25
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
ho mamela le ho bua
Dipolelo tse sebediswang meqoqong ya tlwaelo Sesothong - (Lenane)
HO KOPA/ TUMELLO YA…
HO SITISA MOTHO HO SEO A NTSENG A SE ETSA
• Na nka…..?
• Ntshwarele, na nka...?
• Ke kopa ….
• Tshwarelo, o bona ho lokile ha nka...?
• E be ho ka loka ha nka…..?
• Ntshwarele hle, na o a tseba ka...?
• Na ho nepahetse ha nka….?
• Phephi hle, a ke o nthuse mona ka…
• Na ho tla be ho lokile ha nka…?
• Ho ka ba jwang ha nka …?
• Ntumelle hle ke …
• Na o ka dumela ha nka …?
HO THUSA
HA O KOPA THUSO
• A na nka o thusa?
• Na nka o thusa ka…..?
• Nka o thusa?
• Na o nthusa ka ho…..?
• A na ho na le seo nka o thusang ka sona?
• Ke hloka ho thuswa ka …
• Na o tla thabela ho thuswa?
• A ke o nthuse ka ho …
• A na o hloka ho thuswa?
• A ke o kenye letsoho ka ho …
• Ke eng seo nka o thusang ka sona kajeno?
HO KOPA TSHWARELO
HO TLETLEBA
• Ntshwarele.
• Ke lesitse, empa ke lokela ho o bolella sena...
• Ke kopa tshwarelo….
• Ke mohau ho o tshwenya, empa...
• Ke maswabi ka …
• Mohlomong o lebetse ho...
• Phephi hle …
• Ke nahana hore o lebete ho...
• Ke kopa tshwarelo …
• Ntshwarele haeba ke tswile lekoteng, empa...
• Ntshwarele hle.
• Ke a kgolwa ho na le ho se utlwane ka...
• Pheta hape
• O se ke wa nkuka hampe, empa ...
HO NEHELANA KA KELETSO
HO HLAHISA TAKATSO
• Ke nahana o ke o …..
·
• O tla lokela ho…..
• Nka mpa ka ……
• Ha o lokele ho….
• Hobaneng ha re sa...?
• Ha ke ne ke le wena, ke ne ke tla …….
• Ke bona ho le molemo ha …….. Wena o e bona jwang?
• Ha ke ne ke le maemong a hao, ke ne ke tla…
• O nahana hore re etse jwang?
• O molemo hore o ….
• Ha e ne e ba ke ho ya ka nna, ke ne nka …
• O se ke wa …….
• Ke nahana hore re ….
Na o tla rata ho ….
• Leha o ka etsa eng, o se ke wa …….
26
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
HO LEKANYA, AKANYA
• Ke tla re ho batla ho lokile ho ka ...
• Mohlomong ke tla hloka …
• E ka nna ya ba o ...
• Ho bonahala ...
• Mohlomong o hloka…
• Mohlomong ba batla ...
• Ho thata ho ka bolela, empa ke lekanya…
• Ha ke nepisise, empa ke nahana
HO NEHELANA KA TLHAHISOLESEDING E
AKANNGWANG
• Ho na le ho ka etsang….
• Ho na le tse ka bang…
• Ho na le palo e kalo ka ……
• Lekanya hore e ka fihla ho …..
• E ka ba …
• Ke mofuta wa …
• Ke tsa mofuta wa …..
• Ho thata ho ka bolela, empa ke lekanya…
• Ha ke nepe hantle, empa ke nahana…
HO DUMEDISA/SADISA HANTLE
HA O ITEKOLA
Maeto a malelele, matsatsi a phomolo, maeto a
makgutshwane
• E sebeditse hantle/ka tshwanelo hobane….
• Tsamaya hantle.
• Phomola hamonate.
• E ba le leeto le bolokehileng.
• Matsatsi a phomolo a monate.
• Natefelwa!
• Ke entse sena hantle hobane….
• Ho ka be ho nepahetse ha ke ne ke haeba ke ne ke ...
• Ho ka be ho ile ha ntlafala ha …
• Tswelopele e /ha e bonahale hobane …
• Hona ho atlehile hobane …
• Phomolo e monate moo …
TUMEDISO KAMORA LEETO
• O tsamaile jwang leetong la hao/phomolo ya hao e bile
jwang…?
• Na o bile le phomolo e monate?
• Leeto la hao e bile jwang?
SLKT
27
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
ho mamela le ho bua
Bolelele bo sisinngwang ba ditema tse sebediswang bakeng sa ho mamela ka kutlwisiso
Ditema
• Ditema tsa molomo, tse bohuwang, tse mamelwang le ho bohuwa hong, le
ditema tsa mefuta e fapaneng ya bophatlalatsi
• Ditema tse mamelwang (Kereite tsa 10 le 11, qotso e mamelwang nakong
ya metsotso e mmedi; Kereite ya 12 qotso e mamelwang ka metsotso e
meraro.)
• Ditema tsa boiqapelo
• Ditema tse tsa tlhahisoleseding le tse ka lekolwang ho fumana dintlha tse
itseng ka ho kgetheha
Kereite
Bolelele ba tema
10
Mantswe a 150 /
nako e ka bang
metsotso e 2
11
Mantswe a 250 /
nako e ka bang
metsotso e 2½
12
Mantswe a 350 /
nako e ka bang
metsotso e 3
• Ditema tsa matlafatso
• Ditema tse mamelwang le ho bohuwa hong (difilimi, mananeo a thelevishene
le didokhumenthari, pontsho ya diselaete, mehlodi e hatisitsweng, e
rekotilweng, mananeo a radiyo, dinepe, dividiyo tsa mmino)
Bolelele ba nako e sisinngwang bakeng sa puisano ya molomo
Nako
Ditema
Dikereite tsa 10-12
Dipuisano
metsotso e 10 - 30 bakeng sa sehlotshwana/ tlelase
Puisano ya batho ba babedi (didayaloko)
metsotso e 2-3bakeng sa ba batho ba babedi/ metsotso e
5-6 bakeng sa sehlotshwana
Ditaelo le ditshupiso
metsotso e 1 - 2
diinthaviu
metsotso e 3 - 5 bakeng sa sehlotshwana
Ho bala ka kutlwahalo ho lokisitsweng
metsotso e 1 - 2
Puo e hlophisitsweng, tlaleho, tekolokakaretso
metsotso e 1 - 2
Ho pheta pale, ho pheta diketsahalo
Metstso e isang ho e 3
Dipuisano tsa ka mehla, jk. Ho kopa thuso, ho kopa
tshwarelo
Sheba lenane la lipolelo tse sebediswang puisanong Lenane
28
Metsotso 1 - 2
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
3.2 Ho bala le ho boha
Ho bala/ho boha ho hokahanya dikarolo tse pedi, eleng: (1) ho ithuta le ho sebedisa mawa bakeng sa ho fumana
moelelo le ho utlwisisa tema; (2) ho ithuta le ho sebedisa tsebo ya dibopeho kapa makgetha a tema. Dintlha tsena
ka bobedi di lokela ho ba teng ha ho rutwa ditema tsa dingolwa le tseo e seng tsa dingolwa.
Dikahare tsa ho bala/ho boha di hlophisitswe ka: (1) ho balla kutlwisiso, 2 ho bala dingolwa ka sepheo sa ho ithuta
tsona semmuso le ho bala ho 3 ekeditsweng ho etswang ka boikemelo.
Tshebetso ya ho bala
Thuto ya ho bala hangata e bolela ho sebetsana le dikarolwana tsa tshebetso ya ho bala. Yona ke tshebetso e nkang
mehato e meraro e kenyelleditseng mawa a ho bala ka boikemelbakeng sa ho rarolla tema le ho e utlwisisa. Ha se
mehato kaofela ya tshebetso ena e tla sebediswa ka nako tsohle. Mohlala, ha baithuti ba bala mofuta wa tema kapa
wa sengolwa oo ba sa o tsebeng, ba tla lokela etsa mosebetsi o etswang pele ho ho bala o tla ba elelliswa makgetha
a ka hodimo feela a mofuta ona wa tema, mme hona ho tla ba thusa ho hokahanya seo ba se balang le tsebo eo ba
seng ba ntse ba na le yona. Mesebetsi e etswang nakong ya ho bala e tla ba thusa ho sekaseka sebopeho sa yona
mmoho le makgetha a yona a puo ka botebo. Mosebetsi wa ka morao ho ho bala ke o ka etsang hore baithuti ba
leke ho hlahisa mofuta ona wa tema ka ho ingolla yona ka tsela ya bona.
Pele ho ho bala ho teanya baithuti le tema. Ho tsoselletsa dikgokahano le tsebo ya kgale.
•
Okola le ho tlodisa mahlo makgetha a tema: dihlooho, dihloohwana, mantswetlhaloso, ditlhakisetso, dikerafo,
ditjhate, didayakeramo, mongolo o ntshofaditsweng, mongolo o tshekalletseng, dinomoro, dimmapa,
matshwao, karolwana e welang tlasa menyu o itseng komporong (khomputeng) jk. ha o phetla menyu wa
sebopeho (format) o fumana tsena: bulete le dinomoro, meedi le ho ntshofatsa, fetola mongolo, jj), fuputsa
mantswe a sehlooho, jj., fuputsa mantswe a sehlooho, jj.
•
Ho okola buka le ho e tlodisa mahlo matshwao a sebopeho: leqephe la sehlooho, leqephe la dikahare, dikgaolo,
lenane la mantswe le ditlhaloso tsa wona, dikahare, dihlomathiso, difutunoutso, jj.
•
Ho akanya, o sebedisa tlhahisoleseding le fumanweng ka ho okola le ho tlodisa ditema mahlo.
•
Ho sebetsana le tlotlontswe ya sehlooho eo baithuti ba sa e tsebeng.
Nakong ya ho bala ho kenyelletsa ho etsa moelelo ka tema le ho tsepamisa maikutlo haholo ho makgetha a puo a
ho yona.
•
Ho fumana moelelo wa tema ka ho sebetsana le yona.
•
Ho batla moelelo wa mantswe a sa tlwaelehang le ditshwantsho ka ho sebedisa bokgoni ba ho lekola moelelo
wa mantswe ho ya ka tshebediso ya ona.
•
Ho sebedisa mawa a ho utlwisisa tema e balwang: ho hokahanya mantswe, ho fetofetola lebelo la ho bala ho
ya ka boima ba tema, ho bala hape moo ho hlokehang, ho balla pele temeng bakeng sa ho fumana dintlha tse
ka thusang, ho botsa le ho araba dipotso (ho tloha ho tsa boemo bo tlase ho ya ho tsa boemo bo hodimo), ho
bopa setshwantsho ka kelellong, ho bala ka sepheo sa ho hlwaya mehopolo ya sehlooho, tsepamisa maikutlo
ho kgetho ya mantswe le dibopeho tsa puo, hlwaya mofuta wa tema ho ya ka sebopeho sa yona le makgetha
a yona.
SLKT
29
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Ho etsa dinoutso kapa ho kgutsufatsa dintlha tsa sehlooho le tse tshehetsang.
Ka morao ho ho bala ho dumella baithuti ho bona le ho arabela tema yohle
•
Ho araba dipotso tse qholotswang ke tema ho tloha ho tse boemong bo tlase ho isa ho bo hodimo
•
Ho bapisa le ho lekanya; ho hokella mmoho
•
Ho lekola, ho etsa diqeto le ho hlahisa maikutlo ao e leng a hae
•
Ho hlahisa mofuta ona wa tema ka ho ngola mehopolo ya hae (moo ho hlokehang teng).
Ho kgetha mefuta ya ditema kapa dingolwa
Matitjhere a lokela ho nnetefatsa hore hara selemo baithuti ba bala mefuta e batsi ya ditema mmoho le dingolwa.
Ho be le tekatekano dipakeng tsa ditema tse telelele le tse kgutshwane le ho bala ka maikemisetso a fapaneng,
jk. ho bala tema bakeng sa ho ananela botle (ho ithuta dingolwa ka tsela ya semmuso), ditema tse phatlalatswang
mediyeng, ditema tse bohuwang bakeng sa ho ithabisa (tadima “Ditema tse sebediswang ha ho rutwa bokgoni ba
puo ka mokgwa o momahaneng”).
Ho bala ditema tsa dingolwa le tseo e seng tsa dingolwa ka botebo
Nakong ya tshebetso ya ho bala ho lokelwa ho sebedisa mawa a latelang:
Ho bala ditema tse kgutshwane ka botebo bakeng sa KUTLWISISO boemong ba lentswe
Baithuti ba sebedisa mawa a fapaneng ho fumana moelelo wa tema. Ba aha tlotlontswe ka ho sebedisa bokgoni ba
ho utolla moelelo wa mantswe ho ya ka tshebediso ya ona, le ho sebetsana le ditema halelele.
•
Sebedisa bukantswe, thesorase le mehlodi e meng eo ho tadingwang tse itseng ho yona ho fumana moelelo,
mopeloto, qapodiso le ho bona hore lentswe ke setho sefe sa puo le mantswe a sa tsejweng
•
Hlwaya mosebetsi le moelelo wa dihlongwapele (jk. mo-, ba-, se-, di-) le dihlongwanthao (jk. -hadi, -nyana,
-ana).
•
Fumana moelelo wa mantswe le kamano ya ona le mantswe a mang a habo ona ka ho sebedisa tsebo ya
metso, dihlongwanthao le dihlongwapele
•
Sebedisa maemo ao tema e thehilweng ho ona (jk. tlhaloso e dipolelong), ditemoso (jk. difeelwane, diqotso) le
ditemoso tsa dikrafiki (jk. ntshofatso ya mongolo) ho fumana moelelo wa mantswe a sa tsejweng
•
Ela hloko dikakanyo tse tlwaelehileng, dikapolelo le maele, jk. ho fana jwalo ka Thene; pela e ne e hloke
mohatla ke ho romeletsa, jj.
•
Ho bona phapano dipakeng tsa moelelo oo e leng wa sethato le oo e seng wa sethato
•
Lekola kamoo mantswe a tswang dipuong tse ding a amang tema kateng, jk. mantswe a tswang ho isiZulu le
Sefora le maadingwa (jk. thope (intombi), pongpong (bonbon) ho kata (to guard) tjhelete (geld)).
•
Mantswe a tarakanyang: medumotshwano, didumatshwano/homonime, mepeletotshwano, mahlalosonngwe/
sinonime, mohl. komelo / toro
30
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Ela hloko dikgutsufatso le akronime
•
Sebedisa tsebo ya melao ya thutapuo ho fumana moelelo wa mantswe. Tadima lenane la dikarolo, melao/
ditlwaelo tsa puo sehlomathisong sa 1 ka morao tokomaneng ena.
Ho bala ditema tse kgutshwane ka botebo bakeng sa KUTLWISISO boemong ba polelo le ba seratswana
Baithuti ba sebedisa tsebo ya bona ya thutapuo ho utlwisisa sebopeho sa dipolelo le tlhophiso ya ditema. Ho ithuta
ka tema boemong bona ho nehelana ka monyetla wa ho ruta dibopeho tsa puo ka tsela e momahaneng.
•
Hlwaya, hlalosa le ho sekaseka moelelo le tshebediso ya dikarolo le ditlwaelo/ melao ya puo ditemeng. Tadima
lenane la dikarolo, melao/ ditlwaelo tsa puo sehlomathisong sa 1 ka morao tokomaneng ena.
Ho bala ditema tse kgutshwane ka botebo bakeng sa KUTLWISISO boemong tema yohle, kapa ho utlwisisa
tema yohle
Baithuti ba sebedisa tsebo ya bona ya mefuta ya ditema /dingolwa mmoho le ya ho ithuta ditema ka tsela wa
semmuso ho utlwisisa moelelo, sepheo le seabo sa tema yohle.
•
Ho amanya tema le tsebo ya bona ya tsa bophelo
•
Hlwaya mofuta wa tema/ sengolwa le sepheo sa yona, jk. ho beha ditaba ka tsela e lekang ho susumetsa
•
Hlwaya le ho hlalosa maikutlo le sepheo sa mongodi
•
Ho hokela mmoho dikarolo tse fapaneng tsa ditema kapa ditema kaofela ka sepheo sa ho fihlella diqeto
•
Etsa diqeto; bopa le ho tshehetsa mehopolo ya hae
Ho bala ditema tse kgutshwane ka botebo bakeng sa HO KGUTSUFATSA LE HO NGOLA DINOUTSO.
Baithuti ba sebedisa kutlwisiso ya bona ya dibopeho tsa tema bakeng sa ho e kgutsufatsa. Tadima mawa a ho bala
a boletsweng ka hodimo.
•
Ho okola le tlodisa mahlo bakeng sa ho fumana mehopolo ya sehlooho le mokotaba
•
Arohanya mehopolo ya sehlooho le e tshehetsang
•
Qolla mehopolo ya sehlooho mme o e ngole ka mantswe a hao
Ho bala ditema tse kgutshwane ka botebo bakeng sa TEMOHO YA TSHEBEDISO YA PUO E HLOKOLOSI
Baithuti ba sebedisa kutlwisiso ya bona ya tsela eo puo e ka bopang le ho boloka dikamano tsa matla dipakeng tsa
mohlahisi wa tema le mmadi. Ba sekaseka ntlhakemo eo tema e hlahiswang ho tswa ho yona.
•
Hlwaya ntlhakemo ya mongodi/ mohlahisi.
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola puo e fehlang maikutlo le e hlohleletsang
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola puo e nang le leeme le tshekamelo mmoho le ho tadima ditaba ka lehlakore le
le leng
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola dikakanyo le ho hlalosa tshusumetso ya tsona
SLKT
31
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola moelelo o patehileng le dikakanyo
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola moelelo o totobetseng/ wa sethatho le o akantsweng
•
Akanya sepheo sa ho kenyeletsa kapa siya tlhahisoleseding e itseng
Ho bala ka botebo DITEMA TSA DIMEDIYA TSE FAPANENG LE TSE BOHUWANG
(Ditema tsa dimediya tse di sebedisa mehlodi e bohuwang le e ngotsweng temeng e le nngwe, e jwalo ka dipapatso,
dikhathunu. Ho ka boela ha hokahanngwa le puo e buuwang mmoho le puo ya ditho tsa mmele.)
Baithuti ba sebedisa tsebo ya bona ya ho bopa ditshwantsho tsa ka kellolong le ya dielemente tse bohuwang ho
utlwisisa mokgwa oo di tshehetsang ho ngolwa ha ditema tsa mefuta e fapaneng ya bophatlalatsi. Baithuti ba
sebedisa puo e ikgethang ya thuto ya litheresi e bohuwang/ ya difilimi ho utlwisisa le ho ananela dielemente tsa tema
e bohuwang mmoho le tshusumetso ya tsona.
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola sepheo le molaetsa ditemeng tse bohuwang tse nehelanang ka tlhahisoleseding,
mohl. dikerafo, dipapetla/ ditafole, didokhumenthari, ditjhate, dimmapa, .
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola sepheo le molaetsa wa ditema tse bohuwang tse hlahiseditsweng ho ballwa
monate le ho thabisa, jk. filimi, dikhathunu, dividiyo tsa mmino le dipalenyana tsa dikhomiki.
•
Hlwaya, sekaseka le ho lekola molaetsa le bohlokwa ba ditema tse bohuwang tse reretsweng ho matlafatsa
ho bua, jk. diphoustara, dayakeramo, le tlhahiso ya tlhahisoleseding ka datha projektara
•
(Ho ho ithuta ka difilimi feela) Hlwaya, utlwisisa, sekaseka le ho lekola kamano e teng pakeng tsa modumo,
puo, ketso le dielemente tse bohuwang filiming le mefuteng e meng ya ditema tse mamelwang le ho bohuwa
hong.
Ho bala ka botebo ho tsepamisitswe hodima HO BALA DINGOLWA KA TSELA YA SEMMUSO
Baithuti ba bala, ba lekola le ho arabela ditema tsa dingolwa ka tsela ya ho ananela botle bo ho tsona. Ho kgethwa
mofutao le MONG wa tema/sengolwa bakeng sa ho ithuta semmuso mmoho le bakeng sa tekanyetso ya selemo le
selemo. Ditema ka ho fapana di ithutwa Dikereiteng tsa 10-12 tse kgthilweng ho tswa Khathalokong ya Dingolwa ya
Naha: dithothokiso le/kapa dipalekgutshwe le/kapa padi/nobele le/kapa tshwantshiso/terama le/kapa ditema tse ding
tsa dingolwa bakeng sa matlafatso.
Sheba “Ditema tsa ho ruta bokgoni ba puo ka tsela e momahaneng” qetellong ya karolo ena.
ELA HLOKO: Toboketso e behwang ha ho ithutwa ditema semmuso e tla fetoha ho ya ka sengolwa se
kgethilweng bakeng sa ho ithuta.
•
Utlwisisa matshwao a ikgthehileng a mefuta ee fapaneng ya dingolwa, jk. hore thothokiso e na le matshwao a
sa tshwaneng la a padi
•
Hlwaya le ho hlalosa puo ya bonono le bokgeleke le disebediswa tsa bonono (mekgabisopuo) jwalo ka ha
di hlahella ditemeng tse fapaneng, jk. papiso, tshwantshiso, mothofatso, alithereishene, leetsisa, pheteletso,
kganyetso, phoqo, kobiso, mothipoloho, disimbolo mmoho le puo e haellwang ke ho fihlela moelelo wa nnete)
•
Hlwaya le ho hlalosa sepheo a mongodi/ sethothokisi/ mohlahisi
32
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Dithothokisong, hlalosa kgetho ya dielemente tsa bothothokisi le tshusumetso ya tsona mabapi le kamoo di
tshehetsang molaetsa/mokotaba kateng. Dielemente di ka kenyeletsa dikapuo, karaburetso, dielemente tsa
sebopeho le disebediswa tsa modumo, jk. raeme, phetapheto, moretheto, alithereishene
•
Tshwantshisong, hlalosa kgetho ya dielemente tsa bongodi ba tshwantsho, le tshusumetso ya tsona mabapi
le kamoo di tshehetsang molaetsa/mokotaba kateng. Ho tlatselletsa ho dikapuo le karaburetso, dielemente
di ka kenyeletsa matshwao a sebopeho, jk. poloto, sehlohlolo, popeho ya dibapadi, ditshupiso tsa kalaneng,
sephetho se sa lebellwang, tikoloho.
•
Dipalekgutshweng /pading (noveleng)/ difiliming hlalosa kgetho ya dielemente tsa bongodi ba ditshwantsho,
le tshusumetso ya tsona mabapi le kamoo di tshehetsang molaetsa/mokotaba kateng. Ho tlatselletsa ho
dikapuo le karaburetso, dielemente di ka kenyeletsa seabo sa mopheti, matshwao a sebopeho, jk. poloto,
tlhekelo, kgolo ya diketsahalo, kgohlano, sehlohlolo, mothipoloho, tharollo, tikoloho
Ho bala le ho boha ho ekeditsweng ho etswang ka boikemelo
Baithuti ba sebedisa mawa ao ba ithutileng wona nakong ya ho bala ka botebo le ha ba ithuta ditema ka tsela ya
semmuso; mawa ana ba a sebedisa bakeng sa ho bala ka boikemelo, ho sa kenyelletsweng dithutong tsa semmuso,
empa ho etswa bakeng sa diphuputso le boithabiso. Tataiso ya titjhere bakeng sa ho fumaneha ha mehlodi le kgato
eo mehlodi e leng ho yona e hlokolosi bakeng sa lenaneo lena la ho bala.
•
Ho kgona ho kena laeborari le ho tseba ditlwaelo tsa poloko ya dibuka
•
Ho nehelana ka bopaki ba ho bala/ho boha ho ekeditsweng ha ho etswa mesebetsi e kang puo (e etswang),
dipuisano le mananeo a tekolokakaretso ya dibuka/ difilimi
•
Ho bala/ho boha ditema (tema yohle) tse fapaneng tse batsi jk. dibuka, dimakasine, dikoranta, diwebsaete,
difilimi, didokumenthari, dipale tsa thelevishene tse hlahang ka tatellano e tswelang pele, tse hlahiswang ka
nako ya sekolo leha sekolo se se se tswile.
Mehlala ya mefuta ya dipotso
Dipotso tse batlisisang tsebo
Ho etsahetse eng ka mora moo …? A ke o bolele lebitso la
… Hlalosa se ileng sa etsahala … Ke mang ya buileng le …?
Moelelo wa … ke eng.?
Dipotso tse bontshang kutlwisiso
Mophetwa wa sehlooho ke mang …? Nehelana ka mohlala
wa … Hlalosa ka mantswe a hao ….
Dipotso tsa tshebediso ya tsebo
Na o ka nahana maemo a mang ao ho ona ho… Na o
hopola hore re ne re tadimile tshwantshiso – o hlalosa
jwang tshwantshiso e hlahelang moleng wa 4 thothokisong
eo o sa tswa e bala?
Dipotso tse sekasekang
See se tshwana jwang le seo o se hlalositseng ka hodimo
…? Hoo ho fapana jwang le maemo a hlalositsweng
moleng wa …? Mokotaba o hlahiswang temeng ee ke ofe?
O nahana eng ka...?
Dipotso tse hokelang mmoho dintlha/ tlhahisoleseding
Re ithutile dintlha tse ngata tse fapaneng ka Molefi (Haeso
Mafotholeng) – bokella dintlha tseo tse hlalosang Molefi.
Ke motho wa semelo sefe?
Dipotso tse lekolang kapa tse etsang kahlolo e itseng
E ama jwang ……? Na o nahana tsela e nngwe e ntle ho
feta ee ….? Ke thothokiso efe ho tsee tse pedi eo e ratang?
Hobaneng?
SLKT
33
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
DITEMA TSE SEBEDISWANG HO RUTA BOKGONI BA PUO KA MOKGWA O MOMAHANENG, DIKEREITENG TSA 10-12
Ntle le ditema tsa dingolwa tse ithutwang semmuso, mefuta ya ditema tse sebediswang dikereiteng tsa 10-12 e kenyelletsa
ditema tse ngotsweng, tse bohuwang le tsa bophatlalatsi ba mefutafuta, tse sebediswang ka merero e fapaneng. Ditema tse
ding di tla sebediswa bakeng sa ho ananela botle ba tsona; tse ding di tla sebediswa ho nehelana ka mehlala ya mefuta ya
ditema mmoho le ho motlola ditema tse ngolwang.
Matitjhere a lokela ho nnetefatsa hore hara selemo baithuti ba bala mefuta e batsi ya ditema mmoho le dingolwa. Ho be le
tekatekano dipakeng tsa ditema tse telelele le tse kgutshwane le ho bala ka maikemisetso a fapaneng, jk. ho bala tema bakeng
sa ho ananela botle (ho ithuta dingolwa ka tsela ya semmuso), ditema tse phatlalatswang mediyeng, ditema tse bohuwang
bakeng sa ho ithabisa (tadima “Ditema tse sebediswang ha ho rutwa bokgoni ba puo ka mokgwa o momahaneng”).
Ditema tsa dingolwa tse ithutwang
semmuso. Mefuta e fapaneng e lokela
ho ithuta Dikereiteng tsa 10 -12.
Mefuta ya ditema e kgothalletswang
Ho kenyelletswe mofuta wa dingolwa
le mong mefuteng e kgothalletswang
e
latelang
e
kenyelleditsweng
Khathalokong ya Dingolwa ya Naha:
Ditema tse ngotsweng tse nehelanang
ka tsebo/ lesedi/ tlhahisoleseding
Bukantswe/dikshenare
Diensaetlelophedia
Ditjhate/dimmapa
Disekejule
Buka ya pokello ya dinomoro tsa mehala
Dibukakgakollo/diteksbuku
Buka ya tlhaloso ya mantswe/thesorase
Dipalekgutshwe
Dipapetla tsa nako
(Kereite ya 10 - dipale tse 2)
Dibuka tsa tataiso ya mananeo a
thelevishene
(Kereite ya 11 - dipale tse 3)
(Kereite ya 12 - dipale tse 5
Dithothokiso
(Kereite ya 10 - dithothokiso tse 3)
(Kereite ya 11 - dithothokiso tse 4)
(Kereite ya 12 - dithothokiso tse 6)
Padi e kgutshwane
Tshwantshiso e kgutshwane
Matlafatso
Ho ithuta ka difilimi/
Dipalenyana tse hlahlamanang tse
tswelang pele/ didokhumenthari tsa
Thelevishene
Ditshwantshiso tsa radiyo
Meqoqo
Dibayokerafi
Diothobayokerafi
Ditshomo
Dipale tsa bahale
Ditema tse ngotsweng tse hlahiswang
ke bophatlalatsi
Diatikele tsa dimakasine
Diatikele tsa dikoranta
Tsa bohlophisi
dikoranta
ba
masedinyana/
Dikerafo, dipapetla, ditjhate tsa diphae,
mmapa ya monahano, didayakeramo,
Diphoustara
Dipampitshana/diphephetjhana
tsa
tlhahisoleseding/flayara, diphamfolete,
dibroutjhara
Matshwao le disimbolo
Didokhumenthari tsa thelevishene
Maqephe a websaete, a inthanete,
dibloko, di-feisbuku, le marangrang a
mang a dikgokahano phedisano
Tlhahiso ya tsebo/lesedi ka theknoloji
ya (data projection)
Ditransparensi
Ditsebiso
Nalane ya Bophelo ba Mofu/ Obitjhuwari
Ditekolokakaretso (reviu)
Dipapatso
Dibopeho tsa ditema tsa molomo tse
ngolwang
Dipuisano
Ditema tsa mefuta e fapaneng ya
bophatlalatsi/ tse bohuwang bakeng
sa ho ananela botle
Difilimi
Difotokerafo
Ditshwantshisi
Dipina
Ditema tsa mefuta e fapaneng ya
bophatlalatsi/ tse bohuwang bakeng
sa boithabiso le boikgathollo
Metlae
Difilimi
Dipuo (Speeches)
Ditema
tsa
ngollano
dikgokahano tsa ka mehla
le
tsa
Dikhathunu
Didayari/dibukatsatsi
Dipalenyana tsa metlae tsa dikhomiki
Metlae (e tshwantshisitsweng)
Di-emeili
Melaetsa e mekgutshwanyane
selefouno (sms) ; thwitha (twitter)
ya
Dinoutso
Tlaleho/pehelo/raporoto
Ditema tsa ngollano le tsa kgokahano
tse sebediswang dikgwebong
Mangolo a semmuso
Metsotso le mananetsamaiso
Mananeo a thelevishene
Dividiyo tsa mmino
Mangolo
Dimemo
34
Ditema tsa mefuta e fapaneng
ya bophatlalatsi/ tse bohuwang
tse nehelanang ka tsebo/ lesedi/
tlhahisoleseding
Mongolo wa maboteng o entsweng ka
pente/ kerafiti
Ditema tse mamelwang
Mananeo a radiyo
Diterama tse balwang
Padiso ya padi le dipalekgutshwe
Puo e rekotuweng
Dipapatso
tsa
radiyong,
tsa
thelevishene, tsa masedinyana le tsa
dimakasine
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Bolelele ba ditema tse ngotsweng tse lokelang ho balwa ka botebo/ ballwa tekokutlwisiso le kgutsufatso
Tema
Tema ya tekokutlwisiso
Tema
Kgutsufatso
SLKT
Dikereite
Palo ya mantswe
10
mantswe a 200 -300
11
mantswe a 300 - 400
12
mantswe a 400 - 500
Dikereite
Bolelele ba tema
Bolelele ba
kgutsufatso
10
Mantswe a 150
Mantswe a 50 - 60
11
Mantswe a 180
12
Mantswe a 200
Mantswe a 60 - 70
35
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
3.3 Ho ngola le ho nehelana
Ho ngola le ho nehelana ho kenyelleditse dikarolwana tse tharo e leng: 1) ho sebedisa Tshebetso ya ho ngola 2) ho
ithuta le ho sebedisa tsebo ya sebopeho le makgetha a mefuta e fapaneng ya ditema 3) ho ithuta le ho sebedisa
tsebo ya ho bopa dipolelo le diratswana mmoho le tshebediso ya matshwao a puo
Tshebetso ya ho ngola
Ho ruta ho ngola ditema ka mehla ho tla kenyelletsa ho sebetsa ka tsela/tshebetso kapa mehato e itseng ya ho ngola.
Empa le ha ho le jwalo ha se mehato yohle e tla sebediswa ka mehla ha ho ngolwa tema. Mohlala, ha baithuti ba
ngola mofuta wa tema o tlwaelehileng ha ho hlokehe hore ba sekaseke sebopeho sa yona le makgetha a puo ka
botebo bo bokaalo. Hape ho ka ba le dinako tseo matitjhere a tla tshwanelang ho tsepamisa maikutlo popehong ya
dipolelo le diratswana, kapa baithuti ba ngole ditema tse se nang mekgwaritso ha ba itokisetsa Ditlhahlobo.
Mehato ya tshebetso ya ho ngola
Ho etsa moralo/boitokisetso ba ho ngola
•
Sekaseka sebopeho, makgetha a puo le rejistara ya tema kapa mofuta wa tema o kgethilweng
•
Etsa qeto ka sepheo sa yona, baamohedi ba ditaba le maemo ao e ngolwang tlasa wona
•
Ngola mehopolo ka sehlooho tse tlang mohopolong di le jwalo feela, o sebedisa mohlala, mmapa wa monahano
•
Buisana ka makgetha a tla sebediswa ho lekanyetsa tema eo
•
Etsa diphuphutso ka sehlooho, mohlala, etela laeborari mme o fumane mehlodi e loketseng
•
Hlwaya mohopolo wa sehlooho le e tshehetsang
•
Hlahlamanya mehopolo ka tatelano e ntle hore e etse moelelo
Ho ngola mekgwaritso
•
Ngola mokgwaritso wa pele o elang hloko sepheo, baamohedi ba ditaba, sehlooho le mofuta wa tema o
ngolwang
•
Kgetha mantswe a loketseng, mohlala, bongoding ba phetelo sebedisa mantswe le dipolelwana tse sisinyang
maikutlo ho thusa hore ho ngolwe ka tsela e hlakileng
•
Hlophisa mehopolo ka tatelano e hlalohanyehang hore ditaba tsa moqoqo di tsamaye ka bolokolohi
•
Hlophisa mehopolo le / kapa ditshwantsho (karaburetso) hore pale e be le moelelo
•
Hlahisa lentswe le setaele sa hao kapa boikutlwahatso boo e leng ba hao
•
Bala mekgwaritso ka tshekatsheko mme o fumane le tlaleho ho tswa ho titjhere le baithutimmoho
Ho boeletsa , ho bala hape bakeng sa ntlafatso, ho hlaola diphoso le ho nehelana
•
Hlahloba mosebetsi (bongodi) wa hae le wa ba bang bakeng sa ho o ntlafatsa ba sebedisa makgetha a
behilweng
36
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Ntlafatsa kgetho ya mantswe, sebopeho sa dipolelo le diratswana
•
Tsepamisa maikutlo hodima tlhahlamano le kgokahano ya diratswana
•
Qoba tshebediso ya mantswe a mangata a sa hlokeheng, meelelomengata le puo e hlohlontshang ditsebe
•
Sebedisa dibopeho tsa puo, mopeleto le matshwao a puo ka nepo
•
Lokisa sehlahiswa sa ho qetela o kenyelleditse sebopeho, mohlala dihlooho le difonte
•
Nehelana ka tema
Dibopeho le melao ya tshebediso ya puo nakong ya tshebetso ya ho ngola
Rejistara, setaele, boikutlwahatso
•
Sebedisa rejistara e loketseng, mohlala mantswe a tsamaelanang le tsa kgwebo lengolong la kgwebo, le
setaele (sa semmuso kapa seo e seng sa semmuso)
•
Hlahisa lentswe leo e leng la hae (boikutlwahatso ba hae), mohlala ho ngola ho tswa ntlhakemong ya hae, ka
moo a bonang ditaba ka teng
Kgetho ya mantswe
•
Tseba le ho sebedisa tlotlontswe e batsi
•
Tseba moelelo o tlolohileng le o akantsweng wa mantswe
•
Tseba hore lentswe ke karolo efe ya puo le hore le sebediswa jwang polelong
•
Tseba ha lentswe e le la semmuso, e se la semmuso, kapa e le la puo ya sehlotshwana (kapa le nyenyefatsang)
le ho tseba ho a sebedisa ka nepo (kapa ho se a sebedise ho hang)
•
Ho pelete mantswe ka nepo
•
Sebedisa dibukantswe tse hlalosang ka puo e le nngwe kapa ka dipuo tse pedi le thesorase ho atolosa
tlotlontswe
•
Iketsetse bukantswe kapa buka ya tlotlontswe ho eketsa tlotlontswe
Ho bopa dipolelo
•
Ngola dipolelonolo, dipolelokopane/ tswako le dipolelomararane
•
Sebedisa makopanyi ho kopanya dipolelwana dipolelotswakong: mohlala, le, empa, mme, hobane; homme;
kahoo; kaha
•
Sebedisa mantswe a hokelang ho kopanya dipolelwana dipolelong tse rarahaneng:
o
a supang nako: ha (mohl. ha a kena .../ o tla tla ha pula e na)
o
a supang boemo: ha (mohl. ha a ka fihla, ho tla ba bonolo ho rona)
SLKT
37
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
o
a supang lebaka: ka ha (ka ha pula e a na, nkeke ka ya moo)
o
a supang sephetho: hobane, kahoo, ka baka leo, (mohl. o qetile ho sebetsa, kahoo o a tsamaya)
o
a supang sebaka: moo (mohl. ke moaho moo ho rapelwang teng)
o
a supang mokgwa: hoo (mohla. O tahilwe hoo a thekeselang)
•
Sebedisa dipolelwanakgethi ka nepo
•
Sebedisa dipolelwanakutu, polelwanabitso, polelwanahlalosi le polelwanakgethi ho atolosa dipolelo, mohlala,
monnamoholo ya tsamayang mane o fapohetse motseng ona maobane.
Ho ngola diratswana
•
Ngola diratswana tse nang le polelo e ka sehloohong le dipolelo tse tshehetsang ditemeng tsa ditaba tsa nnete
tse kgolwehang
•
Hlophisa dipolelo ka tatelano e nang le moelelo ho bopa diratswana tse momahaneng tse tsamaelanang le
mofuta wa tema
•
Sebedisa mantswe a hokelang ho hokahanya dipolelo diratswaneng:
o
hlophisa mehopolo: (ntlheng) ya pele, ya bobedi, boraro, qetellong, jj.
o
koketso: ho feta moo, ntle le moo, ka hodimo ho moo, ho tlatselletsa moo, jj.
o
ho tshwana: jwalo feela ka, jwalo feela, ka tsela e le nngwe feela.
o
ho fapanya: empa, empa he, leha ho le jwalo, ka tsohong le leng, jj.
o
sesosa/ sephetho: hobane, kahoo, ka baka leo, jj.
o
a supang maemo: ha, haeba, ebang, jj.
o
tatelano ya nako: ho latela, haufi, haufinyane, morao, hamamorao, hamamoraonyana, ka mora, hang,
ka mora moo, jj.
•
Sebedisa mantswe a hokelang, le ho phetapheta mantswe, mahlalosonngwe le malatodi ho bopa seratswana
se nang le momahano (k.h.r. seratswana se hokahaneng, ka dipolelo tse tshwarahaneng ho hlahisa moelelo)
Melao le ditlwaelo tsa tshebediso ya puo (matshwao a puo le mopeleto)
Tseba le ho kgona ho sebedisa matshwao a puo a latelang ka nepo le ka tshwanelo: kgutlo, feelwana, kgutlopedi,
tlami, letshwao la potso, lekgotsi, masakana, diabulwa diakwalwa (ditsejana)
38
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Mefuta ya ditema – sebopeho le makgetha a puo
Matitjhere a nnetefatse hore baithuti ba ngola mefuta e batsi ya ditema selemong. Ho be le tekatekano pakeng tsa
ditema tse telele le tse kgutshwane, ha mmoho le ho ngola ka merero e fapaneng: mohl ho ngola ka kutlwisiso e
tebileng bakeng sa ho ithuta ho itseng, ho ngola ka boiqapelo, ngollano pakeng tsa batho le ka mabaka a mosebetsi.
Matitjhere a kgethe mofuta wa tema e ngolwang mmoho le sehlooho se loketseng seo ho tla ngolwa ka sona;
mohlala, moqoqo wa kgang ka sehlooho.
Dipapetla tse latelang di hlalosa mefuta e batsi ya ditema tseo moithuti a lokelang ho rutwa ho di ngola Dikereiteng
tsa 10-12; mefuta e meng le yona e kenyelletswe ka moo ho ka hlokehang ka teng.
Meqoqo kapa ditema tsa boiqapelo
Mofuta wa
tema
Phetelo
Sepheo
Ho thabisa
Sebopeho sa tema
qeto
Makgetha a puo
• E ka ngolwa ka motho wa pele kapa wa
boraro; E ka ngolwa ka lekgathe lefitile
• Diketsahalo di behwa ka tatelano eo di
hlahang ka yona
• Ho sebediswa mantswe a hokelang a
supang nako, mohl. Hoseng ha tsatsi
leo, ha moraonyana, hang feela, jj.
• Ho sebediswa puisano (dayaloko)
• Puo e sebediswang e be e nang le
tshusumetso ho mmadi, mohl. mahlalosi,
makgethi, karaburetso.
Tlhaloso
SLKT
Ho hlalosa
ho hong
ka tsela e
hlakileng
Ho hlwaya: ho nehelana ka tjhebo e
akaretsang ya sehlooho, mohl. Ho ne ho na
le sebata se seholo.
Tlhaloso: ho hlaloswa makgetha kapa
matshwao a sehlooho, mohl. E ne e na le
mmele o moholo o budulehileng; ditsebe di le
kgolohadi di ebeselaka sa ...jj.
• E ka ngolwa ka lekgathe la lejwale kapa
lefitile
• E bopa setshwantsho sa monahano ka
mantswe
• Ho sebediswa makgethi, mahlalosi
• Ho sebediswa puo ya bonono, mohl.
tshwantshiso, papiso, mothofatso,
poeletsamodumo
39
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
HO NGOLA LE HO NEHELANA
Ditema tsa kgokahano tse telele le tse kgutshwane
Mofuta wa tema
Ditaelo,
ditshupiso
(E kgutshwane)
Tjhebokakaretso
( pale-kgutshwe
kapa tjhebokakaretso ya filimi
(E telele)
Sepheo
Sebopeho sa tema
Ho hlalosa
kapa ho fana
ka ditaelo tsa
hore ketso
e etsuwa ka
mehato e
fafaneng e
latelanang
• Sepheo: Polelo ya se tshwanetseng
ho fumanwa
Ho boelletsa,
ho arabela
ditema tsa
dingolwa kapa
mesebetsi
• Maemo: Tlhahisoleseding e leng
boitshetlehong jwaloka mongodi,
mofuta wa mosebetsi
• Disebediswa tse hlokahalang tsa
ka tatelano, mehato e letelanang
ho fumana sepheo mohl. o ka nna
wa ba le tema e bohuwang mohl.
dayakeramo, jj
• Ditema tse hlalosang: di hlalosa
dielemente tsa tema kapa
sehlahiswa se kang baphetwa ba
sehlooho, diketsahalo tsa sehlooho
Makgetha a puo
• E ngolwe ka mokgwa wa taelo
• Sebedisa dinomoro le dibulete ho
bontsha tatelano
• Ditlhahiso tsa sepheo le sephetho
• Tema e ngotsweng ho lekgathe
lejwale/ lefetile
• Tshebediso ya kananelo le
tlotlontswe ho lekanyetsa tema
• Tekanyetso ya mosebetsi ka ho
hlahisa mohopolo kapa ka kahlolo
Tlaleho e
kgutshwane
Ho hlalosa
diketsahalo
(E telele)
• Tlhaloso ya diketsahalo
• E ngolwe ka lekgathe le loketseng
• Di ka nna tsa bala tema e bonwang
mohl. dithwantsho/ difoto
• Haholoholo ho tloha boemong bo
akaretsang ho ya ho bo totobetseng
• Ho ka nna ha esbediswa tlotlontswe
e
Bukatsatsi
(E kgutshwane)
Ho rekota le
ho nahana ka
boitemohelo
ba hae tsatsi le
leng le le leng
• Hangata e ngolwang bukeng e
ikgethileng ( bukatsatsi)
• Hangata e ngolwa ka lekgathe
lefetile
• Diketsahalo di ngolwa kgafetsa (
mohl. tsatsi le leng le le leng kapa
beke e nngwe )
• Setaele ke se seo e seng sa
semmuso.
• Ho ngolwe mohla diketsahalo di
etsahalang.
• Mongodi o a ingolla.
• E ba ka sebopeho sa pheteloya se
etsahalang ho motho
Lengolo la
setswalle
(E telele)
Karete ya memo,
posekarata
(E kgutshwane)
Ho tsebisa le
ho matlafatsa
dikamano
• Aterese, mohla le tumediso.
• Dikghare
• Qetelo
• Hangata setaele ke seo e seng sa
semmuso, empa e ka fapana, mohl.
lengolo la kutlwelobohloko le tla
sebedisa haholo puo ya semmuso
• Lebitso la mongodi
• Makgetha a puo a tla fapana ho ya
ka sepheo sa molaetsa
K arata ya
memo e le
mohlala:
• Eka nka boemo ba lengolo la
setswalle kapa a sebedise karata ya
memo & kenyelletsa:
• E ka ba ya semmuso kapa eo e seng
ya semmuso
Ho mema
moyho e
mong ho tla
ketsahalong e
nngwe kapa
ho etsa ntho e
nngwe ( mme a
amohele memo
kapa a e hane )
• Mokgwa wa ketsahalo
• Moo e tlang ho etsahala teng
• Letsatsi le nako
• E be kgutshwane mme e tobe taba
• E sebedise dipolelwana tsa ditlwaelo
• Karabo e bontshang ho hlompha
• E ka Kenya le moaparo
• Lebitso la motho ya menngwang
• E ka le elemente e bohuwang , e
radilweng
• Karabo e ka ba ka mokgwa wa
molaetsa ( note) kapa lengolo
40
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Lengolo la
semmuso
(E telele)
Ho tlatsa
diforomo
(E kgutshwane)
Pampitshana ya
tlhahisoleseding /
sephephetjhana
(E kgutshwane)
A fapane:
mohl. ho kopa
mosebetsi
kapa thuso ya
ditjhelete tsa
ho ithuta ho
tletleba; kapa
ho hong
Di fapane,
mohl. ho
etsa kopo ya
mosebetsi,
kopa bodulo
yunivesithing
Ho susumetsa
motho e mong
ho reka ho
hong kapa ho
sebedisa ho
hong.
• Aterese ya mongodi mohl. aterese
ya ya ngolwang, tumediso.
• O ka ba le sehlooho
• Sebopeho sa molaetsa se tla fapana
ho ya ka sepheo sa ho ngola, mohl.
lengolo le yang ho mohlophisi
Hangata setaele ke sa semmuso
Ho sebediswa ditlwaelo tsa puo, mohl.
Monghadi/ Mofumahadi, jj
Le ba lekgutshwane mme le toba taba
Qetelo
Di a fapana ho ya ka sepheo
• E nnyane ka boholo, mohl. pampiri
ya boholo ba A5
• Dihlooho di hohela mahlo hanghang,
lepetjo kapa letshwao
• Tlhaloso e kgutshwane ya
sehlahiswa
Motho ya tlatsang foromo a etse ka
bokgutshwane, di a toba, setaele sa
semmuso, di makgethe (mongolo o
balehe)
• E bua le mmadi ka ho otloloha
• Puo ke e kgutshwane
• Puo e sebediswa ho susumetsa
mmadi, mohl. mahlalosi,
makgethi, puo ya bonono e kang
poeletsamodumo, papiso
• Lenane la melemo e fumanwang
teng mohl. websaete
• Moo tlhahi soleseding e ka
fumanwang teng:
• E ka ba le dielemente tse bohuwang,
tsa moralo
Papatso
(E kgutshwane)
Ho susumetsa
motho ho bala
ho hong kapa
ho sebedisa
tshebetso e
itseng
• E ka nka dibopeho tse fapaneng
• Ho sebediswa mapetjo le diloko
• Hangata e ba le sebopeho se
takilweng kapa se tshwatshisitswng
Ho sebediswa puo ya bonono le ya
bothothokisi ho hlahisa tshusumetso
le ho etsa hore puo e hopolehe, mohl.
tshwantshiso, papiso, poeletsamodumo,
phetapheto, morethetho, raeme
• Ho sebediswa mawa a ho bapatsa
• Sebedisa dielemente tsa sebopeho
ho etsa hore papatso e hohele mme
e dule e hopolwa
E-meile
(E kgutshwane)
Dayaloko
(E telele)
Sheba phetelo
e etswang ke
wena (motho)
Sheba phetelo e etswang ke wena
(motho)
Sheba phetelo e etswang ke wena
(motho)
Ke rekoto ya diphapanyetsano
jwalo ka ha
di ntse di
etsahala,
hantle ho latela
maikutlo a
sebui
• Ha o ngola dayaloko; nngola mabitso
a dibapadi ka lehlakoreng le letshadi la
leqephe
• Ha dayaloko e kenyeletsa maloko a
lelapa kapa metswalle ho sebediswa
(setaele se lokolohileng). Ho
sebediswa difomula tse tsebahalang
bakeng sa dikopo, dipotso, ditaelo,
ditshisinyo le dikamohelo.
o ssebedisa kgutlwana kamora lebitso
la sebui se buang
o ssebedisa mola o motjha ho bontsha
sebui se setjha
o kkeletso ho baphetwa (kapa babadi)
hore na ba bue jwang kapa ho etsa
ketso jwang e lokela ho kenngwa ka
masakaneng pele mantswe a buuwa;
o etsa moralonyana pele o qala ho
ngola
SLKT
• Ha puisano e kenyeletsa batho ba sa
tsejweng setaele sa ho buisana se
a sebediswa, ho kenngwa mekgwa
ya boikokobetso ka hara fomula e
tsejwang e sebediswang bakeng sa
dikopo, dipotso, ditaelo, ditshisinyo le
dikamohelo
41
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Puo
(E telele)
Ho fana ka
lesedi, ho ruta,
ho kgakolla
le ho thabisa
setjhaba
• Nahana mme o qale ka setaele seo o
tla se sebedisa, neng, kae, hobaneng
(lebaka), mang (mmadi) le eng
Sebedisa dipolelo tse kgutshwane tse
nang le mehopolo e bonolo, o qotsa
mehlala e tlwaelehileng
• Pulo e lokela ho hohela le ho tsosa
tjantjello
• Hodisa dintlha ka bokgeleke mme o
qobe ho sebedisa mantswe le dipolelo
tse tapileng, tse jwalo ka le a bona he
jwale, e sa le neng, jj.
• Sebedisa dipolelo tse kgutshwane tse
nang le mehopolo e bonolo, o qotsa
mehlala e tlwaelehileng
• Seholla o ntse o fana ka ditlhahiso tse
utlwahalang
• Qetelo e bohlokwa haholo, mme ha se
kgutsufatso ya se seng se ngotswe
Bolele ba ditema tse ngotsweng tse lokelang ho hlahiswa
Ditema
Dikereite
Palo ya mantswe
10
150-180
11
180-200
12
200-250
Ditema tsa kgokahano tse telele:
Lengolo la setlwaedi/ la semmuso (a kopo /
tletlebo / la kopo ya mosebetsi / la kgwebo/
la teboho/ takaletso tsa mahlohonolo/
kutlwelobohloko) /tlaleho e kgutshwane
/ palekgutshwe kapa tekolokakaretso ya
filimi / puisano/ dayaloko.
10 – 12
80-100 -(dikahare feela)
Ditema tsa kgokahano tse kgutshwane:
Dipapatso/ Ho ngola dayaring/ Posekarete/
Dikarete tsa memo/ ho tlatsa diforomo/
Ditshupiso/ Ditaelo / Pampitshana ya
tlhahisoleseding / Phoustara/ E-meile
10 – 12
mantswe a 50 – 70
Meqoqo: phetelo, tlhaloso
42
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
3.4 Dibopeho tsa puo LE MELAO (ditwlaelo) tsa tshebediso ya puo - LENANE LEO di
lokodisitsweng HO LONA
Dibopeho tsa puo tse latelang di tla rutwa ha ho ntse ho rutwa ho bala le ho ngola, di rutwe hape e le karolo ya
lenaneo la thutapuo le balletsweng. Tse ding tsa dibopeho le melao ya tshebediso ya puo di tla be di se di entswe
dikereiteng tse tlase, empa ho tla nne ho hlokehe hore di boeletswe. Dibopeho tse ding tsa puo di qala ho rutwa
Mokgahlelong o Phahameng.
Dibopeho le melao ya tshebediso ya puo
Kgodiso ya tlotlontswe le tshebediso ya puo
Mahlalosonngwe (disinonome), malatodi (diantonime), diparonime, dipolisime, didumatshwano le mepeletotshwano, lentswe
le le leng bakeng sa polelwana (tlotlontswe),
Dikapuo (papiso, tshwantshiso, mothofatso, phoqo, kobiso, mothipoloho, kganyetsano);
(Matlafatso: phelephanyetse, matshurao / symbole, tatolano, pheteletso, thehello, phetolabitso, leetsisa, lepata, pebofatso/
pebolo, tarakanyo)
Maele, dikapolelo (dika, dikamaele, maelana);
Mantswe a adinngweng, a maswetso, a matjha (neologism), mmoho le tlhaho ya mantswe (etimoloji)
Dikarolo tsa mantswe: dihlongwapele, metso le dihlongwanthao
Dibopeho tsa
polelo melao ya
tshebediso ya
puo
Mabitso
Mefuta
mabitsokgopolo (mehlala. boikokobetso, botswa, bohale, dikgopolo, bohlale, bokgopo, jj)
mabitsohohle (mehala: setulo, lekotikoti, monna, mosadi, tafole, sekolo, jj)
mabitsomararane (mehlala: modulasetulo, mahanahojwetswa; ntlwanatshwana, jj)
mabitsokgoboka (mehlala: mohlape; phutheho; sehlopha; sekgakgatha, jj)
mabitsobitso (mehlala: Palesa; Dafita; Pitoria: Maseru; sekolo sa poraemari sa Lereko; Bebele, jj)
mabitso a nkang sehlongwapele – ho: (mehlala (ho tsamaya; ho ja; ho nwa; ho tsuba; ho lla, jj.)
mabitso a bopilweng ka dikarolo tse ding tsa puo: (mehlala: sejo, sebini, seritsa, jj)
Maemedi
Mmui: Nna (bonngwe), Rona (Bongata)
Mmuiswa: Wena (bonngwe) Lona (bongata)
Mmuuwa: yena (bonngwe) bona (bongata)
Maemedi oohle ho ya ka dihlopha tsa mabitso, Mehlala ke e latelang bonngweng le bongateng
(yena/ bona) motho, batho, leshodu, mashodu, sefate, difate, nku, dinku, jj. Tadima dihlopha tsohle tsa
mabitso)
Tshebediso: Moetsi polelong > Yena o kapa patsi (Moroesi)
Bona ba tsamaile maobane (bashemane)
Moetsuwa polelong > Yena o jelwe tjhelete e ngata
Tsona di hangwa ke bashanyana (dikgomo)
le ka sebetsa jwalo ka dikarolo tse ding tsa puo
Mohlala: Ntlo ya bona e tjhele (jwalo ka lerui)
SLKT
43
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Dikgethi
Lekgethi: (mohlala: -sweu > Monyaduwa o apere mose o mosweu kajeno).
(mohlala: -raro > Maeba a mararo a fofetse hole).
(mohlala: -holo > Lesaka le leholo le ahwa ke mora wa morena).
leamanyi: (mohlala: - reka > Banna ba rekang haufi mona ba se ba tsamaile)
(mohlala: -kgopo > Modula o tsamaile ka tsela e kgopo ho ya Matwabeng)
leakaretsi: (mohlala: - ohle > Setjhaba sohle se dumellana le morena)
lesupi:
(mohlala: -ena > Sekolo sena se a hola)
lekgetholli: (mohlala: -sele > Monna osele o fihlile mona lapeng a o batla)
(mohlala: -efe > Ke sekolo sefe se hlotseng tlhodisanong eo?)
lerui:
Mahlalosi
(mohlala: -sekolo > Bana ba sekolo ba se ba tsamaile)
Lehlalosi la nako:
(mohlala: kajeno > Sello o tsamaya kajeno)
Lehlalosi la sebaka / tao (mohlala: Thabo o ya sekolong)
Lehlalosi la mokgwa (mohl. O bua hampe ha o tjho jwalo; Moroesi o sebetsa ka mokgwa)
Maetsi,
makgathe le
dikao
Leetsi (mehlala: Molelekeng o ja bohobe;
Maetsi a letso/ maetsi matswa (mehlala:
leetsane > thusa (-ana) > Puleng o thusana le Dieketseng mosebetsing wa bona.
leetsolli > tlama (-olla, -ll-) > Ntate o tlamolla ntja)
leetsaki > ngola (-aka) > Bashemane ba ngolaka mabota a sekolo
leetsisi > sheba (-isa) > Dineo o shebisa Molefi nonyana sefateng.
leetsetsi > beha (-ela) > Ntate o behela Maki tjhelete
leetsehi > rata (-eha) > Mosidi o a rateha
leetsileba/ leba
• lebatlhalosi (mohlala: Molefi o moholo; Sekolo se hole)
• lebalelekanyi/ lebatshwano (mohlala: Kgoboso ke motho; Pule ke morena)
• lebakamano ( mehlala: Mme o na le tjhelete e ngata; kgomo e na le namane)
Makgathe a leetsi
lekgathe lejwale (mehlala: Pule o a tsamaya; Moroesi o hlatswa dijana)
lejwaleletswelli (Pule o ntse a tsamaya; Moroesi o sa ntse a hlatswa dijana/ o sa hlatswa dijana/ o ntse a
hlatswa dijana)
lephethi (mehlala: Pule o tsamaile; Moroesi o hlatswitse dijana)
lefetile (mehlala: Pule o ile a tsamaya/ Pule a tsamaya/
letlang (mehlala: Pule o tla ngola lengolo leo; Mmabotswa o tla ya lebenkeleng)
letlangletswelli (Mehlala: Nthati o tla be a ntse a ngola; Motshedisi o tla be a ntse a hlatswa dijana)
sebopeho sa tatolo (Mehlala: Pule ha a tsamaya; Moroesi ha a hlatswa dijana)
maetsi le mathusi (mehlala: (hle) > Dieketseng a hle a fihle hoseng.
(tshwana) Ke tshwana ke mmone
(tswa) Ke sa tswa fihla mona lapeng.
boiketsi - lebopi -i: (Mehlala: kama > Ngwanana enwa o ikama hantle);
(shwa > Monna o ile a itjhwesa ha a bona mapolesa)
Dikao
sekaopeho > (mohlala: Rapolasi o hela koro; Bashemane ba bala buka.)
sekaohore > (mehlala: Ke dumela hore Modimo o a phela; O sebetsa ka thata hore a atlehe sekolong)
sekaokgoneho > (mehlala: O ka fihla materiki ha o ka sebetsa ka thata; Pirates e ka hlola Chiefs)
sekaoho > (mehlala: ho ja haholo ha ho a loka; Ho tsamaya ho naka di maripa; Ho sa tsebe ke lebote)
44
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Makopanyi
le mantswe a
hokelang
(diratswana)
Tatelano e tlwaelehileng: (wa) pele, bobedi, boraro, pele ho, ka morao ho, nakong eo,
hamamoraonyana, qetellong, ha latela, moraonyana tjena, ,
recently, nakong e fetileng, ka morao ho moo
Tlhaloso/sesosa le sephetho: ka baka leo, sephetho/ ditlamorao ya ba, hobane, ka lebaka la hobane, ho
tloha moo, kahoo, ho a utlwahala hore .., ho tloha moo ...
Tatelano tshebetsong: mohatong wa pele, wa bobedi, swa boraro ...
Ho bapisa – ho batla ho tshwana le ho fapana ha ntho: tshwana, fapane, nnyane ho, kgolo ho, le ha ho
le jwalo, empa
Tatelano e bontshang bohlokwa ba ntho: ka mehla, qetellong
Tlhahlamano ya ho dula ha ntho sebakeng: hodima, ka tlasa, ka tsohong le letona, ka tsohong le
letshehadi, jj.
Kakaretso: ka kakaretso, ha ke qetella/ pheletsong
Seratswana se kgethang: ka mohopolo wa ka, tumelo ya ka, monahano, kutlwisiso, ke nahana/ hopola
hore, ke nka hore, ke dumela, ho fihla ho nna hore, ke kgetha ho/ ke rata/ ha ke rate/ tshepa hore/ ke
ikutlwa hore
Seratswana se hlophisang: ke ya mofuta wa, e ka arolwa ka, e wela tlasa, e hokelwa mmoho le, ke
karolo ya, e kgohlela hantle ho, e kgobokanngwa le, e amana le, e tsamaya mmoho le
Seratswana se hlalosang: ka hodimo ho, ka tlasa, ka thoko ho, pela, leboya/ botjhabela/ bophirima/
borwa, boholo, mmala, sebopeho, sepheo, bolelele, bophara, boima, lebelo, e tshwana le, eka ke
Seratswana se lekolang/ hlahlobang: ntle/-mpe, nepahetse/ fosahetse, itshwere hantle/ itshwere hampe,
nepile/ fositse, bohlokwa/ ha e bohlokwa,
sisinya/ hlahisa hore, kgothalletsa, eletsa, pheha kgang
Seratswana se hlalosang: e hlaloswa ka hore, ke ya mofuta (o itseng)
Seratswana se qetellang: ho phethela, ho akaretsa, ka kakaretso, ka bokgutshwanyane, jwalo ka ha o
bona
Dipolelo le
dipolelwana
polelonolo (mehlala: Bashemane ba ja nama; Pule o ngola lengolo; Ke ya sekolong)
polelokopane/ polelotswako: na le dipolelwanakutu tse pedi. (Mehlala: Ke a ngola ebile ke mametse
mametse mmino; Moroesi o hlatswa dijana ha Pule yena a di phumula)
polelotswako (e na le dipolelwanakutu tse fetang tse pedi kapa ho feta)
polelomararane (polelwanakutu le dipolelwana tse ding) Mehlala: O tsamaile ha letsatsi le dikela; Eitse
ha pula e sa, mme a aneha dikobo; Mamotsamai o bolaile e mo hlodiyang bosiu
dipolelwana
• Polelwanakutu > O tsamaile.
• polelwanabitso > e mo hlodiyang bosiu
• polelwanakgethi > Ngwanana ya mathang le masiu o tshwerwe
• polelwanatlhalosi:
o ya nako > ha letsatsi le dikela
o ya sebaka > moo ba rapellang teng
o ya mokgwa >.hoo a fophang madi mahokedi :
• Lehokamoetsi > Mohlala: Disebo o fiela lebala
• Lehokamoetsuwa > Lebala le fielwa ke Disebo
Sebopeho sa potso: Mehlala: Na Moroesi o hlatswa dijana?
Puo ya mmui le
puopehelo
Mehlala:
Puo ya mmui: “Ke tla tsamaya hosane ho ya Maokeng”, ho realo Nthabiseng
Puopehelo: Nthabiseng o re o tla tsamaya hosane ho ya Maokeng.
Sebopeho
sa Boetsi le
Boetsuwa
SLKT
Mehlala:
Boetsi: Disebo o fiela lebala
Boetsuwa: Lebala le fielwa ke Disebo
45
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Malahlelwa
le maetsisamodumo
Malahlelwa: mehlala
• Itjhu!: Itjhu! lemati la tla la mpitla habohloko.
• Kgele! Kgele! o ngwana e mobe hakaakang.
• Joo! : Joo! ka tla ka le bona nna nthwana batho.
Maetsisamodumo
• fi: Ha re feela fi ka mahlong ho nna.
• pote: Tweba ya re pote ka lebota.
• phuu: Ho ne ho nkga hore phuu ka tlong.
Matshwao a puo
Kgutlo (.)
> Dimakatso o tsamaya ka pele.
Feelwana (,) > Ha a se a fihlile moo, a re letsetse.
Tlami (-)
> Mofeta-ka-tsela o inketse yona ntja eo.
Makalo (!) > Kgele! A tla a mphoqa enwa ngwana.
Kgutlwana (:) > Moeketsi o rekile tse latelang: dikgomo, dinku le dipere.
Kgutlwanafeelwane (;) > Sepheo sa titjhere se totobetse; o batla bana ba hae ba tsebe ho ngola.
maqotsi/ditsejana/diabulwa diakwalwa > Dineo a re “Ke tla o ruta
Masakana ( ) > Sello a bua le bona (Puleng le Dineo) ka boitshwaro ba bona.
Temoho e hlokolosi ya tshebediso ya puo
Moelelo o otlolohileng le moelelo o patehileng/akantsweng
Ntlhakemo ya mongodi/mohlahisi
Puo e fehlang maikutlo le e hlohleletsang
Puo e leeme, e nang tshekamelo, puo e kgethollang, e tadimang ditaba ka lehlakore le le leng
Dikakanyo le ho hlalosa tshutshumetso ya tsona
Moelelo wa sethato le moelelo o ritsitseng
Mabaka a ho kenyeletsa kapa ho tlohela tlhahisoleseding.
46
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
3.5. MERALO YA HO RUTA
Tokomane ena e sisinya hore saekele ya ho ruta e kenyeletse yuniti e le nngwe kapa ho feta tse shebaneng le
bokgoni ka bong: ho mamela, ho bua, ho ngola, ho nehelana le puo. Saekele ka nngwe e tla fa baithuti mosebetsi
ya ho ithuta, ho bala kapa ho boha lethathama la ditema tsa molomo, tse ngolwang le tse bohwang. Saekeleng
ka nngwe mesebetsi e tla hulela kutlwisiso ya baithuti tshebedisong e ntle ya thutapuo le dingolwa. Nakong e
fetang selemo, bonnyane disaekele tse 18 tsa tsena di tla ama dinltha tsohle tsa kharikhulamo dibekeng tse 36.
Tlatseletsong, kgato ya boima dikarolong tsohle e tla phaphama kotara ka kotara le selemo le selemo ho fihla, ka
nqane ho dilemo tse tharo, ba ithuti bat la be ba loketse ho ngola Ditlhahlobo tsa makgaolakgang tsa kereite ya 12.
Ho tswella ho ya pele e ba karolo ya ho hlophisa mananeo a ho ithuta. Sebopeho sena se fa baithuti le matitjhere
monyetla wa ho bopa kutlwisiso, ho bokella tlotlontswe, le ho tlwaela dibopeho tsa puo dibekeng tse pedi pele ba
fetela ho ya bokgoning bo bong. Ka yona nako eo tlotlontswe e tla ba neha dintho tse fapaneng mme e ka ponngwa
le ho lokisa ho latela thahasello ya sehlopha. Mohlala, ‘Bolo ‘e ne e le sehlooho sa ho ruta se tlwaelehileng nakong
ya Mohope wa Lefatshe, empa e ka latelwa ke saekele ya manyalo a setso kapa ditlwaelo tse ntle tsa tikoloho.
Ho ruta puo ka tsela e momahaneng: saekele ya ho ruta
Hantlentle momahano e tlisa ho fapafapana: ho fapana ha dibopeho, mesebetsi ditema le dihlooho. Ha ho
ralwa saekele e momahaneng ya beke tse pedi, titjhere a ka kgobokanya mesebetsi mabapi le sehlooho mohl.
lefatshe la tshebetso, e le taba mohl. ho fetoha ha tlelamete, dingolwa tse kgethetsweng ho balwa, bokgoni ho
tswa kharikhulamong, mohl. dayaloko, puisano, mongolo wa kgang, kapa tema kapa ditema ho tswa ho ditema tse
sebedisitsweng bakeng sa ho ruta ka momahano bokgoni ba puo.
Tatelano ya dithuto saekeleng ya Dibeke tse pedi e ka etswa ka tsela efe kapa efe, mohl. saekele e ka qala ka
ho bala, e fetele ho ya dipuisanong (ho bua) ho latele ho ngola. Ho ka sebediswa tema e tswang dingolweng tse
kgethetsweng ho bala (moo ho kgonehang) kapa tema e nngwe e ka sebediswa bakeng sa mesebetsi e hlahellang
tlase mona.
Matitjhere a lokela ho kgetha ditema tsa dingolwa. E ka nna ya eba sehlotshwana, padi, palo e itseng ya
dipalekgutshwe, tshwantshiso kapa filimi (tadima ‘’ Ditema tse sebediseditsweng bakeng sa ho ruta bokgoni ba puo
ka tsela e momahaneng ‘) Tsena di hlahella ho Ho bala le ho boha Moralong wa ho Ruta, di hlaha e le ditema tsa
dingolwa.
Kharikhulamo ena e fana ka thutapuo e otlolohileng. Hantlentle puo e tla nka bonnyane hora beke tse ding le tse ding
tse pedi; halofo ya tsona di tla rutwa rutwa maemong a ha ho rutwa bokgoni ba ho ngola le ba ho bala mme halofo e
nngwe ya thutapuo e tla ka ho otloloha. Tlatseletsong ya ho ruta thutapuo e radilweng ho tla ba le ho ruta ka tsela ya
ho rarolla ditshita tsa ho ithuta kapa poeletso ya thutapuo e tswang diphosong tse ngotsweng ke baithuti.
SLKT
47
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Mookotaba o sisinngwang - Lenane le ka sebediswang
• Tsa dikgokahano
• Mmino
• Tsa setso
• Setjhaba sa heso
• Ditabatabelo
• Naha ya heso
• Tsa thuto
• Tsa tlhaho/ tikoloho
• Mekete (difesetivale)
• Tsa dipolotiki
• Tsa Bophelo bo botle
• Tsa bodumedi
• Boitsebahatso
• Batho bao e le mehlala (role models)
• Tsa mesebetsi/ditjhelete
• Tsa dipapadi
• Tsa molao
• Thekenoloji
• Tsa boithabiso/dihobi
• Bohahlaudi
• Lerato/thabo/tsa setswalle
• Bophelo ba ditoropong/ mahaeng
Ho fetola Moralo wa ho Ruta hore e be mesebetsi ya ho ruta le ho ithuta
Mohlala o itshetlehile MORALONG WA HO RUTA wa Kereite ya 10, Kotara ya 3, Dibeke tsa 23 le 24 (dithuto tse 12
tsa metsotso e 40) = dihora tse 8 tsa ho ruta
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao
hora e 1
(e momahane le ho rutwa
ka ho otloloha)
Ho mamela bakeng sa
puisano: Ho mamela le
ho nehelana, jk. melaetsa
e mekgutshwane/ ditaelo/
ditsebiso
Puo eo e seng ya
semmuso:
23 le 24
jk. bonketsisane
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ditema tsa kgokahano
tse kgutshwane:
Kgodiso ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo
Hlahisa le ho buisana
ka makgetha a ho
ngola molaetsa o
mokgutshwane, jk.
e-meile/ molaetsa
o mamaretswang
sehatsetsing / molaetsa
wa motjhini o arabelang
batho
Ditema tsa sengolwa:
Ho bala ditema tsa
dingolwa bakeng sa
tlhahisoleseding le
kutlwisiso
Ho matlafatsa taelo
Sebopeho sa puo:
dipolelo tsa sehlooho le
tse tshehetsang.
Makgathe
Tlotlontswe e
itshetlehileng temeng.
Ngola molaetsa o
mokgutshwane ka
dihlooho tse fapaneng.
Tsepamisa mehopolo
hodima tshebetso ya ho
ngola: Ho etsa moralo/
boitokisetso ba ho ngola,
ho ngola mekgwaritso,
ho boeletsa mosebetsi,
ho bala hape bakeng
sa ntlafatso, ho hlaola
diphoso le ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Saekele ya Mokotaba: Ho ngola melaetsa: Sehloohwana: Memo
48
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Thuto ya 1: (eo e leng boholo ya molomo)
•
Selelekela: Mamela tema e nang le tlotlontswe e tsamaelanang le mokotaba.
•
Hlalosa tlotlontswe e ntjha.
•
Mosebetsi wa hae: Tlhakiso e itshetlehileng tlotlontsweng e ntjha.
Thuto ya 2: (eo e leng boholo ba molomo)
•
Mamela (bonnyane makgetlo a mararo) ditema, jk. moo melaetsa o siilweng motjhining wa sehatisamantswe.
•
Baithuti ba a mamela mme ba inahana mehlala ya bona ya melaetsa e mekgutshwane, eo ba e arolelanang
le baithuti kaofela ka phaposing.
•
Mosebetsi wa hae: Ngola mohl. Mehlala ya bona e 2 ya melaetsa e mekgutshwane.
Thuto ya 3: (eo e leng boholo ya molomo)
•
Bonketsisane ba ho mema motswalle (e le mohlala) wa ho ya le kaekae.
•
Titjhere o etsa lenane la diphoso tse tlwaelehileng mme o nehelana ka tlaleho ho baithuti.
Thuto ya 4: (eo boholo e leng ya ho bala)
•
Ho bala mohl. thothokiso e itshetlehileng hodima setswalle.
•
Tlotlontswe e ntjha e a hlaloswa.
•
Puisano ho netefatsa kutlwisiso ya tema.
Thuto ya 5: (eo boholo e leng ya ho bala)
•
Dipotso tsa kutlwisiso (tse ngolwang) ka tema ya thuto ya 4.
•
Bala mehlala e mmalwa ya melaetsa e mekgutshwane
•
Thutapuo e reretsweng ho rarolla ditshita tsa ho tsa ho rarolla ditshita tsa ho ithuta tse tshwaileng t h u t o n g
ya 2 - mosebetsi wa lapeng.
Thuto ya 6: (ho bala le thutapuo)
•
Makgetha a tema a itseng a hokahanngwang le thutapuo.
•
Sekaseka sebopeho sa melaetsa e mekgutshwane e fapaneng
•
Mosebetsi wa hae: Ditlhakiso tsa thutapuo.
Thuto ya 7: (boholo ho bala le thutapuo e hokahanyang)
•
Ho tshwaya mosebetsi wa hae.
•
Matlafatsa makgetha a thutapuo ya 6.
SLKT
49
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Thuto ya 8: (ho ngola)
•
Mosebetsi wa pele ho ho ngola: Bala, mohl. emeile ya motswalle ya memang baithuti ho ya phomolong.
•
Ho buisana ka makgetha a ho ngola molaetsa o mokgutshwane jk. e-meile, molaetsa o manehwang
sehatsetsing/ molaetsa ho motjhini o arabang.
•
Mosebetsi wa hae: Tlotlontswe - mantswe a sa tlwaelehang ho tema (mosebetsi wa bukantswe)
Thuto ya 9: (boholo ho ngola)
•
Baithuti ba hlahisa mehopolo ka ho ngola jk. karabelo ya lengolo la motswalle thutong ya 8.
•
Ho ngola mokgwaritso wa pele.
Thuto ya 10: (bo kopaneng)
•
Baithuti ba mamela le ho bala mehlala ya memo ka mokgwa o mong mohl.
•
Puisano. Baithuti ba memana ka bonngwe ho ya dibakeng ba sebedisa tlotlontswe ya thuto ya 8 -
ho ntse ho hopotswe tlaleho e hlahisitsweng thutong ya 3 (ya molomo).
Thuto ya 11: (bo kopaneng)
•
Titjhere o fana ka tlaleho ya diphoso tse tlwaelehileng tse fumanweng mokgwaritsong wa pele.
•
Makgetha a thutapuo a hokahanyang.
•
Tlhakiso e reretsweng ho rarolla ditshita tsa ho ithuta e itshetlehileng makgetheng a thutapuo.
Thuto ya 12: (boholo ho ngola)
•
Ho ngola mokgwaritso wa ho qetela.
•
Moithuti ka mong o bala mosebetsi wa e mong sekotwana sa mongolo o ngotsweng ke e mong e
le karolo ya mosebetsi wa kamora ho ho ngola.
Maqepheng a latelang ho nehelawe ka Meralo ya ho Ruta ya dikereiti tsa 10, 11, le 12. Ela hloko hore ena
ke MEHLALA feela eo ka yona ho bontshwang kamoo ho ka hlophiswang ho rutwa ha Puo ya Tlatsetso ya
Bobedi nakong ya selemo kaofela.
50
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
3.5.1 Kereite ya 10: moralo wa ho ruta
KEREITE YA 10 KOTARA YA 1
1 le 2
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding
le ho bua ho seng ha
semmuso:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Seratswana se
hlalosang
Baithuti ka bobedi le bona
kaofela ka phaposing:
• Ho bala ka botebo
ditema tse kgutshwane
bakeng sa kgutsufatso
le ho ngola dinoutso.
Hlahisa e mong wa
baithuti a sebedisa
tlhahisoleseding eo ho
nehelanweng ka yona
• Bala tema e
nehelanang ka
tlhahisoleseding (jk.
tema e hlalosang).
Ngola seratswana se
hlalosang. Tsepamo e
be hodima tlotlontswe
le sebopeho sa dipolelo
mmoho le tlhakisetso.
• Ho elellwa le ho
hlahisa dintlha le
mehopolo ya bohlokwa
Ho bala le ho boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng:
Hlahisa projeke ya ho
bala e ekeditsweng.
Ho mamela bakeng sa
ho hlahisa mohopolo:
3 le 4
Tlhahiso ya mehopolo
sehloohong seo ho
buisanweng ka sona ka
phaposing.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao
hora e 1 (e momahane le
ho rutwa ka ho otloloha)
Dipolelo, sebopeho sa
polelo (moetsi - ketso moetsuwa), makgethi
Tshebediso ya lekgathe
lejwale.
Tlotlontswe e tswang
ditemeng tse badilweng.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Tema ya dingolwa:
Seratswana sa phetelo:
Ho hlahisa maikutlo:
Ho hlahiswa ha dingolwa.
Ngola diratswana tse
pedi tse phetang
maelana le dintho tse
utullwang temeng ya
sengolwa.
Mahlalosi le makgethi
(poeletso)
Ho hlahiswa ha makgetha
a dingolwa.
Ho bala ka botebo
tema e kgutshwane e
ngotsweng bakeng sa
kutlwisiso boemong
ba dipolelo le ba
seratswana:
Tsepamo e be hodima
e le nngwe moo ho
hlwauwang makgetha
mme ho buisanwe ka
tshebediso ya ona.
Bala le ho buisana ka
tema.
KAPA
Ngola diratswana tse pedi
moo o hlahisang maikutlo
a hao ka sehlooho seo ho
buisanweng ka sona ka
phaposing.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita tsa ho
ithuta mosebetsing wa
baithuti.
Tlotlontswe:
Ho bopa mahlalosi
(jk. ka potlako - O
mathile ka potlako) le
makgethi (mohl. -holo moshemane e moholo)
lesupi
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
SLKT
51
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 10 KOTARA YA 1
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho mamela bakeng
tlhahisoleseding le sa
kutlwisiso:
Ho bala ka botebo
ditema tse ngotsweng
tse kgutshwane bakeng
sa kutlwisiso boemong
ba dipolelo le ba
diratswana:
Tema ya kgokahano e
telele:
Kgodiso ya tlotlontswe e
sebediswang ha hlahiswa
mohopolo.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
5 le 6
Ruta makgetha a ho
mamela bakeng sa
tlhahisoleseding le
bakeng sa kutlwisiso.
Temakutlwisiso e
mamelwang jk. puisano
e tsamaiswang ke
mopheti, puisano kapa
palekgutshwe.
Tema eo ho yona ho
hlahiswang mohopolo/
tjhadimo. Hlwaya le
ho hlalosa mohopolo/
tjhadimo ya mongodi.
Hlalosa tjhadimo/
mohopolo wa hao.
Puisano
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao
hora e 1 (e momahane le
ho rutwa ka ho otloloha)
Dibopeho tsa dikapolelo
le dipolelo le melao tsa
tsona
Melao le tshebediso ya
matshwao a puo ha ho
etswa puo ya mmui/
puopehelo le puisano
(dayaloko).
Mabotsi
Tlotlontswe e amanang
le tema e balwang
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Tema ena e ka
amana mokotaba e
sebedisetswang ho
mamela
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Puisano ka kakaretso
Tema ya sengolwa:
Latela tswelopele
ya mophetwa
palekgutshweng/ ho
buisana ka makgetha a
thothokiso.
7 le 8
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
Tema ya kgokahano e
kgutshwane
Ho tlatsa foromo mohl.
ya tlhodisano
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho mamela bakeng
tlhahisoleseding le
kutlwisiso:
9 le 10
Mamela ditema tse
fapaneng jk. pina/
mantswe a pina.
Ho buisanwe.
KAPA
Ho pheta pale: projeke ya
ho bala ho ekeditsweng
Ho bala ka botebo
ditema ho tloha
sebopehong se seng
ho ya ho se seng le tse
bohuwang:
Hlahisa makgetha a tema
e bohuwang.
Boha le ho buisana ka
ditema tse bohuwang
tse fapaneng jk. kerafo,
dayakeramo, senepe.
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Phoustara/ flayara jk.
ketsahalo ya mmino.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
52
Matshwao a puo
a sebediswang
ho Puosebui le
puopehelo(poeletso)
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe: batlisisa
moelelo wa mantswe ha
ho balwa - bukantswe
Maetsi, makgethi le
mabitso - poeletso
e momahantsweng
e itshetlehileng
mosebetsing wa ho bala
le ho ngola.
Hlalosa moelelo le
tshebediso ya maetsi,
makgethi le mabitso
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso Kotareng ya 1
Mosebetsi wa 1
Mosebetsi wa 2
Mosebetsi wa 3
Mosebetsi wa 4
Wa molomo:
Wa molomo:
Ho ngola:
Teko ya 1:
Ho mamela ka kutlwisiso.
Moqoqo
Tema ya kgokahano e telele/
kgutshwane jk. puisano
(dayaloko)
Puo jwalo ka ha e
sebediswa:
KAPA
Phoustara/ Flayara
SLKT
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya
tshebediso ya puo
53
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 10 KOTARA YA 2
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Ho bala ka botebo
ditema tse kgutshwane
tse ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso boemong
ba lentswe:
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Ngola ditaelo kapa
ditshupiso jk. ho ritela
kopi ya teye.
Bala mehlala ya ditaelo
kapa ditshupiso.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
11 le 12
Ho nehelana ka ditaelo
kapa ditshupiso (jk. tsela
ya ho ritela teye) ka
dihlopha /bong
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao
hora e 1 (e momahane le
ho rutwa ka ho otloloha)
Sekaotaelo
Makopanyi
Mantswe a hokelang
mehopolo (jk. ke ka hona,
kahoo, jwale he) le nako
(jk. yaba, kamora moo,
kamora)
Maemedi (poeletso)
Tlotlontswe e amanang
le tema/ ditema tse
balwang.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bua ha semmuso le
nehelano:
13 le14
Buisana le baithuti
ka makgetha a puo e
hlophisitsweng.
Tema e ngolwang:
Bala ka sepheo sa ho
hlwaya mme ho buisanwe
ka makgathe a seng a
entswe.
Tema ya kgokahano e
telele:
Puo e hlophisitsweng.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Puo e hlophisitsweng.
Poeletso le tlhahiso ya
makgathe.
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
15 le16
Ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding:
Kutlwisiso e mamelwang
2 - ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding e itseng.
jk. papatso e mamelwang
kapa puisano.
Tema e bohuwang:
Bala le ho hlalosa mawa
a mohl. dikhathunu,
dikgetjhana tsa khomiki/
dividio tsa khomiki.
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Ho ngolwa papatso Ngola
papatso/ posekarete/
karete ya memo.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa dikapolelo
le dipolelo le melao tsa
tsona
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
54
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 10 KOTARA YA 2
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho bua ha semmuso le
nehelano:
Tema ya sengolwa:
Diratswana tsa phetelo/
tsa tlhaloso: Ngola tema
ya diratswana tse pedi e
itshetlehileng ka tema ya
sengolwa e kgethilweng.
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
hora e 1 (e momahane le
ho rutwa ka ho otloloha)
Tsepamisa mehopolo
hodima:
17 and 18
Bonketsisane bo
itshetlehileng molaetseng
o totobaditsweng temeng
ya sengolwa.
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao
Hlwaya le ho matlafatsa
dibopeho le melao e
fapaneng ya tshebediso
ya puo.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
19 le 20
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ditlhahlobo tsa Bohare ba Selemo
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 2
Mosebetsi wa 5
Mosebetsi wa 6
Mosebetsi wa 7
Wa molomo:
Dingolwa:
Ditlhahlobo tsa bohare ba Selemo:
Puo e itlhophiseditsweng.
Dipotso tse itshetlehileng temeng.
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha e
sebediswa le dingolwa.
Pampiri ya 2 – Ho ngola
SLKT
55
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 10 KOTARA YA 3
21 le 22
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho bala ka kutlwahalo
ho itokiseditsweng ka
sepheo:
Ho bala ka botebo ha
ditema tse kgutshwane
tse ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso boemong
ba tema yohle:
Tema ya kgokahano e
telele:
Ho bala ho tsipamisitswe
mehopolo hodima
bokgeleke, qapodiso
le sehalo. jk. lengolo la
setswalle le ngotsweng ke
wena/ metswalle kapa ba
bang.
Ho balla kananelo:
Bala mehlala ya mangolo
a setswalle.
Lengelo la setswalle
tsepamisa mehopolo
hodima tshebetso ya ho
ngola: Ho etsa moralo/
boitokisetso ba ho ngola,
ho ngola mekgwaritso,
ho boeletsa mosebetsi,
ho bala hape bakeng
sa ntlafatso, ho hlaola
diphoso le ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao
hora e 1 (e momahane le
ho rutwa ka ho otloloha)
Kamano ya moetsi le
moetsuwa ho leetsi le
makgethi dibopehong tsa
polelo.
Tatelano ya mantswe.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
23 le 24
(Sheba 3.3)
Ho mamela le ho bua
bakeng sa ho buisana:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso
Mamela le ho nehela jk.
ho mamela melaetsa e
mekgutshwane/ ditaelo/
ditsebiso.
Ntshetsopele ya
tlotlontswe le tshebediso
ya puo
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Bonketsisane
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Ngola molaetsa o
mokgutshwane jk.
e-meile, molaetsa o
manehwang sehatsetsing,
molaetsa o hlahang
motjhining o arabang ka
dihlooho tse fapaneng.
Matlafatsa sekaotaelo.
Sebopeho sa puo: polelo
ya sehlooho le dintlha tse
tshehetsang.
Makgathe a maetsi
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bala ka kutlwahalo
ho itokiseditsweng ka
sepheo:
25 le 26
jk. tema e kgethilweng.
Tema ya sengolwa:
Moqoqo wa phetelo
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
jk. Ngola moqoqo mme
o phete kamoo le ileng
la bokella letlole kateng
bakeng sa sekolo sa
heno.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho le melao ya
tshebidiso ya puo.
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
56
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 10 KOTARA YA 3
27 le 28
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding le
kutlwisiso:
Tema ya sengolwa:
Diratswana tsa
phetelo/ tlhaloso: Ngola
diratswana tse pedi moo o
hlahisang le ho tshehetsa
maikutlo a hao ka taba e
itseng.
Mamela tshwantshiso
ya seyalemoya/
puo e hatisitsweng/
bonketsisane/ le ho bala
ka ho bapala.
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao
hora e 1 (e momahane le
ho rutwa ka ho otloloha)
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Sehalo, lentswe,
sephetho
Maetsi
Mathusi
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Tema ya sengolwa:
29 le 30
Puisano (conversation) e
itshetlehileng temeng ya
sengolwa.
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
Ho bala/ boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng:
Tema e matlafatsang
monahano jk. mohopolo
o ke keng wa eba nnete/
phethahala, toro
Tema ya kgokahano e
kgutshwane: Ho ngola
dayari (bukatsatsing)
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Mabitso
Bonngwe le bongata.
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe e amanang
le tema/ ditema tse
balwang.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso Kotareng ya 3
Mosebetsi wa 8
Mosebetsi wa 9
Mosebetsi wa 10
Wa molomo:
Ho ngola:
Teko ya 2:
Ho bala ka kutlwahalo ho lokisitsweng/
moqoqo/ puisano
Moqoqo
Puo jwalo ka ha e sebediswa:
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya tshebediso ya
puo
KAPA
Dingolwa:
Dipotso tse itshetlehileng temeng.
SLKT
57
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 10 KOTARA YA 4
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding:
Ho bala bakeng sa ho
ela hloko tshebediso ya
puo e hlokolosi
Tema ya kgokahano e
telele
31 le 32
Puisano
Jk. ho hlahisa maikutlo,
melaetsa e fapaneng e
behang mobadi maemong
a itseng
Bakeng sa matlafatso:
Dintlha tsa bohlokwa tsa
ho bala:
Ngola lengolo ho
thoholetso motswalle/ ho
leboha titjhere
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Boetsi le boetsuwa
Moelelo o otlolohileng le o
patehileng
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho mamela bakeng sa
kutlwisiso:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Poeletso ya boetsi le
boetsuwa
Ho ngola kgutsufatso:
Makopanyi
• Ho ruta makgetha a ho
ngola kgutsufatso
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
• Kgutsufatsa tema eo ho
nehelanweng ka yona
ka tsela ya dintlha.
33 le 34
Tlwaetso ya ho ngola
dinoutso. Ho mamela
bakeng sa dintlha tsa
sehlooho, mehlala, jj.
Tema ya sengolwa:
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
35 le 36
Ho mamela bakeng sa
kananelo:
jk. mmino, ho bala ho
tema e hatisitsweng,
dipina, thotokiso e
phetwang.
Ho bala/ boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng:
Bakeng sa kananelo le
monate.
Tema e telele ya
kgokahano: Lengolo
la kananelo/ ho hlahisa
thabo.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Mekgwa e hlomphang le
dipolelwana tsa teboho.
Mekgwa e nepahetseng
ya setso bakeng sa ho
bua le batho.
Rejistara
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
58
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 10 KOTARA YA 4
37 le 38
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Tema ya sengolwa:
Ho itokisetsa Tlhahlobo:
Bakeng sa poeletso
Ngola ka boikgethelo
ho tswa ditemeng tsa
boiqapelo - o kgetha
sehlooho le ho hlahisa
mohopolo/ ho etsa
mmapa wa monahano.
Poeletso: ho buisana
hoo e seng ha semmuso
ha baithuti kaofela ka
phaposing le ka dihlopha
ka nako ya ho itokisetsa
Tlhahlobo.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Mosebetsi wa bukantswe
/ tlhakiso ya maele/
dikapolelo / dipolediso tse
tsamaisanang le tema e
ithutilweng.
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
39 le 40
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ditlhahlobo tsa Makgaolakgang
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 4
Mosebetsi wa 11
Ditlhahlobo tsa Makgaolakgang:
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha e sebediswa le Dingolwa.
Pampiri ya 2 – Ho ngola
Pampiri ya 3 – * Ya molomo
*Mesebetsi ya molomo: Matshwao a selemo a mesebetsi ya tsa molomo a botjwa ke ho mamela ho bua le ho bala.
Matshwao a ho qetela a sephetho a lokela ho kenyeletsa bonnyane mosebetsi o le mong wa ho bua ho lokisitsweng/
hlophisitsweng, mosebetsi o le mong wa ho mamela, mosebetsi o le mong wa ho balla hodimo ho lokisitsweng/
hlophisitsweng le mosebetsi o le mong wa puisano.
SLKT
59
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
3.5.2 Kereite ya 11: moralo wa ho ruta
KEREITE YA 11 KOTARA YA 1
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding:
Ho bala ka botebo tema
e kgutshwane bakeng
sa kgutsufatso le ho
ngola dinoutso:
Moqoqo wa phetelo:
1 le 2
Ka bobedi le phaposi
kaofela:
Ho tsebiswa ka
tsela e hlakileng
ha moithutimmoho
ho sebediswa
tlhahisoleseding eo ho
nehelanweng ka yona.
• Tema ya
tlhahisoleseding (jk.
tema e hlalosang)
• Kgutsufatso e
bonolo ya dintlha tse
bohlokwa.
Hlahisetsa baithuti hoo
e leng ntlha le hoo e
leng mohopolo feela
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Dipolelo, sebopeho sa
polelo (moetsi - leetsi moetsuwa), makgethi
Tshebediso ya polelo ya
lekgathe lejwale.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bala/ boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng
Ho hlahisa projeke e
ekeditsweng ya ho bala.
3 le 4
Ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding le
kutlwisiso:
Ruta makgetha a ho
mamela bakeng sa
tlhahisoleseding le
kutlwisiso.
Mosebetsi wa tema e
mamelwang.
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ntshetsopele ya
tlotlontswe le tshebediso
ya puo.
Tema ya sengolwa
• Ho hlahisetsa baithuti
sengolwa.
• Ho tsepamisa maikutlo
ho makgetha le ho
buisana ka tshebediso.
• Ho bala le ho buisana
ka tema.
Ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding:
Mamela bakeng sa
maikutlo.
5 le 6
Ho hlahisa maikutlo ka
sehlooho seo ho builweng
ka sona ka phaposing.
Ho bua le ho nehelana
ha semmuso.
Bonketsisane.
Ho bala ka botebo ha
ditema tse kgutshwane
tse ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso ya maemo
a lentswe:
• Ho ruta tlotlontswe ya
ho hlahisa maikutlo.
• Tema e hlahisang
maikutlo/ tjhadimo
• Hlwaya le ho hlalosa
maikutlo a mongodi/
tjhadimo. Hlalosa
tjhadimo ya hao/
maikutlo a hao.
Moqoqo wa phetelo:
Ho hlahisa maikutlo:
Ngola moqoqo wa
phetelo.
Mahlalosi le makgethi
(poeletso)
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tlotlontswe:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Tema ya kgokahano e
telele: Ngola Puisano
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bopa mahlalosi (mohl.
pele - ‘Tsamaya ka pele)
ho yena’ e makgethi
(mohl. holo - moshemane
e moholo)
Dikgato tsa papiso
Ditlwaelo tsa matshwao
a puo le puommui le
puisana makopanyi
Mabotsi
Tlotlontswe: e amanang
le tema e balwang
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
• Tema ena e ka nna ya
amana le mookotaba o
sebedisitsweng ho ho
mamela.
60
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 11 KOTARA YA 1
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ho qoqa, makgetha a
tema ya sengolwa e
badilweng.
Ntshetsopele ya
tlotlontswe le tshebediso
ya puo.
Tema ya kgokahano e
kgutshwane: Ho tlatsa
foromo, jk. foromo ya
kopo.
7 le 8
Tema ya sengolwa
• Latela kgolo ya
mophetwa ho
palekgutshwe/ ho
buisana ka makgetha a
thothokiso.
• Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
Ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding le
kutlwisiso:
Ho mamela ditema tse
fapaneng tse jk.
9 le 10
pina, mantswe a pina.
Ho buisanwe.
KAPA
Ho pheta pale: projeke e
ekeditsweng ya ho bala.
Ho bala ka botebo tema
e sebedisang dibopeho
tse fapaneng le tse
bohuwang:
• Hlahisa makgetha a
tema e bohuwang.
• Ho boha le ho buisana
ka ditema tse fapaneng
tse bohuwang jk.
kerafo, dayakeramo,
setshwantsho.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Ho etsa phoustara/ flaya
bakeng sa jk. ketsahalo
ya ho nyolla mokotla.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Matshwao a puo le
puommui le puopehelo
Mabitso
Maemedi
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing baithuti
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Maetsi, makgethi le
mabitso - poeletso e
hokahantsweng le ho
bala le ho ngola.
Makgathe
Hlalosa moelelo wa
maetsi, makgethi le
mabitso makgethi
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 1
Mosebetsi wa 1
Mosebetsi wa 2
Mosebetsi wa 3
Mosebetsi wa 4
Wa molomo:
Wa molomo:
Ho ngola:
Teko ya 1:
Tekokutlwisiso e
mamelwang.
Ho ngola
Tema ya kgokahano e telele/
kgutshwane
Puo jwalo ka ha e
sebediswa:
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya
tshebediso ya puo.
SLKT
61
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 11 KOTARA YA 2
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
dihora tse 2
dihora tse 3
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Ho bala ka botebo ha
ditema tse kgutshwane
tse ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso ya
maemo a lentswe:
Ho nehelana ka ditaelo
kapa ditshupiso (jk.
tataiso ya tsela e
sebediswang ke bese)
ka dihlopha/ bomong.
Ho bala mehlala ya
ditaelo kapa ditshupiso.
Ho ngola le ho
nehelana
dihora tse 2
Tema ya kgokahano
e kgutshwane: Ho
ngola ditshupiso kapa
ditaelo ka ho itseng, jk.
o tsamaya jwang ho ya
sebakeng se itseng o
sebedisa tataiso ya tsela
ya bese
11 le 12
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora e 1 (e
momahane le ho rutwa ka ho
otloloha)
Sekaotaelo
Makopanyi
Maemedi
Mantswe a hokelang meelelo e
supang bontshang sesosa (jk.
hobane, ka hoo,) le nako (jk.
jwale he, ka mora moo,)
Maemedi (poeletso)
Poeletso
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
13 le 14
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bua ha semmuso
le ho nehela:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ho buisanwe ka
makgetha a puo
e hlophisitsweng,
itokiseditsweng.
Kgodiso ya tlotlontswe
le tshebediso ya puo. jk.
ho hlwaya le ho buisana
ka dintlha tsa thutapuo
tse jwalo ka makgathe,
makgethi.
Ho bua ho
itlhophiseditsweng.
Tema ya kgokahano
e telele: Ngola puo e
hlophisitsweng
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Poeletso ya makgathe
Maemedi
Mosebetsi wa bukantswe
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola wa
baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
15 le 16
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bala bakeng sa
tlhahisoleseding:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Temakutlwisiso e
mamelwang 2 - ho
mamela bakeng sa
tlhahisoleseding e
itseng jk. papatso e
mamelwang kapa
puisano (diyaloko).
Ho bala le fumana
moelelo makgetha a, jk.
ditema tse bohuwang:
dikhathunu, dikhomiki /
dikhomiki tsa dividio
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Ho ngola papatso/
posekarete/ karete ya
memo
Dibopeho tsa dikapolelo le
dipolelo le melao tsa tsona
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola wa
baithuti.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Boetsi le boetsuwa.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
62
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 11 KOTARA YA 2
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
dihora tse 2
dihora tse 3
Ho bua ha semmuso
le ho nehelana:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Bonketsisane ka
molaetsa wa tema ya
sengolwa
Kgolo ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo
Ho ngola le ho
nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora e 1 (e
momahane le ho rutwa ka ho
otloloha)
dihora tse 2
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
17 le 18
Dibeke
Tema ya kgokahano e
kgutshwane/telele:
Sebedisa tema ya
sengolwa e le motheo
wa ho ngola dayaring
(bukatsatsing) kapa
lengolo la setswalle
Hlwaya le ho matlafatsa
dibopeho tsa puo tse fapaneng
le tlwaelo tsa tshebediso ya
puo
Tlotlontswe puong e
tshebetsong
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
19 le 20
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ditlhahlobo tsa Bohare ba Selemo
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 2
Mosebetsi wa 5
Mosebetsi wa 6
Mosebetsi wa 7
Wa molomo:
Dingolwa:
Ditlhahlobo tsa Bohare ba Selemo:
Puo e hlophisitsweng
Dipotso tse kgutshwane.
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha e
sebediswa le Dingolwa
Pampiri ya 2 – Ho ngola
SLKT
63
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 11 KOTARA YA 3
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho balla hodimo ho
lokisitsweng ka sepheo:
Ho bala/ boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng:
Tema ya kgokahano e
telele
Ho bala ka kutlwahalo o
tsepama ho bokgeleke
qapodiso le sehalo
21 le 22
jk. Lengolo la semmuso
le ngotsweng ke yena /
moithuti ka yena kapa ba
bang.
Ho bala bakeng sa
kananelo
Bala mehlala ya mangolo
a semmuso
Lengolo la semmuso
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Kamano ya moetsi le
moetsuwa ho leetsi le ho
lekgethi sebopehong sa
polelo
Mahokedi
Tatelano ya mantswe.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ho mamela le ho
nehelana jk. melaetsa e
mekgutshwane / ditaelo /
ditsebiso
Kgolo ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo
23 le 24
Ho bala bakeng sa ho
buisana:
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Ngola molaetsa o
mokgutshwane jk.
e-meile / molaetsa
o manemaretswang
sehatsetsing/molaetsa wa
motjhini o arabang
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Ho matlafatsa sekaotaelo
Sebopeho sa puo:
dipolelo tsa sehlooho le
tse di tshehetsang
Makgathe a maetsi
Mahokedi
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho balla hodimo ho
lokisitsweng ka sepheo:
jk. tema e kgethilweng
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ntshetsopele ya
tlotlontswe le tshebediso
ya puo.
25 le 26
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
Moqoqo o hlalosang:
Hlalosa se ileng sa fetola
bophelo ba hao.
Dibopeho tsa dikapolelo
le dipolelo le melao tsa
tsona
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
64
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 11 KOTARA YA 3
27 le 28
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
dihora tse 2
dihora tse 3
dihora tse 2
Ho bala bakeng sa
kananelo:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ho mamela tshwantshiso
ya seyalemoya/
puo e hatisitsweng/
bonketsisane/ ho bapala
ho bala tshwantshiso
Ntshetsopele ya
tlotlontswe le tshebediso
ya puo.
Seratswana: Ngola
seratswana moo o
hlahisang le ho tshehetsa
maikutlo a hao ka
sehlooho se itseng.
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Sehalo, lentswe, sephetho
Maetsi mathusi.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Tema ya sengolwa:
Ho qoqa ka (di) tema tsa
sengolwa.
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso.
29 le 30
Ho bala/ boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng:
Tema e matlafatsang
monahano mohl.
monahano o ke keng wa
fetoha nnete, toro
Tema ya kgokahano
e kgutshwane: Ho
tlatsa bukantswe/ ho
etsa tekolokakaretso ya
palekgutshwe.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Mabitso
Bonngwe le bongata
Mabotsi
Sebopeho sa tatolo
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita tsa ho
ithuta mosebetsing o
ngotsweng wa baithuti
Tlotlontswe e amanang
le tema e balwang.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 3
Mosebetsi wa 8
Mosebetsi wa 9
Mosebetsi wa 10
Wa molomo:
Ho ngola:
Teko ya 2:
Ho bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Moqoqo wa phetelo/ tlhaloso
Puo jwalo ka ha e sebediswa:
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya tshebediso ya
puo.
KAPA
Dingolwa: Dipotso tse itshetlehileng
temeng.
SLKT
65
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 11 KOTARA YA 4
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
dihora tse 2
dihora tse 3
Ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding:
Ho bala bakeng sa
temoho ya tshebediso
ya puo e hlokolosi:
31 le 32
Ho bua ho seng ha
semmuso
Ho buisane ka mehlala
ya mangolo a kopo/
tletlebo.
Bakeng sa matlafatso:
Ho bala ka tshetshefo
dintlha tsa bohlokwa
tsa ho bala: Ho hlwaya
moelelo o totobetseng
Tema ya sengolwa:
33 le 34
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ho mamela: ho
ikwetlisetsa ho ngola
dinoutso.
Kgodiso ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo
Ho mamela bakeng
sa mehohopolo ya
sehlooho, mehlala, jj.
Tema ya sengolwa:
Ho bala tema ya
sengolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Ho ngola le ho
nehelana
dihora tse 2
Tema e telele ya
kgokahano: Ngola
lengolo la kopo kapa la
tletlebo
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Boetsi le boetsuwa
Moelelo o otlolohileng le
o patehileng.
Temoho ya tshebediso ya
puo e hlokolosi
Tlotlontswe puong e
tshebetsong.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Tema ya kgokahano e
kgutshwane: Ho ngola
dinoutso ka dipolelo tse
tletseng
Ho ngola kgutsufatso:
Kgutsufatsa tema e
filweng ka dintlha.
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Boetsi le boetsuwa
(poeletso)
Makopanyi
Temoho tshebediso ya
puo e hlokolosi
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita tsa ho
ithuta mosebetsing o
ngotsweng wa baithuti
Tlotlontswe puong e
tshebetsong
35 le 36
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ho buisana, jk. mantswe
a pina.
Kgodiso ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo.
Ho bala/ boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng:
Di/tema ya sengolwa
bakeng sa kananelo le
boithabiso
Seratswana: Ngola
tema ya boinahanelo
ya diratswana tse pedi
ka tshebediso ya puo
mminong
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Makgethi
Temoho ya puo e
hlokolosi
Mekgwa ya ho bua le
batho e itshetlehileng
setsong
Rejistara
Tlotlontswe puong e
tshebetsong
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
66
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 11 KOTARA YA 4
37 le 38
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
dihora tse 2
dihora tse 3
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Tema ya sengolwa:
Poeletso: ho buisana
hoo e seng ha semmuso
ha baithuti bohle
ka phaposing le ka
dihlotshwana ka nako
ya ho boitlhophisetso ba
Tlhahlobo
Bakeng sa ho
itlhophisetsa Tlhahlobo
Ho ngola le ho
nehelana
dihora tse 2
Dibopeho tsa puo le
ditlwaelo/ melao hora
e 1 (e momahane le ho
rutwa ka ho otloloha)
Boitlhophisetso ba
Tlhahlobo:
Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Ngola ka boikgethelo
ditema tsa boiqapelo
- moo ho kgethwang
sehlooho e be ho
hlahiswa mehopolo
ya sehlooho/ etswa
mmapa wa monahano
Tshebediso ya
bukantswe/ ho itlwaetsa
ho e sebedisa
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
maele /dikapolelo /
dikapolelo tse loketseng
temeng e balwang.
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho
tswa mosebetsing o
ngotsweng wa baithuti
Tlotlontswe e tsweang
temeng.
39 le 40
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ditlhahlobo tsa Makgaolakgang
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 4
Mosebetsi wa 11
Ditlhahlobo tsa Makgaolakgang:
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha e sebediswa le Dingolwa.
Pampiri ya 2 – Ho ngola
Pampiri ya 3 – *Mesebetsi ya molomo
*Matshwao a selemo ka mesebetsi ya molomo ya ho bua, ho mamela le ho bala. Matshwao a sephetho a lokela ho
kenyeletsa bonnyane matshwao a mosebetsi o le mong wa puo e hlophisitsweng, o le mong wa ho mamela, le o le mong wa
ho bala ka kutlwahalo ho hlophisitsweng, le a o le mong wa puisano.
SLKT
67
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
3.5.3 Moralo wa ho ruta wa kereitE ya 12
Moralo ona wa Selemo o hlahisa mosebetsi eo bonnyane e lokelang ho etsuwa le ho lekanyetswa.
Kereiteng ya 12 ditema tse ithutwang semmuso (dingolwa tse kgethilweng) di badilwe ho tloha ho 1 - 12, khr.
bonnyane dihora tse pedi ka saekele bakeng sa thothokiso kapa palekgutshwe e le nngwe kapa karolo ya padi kapa
tshwantshiso. Ha padi kapa tshwantshiso e bapalwang ke motho a le mong e kgethilwe, titjhere o tla hloka ho arola
mosebetsi ka diuniti tse loketseng ho etsuwa ka nako eo.
Nako e ngata ya kereite ya 12 e tla sebediswa ho matlafatsa le ho lokisa barutwana bakeng sa Tlhahlobo ya
makgaolakgang e tswang ka ntle.
KEREITE YA 12 KOTARA YA 1
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
Dihora tse 2
Dihora tse 3
Dihora tse 2
Ho mamela bakeng sa
tlhahisoleseding:
Ho bala ditema tse
kgutshwane ka botebo
bakeng sa kgutsufatso
le ho nka dinoutso:
Moqoqo wa phetelo /
tlhaloso:
1 le 2
Ka bobedi le phaposi
kaofela:
Ho tsebiswa ka
tsela e hlakileng
ha moithutimmoho
ho sebediswa
tlhahisoleseding eo ho
nehelanweng ka yona
• Tema ya
tlhahisoleseding (jk.
Tema e hlalosang )
• Kgutsufatso e bonolo
ya dintlha tsa bohlokwa
Hlahisa ntlha le
mohopolo
Ho bala/ ho boha
ho ekeditsweng ka
boikemelo:
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Hora e 1 ( momahano le
tlhaloso ka botlalo )
Dipolelo, popeho ya
polelo (Moetsi - ketso moetsuwa), makgethi
Tshebediso ya lekgathe
lejwale
Tlotlontswe bakeng sa
ditema tse entsweng
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Tlhahiso ya ho projeke ya
ho bala ho ekeditsweng
3 le 4
Ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding
kutlwisiso:
Ho ruta makgetha a
ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding le
kutlwisiso
Ho mamela mosebetsi wa
kutlwisiso
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Moqoqo wa phetelo /
tlhaloso:
Ntshetsopele ya
tlotlontswe le tshebediso
ya puo
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tema ya dingolwa:
• Tlhahiso ya dingolwa
• Tsepamisa maikutlo
bakeng sa makgetha
le ho buisana ka
mosebetsi wa ona
• Ho bala le ho buisana
ka tema
68
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho hlahisa maikutlo:
Mahlalosi le makgethi
(poeletso)
Tlotlontswe:
Ho bopa mahlalosi (mohl.
pele - ‘Tsamaya ka pele)
ho yena’ e makgethi
(mohl. holo - moshemane
e moholo)
Dikgato tsa papiso.
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 12 KOTARA YA 1
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
Dihora tse 2
Dihora tse 3
Dihora tse 2
Ho bua le ho nehelana
ha semmuso:
Ho bala ka botebo
ditema tse kgutshwane
tse ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso boemong
ba lentswe:
Tema ya kgokahano e
telele: Ngola tlaleho e
kgutshwane
Melao ya tshebediso ya
matshwao a puo ya mmui
le puopehelo
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Boeletsa boetsi le
boetsuwa
Makopanyi
• Tema e bontshang
mohopolo/ tjhadimo
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
• Hlwaya le ho hlalosa
mohopolo / tjhadimo ya
mongodi.
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti
Tema ya kgokahano
e kgutshwane: Tlatsa
foromo/ papatso/
posekarete/ karete ya
memo
Matshwao a puo
5 le 6
Ho nehelana ka tlaleho e
kgutshwane ya molomo
Hlahisa maikutlo bakeng
sa sehlooho bakeng
sa sehlooho seo ho
buisanweng ka sona
phaposing ya borutelo
• Ruta tlotlontswe bakeng
sa ho fana ka maikutlo
le tlaleho
• Hlalosa tjhadimo /
mohopolo wa hao
Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Hora e 1 ( momahano le
tlhaloso ka botlalo )
Mabotsi
Tlotlontswe: e amanang
le ho bala tema
• Tema ena e ka amana
le mookotaba o
sebediseditsweng ho
mamela
Ho bua hoo e seng ha
semmuso:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Puisano, makgetha a
tema e ithutilweng ya
dingolwa.
Tshetsopele ya
tlotlontswe le tshebediso
ya puo
Tema ya dingolwa:
7 le 8
Latela kgolo ya mophetwa
palekgutshweng / puisano
ka makgetha a thothokiso
Ho bala tema ya dingolwa
bakeng sa kananelo le
kutlwisiso
Ho ngola dinoutso ka
tshebediso ya dipolelo tse
feletseng
Ho ngola kgutsufatso:
Kgutsufatsa tema eo ho
nehelanweng ka yona ka
dintlha
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Puo sebui le puo pehelo
Mabitso
Maemedi
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita
tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti
Tlotlontswe e
itshetlehileng
mosebetsing o entsweng
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
SLKT
69
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 12 KOTARA YA 1
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
Dihora tse 2
Dihora tse 3
Dihora tse 2
Ho mamela bakeng sa
kananelo
Ho bala ka botebo
ditema tse tlohang
sebopehong se seng ho
ya ho se seng mmoho le
tse bohuwang
Tema ya kgokahano e
kgutshwane
Mamela ditema tse
fapaneng, tse jwalo ka
pina/ mantswe a pina.
Puisano.
9 le 10
KAPA
Ho pheta pale: projeke ya
ho bala e ekeditsweng.
• Ho hlahisa makgetha a
tema e bohuwang.
• Boha le ho buisana ka
ditema tse fapaneng tse
bohuwang jk. Kerafo,
dayakeramo, kerafo ya
ditshwantsho
Ruta makgetha le ho
bopa phoustara/ folayara
jk. mosebetsing wa
pokello ya matlole
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Hora e 1 ( momahano le
tlhaloso ka botlalo )
Maetsi, makgethi le
mabitso - poelelotso
e hokahantsweng le
makgathe.
Ho bala le ho ngola.
Hlalosa moelelo wa
maetsi, makgethi le
mabitso tshebedisong
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti.
Tlotlontswe e
itshetlehileng
mosebetsing o entsweng
Mesebetsi ya Tekanyetso ya semmuso ya kotara ya 1
Mosebetsi wa 1
Wa molomo: Tekokuthlsiso
ya ho mamela
Mosebetsi wa 2
Wa molomo: Puisano
Mosebetsi wa 3
Ho ngola: Ditema tsa
kgokahano tse kgutshwane/
tse telele
Mosebetsi wa 4
Teko ya 1:
Puo jwalo ka ha e
sebediswa:
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya
tshebediso ya puo.
70
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 12 KOTARA YA 2
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Dihora tse 2
Dihora tse 3
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Ho bala ka
botebo ditema tse
kgutshwane tse
ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso
boemong ba polelo le
seratswana:
11 le 12
Fana ka ditaelo
kapa ditshupiso ( jk.
tataiso ya moo bese
e tsamayang teng) ka
dihlopha/ ka bonngwe
Bala mehlala ya ditaelo
kapa ditshupiso
Ho ngola le ho
nehelana Dihora
tse 2
Dibopeho le melao ya tshebediso
ya puo
Tema ya kgokahano
e kgutshwane:
Ngola ditshupiso
kapa ditaelo ka jk. O
fihla jwang sebakeng
se itseng sebedisa
tataiso ya tsela ya
dibese.
Sekao taelo Makopanyi
Hora e 1 ( ho momahana le ho
totobala)
Maemedi
Makopanyi a supa sesosa (jk.
hobane, kahoo) le nako (jk.. kamora,
ho latele)
Tlotlontswe puong e tshebetsong
Tsepamisa
mehopolo hodima:
Tshebetso ya
ho ngola Moralo,
mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa,
bala hape ho hlaola
diphoso, ho nehelana
Sebopeho sa tema
le makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bua le ho
nehelana ha
semmuso:
Puisano ya semmuso
13 le 14
Ho buisana ka
sehlooho le ho nka
karolo bakeng sa
puisano ya semmuso
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Tema ya kgokahano
e telele:
Poeletso ya dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Kgodiso ya tlotlontswe
le tshebediso ya
puo jk. Ho hlwaya
le ho buisana ka ka
tshebediso ya dikarolo
tsa puo, jk. Makgathe,
makgethi
Boeletsa makgetha
a puo
Temoho ya tshebediso ya puo e
hlokolosi
Ngola puo e
lokisitsweng.
Maemeditshupi
Tema ya dingolwa:
Ho bala tema ya
dingolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Tsepamisa mehopolo
hodima tshebetso
ya ho ngola: Ho etsa
moralo/ boitokisetso
ba ho ngola, ho ngola
mekgwaritso, ho
boeletsa mosebetsi,
ho bala hape bakeng
sa ntlafatso, ho
hlaola diphoso le ho
nehelana
Mosebetsi wa bukantswe
Thutapuo e reretsweng ho rarolla
ditshita tsa ho ithuta ho tswa
mosebetsing wa ho ngola wa
baithuti
Tlotlontswe puong e tshebetsong
Sebopeho sa tema
le makgetha a puo
(Sheba 3.3)
SLKT
71
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 12 KOTARA YA 2
15 le 16
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Dihora tse 2
Dihora tse 3
Ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Tema ya kutlwisiso ya
2 - ho mamela bakeng
sa tlhahisoleseding
e itseng jk. Papatso
e mamelwang kapa
puisano
Bala le ho hlalosa
makgetha a mohl.
e.g.ditema tse
bohuwang : dikhatunu,
dikhomiki/ dividio tsa
khomiki
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Tema ya dingolwa:
Puisano bakeng sa
makgetha a ditema tse
bohuuwang
Ho bua le ho
nehelana ha
semmuso:
Bonketsisane ho
molaetsa bakeng sa
tema ya dingolwa
Ho bala tema bakeng
sa kananelo le
kutlwisiso
Dibopeho le melao ya tshebediso
ya puo
Tema ya kgokahano
e kgutshwane:
Ngola papatso/
posekarete/ karata ya
memo.
Poeletso ya dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Hora e 1 ( ho momahana le ho
totobala)
Temoho ya tshebediso ya puo e
hlokolosi
Boetsi le boetsuwa
Tsepamisa
mehopolo hodima:
Dikapolelo le dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Tshebetso ya
ho ngola Moralo,
mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa,
bala hape ho hlaola
diphoso, ho nehelana
Thutapuo e reretsweng ho rarolla
ditshita ho tswa mosebetsing wa ho
ngola wa baithuti
Tlotlontswe puong e tshebetsong
Sebopeho sa tema
le makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Ntshetsopele
ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo
Tema ya dingolwa:
Ho bala tema ya
dingolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
17 le 18
Ho ngola le ho
nehelana Dihora
tse 2
Tema ya kgokahano
e kgutshwane/ telele
Sebedisa tema ya
dingolwa e le motheo
bakeng sa ho ngola
bukatsatsing kapa
lengolo la semmuso
Tsepamisa
mehopolo hodima:
Poeletso ya dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Temoho ya tshebediso ya puo e
hlokolosi
Hlwaya le ho matlafatsa dibopeho
le melao ya tshebediso ya puo e
fapaneng.
Tlotlontswe puong e tshebetsong
Tshebetso ya
ho ngola Moralo,
mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa,
bala hape ho hlaola
diphoso, ho nehelana
19 le 20
Sebopeho sa tema
le makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ditlhahlobo tsa mahareng a selemo
Mesebetsi ya Tekanyetso ya semmuso ya Kotara ya 2
Mosebetsi wa 5
Mosebetsi wa 6
Mosebetsi wa 7
Wa molomo:
Dingolwa:
Ditlhahlobo tsa mahareng a selemo:
Puo e hlophisitsweng
Dipotso tse kgutshwane
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha e
sebediswa le dingolwa
Pampiri ya 2 – Ho ngola
KAPA
Teko e ngolwang
72
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 12 KOTARA YA 3
21 le 22
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
Dihora tse 2
Dihora tse 3
Dihora tse 2
Ho bala ka kutlwahalo
ka sepheo:
Ho bala/ ho boha
ka boikemelo ho
ekeditsweng:
Tema ya kgokahano
e telele: Ngola lengolo
la semmuso la kopo/
ho etsa kopo/ tletlebo/
kutlwelobohloko/
sememo/ diteboho/
mahlohonolo
Ho bala ka kutlwahalo
ho tsepamisitswe
mehopolo ho bokgeleke,
qapodiso le sehalo jk.
lengolo la semmuso
leo o ingoletseng lona/
bomphato kapa baithuti
ba bang
• Ho balla kananelo:
• Bala mehlala ya
mangolo a semmuso
Tema ya dingolwa:
Ho bala tema ya dingolwa
bakeng sa kananelo le
kutlwisiso
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho mamela bakeng sa
ho buisana:
Ho bala bakeng sa
kutlwisiso:
Tema ya kgokahano e
kgutshwane
Ho mamela le ho
nehelana jk. Melaetsa e
mekgutshwane/ ditaelo/
ditsebiso
Kgolo ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo
Boeletsa makgetha
a ho ngola melaetsa
e mekgutshwane jk.
e-meile/ molaetsa o
manehwang sehatsetsing
/ molaetsa o tswang
motjheneng o arabang
23 le 24
Ho bua ha semmuso:
Puisano, jk. ditsela tsa
kgale le tse ntjha tsa
puisano
Tema ya dingolwa:
Ho balwa ha tema ya
dingolwa bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
KAPA
Ditaelo dihloohong tse
kgethilweng
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Hora e 1 (momahano le
e totobetseng )
Poeletso ya dibopeho le
melao ya tshebediso ya
puo
Temoho ya tshebediso ya
puo e hlokolosi
Ho tsamaelana ha moetsi
le moetsuwa ketsong le
makgethi dibopehong tsa
polelo
Lethusi
Tokodiso ya lentswe
Tlotlontswe puong e
tshebetsong
Poeletso ya dibopeho le
melao ya tshebediso ya
puo
Temoho ya tshebediso ya
puo e hlokolosi
Ho matlafatsa sekao taelo
Sebopeho sa puo: Polelo
ya sehlooho le tse e
tshehetsang
Makgathe
Mathusi
Tlotlontswe puong e
tshebetsong
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
25 le 26
Ho balla hodimo ho
lokisitsweng ka sepheo:
Ho balla kutlwisiso:
Mohl. tema e kgethilweng
Kgolo ya tlotlontswe le
tshebediso ya puo
Puisano
Tema ya dingolwa:
Ho bala tema bakeng sa
kananelo le kutlwisiso
Moqoqo wa tlhaloso/
wa phetelo: Mohlala:
Boitemohelo bo fetotseng
bophelo ba ka
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ho ditshita ho
tswa mosebetsing wa ho
ngola wa baithuti.
Tlotlontswe puong e
tshebetsong
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
SLKT
73
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 12 KOTARA YA 3
27 le 28
Dibeke
Ho mamela le ho bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho nehelana
Dihora tse 2
Dihora tse 3
Dihora tse 2
Ho mamela bakeng sa
kananelo:
Ho mamela bakeng sa
kutlwisiso:
Ho mamela tshwantshiso
ya seyalemoya/
puo e hatisitsweng/
bonketsisane/ ho bala
tshwantshiso
Ntshetsopele ya
tshebediso ya puo
Tema ya kgokahano
e telele: Ngola
tekolokakaretso
ya palekgutshwe e
badilweng
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Tema ya dingolwa:
Ho bala tema ya dingolwa
bakeng sa kananelo le
kutlwisiso
Puisano ka dihlopha
mohl. ho hlahisa
mohopolo temeng e
mamelwang
Hora e 1 (momahano le
e totobetseng )
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Poeletso ya dibopeho le
melao ya tshebediso ya
puo
Temoho ya tshebediso ya
puo e hlokolosi
Sehalo, lentswe, sepheto
Mathusi
Tlotlontswe epuong e
tshebetsong
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Tema ya dingolwa:
Puisano e amanang le
tema/ditema tsa dingolwa
Ho bala tema ya dingolwa
bakeng sa kananelo le
kutlwisiso
Ho bala/ boha ho
ekeditsweng ka
boikemelo:
29 le 30
Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Tema e matlafatsang
monahano mohl.
monahano o kekeng wa
fetoha nnete , toro
Tema ya kgokahano e
kgutshwane:
Ngola dayaring
(bukatsatsi) / ngola
tekolokakaretso ya
palekgutshwe
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya ho ngola
Moralo, mekgwaritso,
boeletsa, ntlafatsa, bala
hape ho hlaola diphoso,
ho nehelana
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
Poeletso ya dibopeho le
melao ya tshebediso ya
puo
Temoho ya tshebediso ya
puo e hlokolosi
Mabitso
Bonngwe le bongata
Mabotsi
Kganyetso
Thutapuo e reretsweng
ho rarolla ditshita ho tswa
mosebetsing wa ho ngola
wa baithuti
Tlotlontswe e amanang
le tema e balwang
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 3
Mosebetsi wa 8
Mosebetsi wa 9
Mosebetsi wa 10
Wa molomo:
Ho ngola:
Teko ya 2:
Ho bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Moqoqo wa phetelo/ tlhaloso
Puo jwalo ka ha e sebediswa:
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya tshebediso ya
puo.
KAPA
Dingolwa: Dipotso tse itshetlehileng
temeng.
74
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KEREITE YA 12 KOTARA YA 4
31 le 32
Dibeke
Ho mamela le ho
bua
Ho bala le ho boha
Ho ngola le ho
nehelana
Dibopeho le melao ya tshebediso
ya puo
Ho bua ho seng ha
semmuso:
Ho bala ka
botebo tema e
kgutshwane e
ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso
le boemo ba
seratswana:
Sebedisa dipampiri
tsa ditlhahlobo tse
fetileng ho boelletsa
mefuta ya ditema
bo itlhophisetsong
ba ditlhahlobo tsa
makgaolakgang
Poeletso ya dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Sebedisa dipampiri
tsa Tlhahlobo e
fetileng ho boelletsa
thuto ya tema
ya semmuso le
mawa a ho bala
ka botebo bakeng
sa boitokisetso
ba Tlhahlobo ya
makgaolakgang
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Ho bala ka
botebo tema e
kgutshwane e
ngotsweng bakeng
sa kutlwisiso
boemong ba
lentswe
Sebedisa dipampiri
tsa Tlhahlobo tse
fetileng ho boelletsa
mefuta ya ditema ho
itokisetsa Tlhahlobo ya
makgaolakgang
Dipuisano tsa
sehlopha tseo e seng
tsa semmuso tse
sebediswang bakeng
sa boitokisetso ba
Tlhahlobo
Tsepamisa mehopolo
hodima:
Tshebetso ya
ho ngola Moralo,
mekgwaritso, boeletsa,
ntlafatsa, bala hape
ho hlaola diphoso, ho
nehelana
Poelletso ya Dibopeho le melao ya
tshebediso ya puo
Tlhokomediso ya puo e hlokolosi
Sebedisa dipampiri tsa Ditlhahlobo
tse fetileng ho boeletsa puo bakeng
sa ho itokisetsa Tlhahlobo e tswang
ka ntle
Tlotlontswe e amanang le ho bala
ditema tse tswang Ditlhahlobong
tse fetileng
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
35 le 36
Sebedisa dipampiri
tsa Tlhahlobo tse
fetileng ho boeletsa
thuto ya tema ya
semmuso le mawa
a ho bala ka botebo
bakeng sa ho
itokisetsa Tlhahlobo
ya makgaolakgang
Sebopeho sa tema le
makgetha a puo
(Sheba 3.3)
TLHAHLOBO YA MAKGAOLAKGANG
37 le 38
Dipuisano tsa
sehlopha tseo e seng
tsa semmuso tse
sebediswang bakeng
sa boitokisetso ba
Tlhahlobo
Sebedisa dipampiri tsa
ditlTlhahlobo tse fetileng ho
boelletsa mefuta ya mesebetsi bo
itlhophisetsweng ba Ditlhahlobo tsa
makgaolakgang
TLHAHLOBO YA MAKGAOLAKGANG
39 le 40
33 le 34
Ho bua ho seng ha
semmuso
Tshebetso ya
ho ngola Moralo,
mekgwaritso, boeletsa,
ntlafatsa, bala hape
ho hlaola diphoso, ho
nehelana
Temoho ya tshebediso ya puo e
hlokolosi
TLHAHLOBO YA MAKGAOLAKGANG
Tlhahlobo ya mafelo a selemo:
Pampiri ya 1 – Puo maemong le dingolwa
Pampiri ya 2 – Ho ngola
Pampiri ya 3 – * Tsa molomo
*Matshwao a selemo ka mesebetsi ya molomo ya ho bua le ho mamela. Matshwao a sephetho a lokela ho kenyeletsa
bonnyane matshwao a mosebetsi o le mong wa puo e hlophisitsweng, o le mong wa ho mamela, le o le mong wa ho bala ka
kutlwahalo ho hlophisitsweng, le o le mong wa puisano.
SLKT
75
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
KAROLO YA 4: Tekanyetso ya Puo ya Tlatsetso ya Bobedi
4.1Selelekela
Tekanyetso ke tshebetso e radilweng, e tswelang pele ya ho hlwaya, ho bokelletsa le ho fumana moelelo wa
tlhahisoleseding ka phihlello ya baithuti, ho sebediswa mefuta e fapaneng ya tekanyetso. Tshebetso ena e latela
mehato e mene: ho hlahisa le ho bokelletsa bopaki ba phihlello; ho lekola le ho hlahloba bopaki bona; ho rekota
diphumano le ho sebedisa tlhahisoleseding ena ho utlwisisa boemo ba moithuti le ho mo thusa ntshetsopeleng ya
hae ka ha ho ntlafatswa tshebetso ya ho ithuta le ho ruta.
Tekanyetso e lokela ho ba eo e seng ya semmuso (tekanyetso e etswang ha ho ntse ho ithutwa) le eo e leng ya
semmuso (tekanyetso e etswang ka mora ho Ithuta). Mefuteng ena e mmedi ya tekanyetso baithuti ba lokela ho
nehwa tlaleho hore ba tle ba ntlafatse ho ithuta ha bona.
Tekanyetso ya bokgoni ba puo e hokahanngwe. Tekanyetso ya tema ya tekokutlwisiso e hokahanngwe le tshebediso
ya puo. Tekanyetso ya ditema tse ngolwang e kenyelletse dihlooho tsa dintho tse etsahalang bophelong boo re bo
phelang.
4.2 Tekanyetso eo seng ya semmuso kapa ya tsatsi le leng le le leng
tekanyetso e etswang ha ho ntse ho ithutwa e na le sepheo sa ka nako tsohle sa ho bokelletsa tlhahisoleseding ya
baithuti e mabapi le tshebetso ya bona e ka sebedisetswang ho ntlafatsa ho ithuta ha bona.
Tekanyetso eo e seng ya semmuso e sebediswa letsatsi le leng le le leng ho laola kgatelopele ya moithuti. Hona
ho etswa ka ho ba lekola kapa ho boha se etswang ke moithuti, ho tshwara dipuisano, dipontsho tseo ba di etsang,
dikopano tsa moithuti-le-titjhere, ho ikgokahanya ho sa laolweng ha moithuti le ba bang ka phaposing, jj. Tekanyetso
e seng ya semmuso eka ntho e bonolo feela jwalo ka ho ema mahareng a thuto, mme o lekola moithuti kapa o
buisana le baithuti ka hore na thuto e tsamaya jwang. Tekanyetso ena e sebediswe ho neha baithuti tlaleho; e ka
sebediswa hape jwalo ka motheo wa ho rala bakeng sa ho ruta. E se ke ya nkuwa e arohane le mesebetsi ya ho
ithuta e etswang ka phaposing. Titjhere kapa baithuti ba ka tshwaya mesebetsi ena ya tekanyetso.
Boitekanyetso le tekanyetso e etswang ke moithutimmoho di susumetsa baithuti ho sebetsana le tekanyetso. Hona
ho bohlokwa hobane ho neha baithuti sebaka sa ho nahanisisa ka mosebetsi wa bona. Sephetho sa tekanyetso
e seng ya semmuso ha se rekotwe semmuso ntle le haeba titjhere a batla ho etsa jwalo. Matshwao a mesebetsi
ya tekanyetso ya letsatsi le letsatsi ha a na seabo bakeng sa kgatelopele ya moithuti, le bakeng sa nehelano ya
mangolo a thuto.
4.3 Tekanyetso ya semmuso
Mesebetsi ya tekanyetso yohle e bopang lenaneo la tekanyetso ya semmuso selemong e nkuwa e le Mesebetsi ya
Tekanyetso ya Semmuso. Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso e tshwauwa le ho rekotwa semolao ke titjhere
bakeng sa kgatelopele le nehelano ya mangolo a thuto. Mesebetsi ya tekanyetso ya semmuso yohle e lokela ho
fetiswa bolekanyetsing ka sepheo sa ho nnetefatsa hore mesebetsi ke ya boleng bo nepahetseng, bo loketseng ho
latela dintlhatheo. Leha boitokisetso bohle ba mesebetsi ya tekanyetso ya semmuso bo ka nna ba etswa ka ntle ho
phaposi ya ho rutela, sehlahiswa se phethetsweng se lokela ho etswa ka phaposing tlasa maemo a laolwang.
76
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Tekanyetso ya semmuso e neha matitjhere tsela e molaong, e latelang mehato e itseng ya ho lekola tswelopele
ya baithuti kereiteng, haholoholo thutong. Mehlala ya tekanyetso ya semmuso e kenyelletsa diteko, Ditlhahlobo,
mesebetsi e ngolwang, nehelano ya molomo, dipontsho, ho etsa, jj. Le ha mesebetsi ya tekanyetso ya semmuso e ka
etsetswa ka ntle ho phaposi ya ho rutela, sehlahiswa sa ho qetela sa mosebetsi oo se lokela ho etsetswa maemong
a laolwang, ka phaposing ya ho rutela.
Mesebetsi ya tekanyetso ya semmuso e bopa karolo ya Lenaneo la Tekanyetso ya semmuso la selemo kaofela
kereiteng e nngwe le e nngwe thutong ka nngwe.
Dipapetla tse latelang di nehelana ka ditlhokeho tsa tekanyetso ya semmuso Puong ya Tlatsetso ya Bobedi:
Papetla ya 1: Tjhebokakaretso ya Tekanyetso ya semmuso Dikereite tsa 10 - 11
Tekanyetso ya Semmuso
Hara selemo
Ditlhahlobo tsa makgaolakgang
25%
75%
Tekanyetso e Etswang Sekolong
(TES) -
Dipampiri tsa Tlhahlobo ya makgaolakgang
25%
50%
25%
• Diteko tse 2
Ditlhahlobo tse ngolwang
• Mesebetsi e 7
Pampiri ya 1 (dihora tse 2½) - Puo
jwalo ka ha sebediswa le sengolwa
• Tlhahlobo e le 1 (ya bohareng ba
selemo)
Tekanyetso ya Mesebetsi ya
Molomo: Pampiri ya 3
Ho mamela
Pampiri ya 2 (dihora tse 2) - Ho ngola
Puo e hlophisitsweng
Ho bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Puisano
Mesebetsi ya molomo e etswang hara
selemo e bopa karolo ya tekanyetso ya
makgaolakgang e etswang sekolong.
Papetla ya 2: Tjhebokakaretso ya Tekanyetso ya semmuso Kereite ya 12
Tekanyetso ya Semmuso
Hara selemo
Ditlhahlobo tsa mafelong a selemo
25%
75%
Tekanyetso e etswang sekolong
(TES) -
Dipampiri tsa Tlhahlobo ya makgaolakgang
25%
50%
25%
• Teko e le 1
Ditlhahlobo tse ngolwang
• Mesebetsi e 7
Pampiri ya 1 (dihora tse 2½) - Puo
jwaloka ha sebediswa le sengolwa
Ho mamela
Pampiri ya 2 (dihora tse 2) - Ho ngola
Puo e hlophisitsweng
• Ditlhahlobo tse 2 (bohareng ba
selemo le sekamakgaolakgang)
Tekanyetso ya mesebetsi ya
molomo: Pampiri ya 3
Ho bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Puisano
Mesebetsi ya molomo e etswang hara
selemo e bopa karolo ya tekanyetso ya
makgaolakgang e etswang ka ntle ho
sekolo.
SLKT
77
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Mefuta ya tekanyetso e lokela ho dumelana le dilemo tsa baithuti mmoho le kgato ya phihlello eo ba leng ho yona. Ha
ho ralwa mesebetsi ena ya tekanyetso ho akarelletse dikahare mme ho kenyeletse mesebetsi raretsweng ho fihlella
sepheo sa thuto.
Mesebetsi ya tekanyetso ya semmuso e kenyelletse dikgato tse batsi tsa boiphihlelo le bokgoni ba baithuti jwalo ka
ha bo bontshitswe papetleng ena e latelang:
Papetla ya 3: Dikgato tsa boiphihlelo tsa tekanyetso
Dikgato tsa
boiphihlelo
Mesebetsi
Totobetseng/
otlolohileng
Dipotso tse amang tlhahisoleseding e boletsweng ka ho otloloha
temeng.
(Kgato ya 1)
• Bolela dintho /batho/dibaka/matshwao a…
Hlophisang botjha
• Hlahisa dintlha/mabaka/ mehopolo …
(Kgato ya 2)
• Hlwaya mabaka/batho/sesosa …
Persente ya mosebetsi
%
• Lokodisa dintlha/mabitso/ mabaka …
• Hlalosa tulo /motho/mophetwa ...
• Pheta ketsahalo/se ileng sa hlaha/se hlahetseng …
Dipotso tse qosang baithuti ho sekaseka, ho qhaqha le ho tlamahanya
kapa ho hlophisa botjha ha tlhahisoleseding e hlahisitsweng temeng ka
ho otloloha.
Kgato ya 1 le ya 2:
40%
• Akaretsa dintlha/ mehopolo ya sehlooho/ bolela melemo/ bobe ba …
• Bokanya matshwao a tshwanang a…
• Hlahisa ho tshwana/ ho fapana ha…
• Fana ka setshwantsho/ mabalankwe a …
Akanyang
(Kgato ya 3)
Dipotso tse qosang moithuti hore a sebetsane le tlhahisoleseding e
boletsweng temeng jwalo ka ha a e utlwisisa kapa a itemohela yona ka
sebele/ botho ba hae.
• Hlalosa ntlha/mohopolo wa sehlooho …
• Bapisa mehopolo/ ditjhadimo/ diketsahalo …
• Sepheo/ tjhadimo/ tsotello/ lebaka la mongodi/ sebapadi/ mophetwa
ke sefe …
• Hlalosa sesosa/ sephetho sa …
• Ketsahalo/ puo/ tlhahiso ... e itseng e senola eng ka mopheti/
mongodi/ mophetwa …
• Na o utlwisisa eng ka papiso/ tshwantshiso/ karaburetso …
• Na o bona sephetho/ tshusumetso ya ketsahalo ... e tla ba sefe/ efe
...
78
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
Kgato ya 3:
40%
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Dikgato tsa
boiphihlelo
Lekola/ Hlahloba
etsang kahlolo
(Kgato ya 4)
Mesebetsi
Persente ya mosebetsi
%
Dipotso tsena di amana le ho etsa dikahlolo mabapi le boleng/
bohlokwa ba ntho. Di kenyelletsa kahlolo mabapi le ditaba tsa nnete,
bohlokwa ba ho itseng, etsa qeto hore na ke ntlha kapa mohopolo,
bobe/ botle ba ho itseng, kutlwahalo le mabaka, dintho tse kang ho
hlokeha kapa ho amoheleha ha diqeto le diketsahalo tse amang dintlha
tsa boitshwaro ...
• Na o nahana hore se etsahetseng se bohlokwa/ se a kgolweha/ se ka
etsahala …?
• Na kgang e hlahiswang ke mongodi/ sebui e a utlwahala/ amoheleha/
ke yona qeto ya ditaba …?
• E qaqa/ sekaseka/ seholla/ tsenkolla ketsahalo/ sepheo/ mabaka/
tjhadimo, tshusumetso …
• Na o dumellana le mohopolo/ polelo/ tlhahiso/ moelelo ...
• Ka tjhebo ya hao na mongodi/ mopheti/ mophetwa/ o nepile ha a
hatella hore … (tshehetsa karabo ya hao/ fana ka mabaka a karabo
ya hao).
• Na boitshwaro/ tjhadimo/ ketso ya mophetwa e a amoheleha ho
wena? Fana ka lebaka la karabo ya hao.
• Na diketso/ tjhadimo/ puo/ ditabatabelo tsa mophetwa di senola eng
ka botho ba hae, ho tadinngwe bophelo ka kakaretso?
Dikgato tsa 4 le 5:
20%
• Hlalosa o sekaseka/ hlalosa/ etsa ditlhahiso ka makgabane a
hlahellang temeng
Kananelo
(Kgato ya 5)
Sepheo ka dipotso tsena ke ho lekanyetsa tshusumetso e tlang
kgopolong ka tema kapa ho nanela botle ba tema ho moithuti. Mona
ho tsepamiswa mohopolo karabelong e tletseng maikutlo ho dikahare,
ho ikamahanya le baphetwa kapa diketsahalo, le ho arabela tsela eo
mongodi a sebedisitseng puo ka yona (jwalo ka kgetho ya mantswe le
karaburetso).
• Hlalosa karabelo ya hao ya tema/ ketsahalo/ maemo/ kgohlano/ qaka
…
• Na o utlwela mophetwa bohloko? Na ke ketso/ qeto efe eo o neng o
tla e nka/ etsa ha o ne o ka ba maemong ao na?
• Hlalosa/sekaseka tshebediso ya mongodi ya puo …
• Na setaele/ selelekela/ qetelo/ dipapiso/ karaburetso/ tshebediso
ya dibetsa tsa bongodi kapa bothothokisi ba mongodi di fihletse
sephetho? Manolla…
SLKT
79
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
4.4 Lenaneo la tekanyetso
Lenaneo la Tekanyetso le radilwe ka tsela eo mesebetsi ya tekanyetso ya semmuso e adilweng ka hara kotara
dithutong tsohle sekolong.
4.4.1Tjhebokakaretso
Papetla e latelang e nehelana ka tjhebokakaretso ya ditlhokeho tsa Lenaneo la Tekanyetso bakeng sa Kotara ka
nngwe Dipuong ya Tlatsetso tsa Bobedi.
Papetla ya 1: Tjhebokakaretso ya ditlhokeho tsa Lenaneo la Tekanyetso Dikereite tsa 10-11
Lenaneo la Tekanyetso
Mesebetsi ya Tekanyetso ya sekolong Kotara ka nngwe
Kotara ya 1:
Kotara ya 2:
Kotara ya 3:
Mesebetsi e 3
Mesebetsi e 2
Mesebetsi e 2
+
+
+
Teko e ngolwang e le 1
Tlhahlobo e le 1 ya bohareng
ba selemo e botjwang ka
Teko e ngolwang e le 1
Dipampiri tse 2:
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka
ha sebediswa le dingolwa
Pampiri ya 2 – Ho ngola (e
ka ngolwa ka Motsheanong
kapa Phupjane)
Kotara ya 4:
Tlhahlobo ya makgaolakgang ya ka hara sekolo e
kenyelleditseng: Dipampiri
tse 2:
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka
ha sebediswa le dingolwa
Pampiri ya 2 – Ho ngola
+
Pampiri ya 3 – Mesebetsi ya
molomo
Matshwao a kotara (Dikotara tsa 1 - 3):
• Kotareng ka nngwe kopanya matshwao a fumanweng ke moithuti, mmoho le dipalohohle mme o fetolele ho % ho fumana
matshwap a kotara.
Matshwao a kgatelopele (ho fetela kereiteng e latelang):
• Kopanya matshwao a moithuti a mesebetsi TES ho tloha kotareng ya 1 ho isa ho kotareng ya 3 ebe o a fetolela ho 25%,
• Fetolela a Pampiri ya 1 ho 30%,
• Fetolela a Pampiri ya 2 ho 20%,
• Fetolela matshwao a Mesebetsi ya molomo (Pampiri ya 3) ho 25%
80
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Papetla ya 2: Lenaneo la Tekanyetso Dikereite tsa 10-11
Lenaneo la Tekanyetso
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 1
Mosebetsi wa 1
Mosebetsi wa molomo:
(matshwao a 25)
Ho mamela/
Puisano/ Puo e
hlophisitsweng/ Ho
bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Mosebetsi wa 2
Mosebetsi wa
molomo:
(matshwao a 25)
Ho mamela/
Puisano/ Puo e
hlophisitsweng/ Ho
bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Mosebetsi wa 3
Mosebetsi wa 4
Ho ngola:
(matshwao a 20)
**Teko ya 1:
(matshwao a 40)
Tema ya kgokahano e
telele/kgutshwane
Puo jwalo ka ha e sebediswa:
Mangolo a setlwaedi/
mangolo a semmuso
(la kopo/ la tletlebo/
la kopo ya mosebetsi/
la teboho/ la
thoholetso /takaletso
ya mahlohonolo/ la
kutlwelobohloko /
raporoto e kgutshwane/
tekolokakaretso /puo/
puisano
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya tshebediso ya
puo.
Tema ya kgokahano e
kgutshwane: tema e le
nngwe
Dipapatso/ Ho ngola
dayaring (bukatsatsing)
/Diposekarete/
Dikarete tsa memo /
Ditaelo/ Ditshupiso/
Pampitshana/
sephephetjhana sa
tlhahisoleseding
(flayara)/ phoustara
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 2
Mosebetsi wa 5
Mosebetsi wa 6
Mosebetsi wa 7
*Mosebetsi wa molomo:
(matshwao a 25)
Dingolwa:
(matshwao a 40)
Tlhahlobo ya bohareng ba selemo:
(matshwao a 200)
Puisano/ Puo e
hlophisitsweng/ Ho
bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Dipotso tse kgutshwane
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha sebediswa le
dingolwa (120)
Pampiri ya 2 – Ho ngola (80) e ka ngolwa ka
Motsheanong/ Phupjane)
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 3
Mosebetsi wa 8
Mosebetsi wa 9
Mosebetsi wa 10
*Mosebetsi wa molomo:
(matshwao a 25)
Ho ngola:
(matshwao a 40)
**Teko ya 2:
(matshwao a 40)
Ho mamela/
Puisano/ Puo e
hlophisitsweng/ Ho
bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Moqoqo wa phetello/tlhaloso
Puo jwalo ka ha e sebediswa:
Tekokutlwisiso kgutsufatso
Ditopeho le melao ya tshebediso ya puo
KAPA
Dingolwa:
Dipotso tse kgutshwanyane.
SLKT
81
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Semmuso ya Kotara ya 4
Mosebetsi wa 11: Tlhahlobo ya Makgaolakgang
Tlhahlobo ya makgaolakgang ya mafelo a selemo: (matshwao a 300)
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha e sebediswa (120)
Pampiri ya 2 – Ho ngola (80)
Pampiri ya 3 – *Mesebetsi ya molomo (100)
*Mesebetsi ya molomo: baithuti ba lokela ho etsa bonnyane mosebetsi o le mong wa puo e hlophisitsweng, o le
mong wa puisano, o le mong wa ho mamela, le o mong wa ho bala ka kutlwahalo ho hlophisitsweng nakong ya
selemo.
** Teko ya 1 e ka hlophiswa tlasa palohohle ya matshwao a 40 kapa, haeba e le ya matshwao a fetang, a fetolelwa
ho a 40. Ho sisinngwa hore ho lekanyetswe Tekokutlwisiso, Kgutsufatso le Thutapuo maemong a puo e sebediswang;
empa leha ho le jwalo matitjhere a na le bolokolohi mme a kgothalletswa ho kenyelletsa motswako wa dikarolo tse ka
lokelang ho lekanyetswa ho dumellana le moralo wa sekolo (lenaneo la diteko, kabo ya nako, le tse ding).
Ela hloko:
Lenaneong la Tekanyetso teko e se ke ya botjwa ka ditekonyana tse mmalwa tse nyenyane. Teko ka nngwe e thehwe
hodima dikahare tse toma, tse mothamonyana mme ebe e ngolwe nakong ya metsotso e 45 - 60; hape e kenyelletse
dikgato tsa boiphihlello tse fapaneng tseo dipampiri tsa Ditlhahlobo di hlophiswang ho ya ka tsona.
Papetla ya 3: Tjhebokakaretso ya ditlhokeho tsa Lenaneo la Tekanyetso Kereite ya 12
Lenaneo la Tekanyetso
Tlhahlobo ya
makgaolakgang
Mesebetsi ya Tekanyetso e etswang sekolong ya kotara ka nngwe
Kotara ya 1:
Kotara ya 2:
Kotara ya 3:
Kotara ya 4:
Mesebetsi e 3
Mesebetsi e 2
Mesebetsi e 2
Teko e ngolwang e le 1
Tlhahlobo e le 1 ya
bohareng ba selemo e
botjwang ka
Teko e ngolwang e le 1
sekamakgaolakgang e
botjwang ka
Tlhahlobo ya
makgaolakgang e botjwang
ka dipampiri tse 2:
Dipampiri tse 2:
Dipampiri tse 2:
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka
sebediswa le dingolwa
Pampiri ya 1 – Puo jwaloka
sebediswa le dingolwa
Pampiri ya 2 – Ho ngola (e
ka ngolwa ka Motsheanong
kapa Phupjane)
Pampiri ya 2 – Ho ngola (e
ka ngolwa ka Phato kapa
Loetse)
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka
sebediswa le dingolwa
Pampiri ya 2 – Ho ngola
+
Pampiri ya 3 – Mesebetsi ya
molomo
Matshwao a kotara (Dikotara tsa 1 - 3):
• Kotareng ka nngwe, kopanya matshwao a moithuti le dipalohohle ebe o fetolela ho % bakeng sa ho fumana matshwao a
kotara
Matshwao a tekanyetso e etswang sekolong (TES):
• Kopanya matshwao a moithuti le dipalohohle tsa mesebetsi ya tekanyetso ya semmuso ho tloha kotareng ya 1 ho isa ho
ya 3 o fetolela ho 25%
Tlhahlobo ya makgaolakgang
• Fetolela Pampiri ya 1 ho 30%,
• Fetolela Pampiri ya 2 ho 20%,
• Fetolela matshwao a Mesebetsi ya molomo (Pampiri ya 3) ho 25%
82
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Papetla ya 4: Lenaneo la Tekanyetso Kereite ya 12
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Kotara ya 1
Mosebetsi wa 1
Mosebetsi wa 2
Mosebetsi wa 3
Mosebetsi wa 4
*Mosebetsi wa molomo:
(matshwao a 25)
*Mosebetsi wa molomo:
(matshwao a 25)
Ho ngola:
(matshwao a 20)
**Teko ya 1:
(matshwao a 40)
Ho mamela/
Puisano/ Puo e
hlophisitsweng/ Ho
bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Ho mamela/
Puisano/ Puo e
hlophisitsweng/ Ho
bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Tema ya kgokahano e
telele/kgutshwane
Tekokutlwisiso, kgutsufatso le
tshebediso ya puo
Ditema tsa kgokahano
tse telele: - tema e le
nngwe
Mangolo a setlwaedi/
mangolo a semmuso
(la kopo/ la tletlebo/la
kopo ya mosebetsi/ la
teboho/ la thoholetso /
takaletso ya mahlohonolo/
la kutlwelobohloko /
raporoto e kgutshwane/
tekolokakaretso /puo/
puisano
Tema ya kgokahano e
kgutshwane: tema e le
nngwe
Dipapatso/ Ho ngola
dayaring (bukatsatsing) /
Diposekarete/ Dikarete
tsa memo / Ditaelo/
Ditshupiso/ Pampitshana/
sephephetjhana sa
tlhahisoleseding (flayara)/
phoustara
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Kotara ya 2
Mosebetsi wa 5
Mosebetsi wa 6
Mosebetsi wa 7
*Mosebetsi wa molomo:
(matshwao a 25)
*Dingolwa:
(matshwao a 40)
***Tlhahlobo ya bohareng ba selemo:
(matshwao a 200)
Puisano/ Puo e hlophisitsweng/
Ho bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Dipotso tse kgutshwane
Pampiri ya 1 – Puo jwalo ka ha sebediswa le dingolwa
(120)
Pampiri ya 2 – Ho ngola (80) (E ka ngolwa ka nako ya
ditlhahlobo tsa bohare ba selemo)
KAPA
Teko e ngolwang
Mesebetsi ya Tekanyetso ya Kotara ya 3
Mosebetsi wa 8
Mosebetsi wa 9
Mosebetsi wa 10
*Mosebetsi wa molomo:
(matshwao a 25)
Ho ngola:
(matshwao a 40)
***Tlhahlobo ya seka-makgaolakgang:
(matshwao a 200)
Puisano/ Puo e hlophisitsweng/
Ho bala ka kutlwahalo ho
hlophisitsweng
Moqoqo
Pampiri ya 1: Puo jwalo ka ha sebediswa le dingolwa
(120)
Phetelo/Tlhaloso
Pampiri ya 2: Ho ngola (80) (E ka ngolwa ka nako ya
ditlhahlobo tsa bohare ba selemo)
KAPA
Teko e ngolwang
*Mesebetsi ya molomo: baithuti ba lokela ho etsa bonnyane mosebetsi o le mong wa puo e hlophisitsweng, o le mong wa
puisano, o le mong wa ho mamela, le o mong wa ho bala ka kutlwahalo ho hlophisitsweng nakong ya selemo.
** Teko ya 1 e ka hlophiswa tlasa palohohle ya matshwao a 40 kapa, haeba e le ya matshwao a fetang moo, a fetolelwa ho a
SLKT
83
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
40. Ho sisinngwa hore ho lekanyetswe Tekokutlwisiso, Kgutsufatso le Thutapuo maemong a puo e sebediswang; empa leha ho
le jwalo matitjhere a na le bolokolohi mme a kgothalletswa ho kenyelletsa motswako wa dikarolo tse ka lokelang ho lekanyetswa
ho dumellana le moralo wa sekolo (lenaneo la diteko, kabo ya nako, le tse ding).
Ela hloko:
Lenaneong la Tekanyetso teko e se ke ya botjwa ka ditekonyana tse mmalwa tse nyenyane. Teko ka nngwe e thehwe hodima
dikahare tse toma, tse mothamonyana mme ebe e ngolwe nakong ya metsotso e 45 - 60; hape e kenyelletse dikgato tsa boiphihlello
tse fapaneng tseo dipampiri tsa Ditlhahlobo di hlophiswang ho ya ka tsona.
*** Tlhahlobo ya bohareng ba selemo le ya Sekamakgaolakgang: Kereiteng ya 12 o mong wa mesebetsi ya Kotara ya 2 le/ kapa
ya Kotara ya 3 o lokela ho ba wa Tlhahlobo ya ka hara sekolo. Maemong ao e leng hore ho ngolwa Tlhahlobo ya ka hara sekolo
e le nngwe feela ho tse pedi tsena Kereiteng ya 12, ho ngolwe teko mafelong a kotara sebakeng sa Tlhahlobo e nngwe e sa
ngolweng (Mosebetsi wa 8 le wa 10).
84
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
4.4.2 Ditlhahlobo
Sebopeho sa Dipampiri tsa 1 le 2 tsa Tlhahlobo
ELA HLOKO: Mongolo o arohaneng o kenyeletsa dipuo tsena tse latelang: Afrikaans, English, Sepedi, Sesotho,
Setswana, Tshivenda and Xitsonga.
PAMPIRI
KAROLO
MATSHWAO
NAKO
A: Tekokutlwisiso
(Ho ka sebediswa mefuta e batsi ya ditema e kenyelleditseng ditema tse
bohuwang le tse tshwantsisitsweng)
Dikereite
Bolelele ba tema e sebediswang
10
mantswe a 200 - 300
11
mantswe a 300 - 400
12
mantswe a 400 - 500
30
B: Kgutsfuatso:
Dikereite
1. Puo jwaloka ha sebediswa le sengolwa
Ho se sebediswe tema e le nngwe le ya tekokutlwisiso.
Bolelele ba tema e sebediswang
Bolelele ba
kgutsufatso
10
mantswe a ka bang 150
mantswe a 50 - 60
11
mantswe a ka bang 180
mantswe a 50 - 60
12
mantswe a ka bang 250
mantswe a 50 - 60
10-12:
120
10
dihora tse
2½
C: Thutapuo le melao ya Tshebediso ya puo
• Tlotsontswe le tshebediso ya puo.
• Di bopeho tsa dipolelo.
40
• Temoho ya tshebediso e hlokolosi ya puo.
• Tokiso ya diphoso
D: Sengolwa
E le NNGWE ya tse latelang
Dipalekgutshwe (dipotso tse kgutshwane tse itshetlehileng dipaleng tse
2)
KAPA
Dithothokiso (dipotso tse kgutshwane tse itshetlehileng dithothokiso tse
2)
KAPA
40
(2x20)
(2x20)
(40)
Padi e kgutshwane (dipotso tse kgutshwane)
KAPA
(40)
Tshwantshiso e kgutshwane (dipotso tse kgutshwane)
SLKT
85
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
PAMPIRI
KAROLO
MATSHWAO
NAKO
A: Moqoqo - Moqoqo o le mong
Phetelo / hlalosang
Bolelele ba moqoqo:
Dikereite
Bolelele ba tema e sebediswang
10
mantswe a 150 - 180
11
mantswe a 180 - 200
12
mantswe a 200 - 250
40
Lekanyetsa tse latelang:
• Dikahare le moralo (60%)
• Puo, setaele le ho hlaola diphoso (30%)
• Sebopeho (10%)
2. Ho ngola
B: Ditema tsa kgokahano tse telele: - tema e le nngwe
Mangolo a setlwaedi/ mangolo a semmuso (la kopo/ la tletlebo/la kopo
ya mosebetsi/ la teboho/ la thoholetso /takaletso ya mahlohonolo/
la kutlwelobohloko) / raporoto e kgutshwane / tekolokakaretso /puo/
puisano
Dikereite
tsa
Bolelele ba tema:
Dikereite
80
Puo e ngolwang ka ho arohana
(20)
Mantswe a 80 - 100
10-12
10-12:
Dihora
tse 2
dikahare feela.
Lekanyetsa tse latelang:
• Dikahare, moralo le sebopeho (60%)
• Puo, setaele, le ho hlaola diphoso (40%)
C: Tema ya kgokahano e kgutshwane: tema e le nngwe
Dipapatso/ Ho ngola dayaring (bukatsatsing) /Diposekarete/ Dikarete
tsa memo / Ditaelo/ Ditshupiso / sephephetjhana sa tlhahisoleseding
(flayara)/ phoustara / Ho tlatsa diforomo
Bolelele ba tema:
Dikereite
Puo e ngolwang ka ho arohana
10-12
Mantswe a 50 - 80
(20)
Lekanyetsa tse latelang:
• Dikahare, moralo le sebopeho (60%)
• Puo, setaele, le ho lokisa diphoso (40%)
Tekanyetso e tobane le dikahare tse hlahisitsweng tokomaneng ena. Ka baka la kgatelopele e ka kgopolong ya
dikahare e habahanya dikereite, dikahare le bokgoni ho tloha Kereiteng ya 10-12 di tla lekanyetswa dipampiring tsa
Tlhahlobo ya makgaolakgang pheletsong ya Kereite ya 12.
86
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
Tekanyetso ya mesebetsi ya Molomo
Mesebetsi ya molomo ya tekanyetso e entsweng hara selemo e bopa karolo ya tekanyetso ya makgaolakgang
mafelong a selemo Kereite ya 12. Tekanyetso ena e etsa matshwao a 100 a a 300 a Tlhahlobo e etswang ho tswa
ka ntle ya mafelo a selemo.
Dintlha tse mabapi le tekanyetso ya mesebetsi ya molomo, e etswang hara selemo, ke tsena tse latelang:
PAMPIRI
YA 3
DINTLHA
MATSHWAO
*Mesebetsi ya molomo e tla ralwa le ho etswa sekolong, mme bolekanyetsi
bo etswa ho tswa ka ntle.
Ho bua:
25
Mesebetsi ya molomo
Puo e hlophisitsweng
Lekanyetsa: bokgoni ba ho etsa diphuphutso, ba ho hlophisa dikahare,
sehalo, ba ho bua, le ba ho nehelana, ba temoho e hlokolosi ya tshebediso
ya puo, kgetho ya mantswe.
25
Puisano (conversation):
Lekanyetsa: dikahare, sehalo, bokgoni ba ho bua, ba temoho e hlokolosi
ya tshebediso ya puo, kgetho ya mantswe.
Ho bala
100
25
Ho bala ka kutlwahalo ho hlophisitsweng
Lekanyetsa: dikahare, sehalo, bokgoni ba ho bua le ho nehelana, temoho
ya tshebediso e hlokolosi ya puo
Ho mamela:
25
Ho mamela bakeng sa kutlwisiso
Lekanyetsa: Ho mamela bakeng
tlhahisoleseding le ho lekola.
sa
kutlwisiso,
sa
ho
fumana
*Mesebetsi ya molomo: matshwao a selemo a mesebetsi ya molomo a bokellwa ka ho bua, ho mamela le ho bala.
Matshwao a ho qetela a lokela ho kenyeletsa bonnyane mosebetsi O LE MONG wa ho bua ho hlophisitsweng,
O LE MONG wa ho mamela, O LE MONG wa ho bala ka kutlwahalo ho hlophisitsweng le O LE MONG wa puisano
(conversation).
4.5 Ho rekota le ho tlaleha
Ho rekota ke tshebetso eo ho yona titjhere a ngolang le ho boloka boemo ba phihlello ya moithuti mosebetsing wa
tekanyetso o itseng. Tshebetso ena e bontsha kgatelopele ya moithuti mabapi le ho fumana phihlello e boletsweng
Setatementeng sa Leano la Kharikhulamo le Tekanyetso. Direkoto tsa phihlello ya moithuti di lokela ho fana ka
bopaki ba kgatelopele e kgopolong ya moithuti Kereiteng eo a leng ho yona mmoho le ho tshwanela ha hae ho
ya kapa ho fetisetswa Kereiteng e latelang. Direkoto tsa phihlello ya moithuti di ka sebediswa hape ho nnetefatsa
kgatelopele e entsweng ke titjhere mmoho le baithuti tshebetsong ya ho ruta le ho ithuta.
Ho tlaleha ke tshebetso ya ho tsebisahatsa phihlello ya moithuti ho moithuti ka boyena, batswadi, sekolo mmoho le ba
bang ba nang le seabo thutong ya moithuti. Phihlello ya moithuti e ka tlalehwa ka ditsela tse mmalwa. Ditsela tsena
di kenyelleditse dikarete tsa tlaleho, dikopano tsa batswadi, matsatsi a ho etela sekolong, dikopano tsa motswadi-letitjhere, ho letsa mehala, mangolo, koranta ya ka phaposing kapa la sekolo, jj. Matitjhere dikereiteng kaofela a tlaleha
phihlello ya moithuti thutong e itseng ka diperesente. Dikgato tsa phihlello tse fapaneng mmoho le diperesente tse
tsamaelanang le tsona di bontshitswe Papetleng e mona ka tlase.
SLKT
87
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
DIKHOUTU LE DIPERSENTE TSA HO REKOTA LE HO TLALEHA
KGATO
TLHALOSO YA BOKGONI
PERSENTE
7
Phihlello e babatsehang
80 - 100
6
Phihlello e kgabane
70 - 79
5
Phihlello e ntle
60 - 69
4
Phihlello e mahareng
50 - 59
3
Phihlello e foofo
40 - 49
2
Phihlello e karolwana feela
30 - 39
1
Ha ho phihlello
0 - 29
Matitjhere a tla rekota matshwao a nnete mabapa le mosebetsi ka mong ka ho sebedisa pampitshana ya ho rekota;
mme a tlalehe dipersente mabapa le thuto kareteng ya raporoto ya moithuti.
4.6 Bolekanyetsi ba tekanyetso
Ka bolekanyetsi ho bolelwa tshebetso e nnetefatsang hore mesebetsi ya tekanyetso ke ya nnete, e loketseng mme
e thehilwe ho latela metheho e behilweng. Bolekanyetsi bo lokela ho etswa sekolong, lefapheng la thuto la sedika,
la profensi le la naha. Ditshebetso tsa bolekanyetsi bo phethahetseng, bo kenyelleditseng ditlhokeho tsohle di lokela
ho ba teng bakeng sa ho nnetefatsa boleng ba tekanyetso dithutong kaofela.
4.6.1 Tekanyetso ya semmuso (TES)
•
Diteko le Ditlhahlobo tsa Dikereite tsa 10 le 11 di etswa bolekanyetsi ba ka hara sekolo. Motataisi wa thuto /
mohlanka wa mmuso ya beilweng boemong ba profense /distriki o lokela ho etsa bolekanyetsi mesebetsi
ya tekanyetso e mmalwa nakong eo a etetseng sekolong ka yona ho nnetefatsa boleng ba mesebetsi le
bolekanyetsi bo entsweng sekolong.
•
Diteko le Ditlhahlobo tsa Kereite ya 12 di lokela ho etswa bolekanyetsi ba profense. Tshebetso ena e tla laolwa
ke ba lefapha la thuto la profense.
•
Batataisi ba thuto ba etse bolekanyetsi ba diteko le dipampiri tsa Ditlhahlobo tse seng kae pele di ngolwa ke
baithuti ho nnetefatsa boleng ba dipotso le ho tataisa matitjhere ka ho rala mesebetsi ena.
4.6.2 Mesebetsi ya tekanyetso ya molomo
•
Dikereite tsa 10 le 11: Mosebetsi wa molomo wa tekanyetso o mong le o mong oo e leng karolo ya Lenaneo
la Tekanyetso o tshwanetse o iswe bolekanyetsing ho hlooho ya lefapha pele baithuti ba o etsa. Matitjhere
a lekanyetse mesebetsi ya molomo Kereiteng ya 10 le ya 11. Moeletsi wa Thuto a etse bolekenyetsi ba
mesebetsi ya molomo e mmalwa nakong ya ha a etetse sekolong ho nnetefatsa boleng ba mesebetsi eo le
hore na bolekanyetsi ba ka sekolong bo entswe.
88
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
•
Kereite ya 12: Mesebetsi ya molomo e hlophiswe sekolong, e lekanyetswe ka hare sekolong mme e fetiswe
bolekanyetsing ba ka ntle ho sekolo. Mosebetsi wa molomo wa tekanyetso o mong le o mong oo e leng
karolo ya Lenaneo la Tekanyetso o tshwanetse o iswe bolekanyetsing ho hlooho ya lefapha pele baithuti ba o
etsa. Matitjhere a lekanyetse mesebetsi ya molomo. Moeletsi wa thuto a etse bolekenyetsi ba mesebetsi ya
molomo e mmalwa nakong ya ha a etetse sekolong ho nnetefatsa boleng ba mesebetsi eo le ho bona hore na
bolekanyetsi ba ka sekolong bo entswe. Ho kgethwe baithuti ba mmalwa sekolong se seng le se seng mme
ba etsetswe bolekanyetsi ba mesebetsi ya molomo ho hlahloba boleng ba boiphihlelo ba bona mesebetsing
ya molomo.
4.7Kakaretso
Tokomane ena e balwe hammoho le ditokomane tse latelang:
4.7.1 National policy pertaining to the programme and promotion requirements of the National Curriculum Statement,
Grades R - 12; le
4.7.2 Tokomane ya leano e bitswang: National Protocol for Assessment Grades R - 12.
SLKT
89
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
90
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
SLKT
91
SESOTHO PUO YA TLATSETSO YA BOBEDI DIKEREITE TSA 10-12
92
SETAMENTE SA LEANO LA KHARIKHULAMO LE TEKANYETSO (SLKT)