CAPO V. Saggi di letteratura vernàcola emiliana. R amo B o l o g n e s e . B o lo g n e » « . 1600. Non avendo potuto rinvenire alcun monumento ante riore a quest’ època, incominciamo questi Saggi col già mento vato poemetto di Giulio Cèsare Croci, fondatore della letteratura vernàcola bolognese, intitolato: Lamento dei VUlani> ec. É questo scritto nella lingua rùstica bolognese, che più si accosta alla Romagna, e poiché vane forme di quella diversificano al quanto dalla moderna favella urbana, così vi abbiamo apposto in calce le corrispondenti voci bolognesi, onde rènderle più agevolmente intese, non che onde pòssano i meno versati in questi dialetti farne gli opportuni confronti. Lamento deJF Ulani3 obbligati da un Batido a consegnare gli schioppi alla Munizione. Di Giulio Cèsare Croce t stampato in Bologna da Bartolomeo Cochi nel 4620. Po far la zuoba, o sè che q u e st'è bella! O v et ch’adèss la va da gubbi a ssin: T par a tì che la sia una bagatella ? Ch’ avènnia più a far nu c u n ta d ìn , Che l 'è andà al b a n d , eh' a purtèn ( i) a Blògoa T ùli i sèiuòp da roda e da azzarin. ( t ) Purlamen. Digitized by ^ mO q q Le PARTS SECONDA. Es n’ i è ziròtt, parch’ a r è cert ch’ai bsogna Purtari tu tt a la Muliziòn ( i) , 8’ an vlèn far, puvrct n u , al col dia zgogna. A purtarèin mo in spalla un pertegòn ; E quand a srèn a tr e b , o In s’ una festa, Al bsuognara eh1à stemma in t ’ un cantòn. Al sangv de m i, che r è ben àsna questa ! E sat s'avèin nu spls di qualtrinèz Ch* i z1 ban propri cava el nus din t ’ la zesta. Hosù là p u r, purtèmlj (9) ora in palèz, Parch' an’ cascbèmma (s) in la cundannasòn (* ), E eh1an' femma sunàr al campanèz. An' prèn donca più andar dop un macciòn Asptar e quest e quel con l'a rc h ib ù s, E fari far lì prest al perlindòn. An' preu mo più a n d a r, cm' a I èrn a us De z a , de là per tu tt sti nòster em u a , Inspaurènd quest e quel per tu tt i bus. Cosa valra più i nòster ra g az zù n , Ch' iéran csì b rè v , i n' valran più negotta , Ch' l’ è mo finì I piasir a un a un. L ' lèra del bot ( v ) , quand nu andièvn (e) in frotta Ch' a stimavan po tant i zittadìn Quant propri s’ fa una Uvra de recotta (7). Ch'adèss al tuccara a nù puvrin A dar *1 c a n , che con un mattarèi Iz faran tira r sù fin al pustrìn. 0 po far d am n , quest' è al gran b u rd è l, A èsser priv ad' qui nùstar car usvij Ch’ iz fièvan (s) respettàr a quest e quel. An* srèvn anda descòst magara un mfj (9 ) Senza al nòster s£iupèt sovra la spalla , Ch'adèss mo nu a parèn tant bia ( 10 ) cuuij ( 11 ). Al sangv, eh' an’ dig gnanc d 'la nostra cavalla , C h'an’ prèn più fa r, cmod prima i inu ru sò i, Nè cumparìr in qui lug dond es' balla. Ch'ai se vedèa (la ) del bot sti bia zuvnòt Al fest andar in ruga tu tt a rm a , Ch'i avrìan (is ) per fin falt pora al tarramòt. (<) Muniziòn. (s) purtènia. (s) cascàmen. ( i) cundanna. (») volt, (e) dèven. ( 7 ) d ’arcotta. (8) fàven. (9 ) méi. ( 10 ) bi ( 11 ) cunei, (is ) Ch' vdeva. (is ) arèn. Digitized by ^ m0 0 q Le DMUETTI EMILIANI. 595 I avtiD sèmper le rode carega (i) B al cin lo sei fugòn per star segùr (*) E in le (*) bisàch del bon ball aram i; B s’ al s'ap p resin tiv a di ra m ù r, Avèan sèmper la m in al scattarci, E eh' ¿1 ebe n ’ èl, a 1 fièvn (4) andar al bar. E con i bia penùn in Val cappèl, E 1 bia lighèz con tu tt le (e) frana in té ra , Ae flèvun respettar a quest e quel. As cavivan acsì el busch d* a ttó rn , Ch’ adèss al prè vgnir u n , e dàrzen una Tra la tieza (•) e ’I p u n i i , o dop al fóro. Hosù da po' eh’ al voi csì la fortuna, Al bsògna ubbidir quaÒ i su p lriù r, Ch* al n’ se po' al zert pugnar contra la luna. E nu eh' sten in Val c i , eh' a iè al mur De terra tu tt quànt roti e sq u a d e rn i , An* srén dal Eert a stari più segùr (7); Ben eh' al diga la crida eh’ I han m anda, Ch' al se possa cunzar la serpentina, Mo c h 'il che n’èl la corda sia am urti. Mo a so posta s’ avèn sta disciplina, Al l ' ha nè più nè mane i zittadìn ( a ) , Segónd che da per tu tt al se buslna. Ma lor i van ch’i pàrin paladin A cavai, con la lanza e l’ arm adura, Ch' an* psén mo far cusì (o) nù cuntadin. 0 dund’ è andà la nostra gran b ra v u ra , 0 dund* è andà al nósler vallmént ( i o ) , Ch' a n' savèvan za cosa s'fu s paura (I f ) ? A créz (fft) c h 'az dsparerèn pruoprianamènt (ti) A tegnir arnunziar a la rasòn, E a quel rod che nu a tnèvn acsi lusènt. O tuò mo ti dia roba dal p a tro n , Sgraffigna mo per cum prir un bel s£iuòp : Tuò mo una roda, eh' apa un bon arcòn ! Mo la z* aggrlèva (14) ben un poc de trop ; Avèir spes i q u a ttrin , e sgraffagnàr, E po purlarij a Blogoa de galòp ! ( i) e l rod cargi. (*) sicùr. (s) in l* el. («) faven. (*) tolti el. (a) tiza. (7) sicùr. (e) ztadèn. (o) aesé. (io) valòur. ( i l ) pora. ( l i ) cred. (i») prò* priamèint. ( m ) aggriva. PARTS SHCONOA. A parerèm mo pulzùn despennà, Iniènz (<) che st’ usenza torna più A n' arèn vuòja (a) piò <T una mana. Al turnara mo le balèster sù , E scminzarén a tira r di pulzùn, A cmod za se suleva usar tra nu. Al darà fuora el pie e ancb i spuntar», E spid, e ronch, e targ e partesàn, E qui strum iént che più n’ usavn ensòn. A cmlozarèn a far del bfa panz&n, Cun d ir: sta In drla , stai t i , a l' darò, Es a n’ ze petnarén mo più le Un. Mo con un sdiuòp s’te vgniv dal sì al n o , Ti psiv cazzar un passarìn In s é n , 1; E andar po via a fir al fatto tò. 0 dsén un poctìn qui cmod a farén Se per sort 1 bandì vtènen (*) a che (4), Con che manièra (5) inai az* dflodarén. Ugnòn sin fuzrà vi chi in za, chi fn lè , ! Parch’ lor aràn i sliuòp e nu negotta, E se farfin patrùn d’ tu tt ziò ch’ I è. Al busgnarà (e) eh* az* tulàman de so tta, ' Senza star a zercar se T ha linzùa (7 ), Se d ’ zunta an’ vlén purtar la testa rotta. E s’al je p are rà , fz* tu rln 1 bua ( a ) , * El vacb, f brlch, el ptégor (»), e f muntùnr, Al zes, la fava, al furméiat e I fasùa ( io ) .1 0 vet eh’ an’ putrén fSr mo più I pavòn Con i bia séiuòp d’ bel legn In larslè, E con tu tti el bel cliv e 1 bfa curdùn. Andarén mo pr* I chémp e pr* i fussé ' A testa bassa: an1 farén più 1 faschèr Cmod a sulèvan far tra la brfghè. : Ch’ a in sulìvin portar sotta I tabèr (fi) 1' ^ Ad quj de disdòt unz, è di più c n r t,''1 E in le blsècb ( t i ) , e in la chissà (< s)’dMt^cher (<<)• 0 fortuna crudél], a so s’ t’ azcàrt 14 r ' ei m Adèss I dlent ( t a ) , a so s* te f z’ tua la fdtza A so s» te te zgav&gn, a so sv te è rt.1 1 (<) Inanz. (a) vuja. (s) vèinen. ( 4) ca. (a) manira. (e) bsugnarà. (t) liniù. (a )Ib ù . (o)pìguer. (io)fasù. (n ) ta b à r . (is ) bisàc. (is ) cassa. («4) cir. (itf) dènt. Digitized by Google DIALETTI EMILIANI. 39» Quant In sari <T nu eh1 livaràn la scorza A f mattar con e! brèzz e con el s p a li, Es n* i valrà più che nlssùn se sterza. L1è mo andà per nu egP Occh al ball , Al busogna de quest avèlr pazienzia, Ch* al n’ accàd qui a saverla a pia ( i) , e a cavai. A sén mo nad qui sotta a st' infulzienzia (s) ▲I n* uocór mo a d ir qui barba a la zeja (* ), Che l*è sta questa troppa alta sentenzia. Al sangv di tuoz! (4 ) che l'è una brutta veja! (s) Cosa vliv più eh' a famea mo què d*fora ? Ai’ andarèin a arpóader in t ’ P arv eja, Za eh' voi acsi fortuna traditora. ( 1) pi. (s) influenza, (s) zéa. ( 1) tuz. (s) vi. Si noti che la parola véju è romagnola. 1700. Il più distinto scrittore bolognese di quest’epoca si è, come accennammo, il rinomato Lotto Lotti, autore di varii gra ziosi poemetti. Noi quindi non potevamo esitare nella scelta, e porgiamo ai nostri lettori il secondo Canto del cèlebre poemetto scritto per la liberazione di Vienna dall'assedio dei Turchi, come quello, che meglio svolge l’artificiale macchinismo del l’intero poema, e dà bastévole idea della maestria dell’autore. ARGUMENT. Al Diàul che sente gVartlarìe ruzlàr, A «’ fa alla fnetlra, es ved * Ture arma; Maeumèl al so diè lu fa damar, Per saver cos*è mài sta nuvilà. Macumet in cunsci la vói cantar, Es va a prigul <Tavèr del staffila; Mo perchè in fin al trova un invenziòn, A i è fall un regài dal re Ptutòn. As siate va prufrir per tu tt 1 là Dal tambór di Todìsch brod e p an cò tl, Es i fleva al subiòl la maltinti ; Al gramàva al fum ar tutta la noti Per m ettr alPordn al sbàtter di su ld i, Oh’ cunsisl in tie r , eh ersè n t, ruzl e pagnòtt ; As sinteva zappSr i m inadur, E rarchbusfér cunzava gl' arraadur. 1 526 PARTE SECONDA, Al campanir sunäva la stremida . E I buò tiràvan fora Parti a rie , Al mess andava in volta con la crida Ch* clamava I fant e la cavallarie, Es bsgnäva andar senza clamar affida. E pàdr e fiuò e S tvaoin, birba e fradìe ; Insomma r era nn s trè p lt, V era an class, Ch' da un cò all' alter dal mond s'sln tè al fracas». Giust cmod a s1 sent dMn elei qui zò da nn, Cm' al vien un qualch scruènl, tira r al tr o a , Acsi sla v irala quand la fù slntù In t’ al zéntar dia terra da P lutòn, Al sti un poc Inurcbì qual becc c o rn ò , Pò miss la testa fora dal fnestròn, E quand al visi al pòpol d’ Macumèt, Dall' algrezza ai scapò per dsotta un pèt. Mò questa fù una stoffa csì p u tén t, Ch’ la fl stappar al näs a qui puvrìt In slnlìrs azuntär dùia al lurm ént; E a Belzebù, eh1 i aveva al näs in d rity A si vultò Plutòn, e in t' un mumént A i diss, eh* al prefundàss in zò pr' al drlt A ¿lamàr Macumèt, eh’ in balatròn Dal fllatùi di Turch volta al radòn. Appena al V ev’ Intés, eh’ al mostr' urrènd S'lassò andar a cò fltt in t’ al prefònd ; E s’ i diss : Macumèt, lassa '1 facènd, Vien da Plutòn, fa p re s t, tuoi qui d ' infond. Al sti un poc incanta tra lù dscurènd , Pinsànd s ' 1' aveva da tu rn är al mond ; E pò arnunziò la roda a un lu te rin , E a vgnir sù Belzebù i deva la man. Mò al pòver Macumèt a n* fleva pass Ch' an' maldìss con al scal ancb I piruò; As i attaccava ai piè di magaràss E di serp ièn t, eh' a fievn d ir taruò : E ben e spess al fèn' tornar a bass ; Mò quand al Diaul dis eh' a n ’ è di su o , E eh' al passa per cmand dal re Plutòn, Ij fan larg percb' 1' è l'orden dal patron. Quand voi al D iäul, infin I' arriva d c ò , E prima d'lassare vedr al re di' infèrn, As’ mett 1 ucciäl e s'p èln a ben la cò, Al ziela, es è in t' al fuog, es n’ è d’ Invera, Digitized by BIALETTI EMILIAM. *97 Per por» eh* l'h a eh' a n' sie aUa pena so Astrala dal daflar in sempitèrn ; Kò per p u rtirla vie con dsinvoltura, Al s'Insegna d ' star «od in positura. Ptatòn i dà d 'lu n ta n un* ucciadina, P i < aèfna con al sètter eh' al s'accosta ; L’ avansa i pass, mò con la testa china Es na s'atten ta a fir la lassa tosta ; In fin a i và d inans, e pò s'inchina , Pinsànd d 'a v è rn ' avèr una battosta ; Mò quand al ved eh' Plntòn vien vie m olsìn, Al fi la bocca d ’ rid r, es t r i un risin. Allora al Diàul i dis : A vrè savér Per eh' la to setta è fuora in camp arm i ; 1* è da fir ben, di* sù ; mò dim al ver, S’ ha d ’ allosar di' I anrna purassi? L'arspònd al diè di Turch: Mò n’ èl al dver Ch' mi la dscorra cum Vostra Maestà Con l 'è ? mò am p ir ch’ ai sippa nesessari Ch* oda i cunsiér e i suo referendari. L’ arspònd Plutòn : Adèss ai fo ¿¿amar. E ménter eh' dal Cunsèi s’ avr' al salòn, A f ir vgniri al spidiss un cavallàr ; Quest vola per eia s tri eh' a s 'v à al sfondriòn , Dov i Uènin la carta e al calamàr ; Es i trova eh' 1 tiènin coneiusiòn; Al la dfeod in s 'l a cattedra Calvin T ntt arrabià contra Lutèr Martin. Mò l'D eità, eh' assista' ai argumiènt E eh' deciden sigònd la sò d u trin a , Qoand I «ènten q uii mess, eh' fuora di dient I d is , eh' i lissn 'an d a r d a grand'arvina, E eh' i còrn' al salòn di cunslamiènt D'òrden di* lllùster Maiesta Diàulina, Chi t r i viè la cariega e chi al scranìn, Chi dis quattr' in v ulgàr, e chi in latin. I van a vèder s1i ilte r s’ hin ardùtt In braviriè pr andar vers al Cunsèi, E s ' i tròven eh' hin giust insèm lì tu tt Ch’ i stan asptandi, es fan di maravèi Per ch* i han péra eh* n* i sie quilch cosa d* brutt Vdend alsirìr con i turm iént a l ' vei ; E csi cherdènd d 'in trà r in d 'im b a rix z , Pinsandi sóra i van fina a Palàss. Digitized by G o o g le 52B PARTE SECONDA. Al bisbij e l'artnòr èran sì grand, Ch'era là in t' 61 luzòn e per la scala , Dov melt al scaldi con al baslòn da cmand La zent in rega eh' a Plutòn fa àia , Ch' l'e ra una cosa d 'an dar viè biastmànd : Mò s' mi i ho mo da d ir e quanta e qtuila Era la zent eh* va Inànz al tren tap àra, An' só s'a rò la vena o torbda o d àra. Musa, n'm ’ abbandunàr, slam* a galló n , E vola al cardinzòn dai instrum iént, E dstacca con la cluora al catisón , A quella fai la p u n ta , eh' senza stiént A psan sunàr d’ accòrd ; e in conclusión Ajùtm* a d ir del pòpol dai lamiént La maniera e al curtèzz eh' I1 adrova qnand S’ fa in Ila gran sala al rezimént più grand. I prim andar tnànz èrn’ i trnm bitta, E l’ tromb érin furma con di zuccón, Ch' nassn là int' al zardin dia zent afflitta ; Al guardi hin i sigùnd, eh' porto' i spuntón, E spid e spad e la lambàrda d ritta , Per tgnlr indrie la z e n t, eh' corr a vajón ; Es han una livrè fatta in s 'a l tlàr Urdì d* lusèrl, e tsù d’ ranuòé amar. A quisti al seguitava al bariseli Con i sbirr , e al canzlièr eh' guarda la piazza , Mò perd i' za I* hav dal pisi da quest e quell Al saluta la z e n t. es a n'strapazza . Es porla sempr’ in man al sò eapèll ; L' ha in t ' i oé qual cassar eh' sempr* arvina mitizza ; L' ha in somma in ment la botta dal zucchèt, Es s'arcorda al nigozl dal lucchèt. La quarta ruga hin lu ti i stafflcr Con la livrè dia Cort d ’un passamàn, Ch' è d 'penna d ’ angbiròn e d'sparavièr ; Al fond, è un cert drughèl d 'la n a d ' qual càn Ch’ sta alla porta d 'q u el luòg con trei visièr ; Dop’ a clòr al vien un eh' ha d rilt in man DI' adannà Puplazìn al Cunfalòn , Con l’arma dpinta, o sie al furcà d ’ Plutòn. Qui vien con al culèz tutt 1 dutùr . I pràtich con i mièdg e i avocai, E i nudar con i suo procuradùr ; I sustilùl, che n 'in mo tant ingràl. Digitized by L j O O Q l e DIALETTI EUIUA^I. 339 Dan la man dritta ai sullizitadùr; Dri a quj In nobiltà con al senit Vien con pompa , e dop lor quj eh' fan dal m a l, Id est, al m ie , e la sent dal criminal. ?ù eh’ siati quel eh’ a d ig , t 1a psissi td e r I' abltìn e gl' nsànz d 'q u al bel paiés , Ceri d iritti eh' i fan al sò d o y ér, • K eh' I han dia bòria d ’d r l , e eh* i fan di spes; L i l sart n' roben, es dìsen sempr al ver ; E a trovar a gl' usanz an' I è Francis Ch' ipoasa tor la miin ; nè earastiè i t a f agl' urèé al m ang, e al scarp al piè. Chi indo» porta una vesta d1 tela d' ràgn ; Chi è vstì con ona scorza d* un serpènt ; Chi ha una scuffia dia peli d 'u n barbasagn ; Chi d' vfpr lia la p ilu cca, e chi ha in s' ai ment Una burba eh' s' rad sol con piomb e stagn ; Chi porta 1' ¿bit dal più strett parènt ; Chi d' un' ors porta indòss la brutta peli ; E chi s'eruòv con dii ali d'pnlpàstrell. Chi ha la giubba arcama d ' bias e d* scarpiùn ; Chi ha in s* la testa per bretta un basalìsc, E puoc i n' è eh' a n' portn in s 'i zibun D' qui b ru tt usiè eh' a n* s' ponn ciapar al visc ; Dal rest i n' ùsan nè caizètt, nè schfun, E stan con al cinzal acsì in s* i frisc. Mò am perd ini' al i usanz , es an' m 'arcòrd D’ andar innanz con quj eh' a sèn d'accòrd. Qui dop al mèster d' Càmar Rabuìn Al vien dii càus al jùdiz Radamanl, E Uacumèt s 'i è za acustà da v sin , Ch' al và infurmànd dia mossa d ' qui furfinl ; Un diaul rum agnòl, cb' tien al bertìn Dal patròn, và cridànd: Trasi da cani Da qu* pscolt eh*l’è qui el noti patrò Ch*an* sulsinèss luti quent el sò saio. Veramènt al cridàva con rasòn , Ch' la’ tulissen dinànz alla sfangùia, Perch’ al re n' inspurcàss qual bel rubòn Ch’ fu cusi con dal sèdel d 'u n a trò ia; L'aveva in man al sètter, eh' è un bastòn Ch' pareva al mattarèi da far la spòla ; Mò per compir la cosa, l'h a in s’ la gnucca D’ bim anzi fati a rizz una pirucca. Digitized by ^ j O O Q Le sso PARTS SECONDA. 1 avèvn'za dà alla polvr al archibanc, E la sedia d* Plulòn miss a sò luog, Ch’ 1 prim èrn arriva a pussar al fianc, E in aspllarl ai pare d’ essr in V al fuog; Tant i fleva dvintar la granda mane , Perch' l ' era fa r d , es era all' ordn al cuog ; Mò mènter eh* is’ lam enta, a s1od la piva E i c u rn it, eh’ hin al segn eh11* è lù eh' arriva. Apenna eh’ l ' è arriva dia sala in s' V u ss, Is' lièven tu tt in piè con un fracàss, Ch' chi li udìss sulam ènt, e lì n* i fu ss, Al dirè, eh’ P è un' asnar con di a s n u n squass; I chinin iu tt la le s ta , es viènin russ, Fin tànt eh' al sied in s’ la cariega d 'a s s ; E quand la porla al purlinar ha s r a , Ch* i s’meln a sèder subii ai ha zgna. E luti s'h in za sburgà eh’ al cmenz a d ir : 1 miè Duo, a 1 è un gran strèpil su In s 'l a t e r r a , Ch’ vuol cavar da qualcun crid e suspìr ; Blacumèt lù v' dirà cos’ è sta guerra ; E sol per quest al hó ¿¡ama i cunsijr , E tu tt vù àitr eh* sì q u i, dove s’ asserra I secrèt e i fall m iè, eh' in decretar Sol al vóstar parer vui adruvàr. E ehi savrà Iruvàr un miór partì Ch' sippa per appurtar ulP al nosl re g n , Subitamènl la pena ! frò a lz irì, Si che al bisogna eh' aguzza P insègn. E quand sta filastrocca Pha fini, As volta a Macumèl con fari segn, Ch' al cmenza mò a cuntàr zò alla sfila Cos' è sii àrm , cos’ è s l'v lu p p , cos' è sii d i . Macumèl bassa i o é, livànds in piè, E altórn atlórn al fà la riverenza; Pò cmenza vers Plulòn : Za eh* vusgnurfè Voi savèr quel eh' P ha visi in apparenza, Mi i dirò P essenzial , perchè cui zniè in tutt i suò inlirèss a n' fan d 'm i senza, S’ ben sla volta eh’ in fora am m aravèl, Perch* an' jè sta dal tu li al mi cunsèi. Al srà un m es, eh’ al muftì dalla meschiita Una Ultra m* spidì zò in balatròn, E con premura granda al P havè scritta Digànd con fundamènt la sò rasòn ; Digitized by v ^ o o Q i e DIALETTI EMILIANI, E per n' la far d 'c a p r ili, e fatta e d itta , Al zercàva d 's in tir la mie opinion : Mi al tenór a dirò sol s i alla dstesa Perchè da tott la sippa mij intesa. Donca al scriv è, eh’ i Turcb vlèvan purtàr La guerra a Llupòld impiratòr , E eh* I vlèvan la pàs con lu guastar ; Mi per quànt parè a lù eh' f èrn in e r r ò r , Per eh' i s’ èrn' attacca senza pinsèr In s'a n a bava d' ragn , eh'u n gran dsunòr 1 pseva parlurir in fin dal la tt, E cb' al cgnusseva eh' i èrin da in t' al màtt. E eh* pertànl i I’ avévn' interugà, Cmod è al sòlit, s 'i arèn avù v itto ria , Mò per eh' al vdeva eh' l'ie ra mài pinsà, L’ arspós eh' an* i psè d ir nijnt a mim oria, Fin eh* an’ ave in insunni a mi parla ; E e h 'là zercàva, per finir l'is to r ia , Da mi cumpéns, s’ al s'av è fors d'ascó n d r, 0 al fin di fin cosa l 'avè d'arspòndr. Mi eh' a m’ pars un gran chè a rompr una p à s, Qnand ai av lièt la littra a m 'in c a n tò , Cosa cb* a tutt farè affilar al nàs. E csi al m u ftì, eh' durmeva m i, vulò Con eia potenza eh’a n' è fatta a c à s, Mò eh' fra i turmiènt za vusgnoriè m’ dunò ; E dop eh* ai av* unì 'I fa ni asm a le tt, Ai cminzò a d ir quel eh' am sinteva al peti. Ai diss : Muftì, la pàs è un cert ligàm Ch' n' è fatt nè d ' r e f, nè d ' se d a , nè d' bavella, S 'ben l ' è ftzil d'lassar» più eh' a n’ fa al slam In si' pòpol eh' voi anco m unlàr in sella ; Però, m uftì, la pàs li sà s' al' àm Quànt a fleva in guazzèt la curadella; Arspondi p u r , cm* I cmenzn andàr de si’ pass, Ch* i vgnaràn all' inzò tu tt in scunquàss. Macumèt tutt calòr, tu tt in facenda Vleva dir àlter coss, mò Radamànl Salta sù in mezz con una vos trem enda, Es dia : Vostra Maestà supporta tànt ? An' i è za quj eh' ascolta eh' a n' cum prenda, Quànt Macnmèt sippa dvintà furiant, An'voi eh* s' rompa la pàs, nè eh' s' catta brig ; E pur senza la pàs 1" è in cà dal nmig. 332 PARTE SECONDA. S 'i Ture in guerra a n ’ cuijo sù al m alànn, S’ in* viènin abitar qui zò da n ù , Quest' è ceri eh’ Macumèt è al nòster d an n , Per eh’ ai cunsiò ali1arversa al tu rlu rù : E pur s’i andässen sott a Vienna st'ann , 1 vgnarèn pur qui a dir : ia diss , la fù ; Perché là el' alter popi ha una ceri forza, Ch' auch del volt con i sign nù älter sforsa. A cslù bsogna dunäri un tientamènt CIT Tim para d ’adruvärs per nòster coni, Perchè lù sol pò far con la sò zent Guadagnar di quatrìn al pass d* Carònt ; Gran Sgnor, pinsäi pur ben t e tgnìvl a m eni, Per eh’ T a n’ è cosa da mandar a mont ; Anz ch eV ad èss da vù n’ fuss castiga, La passare in abùs in verità. Macumèt cminzò arsp ó n d r, es dava bel A tor la män a cP ä lte r, mò in scalmana Al salta sù Plutòn: Mò cos’ è quell? Siv fors dvinta duo scartassìn da lana ? Dsmilti un pò d ’ litigar , e a n* fa flazèll, Per eh’ mi la cosa inlènd cun l’è alla plana; E s’ Macumèt sta volta ha fatt un fall , L* ara per benemèrit un caväll. Za hin fora, e per nù l’è squas sicura , d i ’ as’ mandaràn di spiri eh’ sann al fatt sò A cazzar in scunquàss l'architettura Ch’ Ira l’un e I*alter popi a s*preparò. Macumèt salta sù digànd : L’ è dura Da rusgar ; quant al mod, mi n’ v’ insgnarò. Mò s’a vii eh’ a via diga cmod s’ pò far, La cosa dal caväll và lassa andar. Squizimbräga, un duttòr eh’ ili l’ uu -cantòn Stieva infusli e incantä a sinlir al tn tt, Al munto d rltl in piè sù in s’ al balcòn, E per mtislrär eh’ fra i allr al n’ i era m u tt, Sgnori (al d is ), Macumèt è un cert inzgnèn Ch’ sa cgnòsser la panzetta dal persùtt ; Però s*a fuss in vù ai perdunarè, E al sò pinsièr vluntiera a sintirè. Da gust a Squizimbräga, diss al re , E slèn a udir qualch’ ältra bstialitä , Cun st* patt però, eh’ s’ al parli bon a n* è S’ trnmuda quel caväll in bastona. Digitized by Google DIAMOTI EM ILI A M . 553' Adi cunlènt, am cuntènl, mò sì alla fè ; Dis Macuinèt ; c s’ vostra Maestà Vrà applicar a (ult quel cli’a iò in la lesta, Sicuramènt per Ile s’ farà la fesla. Perchè da tu tt al dscors fù assa g ra d ì, Ai fù da facullä ch’ ai dsiss pur sù; E per sbrigarla al caiinzò a dir acsi : A i è Ira gi Impirial un tal chfa nù Porta assä devoziòn, cs è al Tekli; Ai n‘c un älter eh’ è poc eh’ a I’ ho cgnossù, Ch* a m’ porla grand afTet, es è al Budiàn Ch’ per serviz quest’ è al brazz, l’ältr’ è la man. A cstòr cazzai intòrn un diäul pr on Cir i smanezza rmod s’ fà un Pulicinc(la, Ch’ a vdrì s’ as’ impira al mi sfondiiòn ; E fa eh’ i siè duna un pò d ’ gabanella . Ch’ a vdrì pò s’ l’ è cattiva la rasòn; Fa in mod e eli’ l’un e l’ältr ai suo s’ arbelta, Ch’ i sran la vera causa eh’ populä Srà qui l’eterna slanza di danna. Con i Csliän za an’ iè dsegn, perch’ la sò fed t fà andar all’ insù ; mò a sò sicù r, Ch* i nostr in guerra n’ s’ eavaran la sed, Es armagnrän al (In di fin al b u r, Perch’ an s’ dà esempi eh’ sie tira alla red Cl’äller pòpol, cm’ a iè eh’ arbàtt al mur Con i ealz all'indriè , eh’ I’ è giust allora Ch'ai gran Diè eh’ z1 fà Irmär i aiuta agnora. Al dis b e n , al dis b e n , tu tt a una vos Crida al Cunsèi ; e al re sùbit dà ordn A Radamant ch’ai vola là d’ ascòs, E per métter dal camp tutt in disòrdn, Ch’ ai tuoga sieg un diäul presinlós Con un cumpägn , eli’ i vaghn, e ch'ili s’ al dscordn, Ch’ lù incanta insomma gl’ arm in t* i cundìtl, E d i ’ i älter s’ cazn’ in corp ai duo zà diti. E a Macumèt per prèmi fù dona Un furcä anlìg anlig eli* fù zà d ’Plutòn . Quänd d'Pruscrpina r ie r a iunamurä , Per färs an serann da sedr in balatròn: Csi qui furni al m n s c i, e zò alla dspra Cors i diäul a sò luòg; mò l’upiniòn Perchè la eres in mi d ’ funi ir si’ puemma , La voi eh’ am’ posa un poc pr andar con flemma. Digitized by ì ^ o o q Le 534 PARTE SECONDA. 1750. Fiorivano sulla metà del passato sècolo le tanto cele brate sorelle Maddalena e Teresa Manfredi, che precipuamente cooperarono all’illustrazione del nativo dialetto. La loro tradu zione del libro napoletano Canto de li Cunti è meglio atta di qualunque altra produzione a somministrare un’ idea precisa della natura della lingua bolognese d’ un sècolo fa, essendo scritta in prosa. Per mala sorte le Novelle ivi racchiuse sono alquanto insìpide, e non hanno altro scopo, dopo quello di ingannare la noja delle lunghe sere invernali ; noi perciò ne abbiamo scelto quella che ci parve meno stucchévole, come saggio di lingua; e poiché la pùbblica opinione suole comunemente attribuire alle stesse Manfredi la graziosa e rinomata Canzone per abbracciare la vecchia a mezza quarésima, abbiamo giudicato opportuno inserirla in questo luogo come saggio della letteratura popolare di quel tempo. La Fola dia Viola. Ai era una volta un otn eh’ aveva Irei fioli, e lu aveva nom Cola Ag nel; i noin di floli èrn quisti: Rosa, Carotala e Viola. La Viola era la più pznina; mò l’ era csi strampalamènl bella, eh11’ zent s’n' innamoràvn sol a vderla. Fra I à ltr, eh’ cascàvn mori d* amor pr lj. ai era Zullòn, eh’ era al flol dal re, al qual era in pè d'am m attir. Quest, agn volta ch'ài passava dninz all'uss d 's ti ragazzi, al s'ferm ava in tla sira a diri cvell, perchè al la vdeva li in l' l'à n d il con gli àlti*sòu sorèl eh’ lavuràvn li zo l'e s lid ; e csi donca agn volla al dseva: u fiondi, bondi, Viola»; e lj i arspondeva : « Bondi, flol dal re d 's ta zillà , a in sò più d' lj purassa *». a quegl' àltr surèll mò ai dspiaseva, es i dsèvn: « Oh t’ jè pur pò la gran zuffonamal c re a , nò z' maravjèn : ti t'v ù eh' al prènzip s’ la Uga al nas , e eh' al z' daga al inalàn ». Mò la Viola n' i badava, es tirava innanz al fatt sò. Cosa fin lor quand I’ visto eh' la fava gl' ureé d'inercadànt ? gl' andòn a dir a sò p adr: «O h p a , I' ha d' savèr eh' la Viola è lant stazza e.rube* s t a , eh’ I' arspònd sèmper con un argùi al prèuzip, cm’ ai dis cvell, eh1 gnanc s 'a l fuss sò fradèll, nù n’ z' aspètti àltr, s' n’ eh' un di i scappa la pazinzia, e eh’ às metta a far di pladùr, e eh' a buscamn' anca nù ‘d i' n’ n ' avèn colpa d’ ngotla ». Su pàdr, eh’ era un om d 'g ra n judizi, pr cavarla d* in cà, al la miss con una sò zè, ch’ ave nom Cucca Panella, es i dis, eh' d ’ grazia la tulèss sta ragazza, eh' la i arè lavura pr lj , e eh' la i fi§ mò st’ servizi. AI prènzip mò, eh’ seguitava a passar pr eia s lrà , e eh’ n« vdeva più la Viola, al fi di coss di’ altr mond , e lant andò dinandànd ai v sin , e rercànd d ' l j , eli’ ai fu po dii dov la slcva , c io cà d’ chi l’era Digitized by L j O q q Le DIALETTI EMILIANI. 53» capita. Quànd al sàv sta cosa, l’andò a Iruvar sta veccia,es i diss: «Ma donna , sa a savi chi a son, quest basta perché intindadi eh’ s’ ani* fari servizi, biada v ù , an v’mancarà mai più ngotta». La Cucca Paneila arspòs: u Mò p o r eh’ a sippa bona, eh’ al cmanda pur ». Al prènzlp dìss: « Mò mi n’ vul i l t r da vù, s’ n’ch’am lassàdi vder vostra nezza, ch’ai vui parlar». « Mò mi (Ij soggiùos) pr servìrl ai pinsarò ; mò eh’ 1*intenda ben, lustrissm, eh1 an* vui eh’ la ragazza s’accorza eh' ai tign d'm an a lù, perchè an n’ho bisògn eh* vaga fora sta ciàcciara, ch’ai l’ho lassa vder, sì ben eh' a sò eh* la «T voi àltr eh* parlari : eh’ al fazza donca csi, eh' ai vaga zò qui in sta stanziola eh’ guarda in t’ l’ o r t , e mi piarò scusa con la Viola d* vier cvell, ch’ sj lì sò , es i la mandarò. Quand al prènzip sintì la n o v a,an ’ fu nè m ot nè sord, al s’andò camminànd a star lì zò. La veccia piò scusa eh' 1* ave bsogn dal pass pr msuràr dia tela, es dìss alla tosa : « Cara t i , Viola, firn servizi d ’andar zò a lor al pass, eh’ a vui eh’ a msuràmn sta tela ». Sùbit la Viola còurs zò in tla stanzia : quand la fu lì, l’ha vist l’amigh zrisa, eh’ i cminzò a far curtisj ; mò lj sguilò vj cm’ una luserta , es t’ al piantò li tu tt arrabì. Quand la veccia l’ha vist tu rn àrsù csi prest con al pàss, la s’immazinò eh’ al n’aviss avù temp d ’ p a rla ri, es turno a d ir : « Oh Viuiina, a vré eh’ t’ lurnàss zò, e eh’ t'm* portàss qual gmissèl d* rev griz eh* è in s’al tulìr ». La Viola turno zò, la tols al rev , es turno a piantar al prènzip. Qui la veccia s’arrabbiava a vderla turnar sù acsì prest, eh’ la capeva eh’ qual sgnor ni pseva parlar. La turno a mandar zò la Viola una bona volta, dsendi : « Mò, fiola m i, mi am’dspiàs d ’man dar! tant inanz e in d rj, mò sii diàul d’ sii zesùr n’ tajin brisa ; mi vrè quelli eh’ in zò sotta al sdàz ; cara l ì , famm anc st’ servizi, prchè mi n’ poss far a mane». La Viola andò zò, e d ’ bell nov al prènzip av’ la terza ripulsa. Quand la ragazza fu sù, sùbit la tajò con l’ zesùr un pzòl d’ureeeia alla veccia digàndi : « T u li, ziina, d ’ vostra fadiga, eh’ am’ avj manda tant volt zò da qual sgnor, quest’ è in scambi d* sinsalàri, perchè àgn fadiga mèrita prem i; anzi eh’ l’ arè bsognà eh’ av aviss anc taja al nas ; mò an’ sentirissi piò la gran puzza eh’ mena i voslr vizi : oh questi hin veen da cunsignàri di zovn! mò sta mò a vder s'am la cùi». Es andò a cà d’ sò pàdr, e la veccia armàs con un’ ureccia smuzga. Al prènzip era arrabbia com* un Ture, perchè la cosa era andà mal. Quand la ragazza fu a c i , la turno a iavrar in l’ la loza; e lù puntuàl turno a dar 1’ volt con la sòlita cantilèna: « Bondi, b o n d ì, Viola » ; e lj con cl’ altra : « Bondi, flòl dal re d ’ sta z itta , a in sò più d 't i purassà ». L’ sòu surèll battèvn fog, cb’ la i pare tant la gran m attin a, es s’ accurdòn insèm d’ far in mod eh’ la s’ i dscavass d' tra i pj. Sti donn avèvn una fnestra eh’ guar dava in t’ un ort d’ 1* om saivadg ; cossa finn lor 1 L’ s’ lassòn cascar a posta un maratèl d* curdonzìn che gli adruvavn da perfilàr un pettanlèr alla rgina. Cmod a d ig , st fagòt d ’ pcrfìl fu tratt zò a posta dia fnestra, la qual era d ’una gran altezza pr arrivar zò all’ort. L’ scminzòn pò a far 2» Digitized by Google 350 PARTE SECONDA. vista d’essr tu tt dsprà , es cminzòn a dir : « Ob puvretti n ù ; mò cmod farèmia eh’ az è casca st’ curdòn , es n’ prén finir a temp ài pettanlèr dia rglna, eh* bsò eh*la l’ava pr dman d 's ira ? Al [voi bsgnàr eh’ la Viola, eh’ è la più alzira d’ n ù , s* lassa mandar zò con una curdsina, eh’ nù la tgnarèn soda, c lj tura al curdòn». La Viola, eh’ l’ vdeva csi accurà, s’i accumdò sùbit, e lor i ligòn una corda a tra v è rs, es la mandòn zò dia fnestra, e pò quand la fu zò, i lassòn la corda, e lj armàs li senza psèir più turniir a cà. In t ’ I’ istéss temp eh’ la tosa armàs li , F om salvàdg vìgn fora dal purtòn di’ ort pr piar un pò d’ frese. St* om ave pres dal vent e di’ ùmid, es fi lant al dsprpuslà fia t, eh’ an s’ udirà mai più una cosa si tremenda. La Viola tri tànt al gran trm lott, eh’ la zigò dal spavènt. «Oh pà, ai ho péra »». L’ om salvàdg, ch’ sinti st’ zigh , s’ vultò, es vist eh’ l’ aveva li dedri una bella zuvnetta ; al s’arcurdò eh’ I’ aveva sintù dir quànd l’ era piznin, eh’ ai è di cavalli in t’ un lug , eh’ s’imprégnin con al vent; al fi i sò cu n t, eli’ s’ Fandava pr vj d ’ v en t, ai n’ aveva lù fàtt un allora acsi te e , eh’ al dseva èsser sta quell eh* aveva imprgna quàlch’ albr, e eh’ d ’ li i dseva essr ussì sta bella Iosa. Pinsànd eh’ sta cosa la fuss vera, ai pres a vler ben,cmod s’ la fuss sta sò.fiòla; al Fabbrazò, dsendi: «« Oh Sòia m j, eh’ t ’ i ussì dal mj fià, chi arév mài crii t , eh’ da quel 1 aviss a nàssr si bell mustazzin ». Al la dì pò in cunsegna a trèi fad ch’ stèvn in t’ F islessa c à , con ordn d ’allivària e d ’ Tarn cont. inlànt mò al prènzip, eh* a n’ vdeva più la Viola , e eh’ n’ in saveva più nò in rega nè in spazi, Fav a inurìr d’affàn; lù n’ pseva più magnàr un bcòn; al dvinlò zall ; i oc s’ ì èrn’ incava in t’Ia testa; i làbr èrnjvgnù biànc ; e insomma F e ra un’ aneroja. Qui al cminzò a pruinèlr di manz a chi i aviss savù insgnàr dov’ era la Viola, e tnnt andò dri zercànd e rimandanti eh’ in fin al sàv eh' F era in cà dF om salvàdg. Sùbit eli' al sintì sta cosa, al le mandò a d am ar, es i dìss: « sii sò eli’ avj lànl al bell u rtsìn , e nù son qui ammala mort cmod a vdi, eh* la n’ è cosa eh' av dàga ari intèn d e r; ora mi vrè vgnlr a dscredrm un poc in 9t’ o rt, e star in cà vostra sol un dì e una noti; mi am' basta eh’am' dadi una stanziola pr eia n o tt, sìppla mò d ’ eh1fatta la s’ vuja, e nò àltr; mi n’en vui dar fastidi. L’om salvàdg era im brujà, prchè al re za era al patron, Je qui s’ al dseva d’ no a sò fiòl, l'avè fóra eh’ n1 i nassiss dal m ài; basla, lù p resai partì d1èsser curlès , es i dìss, eh’ s’ an baslàva una stanzia, eh’ ai Fdarè tu lli, e eh’ magàra, e tutt sti cos. Al prènzip al ringraziò, e cl* ¡stessa sira al fi purtàr lai sù linzù e i cussin,es andò là a durmìr.Cla stanzia ch’ i fu assgnà era mò just d’ bona fortuna a mur a quella di’ om salvàdg, ài quàl sleva a durm ìr con la Viola in t'u n istèss lett, perchè al feva cont eh* la fuss sò flòla. Quand fu ammurtà la lum, al prènzip s’ livò pian p ia n , es andò li d 'ià dall' om salvàdg , perchè F era avèrt Fuss, eh11* era un cald ch ’se sciupava ; al prènzip andò a tastùn dia banda dov F aveva sintù la sira la vos dia Viola , es i di du p zig ù t, mò dia ¿¡avella ; lj s’ dsdò , e s (ùnsò ^ o o q le Digitized by v DIALETTI EdlLlAM. 357 eh’ P fussn pulz; la scusso l’ora salvadg dsdindel pr dari sta Dova e pr diri: “ Oh nunin, nuntn, 1’ gran puls , an1 1 poss durar »>. L’om salvadg la fi andar in t ’ un àllr lett, eh'* era in eia nidesma stanzia. Da lì a un iillr poc al prènzip turno, es andò al lett dia Viola (eh* Faveva sinlù eli’ l’era andàda pr Ij ) es i turno a dar di pzigùt; e Ij turno a ondar cmod P ave fall alla prima. L’om salvadg I fi barattar al tam aràzz, e pò da li a un poc i linzù, e pò 1’ banchòt, perchè al prènzip andava pzigànd , e Ij zigànd, e Poni salvadg erdeva eh’ i fussn I linzù o i tamariizz eh’ fussn avla in t ‘l puls, e csi passò tutta eia not, eh’ i n’ sronn mai un oè. Sùbit eh’ fu d i, al prènzip s’ miss a spasszar pr P o ri; la Viola anca Ij s’ era llvà a bunora, es era li in s’ al purlòn di’ ort a duvanar. Sùbit eh’ al prènzip l’ ba visi, la fu za la sòlita fola dal « Bondi, bondì, Viola » , e Ij diss cl’àltra: u Bondi, fìòl dal re d’ sta z iltà , a in so più d ’ ti purassa » , c al prènzip soggiùns: «Oh ninin, ninin , ’1 gran puls, an’ i poss d u rar »>. La Viola, eh’ P intès che gl’ èrn l’istèss paròl eh’ P avi* ditt lj la n o tt, la dvintò rossa cm’ è Pbras dia ràbbia, perche al prènzip I Pavé falta star e eh' P ave fall lù da pulsa : la diss in cor sò : Lassa pur far a m i, aP la vui ben sunàr vè. L’ andò su dal fad a euntàri sta cosa ; l’ fàd arspòsn : «>Eh pian p u r, s’ lù v’ n’ ha fàt una a vù, al bsò eh’ ai in faron mò a lù una più plenta : vù n’ avi da far àllr eh’ dir all’ om salvadg, d i’ a vii un par d ’ pianèl tu tt pimi d ’ campanili ; e pò quand al i avj, savàzal dir, e n’ sta a zercàr à llr , ch’at al farcn ben nun armàgnr curi. La Viola sù bit dmandò sii pianèl all’om salvadg,e lù j ’I pagò.Quand fu sira ài prènzip turno a cà sò : al diss sol air om salv àdg eli' s’ al s’ euntintàva, al srè vgnù di dop dsnàr a spasszar pr al sò ort. Quand Pfad e la Viola sàvn eh’ Pera andà a c à , P tolsn sù d’ rundella luti quatti*, es andòn al palàz, e pò s’arpiattòn in tla stanza dov propri al durmeva. Sùbit eh’ al prènzip fu andà a lett, e eh* P av pres un poc al sonn, I* fad cminzòn a sbàtlr l’màti insèm e a far di zigh , e la Viola sbatteva i pj seussànd tutt qui campanin, ch’ai prènzip av una péra da in sp irtà r, es cminzò a zigàr : « Oh sgnora màdr, eh’ la m’ ajula »} lor stàvn osi quedi un poc, e pò turuàvn a far l’istèss armór quand agn’eosa era quiet; P finn csi dòu o trèi volt, e pò s’ia finn a gàinb, e nssun l’ visi pr amór dia virtù ch’aveva in lor P fàd. Al prènzip pò la mattina curilo eh’ l’aveva avù una gran póra ; ij finn sùbit far la sò u rin a , es i dinn tri guzzìn d ’ vin. Quand al fù livà , mò bona, an’ sii gnànc asplàr dop al dsnàr, eh’l’andò in IP orldP om salvadg, perchè lù n’ pseva star luntàn dalla Viola. Al l’ha vist, e za cmod av psj imazinàr, al diss la fola eterna d ’ nasminstecc dal « Bondì, bondì , Viola » ; e Ij : « B ondì, flòl dal re d ’ sta zitlà , a in sò più d ’ti purassa e lù: « Oh ninin, ninin, l'gran puls, an' i poss durar » ; e lj: « Oh sgnora màdr, sgnora m àd r, eh’ la m’ ajuta». Quand al prènzip siati sta tanja , al capi al trionfa es diss : « Ah tm’ l’ha fata ; al’ ced , e cgnoss eh’ l ’ in sà più d’ m i, e pr sta rasòn aP vui pr tnujér »>. Al fi ciamàr Poni salvàdg Digitized by L j O O Q l e 338 PARTE SECONDA. es i la dm andò; lù I arspòs, eh* al F are (alt savèr a sò p ad r, perchè just d a mattina Favè savù d ’ chi 1* era fiòla, e s s ’era po ciarì eh’ an ' era brisa sta qoal veni eh' lù avè tr à tt, eh’ l’aviss (alla nissr li allora; e csi donca al mandò a tor si* pàdr dia ragazza ; lù an n’è d ' contar s’ 1’ avè a car d’ far un p a rta ti sì iati. Al prènzip la sposò, es finn la festa d ’ ball. Larga la foja, stretta la vi ; dsi mò la vostra, eh* ai ho d iti la mj. Canzòn per brusar la Veccia a mezza Quarèisma. L’ an dal cent quarantadìs, Quand al Guèrn di Bolgnìs Era d’varia sor! ad zent, Anca al donn ai vins in meni D’ vlèir cmandàr e dar consìj ; EI cminzòn a m n ir al bsìj, Massai el vecci catta ròusi Più ch’en fava il zòuvn spòusi. Trenta vecci s'ardunòn Tutti insèm, e s’ destinòn D 'vlèir andar a supplicar Al Senàt per psèir cmandàr. El s'lavòn prima ben ben Una sira in mezz a Ren ; E po dòp a la mattina Se sgoròn cun la sdarina. Chi aviss vlst quel cargadùr Brotti vdazzi, b ro li figùr ! M agri, secchi, arrab b ia, C h'ai puzzava fin al fià; Dei mustàzz con la peli biossa Ch’ a guardarli favn ingossa, Cun di ucciizz fudrà d ’ spaghètt, Cun di nàs fati a zocchètl; E del bùssel iong du spann Ch' el parèvn puz da scrann, E tra tu li sti belli coss Una pari avèvn al g o ss, Cun la gozza attàc al nas, Ch' i cascava in bocca squas; Pò gl’avèvan più d ’ mezz brazz D'barba solla quel buslàzz. Jnt’ la testa 'I s'fin di rizz, Cun di nàster, cun di pizz, Di scuffiùlt e di all zimir Ch’ el parèven Granatir, Cun del viti e di galùn Spiulà zò cmod srav tan l stlun, E chi aveva in si’ gran sparpài La manizza, chi *1 vintàl. Quand' il fun acsi in figura El j' andòn a dirittu ra In Palàzz dai Senatùr, E s’ espòusn el sòo prem ùr ; Una pò ch' n' avè s ' n' on dent Cminzò a far al cumplimènt ; Mo a n' av dett gnanc dòu parò!, Ch' la ’sinti vgnir sù un grassòl Alla gaula, e s’ tins spudar. Qui sgnurazz eh' stavn ascultàr, Dissn: A nda, dscavàv dall’ori, Vecci m alti, razzi sto ri; E pò seoza più badar! T’ mi vullòn al tafanàri ; E lour tutti pio d ’ vergogna Andòn vj grattànds la rogna ; E grattànds al fond dia schina Ch* i brusò alla m alandrina; E int' ai vgnir fora d'Palàzz El sparòn del parolàzz. Mò quand fu sfugà la stre tta , El zuròn d’ vlèir far vendetta. A h, cm' el donn a v' r han zurà Sta sicùr ch' an* la scappa. El s'u n ìn in più d’ dusènt, E s' cujièn di’ or e di’ arzènt P r' al valòur d ’ ott o dis zchin , Per comprar tant bel sforzìn ; E pò spèisn un ducatòn In tant sij e tant savòn ; Una pari p r’on el n'avìn E sinti cosa gl' In finn. Digitized by Google %DIALETTI EMILIANI. 339 E di zig e di pian&vlùn tu a noli c h 'e ra un gran b u r, Q uind j ’ andivn a tum bulùn, Senza O r gnlnt ad pladùr Massm 1 póvar brintadùr Saltòn ta lli fora d’ c i , Cun el brenl ; e I m uradùr E sttròn tesi In z i in li in Ch’ V arrlvivan per de d ij Botta I Portgh di pfzz d’st sfurzìn Cun di pai e di martj. Alt d a terra un bon puctìn ; Ai fu seri un gran sgumbiòtt Pò gli trln degT Im m undìzi, Quel eh’ suzzèss tu tta eia nott; E i fin so tti 1 sòo spurchìzi. Chi avè roti al gamb, chi Mbràzs. Q oaltr' o 4 del più sfazzà Chi. la gnucca, chi ’1 m u stizz, In P a la n 9’ era arp iati ; Chi s’ guastò P usòl dal peti, p s* u n d a tn tt al scalòn Chi '1 preterii im perliti. Con q u ii se] e quii savòn ; Quj z i eh' fun più fortuna Quand fa Citi si* preparamènt Andòn vi tu tt immerda; As' sinti Impnnrlsamènt Quàs al fug iosùn an d ò , La sterm ida eh' fort sonava, E P inzendi n' s'am m urzò Càusa d 'n n a c i eh' brusiva. Fin a tin i eh’ en fu b ru si M ï t a ' arcòrd adèss al lug , Tutta quanta una cuntrà ; Ho 'l fan lòur eh’ avèn dà fug. E in tànt mài e tanti dsgrazzi QOind la w n t slntì sonar Sguazzò sòul quel brutti veiazzi. La seaiinzò tolta a livir. Mò P algrezza prest fin ì, Al fnff era d 'g ra n Impègn Perchè dopo du o tri dì P e rc h é *’1 fibric èran d1 lèg n , A se dsquèrs eh' el j ’ èran sta E a l san ar dal Campanizz El j ’ autrìz d 'sP iniquità. f i d s d i r ta ti qal dal Palizz. E qualcuna scappò v i , Saltò fora qui d ' Senit, Ho ai n’ arstò cent trentasi , B q u i di aller magistrat. Ch* el fun tutti condanni F ìg u riv s* i fiven bon Alla mort ini’ al Uercà. A v y n ir zò per quii scalòn! Ai sj d ’ Marz d’ quàPann s’è diti Al M aasir fa '1 prlm de tu li C h 'co u rs ininz, mo'l s’truvò b ratt,t, Al fu 'I dì dal gran scunfltt; E al dis ò u r, da madò Menga P e re h ' al fi tn tt in t’ nn tratt S’ prinzipiò a sunàr P arrenga; Al scalòn coti el eu litt. E qui *1 Pòpi in gran sgumbij A lter v in t o tre n ta , e ane p iù , Curri drj a sti vecci strij Al fin to tt a panza in sù ; Che per m in d’ messìr Maurizi Mo qui d’ fu Ani la festa, S* condusèven al suplizi. C h' a lle r tant s'ru m p ìn la testa. Q u est n' è gnint, l’è per la s tri Chi pianzeva, chi biasim ava, Chi per rabbia se sgranfgnàva ; C h' fù di g u à i, ma purassà, Chi la scuffia, chi i cavi P e rc h è quind tu tt arrivàvn Al sfn rz ìn , i s'imbalzavn. Dalla testa s'slrazzò vi. Mò l i ai pj d ’ la Muntagnola T o tt cascavn a perzipìzi C on al n is in quel spurchìzi; Con la sèiga e la mazzola D ia e de li dia zent a m ass, El fun tutti giustizia, E pò in ultum fun brusi. C on d i' armòur e dal fracàss, Digitized by Google 3ftO PARTS SECONDA. Qui In storia ir è finì, Questa è ino la conclusiòn Cli* in qual sii dov fu supplì D1 tutta quanta la Canzòa ; E1 mi veinn dal temp d’ adèss Cla zindrazza sfundradonna Tgniv a ment al gran su iè ss, Ai fu fatt su una Culonna, Altrimèut a srj manda Duv’ i’ mìssen la memoria A inurìr in i’ al Mercà, D’ tu tta la dulènt istoria , S’ a ve vgniss mài al pinsir Qual i srev ben anch adèss ; D‘ vlèir cmandàr» e n’ ubbidir. Mo a s’ artrova che in prugrèss E qui av’ dmand a tu tt perdòn Ai di dentr’ una sajetta S’ av' ho rott al calissòn C b'la purtò vi netta netta., Cun al fàrv. la descriziòn Quànd quel strij fun giustizia, In sta lunga mia Canzon L’era in punt gius! la metà D 'tu tta quanta la funziòo Dia Quarèisma, e d ’ qui u’è vgnù Qual custùm eh’ s’ è sèmper Ignii eh’ s’ fa in Bulogna in l’uccasiòn D1 sgàr la Veccia, in cla stasòn D 'fa r del Vecci in vari lug, Ch Yrnagna arrènghjSardùnjSalmÒD' E la sira d ’ dàri fug. 1800. La ristaurazione delle lèttere bolognesi, come appare dai pochi cenni che abbiamo premesso, è precipuamente dovuta ai chiari scrittori canònico Longhi ed Annibaie Bartoluzzi, che richiamàrono il gusto traviato dei loro concittadini alla sòlida e buona letteratura, porgendo loro miràbili imitazioni dei clàssici stranieri. Il primo sostituì alle insipide Fole della Ciaclira dia banzola le non mai bastevolmente apprezzate Fàvole del La Fontaine, parafrasate, anziché voltate nella favella popolare; il secondo a varii componimenti satirici originali aggiunse la ver sione di alquante poesie clàssiche italiane. Siamo quindi lieti di poter offerire come Saggio di quest’època alcune Avole del Longhi,coll’Introduzione originale premessa dall'autore all'edi zione delle medésime ; e l’ingegnosa versione fatta dal Bartoluzzi del cèlebre sonetto di Eustachio Manfredi sull’Immacolata Concezione, che incomincia col verso: *Se la donna infedelj che il folle vanto. Inlroduziòn al Fol. Jusèf Mitèi pittòur intaiò in ràm L’istorietta eh1 adèss a sòn per d i r , Per cavàri a mi coni, s’ a pòss, al stàm. Digitized by Google DIALETTI IMI LIANI. 311 Un arzdòur piuttòst vèé avènd da vgnir D* lunlin fén a Bulogoa pr al m ercà, Déss a un iiòl d ’ un so flòl : Val’ d* long a v s tìr, Cli’ intani a tug l’asnètt bell e am anva, E csé bell bell a m’ vag avviand in Mi ; Spéè’ la b è in , eh’ a t’ aspétt alla vultà. Al ragie »velt l’arzùnz, es va cun lu ; Mo al n’ ha fall sig a pi dis o dòds p ass, Ch’ al s’ seni a dir dia zèint : Vec bec cu rn ù , Che dscherziòn da villin I Guarda ’I bell sp àss, Lassar andar a pi quel ragazzèt ! S’al i andass lu i e dubi eh’ al s’ inflàss? L’arzdóur dis : A i ho in tèis, vèin qué al mi flòl, Salta su t è , mo guarda d’andar pian, Tànt eh’ a 4’ possa tgnìr drì cmod al zil voi. Mo bona ! I n’ ¿in anda vèint pass lu n ta n , Ch’ i d in in n* so quant’ alter zudsadùr, Ch’ a quel pòver ragàz disn al pan pan : Quel pòverveé a pi l’ è strac m ad ù r, E te a cavai ? Bardassa, smonta zo. S’ l’ è lu trop b o n , t’è ti un asnazz d ’ sicur. Al nonn dis : Perch’ i tàsn, a saltarò A cavil anca mé qué su in l’la groppa, E a vdrèin s’ a sta manira a I quietarò. Quand 1 èin tutt du a cavai, la bistia toppa , S’ incanta e n* va più inanz, e lòur adróven A bri* avèrt, tu tt du d’accòrd , la stroppa. In st' a tt eh’ i péccen, bona noti 1 i tróven DI’ altra zèint eh* s’ m ett, puvrèt ! a strapazza ri Per compassiòn che per eia bestia i próven. Mo cun qual c o r, i dìsen, psiv mài d iri ? Èia una vétta quella, eh* possa avèir Lèina da tgnir du cstiàn e da purtàri ? Fèin acsé, dis al v e é , e stèin a vdèir Ch’ incanir* arèin ; tassèinl’ andar a dsdoss ; Pruvèìn anc questa, e vdèin s’ 1 pòn taséir. Mo niànc per quest slén de n’ svudàr al goss, E a vdèiri a pi cun 1’ àsn a vud : 0 m à tt, S’ po vèder d’ piz ? Tutt dsèvn a più non poss. Al ragàz s’ volta al n o n n , es dis : Mo c à tt, Qué a n’ la psèin cattar para ; s’ a tuièssen A p u rtir mo nu l’ à s n , a n* sré mèi fati ? Digitized by Google 342 PARTE SECONDA. E1 (alt matUrl ! Cossa vliv’ eh’ i dsèssen, Arspònd al v eé , a vdèlr sta strambar! ? Ch* sà , dis al nvòud, eh’ a vdèlr sta d a i n* dsmètten ? A plz far p o , prani mal réderz’ dri ? Al nonn dalla dspraziòn d is: Su, va là : E 1 lighen l’asen, cm’ è un agnèl, pr 1 p i; E po l’infilzn (n t'u n perdgòn cmod v i , I 1 fan d ’ spalletta, e al pòrten vi bell bell, Buffànd pr al pèls e pr 1 gran sforz eh’ al (a. Allòura, dsim*, eh’ 1 dèn tu tt su a flazèl A diri di m attiz da m en d icin t, Ch’ 1 è d i sicuramént volta al zervèl. SU do dsgrazià tran zo l’asnèt in tin t, Es disen : Mo c u sp è l, l’ è una gran cossa N’ lncuntrar mal dappò eh’ avèln fat tin i ? In l’I’ ultm a la farò, es la farò grossa, Sparànd un mòccbel, dis arrabbé *1 nonn ; E taff, rùzla l’asnèt in t’una fossa; E tra l’acqua e ’1 sassi e h ’ ì t ’ m’ i bagnòn, Al pòver cioè liga finé so v é tta , Flné ’I ciàé r, e mu£ mué 1 s’ la sbignòn. St’ isto ria, cmod a dseva, mé v’ l’ ho detta Per mi co n t, slàndem mess In t ’un Impègn Da n’ tgnlr per grazia la catsella d rètta. Quest’ è d ’ tratfùr i bì zuglèln d* Inzègn Del fol adliti d ’ monsu dia F ontina, Dov a capéss q u in t s’I’han d ’avèlr a sdègn. T in t diràn eh’ dalla lèingua ultramontana A 1 è glust tin t a dir alla bulgnèlsa, Quant 1 è da una damèina a una villana. Ch’ I’ è impussébil vallar la fras franzèisa, La so g ra z ia , al so frézz, al so gusl féin In lèingua, eh* sòul è dal pupliz intèisa ; Ch’ n’ ha fèz gram matical, nè calepéln Che v* deghn a scriver bèin a s’ seri« aesé. E 1 su miur mèster n’ èin s* n’ 1 blriccbéln. D’ mod tal eh’ féin i villin inzivilé Adèss s* vergògnen d’ parlar strett bulgnèis y A cost d ’ fare (ar la baia tu tt al dé ; Vlend mettr* un bris d’ tuscan, un bris d* franzèis In t’ el paròl d ’un dscòurs eh’ s’ arvisa in pont A un ¿bit d ’ traccagnèln m il in arnèls. Digitized by DIALETTI n iL lA J I. 543 Ch* s’ n’ a forza d* cuncunir s’ accatta i cuoi A lèzr et cargadùr screttl in st’ lin g u ài, E un frézz mór quand a n* vaga, eh’ al para uni. E per quest j miùr lìber da dar saz * Dia nostra lèingua e fari un po d’ unòur V* fan vgnir la sénva al n à s, e v’ tètten d’ max. Pr i furastìr che n’ san la mròlla e al fiòur D’ sta lèingua, e la sgtialmidra di su azzèint, I armàgnen tant stocféss sèlnza savòur. E ’I ztadèin che sta lèingua ardùsn al nièinl Cun bastardarla ta n t, eh* a n’ I è più nsun Ch'sava d* lettra un puctèin, eh’ ni fòga i déint. Azontài d'groppa tu tt i sim itòn, Ch' f a r à t a n t T a r i f a t t a d* s c h i z z i g n ù s , Sòuvra i vers eh’ n' i parràn nè bì nè bon. Chi truvarà i sunètt péin d ’ stoppabùs ; Chi maldirà i terzètt per quel dèin don ; Chi i quadernàri, eh* fan la nanna ai tus ; Chi n* prà suffrìr li utlàv e chi '1 canzòn, Quelli pr avèir di pizz del volt trasp o si, E questi perch’ el i èin da calissòn ; Chi vrà del spèzi d ’ madrigài piutòst, Cmod fa dal trèi al dòu 1* urigioal ; Chi alèss la v rév , e chi la vrév arrò st: Al n’ è mo *1 cas mi d ’ m é , iùst tal e qual Fu quel d’ qui du eh’ tgnén ammazzar l’asnètt Per dscavare’, cmod s’ sol d i r , tant serviziàl ? Mo a n’ vàg a torm’ in corp un car s u rb è tt, Hittènd in bocca a tant eh’ n’ han altra mira Se n 'd ira i’, a farla grassa, del ciuccètt? Pr avèir vlù perdr al tèimp a sta m anira, Dri a del vsigàt, eh' la so più gran furtòuna Srà d* èsser letti a del banzòl la s ira , Da di bambùz al serv eh’ sbàtten la lòu n a, Per tgnir star sèinz al mròus a asptar la sgoòura, Féin dé crudàn d , o sacussànd la còuna. Sòuvra al strùssi del tèimp a v’ deg eh’ r è d ’ cl’ òura Ch’ tu tt d’ accòrd em’ darén da divertirem* Dov s’ zuga, o a s* f a l’am òur, o d o v ’ s’ murmòur*. Sòuvra all’ incónter eh* i fan grazia d’ direm C h'ara sti fot, al liber dia banzola M'Ingalluzzèss, eh' a n’ m’ n'àva da pintirem , Digitized by L j O O Q L e 544 PARTI SRCOTOA. Perchè mé in quel r n* trov niànc una fola Ch* ava un po’ d’ s a l, é sfg al lèc dia rem a, E pur al s’ lèi quant s’ fazza 1 liber d* scola. E s*al léz anc di mècche! eh’ fan la prèma Figura in t’al paète, sòul per quell viv Ch* ha 'I bulgnèis, eh* prèssa d’ lòur mèrita slèma. Nianc el d am , eh’ la san longa, s* In fan schiv, Mo i 1* ban l é t t , es al lèzn a tu lt fendir, Mustrind d’avèirl un gust squis azzessìv. E In prova del so Incòntr, al dvlnlò rar In puc a n n , e qué d*curi a n* s* accattiva Per q u attrèin , eh* r ha bsugni firl* arstampir. La roba In vere d’ Lott Lott fora n* Incontrava Quand la végn fora, e la n’ pias al presèint, Bèlnch’ s’ séppa pere la cliv d’ qui eh' In piagiva? La traduziòn d* B erlóld, dsi unestam èlnt, La n* lei ? El dsgrizt d* Bertuldèfa dia Zélna? L’ asnida d’ Bertolùzz stam pi nltmamèlnt ? Ah eh* basta d* guardar d* scrìver cun dia vèina, Al bulgnèis è un linguai eh* dà gnst magar», Nè per carasti d ’ tèrmen mai s*arèina. SU liber qué n* v* In dan saz e capara* E I strambùé féna d’ Giuli Zèlser C rtas Fatt pr 1 villàn da d ir su in t* la ehitara? Oura per cossa ha da riussir csé dsptóus 8to lavorìr cavi d 'in csé bon lo g , Ch* tu lt m’ iven mo da d i r tin t in t*la vòos? S*In t ’ al trad ù r, a péli e ségo a n’ tug Al bell ^ a l bon di* aulòur da mé tr a d it i, A n* entrò una falestra del so fug ? S* al n’ ha t i n t , eh* giustamèlnt l’è tgnà d i tutt P r al più viv e *1 più lott eh* iv a mai serett In st* far bon da caviren* tin t eostròtt ? Es n’ scréss st! fol pr el serv e p r i tn sètt, Mo p r al Delféin al tèimp d* Luig* al g r a n i , Figuriv* s* al s*deravlò p r a r ir p r aA d r o l tf At srà b iln piz per q u e st, cstòur v a n a rb e in d , Ch* al m aterlil è fiòur, p r avèir piè dsgost A vdèlrl* a n d ir d* in man In m in guastimi.' Ch* rabbia n* fa, vdèir nn tòuveò d’wnbèl* fa it ' Cun un ib i! indòss e d* sgnera ro b a , ' Ito eh*pr al eulòur, ó al tal al d» HkièrgUM? Digitized by Goo DIALETTI EMUIAM. Cmod vizevcrsa una zuvnetta goba Par un fus, s ' l ’ha una vstèina e un bust d ’ bon lai. E al scrìver più del v sliiri dòuna e roba. No caspita, qué arspònd , cossa srà mai ? Per sta mi traduziòn caseari al mond 1 S’ a m’ Imbròc d* punt in bianc srà csé gran guai ? S 'a salv l’uriginal in quiint al fond, Paxèinria • ’ va a da mal una quale blèzza, Per quant a in scappa, a in’ arsirà za un sfond. E p o , manca al bnlgnèis torsi vaghezza ? A n’ vii eh’ al possa d iri un po’ d* cum pèins. Ch’ a vlèlr o n’ vlèir bsò d ir , eh’ 1* ba dia vivezza ? Mo vù , i d irà n , siv quel mustàz d’ bon sèins Capàz d* far st barattèin , eh’ a farei bèin A n1i voi méga un strappaguiz nè un mlèins ? L’ è vèira eh’ a son lai , 0 1 0 1 1 ’ pruvarèin ; Intänt tuli st prém liber p r’ nna prova. S’ 1*ara di’ in c èn tr, andand inänz a z* vdrèin. Perchè mé v’ dag in ùltem po una n o va, Ch’ per qnest a f ho za mess al cor in päs ; E va eh’ i ne m* mittràn la lèingua in giova ! Cossa pò mai suzzèdr ? Älter eh* él cis De n’ trovar un eh’ niànc per ferr vèé al vléss, Causa qui eh’ faràn grazia d’ d iri d’ nas. Pinsaressi eh’ per quest a m’ intisghéss? El fett m attiri ! Mé m’ cuntintaré Del spass eh’ a I av in quell tal ò u r , eh’ a v ’ dess. E pr en’ strussiar quattrèin , a m* fermaré Dal faren stampar di ä lte r , e da qué ininz Pr inféna d ’ cò dal libr al traduré , Prèma, perchè quest fa al mi cas; d’avänz, Per svagàrem quale volta in tänt mi intrìg ; E p o , s’ pré d ir eh’ un dé s* quietass tin t zanz. Tant più eh’ lizènd sti fol a di mi amig , Ch’ han miòur nis ch* a n ’ ho m é , d* acoòrd Cm’ è p iv a, ' Mé n’ crèd per cumplim èint, s’alligren m ig , E m’ fan e u ra | eh’ a tira h ianz, eh’ a scriva ; Ch’ l’ idèa del lìb e r, s* l’ incuntrass p u lìd , L’ è tant lu ntin eh’ la s’ possa d ir cattiv a, Ch' anzi bsò d ir, dappò eh’ s’ liga i lass d ’ vld, El fol èin sèimper sta la miòura font P r imbéver d’ màssem bòn i zuvnètt d ’ nid. Digitized by G gle 346 PARTS SECONDA. Per quest del fol d* Esòp s’ n’ è falt (ani c o n t, Tradotti in tu lt el lèingu in prosa e in vcrs Dai miùr fnzègn, eh’ s’ i èin gratta su la front. E qué i in’ disen, eh* al n’ è briga tèimp pers Quel eh’ a i ho spèis e a spend, e eh’ a m* aquieta Ch' dai copp in su n’ i srà mai da d’arvèrs. Ch’ st bell zug è la fòurma consueta Dia qual ha vlu servire, per farz’ intènder Tant bèlli coss, al Sgnòur e i su Profeta. Ch' per sta s tr i qué cun libertà s’ pó dstènder A cundannar al vézi, e arrivar d ’ cò Cun divertir piutòst che cun offènder. E po che prest o tärd vgnarà la so , Ch1tu tt i libr a driftura eh1i dan fora Accàtten sèimper chi i voi ptnär la co. D’ ond niànc dai copp in zò m’ ha da far pora S’ la rèma m’ porta un tèrmen eh’ an' s’ adatta D’ sigili al frézz d l’ a u tò u r, es fa eh* al mora; Nè s’ tra ’I vari manìr di vers s’ n’ accatta Una eh’ all' i urèfi d ’ un riusséssa dsptòusa, Ha eh’ a tant älter faga el ghetti e ’1 gratta. Cmod suzzéd del piattänz, eh’ una è schivòusa Rispètt a vari luv d ’ gust delicàt, Ch’ fa lcärs* el dida a di àltr e sf i è aptitòusa. Ch’ al gust in sti materi è cm’ è al p a là t, E vlèir där in t’ el geni a tu tt a un m od, L’ è cmod un cumprumèss pr un avucàt. Bsò aspttars d* avèir l’ Imbèll in cambi d’ lod Quand s’ mett in mostra cvell ch’l* è miòur ripiég Da n’ ciappär fu g , e impgnärs’ a rb ä ttr al ciod. Altrimèint l’ è un andär a cazza d’ b e g , Ch’ a finir bèin finèssn in tant m ursgùtt, Dov tu tt i lässn al p è il, a n* so s’am1 spiég. Fidändom’ d* sti mi amìg a i ho arsolùt D’ stampar st prém lìber cun al test in faiza Per cumdita d ’ clòur eh’ m’in’ vran d ar di plut; E intänt dop al macciòn star a vdèir eh’ raisa D’ notomì s’ ha da fa ri, suponènd Ch’ i m* déghen eh’a m’al goda e eh* a m’in spazza. Perch’ a sòn In t’ I- u rz ò l , s’ mai a pretènd D’ avèir imbrucca bèin quel eh’ dis al i e s t , Ch’ puvrètt a m* dag bèin di’a ria , mo a n ’ m‘ n’ intènd. Digitized by ^ » o o Q i e DIALETTI EMILIANI. 547 Tant è v èira, eh* a cred eh’ st linguài rubèst Sia capàz d ’ dar ai fol cP aria franzèisa, Ch* al cunfròni mustrarà mèi coni pr el fast. Pazèinzia, a dég mo m é, s* an1arò intèisa E tolta pr al so vers la quéintessèinza DI* uriginàl, s* al va a da mài la spèisa. Al liber n’ è tant g ro ss, eh* per cunseguèinza Faga fallir al stampadòur s’ a i re sta , Ch’ n* ha stampa bèin poe copi per prudèinza. E s* a m’ sèint dar del matt zo per la le sta , Pr èssrem* mess in sta barca sèinza bscott, A I lass c a n tà r, e a n’ vòug gnanca una pesta : Perchè I* è un cumptimèint che di òmen dott N' al sólen lar sèinza dscherziòn csé spess, Mo i cumpatéssen bèin un scarabòtt. 1 èin sòul i mozzurèé qui eh’ mandn al mess A far cattura per del età che n’ cònten, E i mettn i galantòmn in cumprùmèss. Òura cossa m* importa s’ cstòur m’ affrònten ? Rang’ d* àsen , cmod s’ sol d i r , n* arriva al z il, E a vdrèin po ei sòu cattòr a cossa el mònten. Ch’ s 'e l sran pr al più vsigàt, e al piasa al s tii, I v e rs , la lèingua, el fol sòul ai ragàz E al se rv , cmod s’ d éss, eh* n* i badn acsé in su tlil, He m’ par d* èssr a cavai, es fag mustàz Pr andar ìnànz in vésta del guadàgn Ch’ I pòlen far lizènd st mi scartafàz. Ch’ sti fol èin quell bell mezz, eh’ a n ’l è ’l cumpàgn Pr Insgnàr a vivr al m ond, cunfòurm a d sé n , E a spulaccàr burlànd i pùver gnagn. A n’ fu per quèst eh’ tant òmen d ’ garb spindèn Tèimp e sudùr .per vèder d ’ inventàren, E in tu tt el lèingu ei vecci tradusén ? Donca eh’ mài è quànd a n* s* lavòura indàren ? E s’ i scapùzzen dèintr in t’ un qual d fe tl, Ch’ i pèinsen eh* sèinza zunta a n’ s’ ha mài càrèn. Dscurèinla. Dsim’ un poc eh’ razza d ’ cunzètt Fessi mai d* qui dall’ àsen quànd a v* dseva Ch’ i Paffugòn? Mo 1 n*ev*fénn propri dspett? Mo a n’ i dsessi di matt ? Cossa i aveva Da far po clòur cun tu tt al so zudsàri Da ardùrs a strassinàr st ciué ch’ i serveva? Digitized by < ^ o o £ l e 348 P ARTB SECONDA» Ch* vu n* sressi sta esc bon da vlèir batta ri ; Ilo fagànd alla muta da intindàsc , A i aressi in cor vòster manda a fari, Fa mo d* un vòster cont cb’ nianca mé case AH’ armòur del fila di cattanóia , Perch’ a squadràri bèio i ¿in cmod è ’L frase ; Ch' el pàren seti e quattr a vdèir la fòia, E ògn po’d ’ vèinl eh’ tira fan dia vèrnia , e s’ ptòtten , Mo un fru t, cb* è un f r u ì, dsim chi è da lòur eh’ arcòia ? E acsé fan lòur : per tu lt quell di altr i flòtten, Mo un cvell del so n’ s’ vèd m à i, ta n l, eh’ psèss arfars I gaìantòmen eh’ fa n , e eh’ lòur sbaliòtten. Ah ch’ bsò lassar sii seccascffòn sfugàrs, E far cmod fé quel brac eh’ pissò in t ’ al grugn A quel cagnètt eh’ l’ uzzàva sèinza impgnars’. Ma s’ i dstanàssen di dsperpùsl tamùgn? E mé cun tutta pas mi m itrò a curèzer In t'u n ' arstam pa, mo mai far ai pugn, Ch’ pur trop a sèin a un tèimp eh’ fa rabbia a lèzer El c ré tic , che n’ ¿in alter eh’ insulèinzi Féln còntra Canterzàn, eh’ propri a n’ s’ po rèzer. S’ el fùssen fatti a dvèir cun li averlèinzi Dà da Alissander Pop, eh’ ¿in sta tradotti Da Zvan Ricòlr, el srén al spurg del sièinzi. Ch’ i su gropp e ’1 so natt se dsfarén t u t ti, E a li vdrén messi in l’ al so più bell iu m , Féin pr i tusètl in pappa e mnestra ardotli. Ma fatti a sta manira a sfreinza i nom Di autùr sèinz’ un prò al mond , o i va dia tè ia , Cb’ el sièinzi restn’ al b u r , e al bon va In .fum. Perchè s* a s’ vèd eh’ al zudsadòur sgarraèia Cun del buifunarì vivi e graziòusi, Pur trop al bardass&m tripudia e sbrèia. Ma bèi neh’ i sia tramèzz del prov inzgnòusi A n’ s’ I dà r e tta , el eàseben zo dal v a li, E a n’ s’ tèin a m èin t, s’ n* el i espressiòn piccòusi, Per fars* onòur taiànd dedri dal spali I pagn adòss a chi faré am m utir!, S’ al s* truvàss lé quànd lòur al mettn’ in b a ll, Dlindènds cun garb dai frézz e dal mattiri Boni sòul da far còulp in chi n’ha vést Nè galateo, nè scola, nè saotiri. Digitized by L j O O Q l e DIALETTI EMILIANI. 349 Hònd malandrei u , cmod il’ dvlntä csé trést ? T* mett ai seti zil clòur eh’ fan la court al v e z i, E qui eh’ pàrlen per bèin t’ i mand pr el pesi? Voller, Russò , eh’ n* ban scrétt che per caprezi Tant b a ru n it, s’ portn in trióni e in glo ria, E Minzòn , eh’ i cunfònd, s’ ha in quel servezi. Lù ch' va cm' è vèinl pr al d r e tt, e a n’ fa bandòria D’ tèrmen dai manizzèin tira in t ’ la frosa, DÌ q u ii s’ serv qui dsgrazii cun tanta bòria ; T int eh’ sòinza lambicärs e iar la glosa Vu capi da re a ro n , eh’ clòur han al tort Vgnènd Indrì dop dòu òur frese cm' è una rosa E al le capéss a dspclt i spiri! fort, Che n’ crèden s’ n' in t 'I ’andròuna perch’ ia puzza, E qui alter ch' Iu battezza per coll stort. Cla santa verità tant ciara, cruzza I prém , cun tu tt eh’ i faghen da dsinvòlt, E smacca qui alter eh’ fan el mòun-, es i uzza. E s’ per ctinsèinzia i vlèssen dirz quant volt 1 han sbaiaflâ eh' l’ abbi Minzòn dà all’ 1 oè , Cun tu tt eh’ al cor i dsess : Per zio, al i lia c o it, A vré eh’ a v' maraviàssi più d ’ un poc ; Mo per superbia o per vergogna i tasen, E i s'affùgn in l’ la panza al tèe e toc. Mo ch’ i s’ la tègnen d ’ bona, e ch' i s ’ cumpiäsen D’ Voltèr mort ciuc, e d’ el’ ältr in t’ un tuguri, Supplé pr òurden dia Cisa cm' è tant àsen. Di’ m’ in’ guarda però d ’ fari l ' auguri D* m ûrir cm' è cstòur , eh’ i tèinen per sant p a d e r,. T int ch' s*a i da còntra a i vdì dar in t ’ al furi. Mo a pregarò per lò u r, che s’ i èin zo d ’ squider In gèner d* fèid, al Sgnòur i tocca al c o r, Pr aregnòsser Santa Cisa par so m ider. E per far inm a st pass, ch’ a i fòga tòr Esèimpi dall’ autour d ’ stl fol, eh’ s’ in mors Cun al zilézi, e cun al dir : Mé mor. A l Lòuv e al Can. Un Lòuv sòul oss e peli (Tant badava alla balla i can lé dri ) Dà in l ’ un mastèin furzùd quant tond e b e ll, Ch* avé smarré sòuvra pinsir la vi. Digitized by ^jOOQ Le 380 PARTS SKCONDA. Striccarla al mur cun fari un burubù, St Lôuv l'aré fatl v luntira, Ma bsugnâva attaccârs a tu per lu , E al Mastèin avé zira De n’ s’tassâr m ûrir brisa l'atizl in mao. Cossa fa al Lôuv ? V abôurda da cu rlsan , Èintra sig in l’ al dscôurs mulséin m ulséin, Es fa i o h , vdèndl* intôn quant è un ninnéin. Mo a n’ starà se n’ per v ù , bel al mi sgnôur, D’ n’ èsser, que arspond al Can, al par d’ mé in flèur. A dscavâv d* in sll b u se, ch’ a fari bèln* Que i par vùstr èîn d sd itiâ , perche nu i vdèin. Tant schiller, pùver diavel, In dura cundiziôn D 'm ûrir d* fam , d ’ mai magnâr in pas un bcôn. Dir de n* avèir mai làvel Da psèir galupplnâr ! Ma la mort sèimpr al cusl ! Tgnim’ dri ch* a stari mèi d* perpùst. Al Lôuv arspônd : Coss* hoia po da far ? Squas n lè in t, i dis al Can ; andâr baiând A qui ch’ han di bastôn, E al birb d ’ in quand in q u an d , Po far Testa a qui d ’ c â , massm’ al patron ; E intânt a ri d ’ salâri I cascâm del piatânz più féinl e r a r l, D’ pullaslrèini e d ’ pizzôn cl test el i osa, Pr en’ dir di dsnom , che v* s’ fràn a più non poss. AI Lôuv s1 flgurô in testa una cuccagna, Ch* fé vgniri el luzl ai ué per tenerezza ; Ma intâni ch' al s’ i accumpagna, Vdèudi plà M coll, a i déss più prest che d* frèzza : Ohi, coss'è quel? — Nient, niént. — Ma emod nlénl niénl? — Poe mal. — E p ur? — Srà stâ La eu lara cm* a tegn star incadnâ. — Incadnâ? déss al Lôuv, sgrinzlànd i dèinl. Sicchè donca a n’ curri Nè d o v , ne quand a vli ? — Sèimper n o , cossa importa ? — L’ importa tant ch' a ne m’ faressi lor A si’ prezi i vù stei'p ast, nè nianc un tsor. — Dell quèst al Lôuv côrr an c, ch’ al diâmpr al porta- DIALETTI EMILIANI» 551 A l Lòuv e l3Agiteli. La rasòn del più fori sèimpr è la miòura ; SJnlì sta prova, e po d im 1d ’ barba allòura. Un Agnèll in t ’ nn ré d ’ aqua bèln pura S’ cavava un dé la sèid. Un Lòuv a dzùn 1 arriva al cnst q uèi& quèid, Ch* cercava so v in tu ra , ' Dalla sghessa ti r i iust lé in quel lug. E arrabbé battènd fng A 1 sa lta , e a 1 dis : Al mi tocc d’ insolèlnt, Chi t’ Inségna a vgnlr qué A in to rb id ir st’ a q u a , dov a i bèv sòul mé ? Sta to temerità r i a pagare sala; Al s n r , e a t1al mantègn sieuramèint. — Sgnòur , dis l’Agnèll, term iodi bèi» la péssa , Vostra Maesti d ’ grazia en’ s' arrabéssa ; Ch* la pèinsa eh*dov li bèv, lf è un sit più In su Una vlntèina d’ pass d’ quel dov mé ho bvu ; Sicché dònca a n ' i ’ pò d i r Ch' sta so aqua mé i l’iv a psu in tu rb d ir.— Té t’ V in lò rb d , dis sta bastiizza ; E po a sò eh' an t ’dséss mal d 'm é , dia mi rizza. — Ho cmod ai psévia fir s’ a n’ era nad? Arspòus P Agnèll ; la mamma enT d i la tétta. — S 't ’ en’ i s ti t é , fu to fradèl del bretta. — 8’ a n’ n' ho nianc u n , eh’ a sòn mo mé ’I prém nad. — Dònca qnalcdun di t u , Ch’ m ii v1asparm ii d 'd i r còntra d ' nu eh1mai d u , Perch’ a' tuga a strèina i cift cùn i pastùr ; Al m 'è s ti dett d ’ sicùr. Qué bsò eh’ a figa el mi vendèll adèss. E dett e fatt l’ agguanta es al sgavigna ; Po ’I porta d ’ cò del bosc dov al s 'a l m agna, Arsparmiindi la spèisa del pruzèss. L a Bundanéina e l* Usici t. Una tal Bundanéina in t’ i su viàz S* era molt bèin dscuse. 20 Digitized by Google 552 PARTE SECONDA* Chi bR vést purassa coss, véin po quel d é, Ch* al 8* el poi areuvgnir, e cun vanlàz. Lì stiussèva et burrasc più pznèini eh1 s 'd è s s e n , E inani assa eh* el vgnèssen, La li fava capir ai marinar. Al suzzéss, eh* quand la cin*va 8* sol s u a a a r , L’ ha vést un cuntadèin Invstìren di qnadiren senza (eia ; E a capétol ciamànd i u slè tt, la I déss : Sta bùbbla ne m’ va brisa pr al fasòl ; P uvraz, mé v* cum patéss, Ch' a v* vèd propri in (’ 1*urzòl. Per mé m’ sarò tór d’ sò tta , e a m’ n’ andarò In t’ un quale tanabùs, e a m’ salvano. Vdiv* là eia cara man Ch’ all* aria va sdundlànd ; Vgnarà un d é , ch* n* è (untai), Ch’ quel eh’ la ya sparguiànd Srà T ùltem vòeter dzepp. Oh quànt’ urdègti D* bfùll e d* rèid nassràn d’ qué per ciapparev ! Quant lazaètt pr attraplàrev ! Cun una maitinà d*mèli àltr* urdègn Càusa alla so Btasòn Dia vostra mort o dia vostra persòn. Ari una gabbia, o un spèid ! E qué prèdica a cstòur la Bundaneina : Fa a mi m od, avana’ feid. Sgufflàv’ più presi che d ’ frezza sta smintèina. I uslètt i dan del g n o c , Ch* per quel ch* era In t* i cam p, quest i par por. Q uind al càn’var fu grand la I tòuraa a d ir : Tutt quel eh’ è nad da eia maldètta smèint Fai in b risl, altrimèint Tgniv* d ’ rèid , ch* a v1 andà tu li a far bendìr. Corv dal mal n o v , arbecca cstò u r, braghira , Anma mi al bel mstirèin eh’ a i ’ attru v a, Mane un miàr d ’ zèint è assa Per pluccàr st’ avinzòn per quant la tira. Quànd al càn’var è all’ ùltem biond ch ersù , La Bundaneina s’ i arfa a d ir : L’ è fatta; Sta smèint del bretta è prèsi e bèin vgnù s u , Ma s’ piz che n’ s’ fa a una matta EHALOTI EMILIANI. 351 Pr inféin adèss a n' m’ avi vlu badar ; Da qué Ininz quand a vdrì Ch* la terra invsté ai villin dà poc dà f a r , Savi bèlo eh* cstòur faràn guerra ai usi. Q uint ràgnol, quant fllell 1 Tutt tràppel per 1 uslètt. Almanc pr allòura en* svulazzi in za in l à , Ne v* muvi d’ in t’i nid , o sèinza eiàcer Fa sanmiehél luntàn , e fi cm od fa El Fòlg, el 1 Änadr d* v a il, el G ru , et Pizzipher. Al vòster mal 1* è , ch* vu En n* si in släj ed passar, cmod a fein n u , I dsert e ’1 m ä r , e larvla d ’ co del mònd ; E per quest a n’ avi che un mezz sicù r, Ch’ è quel d*flcearv* in fònd Al schervàl d* un quale mur. I uslètt stuff d* sti eu n sèi, S* mèssn* a far all’ arfusa del b isb èi, Tal e quäl fé 1 Truiàn Cm*i fén arstar Cassàndr un bel babän; E cmod l’ andò per cstòur, Acsé l’ andò per lòur. Q uint uslètt i é re n , tant iu fu attraplä. • A sèin tu tt d*naturai De n* dar mèint s’ n* a chi z* dà dia s a v u n i, E fein eh* al n’ è suzzèss de n’ erèdr al mal. Simòuid salva dal Deità. A n’ s* pò mai In d ir trop irei fatta d ’ zèint : Qui ch* stan dai cop in s ii, la Dama e al Be. Malerba el dséva, e mé son d* sentim èint, Perché 1* è bon alla fé. La lod fa *1 ghetti’ e cómpra i più d su n ii. Dal trèi al dòu 1 uccètt d ’ una bellezza L* han pagi e strapaga. Vdèln cmod mo el Delti fan di* azevlezza : Simònid s* méss un dé A far di vers In lod d ’ un Gladiateur. Finé ch* 1* a v , al s* addé Ch* al sttggétt è pèin d* zanz sèinza savòui. Digitized by Google PARTE SECONDA. I parèlnl d* si G ladiatòur, zèint ch* n’ è cgnussú, Al pâdr arrisg ztadèin , E IÚ, fora d’ ste so ( I r , un turlurú. A vdi eh’ razza d’ suggètt e see e pznéln. Al Poeta d’ long déss d ’ st so bràv sugèlt Tutt quel eh* mài al psé d ir, S’ tré al parté d’ laccar so tta , per l'effètt D’ psèirs un po sbizzarìr, Dsènd d ’ Càster e Pollóz, i prém e i «riùr C.h* mtèssn alla lus del mònd i gladiator. E qué purtò ai sett zil i su d u i, Dsènd i lug dov s* fé unòur stl du gemi; Al pangéric del dòu Deità furmò Du terz inzirca d* sta cumposiziòn , E al G ladiatòur, che quànd a I 1* urdinò 1 pruméss un d u blòn, G arbatam èint, avù eh’ al l’ àv in m an, N’ i dé che un terz, e i déss frúgn frugn: Al rest, Tant Caster quant Pollúz, du segn zelèst, A l i r , sold e denàr v’ al pagarán. Mo a v* voi far trattam èint. Vgnin a dsuâr mig ; A starèin da sgriurâz, I dsnadùr sran adiit tu tt d ’in t’ ai mâz, P a rè in t, e i miùr mi amig. Ne m’ sta a lar sim itòn, Vgniv’ a dscrèdr in pulàr cun sti mattòn. Simònid i p ru m è tt, fors bèin per pora D’ arm ettri òullr’al so avèir Ane del lod di su vers quel po’ d’ piasèir. Al v è in , s’ fa al d s n â r, e a s’ magna ch’ nient s* arsora ; T utt i s tan d ’ svaglia» quand un d* qui dia cà A diri d ’ d ri dia scranna dov al sed î 1 è dù ch’ al vòlen vèder dett e fati. Lú s’ tot da lâ v la , e qui àlter eli’ a n ' i importa Un fig d 1lu , fan un d ’ nètt e i vudn i piatt. Sti du èro I gemi ch’ ai lu d i ta n t, Ch’ al ringrazién, po vlènd pagári i vers Ch’ al fé per lò u r, I’ avisen ch* in cl’ istin t Sta casa fa un scufflòtt per tu tt i vers. Alla fé eh’ i accoién ; eh’ toppa un p ilaster, Fa nona , e addio tassèll, i h’ n’ avènd più eh’ al sustàinta, zò a flazèll Digitized by LjO O Q Le DIALETTI EMILIANI. Squezza d s n à r, flasc e piatt cun i su im piàster, E a qui eh* dàven da bèvr a n’ fa nièint d ’ mane. Ho quèst eh' è qué n 'è nianc ▲I p i i , la d à qué d* s*quieta Per compir la vendetta del Poeta. Un trav scavezza el gamb del G ladiatòur, E dà cutnift al dsnadùr stroppia squfts tu tt. 1 avvis per firs* unòur Spargulen d* long la nova da per tutt. . Oh cb' mirftquel ! tu tt zlghèn pr una bocca * I v e » d* un om.dal Deità mèrten bèlo Sla paga dóppia, eh* in st frangèint i tócca ; E al n* èra un om da bèin Ciò eh ' i pagSva profumatamelo! S* i dàven del savòn alla so zèint. Qué a lóum al p u n t, és dég In prèma d* t u t t , Cb' el D dlà e 1 par sù mài s'ló d en tr o p , E po eh' el Hus spess, sèlnza dar all' I o i , Póo cavar dal costruii Dal sòu fadig ; e In t* 1* ùltem , eh’ la nostr* à rt Ha da tgoìr su el sóu càrt. I Grand s* rènden gloriùs Cm’ I fan la cort al Mus. Z à’I mont Ulèimp e al mont Parnàs indrì Bazzgiven da amigón e bon fradì. / Galavròn e el* i A v. Dail'ovra s’ cgnóss l'artésta. A s’ truvò del brèsc d* mel sèlnza patron. ! Galavròn el pretendén a vésta. EPI Av 1 cuntrestòn sta pretensión. La cossa mtènds' in U t, S’ aodó da zerta Vrespa, eh’ dezidéss. Ha la i grinciò cm* la s'm éss A studiar al mèrit del quesit. S 'a v ii, i tstimoni dsèven D’ avèir vést drì a sti brèsc fàr dal pladur Di bstiù dall1 i ali bslóng d’ un llunà s c u r, Cmod è l’ i A v, e per tal gran tèimp s’ eherdéven. Ho cossa ? I Galavròn A sti indézi èin tu tt' un. Digitized by Google PARTE SECONDA. La Vrèspa a st q u ia , n’ savcnd da eh’ banda tgnìr, Tòurna a far del rizèirc pr avèir più lum. La in dmanda a un furmigar ; s’ fa del zanzùm ; Mo ’I punt en’ s* pò stìarìr. Blo d* g razia, cossa zova tu it quest q u é , Dis un’ Ava eh’ ha giudézl, S* dòp sì mis d ’ Ut a sèin al bel prém d é , E in st mèintr al mel fa i flùr a prezipézi. D’ ògn1 òura è lèim p , sgnèr Giùdiz, eh*la la sbriga; Sù , eh’ T ha mnà per la zèndr assi la vsiga. Sèinza tant contradditori, E tant inlerrogalori, Arzigòg, m uzzurciarì, E farz’ corr’r inanz e indrì, La metta al prov i Calavròn e n ù . E la vdrà chi d’ nù il tr è capàz d ’ far Un sug dòulz cmod è q u el, e d1fabricar Del brèsc cun quel cum pàrt, eh* a n’ s* pò (ir d’ piò. L’ arfiùd di Galavròn fé dscrùver trèin , Siànd eh* i n’ èren da tant. E la Vrespa lam pint Dé a d’ chi era quel mel pulìd e bèin. S’ògn pruzèss s’ fess acsé, che al zil al vléss, E l ' ùs di Tare in st gèner s* abbrazziss, Sòul al sèins emùn per còdiz vré eh* servéss, E una bella munèida s’asparmiass ; Ch* a n* srèn m agni a trav èrs, e pluccà in t’ i oss, Cun m nirz’ pr al nas stin d a cavai del foss. In féin s’ fa ta n t, eh’ di’ Ostrica s* fa trèl p i t i : ~ ' Pr al Giùdiz al g a rò i, et scai pr el pSrt. f Traduzione del Sonetto : Se la donna infedelj che U folle vanto, ec. di A nnibale B artoliìzzi. 8* eia donna sèinza feid eh* av tao t a rg il Da vlèir cun Domendì èsser del p a r , E eh* puvrazza eia mèila vola m u rsg ar, a Cun d ir a 'a l dòalz m ari un poc d* a r s i i , Avèaa dett al bissòn : fio eh* a n’ in’ v i i , Tèint’ la to m èila, e vai1a> far sq u a rta r, , La m o ri, l’ infèren en’ a’ srén s ia ti aretrdir*« Nè niànc al pea cun tu li qui iite r garbò!. Digitized by LjO O Q Le DIALETTI EMILIANI* 357 Ma s’Eva pr àltr en* dava 4n t1 al zedròn , Madunnèloa ben d ètta, al vestr’ unòur Srév armesdà cun tu tt in cunfuslón ; Pura a sréssi, ma n* s’ in ' farév armòur. Feliz donca eia ciulpa : ob al bel maròn ! S’ ai cberaé a una tal Donna un nov splendòur. 1840. Per saggio dell’odierna letteratura bolognese, vàlgano le seguenti poesìe inèdite dei chiari scrittori viventi Raffaello Buriani, dottor Nenzioni, dottor Carlo Frulli e Biagio Uccelli, ai quali rinnoviamo la nostra riconoscenza per avèrcele grazio samente comunicale. Sestèin balzàn Pr*un dsnar d’ una Sozictà d*mali^ detta di Trèds, dal nùmer di cumpunèint, i qual però han la (acuita d'cundùr ognitn un amig. (Carnevil dèi t8«ft.) Finatmiint ste b ill dé l’è po arriva Che tu tt in cumpagni q u i a sèln a d sn ar, E in grazia sò uù a vdèin verifica Che non sèimpr a s* altro va al trèds in dspar: Di fatti, s 'a lum i la cumpagni, Trèds ein i sozi, mo a sèin qué in ventai. Pur sta giuraata, e h 'è p e ri altr aUigra, A dirvla d’ b ò a , per mé la n* l1è za tropp, Perchè st'an n la mi Musa s’ móstra pigra, CIT la scùria n’ zóva a farla andar d ’ galòpp— Sta debolézza, corpo dèi demoni! Srévla forsi un effèlt d ii m atrim o n i?.... (i) Mo davvèira che quèst sré un bèll effètt Per qui puvrélt eh* s 'im p a n o ’ in t1el mujér ! Se più a n’ i serve nè Uva, nè a lètt Quel età eli*s*dama èster, mé a v’al dég sinzér, A m’ par'rev, in sustanza, un miòur aflar AI supplire vlv, o almànc al lare castrar. (t) Al porla (con hon mpèit JU lavla) era allòura spòus nuv. Digitized by Google PAKTS SECONDA. Al tor mujér fù sèimpr un aliar schói, Cmod dseva Zizeròn dscurrènd di m rus, E al scrlv che aCsé pian pian dvintò un sternéé Un sò cusèln dia cà di Stopabùs, Al qual per la m ujér, acsé bèl b è l, 8' I aslargò el b ra g , e s ' i asgrandé al cappèll. Mo lassè in da una banda el buscaràt, E mlttèins in t’ al seri: in ste bèl dé D’ cossa s’ prév dscòrrer, e h ' déss un poc d’ dilèlt ?. Zèirca pur cossa d i r . . . Soja mài m é ! All’arversa dèi sòllt fù la festa : Al matrimoni m’ ha limà la testa. Tuttavi a n’i è rim edi, un cvèl bsó d ir Pr’ en far del tu tt figura da minclón ; D sèinsù dónca una volta quel eh’ sa v gnir: Séppa quél eh’ séppa, c bona nott patron ! E s’anc a fùss per far trésta figura, Em 'm lttràni per quèst in sepoltura? Damm te , Musa bulgnèlsa, un argumèint C h'séppa, in sustanza, tàl da fàrm unòur: Chè al dscumparìr tra i àltr a I ho in tla mèint Ch’ l’ àva propri da èssr un gran brusòur. Sù, sù , sv elti, cu raft... Ab! a l'ho tr o v i: I vantai a dirò di innam uri. O tuj Apollo, che siedi in Elicona In mèzz al Mus, dòv t’ fa d'ognl èrba fass, Oggi propizio il fawr tuo mi dona : Va là, cinètt, e n 'e m ’lassar in ass! Coss’ éla? t*n’ em 'dà mèlnt? ah! t’en’ vù vgnir? Mo a m’ in sfrèig di fati tù : pust arrabbìr! Cossa m 'scappa mal détt ! Oh puvrètt mé ! A n’ em' son arcurdà eh’ a i è del donn ; Ch’ bsò guardàrs dal blastmàr In st’ càs eh1è qué, Mo di patèr o di Kyrie-eieisón In lor presenza il dir solo è concesso, Che tono il femminil devoto sesso. A v’ dmantf scusa um ilm èint, i mi dunnèin, Se quél Pust arrabbìr a m’ è scappa : La n’ è za una blastèmma, mo un biastmèin Che s’ sèint dai galantòm anc per la strà : A v 'p ru m è tt tuttavi che per l'avgnir A n’ sintrì più da mè Pust arrabbìr. Digitized by ^ o o Q le DIALETTI EMILIANI. 350 Pust arrabbir, di (atti , 1*è un auguri Che n1va détt per mattiria gnanc a un can : Putì arrabbtr el i éin paròl csé duri Ch'a in sinlirò rimòrs inscio a draan : E se si’ Pust arrabbir al v’ ha fatt p o ra , Pust arrabbtr n’ em* scapparà più fora. Ho flnèinla una volta, e fèins un poe A irargum èint eh*a m 'son preféss d ’tra tta r, Che più sdundlind al srév un dar agli 06, E al par'rév quasi eh* a v'vléss m in d u n ir : Ho eossa vliv? a savi za, flù m i, Ch' razza d’ s tornèi è mài b fantasi 1 ... A propórti: sta sira al Comuni! (t) Giùst una Fantasi per pian e fori A sèint eh' al sunara ctù d1GuUnèH : Chi la prà sèntr* ara u n ^ o n a sort ! Che vù il tr a i andidi mé a m* flgùr : Però fi quél eh' a vii : mé ai vad sicùr. Ai vad con la mi santa cumpagni, Che P isen n'andò mai sèinza la soma, E po mé la mi cròus a la vùi d ri; Po in cumpagni breve è la via di Roma, E po a m 'arcò rd , eh ' io tessi quest' estate, Alter alterius onera portale. E da za che al destèin insèm z' ha u n é, Avèin d'avèir divis al béin e ai m i l, E cmod em' dseva un prit anc r i i t e r dé I spus han in comùn sèna i s liv il, E po za mi mujér l ' al sa anca li: Hi è quél eh' è so, e quél eh' è mi è mi. Sicché dónca me a v' déss eh’ a m’ son proposi D* cantar ozz di vanlàz di in n a m u ri, Ho a trattar si* argumèint più eh' a m* accòst, A dirvla stié tta , a m' sèint de più Imbruja ; Ho ai voi pazénzia, e , per finir la fola, Bsgnarà tr a ttir e i, eh' a v' n* ho d i parola. El paròl èin cm' è un scrétt pr' un galanlòm , 0 n ' s'h a n da d i r , 0 s 'e l s'é in da mantgnirli , Che zert al n’è trattar eh' séppa da om Prum èttr el coss, e con mal g irb po dsdirli. E d a r al le scrivè messér Orazio : Promitsio boni viri est obtìgatio. (I) La sin dèi dinar ai era un gran cnnaèrt al leàtcr. Digitized by Google 300 PARTE SECONDA. Dsim m o: cossa v’ in p a r, o chcriatù r; A n* cv par mo eh* a séppa un b riv ragàzz ? Com a I ho a mèinadid tu tt quànt i aulùr ! Oh in st’ gènr a n’ em’ son mai truva in impàzz ! Bsògna dónca conclùdr*, in féin dèi lom , Che in sustanza mé a son un gran briiv om ! E quest sia d ètt con tutta la roudestia , Sòui per cunvénzer qui eh* crèdn al cuntràri ; E s e , forsi, un quRlcdùn m* tgnéss pr* una béstia, eh1al s* persuada eh' al fa un gran d iv a r i, Perchè V è ciar e n è tt, in féin di féln, Che una béstia n* aegnuss I au tù r laléin. — Sicché dònca nù a dsèven eh' 1* argumèint Di vantàz d ’ chi s* voi bèin mé a vui tra tta r, Perchè ste tèma em' par sicuramèlnt Adatta per cantari in m^gz a un dsnàr, In dóv s’ attrova più d 1una mattRna, In t* un zircol d 'am ig a far tulliana. Oh 1 amig po, i a m ig !... Mo Tè un gran gèst Passar insèm degli òur in cumpagnì! E mi mujér la n’ slava più in t* al bùst Pinsand che st* ann la vgneva ancora li ; E me ai n1 avé csé v ùja, eh’ pr* al dilètt Al srà trèi nott al più eh' a pissó a lètt. Mo quest en’ fa per mé : turnèin ad h o c, Chè un puctinèin andò fora d* caria ; E a n ’ vrév po mài eh’ a m’ psessi crèdr un s d o e , Ch’ en vléss mantgnirev (a parola dà : Musa, turnèin in fil, in tl* arg u m èin t, Per buscar un evviva da sta zèint. ;k A mé un evviva? Oh la srév bèlla 41>òal Oh sé eh’ al srév mo propri mess a post ! Mo che razza d’ idea da gran mineiónt Viva al cug, al cafftìr, evviva 1' o st: E , quél che de più m* prèm , evviva evviva Quànt s* attròvn In sta bèlla cumitiva l i E qué a fasz punt: e a vùi per zeri sperar Che del coss eh’ r v’ ho d étt a sri c u n lè in t, E ih prova dèi mi assùnt, lùzid e ciar A v 'arò pàrs tu tt quànt 1 argum èint: ' ' E s’ mài a v’ pàr eh* avèss ftné trop p r è s i • > < S’ a turnà un’ altra volta, a v* dirò al rèat. Rappailu) Bosmhi- Digitized by DIALETTI EVI MANI. 361 Caso successo in una vìsita a el Cardinale A rc tr. Oppizzoni a Castel S. Pietw nel bolognese. — Zérndella del doti: Nenzioni. Zèro della da per tot! E d ilati qui matt fottò 8' conta al cis, eh* è siam o li brott, Novamènt i al cazzòn sò ; Che Tegual en’s 'e udì dir Starai dur ? qui as'cmeuza a d ir : Dop eh1esést Caslèl San Pir.: A j è eh* lem , e al ven plnsìr Ài N u d ar, eh*è grass m adùr, Per stàr quièt, ed vlèir llgàr Ch’ gnanc per terra an’ và sicùr , Sò in t'Ia bistia al sò Nudar : Ch' al pò andar s* lira del vent Ha a n 's ’ è gnanc sintò parola, In tl rozzi ogni m um ènt, Ch* torna a cap la bella fola, Vols per geni st* seccabài E al-Nudàr, ch'en* voi tànt guerra, Anca lò sò in V un cavai Canta d* nov : Sicut in terra. Con to t i alter dal castèl Lè mo ti, che tot in massa Incontrar al Cardinal. S* fécchn allòro a sta bardassa, Tot i amig avn un bel d i r , Ch' tira a se tot al c a slè l, Sgnèr Mudar, mudàin pinsir ; E piò an’ s* pensa al Cardinal : Sgnèr D ultòor, eh' al tuga I* äsen : Chi voi v ed er, chi voi d ir: Lù arspundeva : * Ch1 i mel bäsen ; Chi s’ accosta sòul pr' u d ir; A capiss, eh' questa è una trama ; Aviv mài In t ’ ensòn sii? Stai pò ben sugar a dama ? Siv fors dèbl ? Aviv aptìt 7 Ai voi tot la convenienza E un piò m a tt, e d* qui piò stramb Qoand a s 'tra tta d* sò Eminenza *>. Vols tastàrl insén tra 1’ gamb B asta, al vols a tot i cost Con dm andiri : In tot sii spéli Del cavai slntir el gost, Aviv pers forsi al sigéll? E tri o quàtter di sù amìg Basta infén dop mill salùt 1’ al cazzòn só in 1' un m in ù t, Avén lóur tot quänl l’ intrìg D* mèttrel sò, d’ guardar! aiscàttel, Perchè a forza d ’ far di sà lt, A s* ficcava anch bèin in à lt: B aj u sti ri el sòu zangättel. Al fò lì con si* monta e dsm onta; 0 eh ’ speltàquel, o ch* risa Posi, ch'ai sòn, bsò ch* av* la conta: Veder st* cvéll infagullà ! Al cavàl s'e ra allarmà : Un dmandäva : Dov’ è al nàs ? ■L* era poc eh' V era castra. Q* ä lter dseva : An savi al cäs ? Pàrs ch* al dsiss lì da per lò: La partida era tànt granda , Ch1 al s' 1* è miss da el* altra banda; Di quajòn mé an* in voi p iò , E in l* un tra tl con un scussòtl CI* alter dséva : AI và d* incànl, Ficcò in terra al so fagòtt ; Mé an* ò mài ridò acsè tàn t; Ma in t* un punì an's'ved piò g n en t... Figuràv mò adèss al c a s, E sià ben tot p ersu às, 8* ¿1 mò fati dal mal al dent ? Che al N u d àr, eh’ n’ era piò stracc, Nò : per grazia l’ è casca E ch* en* vleva piò tànt smacc, Con al cui su in l'la pulvrà; S’ fé sp u lv rà r, e pian pianèin Ma sta b o n , e vivi z e rt, L* incontrò con i su pdèin Ch' torna Roma a gamb avèrt. Digitized by Google 363 PARTE SECONDA. Sò Eminenza, che intarma Del magnéfec (rèi casca, Diss, o Roma, acsè ridanti: Vò 1* avi Tatta da grand ; L’ è un esem pi, eh’ è sta tolt Da G esù, eh' cascò trèi volt ; La voi èsser umiltà Per sustgnìr la cavalca, E bsò, in càs eh’ s’ deva viazàr, Fàrs d ar 1* àsn' a tot andar, Perche un om , eh1 ava duttrèina S’ à da m ettr in t'l a bastèina, E ai supèrb lassar la sella; Tocc e dai la xérudetla. Zérudella Pri un gran dsnàr eh’ dè in tal 1824 in villeggiatura al caplàr d'moda in Bulògna Mariàn Maccàgn, dov’ intervènten più d'settanta pertòm tra invida, cherdinzir, capp-ncigher t apparadùr, cug, itluminadùr, fughetta* cannunir e tervènlt senza i bcn-vgnù. V ann prima a in dè un mane tfarzòut. Ch' al s' vliss rendr' acsl famous, Zérudella s' 1*ann passi Dind un prans eh' ensùn sunii, Una bella cumpagni Ensùn sgnòur l ' uguàl d i mài. Fò cuntèinta purassà D' quel tripudi e d 'q u e i' allg rì, ZUtam pur qui d ' un Cavrara, Qui d 'u n Spada o d 'u n Nalvèzz> D'quel bel dsnàr e d* eia baldoria 0 ola tiv la acsi strarara Cb' ev cuntò jir la mi storia : Ch' a Nadàl Rov s 'era avèzz, Cosa mài diràla incù 0 d ' chi al Lln e al so cui cald E d’ eia zizla d'ajerslra? (i) Als' gudè fin eh' al sii said (*). Uè armàs propri cm' è un cucù, Mariàn sóul j 'h a to lt supplé ( An’ ve còni una chim ira) Usservànd eia profusion (ròn. Cun el sfare e i più rar bcòn, Non d’quel d sn ir, ma d'q u el dsna- Cun j'a d ò b e i lum eh' iena d é , Tott qui udùr, quel fum, cl'allgrèzza, Cun gl'allgrèzz, cun 1 cannòn, Cun l ' avèir illum ini Quel p u rtà , e qui bon vin, Sai, zardèin, cavdign e pri. Un iocànt 1* era , una blezza ! Tutt qui piatt cb' n’ avèn mai fin A propòsit dal zardèin, Ai n’ av cor d ' creàrl a un tratt Tramudòn casa Maccagna Da un curlil ? anzi al fo un vsèin T u tt'a un tra tt in t’na cuccagna. Ch'ai stè lé per d v in tir m ali, Ste Maccàgn mé za al saveva Vdend nad fiu r, albr% ananass Om d 'g ra n moda e generòus ; Dov' jir l' à ltr'a j ’era I sas«. (*) Mo per zert an* me cherdeva (l) In U 3#S suuestiv al pran», u* magnava j’ ano! con i amig ; ira qoesti ai era il caltular di' autòur , eh« recitò a memoria sta Uridira. (a) Al »Cnatòor Barbisi padròn di’ imprèisa del L in , eh' falld dop èsser sta al più ri« e putèint d* Bologna , dov a j è arili per proverbi : A) lin e al col cald al o’I’avè «’■* Barbassa. La fameja del senalònr marchèis Bovi ooa del piò rocchi d* Bologna ( adès» decado) dava alla viaellla d* Nadal ooa gran aènoa ai invida e mostrava una lavla faro«! magnifica» mèint d’arsèot, or e purslànn dia Cbèina e del Giappón. (3) Per tir no aardèin frinì al fè dsfàr io t’ ona stmana al cortil, dov* al supplì di vai d’fiur, e ai piantò di allir* intir, slrapisnla dai camp run el sóo vaniss d’ bùssel ; figotiv eoo che spèiia 1 U aoc’ adèss al sla d’ ca in t* un srao appartamèiot dèi pali» dèi doca d’ Galli». Digitized by Google DIALETTI EMILIANI. C ui Mariàn eh' la bocca ba in plga. G oi c h 'a i lètta cs fa zrisìn ... Seni,eh1dal gust al par ch'ai riga Cmod io m i r i i bùsler mnin : L* ha rasta 8’al s’god st’ ineèins, Ch' j dev d ir chi è al t f r propèins O scrittùr di temp an lìg , C h'a cu n ti d 'q u i bi dé grass Et ta v li eh' d iv n ' ai amìg Qui sbulzòn d ’ Lucùll e Crass, Vgni qui a vèder se Mariàn L 'è da mane ed qui Rumàn. Che da mane? l'è tani da più Ed qui vùster barbassòr, Q uint j’ avèven clòur più d 'lù Z òi, in t r i d , arzènt e or : Robb che gli era a c i p u rti Dal pruvenzi saccheggia. Ila s'u n om m surir a s*dev Dal c u rà | e non dal fu si, Chi più grand al mond mài srév D* Marlin nostr’acsi d ’ bon gust t Un pajèis dài da guern àr, E a vdri quel eh* al sarév far. 563 Quand d< I* Egit la gran rigèina Dsfè in I* 1* asà eia tal perlòuna Acsi rara e suprafèina, Ch* la custàva una summòuna, Per m uslràr che un pìccot dsnàr Più d’un grand al poi c u slir; Mo P a n ’ fu propri una matta Slruscla-zchèiu senza rasòn? Quei eh’ eu* fa bùjer la pgnatla L 'è tu li spéis da vèir zedròn: E per quest mé a son d ’ avis t h ’jir Maccàgn al i ha bèin spis. 0 su dònca i mi cumpàgn Fi un evviva e sbatti el m in A ste b riv Mariàn Maccàgn ! E eh* as slnta un mei iuntàn Al pladùr ! Ev voi 1 spròn ? Battiv donca In t i ... zucconi Batti zo senza dscherziòn : Batti pur e fa d l'a rm ò u r: Batti a cosi d ' stru p iirv el màn , Perch* al merita st'u n ò u r! Po avri l’ u s s , e fa la scàia , Toccb e dài la Zérudela. Del doli. Cael F io l l . JRitràU d‘ un legai d’ Bulògna. sunétt. • Nè all nè bass, un ludrì mài ligà, Con un gran nàs e senza un pél adòss, Dinànz a i ué V ha sèmper doi v e d rà , Perch' senza al prév cascàr d èntr' in d’un foss. In lez con di qualtrin fò laurea Per quèst in d ritl zivìi al s'tro v a asdòss; Ma in criminàl a dfendr* i cundanà L 'è sv e li, acut e s'à v ra ben al goss. L' ha squàs tren i’ ann e in dmostra trentasi ; Tànt voli fariós e In testa del m attiri, Mo sèmpr un bòn amìg in cumpagnì. Al n’ ha m u jé r, alatane mujér intiri ; Al bev puctin e s* magna bèn per tri ; Al resi po v' al diràn el camariri. Digitized by Google 36 * PAITE seconda . Dia l e t t i R omagnoli. Forlivese. I dialetti romagnoli, come accennammo, non furono mai scritti nei tempi addietro, se si eccettui qualche frìvolo compo nimento d’ occasione, che scomparve col nome del suo autore. Solo ai di nostri incominciàrono in varie città di Romagna al cuni studiosi a sottoporre alla difficile disciplina del metro le indòcili loro favelle, e fra questi ai distinsero il Forlivese Giu seppe Acquisti, il Professore Domenico Gbinassi di tugo, e Don Pietro Santoni di Fusignano. Un Saggio delle poesie del primo pubblicate di recente a Forlì, ebbe meritalo plauso in patria ; varii componimenti del Santoni furono raccolti, dopo la morte dell’ autore, e pubblicati per cura di Giacinto Calgarini. Parec chi sì nell* uno che nell’ altro dialetto sono tutt* ora inèditi, e fra questi godiamo di produrne alcuni per la prima volta alla luce, gentilmente comunicàtici dagli autori medésimi, ai quali atte stiamo publicamente la nostra riconoscenza. Poesìe inèdite di Giuseppe Acquisti Forlivese. L a Q u a sesm a . Oli! che dmanda scujumbrada! Chi ¿la mai eia gran figura Moffa e secca cm’ è um parsoli, A n1 avi sinti la lova ? Ch’ ven inàs eh* la fa puvura La Quaresma Pè lurnada ; Cun un àbit icsé b ro tt? Adìo b a ll, e a piànz ’I u n’ zova. La vèn cuèrta dentr' un sac Ah ! pur tro p , t' sinlrè e slramézz Cbe p i e segn d 'Ia penitenza, D’ iqua poc , e mi Matti, Stratta ai flànc com un tric -trà c, D’ chi eh' a n’ à paga e paslezz, Segn anc quest d’ Ia cunllnenza. E eh’ ciapò la màla-vì. Cs’èl cal test inzinaradi Seni, che sona la campana, Ch’i ven’d rì, e c s ^ l sle piant Alla p red g a, sipa proni ; E stai fazz inurliflcadl, La Quaresma a e fén d’ la slrnana E si’ silenzi da camp-sànt ? La vò t1 fìssa lo ti un coni. E s’ l ’éss mai fai di fislén , È1 Talli un im peratór, Ch'1l’à in f a i màn un gran rudlòn E d i pràns l’nl dé in baracca, 1)* c a ri, eh' la pa toll un cursór L 'è viiù e temp d ' caga i stupén Cuu dal reng e d ’ la saracca. Quund e porta al zitaziòn ? Digitized by Google DIALETTI EMILIANI. 305 Vii intani cal tre ragazzi — Jèl gnil d' nò*? — A ti avnù Cun cal a i a lo t’ I cavèll, Par che coni. Dess Marcadèll: Ch' al a* lam enta, e al n'à al puvrazzi Pulinàr, turni pu incù; Quièl lotauna e pas Invèll ? Ló V i fura, e me a n* $ó quell. A gli è alidi onz mls a srà d i, Clf àtar l’ era drì a la porta Coo na pinza e con nn mil ; De curtìl a sta ascolta : Fora o gli èva oo pò g unii ad i — Las* ch’ i vaga; chi s* n’ importa! L 'ir la stile de earnvil. Incù di eh* a tò amala; Vii il i cmr eh1 al a1è ardotti E te quett u n 'è abastanza, A fazz métlar un carllòn Sguègni sgoègnl com1 un flg, Zali, v e ce ! , broli! b ro tti, In t' V ótts eh' dega: La mi usanza Ch* a gli om p i propi tre slrig? L*è d* paga cun e bastòn. C uirda Ili ehi m uscardèn, Mo quajòn! che bela fotta! Hoff, eh* I p i tot im an d ’ boss, Èi qnist i òman eh' à bon sena ? Chi in gabana, e chi in giaclèn, ¿la questa una cundotta, E un cuntègn pr andar inèns? Parche i n' à piò Intsùn barnòss ! Ah ! al mi z e n t, pinsè una volta I è chi t i l , che jr s’ là festa A ! trovò imbarièg spuipa, A che temp chi buttè vi ; E fasi iqua um pò d* racolta E incù i p i dalla timpesta Dal passàdi vost pazzi ! Bdoll ballò tot quànt sfnji. Guarda ila che ragazzèn Badè a fa una bona vita Quànt pastròé eh' 1' i ma! s’ la fazza, S 'a n’ uviì eh’ suzzeda mài; A n' dég miga da erem ita, Quànt bulètt, e quànt bultèn, Ch' un' n ' è lin t s'i ingul d'ia piazza. Da san Flép, o san Pasquàl ; Cli che à freda in t' che m antèl, Ma una vita da bon Csétàn, Ch1 la fa adèss la vargugnosa, Ch* la n' si tolta ala cartona, Ch' la s' magnò che zambudèl, Cioè a d i, no loti bacati, Senza fa tin i la ritro s a , E nemànc tolta curona. Sol d ' Quaresma, sta quajòna T é, brott veiàzz, lassa 1' u su ra, Tànl la vò la cont de dsvm, E no d i i quatlré a trentòtt; E la fa la biguttòna, Parche nu a paghèn la vtura Dop d ’ ave Ingiutì chi pcùn ! E té t' vè a l ' infèran d ' trott. L' era j r , la mi cavala, T é, Lucrezia, ip piò zarvèl, Arves i oé cun ziri fanèl ; E mumènt d* no vlèin savè, E d ' no star asri la sta la , S 'i è sparsiùn, no crédar quel; Quand che ! bu i è za scapè. S 'i è m ugnùn, no i lor invèl. T a p , ta p , tapi Ragàzz, a i sèn; E t é , mamma sfundradona, Ecc I strid pr al c u lu n è tt, No fa cont d ' guardar ae z il, D' quj eh' a n’ à paga e budèn, Quand cun Bis la tu Mingona E i malàn , com* a v’ ò dett ! L’ è in s’ la porta de curtìl. Tdp,tap, tap; i è a l'óssd'MinghelU. Lardarùl, badè piò ae bon Chi va là? — Dess P ulinàr: Cun la blanza, e no v' scurdè, A se' nu. — Èli pwreUi ? Ch* avi un' inm a, e la n' è d' ptòn ; — Pio : V ie ulrtj e e calzutàr. S 'a n' bsè giósl, a n' u v’ salvè I Digitized by Google 366 , PARTE SECONDA. L* alar dé tott salaquava, E ! quattrèn s* buttava a bgóns, E a una livra u n’ si guardava S' la foss stàda anca d 1 nov ònz. Ha d’ Quaresma, 1 mi p a trù n , A rcurdèv, eh1 u s1 magna mal ; Tire fura I vir blanzùn, E arpunì qui de caroviti. T é , M arrani, cun cal Sgnu rè n i, T* è fati si' an um bon in irèss, Cun cal stoff e cal lund rèn i, Quasi dri a d vinta ioti stress ; Ten al dzur um pò pio in là, Che e ca rovài u s* l ' è za accolta ; No tem è, che turnarà Par tnéi curi un' atra volta. Fneglia donca; qua in I* la Cisa, In t 'l a Cisa ioti lasèa; lquà avèn tott na d ivisa, IquS u n' s'cnoss nè grand, a è psaèn. Don, don ,.don Dà la campana; Arcurdès c h 'è n da m uri, (E e putrébb'èssar la Bimana, iL’ ora questa d 'a n d i vi 1 Arcòrt, ò m , t' si terra d* prè! ’L 'è un vangeli, l’ è una storia ; ' e che d 'te r r a t't u r o a r è ; Èpal sempr in t ' la memoria. Furbart d’ Fra faemòn. SCNÉTT. Fra laemòn , d eli da to ti Fra Furbart , Che un saveva una carta d'o g n i z u g , Surprés da un tem pural, e cure d ' fati Vere la Pidquenta, par sarca um pò d 'lu g . Quand Dio v u s, l ' arrivò vere l ' fiv-m arì, Oh* I sunava da festa, e u 1 era e cug ; E dmandànd de curai, cun allegri U s" sugava la tondga a cani ae fug. E cumparé e c u ra i, cb' r era un umètt lese tra 1* alt e e bass, tra e mnud e e gross, E *1 pregò d'um pò d 'le t t e d 'u m panètt. CI' atar taja a l ' an tig a, e alquànt cumòss, U i déSs : Sibèn, vluntira, u jè du lett; A durmiri in Vun d ' qui... Anzi p* adòss, Siccóm bene»tem poss Crédar, eh*a sica un fra d* molta duttrena, A v* adòst prema d* santa Celestena E Purgatori, e sena Zòbia zunèda a putì star iqué Patron d* la cà; e in t 'e lemp che dseva Icsé , A1ariana, sii ile ? Anum, special, corr prèsi e ven iquà, Ciamànd ia su massera, e dscndi : Va Zo in V la cantena d' qua, Digitized by Google DIALETTI EMILIANI. 3 « 7 Da che cani do* V ti té, dop* è e Sanità, Ch* t* agrèppia al zèi, e ch’ fa parla franxét; E pòrtati, àt in tètt... Pòrta* tó du fiatcùn cun de partòU, Ch'a Poi, eh? tto brào fratén $• aritura tott. E e padar Iic u m , fott ! Chi* oé che fase va! ma però in s* la testa li i avneva a piom bi u n 'a tra tim p esta; E. ant* quajòn piò muiesta D* la prema om pèzx, parebé u i era da fa Dò. prèdio, e che pòvar saguri Un n* aveva im pari ▲ter ebe una in so v ita , d ' F ri L lbori, fieretta con forza sovra ae Purgatori ; Che dop ae refetori L 'andava a stugia vsén a um mzètt d 'ta r b ià n , In V la so cella ; e quand de man in man La ment 1’ andiva pian, S vili cun la mzetta a ravivì e zarvèl, U s’ in dbeva un biccir alt cm' um spanèi; E un aveva un Unii Sott ae lett. Ma sintì cm' u la scappò St' fri becfatù, e quel eh1 l'im azinò, Par salvàs da tott dò. In t ' e sgond d é , par santa Celestena, eh’ l'e r a za l ' ullma festa, in t' eia mattena Ci'anma tapena E vèn só all* im pruvis, c cmensa a d ì , Ch* i è d i’ lia d e li, eh* a déss j r un' eresi; E vus tu rn àr a di La su predga d ' bell nov , parvìd che ognùn Bsèss s in tì, eh' u n' aveva dett sfundrùn. E icsé cme tant quajùn I arstò Ila tott ; e Icsé st' baròn lest lest 8ol cun na predga Io e sarvé a dò fest. Zuàn a Fabrizi vsén a fas e spòi. Q u a r t in e . Màacai forsi um prezipizi? Mancl'un lazz, s 't e vu adruvà? Prema t' sp u sa, e mi Fabrizi, S ' t ’ i intenziòn d ’ viet amazzi ! Par sì curi e puc mumènt D’ cunlintezza, in t ’ un infèran T' vu buttati da im prudènt Par padì dop in etèran ? 37 368 PARTE SECONDA. All ! Fabrizi, s’ t’ a m’ vu b è n , Prema d’ tott dà um pò un'ucclàda Alla donna , e ae lu destèn ; D op, s’ t 'à e c o r, fa sta futtada. Ila in V PEdan e prém òm Da T Elèrn e fo crea, Ch' u s’ mantènn* un galanlòm Fén a lant che fo isulà ; Ha a slè poc ; quand da la costa U I vus tó la su cum pagna, Addìo fìg ! cminsè de posta Da che dé tolt la magagna. E e cessò da che mumènt Ogni p à s, ogni opra b o n a , E P armór e e tradim ènt L* eb prinsipi da una dona ; E mandò lo di' cunscguenza Dio e dluvi uni versai, Ch’ u n’ bsé ave piò sufferenza D’ um mundàzz lese bestiai. Ma csa fol ? in t' l ' arca eletta U i arstò la moj d ’ Nuve, Ch’ l’ era santa la puvretta , Ma e su ben un tf i zuvè. Parche dop e vens eia sciatta, Che invéé d’ tó esempi da L ì, La vus sèmpar fa la matta , Benché Abràm u i gridass dri. E di fatti c mi Sansòn , Cun tott quant la su lucbella, li pirs i oé cine un bel q u ajò n, Par dà ment a la sò bella. Mo csa staglii a lu Scrittura ? A lu siilt, c a vegni inànz A cal donn a d iritu ra , Donn da storia e da rumànz. Troja un dé la fo brusiida, E la Grecia la s’ armò , Pr una donna eh’ fo ru b à d a , E du regn i s' arvinò. Aiissàndar e puvrètt E mure par la su arniga, jlmbariàg In t ' um banchètt Dop a tanta su fadiga. E s’ a guàrd a cal B um ani, Trovi un sol di su marìd Ch' sì cuntènt d' cal tam burlani? Ecc , a n’ seni incora i s trid i P ar Lucrezia guarda ila Tott um pòpul in piiisèr ; Guarda un regn che fnés, e e va D' sotta e d ' aovra un mond Intèr. I u* è q u is t, e mi Fabrizi, iTott esempi convincènt, ¡Parche t’ àpa ben giudici ‘D’ fàt e spos in sii m um ènt? | A 1* idea sol ri' èssar pàdar jln V un sgeul tanl scurètt |U n* t’ s’ presenta ai òé un quàdar Da fàt star a cavai d relt? I Ah! F abrizi, me a t’ putrì ¡Cun eia mòj eh’ a ni’ trov ae fianc Dii s’ a m’ so* a si’ ora p in ti, | e s’ ò fati tott e pel b ianc; E 1' è tanl e mi m artò r, La mi erosa, e la mi pena, Che par no ave piò si’ dulòr, A m’ turi a carpa d’ mattona. Or u i vor un su tta n è n , Dmà una scoflia parigina ; .CI' al dé al seàrp fatti d ' sagrèn, E d ’ magna la il* è mài pina; Tanl eli’ a n' basta par stai spcs Tott che pò che me a m’ guadagli; E par quest u m’ tocca squàs Stà par li d’ no magnà alzàgo. Ah ! F abrizi, par pietà , Prema d' fa la b u zaràd a, Pènsii so v ra , e no t ’ butta lese zo tott a lu dspràda. Che s’ t’ avéss mài risulù D’ vlè muri propi amazza, Mancl’ un lazz , e mi cucù, Senza t' vòja m anda? Digitized by ooQle DIALETTI EMILIANI. SCO Fraiizesca d'Arèmin a imitaziòn d’ I)ant. O bon òm d i' a si avnù fra sti brott mur A udì i óra! d ìv ìrs , i piani e al strida D’ qui che sta condani par sempr ae b u r , V ò, cun r ajùt dia vostra brava guida Andànd in àn z, a Iruvarì chi t a l , C hepar ló la rasòn la fó tradida. Nuitr a sèn chi dii pùvar m u rtà l, Che a Remn I fó amazzà tolt du in I' na b o tta, E fqva a s1 iruvèn fra i pecatùr carnai ; H i a sò nada a Ravenna, e da zuvnotta U m' ciapò e prem amòr par st’ bel ragàzz, Che, com’ a v d ì, par ló a so' incora colta. Amòr T urdè la te la , e e furmò e lazz, Amòr p r al can d’ la gola e condusè Quest a magna d 'l a to r ta , e me de miàzz. Oh ! e mi ò m , eh' a n’ u v' cnòss, s’ avèsv’ un dé Anca vu pruva e fug d ' che nialaudrén Che b ru sa, e u s’ alimenta da per se ; A cred benéssum che de nost destén An sentiri pietà ; e iqva tott du Slasim a ttè n t, che mè a v' dirò e nost fèn. Un dé a lizzèma un lì ver beccurnù, Che dseva d ' Laneiilòtt, e cine fó pres Senza adàssn in t1 la tràppula da clu ; A sema s u l. quand a m' sinlè a dà um b à s , Ch* a tarmò totla, e fèn da che mumènt A s' truvèssum tott du iqvà in st' bell paès. In t’ cl' at eh' la dseva icsé cl’ àtar dulèni E pianse va ; e mé toc de cumpassiòn A n' bsè rtséstr, e u m' vens cme un svenimènt, E a cascò cme un òm mort ai pi d ' Maròn. Fnilgnanese. Ritràtt morèl d' Don Pir Sinlòn distribuì a veri su amty. Perchè piò 1’ an* um’ strapèzza, Aggluppè int’ un bel fagòtt, U g h i sire tt con una rèzza, Ai spedéss un mi sirambòtt. La v edrà, ch’ Fè ins e modèll D’che soggètt, che un d i l’ha fati, Ch' l’ha josi tant s ii e servili Quàni bai tàc del su zavàtt. 370 PAKTE SECONDA. Basta d ì, c h 'I’è stè la Musa IVun Abbèt grand fura d ’m sura, Che in t’ la bèrba uj’ ha una b u sa , L’ è d ' du p ii, e d ’ chèran scura. L’ ba una testa d ’ cavillèzz Drctt e d u r coin’ i randèll , Con di dcnt e di labbrèzz Ch’ i cruv squès tot I nasèll. Per bsc fè però da b e ll, Da graziós e da g a là n t, Us’ fé fèr un dé un z irè ll, Che spinde chi sa mai quant. L'ha pu j ’ oé eh' j ’ è mezz turchén, E mustàzz tot varulè, E cm’ è tot i cuntadén, L’è ìn t’ al man arrampinè. L’ha una vita lotta eguèl, Longa, stila, e senza panza; V ha al gamb grossi com’ un pòi, Con al polp all'ultm a usanza. L’ ha un nistiè c h 'i tocca i pi, E un caplòn grand cm 'un tu lìr, Anca a lò ui piès, s’am’ capi, D’ fè dal volt da cavalìr. Ma parlènd ora ins e bon , Un ha mai o v ini o secc Da comprèsa un bagaròn D’ cucciarùl o d ’ fig in slecc. E pretènd anch d ’ bsc compètar Con qualónq brèv sonadór, Pur l’avanza drì daj’ètar Ogni volta dal mezz’ or. « Us’ crcd neucli d ’ess mùsic fatt; Za con gran fadiga un ann E caritè un Aiannificài Per la mùsica d ’ San Zvann. An’ degli cvel quand e dscor d’cazza, Ch’ us ten brèv più d ’ un Lagòll; E bell l’ è, che pu l'ammazza In dò stmàn un passaròtt. Parla poi al più che può Iìomantsco, c il bel si è, Che finisce sempre in o Quel che andar dovrebbe in e. E presóm anca d ’ franzés ; Mademoiselle voas ctes na clomha, La piò bella de paés ; Servitór vòstar eh’ av’ slomba. Lò vuò dscòrrar d* tot al cos, E in tot fè da intelligènt, E vrebb fè da virtuòs, E mostrè d ’avè talènt. E pù za in tot al manir Lò us’ fà sèinpar rider drì. Us’ fà ognora compatir Dalla testa insena i pi. Adèss donca ognón cnussrà Da sta nòbil descriziòn Chi per sort s’ l’ incontrarà, Chi e l’autòr del do Canzòn. in mort d’ monsgnòr Cantòn arzkéscov d*Ravenna. In dov soja? cosa e quest? lUn po’ d' \jcnt au’ seni tire , Oss spolpèdi , crani e test 1 i Un uslén an’ sent canlè ; Èli la nott? mo cosa è st’ scur? Gnanca e Sol dà piò e su lom, Cosa è tott cal brott figùr? L’ ha allintè e su cors i flom : Vècci g re n z l, secchi e p ied i, 'Mo dov soja? cosa è quest? G obbi, stroppi e smagunèdi ! :Oss spolpèdi, crani e test ! Agl’ ha pu la rocca e fus ; ¡Scappa, scap p a. . . a sò llgbè! Al srà donn ; mo grand brott mus ! ¡Véccia streg a, lassin andè. J’ è Sgadùr ; j ’ ha e ferr da sgbè. ÌDsì: siv om , o besti, o sèss? Cosa è quest ! Soja In s’un prè? Curri : ajùt ! a veg adèss. Dov’ è l’erba , dov’ I liu r , ¡Chèra Véccia, ebb d ’ me pietà, Dov' al p ìg u r, i pastùr? ; Chèra Véccia, iassm ’ a n d è , Digitized by Google DIALETTI EMILIANI. Ch’ al’ darò con dia farena Dal pagnòc e una taccbena, Tant P al* chèva un po la fam , £ piò long l'a m ’fila e slam. Éllf nn strètg od un usèll ? In dov* ¿la ? an’ veg piò cvel ! Per sta vòlta a Tho scappèda , At' ringrazi, Véccia plèda. Uhi ! un moni tot Cvert d 'a llò r, Con di Hoc e dal frane d’ o r, Del colòn, det còpul, di ère, (Jn pori d 'm è r , de g ran , di berch, Con dal ca, dal e li, un abdèl', Mitra, eros e pastore!. Cosa è to tt sta novitè? Né a resi d* giàzz, a so Incantè. Cosa è st’ m ont?„uhrquàllar Donn, Ch* al s* d i al o£; eh’ agl’ èpa sonn ? Siasi bon ; la P u ritè , Fed, Speranza e Caritè, Ch'tess e eh* cus dal bend d 'u v lù , E pù al pianz: coss'agli avù? Osservè la Caritè Con e zolf tot sp in lacd è, Con in doss na vulandréna, Vstida mezz da pllllgréna , Con un zoc Ifgbè ins e stan e, E od fagòtt Int* et' ètar flanc, Schèlza, sm orta, contraffatta, Che de plànzar la va matta. D’ sicur quella è una meschéna , Ch'va ram enga, e ch’ va In arvéna. Sfortuoèda Caritè ! Veramént la fa plelè. Cosa è q uel? al f»è scriilù r : A lizròja acsè p rescu r? 37 i Pére, benégn, pietòs e g io s l, Ch’ n' ha savù mal dèr un dsgost ; Per la Diòcis vigilimi, Pr e su sùddit bon e amànt ; S’ i fa lliv a, ui corrigeva, E pu ui dèva quel eh* I vleva : Un prelcl eh’ s* è quès spiantò P r’ i puvrèlt, per fabrichè. Se campèva u n ' èira stmana, Un’j'a rste v a la gabbana; Dite Requiem, Miserere, Con Rosarj e altre preghiere. Quel eh’ ho vésl, l’ è un chès siffàt, Ch’ an’ m* l’asplèva acsè ad un tra tt. Anca mé adèss a comprènd Perchè tess cal dono dal bend, E perchè la Caritè L’ ha e zlmìr tol spintacele ; Pianzì, p rit, mònadi e frè; Movìv, sess, colònn e prè; Svento rè/m esclién Ravgnèn , Recch e p ù v ar, pianzì insèn , Pianzì to t, eh’ avi rasò n , Anca to pianz, Don Sintòn. Qunnd e vdeva zent d ’ Fusgoin (Testimoni n’ è e Caplan, Ch' ui staseva Io e cavali A magnèr e bé al su sp ali), Tot cortés ui richiedeva , S 'j ' era In ton quel ch’ i faseva. E mé a sò, s'avèss stugiè, Ch1um* avrèbb sóbit prem iè, E che adèss a srebb padrèn 0 d 1 Primèra o d’ Longastrèn. Quel eh' ho vést l’è un chès siffàlt, Ch’ an’ m’ Tasplèva acsé ad uu tratt. Pianzì, pùvar Faentén, Del Prelato Ravennate, E to Ross, e to Bunzlén, C'om d'immensa caritate, Pianz Arzenta e Venezlnn . Con spiacere universale Anca te dai zo, Fusgnan ; Ecco giunse il di fatale. Ha piò d’ to t, sgnur Comunesta, Poh 1 V è m ort monsgnór Cantòn ; Almànc d’ piànzar fasi vésta, Poh ! l ' è m ort ché sgnor sì bon , Ch' a savi che lò v’ ha de Acsè aff&bil, am orèvol, La mozzetta da portè. Tant d* bon cor, caritatèvol ! Un sgnor d 'g fiè rb , un sgnor valènt, Pianzén to t, ch’avén rasòn. l ’ ha supplì monsgnór Cantòn. virtué* , sèvi e p ru d è n t, 37« PARTE SECONDA. Cancàn som e Cranvèl. Sit m ald èlt, pusta arribì ! St’ dvintèss m a li, t'strunchèss i pi, Garra t'vnéssal c furbsòn, L’ anticór e bulliròn, Arébb d ell incù e Cranvèl S 'g b e foss stè un quelcb animèl \ Perchè appiìnt, chèusa lo, incù Un bro tt chès uro’ è accadù. No perchè Tè una pazzéja DI’ om per stèr in allegreja, Inventèda anticamént Dal Baccanti e di Bacchènt, Pin d ’ moscai e pin d ’ sanzvés Per trióni del lor im prés, Kasòn vuò eh1an possa dì: Sit m ald èlt, pusla arribì. Mezz a pè, mezz a cavali, Bagnè tot inséna al spali, Perchè a sò caschè ini’ un foss Con e mi cavai ad ò ss, Per del slrèd d ’inslè, d'invèran Pez d i ’ n ’ è quelli eh’ va all’infèran, A dzdolt or a sò arrivè A cà d1don MichiI Baldrè. Figurèv cosa eh* l’ ha d e ll, Quel ch’l’ha fatt, quant us’è afflélt Quand l’ha vést eh’ a sò acsé brott, E che un pel an n ' ho de sott ? Un’ saveva cosa fè Per bsèm sóbit ristorò. E pinsìr piò san e b ell, Fra tèn l’ è ta r, l’ è stè quel D’ mnèm a le t t , e d ’ fèmi stè Fén eh’ us’suga la bughè. In si1frallèm p, perchè us’ ravviva Un pò e sang, V ha vlù eh' a biva D’ov tot freschi una dozzéna, Quàttar d ' oca, e resi d ’ tacchéna. L’ è vnù dop con de caffè, Bosolàzz e rataflè, Di B scuttén, dei Paslarèll, E zènt ètar b agalèll, Ch* a pareva a peri a pèrt Una bella sposa d ' péri. L’ ha per. ùllurn vlù cminzè Un lerzèlt d’ vén navighè, Che a guardèl sol all’ esteran Ho d ett sóbit: L’è F aièran; E an’ l’ ho appena avù gusle. C h'a l’ ho dbu lot in i'u n fiè. An'deg cvell.de gran calór, Dia gran sm ània, de sudór, DI’ oppressiòn, de gran contras!, Ch' m’ ha porle che v én , che pasl. Uni’ è vnù subitamént Tèi e tànl sconvolgimént, Ch'uni’ caschè zò a prezipezi Tot e mi pochén d 'g iu d e z i, Sicché pina d’ confusiòn, Ars (end sola l’apprensiòn, Rappresenta del cos ta n ti, Ma sconvolti e stravaganti, Che la slessa fantaséja Gnanca lì sa dov la séja. In sté gran sconvolgimént Ecc che sóbit us’ risènt L’ urateri, e mediastén, Perichèrdi, b ro n c, duodén ; P r’ un sinlir affali ignòt Ecc e psoas tot in m ot; E quànl piò cress e c a ló r, , Aumentènd lant piò e vigór, Ecc che l’ ùrètra impedéss A potè scappèr e péss ; E cagl* ètar bagalèll Ch’ ha l’orégin de zervèll, Sregolèdi tànt al z ir a , Ch’ l’ è pu allora eh' us’ delira. A dmènd donca, in sèmi! chès, A tot quii eh’ ha un lantén d’nès, Ora a dmènd acsè in ristrètt: Com' as' fall a parlè re tt? Dov’ un è la cogniziòn, Uns’ pò gnanc dscòrrar a ton. Digitized by Google DIALETTI EMILIANI. 373 A chi vuole fazzoletti, E fati I* è eh' am' sò iodurm ént, Calze, merli e manicheIti, E am* è vnù un zavariamént Bei ventagli, ingranatine, Acsè grand , che i cantarèn , Marsigliane e mussoline; Lett, carig e scrann insèn A chi vuole, a chi comanda J’ è d vinte tin i Pulci nella , Arlicchén, Dot tu r , Brighella ; Calancà, tele d*Olanda; A chi vuole a buon mercato, Ch' I ballèva in guisa strana Dal g^Jèrd e la furlana. A chi vuol mezzo donalo ; E bell l 'è , che con un sèlt A chi compra, a chi fa spese, Arlicchén l'è andè tant è li, Ecco qua la Tirolese. Ch' 1* è arrivè che biricchén Figurèv eh' concórs eh' I* aveva , Alla stanga di codghén ; Tot j'a n d è v a , e tot spindeva ; E ini' e temp d1n a contraddanza Anca mé a spindè int' un fioc, Us* n' è fatt una gran panza. Anca mé a spindè un bajèc. Da le un poc, nér cm' un magnan , Fra una banda d ' sooadùr L’ è vnù vsti da zarlatan, L' è arrivè tra e iom e scur E s' most rè va a tot interna In t'e mezz al Grazi e Amor, Ch' i formèva un doppi cor ; Una màgica lanterna; Sopratòti um* è piasù L’ è arrivè eia bella Dea E contrast dia zvetta e ciù. Ch' ven ciamèda Citerèa. Dop I* ha mess fura I b o sslò tt, An’ descriv la su bellezza, L' ha fatt tànt, che du p a rs ò tt, L 'avvenenza, l'accortezza, Agl' im prés, i grènd acquést, Dis salèm e un bel taccbén Ch' i'h a fatt sovra a quii e quest, L 'h a robe con dis flèscb d 'v é n ; Ch' un' ha i prè tanta gram egna, E 1' ha post per la vergogna Mé tènt grèpp vanta una vegna, Ogni cosa int' la zanfrogna. Quènt è i virs eh' pò ognòr vantò Con poc èltar l'h a formè La famosa su beltè. Un lautéssum , nòbil dsnè ; A dirò ch* l ' ha un batocciètl L 'h a cavè un bel turovillòn , D’ Ragazzòl sì m aladètt, Un m azzòc, un mirottòn Che dé e nott e tira ardi Da scazziè i' ingòrd aptìt A tot quii eh' ai dà in t’ i pi. De su nòbil bel convìt. Figurèv fra tanta zent A vult fianc, e totta intira S'T ha avù gnint d'divertim ènt. Um s' presenta una gran Ora L’ ha fatt donc d'P russièn, d'inglìs, Acsé b e lla , che in Romagna D 'Itallèn, d'Spagnùl, d ’Franzis, Slai s' è vést piò la compagna. E d ' donn quanti agl' era totli An* dég cvel dia nobiltè, M aridèdi, vedvi e p o tti, Di Forstir eh' era arrivè ; Tott insèn lighè cm' i lèdar, Dia gran zent eh' s' era affollèda, Mèdar, fioli, fiùl e p èd ar; Ch' un si bséva dè la slrèda ; L’ ha fatt donca una cadena A d ir ò , che ins' un cantòn Longa piò, eh' n 'è d 'q u è a Zesena, A f ho vést un pezz d'canzò n , E tot quènt int' un palàzz Che sibbèn an’ la dstacchè, U j'h a assrè con e cadnàzz. Prèss a poc la dis acsé: Cosa j'e p pu fati alò A chi compra, a chi fa spese. An* a sò, perchè an' j ' andè. Ecco qua la Tirolese ; Digitized by v ^ o o Q i e 574 PARTE SECONDA. Mazza, incózan e scarpèll. In dov’ él mo adèss cl’autór Ch’ pò descrìver e clam ór, E us’ pruvè d* tèndar la ré ; E fracàss, I ó ra l, ! p tè n t, Quand e vést eh* f a n ’era asse, E al biestim d ’ tolta d a zeot? E ricórs subii a Giòv, Ala e pianz e fiòl e pèdar, E ui conte quel eh’ j ’ era d ’ nov, Con la Sóla e strid la m idkr; E pu ul déss eh’ uj’ era M iri Chi eh' ha roti nès e mustàcz, Anca lò per fa sà pèrt. E chi ha tronc g am b , m in e brazr; A sintì sta novilè Chi n’ ha piò dent e mascè!!, Giòv V arstè murliflchè , Chi strascena d rì al budèll. E stè u n ' ora e piò pensò» Alà dslis tot com’ I séc Senza lengua e senza vos. Bomagnùl, P a n d à r, Cosèc, Finalménl dall’ èlt su tron I fa lànt e gran lam ini , Fasènd lenn a e lamp e lon , Tant su ssu r, tant diàvtam ént, Mezz Tedèsch e mezz Spagnòf, Che a descrìver mé an’ so bon Ui déss sol stai do paròl: Mart3 frane; fùldar per Dea Gnidds, Una taqta confusiòn. Quel eh* a dég I* i che si1 gran mèt Toccai* flach, floch e Nido». L’ ha avù orégfn de Cranvè!, Ubbidiènl I fé attacchè Anlig p èd ar de b o rd iH , Un pezz d 'e a rr tot sconquassi; Ch’ porta in séguit e flagèlf, Ini’ l’ a lt stess che lor da fura , E però sotta l’arvéna Ecc che e Sol sòbit s’ oscura. D’ chi m arlilt e d’ d a fuséna Lor intani lesi e lam póni, Bestemmiènd I n’ s'sazia d ’ dì Prevenù da un òrrfd v e n t. I dasè una scorreréja Sit m a ld è tr pusta arribr. D’Arlieehén fén la m o jé r, Quànt de zil I* è long la véfa, E alè dov j ’ udé e bordéil Perchè I’ era stè a pollér, I ferme secc i c a v é ll, La m’ ha d e t t , eh1 l’è a li fn paraòo Slè appónt tot int* una volta , Con Brighella e Pantatòn, E a gran carr i dasè d ’ volta. Chi j’ ha mess ancb f D o ttar, E i scarghé una gran tempesta , Ballarén e S u n a d à r, Perchè insèn j ’ è stè a magni Che a d’ chi puc la ropp la testa. Compllé tot e prozèss, Tot cal cos eh’ P avea ru b i; E la d é ss, che tot st* gran mèl Us’ mess Giòv a tré di sèss. L’ ha avù orégin de Cranvil ; Quand e vést eh’ hi’ s’ arrendeva E piò tin i is’ la godeva, E però l’ an’ s’ sazia d ’ dì : Us’ calehé in t’ la testa e b rè tt, Sit m aldèti, pusta arrlbi. Pu us* fé dè tot al saèlt Che anca mé pu am’ sia bagni Che stampèdi avea Vulcan Ch’ ep d o rm i, ch’epa sogni, Josl allora col sù màn. E chTep vut dal. fiaschi a sego Post dim pétt a una finestra Da fèm pèrdar tot 1‘ Inzègn, Un’ è vera : mo e C ranvil E Ire un pezz colla b alestra; A do màn dop e li rè va , Cb* P ep per fén stam pili e sbtféf, E Vulcan ugl’ aguzzèva ; Ul sa to lt e mont e p iati, E tré ta n t, e tant e t r é , Perché il tocca ognòr eoo man. Che ini’ un sòblt e fine E però j ’ ha rasòn d 'd i'; G lud, in tu ii, cav éi, m ariòli, Sit m ald èli, pusta arribi. A sò so l, che strae Vulcan D’ che b o rd èll, e venn pian pian Digitized by L j O O Q l e D tA u rm m u A !v i. 375 la g h e w . La n* 8* pò mai indvinè. Uttèva rema in lengua d* Lug. Del prof. Domènico Gh massi. 8e j'è ta r mi cumpàgn eh’ ha rezilé Al su sturielli cum ch’ avi sitili, JP è sté in (' un grand' imbròi pr e lemp passé, Perchè in’ saveva quel eh’ j ’ avès da d i . . . . Am’ inténd quel eh’j ’ avès da rezilé In st'acadèm ia, pr* an’ uv1 fé durini, Immaginèv par mé cum eh' l’andarà Che senza savè gnit a so vnu a qua. Basta ! a dirò ben ènea mé quelch c v e l, A vdé s’a pos passé da st’ bus d ’ gratusa. An’ savi eh’ u jè e chès d ’ perdr e zarvèl Par chi eh* n' è avvèz a fé canté la Blusa ? Adès adès av’ deg un quelch baccèl, , E s’ am* fèz minciunè pu dop 1’ am’ b ru sa !. . . 0 Insomma dsi mo sò tot quel eh* a vii ; Intènt fèm e piasé d’ stèr a sintì. Un villanàr tajè cun un falzòn , Che sta tra e Campanài e la Brusé ( l ) , E ciàma una matténa e su garzòn , E ui dis : Di s ò , T ugnét, va a preparé E mi suniar, intènt eh’ am’mel i sfon, Ch’ a voi andèr a Lug eh’ i fa e m arché, A vdè s’ ui fos manira d ’ fé un cu n tràt, 0 , s’ un’ foss ètar. d ’sfèmn'in quelch baràt. In i ’ igni mod sta beséia sfundradona La n’ ha piò voja d ’ fè e nostr’ interéss ; E u j ’ è mo Dmeng'Antoni eh1 ul bastona , Che dal volt um’ l'h a mes quèsi in s*un fèss ! Quand e trova un p«* d 'erb a us’ abbandona t E s’ l ' è carg e scapozza in tot i sèss. L* ètar dé sol pr’ andar a pas de gat Um1fasé quèsi quèsi dvintè mat. Ste cuntadén l’ ha un fiòl ch’ha nom M atti, Un ragazzèt d1 seds èn int' I d issè t, Ch’ e' fèva vésta da n’ ave sinli Quand che su pèdr’ u s’ era alzé da le t, (1)1 luoghi oouMMli io qactt« ottave tono nel eoatado di Lago. Digitized by v ^ o o Q l e 37« PARTE SRTOXDA Perchè ui piaseva trop d ’ «ter a durm ì ; Ma e veé ui dis: L ìvat, eh’ V è ormai al se i; Adès adès , s’ a ciàp in t' un baslòn Al'farò ben disdè ine , brot pullrònt L ìvat, fa p re s i, eh’ a voi t ’ vegna cun m é , Ch’ a vlèn andèr a Lug cun e sumar. E Matti l'arspundeva: A deg acsé Ch’ a sò afTardè, eh’ am* sent un po' d’ c a tir ! — Corpa d' una sajètta ! sla mo a lé ' A vdè s’ a vegn cun e timòn de car ! —/ Matti che sent sta chèra sinfunéja, E sèlla zo de l e t , e e scappa véja. Dop eh* P avét mess all' èsan la cavezza, Da lé un quèrt d 'o ra is* m eli in viaz to t tri ; Monta in si*èsan e veé eh’ l’ aveva frezza, E pu e prinzépia a pónzr. Intènt Matti Ch* us’ graltèva la testa dalla stezza, Cun un bastòn in mèn ui vneva dri. Or dalla rabbia e c an ta, e quand e féséfa ’E va piccànd in s’ e gruppòn dia béstia. I dveva èssr un mezz méi luntàn da cà Quand che sto is* iscuntrè in t* un brènc d'sg ad ù r, Ch’ is’ mitté tot a di : Vé’ clu che l i A cavai d ’ che sumàr cum che sta dur. Mo t ’ an’ vi st’ tfeé sunal cum ch*us’ la sta ? E in sla manira i fé va un gran pladur. Va vcja, insinsè d' v e é , vargògnt’ a Iè D* lassèr andè ste ragazzòl a pè I — Allora e veé par cuntintè sta zent E pr an* sintis piò fè la baja d r i , E sèlla zo dall* èsn' in t* un m um ènt, E e dis : Va l à , monta so t é , Malti ; Par. mé s* a vag a pè a so nenc c a n ti n i, E acsé tot ste burdèl e srà fini ; L* è ben e vera eh' um* fa mài un e l i . . . . Va a là , M atti, da b rè v , sèlla a cavai. In sta manira i andè sò un pez pr' on ; Ma quand i fò arrtvè alla cà da L u g , j E cun 1* èsn i passava a guazz • fiòn, UI tocche nec truvès in V un brot zug ; Ch* una massa d* dunén e d* bardassero Is* m ille a zighèi dri roba da fug. Us' a da vdè un zuvnàz p r' andè so l i Lassèr a pè ste veé ch’ un’ ln p ò pièTv -i Digitized b) dialetti em iliani . I blriccbén za i prinzipièva a tò Di 6è ss, dal p r è , di coz e dia caizéoa ; Allora e déss e veé : Fermai' un pò eh' a vegna nenca me so in sta bastéoa Ch’ a vegga d ’ cuntintè nenca tot sto ; Quand no, us arriva un sass dri da la sebena. In sta manira aqvé par fèi stè seti l’ andè tot du a cavai de povr'asnètl. Av' putì im m agine, clièr i mi sgnur Che povr* asnèl s 'l ’era amassé dal fesl 1 Figurèv a purlè cal do fig ù r, Cun do, tre s e s ti, senza div’ e re s i, L’ era impussébil eh' e putés Ini e d u r , E lò mo i pretendeva d 'v ie fè presi. Insomma s’ia durava andò d’ ste pass, L’ era una roba da zighè plegàs ! Ma quànd ch’ i fo arrivò dall’ albaràz, Is’ incunlré si o set eh* andava a cazza, Ch' Is' mitté a fèi la lusla in s 'e m ustàz, E i dseva : E bsugnaréb mnèi in tla fazza ; Am’ maravèi mo d ’ té m e , beséia d ’ véiaz ; T’ a n 'v l mo che povr’ èsan cb'us* amazza? Andò pu l à , eh’ a v i, da cséian b a d ie , De vosi prossm' una bella caritè. Aj' ho c a p i, eh' an ' j'h o gnenc ciàp sla volta 1 E déss e v e é , fasén pu un’ ètra prova ; L* è mèi che tot du aqvè eh' a demma d 'v o lta , Lassèn pu andè acsé vu t si1flòl d’ una lova ; Lassai pu andè cun la cavezza dsolta; A voi mo nenca vdè cosa eh1j ’ a trova Tot quènt sii fécca-nès ; sta mo da vdè Che in sta manira in 'srà gnenca amasè! E in fatti in’ des gnènc fèr un quèrt d 'u n m è i, Che t r i , eh' uvneva int’ una caratella, ls* mèss sóbit a fè dal m aravèi, E sgargnazzand i dseva ; Oh quest' è bella ! Badò pur nènca a lé s' avlì vdè d’ mèi ! Us’ ha da vder un èsan cun la sella E du bagén a pè eh11 gh’ va da d r ì, Inveì d ’ andè a cavai ; bsiv arabi ! E veé e prinxlplè a ciapè cap èl, E pn us’ mittè a bruntlè tot istizi : Saviv che quest l’ è e mod d’ perdr e za rv è l, S’ a vii dè ment a j ’ ètr ? è déss Matti ; 377 378 PARTS SECONDA. S’ a j ' bo da dilla séetla , uni* pà e piò bel Fè quel eh1 as’ par a nón, e lassò di ; Ch’ in tigni mo , quand che alla fi di fòt A vie dé ment a j ’ è tr’ us'dvenla mal. Oli sla da vdè che adès adès e hegna Tò só T èsn e purtèrl’ acsé in tal spai ! Gneca s’ la foss una fassena d 'leg n a I Una zesla , una s|>orta, un' o c a , un gal ! La n’ è una roba mo eh' fa vni la legna? As’ sèn pruvè d ' stè a p è , d’ stèr a c a v a i, On uv* dis : Smonta z ó , l’è tr’ uv’ dis : Stài ; E a fè e mod d ’ jèlar l’ a n 's ’ indvina mài. E vó i ine s g n u r, eh’ a si stè qué a sintì La mi sluriella dPèsn e di v illè n , A srì anca vó dl'istèss plnsè d ' M atti, Che in quest eh’ è àqvé mé uni’ pà che dsés molt ben. Pr esempi dmèn l'a n d rà zertón a d ì, Che nón slassera as* sen purtè da chén ; E un quelch' è tr 'a d ir à , eh1 è arm asi cu n tèn t: Andè mo vó a ciapè in t’ e gost d’ la zent ! L’ acadèmla a zertón srà parsa seria; Forsl un è tr' e dirà eh' l* è stè trop boffa ; Un è tr’ e ziga: Ma sinti eh 'm iseria; Un è la r: Sta canzòn propi la m*stoffa; Quest e trova poc gost In t ’ la m ateria; Un ètar dalla noja e smània e sbotta ; Quel us’ in va cu n tè n t, e quest dsgustè: In conclusión — La n*»' pò mài indvinè. — Modenese. 46BO. La Menga o Zia Tadeja è uno scherzo còmico in lin gua rùstica modenese fatto per servire d’intermezzo all’//minia del _>Tasso\ intorno alla metà del sècolo XVII ; essa è quindi la più antica 'produzione che noi conosciamo in questo dialetto. Ivi, nel Pròlogo, Amore spennacchiato svolge tutto il meschino tes suto della Contadinesca. Perciò ci restringiamo a riprodurre in Saggio la sola introduzione, non meritando il dramma d’ èssere riprodotto. Però prima stimiamo opportuno avvertire,che, a no stro avviso, la .lingua in cui è scritto questo Pròlogo non è pura modenese,’rnè^rùstica, nè urbana, sia che l'autore fosse stra- Digitized by Google S t- DIALETTI EMILIANI. 379 niero, sia che la modificasse per adattarla al metro, sia^final mente che venisse alterata in sèguito dagli editori. Ad ogni modo tale quale è la sottoponiamo al giudizio degli studiosi. La Menrjdj o Zia Tadeja. Amór che fa il Pròlogo. A son A m ór, a a ’ so s’ a m’ cognossì Vu , r e n i , che vi si qui ra g u n i, E s* son acsì senz’ ¿1, com’ am’ v e d i, Perchè Vèner mia m id er m’ li ha strappa ; E s’ son vegnù a v e d é r, se vu voli eh1a stia con vu sin eh’ al me slan to rn i , Ch’ a ve prom étto, eh*a seró buon flòl, Es zugarò con tu tt a capuzzòL La càusa che mia m ider 8’ è instizzida L’ è s t i , che mi voléa eh* la me vestissa; E s’ pianziva, e lé s’ è incancarida , O perchè n’ hava te la , o eh’ la n* volissa ; E ben ben m* ha cavàda la puìda Tutta piena d ’ veléo, com* una bissa ; E dop' avèrem sculazzi e p e l i , La m 'h a lassàt per mort in mez dia ci. Or m èntereli*borbottind r è an d i al batcòny Mi me son levi su pianin pian in , E via fuzènd, al fin ad un casòn Son capita dov1 alloza un fachin, Al qual ò racconti la mia ra sò n , E lui m’ a ditt : 0 pòur fanlesìn 1 Es' m’ à vesti c da da desinir ; Mo in qualche mod al vuò remeri lar. Al gh’ è tra vu una Menga m ariola, Ch’ a V à du oè lusènt com' una gatta t E s 'è tegnù per la più bella fiola Che sia tra 1 contadìn dia vostra fatta ; Mi gh’ ordinò una bella zim ignola, Ch' la s’ innamorerà com' una matta Dell* òspite mio c a r, mister Zanin, Con tu tt eh1al sia da Bèrgam, e facchin. Savìd com1a farò? Farò eh’ P irin , F radèl dia Menga, eh1anc lu è un ragazzètt, S* addorm enta in sla tieza un pochelìn ; E mi in 8to mez a piarò al so a sp è tt, 380 PARTE SECONDA. E acsi m’ ado v raro pr al mie Facbìn Con aguzzargli l’ inzègn e l’ tn tellètt, Che quella putta , e la sua zia ancora Se contènten de lù tramb* in un’ ora. Drè a questa Mamoiella, cm’ a una cagna., Córron tà n f amorós de sto co ntórn, Che T è ona maravia e una cucagna , E lei glie dà martèl la n o tl'e l zórn. Ma sovr' a tu tt un Togno da Fazzagna, E un Piròn dia Zanina én sempr intórn A quel casòn dov’ alioza la Menga, E l’ un all’ a ltr'u n dì darà una slrenga. Stari a sentir adonca ; al mié Fachin , Se ben l‘a del giudizio e di' Intetlèt, Se sent ancór lu tocco un pocbettìn ; Ma el non s'a tte n ta a diri el poverèt ; Mo al fin el farà mèl che i contadìn ; E s’ P averà per sposa al lor dlspèl. Avri le o rè é , eh' a sò eh' a rfderì ; E intànt che me r i t ì r , e vu tasi. 1780. La seguente è la da noi mentovata Canzòn in lengua mwlnèisa sovra la gran moda d* quel fémeri j che s’ dmànden mezz palajj eh1a vrèn tgnìr al bazxl a la barba a lutt* el daw. Sebbene non sia meno insipida della precedente, la riproducia mo di buon ànimo, per la fedeltà e purezza del dialetto. C anzòn. Quand' a sèm in t* l’ uccasiòn Ch’ tu tt ei fernen von b allar, E girarsen pr al Listòn , Con du stec sol pr al granar ; E del volt an gh' n 'è gnanc d 'q u i Ch’ mgnè con 'I flä scaldärs i dì. Pur l’ Invèren dà dia pena, E am’ par certo eh' al rin crèss, Ch’ a sì small sin in t 'l a schena, E a sta in t'l'a q u e cmod fà ’I pess; Po tra ’I fred , la neva e ’I g ià iz , M' an frusta sin al paiàzz ! Chi po *1 man à pin d ’ zladùr ; Chi ’I busanc à in t ' i calcàgn ; Chi l’ iuròd à con '1 fe rd ù r, Senza po l'ià lle r magàgn ; Raomalìsm' e doia d’ costa, Ch' manda d ’ l à , emè per la posta. E pur mé 'n la so c a p ir, Vdend sti donn ch'n'àn gnint indòss, Ch' al gran fred el fa gherm lìr, Pur desquèri el i àn sti oss, Ch* én po sec e acsé d e s trù tt, Più e h 'n ’ è un oss scarna d'persali. Li han apena una zam ara, Con ’1 mandghelti sin' al man ; Ma n’ so po eh' razza d ’ capara Abbia vlù l’ Ebrei Suliàn ; Li ban per dsgrazia i manuplòn Fati ia ti du ira d* pezz e peòn. Digitized by Google DIALETTI EU ILIAM. 381 Por (or s'gòden eoa qual frese, < E al cervèli cb' è fredd da s e , E pr al più sènza un q u atlrcin , M’ par un forn' in men ed’ cbè. Anc più rossi d ’ un Tndèsc T utt i eslrèin a i cgnòss pur tro p , Quand l ’è coli dentr' in t' al vèln ; Cb' un péz di' altr’ i èn cattiv ; Ma 1* està l’ è un ceri in lò p , Li ban po ceri manùzz inglèis, Per mèi d ir un soluiiv ; Ma v ' sicùr eh’ i èn gatt mudoèis. Po Ira 'I càld , el pulgh e ’1 m osc, Lasll p u r po far a lor Chi ha i be' oé igh dvènten iosc. S’ per dsgrazia el dan in Camill ; Quel cb’ un poc del volt m’ artoroa E! stan all! emè i d stin d ò r, L* è al spadzàr su per la m u ra , El* n ’ darèn la pas a un grill ; Pur la panza d 'q u e l sgnurèin Vdend qui mur csé bé d ’intorna Con in zima una verd u ra, Fa cunlràst con i fil d* sebèin. Cb' srev capazza d 'a c i vèr Li ban di speelt e di spilòn In r la scofla e pr i cavi; Di bgalèin a miàr a miàr. Li ban un diàvel de zignòn ; Vù gh' truvò là un poc d ’ ris ta r, Po tant lunghi el? iunft di dì ; M asm 'andàndgh'al dòp d isn àr, Mo 1 m ari V i el guarda’ es" lasen ; La a ghe vdì di' argènt e di' o r , Ch' del cariòl a s 'p ré v cargàr ; Ma a sta mel la seia a l ' àsen. Li han quale poc po d’ zam aretla, Del zamàr con 'I consum ò, Da pagar quant mé n' al so. Col strassìn più long d ’un braz ; Cert là '1 Sol ne v' dà fastedi, Po una zàcla maladetta Perchè allora al va a ponént ; Li ban In zima a tu li qui straz ; E s'con nu foss’ anc’ Ovedi, E acsé nelti el van a b a lla r, Vdend el mod di dé presént, Cmè un zacòn d’ qui da pullàr. P ur l'io v èren negh' dà im pazi, Roma certo al s'p re v d scu rd à r, Cmod' è me cb' al m* pias csé lant ; Che pur trop gh' fu un pcon amar. Al ghe v d ré v , masm* a la festa , Anzi a digb : Giov’, av’ ring razi, Cb’ Tè vgnù’l iemp ch’a stag d'incànt, Maridadi, vedvi e putti Con del diàvli d ’scoli in testa, E a detèst eia gran slagiòn, Ma po dnanz piuladi e s u iti , Quand a j ’èm al Sol in Li^n. E più smilzi d 'u n a rag n a; Ma u ’ guzza da cap a p è , E a diressi as' va in cucagna. Sol cb ’ a fadi quàler pass : Ch’ ai cminzàss in zà e in là A si tuoi dnanz e de d r è , A girar inànz e indrè , Cb' al sudòr v' cola in t ' i sass ; E a sì péz d ’ qui cb' vau a m èd er, E ch’ ai vdiss chi vin, chi và, Chi sta a se d e r, chi sta in pè; Cb’ èn lu ti roti sin in i ’ al sèder. E om e donn al vdèss a flotta Vù n* pai s c riv r, a n’ psi stu d ia r, Cb' av* turm enta d 'p iù la soun ; Più eh’ n' è 'I mosc in i'Ia ricotta. Addio vers a vrév eh' al dsess, Av' vin i od cm' è '1 du d’ d e n à r, Addio insin’ al grand’Augùst; E del voli cm' è qui del donn ; Ma gh' vgnarév al guarda fess, A si d ’ zeni e più c u ló r, E al d iré v , eh’ zam àr, che bust ! Cmè 'I tavlozzi di pittór. Ab piutòst che andàr in P o n t, Me n’ sarév cosa truvàr Che a srev vgnù con ’1 man azónt i P er dscavam i’ al cald d’ adòss, Gran balvàrd è mai quest ché, Perché m’ seni sin’ a brusàr Quel’ che d* dentr’ a j ’ ò in f i oss ; Al dlrèv adirilura ; Digitized by LiOOQ Le 382 PARTE seconda . Al Cimòn è quel eh’ s’ ved l e , €h' manda 1' aria nella e p u ra , Che glP vin dam e cavalér Con lacchè , pag e slafér. Al glie vdrév in qual bulvàrd T uli’ el mod eh’ h a ’l femn udòss; Anc più ranzi el sien dal lard, O in t* la gola al iàbn' al gitss ; Lor in testa gh’ von’ al nilon, La regina e i parpaiòn. Al ghe vdrév la bella moda Del zumar con al capùzz ; La Lucrezia andàrsen soda , Con do brazza d' mus agùzz ; Ma li urèé lu ti pini d ’ rczz, r. pazinzia si èn pustézz. Tuli la testa po inspulvràda, Con di udòr d’ muse o d’ lavanda ; La carni su po n’ s’ gh’ abàda S’ P,è tu li rolla da una banda; Non ostànt i manizèin El gli’ von mèter con ’1 puplèin. Lu ghe vdrév del scarp in pè Chi miniudi e chi d’ bruca , E ’I pè mnàr inànz e indrè Perche al sia ben usserva ; Pur a gh’ srà i gran calzulàr, d i ’ al so mstér I’ è quel d1biasimar. Lu ghe vdrév dia roba al c o l, Ch’ el sien perl’ o pur g alàn , Ch’ au n’ ha lant al Ile d ’ Mogol, E u dirév al Gran Sullàn ; Li lian Devola e P retensiòn, Li han Stanella d ’ Spumiliòn , Li han del miàra d 'in g ra n a i, Tant al col emè aliorna a i b razz, Di ventai che cosln’ un S ta i, Dpinl a Poli c dpint a guàzz; E ‘I s’ dan P aria con al c ra c , E in mcn d ‘ che ’1 fan eie e ciac. Me ne v ’ dig po del c u rd è ll, CIP tu li sii fémen s’ fichu adòss ; El s’ lambìchen al cervèll Per irucàr a più non poss ; Ma Bucèin e la Verzona Disen roba sfundradona. Mé’n v* In degh dia Bertarella, Figuriiv po dia Pasquèlna, S 'el gh’ àn da dia roba bella, I)i pizz d’ sèida e dia muslèina; Ma zugarg a prév un oé , CIP i so libr’ èn pin d’ pastròé. Di Firmò, del Bòchel d ’ brill Li han liureé e luti du I brazz. Ma 'I sa Onofri, al sa Camiti. CIP fun tira fora dal mazz. Per pagar quel ta tr’ a Eufemia, Dal più pur cristal (PBoemia, Con ruselti e zerc d u ra ; Al vdrév Zvanna e la Diunisa : Mo ’I mari po in cà affama , Senza scarp , nè la camisa ; Ma in t ‘ la Mura el vòn andar Se ’I cherdéssen de séiupàr. A gh’ i cert diverlim èn t, Vdend el donn acsé putidi ; Po di colp av1 zur eh’ as’ seni Da quel fémen ch’ én urdidi; E anc da queli eh’ parn' un oca, CIP agh diressi al pàder moca. Yu g h 'v d ì far senza ribrèzz Di inehìn e di basa man ; E graziosi e con di vezz, El v’ sulùtn’ anc da luntàn ; O eh’ el v ’ fan ’na riverenza, Anc cip al n’ àbbien di’ eccelenza. Quest i cgnòssen i oin a u sta, (.mod fa i can eh’ én brav da cazza; Po in allora el s’ mettn'1in susta, Cmè una ciozza quand la razza ; 0 eh' al s1 melin’ a la p arad a, Cmè una loca ch’sia inibalzada. Tuli Ié ’I s’godn al dop disnàr, E mustrnnds a quest e q uel; Ma in ca sova aiP s’ fa magnar , Nè la Ietlra gh’ è d ‘ un e l; D’ più , quel test e qui mustàzz 1 s‘ in dormn’ in t ’ al paiàzz. Sé eh’ allora va v ia ’I b le tt, E a svanìss la lavandèina ; Ma s’ prev fargh1 al bel su n èlt, Se 'I se vdèssen la mattèina; Digitized by G oq DIALETTI EMILIANI. Ma chi sa senza tguirgh drè Ch’ e! ne m 'vegna un dé tra i pé? Ma mé 'n voi più andar inàn z, Perchè a cgnoss ch'agh'dag lurmènt. Ma ’1 me donn av'zur eli’ a p iana, E a v* al dig d ’ bon sentim ent, Vdendv’ indòss galàn e c re s t, 385 Senza avér camisa al zest. Fin eh’ è temp fa mo giudezi, E impara a vòster sp e s, E *n tuli pr un sgheribezi Quel cb' av* dig ai fant del mes : Mtiv In lesta sta leziòn, Ch* mé v' lass star con la canzòn. 1840. In Saggio dell’ odierna poesia modenese offriamo i se guenti sonetti, dei quali i primi quattro furono scritti da vivente distinto cultore delle patrie lèttere, la cui modestia non cl per mette di nominare. Come appare dagli argomenti, sono essi poesìe d’occasione, e furono già publicati; gli ùltimi due sono inèditi di anònimo autore gibboso di cara memòria. Per Nozze. Sgnor D uttòur, i m 'h an d ilt eh’ al to r mujera , E eh’ la so sposa ba mill beli qualità : A m’ in rallégber seg , mo ben davvera, Che cb! ba una bona sposa è fortuna. Al mond d’ adèss l’ è g u a st, ma pur assà, Pr una fuga de matt cb* én zo d ’ carrera : Un pòver cap-ed-cà sèmpr è a n g u stia , E pensànd ai so fio quasi al s' despera. Ma per quest* an' v* avi po da scm intìr, Perchè s’ a si bon vó, s’ 1* è bona l è , Sol di ragàzz a mod a n’ ha da vgnir. Prinzlpià prest a dàrgh educaziòn, Dàgb bon esem pi, sappiagh tgnir adrè ; Badàm a me ; a n* avri consolaziòn. Pei' Nozze. Quand a sent eh' una zovna s' fa la sposa, E eh’ 1* è una zovna propri com’ a v a , Me a g' ho un gust m a tt, e a dig : Che bella cosa 1 Che spos felìz ! che fortunada cà ! Una donna d'giudizi e virtuosa L’ è la sort del mari che gh' tuccarà : B l 'è cosa acsé degna e preziosa Che pr un premi ben grand al Sgnor la dà. 384 PARTE SECONDA. Vo, D uttòr, a Favi sla bella sort : I piasér de ste mond iv’ sran m aggior, E in t ’ i affàn, eh’ a gh’ n’ è sém p r, avri un confòrt. La vostra gioja n’ ba da finir ché ; E anch quand a srà appassì di ann al fio r, A diri ben e spess : Bendètt quel dé ! Per novello Pàrroco. Coràg ! eh’ a n' ve sm in tid i, don Zemgnàn. L 'è vera eh* èsser pàroc 1* è un impègn Da far term àr i òmen più sant e deg n , E eh' porla seg mill eros e mill affàn. Bsogna tendr ai mala , badar ai san; La gioventù bisogna tgnirla a seg n , E avrìr bisogna ai ragazzén 1' inzègn , Dal Bellarmén con la Duttrina in man. A g h 'v o i scienza, pazinzia e c a rità , A g ir voi zel, a gh’ voi p e li, a gh’ voi vigór. Corag ! che vo a gli avi si’ tal qualità; E mancar a n' cv* poi l’ ajùt dal Sgnor ( S' a v’ Ignari a meni, che Dio ste pes v* ha d:i Pr al bei) degl’ àn em , pr al so sant onór. Per Nozze. Mé an' son c h i, o Spos, a far di cumplimènl , Es an* voi tirar fora Im èn, nè Amòr: Ma av’ dirò sol quel eh’ a seni in t’ al cor Con quel paról che prima em’ ven in meni. A gh’ è in st’ brut mond una briccona geni, Ch’ pària dal matrimoni con dsunòr : An' stà miga a badar a sti impustòr ; In t 'a l so cor a gh’ cova al tradimènt. El nozz én una cosa santa e bona : * Fà eh’ a dura l’ amòr eh' a v ’ sinti in sen ; Tgni ben luntàn la gelosìa birbona , E po stà allegram ènt, càr I mé S pos, Che per du cor che s’ vólen propria b e n , Al matrimoni 1* è tu tt viòl e ros (i). (I) A ’m p«r eh’ un qualchidùo diga : Per costa Tir un sunèt in mudnèsT L’autòr 1*»1 Tati per far unòr al so dialètT n cberdérel mo da tantt — A riapondrè a dirittura: Sgoor no) a j’ avrà las>ii ita cura a chi foia ita più al riu. — L* al fall per mattana 1 — A cooliarò scietlamcnt , ch* a prev ctser. Ma la bona ragion 1*« staila, eh’ a j* bo «lù (ar onór Digitized by L j O q q Le DIALETTI EMILIANI. 58» Risposta a rime obbligate ad un Sonetto nel quale venne descritto il ritratto dell"Autore. A son sia assicura da bona pàrt Ch’ a m’ avi fai al mè r i lr à t, Albert ; Ma a m’ immàgin però eh’ ai avri quert I mé d lf è it, e avri tgnu su el mé cari ; Che s’ n o , vo sì al P o eta, e me srò al S à r t , E a j ’ ho del forbs che tàjen ben dal zert ; Asci per vostra règola a v’ a v e ri, Che molti v o lt, per poc e gnint mé a schert. Ma a j ’ ho una paura eh' a m’ in sp ìrt, Ch’ al sunàt ao’ sia v ò sler, eh’ al sia un fu r t, Perchè l’è fatt Irop b e n , senza larv tort : I m’ n’ han dà id e a , e mé eh’ a son un spiri Ch1 a cgnos al pan dal s te li, av’ dirò in curi : S’ an n* è d ' Giuliàn Cassàn, eh' a casca mori ! Per la Predicazione quaresimale del cèlebre Padre Granelli. Curi tu tt q u a n t, per carità curi A sentir al famòus Predicatòr G ranelli , eh* in cuzinzia l’ è un te r r ó r , Ch’ a v’ prum ètl eh* al cumpàgn a n* l’ i senti. Oh quàl s’ pol ben clamàr om eru d i, E a dir al v e r , al loda nòsler Sgnor : Lu n' dis pass, ch’ ai ne v’ zèta lé i Autòr, Ch’ al pàr eh’ al li abbia tu li’ a mena di. A fu a sentir eia bocca d ’ v e rità , E *1 m’ arivò csé presi a la lim osna, Ch* arstò in t’ la bota bel e slernacià. «ora om? , alla mi manera , a iti du »poi. E per dir Vira , a u’ em sintiva brisa abballano voja d’fànn rider adrè , ficcànd un n»d «uatlua italiàn in (’ una raccolta ac*4 rispetlkUl come questa. Ao’ voj minga dir , intenderne* beo, eh* an* foss sta boa d* mettr insèm , a forra d’ Rimari e d’ sfurdigarm i cavj, quallòrdes vers anc in lingua toscana : e quj quallòrdes ver* avrèven for» psu inlrir in quale altra raccolta, o almànc alm'anc eur attacca al cotònn. Per* chi da qual eh’ a vag vdènd , el colonn d’ adèss enu’ en miga , com’ i dì»rn eh* èren quelli dal terop d’ Oraai, che n’ vliven orila eh* a gli’foss di poeta mediòcher, ma el se sin adattar al gusl cnrrènt, e sustinen tutt quel eh’ a s’ gb* incolla adòss , (ina eh’ a n’ al strappa via quale biricchèn o quale dilelt'ànt. Ma mettènd , com’ a dsiva, un snnètt de sta posta in mesa a del poesii eh’ cn poesii da hon, ni’ avrev fai minciunar : e me po per far unòr ai Spo*,an’ vliva miga firm dsunor a mi. E questa è la gran ragion ch* m ’ ha fatt tór I’ espediènt d’ far in mudnès al mè sunètt ; s’ la n’ ev* più , paainsia 1 Dal resi, i Spot gredirau al mè boa cor : e •* i ¿a cuntènt lor , cosa vliv mo dir vó f sgnor Critic 1 Digitized by Google 386 PARTI SECONDA - L’ ullma pàrt sfumò via com' una losna : Oh qual è un sogèt degù d ’ èsser manda A convertir l’America e la Bosna ; £ s’ la marchesa Frosna M’ vless lassar eia so banca eh’ è lé avsén, A gh’ vrév a n d a r, d i ’ a 11’ in vré perdr un s*sen. In Saggio del dialetto modenese attualmente parlato, valga il seguente Diàlogo d’un vivente cultore dottissimo delle cose pà trie;/questa composizione, e per èssere scritta in prosa, e per chè racchiude parecchi idiotismi e modi proverbiali, ci sembra meglio^d’ ogni altra adattata al nostro scopo. Dialog fra la Bunesma e l'Antonia 3 qulìla eh’ i ciàmen per scutmài la Pota-da-Modna (1 ). L 'e ra una nott di' invèren passa, eh' a tirava un sagnuc (c) eh* l’è impussébel, e la povra Bunesma s* desdò inlirizzida, con 1 grell In t'i di e il busanc in t ’ 1 pé. « Ah sti Mudnés dia sgangla(s) (la d is ) i n’ s’ arcòrden p iò , che per dàrg da m agnar, a j* ho spes tant bugnìn, ch’a j ’ ho fln vudà la borsa; i m’ làssen ché a gherm lìr dal fred, eh' i n* sràn gnanc da tant d'farem uoa scoffia, o d ’ Impreslàrem un scaldén ». Salta su la Pota-da-Modna, eh' l’ è poc lu n tà n , e che dal gran fred la n* psiva durm ìr gnanca lé. u Lassem d ir a mé ( la dis ) eh' a son vsllda da gran està ; vò a gh’avi almànc un para d’ stan èll, e s’ gli'avi l'um berlén sovra al zucchèt (4); ma m é , vdiv , a son cbé a la sb araja, eh' a m 'ueva in zéma a tu tt’ il mé garabàtei (a) : e vdiv, slor de sti magnu-cudgbén (6) I én squàs tu tt' flò di mé quarantadù putén ( 7 ). Bunesma. Per qual eh' l ' è , seusam vdè, Tugnena, ma an' vrè po gnaoc eh' a j* avessi la superbia d 'm è ttre v da l’ Impara con m é , perchè a vdi ben anca vó, che dispensar dii limòsen acsè g ra n d i, com’ a j1ho fatt mé I* è ben quale cosa d ' più eh' n' è a far di ragàz. Pota. Sia pian , Bunesma ; a capéss anca mé che a far acsè gran limòsen (1) La statua dia Bunesma è in t’ un àngui dal Pala« Conni rii , r la figura di’ Antonia da MoHna in I* al mur estèrn dia Cattedral ver« la Piatta. (2) Zagnùc, per fredd. (3) Dia sangla, voi dir puvrèt. (4) Zuchèi , la testa. (5) 11 me garaltàlel, voi dir la me roba. (6) Magna-cudgh^n , rbè 1' è dett per Mudoèi. (7) QuaranUdù pulen , perche l'Antonia ave fio. DIALETTI EMILIANI. 587 a j'a v i avù un gran c o r, ma quàlc cosa <T grand a gh' l'a rò avù anca mé s’ a j ’ ho psu regalar a st' pajés un mezz battagliòn d'Algerèn (i). Zertùn dvènten famòs per la testa , vó pr al c o r, i canlànt per la gola , i balarén pr I p é , e mé per quelàter. Bonapàrt al dsiva , eh’ la dona più brava r era quàla eh’ fava più ragàz (a) : c s 'a fuss nàda più tà r d , e eh1la avèss vlu far giustezia al m èrit, l ' are busgnà eh’ al m*avèss spusà mé. A lora, vii Bunesma, per merltàrm al so cunziil a gh’ n’ aré fai almànc un cen tu n à r, perché eal putàn eh* è l é , al gh' iva la manera d' mantegniri tuli. Bunesma. A ved anca m é , eh* i Mudnés i v' dovrén considerar come m arna, ma Ster tant I m’ arèn da far aneli’ a m é , perchè s’ vó avi mess al mond f so bisnòn, mé po a gh* ho dà da sbàtter in castèlt (s) quand la gh* filava suttila (4). Ma c h e rd ì, T ugnena, eh’ Il cos al dé d'in-có il van a la strapèz. Difali vii vàder la bela gratilùdin e al bel rispat de sta Busunàra per do dam dia nostra qualità ? I s 'a n pianta ché sù a badàr a la gronda di c o p p , in mezz ai p alpastrè, in t ’ un sit dov a l ' està a insa* biàm dal c a ld , e a r invèren a iuspirtàm dal fràd. Pota. A pensargli b e n , s a v i. . . ! l’ è roba da fàr drizzàr i cavi. Bunesma. Com’ a vii eh’ I s’ pòssen tgnir da cont noàter, s*i 'n san gnanc chi a sam. — Eh s è . . . il dòn d 'u n a volta i gl' èren àllra cosa; e a un' oc* corenza i gl* èren anc beli e boni de mnàr il man : che si' il smurfiosi d'adèfts i n*én boni àter che d ’ mazzàr il pulg. — Oh . . . sti sunàj po , v d è , dal dé d*in-có, in* san ménga gnint coss* abbia fati I so veé ; e in t’ al studi dia storia an'sarév d ir s 'i in savèssen più lor o i cappòo, per chè , v d iv , lor én sèmper occupà o a far da bela gamba a una quàlc Uspètta (#) a fumar un zigber, o a lèzer quàlc romànz. Pota. Càra v ó , dsì pian eh* in* sènten, perchè s'i s’ acòrzen eh 'a dscuràm insàm , a gh* pré saltàr el caprezi, a sii g aliò tt, quand i g 'b a n quale cosa eh* en* va p r al so fasòl ( e ) , d* firs descòrrer nuàter d o , anc s* an n ' àm vo ja, com* i én sòlit fàr a Boma con chil do figùr d'P asquén e d'M arforI ( 7 ). L’ ombra dia Tarquénia Molza, eh* 1*è dentr* in Oom, a s’ gh* arizò al n às, perchè si’ il petlàgli desturbàven la so chlèt : la saltò fora pr* una d* chil furétti eh* én in Piazza de dré dal Dom , e la dess : uD si sù , bragheri sfundradoni : coss*è st'b a d a iù c (s)? a n n*è mài ora (t) Algeren , per l)irich<?n. (а) Al le dea» a la ignora De Stiie). (3) Sbatter io casi è19 voi dir magnar. (4) Filava slittila, quand i »teoUvea da l* Tarn. (5) L ¿spèlta 9 per ti vetta. (б) Ch* en* va pr al so fasòl; oh’ en* va a geni. (7 ) Il salir eh’ es’ fan a Roma per la più i én Disilog tra Pasquén e Martori. (H) Bidilùr , frarass. 588 PARTE SECONDA. eh1a tasi ? Adsadès s’ a dag man ai me lé b er, eh' a j* bo lé dénter da eia fn e s tra (i), mé v 'i féc ben in t* al nàs a tu tti d o». Al pars un squass d ’ aqua : st’ il do vàci avèn sudiziòn dia Poetessa (perchè i poeta i én zervé cu rió s); la Bunesma ’s supuò in t ' i d i, e'n déss’ àter ; la Tugnena dventò rossa com’ un to c c ,e s'm ess una man dnanz a la b occa. . . e torsùo meléssem, la mé fola è bell' e finida. C. B. NB. La figura dell’Antonia interlocutrice i ignuda , ed in atteggiamento piuttosto troocio, motivo forte per cui fu collocata alla sommità dell’ edificio. Parlano di essa : Ricobaldo Ferrarese nel suo Summarlum An«M*(/r Ecc¡trite all’ seno 1379j la Crònica del Domenicano fra Francesco di Pipino da Bologna, ambe pubblicate dal Muratori nella Raccolta Rerum Il*lic»rumt ec. al Tomo IX ; il Vedriani nel Tomo 11 della Storia di Mòdena, il quale ne offre anche il ritratto ; la Crònica ms. dello Spicciai esistente nel Comunale Archivio di Mòdena, ec. ec. R e g g ia n o . 1750. Come abbiamo accennato a pag. 506, i più antichi monumenti della letteratura vernàcola reggiana andàrono col tempo smarriti, e solo ci rimasero alcuni Almanacchi pur essi diffìcili a rinvenirsi, nei quali sono sparsi alcuni brani di prosa o poesia vernàcola. Fra questi ci fu procurato dalla gentilezza del benemèrito prof. Bedogni il seguente diàlogo in prosa, che ci parve molto interessante, essèndovi alternato col rùstico il dialetto urbano. Per non defraudare poi i nostri lettori d’un Saggio della poesìa del sècolo scorso, soggiungiamo un grazioso Sonetto per nozze, tratto pure da una raccolta di poesìe di quel tempo. Sandròun da R uveifa strolgh modera sàura Vann 4757. Didlgk rustgdl tra Sandròun e la Sgnòura Beila ìnzivlida. Sandròun. Ch’ diavi ! òja sèimpr da star plica , e n’ ciapàr ma un po' d ’ aria? Pruma eh'vègna sira em’ sòun porta chi in t ’ al Stradòun d’ Ro vella pr far una spadzadella e santèir quelc novità, mo chi an' s" vedgnanc un can. T à s, eh' al gh’ è là una bella sgnòura, eh' pianèin pianèio va so e zò zirànd da pr lìa: oh emè ma possibl e h 's ’ veda una le v ra e c h ’ n 'g b ’ sia a dria al can eh’ la burra ? Egh' m’ vói accostar pr vèdr s* V è fugltivla. Fatt anni, S andròun, e vàia a liverir: tàs, c h 'ai m 'è d ’avisd'cgnòsserla! ( i ) L a famosa poetessa Molta è sepolta in Doni , t la lassò i so libcr a U C om unità DIALETTI EMILIANI. 389 Alia le r è ja s t lia : l’ è la ptella dia Daliòuna , eh’ toss cP artsanèll n* sò quaat ann fa : potar la nostra maridla ! alla f è , V ha tra tt via la mezza tela! zit p o r mo eh1 gh’ m1voi accostar, mostrànd d ’ n’ la cgnòsser. Eg fazz liverèinza, sgnòara ; oòunsa fala da p r Ita chi da sti band ? Betta. A ddio, galantòm : j ’ asptàva la mè serva , eh* è andàda a zrcar od po' < l'Insalata ; stèv fo n da sti band ? Sandrònn. N o, sgnòura, che sòun da Bubiàn. Betta. Povr veé ; e si ino vgnù chi a spass un p o c, è vèira ! Sandròun. Còunsa vueila farg? al Uncréss a star sèirapr in r i sua paviròun. Beila. Anca n i e sòun vgnuda pr quale giòrn a prendr un po' d ’ a r ia , e vdèir se poss parar via a! mal d ’testa. Usév al tabàc ? In vllv una prèlsa? Sandròun. E la llngrazi, eh' n* in lo g , e po am' prev nòser pr essr in t* una scatta d ' arzèint. Betta. Oh che pazzìa ! E sì moli sèimpliz a credr una debolezza sì fatta. Smnéròun. Cóst vin dalla mé gnuranza. Chéra l i a , eh’ la m* pridòuna. Al m* è d’ avìs d 'avèirla vista si’ ann su pr la Fiera còun di’ iètr sgnòuri. Betta PoF essr ; la mé sgnòura cognata e altr sgnòuri mi am lghi, còun d ietr *1 noslr servi. Sandròun. D 'cóst en in sò pattacca. Betta. J ’ eroi fors in t ’ una quale butèiga da drap a far spèisa? Sandròun. ( Aria ! ) E II vist da star appozà li fora , a far di zlrimoni còun di je tr eh' arruvòn. Betta. Bèin , b è in , eltr sgnòuri dia camerata. Sandròun. (Post erp àr!) Chèra lia, eh* la m’ diga : sti sgnòuri in zandll io li sèim pr tant da far ? Betta. Com sriév a dir ? Sanéròun. Alla mé piniòun em' paro tant zivèttl eh' zogàtlen in t 'a l pahnònn p r attraplar I osil. Betta. Cosa fanli » da far un giudizi d* sta sort ? Sandròun. E vdiva che s' tiravo al zandal fin dnanz alla bocca, e po andaven a drìa pirlandl pirlan d l, eh' al pareva eh' fèssen un rodèll a una e a m ia a , e quand e l'èvan a cól sign che v lev n , o eh' el spintévin su alV « I t a , o eh' el slarghàvin em' al vantai ; e da lì un poc e guastàvìn eia p ir lè in a , es favn una piga larga la rg a , buttandsla indrìa dalla testa, e po p r còunsa , p r fars vdèir dou aletti in zuma alla testa , sgnacl evidént eh* al gh’ svolazza al zrvel, che pàren d* quel d a ll d 'la ta eh’ tèin dnanz a lla luma daN* oli vun eh’ stadia a tav lèin , e d ’ pu un stom pajuei, o una zo m a d ’ panoccia d'form antòun in zuma alia fròunta, tutti còuns da t i r rid r ; e cól eh’ è p éz, far portar sti mod fina a di ragazzetti eh’ san in co ra d’ o d ò u r, se s'intandèin ? Cos’ banni pajura '1 màdr che’l sòu fiueli e n ciàpn dia sborgna cm 'al vèinen grandi ? Se’I fùssen po alm àncprsòun d a sustantar alla longa a im ita r'1 mod dia sgnorìa. Belio. Pian un poc; av’ sì mòult arscaldà: cosa iv da badar vuctr cun* ta d è in al mod di zittadèini ? 300 PARTE SBCONDA. Sandròun. Pur trop s 'g h ’ b a d a , eh' adessa M cuntadèinl p ire n tanè ca g n o lin i d ’ Bologna còun i colarèin e sframpilli al e o li, qaand una volta l ' jera g ra ssa , eh’ la colava , avèirg un coll d’ corài ross e po m o ti; iosomma, s’iàn da essr ’1 spousi, j ' en arruvàdi a vlèir un àbit d ’carili ,• e po ghc pèinsa i pòuvr rzdòur. Bella. Còsi' i én seccàgien, prebè i ho sèimpr sentì a d i r , eh’ puel far, puel anca purtàr. Sandròun. Sì; mo tal1un vuel p o rta r, eh’ n' puèl pagar. Betta. Vdiv mo s’ T è vrgogna eh’ l’euntadèioi p o rln 'l mod di zittadèioì in campagna? Sandròun. Mi en’ gh' al nèig; mo l’ è anc vergogna a vdèir ceri mojér d’ artsàn a vlèir lùer su tu lt ’! mod di sgnòuri. Betta Avi ma fum i? Al s’ conòss bèin eh’ i avi poc inzìgn ; ma se 'o fùssen i sgnòur e àltr prsòun che a cagiòn di mod dèssen da lav u rir e a om e a donn, i artsàn cuiùed farìevni ? •Sandròun. Cert prsòun pr andar in t' I1oibella farèvn cmùed el fan: di vzili eh' n’ ì ma stàd cmandàdi. Sgnòura, la s* èmòult arscaldàda : tu o noma un poc in t 'a l noslr parpòsit d ’ pruina. Betta. Dsì pur s ù . eh’ m 'im àgin che in sentrèm di più beli. Sandròun. E pansàva, eh' sti zovnotti zindalieri, a star sèimpr cm* i brazz a ll'a ria , egh’ din dolèir moltbèin alia sira. Betta. Si cl dovrìvn bèin più dolèir al vostr cuntadèini a far rumpèia, e a gramlàr la cànva : ein’ pari inòult ardi. Sandròun. ( J’ ho toc la panza alla zigàia. Z ilt pur m o , Sandròun, eh' al diàvl n* t’ atlòinla. ) Sgnòura, eh' la n'vaga in colira; j ’ho visi péz, fina d ’ colli còun di zandà in cò tuò castròun e mài la p à , es fèvn anca lòur l ' islèss zoglari. Betta. Lassàrli far ; al gh' è sèimpr la so differèinza da prsòun a prsòun. Sandròun. Csì cred, prchè e in vist anca d ’eoli ein' ai zandàl imbracai e agroppà d' drìa dalla schèina. Betta. A s’ conòss bèin eh' n’ àvev à tr da l a r , o che n’àvev d 'd a n ir da spendi*. Sandròun. La dis la vrilà ; mo en fé pirò gnac scrivr a ngun. Eh la me sgnòura, àltr che al sambùg fa dal spalpàdr pr avèir dia frasca moltbèin. Betta. On s’ em pari un villàn mòult pungèint. Pr n' avèir occasiòo d' perdrv' al rispèt, e vad. Appunt e ved a vgnir là In raè serva d i ’ la m* dev fors zrcàr. Sandròun. L’ ara fors vist so màdra a paràr a cà i tam poni, e *' m’ (a credr eh* la sia la so serv a: cmùed s* fa mà presi a im parar a (ir da sgnòura. Alla fé la cavalla ha tmù al spròun : eh' la s’ contèinta eh' i ho fai finta d’ n' la cgnossr : eh' l'im pàra a far mane la pavòuna. On s' tiroma fora al scòurs dal L onari, e demgh' unocciadella pr vèdr s 'a l cammina bèin. — Avrà il suo cmancipio Tanni 1787 in sabati sicoodo I* usi di la Chiesa; e quanto a quello dì noi altri strologhi cmanclplarà li DIALETTI EMILIANI. 59! il n a n i a b. i s e un coperto per attruvarsi io quel punii Marcarlo In nezzo del Cieli casa di Giovo ; questo sarà di sua natura bagnlgno col d ar boodaoza di formeinlo e m arzàdeghi, cun la Prum avera s u tta , F Istate toilirabile, 1*Avituno daliziosi, ma l’ Inverni longbi e freddi. Ghi a rren o poi daoi dissi dilla L una, il prumo li 4 flbraro cuininziando h. t s m. a fino h. 18m. se. L* altri pur dilla Luna li 15 lujo a h. s m. a formato a b. 4 n . s a fino b. « m. io. — L’ è vgnù sira, che vag a cà. Padre e Madre dello Sposo. S uhètt. S e t, mujera , eh' incùa F è appùnt col di C h'ai s’ muda affali affàtt la nostra cà? La nuora vìn , vultèmla o d ’ là o d’ zà ; An’ s* è psù far a mane d’ en' far acsi. M i, per (2r bèin , j ’ ho fatt tu tt col che psi ; Tocca mo a vù a guardar eh' la li’ gh’ daga in là. C perch' r an* fazza cmuód quàlch' una fà , Tire bèin la cavezza e Ignita li. Vu si Rzdora ; es farò mi col che prò. La par po fiuala bo n a, e s' mai la n' fusa, Tant e tin i an* s’ ha gniànc da lar falò. E so bèin eh* agh’ srà d' zent fluss e riflùss ; Ma per nù dù al gh’ in srà za fin* ad cò. Fèns* u n ò u r, e eh' è d ’ drìa , sera po Fuss. 1820. Fra i moderni scrittori in dialetto reggiano abbiamo fatto onorévole menzione del cèlebre conte Giovanni Paradisi, autore di parécchie composizioni satiriche inèdite, e dell’instan càbile canònico prof. Bedogni, autore delle brillanti poesìe rac chiuse nel Lunari Amòn dall’ anno 1841 in poi. In Saggio quindi della moderna letteratura porgiamo un Sonetto del primo, dolenti di non poter pubblicare di più, a motivo delle personali contumèlie o dei concetti osceni racchiusi nelle d’ altronde mi ràbili poesie di quest’ autore ; ed in compenso offriamo alquanti componimenti del secondo, fra i quali una pregévole versione in versi reggiani della Sàtira d’Orazio sull*Avarizia. Chiudiamo poi questi Saggi con un grazioso Sonetto inèdito del vivente si gnor Pompeo Cecchetti, gentilmente comunicàtoci dall' autore. Digitized by Google PARTE SECONDA. 399 A d un cattivo Poeta. S u « É T T. Sia m ancina supplenti (i) la zèina d ’jér J ’ ho visi de d 'so v r’ al còmd in d’ un cassètt El vòsler rim squarzàdi in fazzulètt, E el j'h o guarda prima d' spazzàrm al msér. Mo a veder col bel s til, chi bé pensér, J’ andava dur , e a m' è salta 'I caghètt. E po a m’ c gnu tànl so n n, che senza al leti J’ ho durm ì le in c l'u d ò r quali r’ or inlér. E ché da st’ fall j 1 ho mo Iruvii la vèina A spiegar perchè al dio eh’ cmanda al canzòn L’ abbia anc giurisdiziòn su la medsèina. E l’ è perchè i vers eh’ fan tànl e tà n t, La più p ari, eome i vostr’, in vers cojòn, Ch’ pon servir invéz dl’ opi e di purgànl. Sermòn d'Orazi Flacc sopra l'Avarizia. Sior Josafàt, lò eh* sa d ’ astrologia, Am' diga per piasér cos' è s i’ mapèll Ch' a fa tu tt sii moderni Geremìa Tulèndla con la sorl e con el strèll ? Ivel rasòn al Figuren d'M ilàn . Quand al 1' mi fc tusar da mecontàn ? V è che in grazia dal sècol a vapór Nissùn voi tirar d ritt p r’ al veé s in té r, E con poca fadiga e mane lavór Tutt han la smania de m iuràr mistér ; L 'è I' avarizia infàm , j ’ in i quatlrén Ch’ han suggerì s t’ idèja al Figurén. V ho sentì un veteràn , con el me u rè é , Adracà dal canipàgn c h 'a i n’ iva fai: Mala cosa ai pwrèl el venir ve6! Sol sii can de marcànl j ’én fortunata Fallind a lemp, robànd du terz per brazz, Devènten sfori, e s'mòrn in di palàzz. ( l ) Seppellendo , m e li fo ra Digitized by <^»ooq le dialktti em iliani. 505 Benedètt el metter del giwrabàcc ! ( Rispònd al negoziànt ) mi m’ tocca andar A tutti ’l fér eh’ se fan, a battr* i tace. . . . Som stà in vapór tre volti a vomitar . . . . Finalmént il siioptadi cosa fani ? Se mòri se mòr; se noi Vset capitani. Un legai Inciuldà in t ’ un in ta n ili Dal sgiaról dia roaltèna a un’ ora d ’ sira A sintir dai villàn tu li il sa jè tt, E veodr* i so parér a un lan t per lira : Eh benedètt, al d is, f aria d’ campagna t Quel delo ! quel bel verde ! e com’ a s’magna ! ! El cunladén eh’ vìn dénter dai lega El vèd sii bè obelìsc e si’ el g ra n d e» -, E h, el mè signor, al d is , che beliti! Benditi i siori eh*pólen star a Bezz ! Intànt noèter pòver contadén A s* tocca andar e vgnir in volantèn ! In som m a, per Unirla e per sc u rla rla , Ed co n tin i veramént a n’ gh’ è nissùn . . . . Ho eh’ al senta st’ idèja e po eh’ al parla : Supponomma ebe t u t t , a un a u n , Mudèssen s o r t, e eh* psisn’ aver in fin T utt mài el coss che gh’ gìren pr al buceìn. Donc supponòm che Barba Giove vrissa Scóder tu tt i caprili a stl so fló , El ciapèss al suldà e po ’I ghe dsissa : Va a spass 3 meli su buttega e fa col V vó ; E po al mercànt : E tc, sior Salamòn, Lassa tè ’l bone, e mars , ciappa *1 suppiòn. E vu, sior avucàt, turnè a la zapo, E sbrujè la car.ega per Oervas, E té, punghcll, fa presi, mèttet la capa, Barattèv i mestèr e andava’ in pàs. . . . Credei mo che sta gint la ghe staré? Al sré pur m ali s’ al le ch erd ìss, al sré. Mo i fio .. . mo 'l punì d’unór. . . mo la cunzinzia.. . Questa srè la risposta d ’ sti pajàzz; E se Giove priss pèrder la pazìnzia, Al n ’ egh’ diré suppiànd con du ucciàzz : Sangua d’ la luna ! se turnè a sta fola , Ev* cavarò la sèj con la brasola. Digitized by Google 59* PARTE SECONDA. AI dirà che V n’ in cos da bullonar ; L’ è giusta ; mo I’ è vera po atertànt Ch* la verità s’ poi d ir anch’ in scherzar. Un méster eh' voi insgnär a un p rin zip iàn t, In t’ al prim roés al le tós su dusm àn, E in T al secónd al gli’ mola L speramàn. J’ (io principia anca me con d ’ el bajèll Per largh’ andar In corp I me argum ènt ; Donca e fag una dmanda a un quale punghèll, A un o s t, a un negozlànt, a un d* chi purtènt Ch’ in per mär tì per terra in h itt i sii ; Per cossa imbròini, e qim i, e taccni liti Al dirà b ravam énl, eh’ al s'affadiga, E eh1al te strangla ’l cól per meltr'a pari , Sul (just ech fa in campagna la furmiga, Pr i ann dia veità, e pr en’ murir al tquert ; Che r appetito infin l*è un edifizi Ch’ fa fruttar fin el besti eh’ n* han giudizi ; E siccòm la furmiga industriosa La porta a la to muccia quel eh' la poi, Pensànd che dop per la slagión piumosa La n ’ prà più saltar fora quand la voi, E allora la s' in rosga allegratimi El provtstón ch* l’ha fall in di furméni. . . . Ah manaròn 1 L* esempi del (urmigh Al gh’ entra emè la corda in t* al prefati ; L’ è un paragòn quest ché eh’ an’ vai un fig , Perchè vuètr’ arpij en’ si mai sazi, Con più en a v i, più in vrissf ;*a l’ in co n trari, La furmiga n’ provéd che ’I nezessari. Vuèter tu tt istä e tu tt invèren En’ pensè che a far m uccia, manaròn, J’ andarissi pr un sold al bocc di’ Infèren, In fond al mär e contra i battagliòn ; P r un sold . . . mo cosa c o n ta, za sta g in t, S’ as tratta d’ sold , la n’ ha paura d’ gnint. Ah pella d ’ avaròn 1 cos* èt in meni A tgnir seppli i scartoé di m aranghin, Senipr’ in mezz ai spaghètt tu tt i mumènt ! . . . Ahn sé ? te i mett a part pr un bitògn ch’vin , E po perchè spindènd tutt al maghèlt, T*currìss in risegh ed murir puvrètt ì Digitized by G o o g le DIALETTI EMILIA*!. 39» Mo se in sle rìsegb an’ gl»* è gnint ed v e r . Io t ’ na muntagoa d*òr, d ’bell cosa gli*è? Bàttei mill sacc d ’ furm ènt? Dì per p ia sé r, AI lo stòmegh in tìnel più dal mè? Abbiet pur anc la lóva per m agnàr, Una panza a la fin la n*è un granàr. Dì s o , ’1 furnàr eh’ al porla in t* la bargàgna A quj eh’ vendn* a la m nuda, i pan da t r i , La vódel prima se per sorl in magna ? Donc applichè l’ esempi e s’ capi ri Che a bai Ir’ un mièra d ’ sacc , a bàtlren z e n t, Un om eh* è moderà lu l’ è cunlènl. E so che rispondràn, eh’ l’ è un bel sguazzòn , Véder tant bé scartoé d en tr’ in t* la cassa ; Benissem. Gran bel gusti Ma se un strazzòn Con i so quàter scozs lant a s’ la passa, Csa conta al scrìg n , e i magazzèn pin d ’ biava ? Per mi la fag V itlc tt , dis col eh* la fàva. Se quand' un om ha s è j, invéz d ’ andàr A cavar di’ acqua in t*al so pozz eh’ l'h a vsén, A gh1gniss in ment d ’ andarla mo a cavàr In t’ la Hudléna con al caldarén : Siv am attì, e dirìssev, mo dsì s u , Cherdiv ed bèvren un biccér de più ? E po . . . ( via za guardè se gh' ho ra9Òn ) A n’ gh' è più ’1 doppi pena a lórla là ? Perchè se in t ’ acchinàrs al dà un blisgòn, Al s’ leva ’1 pulgb’ in t’. 1*aqua come va. S unài, va al pozz ; costa è la via più d r itta , T’ la bevrè ciàra , e t ’ salvarè la vitta. Mo z a , pur tr o p , adèss sti progressista Fand consìster lu tt l’ om in l* al q u a ttré n , J’ han colloca al dinèr in cap ed lista , E chi n* ha d’ sold l’ è lé eh’ al fa 'I bertén. A s’ guarda i zens , el cà , i fond , e i s là b il. . . Mill zchin d ’ inlràda l . . . Che omo rispetlàbil ! Figurèv cm' a eh' a s* infia sti usurari Con eia so vitta da desprà pi toc ! Lor en egli bàden miga èsser su m ari, Chè T inzègn senza sold al cunta p o c . . . Pretènder d ’ iar vergogna a chesta g in t, A srè I* istèss che perdrf al temp per gnint. Digitized by Google 396 PARTS SECONDA In t’ al sècol passa e so eh* girava Un veó avàr per Rczz sempr in z a v à tt, Spore , taccunà, musnént ( al se spazzava Al grugn quand l’ óra a là via con al g a li, Per sparm iàr i Ivajó), ben donc sinti Cosa e dsiva sio v eé, che capiri. Quand la znèja r stifflàva per la stra d a , E la g ir dsiva dia lesna e dal b lrb ò n , Mulàndeg ( per so us ) 'na quale sassàda, Cantè , cantè , al ghc dsiva, i mè stra zzò n , B ra v i, zighè pur fo r t, farli , pajàzz ; Mè intani a gh’ ho la cassa, e 9w di strazz. E m* areórd che studiànd umanità ( La qual se studia per dvinlàr umàn) E less d ’ un zert slor Tàtitel cundanà A star in t’ 1* aqua con ’na sèj da ean ; L’ aqua era ciàra, fresca, al la sintiva Conira i làb er, mo bèver? s* al ne psiva. E so eh’ in propria fole da umanista, aio n’ gh’ è raiga da fàregh tanti arghign. Invéz ed Tàntel dsì un capitalista Ch’ staga sèni per dé e nolt d’ inlòrn’ al scrign , Adorànd i sacchètt emè un reliquiari Senza tuccàri mài ; e agh’ srà poc svari. E cos’ in godei po ? Quel ch* a god mè Quand e guàrd el p ittar dal Procazzén ; Al ne gudrè mo M doppi, allorachè Al li mittìss a man sii so quattrén ? Ah! s* al savìss cs’ è i sold al dè d ’incò, Crédal che un ricc al slaré viv d ’ taso ? Adrè ai sold, prima d ’ tu lt, a gh’ vìn al pan , Al vén , I’ urtaja e (ulta la cuséna, E p o , chi gh’ ha di sold , P ha lant in man Da zugàr l’univèrs a la rutèna; Ch’ ai pensa mo lù adèss csa poi mancar A un d ’ sti bò d ’ òr eh’ al sappia ben pagàr. Invéz eh’ al guàrda al strasslnà usurari, A star desdà la n o tt, smaniar al giòrn, Mez inori per la paura di inzendiari, A slum pàr al camén , m urar al fòrn , E s’ a stranuda ’I g a t t . s* a casca un ciold, L’ è un làder eh’ scappa via con i sò sold ! Digitized by DIALETTI EMILIAM. 397 È1 quest al bel piasér eh’ a t ’ dà I to bezzi ? A h, quand un om abbia da far si’ el v it t, L’ abbia da tràr insèm di sold a st'p re z z i, L’ è mèi arslàr p itò c , e tirar d rilt A la mèi con di strazz, che za cól eh* piàs Più d’ ètra cosa a st* mond l*è la so pas. Mo se un avàr I* avìss da tràrs a le tl, Pr un c a là rr, o pr un colp ( eh* P è più d ’ cosi uni ) , Chi gh’ arai in d* la stretta p r’ i b ru d è lt, Pr i fum èot, pr i cristeri e pr i perfùm ? Gh’ arai chi vaga a squinternar el p o rt, Tant eh* ariva un dutlòr prima dia mori ? Mo, che nsun al voi viv. E n ’ han asse. En vèdden l’ora d ’ m èltr el j 1 unfc in zal : M ujèra, nvo u , p a ré n t, vsén e cugna ; Crèppel ì «d i ’ creppa mài ? quand cherparàl ? Fin i ragàzz e ’I ragazzetti d ’ strada El vólen mort per fargli po la vusàda. L’ è d’ g iu st, che un sellerà eh’a n’ abbia avù Nissùn amòr d ’ famija e d ’ amicizia, Che un ora eh* ha dunà 1* anma a 1’ òr baltù , Sacrificàod incossa a l’ av arizia. . . Qual dà in parete, dis i F iu rin tén , Tal riceve, l’ è d ’ giust se nsun gh* voi ben. E vu , avàr m oribònd, e capirì Che par iàres vrer ben , an’ basta aiiga Tgnir a coni i parènt in punta d ’ dì ; ( Post eh’ la natura e i dà senza fadiga ) Vrer che *v fàghen la cort senza in terèss, L 'è pretènder che un trol vaga pr esprèss. L’ iv capida, i mé avàr ? Donca finì, Finì eia smania pòregna d ’ amucciàr ; Za con più bezzi i f a tt, con mane e sì In perìcol d’ patir e de stintàr. Iv fatt di sold? Tulìv donca dal stre lt, E sp in d ii, e g u d ii, siév benedèlt ! Se no la v’ pré tuccàr emè al sior Ursén ( Sintì sta favolelta, e po e tir d ritt ) Al qual gh' aviva tant ed chi q u a tlré n , Che n’ egb psend far la somma a m en i, nè in scrilt, L’andàva al roué ed la muneda lina, E po ’I msuràva i sold d en tr’ io d ’ la mina. Digitized by Google 398 PARTS SECONDA. Mo cosa ? Intani I’ andava visti m a l, Pèz che n* è I se rv lló r, e in chi lemp là 1 servitór j ’ andàvn’ a la p a p à l, Con el reiiqui d’ el livrèi dia cà ; EI slinlàva la fam sol per paura De n’ andar per neclenza in sepoltura. Lu n* purlàva d* canti sa gnint afàtt ; El so gran trattam ént j ’ èren lumàg; E 1’ aviva al coslàm ( vardè che mali ! ) Ed sedr’ in biànc per ne frustar ei b rà g ; Donca sintì che sinfonìa gh* tucché S in tì, ste manaròn, che fin al fé. Al gh’ aviva una donna al so servizi, Donna fedèl al sóli! per tr a d ir , La qual ’na bella nott agh’ vena caprizi ( Una cosa da gnint ) ed fargh un tir : La tòs un m anarén, e patf, la gh’ s£iapa La tcsla in d o u , to su un sacchètt e scapa. Ai ai! cum'èla , am 'p ré d ir un a v à r, Donca s'ha d’andar là con al brintòn, S'ha da ficcati in Seccia *U dinar ? Adàsi ; cm’ a s* capì ss che t 'è un mlnción I Una cosa l ' è far economìa, Un* ètra r èsser strie come un* arpia. Se far al manarón l’ è un b ru tt m estér, Al n’ è gnanc bel col d’ far al consumón ; V è al giusto mezzo eh* s’ ha da far valér ; Quest T è al busillis per chi ha cognizfòn. Troppa grazia> diss coll, ech’ toss In fall La scòrsia, e po ’I saltò d ’ là dal cavàll. Ma per turnàr al fll dal mè argum ént; V avàr al n' è mai q u e l, 1* è sempr abghl, Con tu tt quant i so sold, mai l 'è cuntént, V invidia 1 èter fin in d ’ eli arli ; 8’ un ha fatt dal furmàl più che ne l ù , Al piànz, al va in del fu ri, an' magna piè* Però p o , in d1l*istèss lem p , al guarda ben De d’ parér un puvrètt in mezs al n o u d ; Anzi al gh’ ha adòss la spiura d ’ piò£ pulite, Per star a g ara, punt quattrén e fond ; El voi che la ginl d ig a: Col sgnor A par ben, mo Vè un tgnor, lu séctfet ih*n'ha! 399 DIALETTI EMILIANI. Intani l'a v à r al b isca, perché a n 'g h ’ è Di ricc al m e o d , eh* an1gh' in sia di più ricc ; Falt pur in ào z, e po? t ’.faré coinè .Un c a ra tlé r, che tirand zo b eriìcc, Al fru s ta , at frusta per saltar dednànz ; Mo i rozz e vao ed pass , miga de slam . Ecco, s’ è v é ra , co hi’ e dsiva p rim a, Che di cuotént a st’ mond' a n* egh' n’ è brisa, E tu tt e gh' han de dénter la so lim a , E s*fèm com’ el lumag in d ’ia b u rn isa; E che i sold e n’ hin miga un eleméot Ch* faga vìver la gint alegramént. • No, n* gh* è nlssÙD che quand P è a la cavdagna, Al possa d ir d* èsser sta ben al m ond; Com’ a l’ accàd a un cuntadén eh’ al m agna, E dop avér fatt panza e pulì *1 tond, Al d is , vudàqd 1* ùltera biccér ed vèn : Di gh' n' armàri la tantoché tlag giust ben. Ha basta. Andèm inanz acsé a la mei f Za infin a se gh' sta poc, e ’I cimiteri L’ è l à , che a bocca a v e rta . . . oèi, oèi, Em* seni a d i r , adèst C em vò AU ieri ? No, n o , eh’ al scu sa, al rest al le sintrà A la prèdica jn Dóm, a’ al gh* andarà. Costumi contemporanei, studj in tim i e ritra tti del bel m o n d o ( I ) . S’ a gh* era dia barbària a i temp di v eó , 3* a gb* era dia miseria e di’ ignoranza, Adèss a regna al còren d . , l ' abundanza ; Adèss al mond a s*gh*è scurta gli urèÒ; Se s’ tiraven su el bràg con el z lrè ll, Se i pagn s* ereditavea con i stàbil ; Adèss modist te sa ri è gust varlàbil E v* snudn ogn* més dai sc irp fin al eappèll. Se gh’ avìvn a chi dé di sold tn cassa, Adèss e s’ fan g ir a r , c* 1* è san ai m èt ; S’ a gh' era da chi dè mundbén d ’ d e v ò t, ' Adèss a gh* n* è moltìssem . . . di bardassa. ( i) Versi esIraUt dal Lunario Raggiano. 29 Digitized by Google 400 PARTE SECONDA. Se chi veó e 9campàven nuvant’^ann , Ignurànt fin dal noin d ’ apoplesia, Adèss almànc e v’ sòncn l ' angonìa A mala péna a s' riva ai zinquant* ami. Sicché dand un’ucciàda a i telup d ’ ¡\Ióra, E dand un’ atra ucciàda a i lerop d ’ a d è ss, An' s’ pòi inìga negar un zert progress, Che vedróm po compi quand a srà óra. Lq Cometa e l\ Eclisse. Iv mài vist ih t’ la testa d ’ na cumetta Una trezza piò longa d ’ quella là? L’ è glust eh* a gh* vója lant mlll ann d ’tuletta, Prima eh' la s’ faga véder fora d ’ cà. Su per la mura andótn con la lorgnelta , ( • Guardò s’1’ è bella, e dsìm po s’ la v’ piasrà : V div, anch’ al zel al & fa passar si* u retta Con al début d* un astr’, o d 'c ó l eh* al .srà. Basta che n* fèdi mlga la materia De squinternar el inur d ' sant’Agustén , Com* a s’ taré d* un banc a l ' òpra sèria : Anch a I* an d* là quand ha passa l’ eclU s, Stand su pr i còpp a gh’ Cu di muscardén Ch* rumpivn al ted e che zigaven bis ! A i ^emp indré s’ a s’ era in cutnpagnta, A s’ stéva alégher senza sudìzlón, Con la banzólq.a e’ tgnK a in alegrìa Per tu tta sira una conversazión; Che batti m àn , che rid e r, che mapèll d i ’ a s’ fava tanti vòlt p r un indyinèll ! * E po pàssànd al sèri e gh’ era al vdcU Ch’ cuntava una storiella d'gioventù ; La Scmpronia cantava el capzunètt Con un g u s t , con un' a r ia , che mai più; A passava la; sira come al vént, E tu tt s1n’andàvn a lelt san e cuntènt. Digitized by L-ooQle DIALETTI EMILIANI. 401 Adèss, in grazia dia filantropìa, Bisogna o far la m ù tria, o m orm orar, E annujàrs farènd mostra d ’ a le g n a , Suppiàndes spèsa »1 nas per sbadacar ; Perchè a dispèt dal b rìo , di lu m , del dono*, A gh' è d 'n ó v a tgnir d u r contr* a la sono. E i póver veò che vaghn in t' un cantón, Con i sò bernardón e al leggendàri ; Ch’ e dàghen post a la murm urazión, O a i muròs mài m a d ù r, o al mal c o n trà ri, C h'ai principia squacciànd i flgadén E al finìss con al roch e un biccér d ’ vén. Quand seri vìva Guldòn, l'andàva m a l, Perchè al pòpol gudiva e al s'in stru iv a ; Adèss che al pòpol l’ è sen tiipental, S 'a n ’ gh’ ha el làgrem a i znoé, an ’ dis evviva; Tant è véra che , m ort al sior G uldòn, A s ’ è pecs i Brighella e i Balanzóni. S‘ intèod po a d i r , che a pàghen a un cantànt Pr un quàrt d 'ó ra d ’ ragaja i mezz milión ; A vin la spiura d'iniziare al c a n t; A vin la smània d ’im parar l’ azión, Perchè a s’ ved a la fin, eh’ a se gh’ fa b e ll, E a vài più la ragaja dal zervèll. Quindi n’ dagh miga $ort a chi peglòtt, Ch* fan dar di tremalàzz in t’ al prim so n n , Pand la prova per tyezz dop mezza nott : Lassomma pur eh’ a s’ inspaventa el d o n n , Che,mé intani a dirò» vultànd galón : C anta, c a n ta , ragàzz, che g h ’ i rasón. Sonetto inèdito del signor Pompeo Cecchetti di Reggio* Novella. Una sira a s’truvàva a r ustaria Ot o dés fra’caplàr e zavatén : SU ragàzz e magnàven tanto b é n , Ch’ es* srén d itt dilettànt ed puesìa. Digitized by Google 402 PARTE SECONDA. L’ era fard , mo. n ’ se psiva scapar via r Perchè in dés en’ avìven che un lirén ; E l’osi e h '1 aspiava zò sotl al camén , Al prinzipiàva a d ir quàlch eresìa. Per bona sort a capita un vHàn, Che senza star a far tan t cum ptim ènt, AI s’ m elt a s é d r , el dmanda cosa fan? Al più svelt rispqndè : Una ragazzada, L’ è una matèria eh’ la s’ è vgnuda in m e n i, E a paga tu tt chi indvii^a una sciarada. , Coi’ èia sta sarràda? V è un indvinèl, sinti : cos’ è cól còss Clic n ’ g ’ ha ne p è , nè gamb , nè p e li, nè o ss, E *1 salta tu tt i foss ? L'è, l'è, l'è, l'è.......fìulazza d’una stimma! E l'ho indvinada senza ch'ai s'adana; Tà de bió, la fumana ! Bravo vilàn ! T’j ’è pròpia un om d ’ talént; Paga; e I* paghe ; mo I’ dsìva sòl tra i den t: Maldètt èssar saplènt ! F rlg n a n e ie . LèUrascritta dal B . . . . A ____ al signor Nicola Bàrtoli, maèstr di Paggi de S. A. S. in Milàn, e deputòdia Comu nità de Sèstola so patria> per la vittoria chJ V ha oUgnii a favór di Pastór e Possidènt per l*affàr di Campàz, che » volìven mettr a cultivàziòn da N. N. Atmg cartssim , A quei patràs ingiùst e pin de bòria (f) Al s’è truvà chi gh’ à mesdà la biava In fazza dàl Paés; quand men s* pensava , I Pastór han avù la gran v ittoria; E adèss I pòn condùr alla pastura T utt el so besti senza avér paura. L’ è vera eh’ a gh’ avi dà l'assistenza E fatt sentir si ben el so rasón ; Tutta la gloria è vostra e diligenza. (1)1 promotori della coltivazione dei Camparci non meritavano di èsser coti disunì«, perchè ciò col tempo sarebbe stato .di grande vantaggio al Paese. Digitized by ^ o o Q ie DIALETTI EMILIANI. *03 T utt én contèa t , e s’ godo al bell e al bon. Ha ai fa /a lt re al Pastór eh’ mazzo G olia, E al premi d ’ vu eh* ai scritt an’ so qual sia. Al srà 1* amór di vòster p a trio t, Che n’ sran ingràt a cgnòssr albenefizi. Vu sertamént an’ v’ sì tratgnù in balòt A m ettr in vista tu tt i pregiudizi. In' psiven sceglier deputa miglior Che gh* la cavassa con magglór onór. Vu avi coi vostr’ amìg sbrojà l’ affàr, E fatt costar quant sia d ’ comùn vantàz La pradería i arm ént a pascolar, Pr averne i frutt, e a mantenerne él raz; E acsé penSàvn i nostr antìg pastór A far cuntént la tu r b a , e a farse sgnor. L’ è andada mèi acsé senza fracàss ; Dalla virtù fu vinta la questión ; L’ abbà Nicola ha moss sì ben i pass, E destés acsì ben l’informazión, Ch’ al Sovràn ha cgnossù la verità De turnàr i Carapàz all’ us de prà. Bella provincia degna d ’ ogni b e n , Madre degli a r t , e de si be' talén t, Che god fecónd in pas i su te rré ii, E al comerzi gira dai possidént : In fin nel nòster Stai l 'è un pez da s'santa Con la benedjlzión.de Terra santa. Sèstpla a intènd de d ir la fortunada D’ aver un flòl tra tu tt i Sestolén De giudizi e d 1sapienza rafinada, Che s* è si fort impgnà pr al comùn b eu , E s’ ha senza quattrìn purtà vittoria Degna da conservàrs alla memoria. Vu sì quel fiòl eh’ a p ari, Bàrloli c a r, Dia terra vostra onór, di pret decòr, Che .con sii straz de rim av’ vuré ludàr ; Ma en'son capàz de tèsserv un allòr; Intani av' àugur bona sorl e p a s, Av’ s a lù t, av’ a b rà z , c av’ dagh un bas (i). (i) Questa Lèttera fu tlim¡nU in Milano per Antonio Agnelli regio stampatore sel 177®» època in cui monsignor Niccola Bartoli ottenne da S_ A. S. Francesco lil duca di Mòdeoa die fmsero annullati i contralti di livello della prateria detta i Campiteci e restituiti ad uso di pàscolo comunale. Digitized by Google 404 PAUTE SECONDA. 1700. Le seguenti poesìe furono dettate dal pastore Nicola Galli. A dir vero non vi abbiamo riscontrato nè originalità di concetti, nè mèrito poètico. Che anzi la maggiór parte dei versi è sbagliata nella misura. Siccome peraltro ci sembràrono tutta* via bastevolmente interessanti per la purezza del dialetto, così le abbiamo qui unite senza toccarne sìllaba, per tema d’alterarne le forme. A l signor Segretario di S. A . S. Francesco I I I <TEste(1). Reverénd S egretario, La posa glò al Breviàrio , E eh’ al nqgh1para fadlga A legger st’ q uàtter rig Serltt da un vilàn (s) Che ’n sa parlàr toscàn, E poc alla destesa ; La ne s1tegna donc offesa : Che al dlfèt di' increanza Nasse dall* ignoranza. Sia maledèt i me pcà t E son tant desgrazià , Che n’ so d ir una parola Ni in vers e ni a fola ; E sta volta en' poss star Che ho bsogn d* rasonàr Con Lustrissma Vosgnorìa. Quand s’ fava la gran via (s) Pr ubidir a So Altézza, La gent con allegrezza Passava da tu tt ci band Es andàvan descorrànd : Andèn alla via d u cale, E mi era caporale, Che cmandàva es lavorava, E vdeva es osservava La gran puntualità De tu tt quant el Comunità Dia provincia dal Frignàn : ' E tu tt di man in man El contava es e gli ho scritt, E per quest en estò zitt ; Ch' ai fo savér al mond Dalla zima sio al fond Dia montagna, e d’ tntt al pian, E fors’ anch sin a Hilào. ( * ) ................ ..... • • • Oimè cos dighe mai ! n Che n’ trovàss adèss un guài, Un esigilo , o un castìg A dar si gran^ intrig A un persona^ par sò ; E poss ben dir oibò. , Quest voi èsser un bruti fatL Sla vòlta s*i m’ dan dal matt, E dirò T è età mè dann : ' Può èsser che m'inganna ; Mi il' so dir altra rasón , La s* mantegna san e in ton In t’ al so post d’Onór, E preg al nòster Sgnòr A liberàr dal cos* funeste La nòbii Casa d’ Este. La mé scusa e la m’ perdona Se ho tedia la so persona : E s’ ben d i ' al sia Jontàn, E gh’ bas al pè e la man. (1) Monsignor Nicola Bàrtoli di Sèstoh , protonotàrio apostòlico e prevosto dell» docal chiesa di S. Maria Pomposa io Modena. ( (2) Nicola Galli, che realmente era pastora, e senta studio. (3) La Via Giardini. (4) Mancano alcune carte nel manoscritto. Digitized by DIALETTI EMILIANI. Una Donna eh' Amando, dn filar parldnd sestolés. Dono, mi e son vegnù A star* qui dman da vù Che m’ dad da filar , Perchè a zerch d* guadagnar. B vègn dalla montagna, Cmod e pei vedr at p ag n , E al cali d ’ bisèl. Che m 1van giò a'campanèl. Ve m ari desgrassià L’ è andà con i soldà Quand 1* ha sentù al tam bùr ; L 'è ver che n’ me p’ incùr. Id t ’ ign raod s’ o stava a cà , Al v le v a , cmod es sa , Che gb’ fés» le spese a lù E satquè ani* toccava sù.’ Basta ! al m ’ ha lassà soletta , E dal pan an n’ ho u n a fetta , Es ho quàter fansìn Che i starén sot a un corghìn. E sben che son mi so la , E fornìs la famiòla , Es a truv da mangiar Con la rocca e al me filar. Che fra tu tte el fllere E son presta in T al m e9tcre, E la sira e fii più m i, Che n’ fa un’ altra in tu l al dì. Barba Antonio mè com pir L’ ha. un gai io V a) polàr; Quand e sent eh’ al salta sù, En cherdi che sfaga più A d o rm ir, mo in t ’ un trat Em lev sù dit e f a t, Es em* met in cò al tra b sè l, Al grembàl e la stanella; E qu an d em’ son affiubà , E camìn via per cà Alla volta dal cam in, Es tog un zolfanìn ; E po tir sù al stopìn Dia luma un poetìn, • Es al bagn e po 1* appiz E po fo Jnàni 1 stiz. Quand e jô api à al fog, Em’ met li in tal mè log ; Che sto sempr in f un canton Con la mè rocca a galèn. E li p rilla , sloré e tira , T u tf al di fin alla sira Empj e vod , e cav e m e tt, Pila e inaspa e fa gavètt. En’ m a n | mai un bcôn, Donn mi, che aappia bon Per la gola d ’ lavoràr En' ho. temp mai de mangiàr. Quand e tog al fus in m an , Em' mett in gremb un pan , E po di quand In quand E in tog un bcon, es vo mangiànd. E jô po quest pr u s , Che n’ destàc mai al fus S’ al n ’ è gross de piena m an, . Che tu tt i me vsin al san. Ev vo mo d ir d ’ più Ch’ al sràn là da nù Da zinquanta montanàr Che n' fan a ltr che filàr. E se vlî che al diga tu tt Tant el veccie cmè I1 p u lt, E al dira se stàd attènt Che gl’ jo tu tt a ment. (i) . . . . . . . . Quest tu tl che v1 hò conlà ' San Igner la rolca attacà; Mo e in prè d ir più d 'c e n t , Ch’ a filàr gli en valènt. Mo a diri in conciusiòn Mi n' acatt parangòn; Che gl’ ho tu tt superà A far seg al goccià. (I) Si tono tralasciali i nomi di vàrie filatrici, rileoèndoli iaùlili, perchè strambi. 400 PARTE SECONDA. E per filari* ugual e tond An’ s 'in trov in .luti al m ond;' O vii far tela, d 'l i n , Tela doppia, o filadìn. Es' per se ri e vii vdèr La mia o v ra, l 'è al dver Ch* ev m ustra s 'l a v* pias Mo n' egh dàd po d 'n a s. Guarda qui ai' gum sèl, Che vdrì cmod l ' è bell; Quest è stoppa» quest carzòl : Ch' in dsiv, l’ mi ffól ? Ve par a vù eh ' al sia bel? Ho g u ard i st' a ltr gum sèt, Ch' è stoppa d 'la più cattiva Ch'un* altra mai n 'g 'a rriv a . Quand e dò in t'u n a rocca D 'carzòl ben lavora, E fo un 111, eh' av' sò d ir m i, Ch' la seda a n* è acusì. Ma s' l’ è pò cunei m al, E n ' al poss far eg u àl, Che sai che qule strop Dan im pai un po trop. G ru ppo E jò ben po la petnella, Ch' tu li al dì I*, mia sorella La sta sempr a ¡»etnàr; 5 mi altènd sem pr a filar. Orsù donca n’ m anca, Se vii èsser beo t r a t t i , Dàm un pò da lavorèf Ch’ em possa sostentar. Dàm donca, se Vii, Lin » stóppa e quel eh1ai ; Che per cont dal pagaméat A n’ srà da d ir niént. E torrò robba e q u attri« Romizòl, rémola pan e via, Canalsò l, cala e straszi Ch' i sran bon p r' i ragazzi. Orsù e vuoi andàr fn sù eh ' eri posa star qui più. Ch' i rag ia stanca aptàr Ch’ eg' porta da mangiar. D onn, mi donc eta a rem and, Se vgni mai da qnel band Vegnìn'a atar da m i, Che stari la nolt e al di. F errarese. Ferrarese» 1720. Il diàlogo seguente è tratto dalle poesie sèrie e giocose di Girolamo Barnffaldi, e lo porgiamo come il Saggio più antico da noi rinvenuto del dialetto ferrarese. / Cuccièr eh’ aspetta i Patròun dalla Cmedia. D ia l v g u . Zvan, èemàrd , Tmatón , Burllin , Guerz. Zvan. A voi ! a voi ! a voi i E può i n* voi c|i* i appa arguoi I cucciér, s' con tu tt'a l sò c rld à r, La zent n ’ I voi scultàr. A voi ! Mo cossa è quella ? una orlatura Quella d i ’ è lì piantà ? Digitized by DIALETTI ESILIAMI., 407 La nott è tant sc o ra , Ch* a n* P aveva arvisà. 1 1 'ha par vlù piantar iiwsò malóra Quel maladèt fittón In s’ al sagra Stf bndìt F r a , Perchè P cartòzz an* gh' rompa i so sunnin Irtànz al M attutìn, E n ù a tgnen star chi fuora, Acsì per bel d ilètt; A bàtter di bracchètt. Barn. A h, a h , a h , a b , a h , ah ! ‘ Zvan. Chi è quel eh* minciona là ? Betn. H i, i h , ih , ih , ih , Ih! Zvan. Chi è quel eh* sgrlgnazza lì? O B ernàrd, iett ti ? Ho an’ n’ ho donca rasón 8* a 1 hò squas spzà al timón Pei' causa d ’ quel flttón. » Mo ti è vgnù acsì a bun’ ora Cuora d ’ cà? Ch* ora è ? Ber». •Quatti-’ or su n à , E la Cmedia n’ è gnanc alla mità. Zvan. Ch* dlèvul fai sta sira sti séiapin ? Betn. Opera nuova : i Quàtter Truflaldin: Zvan. La m érita i quattrìn. Ben i. Sent mo là s’ i sgrlgnazza a bocca averta , Ch’ a par ch' f n’ happa più vist terra dsquertat Zvan. Lassi r id e r , ch’ i paga. ' Mò lassa pur eh1 la vaga. Sta volta i comediànt i gh’ ha al so pan. Bem. A m’ arm ètt a Stadiàn, Stadiàn al purtlnàr. Mo di volt P è un gran spass A sentiri* a cridàr A quel spurtèll da bass : Fé largb a st’ cavaliér ; larg o , Zelenza ; Quest è d* Cort d’ So Hinenza. Franco sto gentilòm ; e al va buttànd Di titol solennìssim d ’ quand in q u a n d , Ch’ a in tocca a tu tt, e nsun s'poi lamentar. L* altra sira all* intràr D* un peruccón bellìssim , L arg , al cridò, fé larg a st' illustrìssim ; E sa t, Zvannòn, chi liera? Liera un cuog Digitized by LjO O Q le »08 PARTE SECOXpA. Vsli d ’ culòr fuog. Mo n’ n' hai dà d i’-ezzelenza Fina al 'coni Butta 1* àsn In so presenza ? A gh’ n ’ è acsì più d ’ q u à tte r, Ch’ vicn a posta al teàter .■ Pr esser lustrà alla porla v Con al stafficr eh’ a gli’ porta Al fanàl e al ta h à r, , E i paga quel eli’ a gh’ par ; . Du P attacù n , la so H uraiuletta, E butta in la cassetta, Perchè a s’ diga eh’ i paga. Zvan. St’ ann a bsó Ch1la gh’ daga In sii bordié , perchè nuàlter cuccier Aièn d ’ogni mumént in serpa al m siér, < E a sten sempr in andar. E fina dì a n’ g V è P asi d ’ dstaccàr. Zira c h i, zira li, Tutta la noti e al d ì , D’ za e d ’ l à , d ’ sù e d ’ zo ; Da qla banda , da st’ còj . Dal Diàvul e da sò fiól, Per fina eh’ a n ’ s' rum pèn na volta al egli. ■ Berti. L 'è e li'a n’ sò emuod ql rózz Puossa tiràr quel brozz , , E pur an* n 'è tàcù l; J'.è cavai eh’ fa miràcul. / E eh’ m iràcu l, fradèl ; vZvan. S* t* savisset emuod gh4 sta la peli ! Paja s¿etta d 'o g n ’ ora ; E gh’ in fdss anc in sò tanta malora : L* è x h ’ di volt per biava e per fén «¿eli Ha bsgnà darg da magnar infida al lelt. Beni. A i ho prò sentì a d ir da un mié Qinig, Ch’ alla fiera d'B uvig Al voi tuor di Platùn. . Zvan. Chi ? al mié patrón? al U n i i sò m fodùa. Berti. Ho a s ò pur mi eh' T è a torli A m étter sù na muda. Zvan. Eh , al m trà sù ’I sò coro. Mo con qual ? Bsò Ch’ al suda. . L* è un ann eh’ H n d u rad ò r ha 4uel coppe E a n ’ s’ accatta la viè. ‘ < D1 farai vgnir a c à , DIALETTI EMILIANI. 409 Perché al povr’ ora voi prima èsser pttgà. E s’ nient nient.ai sta A Inorai in P ar messa (mo an’ par C h'm ai al gh*appa da a n d a r) , Sì b e a eh* al n' ha speranza , V a n d ari vie r usanza. Ho seift pur : quest è n ie n t.. A g h 'è può i furnimént Mezz impgnà dal slar, • E mezs dall* uttunàr ; E per n' i vder fórni A) -n* passa più per dMi. Crédei eh' a stema fresch, al mié Bernard; Eh nù a sén nassù tard Per vèder in bon post i carruzziér. Quest gnanca lù al n ’ è pjù al bon mistér. Barn' Mo a vuoi eh’ t ’ m’ al digh’ a mi S*anch quest’ è u n ’a rt fallì. S 'a t vdìss sta livrè, a gh’ n’ è più HI.. A gh’ è un sari in c u rtìl, Ch' n' ha fatt ogn' ann tonnina : E mister Tirurina Gh’ ha lavurà d’ d ritt e d’ arvèrs., Mo adèss d 'tegn ìrl’ insièm a n*gh*è più vers. Zvan. Sent mo là qla Tampella Ch’ vien vulànd. Èia quella Dal cont Impernigà ? Berti. No, 1*è un mèdeg ch’,va a cà. Z ran. Al par ben lù : mo c re d m , P è Tmasòn ; T' n’ ved qui lanternòn Ch’ è sbus da tu tt' i cò? Bem. L 'è lù , P è lù , l’ è lù. Ben Vgnù, cum p àr, ben vghù. Tino*. Séiàv, zuvnotti ; gh* è posta , ’ . Ch' un tantin a m’ accosta . < Anca mi sotta st’.volt? Zwin. Sì ben: dà in d riè , Bernard , ch’anca mi a gli’ dag. Tmas. Basta , basta ; eh’ a g h ’ stag. È sunà ’1 quart ancora ? Bem. Sì li è li eh’ el? fa i fus : . A srà ben dbott u n 'e ra ; E *4 cinqu è in su al bus. Tmas. E a n’ è gnanc fnì s t burdèll ? Zran. S i, adèss i è in t ’ al più bell. Digitized by Google PARTE SECONDA. Tmas. E sì al patron m’#ha d iti ch’a viena prest. Cosà voi mai d ir q u e st, U’ ai sat <lir l ì , Bernard? Berti. A s r à , ch’ ai Mazuréng al srà vgnù tard. Tmas. As poi beh dar. O sten pur chi cantànd La falilélla e la pazziè d ’ U rlànd, Fina ch' ai patrunzin s 'i n seni la vaia D* andàrsn al so boia. Oh eh,' vita m aladettal s’ poi mo d ar ? St’ viàz do volt ognf sira a l' ho da far. Prima eh* la cmedia finissa al vien là fuora E s 'v o i eh’ al mena a casa d* una sgqora, Mujér d ’ un b ren tad ó r, in t ’ na cuntrà Ch' an’ gh' è àlter che qla cà. Q uella, q u e lla . . . . Bem. S ì, s i , Tmtfsón, a t'.ho capì ; ■ ‘ A l’ ho vist anca mi <juel cunfalón, Quand 'na volta a fu im prèsi dal to patron. Tmas. E può a bsò che dop l’ quàllar A torna anch al teàtar A tuor sù la p atrona, e al marchsìn S 'in ' va in t ’ i camarín A zugàr fina d ì, 0 fina eh* i è falli. » E s* a n’ indvìn’ al p o n t, Prest i m 'd a riè i mlè c u n t, E a cascariév al ziel dal grand a rm ó r, E a mi tuccarié a tuor. Cm’ a son a c à , e eh’ a 1* ho missa i ò , A bsogna tornar d 'c ò ; E dar volta in qla strada eh’ a v ' ho d ilt, E star li a v e n t, a fraza derelìtt ' Infina ch’ la pittona ha cuvà i vuov ; E a sona li o tt è l’ nuov DI v o lt, eh* a son anch’ Ir Mort dal fred e sbasì. A son mo a cà m i, e si a n' gh' è un’ antna, Ch’ a m 'd ag a una mbn : Mi attaccar, mi dstaccàr, Mi a v r jr , mi a ss rà r, Hi sta rg a ir, mi la v a r, Mi dar fe n , m i spazzar, Mi far t u l i , car cumpàr., Digitized by DIALETTI EMILIANI. MI E mai vien qla m aldetta ora d ’magnar : E*sie vzilla quant s’ voi, la s’ gh1 perdona, E al dzun s’ sgroppona ; E tant volt e t a n t , Acsì bell e galànt ' Cm'nod a vien fuora d’ sta lla , Bsogna eh' a staga in sa ia , E può eh* a vaga in tàvula a servir ; E la sgnora m’ sa d ir : Falv* in l à , d i’ a passai. S 'a p u ri, eh*la m’ lassa là in P i miè cavai. Berti. Mo a n ' gh' è più al cavalcànt? 71ma». A gh’è Psò coro : P è andà suldà in Levànt. ( Berti. Per fo rz a /o pur pr amóp ? Tmas. I gh' ha può fatt l'u n ó r D* tuòral dalla slatta , E convujàral con un rem in spalla. Berti. Ah s i , eh* l ’ iera un d 'q u j siè Ch'imbiancava al patron l'arsen teriè. Tina». Si b en , r è andà in galera lù e so pàder Per sulennìssim làder. Zvan. Ho a bsò ben vivr* a qualch' maniera a s f m ond, S 'a n’ gh* è nè fin nè fond > A pser avér salari ; vuoi eh’ a t'd ig a ? T* sa pu r eh' ogni fadiga Hèrita premi s a vói mo d ir ; s' t ’ m 'inténd, Ch’ chi n 'h a , n ’ in sp en d , E chi ¿»"In h a , s* n’accatta; e dov’a;gh’n’ è , I / è lì eh’ a sfonda'al pé ; L 'è lì dov’ a in va to lt, Nè d ir s P è puoc, P è. moit : Al tu tt sta in savér f a r , < Del re s i, P è un mstier da sgnor anch’ al rubar. Cosa d itt ti Tmasón ? Tmas. A n ' al so , eh’ a j’ ho son ; A vriè eh’ flniss ’na volta st' carnvàl. Bem. Dài un può a quel c a v a i, Ch* morsga al miè. Tmas. Sta carogna L’ è più affama e rabbiós c h 'n ’è ’na sclogna. L’ha tanta fam , fradèl, eh’ a sto per créder Ch'ai magnariè al cumpàgn, véder e n’ veder. U na, d ò , tré. Bem. Li è il cinq ; n’ V l'hoia diti ? Digitized by v ^ o o Q l e 442 PARTE SECONDA. Na folla, e nù p uvritt A sten cHì a et’ bell s r e n , e a sV aiarina ; Magari eh* la duràss fina d 1 mattina. Ttnas. T a s , eh’ a sent in sta strada A vgnir di camarada. I s’ è 'u rtà , e sì f ha rott. A caminàr e a càruzàr ad* nott Altr’ a a ’ s’ poi'guadagnar. s Zvan. A sta ai patrun a fari’ accumudàr. Bem. 8ò dann ; 1*è B urtlìn, . Ch’ sta con al coni Pnarotà e-1* altr è al Guerz, Ch* è im prèsi da un zittadin : Quel eh* ajér rttmpi al «terz Vullànd in s 'a l eantòn dal SaVasia, Mo 1 n’ sà mo i so p a tru n . eh’ io scambi eh’ Vama L’ rod , al magna la sùnza. ' Zvan. 0 Guerz ; hat ro tt ? Guerz. Mi nò. 1, • Mo a ho fatt vèdér a quel barba M elò , Ch’ a sò più carrozzar Mi, eh’ lù n’ sappa stargiàr. ‘ S’ a gh1 ho ro tt i du speó dia pultruiuifea, Ch’ al m* zita dmattinà. Buri. Mane arg u o i, Guerz m a ld è tt, . S’ à t* accàtt a l’s tre tt, T’n’ ara da far con m i; priega al to diàvul Ch’ al sappa al raarchés p à v u l, Ch’ al t ’ farà ben lu m etter io qui f r i i , E t’-n* vdrà più al fall* » SU pela piè m u n zù , Perchè i serv’ giust nn d ù , Ch' ha più superbia eh’ a n ’ eva Luzìfer ; A gh’ è d ’ avìs d ’ avér la teUa d ’ fer. I ha ben al nom d ’ èsser bon ziltadin, Mo a sten tu tt’ av sìn , E sì a sen tu tt da F ra ra , Ch* a savèn quant’ è i clumh dia so dum bara. I sta otl mls di’ ann a Francplìn Senza spendr un q u a ttrìn , E i viv a pinz e a zucch, ' E puo i vien stru cch , strocch L’ invèrn* allà zitta Ch’ i n’ poi tiràr al Uà. E al so cucciér, eh* in villa dsev a, tezza, Digitized by v ^ . o o Q L e DIALETTI EMILIANI. 413 In Frara al va ranand con la cavezza. Ho finalmént al mie patron r è un coni Dia razza d’ Rudomònt, E s’ al sa eh* t’ m’ strapàzz, Al t’ farà spulvràr quel gabanàtz. Guerz.kX m’ darà d’ barba Iù vè: mo s’ al n’ dà Gnanc a' quj. eh’ fia’ da avér, e eh’ I*ha sità : E t*Vuò eh’ al m’ daga a mi ? Ti è pur bon anca lì ; T’ ha rasòn , Burtiin, eh* mi a n* tera’ affrónt. Zvan. 0 vié, su , fiuò, quietév, e mtiìa a mont. Bern. Tasi, eh’ a par eh’ la z?nt a’ vaga cunsiànd D* andàr a cà: Tmasón, vatt’ acèustànd. Tmat. A n’ puoss, eh’ a m’ son impgnà Tra ’na culóna e un' stei : fatt prima In là T i, eh’ ti è in làifc Bern. S ì, s’ a n’ fuss Anca mi àttaccà a st’ uss. A gh* è può up mué ad’ fang e de perdizz, Buri. D’ Chi è là qui du cavài ? Ch’ s* m’ arbalt, a n1 m’ addrizz. È murié? Zvan. No, I è bài. Burt. Senza cucciér, alla dscàrzión dia noti? Zvan. I è del marchés Pancòtt. T’n’ aegnòss quel svìmer dov* i gh’ è attacca ? Burt. V è vera , a n’ m’ n’ iera addò. L* è al svìmer dalla lit ch* si era taccà, Che con tutt al vulàr per la Zvecca Con la contessa Checca,. " Al n’ psì arrivàr a ora di’ moss, E squa's squas i barbar gh’ saltiè addòss ; Mo Uè pur anch l’ fatt minclunarì Sti svìmer da sti dì : S’in’ par propri castiè* da burattin Con dénter la Simona e Truffaldìn. Zvan. Spetta eh* l’ usanza fnissa, Ch’ i n* voi cavar dia fissa : ' V intai, l’or e l’arzént N’ valrà piò gnent, ' E in Gheti fn’ l’ avrà S’ in’ gh’ l’ dunarà. Buri. D’chi è qui du pulier là eh’ ha la toss ? Bcm. Ti è pur minción , t’ n’ i aegnòss? Digitized by Google PARTE SECONDA. 414 ie dia bella Gfròlma dai gran squarz* Jè du puliér bui* m a rz , E liè di? chM è ?rfardà. •_ ? T’ n- acgnòss qla birba dov’ i gh’ è attacca ? Ch' l’ è sta prima d ’ un fr a , e può d* un priét Ch’ adèss è andà a rz ip rié t, ' . E può dal b arisèl, e può all’ in c a n ì, E può dal marchés G uani, E può di’ osi dia Fraschetta , « E può dia sgnora B eila, E può in Cheti da A gnulin, E può. d ’ un g a b lìn , E può d ’ si’ aliar p a tro n , eh’ ha fall un stoc, E al n’ gh’ ha gnanc paga ’1 broc. Buri. 8’ al’ arriva a savér mai qùel poeta Ch’ anc su i svimer ha fat la canzunetta, L’ andarà a rotta d* col In zima al Ventaròl. * Bem. Lassa eh ’ al lazza, eh’ al par ben eh* l’ abbia Allgrezza in cuor,, mo al Canta dalla rabbia. Buri. Chi è al sò cucciér ? Guerz.V è q l’ Armagnol eh* fava Al v tu r in , puoca biava, Alias dett Tirapatta. Zvan. Ch’ ha per mujér qla matta ? Guerz. Al mari, dia Ciudina, Qla bella spuslina? Zi>an. S ì, eh’ l’ é andà derttr’ a cmedia prfnzipià, . Mustrànd d ’ andàr inànz con un fanàl Fagand lum a una sgnora d ’qualità , E l’ iera sò mujér con al zandàl. Guerz. Uhi 1 hat vist quel roc|ò In spalla a qla sgnurina Con quel caplìn in cò~? ■ ' Zvan. Puttana t la Drundina Ch’ la par ’na buarina. Ella sola? Guerz. Mo nò. Sent l’ amig eh’ a se séiara e gh’ ileo driè, L’ ha m ustrà d ’ andàr viè . Inànz eh’ finissa, per scappar la fùria ; Mo 1’ è fùog d ’ lussùria Quel cji’ la porta vulànd. Adèss a s ’ v a , Inànz d ’ andàr a cà , '' ,* Digitized by ^ o o Q le DIALETTI EMILIAXI. 41 # A tri o quàtter fstin , E può al sòlit casin A far al rest dia noti. E sò m a r i, m erlò lt, Ch’ è un om d ’ bona fed . Al dorm in lett lù so l, e s'm u o r dal fred. * Dmattina può a s.’ va a cà Sillacà, sillacà, E al bon mari gh’ adm anda, dov slv sia ? É liè gh* arspónd per dargh un può d ’ cunfòrl : Car m a ri, a son sta a far la veggia a un mort. 'J’mas. L’ è chi al patron , e a bsgnariè eh’ a vultàss ; Ho a gh’ è d i’ trav’ e dii ass Lì sotta a quel vultón Dov sta quel m arangòn, Ch’ a n*sò s’an riuscirò. A arvèders’, i raiè fio. ' Buri. Bona noti. E nù mò Quand andaregna ? Tinas. T a s, Tas , Burtlin , eh’ a j 1ho squas Speranza eh’ siè finì Dentro. Casa S b risa ----B uri. A son chi. Dentro. Casa Codga , dov siv ? Sù ben ! Zvan. . /A son chi viv. Dentro. Casa B ustga, sù ben faiu chi da nù. Guerz. A son chi eh’ a mont sù. Zvan. Al barisèl vien fu o ra, In so tanta malora. Questi li è cmedi etèrn. Etc’ l’ tórz e l’ lanièro ; Ecc’ al stafflér d ’ cà con al fanàl. A son chi puntuàl. F io, bona nott. Altri. Va p u r , Ch’ a m 'lib e ra da st’ m u r, E ch* a m* dzapclla fuora da st’ suoi. Zvan. A voi I a voi ! a voi ! 1830. Il Cpmponimento che qui porgiamo In Saggio dell" at tuale dialetto ferrarese è un Memoriale inèdito scrìtto dal cèlebre 30 Digitized by Google *46 PARTI SECONDA. Frizzi stòrico ferrarese. In esso l'autore lia cercato di métter« in òpera tutti i modi proverbiali, i traslati e le frasi popolari più comunemente usate nel suo paese, e vi riuscì con singoiar grazia e sorprendente spontaneità ; per modo, che possiamo r i guardare questo breve scritto come una collezione di proverbii proprìi del pòpolo ferrarese. Come tale la raccomandiamo agli studiosi, e rendiamo nuove grazie al chiaro bibliotecario don Giuseppe Antonelli per avèrcela gentilmente comunicata. Discorso fatto dal signor iV. N. all’ Eminentissimo Legato di Ferrara. N. A. Mi a son sèmpar chi a scar la m à d a r, e a rompr i g a ritt a V. E. La dirà eh' a son na piàtula e una greppella; ma cossa volli fa r? Chi v o i, vaga, e chi n’vol, manda. La guerra è falla pr al suldà. Vostra Minenza, com'a s1sol d i r , ha dia bontà ; ond la s’ la tòga mo in c o rp p a rO h è , * dlrg la, mi a son in IMI péttul fin ai oi. — A vien donca, è a* a d ig , Eminenza, che con cal cumissariàt dia famiè.dal sgnor Tibert", eh' la m *b* poggia, la m’ ha dà 'na bella gatta da patnàr. Quest’ ¿ una barca afassada; - barca fundada a n 'g h ’ voi sessa; - Am' cardeva ben d 't r u v à r d l tà c u l; n a tant po a n ' al cardeva. V intrada l ' è poca, e , sibèn eh* a gb’ te Urèo! d e a t, nonistànt la pezza n 'stro p p a al b u s , e sunànd su rose e b ru sc , a a 's ’po, a n d à rd e ò dia cavdagna. — Mi quand agh’ intaiè, a m’ fu prumìss più pan che furmài : am' fu d itt à c sì, aczà c aclà; ma pò a io truvà eh’ r è un àltar mnar d' pasta. A iò sié bocc, eh’ lavora ogni dì ; il fàbrich è tu tt’ in sbrandèl ; la murata dal totl gl»’ k un sbarlèff tant fat; al cuèrt a fa d ’ so nona. Mi dii volt, Eminenza ( e sì la sa b eo , eh« chi n’stroppa busìo, n’ stroppa busòn ) , andànd pur mò avanti con stì bó m à g a r, a batt la testa pr il m urài, e a faz di lunari tu tt' al di! Ma cossa seirv ? Dov’an’ soo, a’ n* m’ gh* trov. A m èttar al rev con il pezz, a gh’ è tant da vìvar pr* ott m és, e po pr a l re st, addio gabàfi ; fini questi, è f r itt i luzz: e allora con» farémia? Da chi a un m és, chi s* è vist s'è vist. 1 farà di crusùn a la le ! Chè quand an' gh' è a q u a , al mutin n' mastra, e a s’ fa i strunz magar , Bminenza : zà a st’ ora a sén alla frutta. Basta ! pr al vgnir qualoh sani sarà. Mi zà quand an' putrò p iù , e ohe avrén miss i m astièlo t ’il mastlin, a buttarò al mànag drè alla m anàfa, e a m 'ta rò sà «1 tre n t'u n . — E par, Eminenza, agh’ p ru lèst, che se al mal batiss c h i, e se tu tt gli àltar cosa andàss par la sò carzà, al sariè un pan unt. Ma sala cossa i' è quel che m’ fa vgnir la grinta in t'i cavi? L’ è cal naturàl d’sta zent. Cai sgnor li beri r è u n , e h ' n ' à vóia d 'z a rlà r ; al darle fond a un mar ; an’ gh' ha* afcarfe l'in tra d a di Pèpul. Al s'ia sgagia da eavaltér, e quand al n 'à , al f» *6 ti, tò lì. L’è sètopar sb ti» , cm’ è don Quinti* : tè o p a r P è al c m ; «• Digitized by ^ o o g i e MA LETTI UMILIAMI» 417 n’ fa aliar che dar dii stucca a quest e a quel. Quand po al u'ha, al gh’dà al spólvar. Quand as’ gir in dà , ben con ben , allora al vicn zò m ulsìn,e 1"è un pan d’ zùccar ; ma quand al trova eh' la spina n’ b u tta, al dis eh’ meda si. Sala, che :na volta 1’ andò al rantarùn, cardènd d ‘ truvàr al mori, e parche al visi eh' agli' iera su San Pier , al dò in ti bac e al prinzipiò a sm uclàr coni fa ’na bestia. Mi mo , che am" gli* im buti, an* pulì star, a dò zo di bàzul, e a vgnìssam al tamsin: o p u ltìn , com’ dis m in èl, are drilt e fé bel sole, e an’ grate al zìcl co gli utig, parche s’a mirò i can all'aq u a, sì par Dina N ora, eh1 av'zularò c u rt, e av’ farò filar al fin da un. Mi si a sou cal babi da ricórar a Sò Minenza , e vliv z u g à r, che quel al v* farà baiar sù un quatrin. — Cossa crcdta m och'fazéssstalavada d' campanèl? Mò la fez eh' al m’ mandò a far il fassìn mi e Vostra Minenza; e s’an’dseva: « A iùlam , gambetta , che adèss i in 'il’ pètla *», al m1 dava il mie fadìgh , e a la scapiè p r al bus dia ciavadura. — Cossa disia, Minenza? S’al m’il bagnava, la n' sariè slada da cantar su al calissòn? Insomma, bsugnò eh' agli' mulàss , e P è grassa eh' la cola. Mi an' son bon d’ infilar cal spag. L* è sia (uni' aqua eh' è andà zò par Po. Al dì driè as’ sén truvà al ticut cra i , e ogni dì a sén a sti cavi tira. La dirà liè: « An" gh’è sò muiér eh’ al possa tgnir in stadiera ?» Oh ! adèss ; la Zuana gh' ved, e Barnardìn gli’fa lum ! Cla carampana d' sò muiér la n'val un barachém. L 'è 'na bsclda che quand la parla la fa vgnir al latt ai zno£. La s’ lassa cascàr i pagn d* al* tò rn , la p a r ’na Rachel. Pòvar ragàz! Chi gli' à mai miss eia vesla? In l ’ un bisògn, la n 'è bona d’ cavar un gril da 'n bus. L 'è 'n a gnè g n è, dam n' un , eh’ am' n’ è mori dù. Sò mari in fa lunina, e la s'lassa schizzar il zìvol in t ’ I o£ fin da la serva. Insomma, s 'a stass a liè, J'in farév dia fissa. Cslié eh’ achi po vedla , cstié eh' adii, al 1' assicùr , eh' 1' è 'na bona zima d ' mazurana. L' è selt coll e na buìda ! A cred po eh' 1' abbia pia al c u i, Eminenza , eh’ an* gh' in dig gnenl. V è diés ann eh' 1’ ha miss al cui in sta c à , e tra d ' rif e d ’ raf 1’ ha cumdà ben i ov in l’ al ze sl, che agli’ sò d ir m i . . . Liè P è domina dominanzia : liè tira sempr aqua al sò mulìn: za la s a , che quand al paiàr b ru sa , tutti s’ voi scaldàr. L’ ha una bàtula, una dardella, ch’ auMinise mai. Liè P è quella c h 'tie n al pùlpit: s 'a s ’ gh’ dis la n tìn , la dis tantòn, e a vlerla larsanlàr, l ' e giust cm' è dir scùsem. Tec^nè I' ha rott i sedòzz con qualcun. Sèmpar la s’rangogna colla patro n a , e dii volt s’ in dà di strafù l, ma sonòris ! Insomma, a tgnìrla lunga e curia , Aminenza , c stié, s' a cmandàss m i, al Fest agh’ verzriè ben mt P alleluia, e agh’ diriè : « Orsù , to su il tò rug , e po aida ». — Sala chi sarìev piulòsl una fiola eh’ avrìev zuiT, zatf e zarvèl? La Camilina, la putta d 'casa ; ma cossa ? Anca liè la gh' à al dar e P avir. L' ha darsètl a n n , e pur la sa moli ben d‘ barca m n a r, e la sa a si’ ora dov al Diàvul tien la cova. L 'è pina d'im binzióu, e in l’al d arg h 'in là , la g h 'à anca liè la so euvetta. S’ Ia la vdiss quand l 'è tirada su in fil, e eh' P è sgurada, an’ gh’ è gnanc malàzz. Agh’ digh ben p o , eh’ P a i cgnoss anca liè, e la tieva la cova in zirella, e la s'fa puzzàr d" driè moli ben. Poe fa P aveva un Digitized by LiOOQ Le 418 PARTE SECONDA, tracquaccièt, e la galuppa gb’ batteva l’ azzaftn , e gli’ purzeva In crivèi moli ben. S ala, M lnenza,«h' un di j ’aveva balù. cumpustela Uè, al »mardin e la serva par farla fuora, senza eh’ al savìss ì sò d 'c à ! Ma mi fnrb a dscuarzì la quaia a tem p, e ariyié a o ra ,.g iu st com’ fa la taàkpesta al zucc, e agb' rumpì i oy in f a i zest, Ma cossa avévia da far ? La s’ I era Uiccada con un car arbaltà eh’ la s’angava. Mi sì a cardeva d ’avér trova par Uè na nidà d’ passarìn, e aveva pranzipiàa tiràrm ’ su \ sfun . . . ma cossa a gb’ è' intra al sgnor T enènt, e a iò fat (avela. Ma b asta, an’ m’ arstarà sèmpar al bac sul p ra r ! Pussìbil ebe al sòiòp m'fazza sèm par'crisl? A so quel eh’ a dig quand a dig torta; tu tt sa , e an sù n sa; ma questa è un’al tra mnestra. — In ta n i, Eminenza, cossa disia? La sgavetta è ingatUada, aut atti; s’ la n’ è Liè eh’ agh’ trova ’I c ò , s’ la a n 'g b 'm e tt un s ta rtù r, e eh 'm eta i oss a sò sit,'m i a butarò al mànag driè alla m anàra, e dop avérgh’ arnunzià arm e cavai, am’ turò su al tren t1 un. Zert eh1 an' poss far da Zani e da Pantalòn. I dirà eh'm eda si ; ma tant' è : — Vatto vo lato ? mangia di questo. — Mi a son ben da ov e da la t t, d a bosc e da riviera; m a an’ vòi po eh' a yiena un su e su, e eh' i m' fazza far al latia a cavàl. T olè, Sgnor Eminentissim , oibò.oibò, mi an’ sorb st? cucòn. Finalmént fava e fasvò, ognùn fazza i fatt s ò , e bona noti Colà ! Serv’ umilìssint d' Vostra Minpnza. 1827. Le seguenti Sestine furono tràtte dal mentovato Lunario C h ich e ltd a F rara per l’ anno 1827, che si riproduce ognianno con nuove poesie vernàcole. La Zeno, al scur. Un galanlòm eva ciapà al costuui Ch’ al s’ la znava , la sira andànd a spass ; E acsi col mot e al risparm iàr la lum ', . Al gh' truvava al sò c o n t, e al gneVa grass ; . E spezialmént in t 'l a stasòn d 'is tà A m’ par che al mètud an' sia mal pensà'. Gnend fora d ’ cà vers sira a p ié, a p ié , Prima d’ tutt al cumprava un par d’ p a n è tt, *' E pò al spendeva clnq bajòc, o sré , 0 d ’ salàm , o d ’ parsùtt lì avsin'al ghett ; ^ E dop spatzànd o pr* una o prv altra strada', Al dava la sò bela sganassada. D’ in tant pò in tà n t, truvànd quale magazìn, Al bveva.bravamént la so fiy etta; E na quale volta as’ arivava al mzin / . Digitized by {jO O Q le U! ALOTTI EMILIANI. 419 Sgond che la qualità jera perfetta ; 0 al stava in d rè , s* l’ jera roba mecànica, Za eh’ l'je ra propria prnfessór d?tìutànica. Sicòm pò eli’ al b u tg àr, dov tu t il sir Al tuleva al salàm , gh’ eva fat I* u s , Lù gh' preparava anc senza vderl’ a gnir Spess in T na earla al sò salàm ben cius ; Quest passava, pagava , e andava d r i t . Tulènd la carta, in mane che mi an’ v1 P ho dii. ‘ Ma una tal sira", un garzunzòtt d’ butega, (Oh’ as’ sa za eh’ j e na massa d’ birichio) Al s" diè i bott con un aitar sò eulega , Garzòn d’ n’ aitar negozi, a quel a v sìn , 1 E in vez d1 salàm , i gh’ preparò bel bel Nd carta d’ bris , d ’ a rtà j, d ’ pezz, d'lazza e d ' pel. Quel passa, tol la carta e tira v iè , Secónd eh l’ jera zà avézz a p raticar; E dop a n" sò quant p a ss, ài prinzlpiè Con i dida, e coi dent a lav o rar. Mlèndas in boca all’ orba , quel eh* agli’ v g n ì, Ch’ il fù b r is , p r’ al.prim bcon , e al s'Ii gudì. Ma quand pò dop agli’ cascò sola ai dent Zert grup ad’ peli con la sò lazza e t u t t , E che ài durò a biussàr inutilimWit Più dNun quart d ’ ora senza alèùti c u s trù lt, Al s’ acurzì d ’ al zog eh’ i gh’ eva fat, D àndàghia zena tolta ai can e ai gal. Clà sira zà al dzunò : da cal bulgàr Mai più al gh’ andò , d r al s" I’ avi trop al nas; E gli aitar sir pò quand al vlevà z n a r, A n'loss più roba inscurluzzuda, a eas: E prima eh’ al pagàss quel eh’ al tuleva , Al guard av a, e al pruvava s’ al gh’ piaseva 1880. Mentre stavamo pubblicando la presente Opera, siamo stati avvertiti, che sin dall’anno 1849 venne in luce in Ferrara altro Lunario contenente buon nùmero di Dialoghi in prosa ver nàcola , col tìtolo : / Playulò d ’F ra ra 3 il quale continuò anche negli anni successivi. Onde pòrgere quindi allo studioso un Saggio anche dell’ odierno dialetto, abbiamo estratto il Diàlogo seguente dal Volumetto stampato per l’anno 1850. Digitized by v^.oogLe *90 PARTS SBCOJ1DA. La Rosa e la Ciara. d a r a. Eec la mié Rosa: t> ! a iT gh’ è dubi eh’ la manca: al prim di d’ogni stasó n , o calda o fresca eh1 la sié* l 'è c h i a tru v à rp : o s ì , ! ' è ben pó v e ra , t’ j é P ùnicVamiga eh* a in 'ap à eh' s’ arcorda d ' m i, oh' a m’ sfé sinzera. Rosa. Li amlghi l 'j ¿pòchi, fioia: generaimént il fa blin blin par d'av a n ti, e pó par da d r é . . . Oh da dré il picia zó a iirundela! M i, grazia al Sgnor, a1 n ho st' difèlt: s’ a j ho quel da d ir , ai dig in fazza, e s'a sa via f a r , al slamparév anch. Bandi, Giara. COssa g ir hat d1 nòv e d ' bel da cuntàrin ? Ciara. Gnent d' nóv e gpent d ’ b el; lu t coss veci e bruti. Rosa. Pur trop li è sèmpar chil coss, e nu a psen zigàr a sangv e gola, che ansùn s' da ment. V' arcurdèv P an passa eh* a s'lamantàssan tant dal manipòii dia nostra piazza, di' insulenza di urtlàn, dia spurcarié dii s lra d , d 'i paricul eh' s 'a vdeva a lassar i vas d ' flur fora d ii fnèstar senza rip à r, e p r' I can a miara senza patrón eh' morsga quest e quel, o eh' fa di aitar malànn par la strada? Ebèn ! Kù avèn beo d it sù l ' ànim nòstar, ma segna pó stad scultadi? Iv vist che il coss sié andàd mèi? Gnent afàt! Donca a j én rasòn a d ir , che il coss li è sèmpar veci e bruti! Ciara. Anzi avi dà d ir più bruti d' prima, parche la miseria è carsesta più che m ai: i b u d g àr, i arvandró, i frutaró s’ è abusa dii zircustànz passa par véndar più car la roba e far i fat sò. L'im bròi dia caria è ca sca lu t, o s q u a s tu t, s 'i l spai di puvrit. Al Guèrn puvrèt I' ha fat.quel eh' I' ha psest, par fari'andar com s'd o v ev a; ma sii galiòl di budgàr i n' la vói a nsun p a t, o vero sié i créss i prezzi alla roba eh' P è pó tu t un qu àlar; ma Ior i la compra e i la spend a tór la roba in gross. Al Guèrn d is , che ansùn rifiuta c a rta , sinchinò i pagarà 'na multa e 1 an d ari in parsón. E lór gh badi? meremèo! Al Guèrn al dis, che l ' az dal cambi dia carta in quatrin sarà dal tri; ma i nòstar cambista? meremèò! I ha sèm par vlest r o t , al d ié s, al d ó d as, al dsdot ; e pó e pó acsi 1 ha mucià, sgond eh' a s' dis, e al cred, chi diés, chi dò, chi Iré mila scud. Tut sangv di puvrit eh' crida vandetla ! ! Rosa. Pur trop l ' è vera, e a j avi da d ir d 'p iù che fin eh' è d u ra eia boja dia Repùblica, e sibèn che tu t vdeva eh' P j èra un fóg d' paja, e eh* a n' saveva com fùss finì chi pèzz d 'c a rta , i,andava vlé cón la perdita dal set, dal n o v , d al dódas ; quand è turna al Guèro Iegìtim , eh' n ' andarà pia zò in etèra, eh' 1' ha fat bòna la cèrta, eh' a n' gh' j era più pavura d'do* vérsan sarvir sòl par cal sarvizzi ; gnor si che alora invéz d 'c a la r , ! ha earsèst la magnarié. Ciara. Ma ! A j ho sfntèst di avucàt e di sgnori a d i r , che aneli dii aitar volt a gh' è sta la carta, eh' l 'j era r istèss, e eh' a n' gh' è propria rimedi. Digitized by L j O q q le MALOTI MILIARI. Ama. A n' gb è rimedi al so Diàvul ah' I porla ! Mi, n i s 'a emandàss a |h ' arèv ben la rizzèta da guarir sta n a i. Gara. E cossa farìssl? Uosa. Un bel órdan in sta n p a granda oh' s'alzis senz' ucia] , che ehi arflutarà la carta in t ' i cun tràt grand o pieni eh' I sié, i cambista ch 'turà più d 't a n t , sarà sùbit fusila senza p ru sèss, e n a n tg n ir la parola al' us tudèse, taot a chi compra oom a ehi vend, si a chi ileo c o n ' a ehi scordga, e parilo a chi f a , e a n' fa la spié. Qh a v ’ dig n i che la carta currév in pressia ! dora. Andè pur là , R osa, eh* a si ’na brava n ed g a par ie r i n a l eh' a s' vrev eh' a n ' a gh' fuss madsina : ma a dirò eom dseva n' Abrei : w nò comandati mc^i. Bota. Ben, a n' im porta; quest' è al rimedi bon, e basta aeaì. Discurèn d 'q u é l aitar. Cardìv eh' tirarà d 'lu n g purassà st' cald ? Ciara. A son persuasa, e h 's 'a l mola, a faga frese. Bota. Anc clù eh' và in là n ’ al sa d ir : n i n ò a vico e s 'a d ig , ebe »icòna arén d 'tà n t in tant di sqnass d 'p iò v a , grazia al Sgnor senza tanapesta, al cald a n' s* farnarà. Ciara. La n' è sòl la tan p esta eh' fazza al frese ; n a al dipèad dai vent eh' dum inarà , e mi a n' a v* sò d i r , s 'i sarà d' chi cald o d 'c h i fred. Rota. Basta, al cald a n' fa mal quand l ' è rot da qualeh-piova, e adèss eh' a parlén a j avén un gran bel fruaoént, eh' i di» eh' a s 'in tazza vintq u à ta r, vintsinc sment. Ciara. E al furm aotòn, eh' a gh' è sic paoòò par gamba t e il vid eh’ li è carghi d 'v ó da sbiancar il Urèi ! e la c a n v a ... In som a, se Dio at mantién, a gh è un racòlt si' ano, eh*a o’ gb è memoria d 'o ro ; e se I sgnori i n ’ fa lim osna, e i 'n dà da lavuràr ai artista e ai uparari st' a n , i é indègn dia pruvidenza. . . . O i, a sona la campanina in Dom: a vad a tór sta m essa, e pò dop a lurnarò eh' a j ho na cosmi da dirv eh' a n' vói eh* T a m' resta In gola. Rota. Ben : mi adèss a vad a bévar un cafè chi sola i can ario atàc ala sealeta : gni là . eh' a v' aspèt là. M lp ta d o le s e . Non trovandosi verùn componimento a stampa in dialetto mirandolese, siamo lieti di poter offrire ai nostri lettori il seguente Capitolo inèdito, nel quale si descrìvono i pregi. della città di Mirándola, comunicàtoci dalla gentilezza del D.r Paolo Ciardi. Digitized by Google *22 PARTE SECONDA. L a Z i t t à d ia M i r à n d u l a . C a p I tul Parcbè mo sta zitta,I* è picculina, Parchè a g h 'è poca zenl e maoc q u a ttrin , Parche a nass l'e rb a in strada C apuzzina(i), An’ cardi no eh' a manca al pan e al v in , E eh' a n’ Rgh’ sia al so d ritt s1a gh’ è al so a rv è rs , E dal bell e dal bon più d ’ un puclin. Chi la cgnòss e la cgnòss p r' al sò bon vers , Bisogna eh' 1* in dascorra con risp è lt, E sustgnènd al cuntrari l ' è temp pers. Ani’ figùr p r' Un mumènt eh' abbiadi lett Al M uratori, al Tirabòsch, o almànc Il Iettri eh1ai so dì stampò Puzzèt (*). O invéz eh' abbiadi, e quest bastarév anc, Dii veè scritturi sol un qualcb’ indizi ; 8' intindi però al negar miss sul bianc, Allora a psi anca vu dàren giudizi, E buttarla in di dent a chi sraurfìós Ch’ in pàrlan mal par rabbia o par caprizi. Dègh pur senza p ie tà , dègh in t ’ la v ó s, Ch' av' sustgnarò anca mi fin eh' avrò (là, Parchè a dirla cum P è n' ho phi al gòs. A s'd is, e al sò par s e r t , che sta zitta La s'tro v a fabricada in t ’ al pantàn , E eh' l'a r ia P è cattiva purassà. Ch' P è tróp avsìn a i vali e fora d' m an , Ch' la n' ha dii belli C à, di bei palàzz, Insomma eh' l' è un b ru tt s i i , un sit da can. > Am' faz cas cum’ as' possa aver muslàzz D 'cuntàr ai nòstar dì st' il fanfalucchi Da véndar sol ai gonz , doni e ragàzz. Quisti jen maldicenzi vecci cucchi D 'ehi bei umór eh* agh’ puzza soli' al n a s , E eh’ anvdislìnguan fors i mlon da II zucpbi. Ma an' s ’ arscaldèm al sangv e stem In p a s, Lassèm eh' ognùn P intenda cum al v ó i, Ch’ an' gh’ è un sug d 'inquìetàrse par sii squas. (!) Ampia strada al levante della città poco frequentata dai pasteggi«ri. (a) lì prof. P. Pompilio Poisetti autore delle Lettere Mirandole»», che pubblkò • giornale di Firenae intitolato YApe. Digitized by L j O O Q L e DIALETTI EMIL1AM. L’ è za ciar cura* è ciar la lu$ dal sò l. Che la nostra zitta fu un di un Castèl, C1T in più volt *' in g ran d ì, ma dop un pzòl Che un zert Ugo Manfredi al prim fu quel Ch'ai duminò con gloria e con am ór, E al rés ben più c h 'a i n 'e ra e fori « bèl. Che la so Discendenza avi l ' nhór D'cnhandàr In vari sii ■eh' agh' tliceò in s o r t, In premi d ' un gran m èrli e vàlór. E acsì In e*t temp che «t*Ugo era za mori La Sgnurìa Ala Virandola andò ai P ie, Ch' flssòn chi par di sècni la sò -Cort. S 'é ra n om dia ciavétta e s'é rà n r i e , Sapiént, ma senza boria e curaggiós, S’ éran prìnzip vgnu fora dal lambic. Cai Zvan, dsì s u , ch'saviva tanti còs ( i ) . E eh' fè si gran fracàss par ta l t'a l mond . Al fu di Prìnzip Pie al più famós. E d 'a i t a r , che d1 duttriha l'e ra un sfond , A voi mo dir al pòvar Zanfranzèsc (s) L’ era un P{canea lu , s’ a n' ara’ cunfònd. A numlnari un pr' un a starèv frese, E più s’ a vliss cuntàr tu li quel eh' i han fati ; Ma d’ andar trop in long an’ voi e an* pese. Donca salièra al foss lu ti’ in un -tratl, ’ E lassèm eh' ognùn friza in t' al so grass , .Ch' i savi an 'v an d'accòrd mai con i mali. E se po qualch furbàiz o guardabàss, Sol p r’ al gust d 'in è tta r mal, vliss dir eh' adèss * Il còs vecei e il cÒ3 novi an' van d' un pass , As' pré arspóndar eh' il còs il van ris lè s s , E che al c a ttiv , al bon , al bell e al b ru ti Cam' a gh’ era una volta a g ir è a un diprèss. Al prim nÓstar castèl fu za diatrùtt , E I fùrtin , e i bastiòn , e il l o r r , e i p o n i, E di Pie al palàzz andò squas tutt. Più d 'u n marebés a manca e più -d'un coni,; A gh' è men f r i , men prét e men cu n v èn t, Infin molt' òpar belli è andadi. a moni. 423 . (1) Il cìlebre Giovanni, conosciuto tolto il nome di 'mie* dtgli Ingegni. (2) Gian-Francesco, nipote di Giovanni la Fenice, valente scrittore lutino de' tempi *noi, e chiamato per consenso dei dotti il htlertli*simo. Qoesto principe mori barbaramente assassinato dal nipote Galeotlo. ¡•A.HTf SBCOKDA. Uh quest' o conia p o c, o an’ conia g n e n l, Parche tu li'il zitta, tu li’ i paés Van suggèlt dop un pezz a cambiamene E quand sia vera eh' do volt zinq fan d e s , L 'è vera eh' presi o lard una tortezza La porta d a n n , p a u ri, fam e spes. A n 'sh a p iù , an 'al c u n trà sl, la cunlintezza D* avér in sta zjttà prìnzip e C ort, E di sgnor d 'g ra n potenza e d 'g ra n ricchezza. Ma a s 'h a invéz dii bon Cà p r o g n i rappòrt, E qualch' testa d i' a n' è gnent mamalueca , Ch' a lamintàrsen. propria a *' avria tort. An' pòrtan più 1 dullór spada e p iru cca, Ma i fan il sò rizzetli toni e ta n t, O I san a ment al Còdiz e al De-Lucc*. A gh' è chi fa di vers seri e galani -, Chi scriv in prosa e fa dii petiziqn, E chi sperdga la te r r a , o fa al marcànt. A gh' è I sò f r a , i sò prél in prupurziòn ; S o ri, té à la r, scoli e la gabella, Un bell'usbdàl e un Mont c h 'a n 'b a passino («V Bell c u n tra d i, bell cesi e piazza b e lla , Bona z e n t, e eh' a dirla an' è gnanc b r u ita , Màssica chi invéz dii bragh ha la slancila*. Bon vivar par chi spend alla m in u lta , r C h'a costa poc al grass, al vln e al p a n , L 'in salata, al fu rtn ij, i òv e la fruita. In somma a sa sta* ben e a sa sta s a n , Sibbèn eh' an* gh' è gran zent e molt q u a itrin , E an'avèm gnent d'invidia a chi è lu n tàn , Cuntèni d 'è sser cgnussù dai nòslf r vsin. Itn io fiiM . A malgrado delle molte nostre ricerche non ci riesci rinvenir« alcuna poesia in dialetto mantovano publicata colle stampe. Per rièmpiere questo vuoto e pòrgere qualche idea di questo dialetto, offriamo una canzone in dialetto rùstico di Gio. Maria Galeotti, poeta della seconda metà dello scono sècolo, i con{ 2 ) Ricco stabilimento eh« f* prestanze gratuite. ^ o o q Le Digitized by v BIALETTI (MILIARI. del quale girano ancora manuscrilti fra le mani de' suoi concittadini. Queste poche poesìe èrano dall’ autore desti nate ad èssere recitate nel carnevale da una màschera da con tadino dall’ autore nominato Gàspare Testarizza, gastàld dal Gaz. ponimeoti Al Carnvàl d’ compagna. C aszosetta. Al vilàn I*è ben p u v rè tt; E n’ al magna che polenta ; Al va a fn il, eh* a n’ al gh’ à le t t, Al fadiga, al s o d a , al stenta ; la qoaod t* è riva "n có d* V a n , 1 sò coni va pèr a pèr ; Nsfin al .tira p r al gabàn , Ch’ a I* à fati con 1 sò fèr. L’è io zitta dov d ir a 3’ p o i, Ch’ a n* T è òr tu lt col eh’ a lus ; Parche tanti e tanti vói Far al pét più gross dal bus. Sia’l vassèl o pien o vòd , Sempre allegra è la campagna ; B al bon temp a nòstar mòd S’ al msùròm con la cavagna, lo d’j l tem p, o dal som nàr, Dal p o d à r, o sia dal m éd ar, A santi sem pr' a 'c a n ta r; Chi n* al cred , ch’ ai vaga à védar. Quand rid ém , ridém da b o n , E a n1 tóm nò cmod tal e quai Co la bocca in d ’ on c a n tili, ■a n’ a gb’ poi passa i corai. Al carnvàl l ' è dova pó Tutti aodòm fora d’ carera ; Chi va in sù e chi va in zó, E i filòzz i par ’na fera. B eh’ al sia la v e rità , Sibbèn eh* a n’ g h ’ ò M calissòn, DI colpètt ch* ò chi notà Vói farv sèatar na canzón. Zà eh’ i à averi di m ali la gabbia, Chi p r am ó r, e chi per rabbia , T utt è fora a voltión, Fora a voltión. Fora al pàscol tutti a macca ; Vaga a rubi al bd e la vacca * E li pégorl e I m oltón, E li pégorl e i moltón. AI gastàld la sò b ra s s e n ta , E*1 fattór la lavorenta Mena in voHa a fà c a rn v à l, A fa carnvàl. La gastalda e la fattora Li gh’ legn drè bei-bel d ’agnora . Par cattàr l’of in s’ al niàl; Par cattàr f’df in s ’al niàl. Quaod 1 à visi pò U n i ch e gh’ basta E in s’ al desc a m nar la p a sta, ' Ingrlntàd’ i torna a cà. 1 torba a cà. E i famèi li d a m a , e ’1 biólc, Ch’ i àre d ritt, fazie bel so le, Ch’ li voi far patta e paga, Ch' li voi far patta e paga. Pedarzol con la Mengbeltà, Ch' s* eva miss la socca n e tta , Zó d ’an pdagn sblisghè’n t*an foss Sblisghè *n V an foss; La s’ I’ à tu tta im paedurada , E in t*on spio la s’ è insprocada; La s’ à fall on b ru ii sfarlòss, La s’ a feti on b ru ti sfarlòss. Digitized by Google 426 PARTE SECONDA. 8’ à fà sposa la Mariola Ch’ gh’ à promìss sò barba in dola On có d ’ àbit, on per d’ m an z, E on per d’ manz. Ma n’ la ’l cred la putta, e s‘ z u ra , Ch’ se Barnàrd na gh’tòl la msura, IN’ andarà ’1 negozi inànz > N’ andarà 'I negozi inànz. Tant e tant la fa ’I sò còni Al biisògn da tegnr in p ró n t, E s’ è fati on lell conP s’ dé, On lett corn’s* dé. La gh’ à miss d ’ penna al stramàzz , E ’I fazzòt sott’ al pum àzz, E ’I ponici all’ ass di pè E ’1 pontèl all’ass di pè. Par sta sppsa al zìmbol sciocca, Con la zen t, ch" a par la fiocca A trolàr in t’ al filòzz, In t ’al fllòzz. Soli al fnil, o alParfa squcrla, S’ lira dentro a gamba averta Om e donni a mué e a rozz, Om c donni a mué c a rozz. Par stoccada e par cadcna Gh’ à la man la Maddalena ; E Andriol a mnar di p è . A mnar di pè ; Ma n’ gh’ n ’ impatta nsiin la Z uana. Quand la sbalza a far furlana ^ Tant par dnanz, cm’ a ciil in d rè , Tant pardnanz,cm ’a cui indrè. Andarlo! gh’ à una fardùra Sott la fubia dia zanjlura, Pr andàr d* nolt cn’ al calissòn, Cn’ al calissòn ; Ma gh’ n’ è tanti che la sguazza,. Gh’ à brusà tù tt la gavazza , E intaccà Un al zoncón , E intaccà fin al zoncón. Msir Zampàolo dal Trambàj Ball la luna e magna 1’ à j , , Par la Fluppa <5IP a gh* fa ’I raus, Ch’ a gh’ f a ’I raus; Parchè al gli’ fè, la gambaròla In t’ al ball dia spazzaròla, Ch’ la mostrè Con , Ron e Bus, CIP la mostrè Con, RoneBG* A chi pias a far i zdg Va in T la stalla o press'al log. Ch’ s’ a gh’staria infin eh' a vmòr. . infin eh’ a s1 mòr. S’ fa volar a man calcadi Piign , pzigón e scfilazzadi, E s’ a gh* dis : Tò su ’I mè cór! L s’ a gh’ dis : Tò su ’l mè còr. La Catrina e Toni Pìgor, Zugolànd a scotida ligor, I s’ à scós in 1’ al p ^jér, J n V al pajèr ; Ma sò meda gli' P à cattad a, Ch’ P era tutta sbarùffada ; La vens rossa emè ’n sbrasér, La vens rossa emè ’n sbra« r. A n’ sa fntss mai la ganzega, Ch’ un fa vista d ’ caltàr bega, E la liim P arballa z ó , 1/ arbalta zó. E li donni sa sparnazza, Chi sa scónd in l ' la navazza, chi in l’ la grù p p ia, e s’ fa cck*, Chi in Pia grùppia,e s fa« w Al razdór , eh’ a n? \ 6l impègn, Va zigànd : Li inan a ségo, Tant eh’ a batta I’ azzalin, L’ azzalin. Ma gir n1è d ’ eòi eh’ vego alli bruiti. E li vecci dis : Su , p u tii, A palpón zarchè ’1 slopìn. A palpón zarch è'1 stepinAt carnvàl P è na cucagna, L’è ’l ver gòdar la campagna. CIP i patron a n’ gb ’ è pr i p* • A n’ gh’ è pr i pè. Cost Pè Mtemp ch'qualcb pass dtefw Passa in piazza la rassegna, E sa sguazza infin eh’ a gh’ n' è. Infin ch’a gh’n’è. Digitized by v ^ o o Q l e DIALETTI EMILIANI. 427 Z òvni, v ecci, netti c bro d g b i,, donc tutti in allegria , Carn e pèss, e oss e co d g h i, E io sul còl lassòm la b r ìa , Ch'ai bon temp l’ è tutt par n ti, Fòma tu tt on sii par s u , Foma tu tt on sii par sii. L 'è tu li par nii. Stóm In Saggio del dialetto di città vàlgano le due seguenti sestine di sconosciuto autore, le sole che ci fu fatto di rinvenire. Corri c h i, corri c h i, v è i e giovnòtt, A tor scola córri dal roè maèstar ; Trovari la panada e ’I pan b iscò tt, ' Ch’ allafam brutta m ettarà'l cavèslar, E ’1 spìrit p a r l a r i, gh’ avrì la scola Par lessar on bon fio senza la spola. A Usi dimàn ? Dlmàn sarà l’ istèss * Sibbèn eh’ on giòran sol n* al sia gran cosa ; Quand è riv a ’I dim àn, l’ incò d* adèsS L’ è in iù m , n’ al torna p iù , nè M temp riposa ; Istèss 1’ è dop dimàn , e acsi per dìa Press i anni di’ o zi, e quei del' ben va \ia ! G ruppo P ar m ig iano . P a rm ig ia n o . Nei pochi cenni premessi a questi Saggi sulla letteratura ver nàcola parmigiana ^ abbiamo appuntata la mancanza totale di componimenti di qualche pregio e meritévoli d’ èssere inseriti nella nostra raccolta; ciò nulladimeno, e per sopperire in parte a questo vuoto , e perchè lo studioso abbia un’ idea più chiara della natura e delle forme di questo dialetto, abbiamo avvisato di pòrgergli il brano d’uno fra i meno insìpidi Diàloghi del lu nario pel 4830 intitolato : I l stretti msuradi con la rocca da la Fodriga da Panoccia. A questo poi abbiamo aggiunto una ver sione lìbera della Paràbola del Figlio pròdigo, in prosa parmi giana , redatta sull’ odierno frasario vernàcolo. Digitized by ^ mO q q Le PfRTt I SCORDA. Di La Fodriga arriva rt à l e fi. e la rasò una acsì da tè. Sia lauda al Z el, eh' avson a cà , c e h 'a jarò fors fai d ’ andar in giroo pr sla ma t teina A propósi t r cosa magnuròja dio incò? A gh'à da isser un po’ d ’ faréina d 'm e lg a , e bognarà far un po'1 d ’ polélnta, zécche an’gb’è àter. Al mal guai ìsser p o v rèttl Al dì d 'in co as’ fadiga dalla mattéioaalla sira emè I àsen, e po quand r è óura d 'd isn àt1, grassa eh’ la cóula s'a gb'è un po' d' poléinla con/.a con I* atra dia fnestra. Ah! dov* è, mài andà co di c h e 's ' as' fava un servizi a von, a s'era sicùr d’ eia par o un tvajolèlt d’faréina, o una bocelta d'véln, o alla pii baronna on panetti Allòura si cb'l'era un bel vivar, e am' trovava propria contéinta d ’ ìsser vgnuda in zillada; mo adèss as' gira alla mideraa m anera. e p r' al pu as' ciappa di' oótigi pr adesso , am’ arcordarò po d’ vu, as’ vedremo po , e col di n' ven mài. Basta : pr sti quàtter dì d 'in v ire n bognarà avéir pazienta, e tirar li, »0 $' agh' son sla prlmavéira, a ciap propria su la mè rocca, e am’ in toro » Panoccta... ( picchiano all' uscio). Chi è mo st'secca fastidi a st'óura? Asia. O F odriga, siv in ca ? Fodriga. Agh' son m i; chi è eh' m* zerca? ¿sia. L' è l’Asia, eh' v’ ha da d ir na parola. Fodr. (apre) Ah! siv yu, Asia? Vgnì inanz. Cosa gbMvi d'bel da contarci)? Asia. Kient affai ; a son gnuda a disnàr vose mi, s’ amgh' vrì. Fodr. A vgnì propia a bouna man vu; guarda, ch’a g h 'è aneora algall in t'l a zendra eh.' at dróma. Asia. Oima! donca la va mal mondbein... Fodr. D'pez la n' porre andar. Asia. Ma ! l’ è acsì per tu lt ; s 'a savissev i me guai... Fodr. Oh! tasi pur, s'an* gh’ i Ster dacontaremche di guai, pirchèin seint anca trop tut al di. Asia. Quand l ' è acsì tasema pur. Oh siv mo cosa a son gnuda a fir? Fodr. Mi na eh' a n' al s o , s* an' m 'a l dzi. Asia. A j- avi da savéir, eh' a son passàda p r bourg di li aoa, e agh’m alia fnestra la siora America Bellabocca, e la m 'ha clama, dsèndem ck'agk' faga al servizi d 'g n ir da v u , e d 'd ìre v eh’ andà là sùbit d a l è , ch’f ha prem ura d ’ parlar vose. Fodr. Oh! costa m' despias, plrchè arrìv giusta in cà adessa, e am’ vma 16r un po d ’ polélnta', pirch$ a u ’em son ancora liv id a. Asia. Eh! aodà la dalla aioja Tiséin, e h 'T è vséin a fa ra d * d fe a ir,« l ’c probàbii c h 'a v 'to c c a quei anc’a vii. Fodr. Basta : andoma pur (a’ incamminano). S 'a fuss emè na volta, Tè sicura eh' a disnarè anca mi; ma téimp era e téimp è: chi sa s'ia gb* n’ba Digitized by ooQle DIALETTI « m ilia r i . nanfa pr lè , pircbcr, povrelta, al di d ’ inco la n’ è mìga pu colla d ’ na volta. Asia. Al sq anca mi, eh’ la s1 gh’è m adida; ma sò dan: an’ m ’ in sa bris* mal, perche la s’ è ardusida acsi pr al sò poc giudizi. Fodr. Eh sicura eh' la s’ è cava i sò caprizi... • Asia. La s* i è cavi, e la s*i a cava ancora a forza de zog d'testa. li belli cosi m 'piasrén anca a mi ; n o a fag al pass cmed è la gam bo, e a lass andar adrè al modi c h i'n 'g h 'a aller da pinsàr. • Fodr. Eh purlròp T è véira eh' la spéinda lui in c arg ad o ri__ Asia. La gb’ à po anca un m a ri, eh' r è al re di ciolóu , che n* pensa ctTa m agoir, e al la lassa far ta l col eh’ la vói. fbdr. A gh’ avi rasóun ; P è propia un pappa e las. Asia. G uardi s’ al poi èsser d ’ pu bon, p r’ n 1 d ir ille r. Za av’ arcordarì, ebe si' is ti la s' fi scortar tu lli i riss -, eh’ la pareva na c riv a ; è véira? Fodr. Am’ n* arcòrd ; e am' figùr eh* la s a r i acsi anca adessa, pirchè i cavi n ' fan miga acsi prest a gnir s u . . . . Asia. Eppur inco a la vedici con un bel zignón tacca su con un pèlten «Tazàl eh 'stra c ig a , e tant trezzi lu i vojàdi d ’ intóuroa a lla te s ta , con na panera d* riss p r' i dormidóur , e da tontin la -par propia eh1.1' abbia la m asera.... ,, Fodr. Ch' at’ magna i lov ! Cosi voi d i r , eh’ la s’ sarà fatta far un pirruccbéin, e chi sa cosa al gh’ è mai costi ! Asia. Figurav ! L’ è véira- eh' la n’ ara paga ilte r che la fa ttu ra , perchè col bon om d’ sò mari l ' ava erom pi di cavi per fars na parueca, ma per co n tin tirla al gh* I à dona a lè. Fodr. A so béin eh' am* boria. Asia. An’ bòrei brisa; e s 'a v ' ho da dir la v riti, al m’ al conti lo l'ilte r d i; anzi am* fi m aravla; e lu m’ dì per risposta, eh* 1* iv a fat pr contin u ila , e (ir avéfr la pasa in c i. Fodr. Ah! a cred béin eh* agh* in sia al mond di mamalùc, mo di oompàgn del sgnóur MogóJ an’ s* io trova d* s lc ù r.. . . > Asia. Ehi! vdila li alla foestra 1*amiga, eh' la v’ aspetta. Fodr. A la vod mi. Post arrabir! Ho cos’ è eia cosa rossa, c h T à in cè? Apia. 8* an’ m* ingànn i, P è un bochèt fiòur féin t Fodr. ▲ m* è d’ avis anca a mi ehi ja sien fióur féint. Asia. La s* ja miss In tin i ch’a son gnuda da vu. Bisogna d ir eh’ l’abbia tisi qualcdan’ altra con al bochèt in cò, e agh’ ih s a r i gnu vöja sùbit anca * lè. M atta sfondradóuna ! f b d r . Ah ! béin eh’ agh* avi rasóao ! Asia. Oh mi a vag zo d* chi da bóurg Moatasù, perchè a j ’ ho d ’ an d ir da una mè amiga. Fodr. Andà pur, la a è Asia; sta b é in , e a bète arv èd n s. JMa. Si; av’gnlrò po a trovar eh* am* eoo tari c a e d la s a r i aadäda pr* »1 d isn ir (parte). Digitized by Google *30 PAUTE SECONDA. Fodr. Vgni p u r, ma a j ’ ho pagura eh’ la voja ìsser bianca (da fé). Am' gnirè bein la lóuna, s’ la m’ mandass In giròn senza prima dàrem qualcosa da zivàrem. Ma mi a son capazza d’ dirghel, eh’ a ^ondebla eme un strazi, pirchè al proverbi dis., eh’ la rana è senza cova , pirebè la n* la dmandi (arriva sotto la finestra). Bondi sgnor la r sgnóura America. ¿intrica. Oilà Fodriga. Gnì pur su eh’ 1’ è un ,pezz eh’ av’ aspètt. Fodr. A ven sùbit (entra in casa). A son chi m i; cosa cmàndla dai fati mè? Amer. Mi a j* ho bisògn ch’ am’ fà un serv izi, ma 6Ùbit. Fodr. Ch’ la diga p u r, sgnóura. Amer. a j’ avi da sav éir, che la strnana passada a compri si’ sciai cbi, mo mi al n’ m* pias p u , e am iu vdj d e sia r, perché I’ è un colóur trop sfazzà, e tutt m* dìsen eh* l’ è da persóuna ordinària ; però vu am’ avi da far al servizi d ’ andàrmel a v én d er, e po porlàrem chi sùbit col eh’ a ciaparì, eh’ ai»’ ho vist di bei in mostra in t ’ la bassa di Magnàn, e a hg cont d’ andàrmen a tór von tan l ch’i gh1én. Fodr. Ehi mo as’ ciaparà jk>c, vedla, d ’ cosi eh’ en chi, pirchè r è béio véira eh’ l’ è nòv, mò za la sa, che quand la roba è fora d ’b o ttéiga,e ch'a s’ zérca d* véinderla.... Amer. A so cosa a vri d ir ; mo mi an’ in’ importa d ’ niént, e an’ al vcj pu brisa drovàr. Fodr. An’accór àter, e la sarà servida. Ch’ ia diga: cosa gh’ costil quand I* al erompi? Amer. Al marcànt m’ dziss ch’ ai vreva na dobla — Fodr. Uh diàvel! A m’ è d ’ avis eh’ la gh* abbia dà tropp. Amer. An’ 1* ho mig'a ancora paga, perchè al li notar alla partida d’ né m a ri... Fodr. Oh donca I’ è sicura che al marcànt gh’ ha dà dèblt d ’ na dabla pirchè al n’ vrà miga scrìver p r5 ngotta. La véira l’ è d ’ andar d ’ accordi prima d ’ portar via la roba da la bottéiga. , Amer. Oh mi po am’ basta d ’ avéir la roba; a tocca po a mè mari avéir giudizi In r èl pagar. Fodr. Mo n’ sàia eli’ l ’è d ’grazia a ciapàr na colonada d’s f fazzolètlchi? Amer. Ebbéin, pazienza; mi za av’ torn a d ir ch’ an’ al voj pu. Fodr. Béin, b éin , sgnóura ; mi. a farò col eh’ a porrò. Amer. E po bisognarè eh’ andàssev anca dalla mè scoffiara, e eh* agfc’ dzìssav, eh’ la m’ portàss in za von d’ chi capléin alla mamalucca d’ultaa moda, e aremandàgh eh’ l’ abbia un bel burlòn eh ^ daga dia grazia al«o* stàzz. Fodr. Bla ancora la sòlita la sò scoffiara? Amer. Sicura; oh ! an’ gh’ è dubi eh’ a la lassa, perchè la la v ó o n d’boa gust. Am* son stufTàda d ’ portar sta p etu ad u ra, perchè bisogna star dii ióur alta toletta pr comdàr I cavi, a il trezzi, e dii volt am ’ scapa b pazienza. Digitized by ^ m O q q Le PI ALETTI EMILIANI. 431 Fodr. Eh ! sicura d i’ agh’ vrà del téimp mondbéta Jmer. E po a d lrv ia, am* è d ’ a vis, eh* a i abbia da piaséir un po' pu con d cfepléin, perchè a ved dii b ru tti cosassi, che qiland i àn al capléin io cò, IhO’ pareti pb lóur. E vu coia d siv , FodrlgaT Slaròja pu. béia?' Fodr. Eh, mi a n’ em’ a* intènd miga d*stil cossi. L* è m è i ch* la s* inetta al capléin in c ò , e po d i ' l’ ia serca cont a cu sovnòt eh* vènifl alla sira io conversasióun... • Jmer. Ho v’ parai Chi buffonàs lé i sarén c a p à s d ’direni ch ’a stagbélo, e po derdè al spalli rìd er emè I matL Fodr. Basta; eh* lafag à lè. Jmer. Oh ! foli un po ai s d a l, e andà bel e prest, e poetata di d ln ir sà* b it, eh’ a possa po andàrem a croio p rar st*51ler, colóur d* I t il i.. Fodr. Ho sgnóura an* gniro miga tndrè acsi subii, pirehè l’ ha dà savéfr eh* an* ho ancora zivà, e fag cont d 'a n d a r prima a cà a farem un po* d* polèinta. . . . ■ Jmer. Oh! sì dabbon eh’ a v6j asptar ta n ti puttòst andà dadlà da n è m ari, e dsigh da parta mia, eh* al v* daga un tocchèl d* p a n , e un pò* d’brasÒtla, è magna bel e presi un bcon, e po andà sùbit, perchè mi a gh* ho pressia. r Fodr. Oh! p r mi a son pu conléinta acsì, la sgnóura, e al Zel gh* I*ar ia irta. Adéssa andari» donca dadIS da! sgoóur Hogòl a farem d i r col ch’ta' m*ha d it i e quant a j* abbia magna un bcon, a vo sùbit. Jm er. Andà p u r , e fa presi. Fbdr. passa in cucina. Bondi sgnoria, sgnóur Hogòl. ’ Afogòl. Oh veh! la fodrìga! Cosa voi d ir ch*am* si gnuda a trovar? ' Fodr. Am’ ha manda chi la sgnóura America, e l'h a d ii c h 'a t m’ daga un tocchèl d* pan , e un po’ d* brasolla da far dasióun. Traduzione lìbera della Paràbola dei figlio pròdigo. 1* * *' ■. > Tòcc del Fangeli scrill da son Luca. Acadì una volta che nò»ter Sgaóu* s* miss a contar ai Farisé e ai Dottour d e d a legia d’ allóura al fall eh’ av’ vag a dir." A v é r e , che un om gh’ àva du fiS; E al pu pfceéu, e h 'e ra al pu bardassón, clapì 90 padr e al g h 'a n d r a la cu ria. Papà> a voi la mè parta. Adéssa pr*all&ura dàin fa mè ro b a , eh’ am* porrà to cir. Cosa vxiv? Al pàdr eh’ era boa s’ *gh’ è mai s ii p id r, scom parii la sò roba a scadavón. H a n* passi miga nè m éisnè ani, che eoi birichinùzs al fi fag ò ttd ’ lo tt’i sò d ln ài1 e d’ lu ti’ i sò fogn, al s’ butti per viàz, e gira che te gira, l’andi io l ’ un paés lonlah lontàn a ca del d iav el, dova à forza d ’ d a r affa al B o n èid i, de sgaggiarsla e d 'd rv crlirsla a quel biondo, e per fnirla Digitized by ^ m O q q Le «32' PARTB SECONDA. e per scurlarla, dTf t r «na vita da ru fian àu e da consumón, al dì fond a tu tt. , K dep cb’ al s’ Cu magni al coll a '1 ©rad, a véna in col alt sa gran miseria, cbe tutt j’ ero parta mori « parta inala da lafam ; e anca lu al wrinzì a battr il sò bajonetU. , Al $’ degtòss donca dei d ' Ia, e l’ sodi a fulr eh’ al a' mia» a patron eoa von d’chi casllaq, eh1al t’ al’ arfllì par famèi in t’ la, so ponión con cost chM’ andiss adré ai guséin. B al ne vdeva l ' óura e 'I moméint d ’ podéra d ^ h n i r a ao vòja, magare anca con la gianda con il gussi e t u t t , parti a la magnava i gozéin; na an’ gh' era vera nè m adera ; al n' in podeya avéir gnanca d ’ cola. Donca al torn ì a calar giudizi pinsind al sò g u a i, e cm inzind a din délntr d* lu : Quanti agh' n’ ¿.mai di sbrodgón a car d1me p id r beo pagi a ben vesti, eh* i gh' k del pan a balùc eh* i a1al tìren adré, e n ì a m chi slangorì eh' am’ sent a m orir da la (am ! Am’ toro su bel e p re s i, e a slongarò da mè padr e agh' d irò : Papa, a gh’ ò un gran pea .adòss conira d ’ Col eh’ sta la ssù , e contra d ’ vu. Mi a son iodègn d ’ sintìrm a m intvar per vòster fiol. Fa coni d i ' a sia un vòster sèrv ltó r, e traltam p irli a ja tr a tti lu tti in c i vostra. E tolènds su bel e p resi, al stanghi da sò p id r. Con tu tt eh* l’era lonlio eh’ al s’ podeva a péina v eder, sò padr al la slunù In t’ al momént. Afb' véns un magón cajè d ’ pianger, al gh1 corri incontra, e saltandogli con I brazz al c o l, al la quali d ’ bas. E al Udì sùbit al s’ mlas a d ir ; Papa, a gh’ ò un gran pea adòss contra d ’ Col eh’ sta lassù , e contra d’ vu. Mi a son indègn d* sintìrm a minlvir p e t vòster fl5l. 8ò padr alléura fi córrer tutta la servitù, d itt « fati, e s’ miss a abn^in Tocca su a la svelta, p o rtig h ’ I pagn da la festa, e melil in gala; fagh fir bela figura con un anèl de d iam àn t, e catig h dii scarpf novi d a metter« ai pé. Corri a la s ta la , dà d ’ man a col vitèl eh* è.ben a pasta, mazzal e cosinàl; a voi eh’ a magnéma e eh’ a téma goghetta. Perchè st’ mè ragàzz eh’ era mor{ e su p ii, l’ è vlv e risussi l i ; l’ era a n ià pere eh ’ an’ s’ siva pu-dova, e a 1*éma cala, eh? an’ para gnaa vélre. E i s* missn a tavia, e I p rintipìn a d irg li d é ln tr, e a s t ir aiégr. As’ dì mo ’I c is, che ’I fiol pu grand tomi d’ in t’i camp, e in t’d costare da inanimali, al sinti l'armòur dia géinta eh’ vosiva e eh* saltava, botava, e scavallava per tutta la ci ch'agli' pareva al trapert Al clami donca von d ’ehi sorvltòwr ch 'éren per rivera, e al gfee d o ra ti, cos’ era mo col gran tananaj. Al servitóf r gh’ di per risposta : ’N saviv mo? Vòster fradèl pu pieoéo eh* era and* p r 'a l mond, l’è mo tom a a ca lu, e vòlter p id r eh* r i visi di* a l stà ben» al gfc’i g o st, e l’à fot mazar al vitèl apasla p er fir alegrìa. Qqand l’ avi sinlù ac sì, V aodì io fumana, e al miss zò von de chi b u s Digitized by b o o Q le DULBTTV M U 4 H I . *53 cbe a diri Tè iM o t^ e al ne v rem pu savéir d 't t e t t r pé i l cft-, nè miga dì brisa. Sò p id r donca «1 salti fora, al ae ghf fi sotta oon bóuna manéra e al eminzi a d ir : Ho t&-, lassa an d ir. Ma lu tu li’ ingrogna al dì per risposta -a fò p id er. Toti, }’ én ani e anòren eh* a fag al siru sjió n , e eh' a t Tvegli’ a d ri a us d’ un càn per servirv, e per contlntirv In ta ti e per tn tt; e col cravètl da godr con I m i cama rilla, eh* a possa d ir eh' am’ r avi di vu per regil, a Pò ancora da veder. B sior s ì , che lnco eh* av' torna a c i a rómper al fastidi sP it e r bal&ss (Dio m’ perdóuna l ' a pec) eh' n’ a fatt’ d’ ogni erba e fata, e eh' P i slova a rotta d’ eoi t u t r al sò con dii porotygnl, per la mò « sfondi II lo si, e per In a fa m asir al vitèl pu grass d ’ la sta lla .. Ma sò p id r al gh1 rispòus sùbiti Sétola, al mè ra g à ii; mi a V ò séimpr dnàns al oé; tf at’ s t i in ci. d ’ tò p id r, e ia roba d’ tò p id r T è roba tova; Ma tò tfadèl P e ra za mori e so p ii, adessa P è viv e risu sc iti; P e ra aodi p ers, eh ' an’ s’ siva pu dova, e a l'am a c a li eh’ an ' p ir a gnan véira. Donca P è g iu sta , an’ s'podeva a mane de n’ s t ir atégr e de n’ far go|betta p irli a j’ im a fatt. r i a e e n t lM . ISSO. Abbiamo riportato nei precedenti cenni istèrici alcuni brani cbe adòmbrano il dialetto piacentino nei sècoli XIH e XIV; e vi abbiamo ricordalo alcune poesie del canònico Maurizio Cortemiglia, scritte nella prima metà del XVII sècolo, cbe soggiun giamo qui appiedi. Sono esse inserite nella G rillaia di Scipio Glareano (l’Aprosio), e propriamente nel G rillo F I I , intitolato: De Plagiariij o sia degli usurpatùri degli altru i componimenti. Ivi è detto, che uno de’ Plagiarìi Ìu certo Guglielmo Piati, il quale solea tramutare il proprio nomo coll' anagramma in Glemogilo Talpi. Contro costui fu scritta la Talpa plagiaria ed una serie di componiménti di varii scrittori, tra i quali appunto i due seguenti del Gortemlglia. Nel primo il poeta introduce il Talpa stesso cbe tenta escusare il proprio plagio, ed al quale il poeta risponde : . ; p L A tl. Un eh’ arcopiàss’ nn q u id * D* Tfilàn, de B onaròlt, o Pardonòn, Neùo poriv zaìnal d i , ch’ ar ( i) fiss un Iad r; Mi prche a l’ occasiòn (i) Ar per l’articolo e pel pronome personale è voce tuttavia in n» nei moati piacentini. Digitized by ^ m O q q Le 434 PARTE SEOOMDA. Am’ vate de quarch concètt a d ’ sért sc h irto r. La zent fa lah t i à i à , Digànd, eh* a mert la scova e la b arlen o a, E anca la forca ,com* sassìn da strà ! . P o eta . . • Msé t a l p a , a v* itigauè, Ch* a r mond n’ è csì cattiv , Cina fds n* av* pense ; Zpedì la somiahza d* depentór ; ' L’ è óna prfurla eh* an* vai un ciu ; E savi b e n , eh’ a f non è bon armedi *Drova dii frasche pr acquatiir a r s$di’ *• Pias Ch* a v* la daschlenna? I v* dìsen là d r , perchè a fè p r figura Di originai eh’ nf én v o s, vossa fattura. ‘ Sonino Vardè \ pr avéi tot zó da un libarzòl Quàtter rig h , tant m aru m , e tan t ro r o , ' E anda in a l e in là quaìnd Zorz e C rigòl, E stracca ar mOnd, nè men flnìla in co l Fè co n i, eh’ i me sermóp sien tant briòl Da buratlén, o pur tant gócciarò ; Batzèi a n c a , s’ a v lì, par bandiròl Fatt tfitt d e bastalur e de pzo; Sta ben ; ma sii lavòr , a* a guardè fiss, P r r ordinari a I én cusi osé ben> Ch* asquaa nan la cosdura ni. a s* cognìss. In t’i vos, yoè d a lo n z , voè da visén, (A q v e n la (i) d illa , tant éntìii mal m iss!) A s’ gh* ved e conta l poni da zavattéo. 1 7 2 0 . In Saggio d e l dialetto piacentino del successivo sècolo riportiamo il primo brano del mentovato componimento inèdito del conte Gùrlo Scotti, intitolato : (I) Sulla *océ qventa ebe lignifica bisogna , fa d'uopo, règgati ciò eh* iUmb Art»* pag 5p alta voce Sentir. Digitized by LjO O Q Le DIALETTI ¿MIMAKI. 43* Lii Paticra. C amzo« b. Bob4évSMél0s|nAn> A ; Un dé sta Qòla a in’ dfos} ■. . Car al me sfar patron < . Cara spésa T iresa, M’ ralègr’ a vòill’ in lo n Za so , eh* a sì corlesa, Ton bona sera. B ch* a m 'v ri l»&n; Za *1 sa eli' son la p a te ra . Mé vré i .eh’ a domattéin Cola eh' a g ir fa *1 sarvizl. .. Sa p u r sì d a s tr ig ì, Basta, séiqz’ alr* in d izi, A m’ gnìss a nodrigà Za '1 m’ intéinda, e tJn pò d ’ pofàjà ; ‘ * ’ Perdi è bigha eh’ travaja Csé vers ora d ’ ma réinda ' A m* diss je r un am ts, >Asse po d ’ l'o rd in a ri « Ch' I* à dat il so eamis Ch’ dman un tal Padr Ilari E un sò fradèl A la cusnera. Se sta cosa fiss v e ra , I stan che a tra 'n caslèl; Gh' ò gitisi una ragazza, E forai , s’ a n ’ m *ingànn, Ch’ è un tocc ad’ bon prò fàzza. A gh* véin anca Don Zvanti Al pret d 'la Ciita. Ma in s 'l a gifistal L* è sana« e s’ 1* è robusta , . Giqst In d* eia conzontùra, L 'è b ella, bianca e ro ssa, Za d i k era ìé in s’ al f a tt, Ch* la p ar una zimossa • La 91' mosse vari piati» Ch’ la mtìva à l’òrdan, Incarnadéina; Ch’ ara.van tira a dsòrdan . Ma par lavrji d'c& séina, . Ch’ am’ sia mozza un’orìggiaj (Tant i comdavla béin) S 'gh’ è mài sta la pariggia Anc».un> Fra. Capuzéin Di pò scrùplòs. In casa sovai La m‘ diss : Cosi è gustòs S’ al vd eh’ a gh’ diga in dova t Par qui <;h’ a gh’ pias al tasi, L’ è sta soli fina adèss Ch' i gh' n’ àn dà tòs un past A nn p ret eh’ a sta là aprèss . F^ina eh’ a gh’ par. A casa m ia , Col alar ch* gh' era a par Ch* gh’ à insgna moti a la vja L’ era una pònta d’ p e tt, Ogni sorta d^ pitanza, Ch’ in cogniss bóin pò d* sett Tant a la nossa usanza, ' Ch* dìsan dii zanz , Com' è a la moda. Ch’ a n’ s’ in mai vìst d n a n z, E p o , seinza eh’ la loda, A gh’ zur , gnatica pr insògn Ch’ al la mòtta a la prova, Un boconzéin esc gnogp , Ch’ al vddrà , eh’ a n' s’ in trova Nè csé godìbil. Squas ansiinna. . Al terz ll era leribil ; Gh’ in vó cüntaghen vünna, Là gh ’ ava un par d ’ pizzòn Par fag vod claram éint, Conzà béin da raz<òn Ch’ a n ' paral miga al vèint,, Con poca spesa, Ma eh’ la cogn»89. Digitized by Google «36 PARTE SBGOilBA, Ch* a vdiva lé in d* al piati Csè bèlo ap arfg ia, Ch* bastava d* un* o g ii P ar m òti aptìl E iati a la Franzesa * Séinta i l e «¿iota cosa, Sélnza testa e séinz’ osa, Candid cm» è la tt 1820. Scendendo di sbalzo al tempi nostri, in Saggio del dia letto vivente porgiamo ai nòstri lettori alcuni Sonetti d'occasione inèditi e ripieni di sali popolari, del sullodato Gaetano Ferrini, del quale la patria deplora la pèrdita sin dall* anno 1830. Nel* l’intitolazione l'autore assume il nome di Toléin Cùcalla; si è questo il nome d’ un personaggio, che nelle scene piacentine rappresenta il tipo genuino dell’uomo del pòpolo, cosi appunto come Meneghino Peceenna il Milanese, Giròlamo l'Astigiano, ed altretali. Una forzinà ad Sonòtt compost da Tólèin Cocolla da cV ann eh* i àn fatt al [arnót dibà ad Comini in Sitadella. I. Pr* al Tiàtar ad Piasèinza. Fiasco, s ì , fiasco, I mè car Taliàn , 8* a vrì im balsm iv, i pròpia d a vign c h é , S ì, propia ché a Piasèinza, e v’ al dig m é , Che st*'ann s1 gh'àrféina l 'o r po che a Milàn. Ndi si ch*a gh’ óm tri quàdar dal Tiziàn: Bonoldi e la Booéina a si eos P è ; E la nostra Tinellà a gh' tigna a d rè , E v istar siotí alma a bajá di can. Sanquìric al T iàtar, e al nos Zorzéin k P h a pitürá II scén; gh* óm po un lal&bdiri Csè strasighèint eh* a s* voda féi i müsséin. Donca a di fiasco òi fors miga d ii béin ? 1 Gh*sarà fors quaich braghér e h 'd ig a al contràri? ▲1 n’ é un spitàcol eh' a ga fuma i s'séin ? II. Par la Strada dal siór Claudi Bonoldi nòstar ligi tini Piasintéin* S ta ti, i m é 0 6 , mè a n* fag ad paragén E lass a ognòin la sò a b iliti; H a eóst v* al dhrò h éin , che p ar can ti, Al nos Bonoldi a gh* fuma i bfistaroón. Digitized by Google d u l c it i em ù am . 437 L’è un pese eh1so* «I naond , e o* In» siati di bon, B di cantini di cu* s’in po trovi; Ma tant'inani la dal slòm ag, U n f aztta , Csé un tfitt 098001, gh’ ò 11 mé difficoltà. Là ài va al còr, la al.canto d i r 6 a iti: Qdoad al vanàzza, pilal & ad* pò orti ? Mé dig ad nò : n' as' dà d’ pò m&ladòlt, Za a luti ad' Setolai s*gh' è scada 1 zervèi, Ad* mòd eh' jersira gh' éraui tapta stròll, Ch' son and! a rìsag d* fànt sgnici i bodèi. HI. A la fazia dal tió r Claudi Bonoldij dia sióra Emilia Bonéina e dia m r a Tognotta TinM a, Pianila, Roséto, s'ao ' t’ vò doppi dii bòU ; Che a féin di coiai so Y è impigna al poro, An' l 'ò miga Impigni p ir sugo al Ioli; Né tirai so pr I pé , né tiréi so. Mesa frane al savatéfn pr1 U lo scaip réti • Vélnt sod pr* al ris e pr’ un quarléin d’ falò. Son sta a Uàtar, }’ é bovi an oizinòti, E J’ ò vaaza da «od: 15 o'o t’ja vò. Guardai par sèiol Bonoldl e la Bonéina, Che volo e 1*alar gh’ àn 'na vòs csé beila, ( Ciò m’ malidisso ) a vèind fèto la marséina. Quand vigna la sirada dia Tlnella, Polòst che a’ sèint eia cara passaréina, Te a r è da bòi ; ma impign anco la «della. IV. / V al tiò r Jàtam Flippa3 tonadór da violéin. M* arcòrd ancora quand* èra in sochéin , Che mé nonna, bón inma« la m*c&ntiva, Che an ceri Orfeo eoI sò bel chilaréia Al Diàvol l’ incanlé, ianl bèi '1 soniva. S’ la gh’ flos adiss, mé sì gh’ al diré béin, Che lé la n’oivo gnètot, propia la n’ sava: E al dé d’tacò gh’ òm di lalèiot p i féin; Dirév al siér Orfeo: Tali’ 1 a Uva. PARTE SECONDA. Mé si jersira eh1f ò sin ti un ragàzz D’ òinds a n n /c h ’ al tira tanta béin l ' a ro ò tt, d i 'a l n' in vorév di Orfèl tréinta’ navàzz. Se,csé picóln T è za csé n a la d o tt, Qaand al gh’ ar^ la barba in s’ *1 nvostàzz, Al bàgna al nas a ititi » mé gh’ a soomótt. . ' " V F Y un Ussér eh* à vri canta par forza in dia Cademia ad Cà Costa. N é, eh*traga via al mé téimp par fa un sooott pfir cól bel fig c lj'a j'ó m .sin tì a canta? Voriv eh* a v 'd ig a stetta la v rità ? Pùtòst gh, tii*Y¿ in d ii sebétna ua car d ’ sajòtt. Gh’ dlrév : T’ n’ et miga a c c ò rt, sii m aladotl, CITI* è roti al efil a tu tta la briga , -■. ' A' rìsag coi to ver» d* la gom iti ?• ■<>’ Canta d ilzitaz ió n , t i à d l duotl. • Mé m’ par cb11’ arisi da jèssat dsingaàa? Pam* On, piasèr, n’ a n 1 rompa pd*l cojó*'; Sta schlzz, o can . Va via , v a , pass* a-ca. .1 birìchéfn I én ala r che pd b o u !. ; A m1dà piò güst I ortlan eh'-vòsan p i r fstrà : Oh il v c n 3 il rav, i s i i * f a t t i m i ' ^ Vi. Toléin risponda a qui eh’ dtsan chJ a V é tropp piatzarò in dii sò sprissión. Son scapüzzá jersira in d ’ una paja A bév un m ezz, cm* a s ’ fa , con mé m ojéf; E sèinl a d ì , eh* a gh’ è quaredoin eh’ a b a ja , Cb1a fag di vèrs tropp spòre e zò cF sinlér. Ch’ al vigna inànz sta can da Dio eh* a baja ; * Sto v iso , sta cagai, m ó star, b rag h ér, Spudém ih fazia, è dsìm eh* a son c a n à ja , S’ a n’u l io anda po to r i eh* an* fa un eorér. Mé son nnssì a Plaséinsa , e miga a Pisa: A fag al zavatein, sango de Bio ! E stag In dal cantón là dia camisa. Digitized by LiOOQ Le DIALETTI EMILIANI. 459 Mé par al n* à mài d iti nè mio.nè (tu: Parlànd in squihcio, al dslva- alma quale brisa: Chi V ha per * cójòn belV ìéol mio ? Per ùltime in Saggio .della letteratura dei citati lunari pia centini, soggiungiamo un Discorso in versi ¿ratio dalla Pittgréma strolga mojér dal Tarmivi Ficca par ttìtt, dell* anno 4858, col tìtolo ; Una" Gabiola xŸ matt. D ascùrs. L’ atra noti ip’ son atvà in camisa 'Che puro cóull eh1 am’ confid, Ch’ a n’ s’ ga vdiva gnan na brlsa Ch’ a vadri eli* fo csé par rid : Na v’ Tè za d* applicazlòn : Bàli e presi m 'son visti so, 0 che teimp ! i sinti I* tron ? Tant p ar /a cui poc ch’ a s’ p ò , Zirca cóust lassumla lé : E b o ossarvà col canocclàl Sa vri r i d , ridiv con mé.' Cb* g i r era a vota on limporàl. Gh’ è da rid in zert momèint Vriva p u r guarda i pianÒlta Vöd al mond pein d* malcontéinl: E la lóina cos la m otta; Béiiï e h 'as* dis che eh*rida è m att, Ma e ra (ani l’ oscurità, Ma mé d’ rid mé tri’ nln foon platt: Ch’ a m’ son missa a consulta Po v* la lass ’a viàtr a d e c id , L’ m ond eh* ho diti, ossia gabiola. T o n d e fatt emù ona ribióla. Sa fo mè! a pianz o a rid. Si che I*mond r è on bell tià tar: J q v ì s I tant quiH stravagànz, b* q u ill da rid e d* qyill da piani Gh’è i catliv* g h 'è qui d'earàtar; Gh* n’ è d f trid, gh‘n*èch*én in (II, T r a tu li i om in generai, Ma dal pò al mane, bardi!, T a n t eh'finiva al tim poràl, Vöin dop I* 3 ir In gabioléina, £ h o d iti csémò da par mè T ilt gh’ fan déln la so coplélna. O c h e sorta d’ gazzaghp ! Za* eh’ a s’ tratta aflèss da rid , ' Béiri lontàn da critica V’ voi fa v ö d , ìoccà co’ 1 did,* L a g in t brava in società ; Ma jò vjst in gabioleina , Cb* son par di\> ad quifl vrilfi > C he <T fa’I mali qualcdoi glTinclcina: Ch* faràn rid la socle!?; Spezlalméint po zerta g in t, Na vadri s’ l’ è. miga acse : Za a bon colui gh’ son dei anca me. Ch’ màngian, bévan, fan mai gnlnl. Da s ii m a li, scuse sa sballi, Mé zert m att ja compatte?, V 'i n poti rè fa anca on detdlli; M’ rid, ma n* poss gnan tas sa vriss; IT av* n’ abbiè miga pr* a mal; Vöd zert matt tfitt. In corréfnta v d ì eh* a pari* in generai M* rid, m* la god, e -son contéinla; A d* zeri m ali eh’ ban poc giGdizi, Quas d ir e , eh* l’ ho féln p r1o n ó r, C h’ fan dì 1’ mond, eh’ in cargh ad D'-ess In Hsta assom con lor. vizi, Digitized by Google PASTI MCONDA. Ch’ è qui malt eh* dan dal balòss Gh*è d* cu m a li, sie pareti à s , A qui cb' han di strazi adòas , Ch* stan bèi e i sércan d* m alis ; Ch* fan I* oziò? , eh* én mal visti, Ch’ ogni brisa d* poti cqgi Dséind, ch* i én mali da compatì ; Stan in lett par fas c u r i; Ma anca lor s’ I fissan n&d', E sii m att long to m adséina, I mangrén poléinta e sptid. Poe a poc van in irv éin a. Oh* è qui mali fra n r t daspra Vale a dì* che *1 Barbalògn, Ch* én al scindol dii zitta, Long purgai cma n* gh’è P bfisòfn E n* par gnlnl a sèintia lo r, E fas molt di lavativ, Po I gh* dan a mira, e da sert or LI a f i ess pò m ort che vlv. S* fan mdlt déin, eh* i’è cui negofi> E s|i m att prima ch* liss I* o r a . €h*fa eia glnt ch* stan sèlmpr in osi. N* ho vist tan t a n d i in malora. Za sii bèi l'è on azzidélnt: Gh*è po chi alar m att dal p a ri, Cb* nassa pòvar fa i gran stélnt : Ch* pèinsan sèlmpr e 1 fan l&nari, Fi 1* balòss, seguita fai, Ch* battn I q uart secónd la löina, 8ti siefir eh’ a 1*è un gran mal : Ch* a s* laméintan dia forlòlna Ch* favorissa I pò bricòn; Nass. balliti l*è ona disgrazia: Ma qui én m aft, stram àtt, mattòn. Fa 1*balòss véln róuss la fasla. Za vdi st*.mond ch* 1*è pélo d* affàn» Gh* è d* qui m att ch* rèstan nojós, Di m att tìm id, vargognèe, Péin d* mallsla e péln d* ingànn, G h 'è i paeclón, gh*èI m att iteSrd, Domina dall’ ambisiòn; Coll ch* trionfa i coll eh’ gh’ha boa Gh’ è di m att zuccòn, t a s t l r t , Gh’ è d* cu m att eh’ han d ia risia, E accordém s* gb* ì sintiméint, Ch* tàccan Ud pr* antipatia. Che i pò matt i én pò coqtélnt. Gh* è qui matt eh’ dìsan : magara t Gh* è d ’ co m att eh* rèstan fQriòs, D* cu sofistic fastidiò* : ^ Se la roba Ja gniss cara : Gh’è d'efi m alt eh’a n* pön vi bèlo, Pòvar noi, cm* òmla da la ? D’ cu eh* la tosan cma la v éin : 8* la va csé- noi suni daspra ; Malt eh’ a tosan tfilt par b o n , E rabbióe cm’ a i én 1 can, Ch* i a* fan d i dai m att m lndón. 8* dan al diàVol tegn a mfen. Cos n* in véln po d’ rleompéinsa ? Tra sii m att gb* è s e r ti g in t, Gh*i tant gran chTè roba imméinsa. Ch* van in corla anca p ar g n in l Gh’è d ’ cu m att ch*rèstan blsbètic, Al long tègnai in s* i slar Ch* 1 s* rabìssn, e gh* vö di em ètic: Par spaiti ch* al vigna car, . Gh’ è 1 flemmàtic m arm otlòn, ' Al marsisza, e gnan i bo, Ch i én d*eu m att ch*t én pò birbóo. Dagfc’ l’ lnàns, in* la vòn pò. Gh*i d* d i m att, strama tt, mattón, Gh* è d ’ qui m ali eh’a n* san dì d*oo, Ch* gh* a in cantéina «dai vél bon ; Duz ad c o r, eh* fan god ai só : Ma parchi i n* san travasai, Figh à m èint s* 1* è miga vera : €h* è tant fot eh* al gh va da milr Féin ch* i gh’ n ’ han, t< a gh ’ fan 0 ch* al véin forf emè I*asè, Seguitànd còli stU medésim (sera, O ch* al s* brusa o ch* al* a* tra jè. l a vdi n u d , séinza on clnlésiin. Gh* è eh* a* immagina d* sta mal, Dand là *1 sò, il s* fan m incioni Féìna a i a n t eh' i èn dsinganna; Pea che i matt eh* én a 1*osptal, Ch* vivan«éimpar malinconie, Ch’ al spèlnd trop l’è ona materia Ch’a condanna alla miseria.' Delieàt, po i dviintan crònlc, Parche 1 n* san god l’allegria, Béio c h 'a i s 'sa, eh' i'è roba antiga; Matt mali d* malinconia. Ma sii m att na gb* pèinsan n i | s Digitized by Google DIALETTI EMILIANI. Gh*è d* cu m att tribuladór; 4*1 Po mìa ridas, stè slcur, ' Con qufll m att ch’ éaca rg a d ü r, Mìa goardisn anca da lor, ' Povra gint, d* quill donn d* arlìa Ch’ tàcean Ud lütt I moméint, D* còli risi eh' n’ én mai contéint, Ch* fan la vita longa on m ia, i P ar vrì f i (a vila »trotta, Po I finìssn In quale macera Strinai a toraci con la fassotta. O In pafsón o là in galera. Tra sti matt eh* ban dal balòss (osa: Gb’è d* quill matt d*quill sporcacción, Gh* è anca qoì eh* a s* fan rromp I . M* intèind séimpar zert parsón, Ch* i tran fora da ll flnèstar E i la pàgfn po a II sò spes Cóli eh* j aràn da t r i in dal destar. CbM s’ fan tri long e dastés, Cb* van a rìsag da spo rci Long d ii , d ii , e im portuna, La gint cfa* passa eh* én par s tr i. Véin cóli de eb* I s’ fan mazzi. P a rti fo n eh* a v’ la p i r longa?(longa: A stil m att eh’ n ’ han d* polizìa Miarà s tig lontin zéint mia: (sciali, Gh* i U donn m att d’ la léinguà Gh*'n* è d* quill eh* portan di bei Gh’ è d* efi m att eh* miarà IlgSja, Cb* I n* von tas gnau a bastonija , E cb* I gira in s'a tfa c sà il Ch’ tira a dsórdan I m ari, ' Con dii scuffi e di eapléin, 811 povr om jà fa imattì. Ma da d* sòtt I én spore emè gréin. Gh*è d’ oùl donn, eh* piran gint sòda, Béift p a tn i ma I san da spuss: Ch* I van matt pr* andä alla moda, * Co il pocciàcr in mira a ir ü s s : Gh’è il scaUi cb’gb ba 1*rud in s’j òé Ch* fa imattì II pòvar sartór ; E stil matt a sèintla k>r ■Con la mota féina al znoé, J én *1sarlór eh’ fa il visi mal fatt, P ir fas m òti a lu ti 1 pali Cb’ a mìa ridas emè tant m att Som in li^ta al alar m att. A v* n* In sìv ancora a d à tt, Lor gh* aremàndn in aseondón Che in gabidla gh ’ è i gran m a tt, Quill mangàzz, quill guarnitión ; Poe o lant coi sò. difètt? Po stil matt fan comparì Mé, par mé oa gh’ zont on e tt; Par fa eh’ tasa i sò mari, Za v* 1’ ho ditt, v* al dig ancora, E s* ho d iti u à qualcb vrilà N* av* stè miga dasgfista. Ch* I* é sti causa la sarlora. Mé V’ salùt, eh’ vói lassi csé; Dire d ’ pò; ma lassùm té : Sta gabiòla, la mè gint, Consúltala, e h* pinsè gnintDess a vò col canocciil Vöd s* flnissa l ’ tim poril; Pavese. 1790. Non conoscendo verun componimento In dialetto pavese anteriore alla seconda metà dello scorso sècolo, come più antico Saggio porgiamo ai lettori le seguenti Ottave di anònimo autore, inserite nella mentovata raccolsi di Poesie per la elezione a Retter Mangnlflco dell’ J. R. Università di Pavia del Prof. Don Pietro Tamburini. Digitized by Google PARTI SECONDA. O t TAV.. Mei son stu rili, méi senti a fa di «viva* ' Al professor don Pédar T am buréi, in tu d èsc, In franze», e In r la corriva Léngua di Veriezian, e in v e rs 'la lé i, E. vòdi ansoi Pavés a tra la pivà Fora dal s a c , a di : son chi anea'm éi, ' Són chi anca taci par di la mè rasó n , Par crèss la gioja e la consolaziòn. Pussibiij e .p u r so , ch 'an ca i Pavés ' Sludéint son cors in folla a l’ elezión Dal su r Retlór Magniflc, e o pr inlés , Che tutti , o quasi tutti in bona unión Hau elètt Tamburéi dqlt e porlés. Pussìbil donc, che nfcnca una canzón In nostra léingua, ch\faiza on pò d 'fracàss As'vdda In sta raccolta? Oh! resti d ’ sass. Se fusft ancór cui ténpp, che quasi troppa Grazia adì*fava la Musa, e bona zera , E la m’ moltiva ad cui cavai in croppa Ch' porla i' cantór dov fan i Mus la fe r a , Mèi no par rc rt Ignarév la bocca stoppa ; Propi da bon SI dig*, propi da v e r a , Anca méi càntarév o b è i, o mal , P ar unim a la gioja iiniversSI. Piira qualcli coss voi d ì , nè l’ abbia a mal Ansoi, voi d i , che s1ài nos Tamburéi L' è m altratta cmè un càn dal sò rivai , An’ podivn I studéint desmoslra méi L’ amór eh' a gli* pò rl^n , e rèndal 1mortai ; Sebbci eh* al la sia za par i sò bèi Lìber che V à slampa , che con 1* alzai Al Rettorà con plaus’ uni versai. No, n' al pòss no n eg a, che st’ elezión ’ L" abbia sintì qualcdoi con crepacor; Pura pfiss d ì , eh’ V à avii l'approvazión De liilt la g jn l d ab b ei, e eh' anca fòr Di scòl s’ avdiva la C9 nsolazión. in tàn t méi stava silègr, e In t r al mè cor* Quand ho sintì sto f a ll, póih d 'gio ja dsiva.: E viva 'I nos R e tló r, e viva , « viva ! : - ’ Digitized by v^.oogLe DIALETTI «MILIONI. *45 1838. Fra le molte poesìe del signor G. Bignami abbiamo scello per Saggio la versione del Lamento d i Certo da F a r • lungoj nella quale il poeta seppe introdurre con molto magistero tnlte le forme e le grazie della propria favella. J Lantént (F Ckchtìkd f* m Borg Oliti (i). O.TTAV. S’ éraiu, già d’ m a| guer guer alia mila, . E I campagn d ’erb e d’ fior érau starni; Féna i òri e i glardéi denti*' in citta Èraà d* un beil, che na s’ podiva di* Quand il póvar Ciccbin d’ in Borg Olia Par la sò Linda coit e braslOli, Par sfa crudela eh' la gh1 ridiva ai spai ■ Al* sfogava ’1 sò goss gl tisi tal e qual : Ha curo podal mài s ta , Linda U rin a , Ch'ai' aln’ sìat tant ingrata e tanl arvèrsa? . Ha si» òja fatt, o zett ad’ maggiorana, Da Irattam anniò pe| d'un'ànm a pèrsa? Pii spasmissi par ti, pu in padovana T'voltai i mè sospir, e t’ fè l’inversa; E vullra a quist, par dim la bona msura 8’ at' vegnl apprèsa, t’ la sgbibiat adritlurat Ha scappa pura, e va piasse eh’ a’ è '1 vent, . Che méi già ’t vegni adré anca a ea d’Ciappéi... S’iss bèi d’andi in t’ al fog, son strà-contènt, Basta pur ch'sia con ti, car ciapppotéi ; S’ iss anca da soffri mila tormént, A tutt i stò'par ti, son p ro ^ in féi... Faga pur cald o frfid, siat noti, sial dì, . . H’ a' in fa da gnint, se sòn apprèsa a ti. Ch' al sia pur dulz il temp, o bruse, o invèrs, No gh' è prigul che un eredo al’ perda d* vista; All*Ori, in cesa, a spasS, in tulli i vera Son li tira emè un stiech a tgnilt ad pista, Quand eh’ a l’ podi uo vòd, pari voi pera; Ha s'agb’ rivi a lumài, gioisci a vista; Agh’ mdttriss I' oss dal coll, che in tùli al mònd .. Da vorrei tanto bei gh1è no ’I secónd... (I) Borgo Oleario è im contrada remota di Pavia, ove triviali panccbie ortaglie « «love ■1 dialetto ktImsì più immune dal contatto degli itranieri. Digitized by v ^ o o s i e 444 PARTI SECONDA. È con tù tt quasi i'.g h ’ i e5r fei da sbelàm , Da guàrdàm in barlusc^fàm al t e n t ó n i Oh perdindo! st’ ói fatt, d am e rila in Tanti dasgàrb, sgrognàd, e mila arbgnón? Dégnat almànc pu »rena da .guardalo, Da fam un pò ’d boechìn, oh sanguanón ! Se d ’ no già crepp sicùr d ii gran dolór, E ansoi ta resterà con lin i am óri no t' gh’ avarò pu un a n m a, cridem p u r , C h 'a t' porta lu ti 1 fest al mazzo 'd flù r, 0 che sulla trita fnestra quand i ' è sciir Al1 figa 1 serena coi sonadùr ; O quand à i' gh’ èt.ln l 'o r i 1 fru t m a d u r, O ch* vegna la furgà di no« la v ù r, Propri ansói n'agh* sarà eh1 a l' daga m an, . E t'to c c a c i a stra z ili ti com i un c in !' Donca ajìilam, fa p ra s t, làssam pii in c e ri, Prima eh* vaga dal tù li dfentr' in t ’ la busa 'r Ma già l'% propi un predica al- d e s è rt, Ch' n' àV vò sentì pceghiéi:, rasón., ni. ¿c uso; Fa pu tant l' ù slu n à, L in d a, e sta cèri , Che méi t ' miocioni no, compàgn già oh’ s* u sa; Dàm dom i un' oggiadéna e ,pd s’ a ? por , . Nega d à lp ò v a r Cecch al crappacor. — T’ al g iu r , che p à i il m o ri, V s'lo bosia* Yorrév movam mài pu da sto jio st chi.; Vorrév che cl’ à ltr i l gniss a portato via $ D’ avègh mal pu ’I gran bèl da vodai t i . . Già son giamó d ' dii in d rìlt, propri fin om bria; G u a rd a li, at*. p reg h i, e p ra s t, fàm pfi p a ti... Domà un' occla ta ce rc h i, o 'I m i fo lili , Po tirarò contènta s* a i 'v o , 4 calz iti 1 I son q u atlr' ann chi adàss a Santoepéi ( l ) , E gh’ ò 'I taccuin in meni bell e stam p a, r Che dai tò bei fallizz, cara L indéi, Son re s ti com i 'n m irei ln garbli ; E m ' s ' i tanto Acca in t ’ al cor quell spéi, Ch' am ' trovi anmò b p lù rd , oca In c a n ii; Da quell raomént féi d ess, o car Signùr I . IN” ài s* è pasià un fargiii quell gran d o lù rl (1 ) S. Spino è «ni reliquia «erbala in Pavia, e ebe per anUca pia cndM a ai Tenera tem parte della Corona di «pine di G. C. Ogni anno vi ai cooaacra la tetooda Festa delle P«eleeone, nella quale viene portata in solenne proceaMone.il poeta lotliiuì oj^ortonameote <pe* »l’ qiocit cèlebre pretto il pipalo pavé»» a quella deU'AMenuooe indicata Bdl’orifiuk- Digitized by ^ m O q q Le DIALITO m a i AHI. m Son pei boa <T fin mas té o«n long B e n 4 id a ; 8' a comend 9d lavàr, posa no finii ; 8' bo da fi su fin to p p ìn , tàji la vMa ; Fo In disèm br e g e n à r I coas d 'a p r ii; Insuma *1 mè z a rv è ll' è senza f a i d a , -, E dia rasón gh* 6 pers fèi V filtim fil ; An’ io che plan$ In tfitt al santo d ì1,' E d’ nott compàgn d 'n o 0 5 , am ' moti a fgarì. Mèi che 1 mieti In t’ iin fcuff voltavo vio, An' poso pfi nanca sentil a nom ina; Ora d* d isn a , nè d 'se n a agh' n' è pfi m ia; Nè 'm sostanti che 'd p ian # , é 'd sospiri. E P a n ie mè rlstò r, la mè legrìa L 'è ’1 tò facid, fc’ el rivi a c o n te m p li.... Chè allora am ' n' in vò tfitt in geladéna, Mè d ii mangi» m 'a re ò rd , nè dia canténa ! Ab t che b ru ti dì l ' è s ta i, gh’ 1' bo ancora in m e n t, Quand r ho visi a imbosci i mè prim arbióo ! . . . Un cald o frid d àm' son sentii, un sp av èn l, Come s’ am ' ffiss sciatti davsél al Iron ; Un b atlieò r, un ceri sambojaménl Ch* m' ha fall a n d i la vista lo àvojón; M 'è sa lti 'I tram , m 'è cala i fo n ai znòé I E e h 'é l eh 'n * iv a la c u lp a ? ... I lo bèi oé. • Senza podè mov bocca, nè t r i fla , Son re sti ’d gèss sul fall, e fdra 'd méi ; E In carna d ’ oca tfitt am ' son tr o v i, Squis m 'issan tra tt giù di' aqua lù I* al coppéi ; E quand, arvgnfi, ’m son miss anmò a fissi Qual car faccio d 'a m ù r , qual lati e v i i , M 'è p a n che tra I d e liri, e tra i magòn Ma scrabfisàss al efir un gravalón f ... E fin fori sconvolgiménl m' è gnfi in manera Ch' am' eardiva d'av èg h féna 'I brfit m il ; Gh' ò visi pfi 'd fa ti, e a dilla a- vèrta cle ro , N' ho m il prova al mè mond torm ént ugual ; Ma son sentii fin ceri t r i m , che dal choiera A drittur l ' ho b a lla i p r '1 prim segnai, E i l e r pu r tropp fin sig n di pu c a ttìv , Ch' al so n ia mél cm' i l sia a trovàm viv. Basta, a ta J é i dia su ma i l fatto sta, Ch' a f m’ è sarvi da barila e da perucca ; E se '1 gràm Cec I* in cin tai d 'o ju la , T 'a l vadvèt bell e prast con ru tt la zucca; Digitized by v ^ o o Q l e PARTS SEOO31DA. 4*6 Se a méi t1 vo no <Ia féd , va pura a inspia Ai lò camatadòn che «la a San Luca ; L u r, ché in glardél m’ a vddan da iG lt'i u r , Ta diran s’ fo pii pian#, o pii lavùr! Da un facciotòn che s’ era e un m a llu té l, Adcss son gnu un a rlu e , un gralacii, Pùssè stria dal busi ad Caltrinci ( i ) : Sti lavar smofrt, e stl oÒ fondu fondir1 ' Ta fan vòd ciar e n a tis i me dastéi, S’ al1 gh’ à e d r, o baiossav ’d sia- anmò sa ; Ma quand che t’ am’ vadrc pò in t ’ al barión, Al1 d ir é , ma par gnfnt', — P iv a rasòn. Uh ! maladótt ! ma a fa cin’ al* fé la cagna , Nò, to madra sicur t ’ ha no baili ; As’ dirìss che una. 1uva da montagna 0 una ligra ancasì V. ha partorì^ E in t’ un quài bosc o in «nezZ a na cajnptgtla 1 zìngur o i strtón t’ han istruì ; E che una vip ra, o quaich’ alter sarpèpt T’ han dati tu li ’I so vléi par mè tormént. L’ è già un pò ’d'iem p p e rò , eh* am1 s o n a c c ò rl, Ch’ a t’ fa gió i bùsch L o ren z,e ch’ ài* gh’ I’ è in vista, Fors parche V è pii s iu r , e ’l gh’ à un bell’ ò r t , E d ’ fèsta ’I gh’ à *1 cappèl ala Cartista I Ah ! s’ al’ gh’ vo bèi par q uasi, t’ fèt un gran to r i, Che in t’ I siorìi l’ am ùr'no la consista ; E uu Ilo sio cer, un pastissón son méi Con bell ¿1 cor, s’ I* è gràm al marsinéi t Sì eh’ ò mangia la fòja, e fò ’1 mlnciórt Par vod iin pò s f iqtrigo com al va ; T ra ttin i sio «hi quaò q u a é , da' gutt-mainón ; E son «il seti da cupp p ar fatt giiiga ; Ma se qualdoi vò plàm stu b ellboccòn, Spn quel m uso, t* al g iu r , da fall cajà 1 Chè a vddes la polpàlla a to f& ’d m a n , L1è. roba ’d tiasbaltzass, da dass a Gian. E guarda al fatto tò vè a dim besàrd, 0 eli’ cerchi di rampe) p ar torna indrè ; Ch’ l’alter giùren col -sul insi g a jà rd , T* ho visi a fa alla fuestra un, va e vè, Par doccia q u ii zu zù , che come ’I lard A gutt a g u lt à l-t’deslenguàva a d rè ; E se par cas s’ er Do eoa tò fradèl, T’ avrissat visi che fu tla , e ^ h e sfragèl I (i) Lo ubclcttro della Morte. Digitized by G o o g le DULCITI EMILIANI. Uh SaUnàss ! s’ fo m’ sa lta , già t’ i l s è ! . . . Pariva 4o basaltsc, un gatt rabbia ; E s" n’ el gh’ er tu a pregiai fél p a r p lasè, Ch' iva cor da m andil al mond da d ii ; Ne i il ad qui dia Iona eran a sse, , Nè I caròzz a vapùr par fai scappi ; Che Inorbì dalla danna e dal velél L 'andava a p ia , s’ el fusa sa lti in t* al Tséi. 0 L inda, gh’ o pagura, ma si’ Istò ria, Am' la vodl in t ’ fin sp è$ , la vo an d i mal ; Che se gnint gnint al m' secca anmò la glòria , O voi o T alter va a fornì al1osbdàl ; Ch’ s’ alter n' am' resta p ir can ti v ittò ria , Pi’ ig h 1 mòttarò slcur péver nè s ii ; Da fio d 1onur voi vòd la, e v i com’ v i , Finirò i mè tormént al c is daspra. Ma gh' farò tant la sguàita al barbiséi / Ch’ r ha propi ’d fornì lu sulla I mè m in ; . Lassa pur eh’ ¿1 scapuzza adré al -giardéi, Ch1 igh* sarà lì pargii *1 so bell bastran ; Starò tant col séiòp m o n t, che in féi di fél L’ ha da boria in t ' i l lazz stu fidi d ’un càn : Si, gh' insgnarò, s 'T inguanti adré al p olé, In dov sta 'd cà Barnard al montagné. Ma già vram ént nan lu V ha tù tt i to ri ; E vódi bèi d1 che pàrt ven la mangagna ; Dov gh' è no d’ r a lt, el gatt el gira fort; E chi an’ vo can pr’ i p è , liga la cagna ; Ma con ti n’ as’ po piala In d r i t t , nè in s to r t, Chè col gingìn t* vo sèmpar fa cavagna i E in quant a méi ma scaldi da m inciòn, Parchè al’ darìssat ciani a fin battajón 1 0 L inda, lassi’ a n d à , sta al mè partìd ; — S ì, fa a mè m 5 d , s’ tv vo no pentii in fél ; Costu ’1 V fa da saséi, ma *1 fa par rld ; L’ è lu ti par tira V aqua al sò muléi. L* andrà no ta n t, eh’ al1 farà mord al d i d , E in scambi *d rds t ’ gh* avrèt doma di spéi ; De sti gìgiaf pur tropp V è '1 sòlit pan ; Ma da lì vorìss tègntal da lontin. Lindena, 1’ a scongiuri, dàm d a tr i : Nadàl el gniarà p ris t, e p ir bondì Un bell scialòn d’ battizz I’ ho destina, Con l i n i 5d bord, e ’I giiggiòn d’ ór ansi. Digitized by Google PARTE SBOONDA. Dispooa dal (aU mè a tò 'volontà , ' Ch' son proni a (alt to tt quel eh1 at’ piàs a lì ; Ma fio patti sul t’ à fa: lassa quell* ä lte r, Dal resi gh’ o pii ’d fastidi.,.e n’ occór ¿Iter. Gh’ ò un storn ad coLombéra ’d trédes més ,' Leva propi a boccón, e senza vizi ; Doma a guardagli bsògna Testa sorprés Pr’ i ciacciaräd eh' à fó , -pr* i sò malizi ; . Appena c ià r , e. prima d ’ andà a vés Ài dìs Ire voli : Lindèna, f i giudizi. Oh* ò du conili % ansi bianch come lati ;7 E fin passaréi eh1 alg iò g a féi col gatt. SU inezi, vultra al rè si, doma par l i , 0 cara la raè giojtp én desiina ; E insema *1 cor vorrév mandai a n si, Se ti « b irb a, 'n l1 am' 1’ issai g ii 4grafgni ; So bèi eh’ al par fin cribi lü tt fóri., Che pär giusiàl gh' à anso! .la facoltà \ Parche ti suta l\gh* è t , o marcanti ré n a , Quell tal ziròtt d 'a m ù r , eia tal madséna. Ma già capissi, t ’ gh' è. nane par la. meni Nè méi , nè i mè p reghiér, nè im è re f e a i, E ’I so , che n 'à t' sospìrat che 'I momént Da vödam a fa pùlvar pr' i bocca! ; Se quasi I’ é tu tt al mal eh’ al' dà to n n é tti, Son proni a sodisfatt, a tot di guai ; E insì t' gh' avrè pii '1 15j del mè piatta , E t1 smorfiarè con cl' àllr in Ubarla. Che se certi prelud' i fàlan n o , A sbertim pràst siciir vegna ’1 mè loti. Stu Sàbat Sant d l viöl colùr ponzò Ho somnä in tal mezzdì propri al prim. boti ; E gnìvan sii (fit dupi c com' i fò ; Quapd d iti e fall son resta lì ’d p an c ò lt, Che fina tam pesta grossa pii che ! sass M’ ha tr a lt e vidi e vàs tfitt in sconquassi St* aprii intani eh' andava inzà e ina - A pianta giù ai mè pósi e i erb e 1 flur , Gh' ò vfid a neh' in i’ i cosi, fina sassa, Ch' m' è mori in quìndas dì tfitt i migliòre 1 zeit già prés, o pass, o marina., Féna ì leànder m’ àn falà anca lur. E a mè mädra la ciözza col g a la tl, Gh' c stai sgrafgnà jarsira da fin falchält. Digitized by v ^ o o Q l e D U L g ftl AMILIANI. D ai , ciappa, c u r r a , a llè n , mónti *1 n è séièpp, E a l i t i l ie n s t vdt piigfcj1al t a t o o ò n ... Ma sì dom àn, par fleca, da galòpp Vài a m itt gM 'd Lorenz aura ün morón ; Aliara ho d i t t Ina mél — ah quSrt P è tropp: E sù dia muradéla ta s i'a g a f tó n ... Già s1era (Mima al t è i ; g i à scavalcava* Quànd al balòss col sg rif al ma pattuiva. Ad gionta én chi tré nott che in a zlvetta La vegna sQl mè tèó a fisa stati ; E a mezza nott i n g att aégar al 8' n e tta Sèmpar par contra all* fisa a sgnautì. I m’ han coppi ’I cÀgriq chi gin dia stretta , Che senza T màsaro P e ra sorti ; ' Insuma a compì P òpra ài ter n* agh* vòr Che a dftgh dna creppada mél 4á cor ! SU arili méi « a gh 1 1 avrìss nane p ir la m e n i, S’ fudlss in t* i tò g ra z i, o bell tesòr O ^iu ja mandarév tranquiHamént Par 1* amùr tò , d’ ogni dlsgust ristòr ; Ma appóni p ir quèll Bprezsim oontladaméàt Am' p ir cbe Id tt i l mond ma canta in cò r: O Cicchin es'à fet chi ?cs* a *òt sperà? Fornissia un pò na volta, e tossì ondi! Si P è yura ’d forai la sta g a lè ra, E tona da s ti1sùpplici, e \T s ta parsón ; Gh’ bo adòss tü tt i dièvol iti nlanera Che féna I stèli am' négan compassiòn e In t* i l só lazz A m ùr, pur trop P è vera 1 T 'iti m1 hà. ingarbia polid eomè un mi ación ; ' E par libràm ad tütt» e fati contenta, . Impagnaro eia Sécca (i) cbe spaventa ì E parché 'I so , che a furia M gnltt p r’ 1 pé Ta son già in quèn Sarvfzi, e m’ P a l g if ifi, . I so anca sì 1 maseògn ch*ef sempr* adré A fàm dappus i sp a i, par fam d a n i; Ma son risòlt par q u ist fin ceri mas t é , Ün cèfi boétél da lègnam p r e p a r i, O là *d Faso andà insima dal basUón E cacciam giù in t ’ i l Tséi^a tomborlòn I Pò d o p , s ’ am’ sfip p lirin , voi no vess miss Alla possión lo 'd porta Sant* tìsténa ; Ma sul s e n té ,e h ' a i' tègnat sc o p a r fiso Quand eh* ài* vè al lò giarde! «hra <►matléna ; (i) La moite. 1 Digitized by v^.ooQle *»0 PARTI SfeCOflDA. E pàr fa che lu t i sàpplan i mè sfrlw , Voi che In pavé» sia scrtti e in pietra féna^ A esempi de chi resta e a mè confòrt, La storia dia me vita e dia m i mort. Ve donca, o Cattrinél dal ferr da p ra , E concédam l’ onùr dal funeri»!, 8' at’ trovai al mè cor anmò infiam m a, Ta preghi col tò g lazz da rifresciil ; In titol féi ta preghi M cari!« , Sto brutto fog salvidag d a smorzai ; Vé donca a consolam, fum pii p a rè li, RefHam un beli cui p ,tra crappa e coll. Addio, g iard él, ad dio , p ia n i, erb e flu r, Ch* sì stat 'I mè sostègn, la mè passión I Se féna. *1 d e l P è surd al mè d o iù r, E ’1 v5 eh’ fornfssa i dì in costarnaziòn, Par sii q u attr' oss v’ a cerch P ulUm favùr , De lassai riposa chi in t ’ un cantóne Già a spron batlu méi curri al mond dadla ; E par sèmpar v* a torni a saluda ! ! I In stu mod al strillava ’1 nos Cecchin ; E furibónd P andava par cupass ; • Ma v l s t i h ’ P era tropp ciàr /p rim a u aso g n in L’ ha voraù f a , cardònd da ristorass ; Dasda et» P è s t a t , pensànd1 gh u n fargùìn, V ba rifleltu , eh* al fava fin gran b ru ti pass ; E in féi di cunt P ha d it: Oh gandionàn. ¡frangia, e beva, o Ciechin, e mài passióni 1843, Per ùltimo, onde pòrgere al lettore anche nn Saggio delle poesie del miglior poeta onde si gloria la musa ticinese, e dal quale deplora la pèrdila recente, soggiungiamo un Sonetto che il professore Siro Carati dettava nell’occasione in cui, dopo lunga vacanza della càltedra episcopale di Pavia, vi fu innalzato Monsignor Tosi. A Monstur Tus t'oso àd Pavia. SoifATT. Quasi tu tt in sconquass in mez a Dséi, Senza nè r im , nè corda, nè lim ta ,. Già P andava a fiss futi » V on bòrón Al pòvar barcé v èf ad san Siréi. Digitized by Google DIALETTI BMtLIANI. PARTI SKOXDA. Vü, Monslar, con cora| aglT salle dréi, E In qaáUr colp, taf! al tiré sül bon; Vü drizxé I gámb ai c in , ma guardév béi I A gh’ é di barcaro sélóp e volpón, Ch’ I pela ro ca, e la fa no crida; Ch'l gh'á lascróva al lág, ch’i gh1l’ha lo t*l tann, Ch* I é prior framassón, bosard e ira. An' pié parér da ta tts ti poligann, Ch1av* basarán par darv' ona sgagna; S’ ad no, la barca r andará a pqlann. Digitized by L j O O Q L e